Slayt 1

T.C. DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ SİMAV TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ MAKİNA EĞİTİMİ BÖLÜMÜ

PNÖMATİK YÖN KONTROL VALFLERİNİN POWER POİNT’TE SUNULMASI

Değerlendiren: Öğr. Gör. İsmail KÖKTÜRK

Hazırlayanlar:Yunus ZEYREK 0214111042 Onur YARDIMCI 0214111037

YÖN KONTROL VALFLERİ

Pnömatik sistemlerde , kullanılan basınçlı havaya yön veren ve alıcılara gönderilmesini sağlayan valflere yön kontrol valfleri denir. Yapılış biçimleri , kumanda biçimleri , yol ve konum durumlara göre çok çeşitli yön kontrol valfleri varır.

Pnömatik sistemlerde en çok kullanılan valf çeşidi yön kontrol valfleridir. Proglamlanabilir kontrol sistemlerin endüstriyel alanlarda yaygın bir şekilde kullanılması pnömatik sistemlerin de bu sistemlerle beraber çalışmasını sağlamıştır. Böylece , önceleri mekanik ve basınçlı hava ile kumanda edilen yön kontrol valfleri düşük voltajlı elektrik sinyalleri ile kumanda edilmeye başlanmıştır. Halen endüstriyel alanlarda kullanılan yön kontrol valflerini aşağıdaki gibi gruplandırabiliriz.

Yol ve Konum Durumuna Göre Yön Kontrol Valfleri -

2/2 ( iki yollu iki konumlu ) yön kontrol valfleri

-

3/2 ( üç yollu üç konumlu ) yön kontrol valfleri

-

4/2 ( dört yollu iki konumlu ) yön kontrol valfleri

-

5/2( beş yollu iki konumlu ) yön kontrol valfleri

-

3/3 ( üç yollu üç konumlu ) yön kontrol valfleri

-

4/3 ( dört yollu üç konumlu ) yön kontrol valfleri

-

5/3 ( beş yollu üç konumlu ) yön kontrol valfleri

-

6/3 ( altı yollu üç konumlu ) yön kontrol valfleri

Basınçlı Havanın Geçiş Durumuna Göre Yön Kontrol Valfleri

-

Normalde açık yön kontrol valfleri

-

Normalde kapalı yön kontrol valfleri

Kumanda Ediliş Şekline Göre Yön Kontrol Valfleri -

İnsan gücü ile kumanda edilen ( elle , ayakla ) yön kontrol valfleri

-

Mekanik olarak kumanda edilen yön kontrol valfleri

-

Basınçlı hava ile kumanda edilen yön kontrol valfleri

-

Elektrik ve selenoid ( Elektro-magnetik ) sinyallerle kumanda edilen yön kontrol valfleri

Yapılış Biçimlerine Göre Yön Kontrol Valfleri

-

Bilyeli yön kontrol valfleri

-

Diskli yön kontrol valfleri

-

Sürgülü yön kontrol valfleri

-

Emme subaplı yön kontrol valfleri

BİR YÖN KONTROL VALFİNİN SÖYLENİŞİ Bir yön kontrol valfi söylenirken veya yazılırken önce yol ve konum durumu belirtilir. Daha sonra sırasıyla valfin basınçlı havayı geçiriş durumu , valfe kumanda biçimi ve valfin yapılış şekli söylenir. Bir örnek vermek gerekirse “3/2 Normalde açık elle kumandalı sürgülü yön kontrol valfi “ diye söylenir.

BİR YÖN KONTROL VALFİN KESİTİ VE ÇALIŞMASI Yapılış biçimi ne şekilde olursa olsun bir yön kontrol valfi basınçlı havaya yön verir ve basınçlı havayı alıcılara dağıtır. Şekil 1 de 5/2 ( beş yollu iki konumlu ) elle kumandalı sürgülü yön kontrol valfinin iki ayrı konumda kesit resmi görülmektedir. Valfin her konumdaki hava giriş ve çıkışı konum değişikliği aşağıda görülmektedir.

Konum : Pnömatik sistemlerde valfler basınçlı

havaya yön veren , akış ve basıncı ayarlayan devre elemanlarıdır. Akış kontrol ve basınç kontrol valfleri genellikle basınçlı havaya sadece geçit verirler veya kapalı durumda geçit vermezler. Bu nedenle bu tür valfler açık ve kapalı olmak üzere iki konumludur. Fakat yön kontrol valflerinde basınçlı hava yön kontrol valfine girer ve çıkış bir alıcıya bağlıdır. Aynı basınçlı hava ile aynı alıcıyı ters yönde çalıştırmak için valfin daha önceki durumu değiştirilir. Buna valflerde konum değiştirme denir. Yani valf ikinci konuma getirilmiştir. Sembolik resimlerde valfin her konumu bir kare ile gösterilir. İki konumlu bir valf yan yana iki kare ile gösterilir. Üç konumlu bir valf yan yana üç kare ile gösterilir.

Yol : Herhangi bir konumdayken bir valfte bulunan bağlantı deliği sayısı o valfin yol sayısını gösterir. Kaç konumlu olursa olsun bir valfte kaç tane yol varsa aynı valfin diğer konumlarında da aynı sayıda yol sayısı vardır.

Valf simgeleri:

Valfin her konumu bir kare ile gösterilir.

Semboldeki kare sayısı konum sayısını verir.

Bağlantı hatları karelere kumandasız durumu gösterecek şekilde bağlanır.

Akış konumu Kapalı konum Karelerin içindeki bağlantı ve oklar o konumda valfin yollarının birbiri ile irtibatını gösterir.

Valfin normal konumu dışardan bir etki ile değiştirilir. Eğer bu dış etki ilk anda mevcut ise bağlantılar bu etkinin sağladığı konuma yapılır.

Konumlar küçük harflerle gösterilir . a, b, c,o gibi, (o) normal konumu gösterir, genellikle bir yay ile sağlanır.

Eğer egzoz işlemi valf üzerinde yapılıyorsa içi boş bir üçgen valf sembolünün altına konularak gösterilir.

Eğer egzoz işlemi bir boru veya hortumla uzakta yapılıyorsa bir çizgi bir üçgen ile belirtilir.

Valf üzerindeki çalışma hatları Basınç hattı Egzoz hattı Uyarı hattı harfleri ile gösterilir.

X,Y,Z ile gösterilir.

Valfin sembolü belli ise okumak için önce yol sayısı 5’e 2 gibi daha sonra konum sayısı yazılır ve okunur. Şekil 42. Valf simgeleri

YOL VE KONUM DURUMUNA GÖRE YÖN KONTROL VALFLERİ

Pnömatik Kumanda 3/2 Yönlendirme Valfi Şekilde P hattı kapalı A hattı R hattına açıktır. Valfin hava uyarı hattından hava gönderildiğinde pistonun üst yüzeyinde oluşan kuvvet alttaki yay kuvvetinden büyük olursa piston aşağı iner ve valf konum değiştirmiş olur.

P

A

R

Z

Şekil 47. Pnömatik kumanda 3/2 valf kesiti

P

A R

Ön Kumandalı 3/2 Yönlendirme Valfi Ön kumandalı valflerde P bağlantısından alınan küçük bir kanalla basınçlı hava ön kumanda bölümüne alınır. Valfin konum değiştirmesi iki aşamada gerçekleştirilir. Önce A ile R arasındaki bağlantı kaldırılır daha sonra P den A ya giden yol açılır. Bu valf normal konumda açık ve kapalı olarak kullanılabilir. Normalde açık valf elde edebilmek için P ve R bağlantılarının yeri değiştirilmeli ve kumanda düzeneği 180° döndürülmelidir.

P

A

R

A Şekil 48. Ön kumandalı 3/2 makaralı valf kesiti

P

4/2 Yönlendirme Valfi 4/2 yönlendirme valfi 4 bağlantıya 2 anahtarlama konumuna sahiptir.

Valfin kumandası, iki valf kumanda çubuğunun aynı anda kumanda edilmesiyle gerçekleştirilir. Bu valfler çift etkili silindirin kumandasında kullanılır. Genel olarak 5/2 yönlendirme valfiyle aynı işlemi görür.

A

P

B

A

P

Şekil 49. 4/2 disk oturmalı valf kesiti

B

Pnömatik Kontrollü 4/2 lik Valfler Bu valfler iki yanlarından gönderilen hava sinyalleri ile konumlarını değiştirirler. Şekilde A pozisyonunda P den giren basınçlı hava A ya giderek silindire geçer. Bu sırada valfin ortasındaki elamanın sağa doğru kayması için sol taraftan Z sinyali gönderilmiştir.

Valfin ikinci pozisyonunda ise, valfin konum değiştirmesi için sağ baştan Y sinyali gönderilmiştir. Ortadaki elaman sola doğru kaymış ve basınçlı havanın P’ den B’ ye geçmesi için yol açılmıştır.

A

R

A

B

R

P Z

P

Y

Şekil 50. pnömatik kontrollü 4/2 valf kesiti

B

5/2 Yönlendirme Valfi 5/2 yönlendirme valfi 5 bağlantıya ve iki anahtarlama konumuna sahiptir.

Bu valfler genel olarak silindirlerden önce silindiri kumanda eden son elaman olarak kullanılır. 5/2 yönlendirme valfine örnek olarak uzunlamasına sürgülü valfi gösterebiliriz. Bu valfin içinde havayı değişik yönlere yönlendirmek amacıyla bir sürgü bulunur. Kumanda şekli; elle, mekanik, elektrik ve pnömatik olabilir.

Disk oturmalı sürgülü valflerde sürgü üzerinde bulunan disk basınçlı hava yolunu verilen kumandaya göre (B) veya (A) ya yönlendirir.

A

Z

R

A

B

P

S

Y

Z

R

Şekil 51. Disk kapamalı 5/2 valf kesiti

B

P

S

Y

Pnömatik Kontrollü 5/2 lik Valfler Bu valfler uzaktan gönderilen basınçlı hava sinyalleri ile konumlarını değiştirirler. Otomatik kumandalı devrelerde kullanılır. Şekilde görülen valfin (A) pozisyonunda basınçlı havanın (P) den (A)’ ya gitmesi için sol taraftan (Z) uyarı sinyali gönderilmiş ve valfin ortasındaki sürgü sağa doğru sürülmüştür. Bu konumda silindirden dönen hava da (B) den girerek (S)’ye çıkar ve buradan da atmosfere atılır.

Valfin ikinci pozisyonunda ise uyarı sinyali (Y), sağ taraftan gönderilmiş olup, ortadaki sürgü sol başa itilmiştir. Bu konumda (P)’ den gelen basınçlı hava (B)’ye geçer ve silindirden dönen egzoz gazı da (A)’dan (R)’ye atılır.

B

A

Z

Y

S

P

R

S

Şekil 52. Pnömatik kontrollü 5/2 valf kesiti

P

R

BASINÇLI HAVANIN GEÇİŞ DURUMUNA GÖRE YÖN KONTROL VALFLERİ

1-) Normalde Açık Valfler Kompresörden gelen basınçlı hava valfe girip çıkış deliğinden çıkıp doğruca sisteme gidiyorsa böyle valflere normalde açık valf denir. Başka bir deyişle hiçbir operasyon yapılmadan basınçlı havaya geçit veren valflere normalde açık valf denir. Şekil de normalde açık bir valf kesiti ve sembol resmi görülmektedir.

2-) Normalde Kapalı Valfler Kompresörden gelen basınçlı hava valfe girdiği halde çıkış deliğinden çıkmıyorsa böyle valflere normalde kapalı valf denir. Başka bir deyişle valfe giren basınçlı havanın çıkış deliğinden çıkması için valf butonuna basmak gerekiyorsa böyle valflere normalde kapalı valf denir. Şekil de normalde kapalı bir valfin kesit ve sembol resmi görülmektedir.

YÖN KONTROL VALFLERİNİN KUMANDA METOTLARI

Pnömatik sistemlerde basınçlı havanın yönünü kontrol eden ve istediğimiz yere gönderilmesini sağlayan elemanlar yön kontrol valflerdir. Yön kontrol valfleri imal edilirken konum değiştirmelerini sağlayacak kumanda veya kontrol sistemleri ile yapılmışlardır. Valfin adı söylenirken valfin kumanda metoduyla söylenir.

Butonlu, pedallı, elektromanyetik kumandalı , basınçlı hava kumandalı gibi. Bu nedenle valfleri kumanda ediliş metotlarına göre şöyle sıralayabiliriz:

1-) İnsan Gücü ile Kumanda Edilen Yön Kontrol Valfleri

Bu valfler insanlar tarafından kumanda edilir.

Kumanda şekli el veya ayak ile olduğundan valflerde buna uygun olarak imal edilirler.Alttaki şekil de doğrudan insanlar tarafından kumanda edilen valflerin kumanda metotlarının sembol resimleri görülmektedir.

2-) Mekanik Olarak Kumanda Edilen Yön Kontrol Valfleri

Bu valflere doğrudan insan tarafından değil, bazı mekanik vasıtalar veya mekanizmalar tarafından kumanda edilirler.Yukarıdaki şekil de valflerdeki mekanik kumanda metotları görülmektedir.

3-) Valflerin Basınçlı Hava ile Kumanda Edilmesi

Yön kontrol valflerinin kumandası (konum değiştirmesi ) sistemden alınan veya herhangi bir sinyal gönderici valften gelen basınçlı hava ile yapılabilir. Bir pnömatik devrede basınçlı hava ile kontrol veya kumanda edilebilen yön kontrol valfleri kullanarak devrenin otomatik olarak çalışması sağlanabilir.

4-) Valflerin Elektromanyetik Sinyallerle Kumanda Edilmesi Teknolojik gelişmeler hidrolik ve pnömatik sistemlerde kullanılan valflerin elektrik enerjisi ile kumanda edilmesini sağlamıştır. Valfe gönderilen düşük voltajlı elektrik enerjisi valfteki bobin vasıtasıyla manyetik alan meydana gelmektedir.

Meydana gelen manyetik alan valf sürgü kolunu iterek veya çekerek valfın konum değiştirmesini sağlamaktadır.

Elektrik Kumandalı Valfler Bu valfler elektrikli zaman rölesi, elektrik anahtarı, elektrik panosu bulunan yerlerde kullanılır. Bu valflerin doğrudan uyarılı veya direkt uyarılı tipleri vardır.

Doğrudan Uyarılı Elektrik Kumandalı Valf Valfin üzerinde bir bobin ve bobinin iç kısmına yerleştirilmiş bir çekirdek mevcuttur. Çekirdek ilk anda altındaki yay nedeniyle aşağıda ve geçiş kesiti kapalıdır. Bobine elektrik enerjisi verildiğinde meydana gelen mıknatıslanma nedeniyle çekirdek yukarı doğru çekilir. P hattı A hattına açılır. Bobinde elektrik uyarısı kaldığı müddetçe valf bu konumunu korur.

P

A

P

Şekil 53. doğrudan kumandalı elektrik uyarılı valf kesiti

A

Ön Uyarılı (Dolaylı Kumandalı) Elektropnömatik Valf Valfin normal konumda P hattı B ye, A hattı R ye açılmaktadır. Aynı zamanda P hattından dahili bir kanal yardımıyla çekirdeğin alt kısmına kadar hava gönderilmektedir. Bobine elektrik enerjisi verildiği zaman çekirdek yukarı çekilir ve valfin her iki kumanda pistonunun üst kısmına hava gönderilmiş olur. Böylece kumanda pistonları aşağı inerek valfin konumunu değiştirirler.

R A P

A P Şekil 54. Dolaylı elektrik kumandalı valf kesiti

B

YAPILIŞ BİÇİMLERİNE GÖRE YÖN KONTROL VALFLERİ

Yön kontrol valfleri akışın yönünü istenen amaca göre değiştirmeye ya da akış yolunu tamamen kapamaya yarayan devre elamanlarıdırlar.

Yön kontrol valfleri konstrüksiyon olarak iki türde imal edilirler.

1. Oturmalı tip valfler a. Bilyalı oturmalı tip valf b. Diskli oturmalı tip valf 2. Sürgülü tip valfler.

Oturmalı Tip Vafler Oturmalı valflerde valf yolları bilya, disk, plaka veya konik elemanlarla açılır veya kapanır. Oturmalı valflerde, genel olarak elastik sızdırmazlık elamanı kullanılır. Oturmalı valflerin ömürleri uzundur. Bu valfler kirlenmeye karşı duyarsızdır.

A

P Şekil 43. 2/2 bilya oturmalı tip valf kesiti

Bilyalı Oturmalı Tip Valf Valf gövdesi üzerinde bağlantı yapılabilecek delik ve konum sayısı ikidir. İlk anda bilya, alt kısımdaki yay nedeniyle geçiş kesitini kapatmaktadır. P hattından gelen basınçlı hava A hattına geçemez. Valfin uyarı pimine basıldığında, bilya aşağı doğru itilir, P ile A ‘nın irtibatı sağlanır. Pimdeki uyarı ortadan kalkınca, bilya altındaki yay nedeni ile tekrar geçiş kesitini kapatır.

A

P Şekil 44. 3/2 bilyalı tip oturmalı valf kesiti

3/2 Bilye Oturmalı Yönlendirme Valfi Bu valf 3 bağlantı ve 2 konuma sahiptir. Bir yay aracılığıyla bilye kapama yüzeyine doğru itilir ve P bağlantısında bulunan basınçlı havanın yolu A yönüne geçemeyecek şekilde kapatılır. Bu konumda A hattı R bağlantısı üzerinden atmosfere açılmış durumdadır.

Kumandalı konumda ise P hattındaki basınçlı hava A hattına geçerken, R tahliye deliği kapatılır. Valf elle veya basınçlı hava, havayla kumanda edilebilir.

R

P Şekil 45. 3/2 bilye oturmalı valf kesiti

Disk Oturmalı Valf Bu valflerin yapıları basit olup sızdırmazlık özelliği iyidir. Küçük bir kuvvet çalışması için yeterlidir, toz ve pisliklerden fazla etkilenmez ve uzun ömürlüdürler. Elle, mekanik olarak, elektrik ve pnömatik olarak kontrol edilebilirler.

Geçiş kesiti bir disk üzerine yerleştirilmiş sızdırmazlık elamanı ile sağlanmaktadır. İlk anda pim üzerinde bir uyarı yokken, P hattı A hattına açıktır. Pime basıldığında diskin altındaki sızdırmazlık elamanı bu defa alt kısma oturur ve P basınç hattı kapanır, A’ daki hava pimin yanındaki boşluktan tahliye olur. Pim üzerindeki uyarı kalkınca valf tekrar normal konumuna döner.

R A

P

R A

P

Şekil 46. Disk oturmalı normalde açık 3/2 valf kesiti