Microsoft Word - Aku_ve_Otomotiv_Elektrik_Tesisati

T.C. Mİ LLÎ EĞİ Tİ M BAKANLIĞI

MEGEP

(MESLEKÎ EĞİ Tİ M VE ÖĞRETİ M Sİ STEMİ Nİ N GÜÇLENDİ Rİ LMESİPROJESİ )

MOTORLU ARAÇLAR TEKNOLOJİ Sİ

AKÜ VE OTOMOTİ V ELEKTRİ K TESİ SATI

ANKARA 2007

Milli Eğitim Bakanlı ğıtarafı ndan geliş tirilen modüller;  Talim ve Terbiye Kurulu Baş kanlı ğ ı nı n 02.06.2006 tarih ve 269 sayı lıKararıile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda kademeli olarak yaygı nlaş tı rı lan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programları nda amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandı rmaya yönelik geliş tirilmişöğretim materyalleridir (Ders Notları dı r).  Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandı rmak ve bireysel öğ renmeye rehberlik etmek amacı yla öğrenme materyali olarak hazı rlanmı ş , denenmek ve geliş tirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda uygulanmaya baş lanmı ş tı r.  Modüller teknolojik geliş melere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandı rmak koş ulu ile eğ itim öğ retim sı rası nda geliş tirilebilir ve yapı lması önerilen değiş iklikler Bakanlı kta ilgili birime bildirilir.  Örgün ve yaygı n eğitim kurumları , iş letmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaş ı labilirler.  Bası lmı şmodüller, eğitim kurumları nda öğ rencilere ücretsiz olarak dağı tı lı r.  Modüller hiçbir ş ekilde ticari amaçla kullanı lamaz ve ücret karş ı lı ğ ı nda satı lamaz.

İ Çİ NDEKİ LER AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iii Gİ Rİ Ş.......................................................................................................................................1 ÖĞRENME FAALİ YETİ -1..................................................................................................... 3 1. AKÜ ..................................................................................................................................... 3 1.1. Akünün Tanı mı ............................................................................................................. 3 1.2. Akünün Görevleri ......................................................................................................... 4 1.3. Akünün Çalı ş ma Prensibi.............................................................................................. 5 1.4. Akü Çeş itleri ................................................................................................................. 5 1.4.1. Kurş un Akü............................................................................................................5 1.4.2. Kalsiyumlu Akü..................................................................................................... 6 1.5. Kalsiyumlu Akülerin Üstünlükleri................................................................................6 1.6. Akünün Yapı sı ..............................................................................................................6 1.7. Akü Etiketi ....................................................................................................................7 1.8. Akü Kapasitesini Etkileyen Faktörler ...........................................................................8 1.9. Taş ı ta Göre Akü Seçimi................................................................................................8 1.10. Akü Kontrolleri ...........................................................................................................8 1.10.1. Gözle Kontrol ......................................................................................................8 1.10.2. Yüzeyden Kaçak Kontrolü ..................................................................................9 1.10.3. Yoğ unluk Kontrolü .............................................................................................. 9 1.10.4. Kapasite Kontrolü.............................................................................................. 10 1.10.5. Vası ta Üzerinde Yüklü Muayene....................................................................... 10 UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 11 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ....................................................................................16 ÖĞRENME FAALİ YETİ -2................................................................................................... 17 2. AKÜ ELEKTROLİ Tİ Nİ N HAZIRLANMASI VE YOĞUNLUK KONTROLÜ ............. 17 2.1. Ağ ı rlı k Esası na Göre Elektrolit Hazı rlanması .............................................................17 2.2. Hacim Esası na Göre Elektrolit Hazı rlanması .............................................................18 2.3. Hidrometre .................................................................................................................. 18 2.3.1. Su Yoğ unluğ una Göre Bölümleme...................................................................... 18 2.3.2. Bome Esası na Göre Bölümleme:......................................................................... 19 2.4. Akülerin Şarj ve Deş arjı .............................................................................................. 19 2.4.1. Akünün Deş arjı ....................................................................................................19 2.4.2. Akü Şarjı .............................................................................................................. 21 2.5. Aş ı rıŞarj ve Deş arjı n Zararları ................................................................................... 21 2.5.1. Aş ı rıŞarjı n Zararları ............................................................................................ 21 2.5.2. Aş ı rıDeş arjı n Zararları ........................................................................................ 21 2.6. Akü Şarj Etme Metotları .............................................................................................21 2.6.1. YavaşŞarj ............................................................................................................21 2.6.2. Normal Şarj.......................................................................................................... 22 2.6.3. Çabuk Şarj ........................................................................................................... 22 2.6.4. Araç Üzerinde Şarj .............................................................................................. 22 2.6.5. Akü Şarj Süresinin Tespiti................................................................................... 22 2.7. Akünün Self - Deş arjı................................................................................................. 23 2.7.1. Sülfatlaş ma .......................................................................................................... 23 2.8. Kullanı lmadan Bekletilen Akülerde Yapı lacak İ ş lemler: ........................................... 23

i

UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 24 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ....................................................................................26 ÖĞRENME FAALİ YETİ -3................................................................................................... 27 3. OTOMOBİ L TESİ SATLARINDA KULLANILAN DEVRE ELEMANLARI ................27 3.1. Şalterler....................................................................................................................... 27 3.1.1. Mekanik Şalterler................................................................................................. 27 3.1.2. Manyetik Şalterler ............................................................................................... 28 3.2. Tesisat Kablolarıve Renk Kodları :............................................................................. 28 3.3. Ampul ve Çeş itleri ...................................................................................................... 28 3.3.1. Ampul .................................................................................................................. 28 3.3.2. Çeş itleri ................................................................................................................28 3.4. Sigortalar .....................................................................................................................31 3.4.1. Tanı mı .................................................................................................................. 31 3.4.2. Telli Sigortalar ..................................................................................................... 31 3.4.3. Devre Kesiciler ....................................................................................................32 3.4.4. Sigorta kutusu ...................................................................................................... 32 3.5. Röleler .........................................................................................................................33 3.5.1. Akı m Röleleri ...................................................................................................... 33 3.5.2. Emniyet Röleleri.................................................................................................. 33 3.6. Soketler ....................................................................................................................... 34 3.7. Kontak Anahtarı .......................................................................................................... 34 UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 35 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ....................................................................................36 ÖĞRENME FAALİ YETİ -4................................................................................................... 37 4. KONTAK ANAHTARI ..................................................................................................... 37 4.1. Görevi .........................................................................................................................37 4.2. Yapı sı .......................................................................................................................... 37 4.3. Kontak AnahtarıKontrolleri ....................................................................................... 38 4.3.1. Şasi Kontrolü ....................................................................................................... 38 4.3.2. Devre Kontrolü ....................................................................................................38 4.3.3. Kı sa Devre Kontrolü............................................................................................ 38 UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 39 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ....................................................................................40 ÖĞRENME FAALİ YETİ -5................................................................................................... 41 5. OTOMOBİ L TESİ SATINDA KULLANILAN KABLOLAR .......................................... 41 5.1. Kablo Malzemesi ........................................................................................................41 5.2. Kablo Renkleri ............................................................................................................41 5.3. Kablo Kesitleri:........................................................................................................... 42 5.4. Otomobil Tesisatı nda Kullanı lan Soketler .................................................................. 42 5.4.1. Tanı mı .................................................................................................................. 42 UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 44 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ....................................................................................45 MODÜL DEĞERLENDİ RME .............................................................................................. 46 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 47 KAYNAKÇA .........................................................................................................................49

ii

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD

525MT0021

ALAN

Motorlu Araçlar Teknolojisi Alanı

DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI

SÜRE

Tüm Dallar Akü ve Otomotiv Elektrik Tesisatı Bu modül ile Akünün görevlerini, çalı ş ma prensiplerini, çeş itlerini öğ renecek; Akünün yapı sı nı , kapasitesini, taş ı ta göre akü seçimini yapacak; Akü elektrolitini hazı rlayacak. Şarj çeş itlerini ve kontrollerini öğrenecek, otomobil elektrik tesisatıdevre elemanları nı öğ renecek bir eğitim materyalidir.

40/32

ÖN KOŞUL

Temel Elektrik ve Elektronik 2 Modülünü Baş armı şOlmak

YETERLİ K

Akü otomotiv elektrik devre elemanları nı n arı za teş his, onarı m ayar ve bakı mı nıyapmak.

Genel amaç Öğrenci: Akü ve otomobil elektrik tesisat devre elemanları nı n arı za teş his, onarı m; ayar ve bakı mı nıaraç teknik kataloğuna uygun olarak yapabilecektir.

MODÜLÜN TANIMI

Amaçlar 1-Aküleri sökebilecek, üretici firmaları nı n teknik değerlerine göre kontrollerini yapabilecek ve araç üzerinde takabilecektir.

MODÜLÜN AMACI

2- Aküyü üretici firmaları n teknik değ erlerine göre ş arj edebilecektir.

3- Oto elektrik tesisatıdevre elemanları nıaraç kataloğuna ve standartları na uygun olarak kontrol edebilecek ve değ iş tirebilecektir.

4- Araç üzerinde kontak anahtarıuçları nıaraç kataloğ una ve standartları na uygun olarak tespit edebilecektir.

5- Basit tesisat onarı mları nıaraç kataloğuna ve standartları na uygun olarak yapabilecektir.

EĞİ Tİ M ÖĞRETİ M ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Oto tamir atölyesi ve oto elektrik atölyesi bilgisayar laboratuarı , tepegöz, slâytlar, CD, VCD gösterimi

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME

Modül içinde ve sonunda verilen çoktan seçmeli soruları cevaplandı rarak kendinizi değerlendiriniz, sonuçları nı öğ retmeninizle paylaş arak eksikliklerinizi tamamlayabilmeniz için gereken bilgileri alı nı z.

iii

iv

Gİ Rİ Ş Gİ Rİ Ş Sevgili öğ renci, Otomotiv teknolojisinde bir otomobilin ilk çalı ş masıve otomobil üzerindeki ı ş ı k ve özel alı cıdonanı mları nı n çalı ş masıiçin elektrik kaynağ ı na ihtiyaç vardı r. Bu ihtiyacı karş ı layan eleman akü (batarya veya akümülatör )olarak adlandı rı lı r. Akü gün geçtikçe otomotiv teknolojisine paralel olarak kaliteli ve yüksek kapasiteli aküler geliş tirilmektedir.

Petrol rezervlerinin azaldı ğıiki binli yı lları n baş ı nda teknoloji büyük bir hı zla geliş mektedir. Teknolojik geliş melerde anahtar rolü elektrik ve elektronik parça ve sistemlerindedir.

Bu modülde temel elektrik parçaları ndan akü çeş itlerini ve yeni akülerin özelliklerini, ş arj edilmelerini, kontrollerini bulacaksı nı z. Kalsiyumlu ve jelli akülerin üstünlüklerini anlayacaksı nı z. Akülerin niçin bakı msı z olduğ unu, saklanmaları nı n ve kullanı m ömürlerinin nası l bu kadar artı ğ ı nıöğ renebileceksiniz.

Otomobil tesisatları nda kullanı lan devre elemanları nda meydana gelen geliş me ve değ iş imleri; çeş itlerini, görevlerini; tesisatları nda kullanı lan kablo malzemelerini, kablo renklerini çeş itlerini ve soketlerini öğ reneceksiniz.

Otomobilinizin farları yanmı yorsa, otomatik camları açı lmı yorsa, sinyaller çalı ş mı yorsa bu gibi arı zaları n otomobilin minicik bir sigortası nı n atması ndan kaynaklanabileceğ ini anlayacak ve kavrayacaksı nı z.

1

2

ÖĞRENME FAALİ YETİ –1 ÖĞRENME FAALİ YETİ -1 AMAÇ Aküleri sökebilecek, üretici firmaları nı n teknik değerlerine göre, kontrollerini yapabilecek ve araç üzerinde takabileceksiniz

ARAŞTIRMA 

Akü imalatıyapı lan bir iş letmeye giderek akünün yapı ldı ğ ımalzemelerin nelerden meydana geldiğ ini öğrenip ve rapor ederek sı nı fta arkadaş ları nı za sununuz.

1. AKÜ 1.1. Akünün Tanı mı Elektrik enerjisini kimyasal enerji olarak depo eden ve devresine alı cıbağlandı ğ ı zaman bu enerjiyi tekrar elektrik enerjisine çevirerek dı şdevreye veren bir üreteçtir.

Şekil 1.1: Akü ve kı sı mları

3

1.2. Akünün Görevleri * Araç motoru çalı ş madı ğ ızamanlarda kullanı lacak alı cı lara akı m göndermek.

(Radyo. Kalorifer, sigara yakacağı , lambalar gibi alı cı lar.) * Motorun ilk anda çalı ş abilmesi için marşmotoruna elektrik akı mıvermek. * Motor çalı ş ı rken elektrik sisteminde voltaj ve amperaj dengelemesi yapmak.(Yani yüksek devirlerde alternatörün üreteceğ i voltaj bazen fazla yükseleceğ inden alı cı ları n zarar görmesine sebep olabilir.) Bu durumda akü alternatörün oluş turduğ u akı mı n bir kı smı nıüzerine alarak aş ı rıvoltajı n yükselmesini önler.

Ayrı ca taş ı t çalı ş ı rken motordan hareket alan ş arj sistemi alı cı larıbesleyebilse de motor durduğu anda bazıgereksinimler için yine elektrik enerjisine ihtiyaç vardı r. Bu fonksiyonlar araçta akü ile sağlanmaktadı r. Bu akünün araç üzerindeki çevrimi aş ağ ı daki gibidir.

Şekil 1.2: Elektrik devresi

4

1.3. Akünün Çalı ş ma Prensibi Akülerin çalı ş ma ş ekilleri doğ ru akı m üreteçleri olan piller gibidir. Bataryalar boş aldı ğızaman doldurulur. Elektrolit adıverilen asit veya baz karı ş ı mı içerisine iki ayrıcins metal parçasısokalı m. Metallerin dı şdevresine bir elektrikli alı cıbağ landı ğı nda, sistemin iç devresindeki kimyasal reaksiyon dolayı sı yla doğru akı m verilince alı cı nı n çalı ş tı rdı ğ ı görülür. Örneğ in volta pilini ele alı rsak ş ekilde görülen kaptaki sülfürik asit içerisine çinko ve bakı r levhalarıkonduğunda bu iki maden arası nda 1 voltluk gerilim meydana gelir ve sistem bir volta pilidir. İ ş te bataryalar da bunlar gibidir. Fakat voltajıartı rmak için içersindeki elemanlar değ iş tirilir ve çoğ altı lı r.

Şekil 1.3: Volta pilinin oluş umu

1.4. Akü Çeş itleri 1.4.1. Kurş un Akü Kurş un aküler yapıolarak 3 kı sı mdan oluş maktadı r: Batarya kutusu, elemanlar ve elektrolit denilen kimyasal karı ş ı m.

1.4.1.1.Batarya Kutusu Sert plastikten presleme suretiyle yapı lmı ş tı r. İ çerisindeki elemanları n birbirine temas etmemesi için bölümlenmiş tir.

1.4.1.2.Elemanlar Plakalar, seperatörler, kutup baş ları , eleman kapağ ıve elektrolitten oluş maktadı r.

1.4.1.3.Elektrolit Sülfürik asit ve saf su karı ş ı mı dı r. Akü (batarya) içersindeki kimyasal reaksiyonu sağ lar.

5

1.4.2. Kalsiyumlu Akü Günümüzdeki kurş un-asit bataryalarda kullanı lan kurş un ı zgaraları n mekanik ve kimyasal dayanaklı lı ğ ı nıarttı rmak için kurş un içerisine eklenen antimonun yerini kalsiyum almı ş tı r. Antimon bataryanı n çalı ş masısı rası nda gaz oluş umunu hı zlandı rı r ve aş ı rısu kaybı na neden olur. Bu nedenle bu bataryalar sürekli bakı m gerektirir. Antimonun bu olumsuz etkisini gidermek için ı zgaralara antimon yerine kalsiyum eklenir. Kalsiyumun avantajınormal ş arj voltajları nda gaz oluş umunu 75 oranı nda azaltmı şolması dı r. Bu nedenle normal çalı ş ma ömürlerinde su ilavesine gerek duymazlar

1.5. Kalsiyumlu Akülerin Üstünlükleri 1. Bir daha açı lmamak üzere tamamen kapatı lmı şkapak 2. Yüksek yoğ unlukta plakalar 3. Dayanı klıpolipropilen kutu

1.6. Akünün Yapı sı 1– Toz kapakları : Plastikten yapı lmı ş tı r ve üzerinde gaz çı kı ş ı nısağ layacak havalandı rma delikleri vardı r.

2– Eleman kapağı : Elektrolit doldurulması nıve seviye kontrolünü sağlar.

3– Pozitif Kutup: Genellikle yanlı şkablo bağ lantı sı nıönlemek için daha kalı n yapı lmı şya da bir marka ile iş aretlenmiş tir.

4– Negatif plakalar: Bütün plakalar kurş un alaş ı mlıçerçeveden oluş ur ve aktif kurş unla dolu bölümleri meydana getiren çok miktarda hücreye sahiptir.

5– Çökeltme ı zgaraları : Kimyasal reaksiyun sonucu ortaya çı kacak olan artı klar akü kabı nı n altı ndaki çökeltme ı zgaraları nda toplanı r.

6– Seperatörler: Kı sa devreyi önlemek amacı yla her plakanı n arası na yerleş tirilmiş tir.

Plakalar asidin serbestçe dolaş ı mı na izin verecek ş ekilde ve asidin zarar veremeyeceğ i kimyasal yapı sıolan plastik malzemeden yapı lmı ş tı r.

7– Pozitif plakalar: Bütün plakalar kurş un alaş ı mlıçerçeveden oluş ur ve kurş un peroksitle dolu bölümleri meydana getiren çok miktarda hücreye sahiptir.

8– BağlantıKöprüleri: Plaka grubunda kullanı lı r. + kutbu bir sonraki – kutba bağlayan BAĞLANTI KÖPRÜLERİakü kabıüzerinden gerçekleş ir.

9– Elektrolit: Her hücrede plakaları n üzerini kapayacak seviyeye kadar doldurulur.

6

10– Akü kutusu: Birbiriyle bağlanmak üzere üç veya altıbölüme ayrı lmı şplastik dökümdür.

11– Kapak: Sı kıgeçme veya sı zdı rmaz kaynak ile takı lmı şplastik döküm parçadı r.

12– Negatif kutup: Uçlarıserbest kalan kutuplar bağ lantıkutuplarıdurumuna gelir.

Şekil 1.4: Akünün yapı sı

1-Akü toz kapağı 2-Akü eleman kapağ ı 3-Artıkutup baş ı 4-Eksi plaka 5-Izgara 6-Separatör 7-Artıplaka 8-Köprü 9-Ara bölme 10-Akü kutusu 11-Akü üst kapağ ı 12-Negatif kutup baş ı

1.7. Akü Etiketi Akü üzerindeki etiketlerin yorumlanması A Kod: 12 Volt B Kapasite C Kutupları n bağlantış ekli, akü kutusu yüksekliği, kalite performans seviyesi D Marşsı rası nda çekilebilecek maksimum akı m (Örnek: 420 A akı m 042 gösterilir.)

E Boyut standartlarıLB1 (kı sa boy) simgesiyle karş ı laş ı labilir.

7

Şekil 1.5: Akü etiketi

1.8. Akü Kapasitesini Etkileyen Faktörler a)Plakalardaki aktif madde miktarı b)Elektrolitteki asit miktarı c)Plakaları n yüzey alanları Yukarı daki saydı ğ ı mı z maddelerdeki nitelik arttı kça batarya kapasitesi de artar.

1.9. Taş ı ta Göre Akü Seçimi JAPON ARAÇLAR

45 Ah Dar Tip

YERLİARAÇLAR

55 Ah - 60 Ah

AVRUPA ARAÇLAR

88 Ah - 100 Ah

HAFİ F Tİ CARİARAÇLAR

72 Ah - 90 Ah

1.10. Akü Kontrolleri 1.10.1. Gözle Kontrol  Akü yüzeyinde pislik bulunmamalı dı r.  Akü kutusunda çatlak bulunmamalı dı r.  Kutup baş ları nda oksitlenme olmamalı dı r.  Elektrolit seviyesi plakaları n 1–1,5 cm üzerinde olmalı dı r.  Eleman toz kapaklarıüzerindeki deliklerin açı k olması na dikkat edilmelidir.  Gevş ek bağ lantı lar sı kı lmalı dı r.  Kontrol gözünde üç farklırenk göstergesi vardı r.

Şekil 1.6: Kontrol gözü

8

Yeş il: Yük durumu iyi, akü iyi durumda

Siyah: Yük durumu kötü, aküyü ş arj edin

Sarı : Elektrolit seviyesi düş ük aküye su ilave edin

Şekil 1.7: Renk göstergeleri

1.10.2. Yüzeyden Kaçak Kontrolü Bir voltmetre ile bataryanı n yüzeyinde kaçak olup olmadı ğıkontrol edilebilir.

Kullanı lan voltmetrenin bir ucu bataryanı n negatif kutup baş ı na bağlanı r. Diğ er ucu ise batarya yüzeyinde gezdirilir. Eğer voltmetrede değ er okunuyorsa, okunan bölgede kaçak var demektir. Değ er okunmuyorsa batarya sağ lamdı r.

Akü yüzeyinde kaçak olduğunda, yüzeyin sı cak su veya sodalısu ile temizlenmesi gerekir.

1.10.3. Yoğunluk Kontrolü Elektrolit yoğ unluğ unu ölçmeye yarayan alete Hidrometre denir. Batarya iş lerinde kullanı lan hidrometreler bir cam tüp içerisinde bölümlenmişş amandı radan ibarettir. Tüpün ucunda lastik ş ı rı nga sı kı lı p bı rakı lı nca tüpe elektrolit alı nı r. Sı vı nı n yoğ unluğ una göre ş amandı ra yüzer. Sı vıseviyesinde elektrolit yoğunluğunun değeri okunur. Elektrolit yoğunluğ una göre bataryanı nş arj durumu ş uş ekildedir: 1,280 1,260 1,230 1,200 1.170 1,140

-

1,260 1,230 1,200 1,170 1,140 1,110

tam ş arjlı 3/4 ş arjlı 1/2 ş arjlı 1/4 ş arjlı ş arjsı z tamamen boş

Renklere göre de hidrometrede batarya ş arj durumu kabaca görülebilir: Mavi - Şarjlı Sarı - 1 / 2 Şarjlı Kı rmı zı- Şarjsı z

9

1.10.4. Kapasite Kontrolü

Kapasite Akünün araç üzerindeki tüm alı cı larıbesleyecek miktardaki akı mıverebileceğinin bir göstergesidir. Birimi Amper-saat’tir. Sembolü Ah’ dı r. Çok çeş itli kapasite tanı mlarıvardı r.

Bunlardan biri 20 saatlik yükleme kapasitesidir. Bu kapasiteyi belirlemek için otomotiv akülerinde akü üzerinde bulunan anma kapasite, 20 saatlik standart deş arj süresine bölünerek deş arj akı mıbulunur. Bulunan akı m ile akü eleman gerilimi 1.75 Volta düş ene kadar deş arj edilir. Deş arj süresi ile deş arj akı mı nı n çarpı mıbize akünün kapasitesini verir. Bu kapasite deneyi akü üretim tesislerinde yapı lmaktadı r. Örnek: Anma kapasitesi 60 Ah olan tam ş arjlıbir akünün gerçek kapasitesini belirlemek için yapı lan deneyde deş arj akı mı60 Ah / 20 = 3 Amper olarak bulunur.

Bulunan akı m ile eleman gerilimi 1,75 volt olana kadar deş arj edildiğ inde tespit edilen deş arj süresi 16,5 saattir. Akünün gerçek kapasitesi 16,5 x 3 = 49,5 Ah olarak hesaplanı r.

Kapasite kontrolü Kapasite kontrolünün amacı , akünün marş anı ndaki gerekli akı mı verip veremeyeceğ inin ölçülmesidir. Kapasite kontrolünde akü kapasite ölçüm cihazıkullanı lı r.

Akünün etiketi üzerindeki anma kapasite değ eri okunur. Akünün toz kapaklarıaçı lı r.

Kapasite ölçüm cihazı nı n Voltmetre ve Ampermetre maş alıkablolarıAkünün artıve eksi kutupları na bağlanı r. (Cihazı n artıkablosu akünün artıkutbuna, cihazı n eksi kablosu akünün eksi kutbuna gelecek ş ekilde bağ lanı r). Daha sonra Cihazı n Yükleme Topuzu saat yönünde çevrilerek akü anma kapasitesi değ erinin üç katıakı mla yüklenir.(örneğin 60 Ah kapasitedeki bir akü 60 x 3 = 180 Amper ile yüklenir.) Bu anda cihazı n voltmetre skalası ndaki değer okunur ve hemen yükleme topuzu sola çevrilerek kapalıkonuma getirilir.

Cihazda okunan değ er 12 voltluk akülerde 9,6 volt’un altı nda olmamalı dı r. Voltmetrede okunan değ erin 9,6 volttan düş ük çı kmasıve elemanları n hı zla kaynamasıakü kapasitesinin iyi olmadı ğı nıgösterir.

Dİ KKAT: Ölçüm iş lemini 15 saniyeden önce bitiriniz. Cihazıyüklü durumda uzun süre tutmayı nı z. Aksi taktirde akü arı zalanabilir.

1.10.5. Vası ta Üzerinde Yüklü Muayene Akü yükleme muayenesi marşmotoru çalı ş tı rı ldı ğ ısı rada akü voltajı nıkontrol etmek suretiyle de yapı lı r. Bu kontrol için batarya yoğunluğ u 1,225’ten fazla(takriben batarya yarı m veya tam ş arjlı ) olmalı dı r. Elektrolit sı caklı ğ ıise 60° ile 90° F (15,5 °C - 32,2 °C) civarı nda olmalı dı r. Aksi halde elde edilecek sonuçlar tam doğ ru olmayabilir.

Kontrol iş leminde aracı n motoru çalı ş mayacak, sadece marşyapacak konumda olması gerekir. Akü kutup baş ları na Voltmetre volt skalası12 volttan büyük olmak suretiyle ayarlanı r. Voltmetrenin maş alıkablolarıartıuçlar artı ya, eksi uçlar eksiye gelecek ş ekilde bağ lanı r. Aracı n kontak anahtarıçevrilerek motor üç tur atacak ş ekilde marşyapı lı r. Bu durumda voltmetre skalası ndaki değer okunur. Okunan değ erin 10 Volt’ tan aş ağ ı da olmamasıgerekir. Voltaj değ erinin 10 volttan düş ük çı kmasıalı cı lara yeterli akı mı n gitmemesine neden olur.

10

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları

Öneriler

  Aracıgüvenli bir ş ekilde park ediniz ve  çamurluk örtü bezlerini örtünüz.

Aküyü Sökmek 







Akünün ş asi kablosunun uygun anahtarla sökünüz.

 cı vatası nı  

Akünün artı(yalı tı lmı ş ) kablo baş ı nı n cı vatası nı uygun anahtarla sökünüz.

 

Akünün kutup baş ları nı n bağ lantı ları nı çektirme ile çı kartı nı z.  

 

 



Aküyü, akü çerçevesine bağ layan  cı vatadan uygun anahtar ile sökünüz.  Akü yüzeyini temizleme sı vı sı ile  temizleyiniz.  Kutup ve kablo baş ları nıtel fı rça veya  kablo baş ı temizleme aparatı ile temizleyiniz.

Kablo baş ıizolasyonunu kablo baş ları cı vataları nısökünüz ve takı nı z.   

Aküyü Gözle Kontrol Ediniz.

 



Akü etiketini inceleyiniz.

11

Aracı n kontak anahtarı nıkapatı nı z.

Aracı n el frenini çekiniz. Çamurluk örtülerini takı m haneden alı nı z.

Uygun anahtar kullanı nı z.

Anahtarları akü üzerinde unutmayı nı z.

Akünün artı kutup kablosu olduğundan emin olunuz.

Cı vataya uygun anahtar kulanı nı z.

Kutup baş ı na zarar vermeyiniz.

Akünün kutup baş ları nısı rası na göre çı karı nı z. Çektirmeyi kutup baş ları na sı kı ca bağ layı nı z.

Kutup baş ları nı n zedelenmemesine dikkat ediniz.

Aküyü çerçeveye bağ layan cı vataları n yerini tespit ediniz.

Kullandı ğı nı z takı mları temiz tutunuz.

Temizleme sı vı sı nıkutup baş ları na sürmeyiniz.

Temizleme sı vı sı nı aracı n kaportası na temas ettirmeyiniz.

Kablo baş ları nı birbirine değ dirmeyiniz.

Kablo baş ları nıtespit ediniz.

Uygun anahtar kullanı nı z.

Sökme ve takma iş lemi sı rası na dikkat ediniz.

Madde 1.10.1’i okuyunuz ve uygulayı nı z.

Akü kutusunda kı rı k, çatlak var mı yok mu kontrol ediniz.

Akü etiketini kendinize doğru

 

Akünün kutusunu inceleyiniz.





 Batarya kutusunda çatlaklı k ve elektrolit  sı zı ntı sıolup olmadı ğı nıkontrol ediniz.



Akünün bağ lama çerçevesinin bağlantı kontrolünü yapı nı z. 



Akü yüzeyinin kuru ve temiz olup  olmadı ğ ı nıkontrol ediniz.   Akü toz kapakları nda deformasyon ve hava çı kı ş deliklerinin açı k olup  olmadı ğ ı nıkontrol ediniz.





 Akü kablo bağlantı ları nda gevş eklik ve oksitlenme olup olmadı ğı nı kontrol  ediniz. 

  

Akü elektrolit seviyesini kontrol ediniz.

  Akü amper- saat kapasite değ erini  bulunuz.

Akünün yüzeyinden kaçak kontrolünü  yapmak:  



Negatif ş asili araçlarda voltmetrenin negatif ucunu akünün ş asi kutup baş ı na bağ layı nı z.

  



Voltmetrenin seçici düğ mesini uygun konuma getiriniz.

12

çeviriniz.

Etiket üzerindeki yazı ları n anlamı nı öğ reniniz.

Elektrolitin üzerinize dökülememesine dikkat ediniz.

Güvenlik kuralları na uyunuz.

Bataryada arı zaya sebep olan ve arzu edilmeyen durumlarıdüzeltiniz.

Akü çerçevesinin bağ lantıyerlerini tespit ediniz Bağ lantı ları n sağlam olup olmadı ğ ı nı kontrol ediniz.

Akünün üst kı smı ndaki pislikleri temizleyiniz.

Kuru bez alı p akünün üzerini siliniz.

Akü toz kapakları nı çı karı p temizleyiniz.

Akü toz kapakları nı n hava alma deliklerinin açı k olup olmadı ğ ı nı kontrol ediniz.

Akü kablo bağ lantı ları nı kontrol ediniz Kutup baş larıoksitlenmiş se sodalısu veya sı cak su ile temizleyiniz.

Eleman kapakları nıaçarak elektroliti kontrol ediniz.

Eksilmiş se saf su ilave ediniz.

Elektroliti üzerinize dökmeyiniz.

Akü amper değerlerini katalogdan bularak karş ı laş tı rı nı z.

Madde 1.10.2’yi okuyunuz ve uygulayı nı z.

Düş ük değ erdeki voltajlarıgösteren bir voltmetre kullanı nı z.

Takı mları temiz ve düzenli bulundurunuz.

Voltmetre dikkatli bir ş ekilde devreye bağ lanmalı dı r. İ ş leme baş lamadan önce, batarya kutup baş ları nıkontrol ediniz.

Voltmetrenin çalı ş ı p çalı ş madı ğ ı nı kontrol ediniz.



 

Voltmetrenin artı ucunu, artıkutup baş ı na değ dirmeden batarya yüzeyinde gezdiriniz.





Voltmetrenin değer gösterip göstermediğini kontrol ediniz.

 



Akünün yoğ unluk kontrolünü yapı nı z.

    



Akü toz kapakları nıçı kartı nı z.



Hidrometreyi eleman içersine takı nı z ve  elektroliti hidrometreye çekiniz.  Hidrometreyle elektrolit yoğ unluğ unu  ölçünüz. 





Termometre ile sı caklı k derecesini ölçünüz. Yoğunluk değ erlerinin düzeltmelerini yapı nı z.





Bataryanı n her elemanı nda ölçülen değ erleri bulgu kontrol tablosuna yazı nı z ve yorumlayı nı z.

 

Akünün Voltmetre ile Kontrolünü Yapmak  Aracı n kaputunu açarak çamurluklara örtüleri örtünüz.  Akü kutupları na voltmetre uçları nı bağ layı nı z.  Voltmetre de okunan değ eri okuyunuz.

Voltmetre değer göstermemelidir.

Değer gösteriyorsa yüzeyden kaçak vardı r.

Madde 1.10.3’yi okuyunuz ve uygulayı nı z.

Elektroliti etrafa sı çratmamaya dikkat ediniz.

Yoğ unluğ u mutlaka sı caklı ğa göre düzeltiniz.

Hidrometreyi dikkatli kullanı nı z.

Akü toz kapakları nızedelemeden çı kartı nı z.

Elektroliti etrafa sı çratmamaya dikkat ediniz.

Hidrometreyi dikkatli kullanı nı z.

Elektroliti üzerinize dökmemeye çalı ş ı nı z.

Hidrometrede okunan değerleri katalog değerleriyle karş ı laş tı rı nı z.

Yoğ unluğ u mutlaka sı caklı ğa göre düzeltiniz. Bunun için sı caklı ğa göre yoğ unluk düzeltme değ erlerini gösteren hidrometreleri kullanı nı z.

Eleman kontrolünü çabuk yapmak istediğ inde, maş alı voltmetre kullanı nı z.

Bu iş lemi her bataryanı n elemanları na uygulamayı nı z.

 

Aracı n motorunu durdurunuz. Çamurluk örtülerini örtmeyi unutmayı nı z



Voltmetre kademesi 12 volt’un bir kademe üzerinde olmalı dı r.

Okunan değer araç katalog değ erinde olmalı dı r. (Örneğin 12.75 Volt gibi.)



13

Voltmetrenin artıucunu tespit ediniz.

Voltmetreyi dikkatli bir ş ekilde devreye bağ layı nı z.

Artıkutup baş ı na değdirmemeye dikkat ediniz.



Akünün Kapasite Kontrolünü Yapmak 

Yükleme cihazı nı(volt-amper) kablo  uçları nıakü kutup baş ları na bağlayı nı z. 



Yükleme cihazı nı kapasite konumuna getiriniz.

ölçüm

 



Yükleme cihazı nda kontrol sonuçları nı okuyunuz.



Akünün voltmetre ve ampermetre ile  ş arjı nıkontrol ediniz. 



Aracı n kaputunu açarak çamurluklara  çamurluk örtüsü örtünüz. 



Voltmetrenin seçici düğmesini volttan büyük konuma getiriniz.

12  



Akü kutup baş ları na voltmetre kablo  baş lı kları nıbağlayı nı z.  



Aracı n motorunu çalı ş tı rarak  voltmetrede voltaj değ erini okuyunuz.  



Voltaj değerini yorumlayı nı z.

 

Aküyü Vası ta Üzerinde Yüklü Muayene  yapmak  

14

Madde 1.10.4’ü okuyunuz ve uygulayı nı z.

Yükleme cihazı nıdikkatli kullanı nı z.

Ampermetre kablo uçları nı kutup baş ları na iyi yerleş tiriniz.

Yükleme cihazı nı n kullanma katalogunu inceleyiniz.

Güvenlik kuralları na uyunuz, çalı ş ı rken temiz ve düzenli olmaya özen gösteriniz.

Yükleme cihazı nda kontrol sonuçları nı katalog değ erleriyle karş ı laş tı rı nı z.

Ampermetre kablo uçları nı kutup baş ları na iyi yerleş tiriniz.

Voltmetre dikkatli bir ş ekilde devreye bağ lanmalı dı r.

Aracı n motorunu durdurunuz. Çamurluk örtülerini örtmeyi unutmayı nı z Voltmetrenin seçici düğmesini 12 volttan büyük konuma getirmeyi unutmayı nı z.

Voltmetreyi temiz ve düzenli kullanı nı z.

Voltmetre dikkatli bir ş ekilde devreye bağ lanmalı dı r.

Akünün artıve eksi kutup baş ları nı belirleyiniz.

Kablo uçları nıkarı ş tı rmayı nı z.

Vitesi boş a alı nı z.

El frenini çekiniz.

Güvenlik kuralları na uymaya çalı ş ı rken temiz ve düzenli olmaya özen gösteriniz.

Katalogdaki değ erine bakı nı z.

Voltaj değerini katalogdaki değerlerle karş ı laş tı rı p yorumlayı nı z.

Madde 1.10.5’i okuyunuz ve uygulayı nı z.

Motorun çalı ş maması için gerekli önlemleri alı nı z.

Voltmetre maş alıkabloları nıuygun

  Aküyü Takmak





 

 

Aküyü, akü çerçevesine bağ layan cı vatası nı uygun anahtar ile takı nı z.

 Akünün önce ş asi kablosunun cı vatayı uygun anahtarla takı nı z.  Akünün artı(yalı tı lmı ş ) kablo baş ı nı n  cı vatası nı uygun anahtarlara takı nı z.  

15

bir ş ekilde bağ layı nı z.

Voltmetredeki ölçüm değerini 12 voltun üzerindeki kademeye getiriniz. Ölçüm sonucunda, voltaj değ erinin 10 volttan aş ağı daki bir değ erde olmamasıgerektiğ ini gözlemleyiniz.

Akü çerçevesinin bağlantıyerlerini tespit ediniz.

Aküyü yerine oturtunuz.

Anahtarları araç üzerinde unutmayı nı z.

Akünün önce ş asi kablosunu tespit ediniz.

Uygun anahtar seçiniz.

Artıucu olduğundan emin olunuz.

Kablo uçları nıbirbirine değ dirmeyiniz.

Anahtarları araç üzerinde unutmayı nı z.

ÖLÇME DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Öğ renme faaliyetinde edindiğ iniz bilgileri ölçmeye yönelik çoktan seçmeli test hazı rlanmı ş tı r. Bu testi kendi kendinize uygulayı nı z.

1 . Marşmotoruna ilk hareket için elektrik veren devre elemanı hangisidir?

A) Akü

B) Alternatör

C) Regülatör

D) Karbüratör

2 . Aş ağı dakilerden hangisi akü çeş itlerinden değ ildir?

A) Kurş un akü

B) Bronz akü

C) Kalsiyumlu akü

D) Jelli akü

3 . Aş ağı dakilerden hangisi akünün parçaları ndandı r?

A) Elektrolit

B) Seperatör

C) Akü kutusu

D) Hepsi

4 . Aküde hangi kontroller yapı lmaz?

A) Gözle kontrol B)Yoğunluk kontrolü

C) Kapasite kontrolü D) Yükseklik kontrolü

5 . Akü içersindeki elektrolit plakaları n neresinden olmalı dı r?

A) Üzerinde

B) Altı nda

C) Ortası nda

D) Hizası nda

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarı yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nı tekrar ediniz.

16

ÖĞRENME FAALİ YETİ –2

AMAÇ

ÖĞRENME FAALİ YETİ -2

Aküleri üretici firmaları n teknik değerlerine göre ş arj edebileceksiniz.

ARAŞTIRMA 

Okulumuzun atölyesindeki aküleri teknik değ erlerine ve katalogdaki değ erlerine bakarak ş arja bağ lama tekniklerini öğ renerek öğ retmeninize rapor halinde sununuz..

2. AKÜ ELEKTROLİ Tİ Nİ N HAZIRLANMASI VE YOĞUNLUK KONTROLÜ Akünün (bataryanı n) içinde sülfürik asit ve saf su olduğunu biliyoruz. Eğ er bunlar belli oranda karı ş tı rı lı p hazı rlanmı şdeğ ilse ve bunu bizim yapmamı z gerekiyorsa çok dikkatli olmak gerekir. Elektrolit hazı rlanı rken daima asit, suyun içine yavaşyavaş dökülmeli, tahta veya cam çubukla karı ş tı rı lmalı dı r. Eğer asit içerisine su dökülürse sı çrama yaparak etrafa zarar verebilir.

Elektrolit hazı rlarken kullanı lacak asit ve su miktarı nıbulmak için hazı rlama ş ekline göre iki yöntem vardı r:

2.1. Ağ ı rlı k Esası na Göre Elektrolit Hazı rlanması Tam ş arjlıbir bataryanı n yoğ unluğ unu 1,280 kabul edecek olursak, bunun % 39’u asit ve % 61’i sudur. Bunu formüle uygulayacak olursak ş öyle yazabiliriz.

Gereken asit miktarı (kg) = Hazı rlanacak elektrolit miktarı(kg) x 39 / 100 Gereken su miktarı (kg) = Hazı rlanacak elektrolit miktarı(kg) x 61 / 100 Örnek: Saf sülfürik asit kullanarak 40 kg elektrolit hazı rlamak için gerekli su ve asit miktarı nıbulunuz? Çözüm: 40 x 39 / 100 = 15,6 kg asit kullanı lı r.

40 x 61 / 100 = 24,4 = kg saf su kullanı lı r.

17

2.2. Hacim Esası na Göre Elektrolit Hazı rlanması Akülerde kullanı lacak elektrolit, yoğ unluğ u, 1,835 olan saf asit veya 1,400 olan sülfürik asidin sulandı rı lmasıile elde edilir. Aş ağ ı daki tabloda hacim esası na göre elektrolit hazı rlarken kullanı lacak asit ve su miktarıbirim hacimler halinde verilmiş tir.

1.835 kg/litre yoğunluktaki saf asit kullanı lı rsa; Su Birim Yoğunluk Hacmi Hacmi 1,200 13 3 1,225 11 3 1,250 13 4 1,280 11 4 1,290 6 3 1,300 5 2 1,345 2 1 1,400 3 2

1,400 yoğ unluktaki sulandı rı lmı şasit kullanı lı rsa; Su Birim Yoğ unluk Hacmi Hacmi 1,200 13 10 1,225 10 10 1,250 15 20 1,280 11 20 1,290 9 20 1,300 4 10 1,345 1 7

Türkiye iklim ş artları nda kullanı lacak 1,280 yoğunlukta elektrolit hazı rlamak için; 1,835 yoğ unluğ unda 4 hacim asit, 11 hacim suya karı ş tı rı larak 15 hacim elektrolit elde edilir.

2.3. Hidrometre Bir cam tüp içersinde taksimlendirilmişş amandı radan meydana gelen hidrometre aküdeki yoğ unluğun ölçülmesinde kullanı lı r. Hidrometrenin üzerindeki lastik sı kı lı p bı rakı ldı ğ ı nda aküdeki elektrolit tüpün içine çekilir ve bölümlenmişkı sı mdan değ er okunur.

Hidrometreden değ er okunurken göz hizası nda bakı lı r. Elektrolit içersindeki yabancı maddeler yoğunluğun yanlı şokunması na sebep olabilir.

Hidrometre ş amandı raları nı n bölümlenmesi 2 ş ekilde yapı lı r.

2.3.1. Su Yoğunluğuna Göre Bölümleme Saf suyun yoğunluğunu 1 olarak kabul edersek, ş amandı ra bunun üst katları ndan 1,100–1,325 arası nda 0,005 farkıgösterebilecek ş ekilde bölümlenmiş tir. Aş ağ ı da çeş itli yoğunluk değerlerinin karş ı lı ğıolan ş arj değerleri verilmiş tir.

YOĞUNLUK

AKÜ ŞARJ DURUMU

1,260-1,280 Tam ş arjlı 1,230-1,260 3/4 ş arjlı 1,200-1,230 1/2 ş arjlı 1,170-1,200 1/4 ş arjlı 1,140-1,170 Ancak ateş leme sistemini besleyebilir.

1,100-1,140 Tamamen ş arjsı z.

Bu değerleri okurken virgül kaldı rı larak okunur. Örnek: 4 Bin iki yüz altmı şgibi.

18

2.3.2. Bome Esası na Göre Bölümleme: Elektrolitin içersindeki asit miktarı na göre yapı lı r. Saf su (0) bome ve saf asit (66) bome olarak kabul edilmiş tir. Türkiye ş artları nda 30-32 bome tam ş arjlıbir aküyü ifade eder.

Bome esası na göre bölümlendirilmişbir değ eri elektrolit yoğ unluğ una çevirmek istersek bome değerinden 4 çı karı p elde edilen sayı nı n önüne “1”, sonuna “0” ilave edilir.

Elektrolit yoğunluğ unun bome karş ı lı ğı nıbulmak için ise ölçülen yoğ unluk derecesinin baş ı ndaki ve sonundaki sayı lar atı lı r ve kalan sayı ya 4 eklenirse bome derecesi bulunur. Örnek: 1,260 yoğunluğunun bome karş ı lı ğı nıbulunuz?

1,260 baş ı ndaki ve sonundaki sayı larısilersek. 26 +4 = 30 bome Örnek: 30 bomenin karş ı lı ğıolan yoğunluk değ erini bulunuz?

30 – 4 =26 1260

Şekil-10- Hidrometrenin Kı sı mları

Şekil 2.1: Hidrometre

2.4. Akülerin Şarj ve Deş arjı 2.4.1. Akünün Deş arjı Şarjlıbir aküde pozitif plakanı n aktif maddesi kurş un peroksittir. (PbO 2) Negatif plakanı n aktif maddesi ise kurş undur. (Pb) Elektrolit ise su ve sülfürik asit (H2O + H2 SO4 ) karı ş ı mı dı r.

19

Akü bir alı cı ya bağ landı ğızaman akı m vermeye baş lar. Şekil 11.a’ da görüldüğü gibi Akü deş arj olurken elektrolit içersindeki sülfürik asit (H2SO4 ) hidrojen ve sülfat iyonları na ayrı ş ı r. Sülfat iyonlarıpozitif ve negatif plaka ile birleş erek kurş un sülfatı(PbSO4) oluş turur.

Pozitif plakadaki oksijen de hidrojen iyonlarıile birleş erek suyu (H2O) meydana getirir.

Deş arj olan bir bataryada elektrolit içersindeki sülfürik asit miktarıazalı rken su miktarıartar ve karı ş ı mı n yoğ unluğ u düş er. (Şekil: 11.b)

ŞARJLI AKÜNÜN DEŞARJ OLMASI - Plaka

+ Plaka Pb

Pb O2

Elektrolit 2H2 SO4 + H2O

Şekil 2.2: A. Akünün deş arj olması

DEŞARJ OLMUŞAKÜ - Plaka

+ Plaka

Pb SO4

Pb SO4

Elektrolit Şekil 2.3: Şarjlıbir akünün deş arj olması

20

H2 O H2 O H2 O Şekil 2.4: Deş arj olmuşakü

2.4.2. Akü Şarjı Akü eleman plakalarıarası nda kimyasal bakı mdan bir fark yoksa buna deş arj (bitmiş ) akü denir.

Deş arj olmuşbir akünün ş arj olmasıise yukarı da anlatı lanları n tersidir. Akü ş arj olurken plakalardaki kurş un sülfat (PbSO 2), kurş un (Pb) ve sülfat (SO4 ) köklerine ayrı ş ı r.

Elektrolitteki su da (H 2O) hidrojen (H) ve oksijen (O) elementlerine ayrı ş ı r. Sülfat kökleri plakalardan ayrı larak hidrojenle birleş ir ve sülfat asit ş eklinde elektrolite geçer. Aynı zamanda oksijen de pozitif plakadaki kurş unla birleş erek kurş un peroksit (PbO2 ) meydana getirir. Böylece akü plakalarıarası nda kimyasal bir reaksiyon meydana geldiğinden ş arjlıbir akü olmuşolur.

2.5. Aş ı rı Şarj ve Deş arjı n Zararları 2.5.1. Aş ı rıŞarjı n Zararları Pozitif kutup baş ı nı n kabarması na ve akü kutusunun deforme olması na neden olur.

Araç üzerinde aş ı rış arj olan aküde çok sı k su eksilir. Bunun sonucunda plakalar hava ile temas eder, yüzeyler sülfatlaş arak sertleş ir.

2.5.2. Aş ı rıDeş arjı n Zararları Akünün plakaları nda meydana gelen kurş un sülfatlar yüzeyde sert bir tabaka meydana getirir. Buna da sülfatlaş ma denir. Kolay kolay çözülemez. Deş arj olmuşbataryanı n pozitif plakalarıdüş ük sı caklı kta donarak hasara uğrar.

2.6. Akü Şarj Etme Metotları 2.6.1. YavaşŞarj Uzun süre kullanı lmadan bekletilen akülerin plakaları nda sülfatlaş ma olur. Sertleş en plakalarıçözmek için yavaşş arj uygulanı r. Önce aküye bir alı cıbağ lanarak akü tamamen boş altı lı r. Sonra akünün içindeki elektrolit boş altı lı r ve saf su konur. Akü 0,5-1 amper’ lik bir akı mla 60-100 saat arası nda ş arj edilir. Şarj süresi bitiminde akü içindeki elektrolit boş altı larak uygun yoğ unlukta elektrolit ilave edilir.

21

2.6.2. Normal Şarj Araç, akünün bitmesinden dolayıçalı ş mı yorsa, akü alı nı p dı ş arı da normal ş arja bağ lanı r. Normal ş arj cihazlarısabit akı mla ş arj ettiklerinden birden çok akü, seri bağ lanarak aynıanda ş arj edilebilir.

Bir aküyü normal ş arja bağ larken dikkat edilecek noktalar:  Akünün yüzeyi temizlenir.  Akü toz kapaklarıaçı lı r.  Yoğ unluk muayenesi yapı lı r ve elektrolit seviyesi tamamlanı r.  Birden fazla akü seri bağ lanmı ş sa en küçük kapasiteli aküye göre ş arj akı mıseçilir.  Şarj akı mıakü kapasitesinin 1 / 10 ile 1 / 20 si arası nda seçilir. (Örnek: Anma kapasitesi 60 Ah olan aküde ş arj akı mı3 – 6 amper arası nda olmalı dı r.)  Şarj olurken zaman zaman elektrolit yoğ unluk kontrolü yapı lı r.

2.6.3. Çabuk Şarj Bu iş lemin amacıdeş arj olmuşaküyü kı sa zamanda marş a basacak ş ekle getirmektir.

Sülfatlaş mı ş , kı sa devreli, eski ve aktif maddesi gevş emişaküler çabuk ş arj edilmemelidir.

Sı k sı k çabuk ş arj uygulanan bataryaları n ömrü azalı r. Çabuk ş arjda, ş arj akı mı 12 volt’luk aküler için 25–50 amper arası ndadı r. Bütün akülerde 15–20 dakika uygulanmasıgereken bir iş lemdir. Çabuk ş arj iş leminde toz kapaklarıaçı lmalı dı r.

2.6.4. Araç Üzerinde Şarj Araç üzerindeki ş arj; alternatör ve regülatörden meydana gelen ş arj sistemi ile yapı lı r.

Araç üzerindeki ş arj iş lemi, sabit voltajla yapı lan iş lemdir. Şarj voltaj değeri 13.8 volt ile 14.2 volt değ erleri arası nda olmalı dı r.

2.6.5. Akü Şarj Süresinin Tespiti

Gerilim

35 Ah 40 Ah 45 Ah 50 Ah 60 Ah 63 Ah 70 Ah

12,25 V

12,10 V

11,95 V

11,80 V

11,65 V

11,50 V

12,40 V

12,25 V

12 10 V

11,95 V

11,80 V

11,65 V

Arası 2 Amper 8 saat 2,5 Amper 7 saat 2,5 Amper.

8 saat

Arası 2 Amper 10 saat 2,5 Amper.

9 saat 2,5 Amper 10 saat

Arası 2 Amper 12 saat 2,5 Amper.

11 saat 2,5 Amper.

12 saat

Arası 2 Amper 14 saat 2,5 Amper.

13 saat 2,5 Amper.

14 saat

Arası 2 Amper 16 saat 2,5 Amper.

15 saat 2,5 Amper.

16 saat

Arası 2 Amper 18 saat 2,5 Amper.

17 saat 2,5 Amper.

18 saat

3 Amper 7 saat 3,5 Amper 7 saat 4 Amper.

7 saat 4 Amper 8 saat

3 Amper.

9 saat 3,5 Amper 9 saat 4 Amper 9 saat 4 Amper 10 saat

3 Amper.

11 saat 3,5 Amper 12 saat 4 Amper 11 saat 4 Amper 12 saat

3 Amper.

13 saat 3,5 Amper 14 saat 4 Amper 12 saat 4 Amper 14 saat

3 Amper.

15 saat

3 Amper.

17 saat 3,5 Amper 18 saat 4 Amper 16 saat 4 Amper 18 saat

22

3,5 Amper 16 saat 4 Amper 14 saat 4 Amper 16 saat

80 Ah 95 Ah 105 Ah

4,5 Amper.

8 saat 5,5 Amper.

8 saat 6 Amper.

8 saat

4,5 Amper.

10 saat 5,5 Amper 10 saat 6 Amper 10 saat

4,5 Amper.

12 saat 5,5 Amper 12 saat 6 Amper 12 saat

4,5 Amper.

14 saat 5,5 Amper 14 saat 6 Amper 14 saat

4,5 Amper.

16 saat 5,5 Amper 16 saat 6 Amper 16 saat

4,5 Amper.

18 saat 5,5 Amper 18 saat 6 Amper 18 saat

Örneğ in 45 Ah kapasiteli bir akünün voltajıölçüldüğ ünde 12.00 volt görülüyor ise akünün 2,5 Amper akı m çekecek ş ekilde en az 12 saat ş arja bağlanmasıgerekir.

2.7. Akünün Self - Deş arjı Kullanı lmadan uzun müddet bekletilen bataryanı n içinde, bir akı m veriyormuşgibi kimyasal reaksiyon meydana gelir. Bu olaya self deş arj (kendi kendini deş arj) denir. Sı caklı k yükseldikçe bataryanı n self deş arj hı zıda artar. Çünkü yüksek sı caklı kta batarya elektrolit yoğunluğ u azalı r 2.7.1. Sülfatlaş ma Akünün plakaları nda meydana gelen kurş un sülfatlar yüzeyde sert bir tabaka meydana getirir. Buna sülfatlaş ma denir.

2.8. Kullanı lmadan Bekletilen Akülerde Yapı lacak İ ş lemler: Uzun müddet depolama mecburiyetinde kalı nan aküleri mümkün mertebe soğ uk yerlerde muhafaza etmeli ve en fazla 30 günde bir tam ş arj ederek meydana gelen sülfatlaş mayıkalı nlaş madan yok etmelidir.

Büyük olan işyerlerinde fazla sayı daki aküleri bir arada depolamak mecburiyeti olduğundan aküleri özel ş arj cihazı na bağ lanarak muhafaza edilmelidir.

23

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları Öneriler Aküyü redresörlü ş arj cihazıile ş arj  Madde 2.7.1 ve 2.7.2’yi okuyunuz ve etmek: uygulayı nı z.  Akünün eleman toz kapakları nı Eleman toz kapakları nı zedelemeden sökünüz.

Elektrolit seviyesini sı rası yla sökünüz. kontrol ediniz.  Elektroliti elbisenize değ dirmeyiniz. 

Şarj cihazı nı n kabloları nı akü  kutup baş ları na bağlayı nı z. 



Şarj cihazı nı n voltaj ayar  düğmesini ş arj edilecek akünün voltajı na göre ayarlayı nı z.



Şarj cihazı nı çalı ş ı r duruma  getiriniz. Şarj cihazı nı n amper ayar  düğmesini (kapasite değ erinin 1/10 – 1/20si) ş arj edilecek akünün amperajı na göre ayarlayı nı z.

Şarj cihazı nı konrol ediniz.

Şarj süresince akü yoğ unluğ unu  ölçünüz. 

Hidrometreyi dik konumda hizası nda tutunuz.

Güvenlik kuralları na uyunuz.





Aküyü çabuk ş arj cihazıile ş arj etmek (Araç üzerinde):  Aracı n çamurlukları nıörtünüz. 





Kullanı lan redresörün özel talimatı na uyunuz.

Cihazı n kabloları nıkutup baş ları na sı kı ca bağ layı nı z.

Redresörün voltaj ayar düğ mesini devreye bağ lamı ş olduğ unuz batarya toplam voltajları na göre ayarlayı nı z.

Redresörün voltaj ayar düğ mesini devreye bağ lamı şolduğunuz akü toplam voltajları na göre ayarlayı nı z. ve

göz

Madde: 2.7.3’ü okuyunuz ve uygulayı nı z.  Çamurluk örtülerini örtmeyi unutmayı nı z

Akünün eleman toz kapakları nı sökünüz ve elektrolit seviyesini  kontrol ediniz.    Şarj cihazı nı n kabloları nı akü  kutup baş ları nıbağlayı nı z.  Şarj cihazı nı n voltaj ayar  düğmesini ş arj edilecek akünün voltajı na göre ayarlayı nı z. 

24

Aküyü düz bir yere bı rakı nı z.

Akü toz kapakları nı zedelemeden çı kartı nı z.

Hidrometreyi dikkatli kullanı nı z.

Elektrolit çok tahrip edici özelliğe sahiptir Güvenlik uyarı ları na dikkat edininiz. Şarj cihazı nı n kullanma talimatı nı okuyunuz.

Cihazı n kabloları nıkutup baş ları na sı kı ca bağ layı nı z. Şarj cihazı nı n düğ mesini, devreye bağ lamı ş olduğ unuz batarya toplam voltajları na göre ayarlayı nı z Akü voltaj değ erlerini kataloga bakarak öğ reniniz.

 

 

Şarj cihazı nı çalı ş ı r duruma getiriniz. Şarj cihazı nı n amper ayar düğmesini ş arj edilecek akünün amperajı na göre ayarlayı nı z.

   

Şarj cihazı nı n zaman ayar  düğmesini ayarlayı nı z. Şarj süresince akü yoğ unluğ unu  ölçünüz.

25

Şarj cihazı nı n fiş ini pirize takı nı z. Şarj cihazı nı konrol ediniz.

Akü üzerindeki amper değ erini okuyunuz.

Güvenlik kuralları na uyunuz. Şarj cihazı nı n kullanma talimatı nı okuyunuz.

Yoğ unluk değ erlerini tablo değ erleriyle karş ı laş tı rı nı z.

ÖLÇME DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Öğ renme faaliyetinde edindiğ iniz bilgileri ölçmeye yönelik çoktan seçmeli test hazı rlanmı ş tı r. Bu testi kendi kendinize uygulayı nı z.

1. Akünün yoğ unluk kontrolü hangi ölçme cihazıile yapı lı r?

A) Termometre

B) Ohmetre

C) Hidrometre

D) Ampermetre

2. Türkiye iklim ş artları nda kullanı lacak akülerin yoğunluk değeri ne kadar olmalı dı r?

A) 1,280

B) 1,250

C) 1,290

D) 1,400

3. Akü elemanları arası nda kimyasal bakı mdan bir fark varsa akü hangi durumdadı r?

A) Deş arj olmuşakü

B) Şarjlıakü

C) Yarı mş arjlı

D) Az ş arjlı

4. Aş ağ ı dakilerden hangisi akü ş arj etme metotları ndandı r?

A) Yavaşş arj

B) Normal Şarj

C) Çabuk ş arj

D) Hepsi

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarı yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nı tekrar ediniz.

26

ÖĞRENME FAALİ YETİ –3

AMAÇ

ÖĞRENME FAALİ YETİ -3

Oto elektrik tesisatıdevre elemanlarıaraç kataloğuna ve standartları na uygun olarak kontrol edebilecek ve değiş tirebileceksiniz.

ARAŞTIRMA 

Sanayideki bir servise gidilerek otomobillerde kullanı lan devre elemanları nı n çalı ş masıve tesisatlarıhakkı nda bilgi toplayarak rapor halinde öğretmeninize sununuz.

3. OTOMOBİ L TESİ SATLARINDA KULLANILAN DEVRE ELEMANLARI 3.1. Şalterler Elektrik sistemlerinde istendiğ i anda elektrik devrelerini açmaya ve kapatmaya yarayan anahtarlardı r. Üreteç ile alı cıarası na seri olarak bağlanı r. Şalterleri iki grupta inceleyebiliriz: 3.1.1. Mekanik Şalterler Daha çok, az akı m çeken devrelerde kullanı lı r. Kumanda ş ekline göre basma, çekme ve çevirme suretiyle çalı ş an tipleri vardı r. Kullanı ldı klarıdevrenin özeliğ ine göre üç guruba ayrı lı r:

3.1.1.1. Tek KontaklıŞalterler Yapıolarak bir gövde üzerine yerleş tirilmişiki kontak ve bir köprüden meydana gelir.

Köprü iki kontağ ıbirleş tirmeye ve açmaya yarar. Örneğin, korna, fren lambaları , marş sistemlerinde kullanı lı r.

3.1.1.2. Çift KontaklıŞalterler Genellikle çekme ve çevirme suretiyle çalı ş ı r. İ ki kademeli çalı ş ma posizyonuna sahip alı cıdevrelerinde kullanı lı r. Örneğ in, Sinyal lambaları

27

3.1.1.3. Çok KontaklıŞalterler Birden çok çalı ş ma kademesi bulunan özel devrelerde kullanı lı r. Kontak anahtarı , lamba ş alterleri, selektör ş alterleri grup içerisine dâhil edilebilir.

3.1.2. Manyetik Şalterler Genellikle marş ,ş arj sistemleri ve çiftli kornalarda ve farlarda yani fazla akı m çeken devrelerde kullanı lı r. Mekanik ş alterlerde açma ve kapatma daha yavaşolduğ undan, kontakları n yanması na sebep olabilir. Bu gibi arı zalara meydan vermemek için manyetik ş alterler kullanı lı r.

3.2. Tesisat Kablolarıve Renk Kodları : Otomobillerin elektrik tesisatı nda istenilen esnekliğ i sağlamak amacı yla, içinde çok sayı da ince bakı r tel bulunan özel kablolar kullanı lı r. Kabloları n yalı tı mıplastik, ipek veya pamuk ipliğ inden örülmüşizole tabakaları yla sağlanı r.

Şekil 3.1: Kablo kesiti

Oto elektrik tesisatları nda, izole tabakalarıçeş itli renklerde ve renk bantları nda kablolar kullanı lmaktadı r. Bu sayede arı zalıbir sistemin tamiratı , kablo renklerini takip ederek kolayca yapı labilmektedir.

3.3. Ampul ve Çeş itleri 3.3.1. Ampul Direnç teli üzerinden elektrik akı mıgeçirildiğ inde ı sı narak ı ş ı k vermeye baş lar.

Ampuller, flaman denilen direnç telinin 2300 oC’ ta ı sı nması yla aydı nlatma sağlar. Ampulün lamba soketine geçen kı smı na, duy, denir.

3.3.2. Çeş itleri Oto elektrik sisteminde kullanı lan ampuller yapı m farklı lı kları na göre ş öyle sı nı flandı rı lı r:

3.3.2.1. Şekillerine Göre Araçlarda kullanı lan ampuller, yapı m ş ekillerine göre, normal ampuller ve sofit ampuller diye ikiye ayrı lı r. Yaygı n olarak normal ampuller kullanı lı r.

28

3.3.2.2. Çalı ş ma Gerilimlerine Göre Günümüz araçları nda genellikle 6- 8, 12- 16 ve 24-32 voltluk ampuller kullanı lı r.

3.3.2.3. Flaman Bağlantı ları na Göre Ampullerde flaman bağ lantı sıiki ş ekilde yapı lı r. Birinci bağlama ş eklinde flamanı n bir ucu alttan yalı tı lmı şolarak çı kartı lı r. Diğer ucu ise içten duya bağlanı r. Böyle ampullere normal ampul denir. Diğ er bağlantış eklinde flaman’ı n ise her iki ucu alttan yalı tı lmı şolarak çı kar, bunlara yalı tı lmı şampul denir.

3.3.2.4. Güçlerine Göre Ampullerin elektrik güç birimi wattı r. Oto elektrik tesisatı nda kullanı lan ampulleri güçleri bakı mı ndan 4 grupta inceleyebiliriz: 1 )- 0,5 – 1,5 watlı k ampuller: Gösterge lambaları nda 2 )- 3 - 5 watlı k ampuller: Plaka, tepe, park ve iç lambaları nda 3 )- 21 - 32 watlı k ampuller: Geri vites, sinyal ve fren lambaları nda 4 )- 55 - 100 watlı k ampuller: Projektörlerde, uzun ve kı sa farlarda kullanı lı r.

3.3.2.5. Flaman Sayı ları na Göre Flaman sayı ları na göre ampuller tek Flamanlı ve çift Flamanlıolmak üzere iki çeş ittir. Çift Flamanlıampuller yerleş tirme problemi olan yerlerde iki flaman aynıampul içersine monte edilerek yerden tasarruf etmek amacı yla kullanı lı r (Park + Fren, kı sa far + uzun far gibi).

Ampuller yuvaları na bağ lanı şş ekillerine göre düz tı rnak ve çapraz tı rnak olarak da iki sı nı fa ayrı lı r. Ampul yuvası na yerleş tirilirken öncelikle tı rnakları n yuvası na oturtulması sağ lanı r ve daha sonra ampul ileri doğ ru itilerek sağ a doğ ru çevrilir.

29

3.3.2.6. Halojen Ampul Ampulün içinde halojen, iodin, bromine ve diğer gaz karı ş ı mlarıdoldurulmuş tur.

Ampulün içinde bulunan tungsten flaman, üzerinden akı m geçmesi sonucunda ı sı narak ı ş ı k verir.

Şekil 3.2: Halojen ampul

Şekil 3.3: Çeş itli oto elektrik ampulleri

30

3.4. Sigortalar 3.4.1. Tanı mı Sigorta, elektrik devresini yüksek akı ma karş ıkoruyan devre elemanı dı r.

Şekil 3.4: Sigortalar

Sigortalar aracı n elektrik devrelerinde meydana gelebilecek kı sa devre sonunda sistemi olasıyangı n tehlikesine karş ıkorumak için kullanı lan elemanlardı r. Sigorta attı ğı nda yerine aynı amperde yeni sigorta takı lı r.

Sigortalar, ait olduklarıdevrelerin akı m giriş ine seri olarak bağlanı r. Araçlarda yapı bakı mdan iki tipi vardı r: 3.4.2. Telli Sigortalar Az akı m çeken(5-25amper)devrelerde kullanı lı r. Yapı larıçok basit olup bir porselen çubuk üzerine veya cam tüpün içine konmuşmetal telden yapı lmı ş tı r. Sigortalarda kullanı lan tel kolay eriyen madenlerden yapı lı r.

Şekil 3.5: Telli Sigorta

31

3.4.3. Devre Kesiciler Grup halinde çalı ş an alı cıdevrelerinde kullanı lı r. Bunlar bir röle ş eklindedir. Üzerinden 10 – 40 amper akı m geçen devrelerde kullanı lı r. Yapı ları na göre ikiye ayrı lı r: (Şekil 3.6, Şekil 3.7)

Şekil 3.6: Termik tip devre kesici

Şekil 3.7: Manyetik tip devre kesici

3.4.4. Sigorta kutusu

32

Örnek: Birkaç ekipmana sigortaları n dağ ı lı mı :

Şekil 3.8: Sigorta kutusu

3.5. Röleler 15 -40 Amper arası nda akı m çeken devrelerde kullanı lan, tek kontaklı , özel manyetik ş alterlerdir. Şekilde görüldüğü gibi röle, elektromanyetik bir bobinin yarattı ğımanyetik etkiyle çalı ş an kontak tertibatı ndan ibarettir.

Görevlerine göre iki guruba ayrı lı r 3.5.1. Akı m Röleleri Far çiftli korna ve marşselonoidi gibi sistemlerde kullanı lı r.

3.5.2. Emniyet Röleleri Yüksek güçlü bazıalı cı ları n, görevi bittikten sonra otomatik olarak çalı ş ması nısona erdirmek için kullanı lı r. Emniyet rölelerinin akı m rölelerinden farklıtarafı , kontakları nı n ters konumda olması dı r.

Şekil 3.9: Röleler

33

3.6. Soketler Kabloları n birbirine eklenmesi ve takı lması nda kullanı lan parçalara soket denir.

Otomobillerde kontak anahtarı , sinyal kolu, sis farlarıvb yerlerde kullanı lmaktadı r. Soketler konusuna 5.Öğ renme Faaliyetinde daha detaylıdeğinilecektir.

Şekil 3.10: Soket

3.7. Kontak Anahtarı Kontak anahtarı nı n görevi, sisteme istendiği zaman elektrik akı mı nıgöndermek ve istenmediği zaman devreden elektrik akı mı nı n geçmesine engel olmaktı r. Kontak anahtarı detaylıolarak Öğrenme Faaliyeti 4’ te anlatı lacaktı r.

Şekil 3.11: Kontak Anahtarı

34

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları

Öneriler



Oto elektrik devre elemanları nıtespit  ediniz ve değ iş tiriniz. 



Oto elektrik tesisat kabloları nı n özelliklerini ve renk kodları nıtespit  ediniz.

Oto elektrik devre elemanları nı n araç üzerindeki yerlerini öğreniniz.

Arı zalıolanlarıtespit ediniz.

Oto elektrik tesisat kabloları nı n özelliklerini ve renk kodları nı katalogdan bakarak belirleyiniz.



Soketleri ve özelliklerini tespit ediniz  ve değ iş tiriniz.

Soketleri yerlerinden uygun ş ekilde sökünüz.



Sigortalarıve özelliklerini tespit ediniz. 

Sigorta kutusunu araç katalogundan bakarak inceleyiniz.



Sigortalarıdeğ iş tiriniz.



35

Atmı şsigortayı tespit ediniz, yenisiyle değiş tiriniz.

ÖLÇME VE DEĞ DEĞERLENDİ ERLENDİ RME ÖLÇME RME OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Öğ renme faaliyetinde edindiğ iniz bilgileri ölçmeye yönelik çoktan seçmeli test hazı rlanmı ş tı r. Bu testi kendi kendinize uygulayı nı z.

1. Aş ağ ı dakilerden elemanları ndandı r?

A) Şalterler

hangisi

otomobil

elektrik

B) Soketler

tesisatları nda

C) Ampuller

kullanı lan

devre

D) Hepsi

2. Elektrik sistemlerinde istendiğ i anda elektrik devrelerini açmaya ve kapatmaya yarayan devre elemanıhangisidir?

A) Şalterler B) Soketler C) Ampul D)Kablo 3. Yapı ları na göre ş alterler kaç gruba ayrı lı rlar?

A) 1 B) 2

C) 3

D) 4

4. Oto elektrik sisteminde kullanı lan ampuller yapı m farklı lı kları na göre kaç gruba ayrı lı rlar?

A) 2 B) 3 C) 5 D) 4 5. Oto elektrik tesisatı nda kullanı lan ampuller güçleri bakı mı ndan kaç grupta incelenir?

A) 4 B) 3 C) 2 D) 5 6. Gösterge lambaları nda kaç wattlı k ampul kullanı lı r?

A) 3-5 Wattlı k B) 0,5-1,5 Wattlı k C) 15-32 Wattlı k

D) 3 Wattlı k

7. Elektrik devresini yüksek akı ma karş ıkoruyan devre elemanıhangisidir?

A) Soket B) Ampul C) Sigorta D) Röle 8. 15-40 Amper arası nda akı m çeken devrelerde kullanı lan devre elemanı hangisidir?

A) Sigorta B) Ampul C) Soket D) Röle DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarı yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nı tekrar ediniz.

36

ÖĞRENME FAALİ YETİ –4 ÖĞRENME FAALİ YETİ -4 AMAÇ Araç üzerinde kontak anahtarı uçları nıaraç kataloğ una ve standartları na uygun olarak tespit edebileceksiniz.

ARAŞTIRMA 

Otomobillerde kullanı lan kontak anahtarları nı n çalı ş ma ş ekli ve bağ lantı ları hakkı nda, internet ortamı ndan veya servislerden bilgi toplayarak rapor halinde öğ retmeninize sununuz.

4. KONTAK ANAHTARI 4.1. Görevi Kontak anahtarları nı n görevi, sisteme istendiğ i zaman elektrik akı mı nıgöndermek ve istendiğ i zaman devreden elektrik akı mı nı n geçmesine engel olmaktı r. Kontak anahtarları birer elektrik ş alteri gibidir.

4.2. Yapı sı

Şekil 4.1: Kontak anahtarı nı n yapı sı

Günümüz araçları nda kontak anahtarıgenelde üç farklıkonumda bulunur:

37

1. Stop Durumu Direksiyon kilitli anahtar çı karı labilecek konumdadı r.

2. Açı k Durumu Bir kademe ileri çevrildiğ inde, direksiyon kilidi açı k, elektrik sistemi devrededir.

3.MarşDurumu Bir kademe daha çevrildiğ inde marşdurumuna gelir.

Bazıaraçlarda stop konumundan sonra geriye çevrilerek park konumuna alı nı r. Burada park lambalarıdevrededir, direksiyon kilitli ve anahtar çı karı labilir.

4.3. Kontak AnahtarıKontrolleri 4.3.1. Şasi Kontrolü Ohmetrenin bir ucu ş asiye, diğer ucu ş asiden yalı tı lmı şakı m girişucuna değdirilir. Ölçü aletinin hiçbir değer göstermemesi gerekir.

4.3.2. Devre Kontrolü

Devre kontrolü 3 ş ekilde yapı lı r: 1. Kontak anahtarıateş leme konumuna getirilir, ohmetrenin ucu, kontak anahtarı batarya giriş ine (BAT UCU ) diğ er ucu kontak anahtarıateş leme çı kı ş ı na (IGN UCU ) değ dirildiğinde ohmetrenin değ er göstermesi gerekir. Değ er göstermiyorsa devrede kopukluk var demektir 2. Kontak anahtarımarşkonumundayken ohmetrenin ucu, kontak anahtarıbatarya giriş ine (BAT UCU ) diğ er ucu kontak anahtarımarşçı kı ş ı na (ST UCU ) değ dirilir. Değ er göstermiyorsa devrede kopukluk var demektir.

3. Kontak anahtarımarşkonumundayken ohmetrenin ucu, kontak anahtarıbatarya giriş ine (BAT UCU ) diğ er ucu kontak anahtarıözel alı cı ları na (ACC UCU ) değdirilir.

Değer göstermiyorsa devrede kopukluk var demektir.

4.3.3. Kı sa Devre Kontrolü Kontak anahtarıkabloları nda kı sa devreler genellikle tablo değerlerine bakı larak tespit edilir. Çı kan değ erler karş ı laş tı rı lı r. Kı sa devre olup olmadı ğ ıkontrol edilir.

38

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ Öneriler:

İ ş lem Basamakları :

 

Bat ucunu tespit ediniz.



Ign ucunu tespit ediniz.

 



St ucunu tespit ediniz.

 



Acc ucunu tespit ediniz.



39

Ampermetre ile akı m girişkablosu olduğunu kontrol edebilirsiniz.

Kablo uçları nıkarı ş tı rmayı nı z.

Kablonun rengini tespit edebilirsiniz.

Güvenlik kuralları na uyunuz.

Marş selenoidine bağlı olup olmadı ğı nıkontrol ediniz.

Kabloları renklerine göre ayı rt ediniz.

ÖLÇME DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Öğ renme faaliyetinde edindiğ iniz bilgileri ölçmeye yönelik çoktan seçmeli test hazı rlanmı ş tı r. Bu testi kendi kendinize uygulayı nı z.

1.Elektrik devresine istendiği zaman elektrik akı mı nıgönderen ve istendiği zaman devreden elektrik akı mı nı n geçmesine engel olan devre elemanıhangisidir?

A) Ampul B) Kontak anahtarı C) Röle D) Sigorta 2. Marşselenoidine giden kontak anahtarıucu hangi harflerle ifade edilmektedir?

A) ST B) ACC C) IGN D)BAT 3. Akı m giriş ine giden kontak anahtarıucu hangi harflerle ifade edilmektedir?

A) ST B) ACC C) IGN D)BAT 4. Kontak anahtarı nda kaç kablo ucu bulunmaktadı r?

A) 2 B) 3 C) 4

D) 5

5. Günümüz araçları nda kontak anahtarıkaç farklıkonumda bulunur?

A) 2 B) 3 C) 4

D) 5

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarı yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nı tekrar ediniz.

40

ÖĞRENME FAALİ YETİ –5 ÖĞRENME FAALİ YETİ -5 AMAÇ Basit tesisat onarı mları nı araç kataloğ una ve standartları na uygun olarak yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA 

Otomobil üzerinde ne gibi tesisat arı zalarımeydana gelir, arı za tespiti nası l yapı lı r, araş tı rarak sı nı ftaki arkadaş ları nı za sununuz.

5. OTOMOBİ L TESİ SATINDA KULLANILAN KABLOLAR 5.1. Kablo Malzemesi Otomobillerin elektrik tesisatı nda istenilen esnekliğ i sağlamak amacı yla, içinde çok sayı da ince bakı r tel bulunan özel kablolar kullanı lı r. Kabloları n yalı tı mıplastik, ipek veya pamuk ipliğ inden örülmüşizole tabakaları yla sağlanı r.

5.2. Kablo Renkleri Temel elektrik durumlarış unlardı r: Kı rmı zı Sarı Mavi Siyah

Kontak öncesi + volt Kontak sonrası+ volt Park lambasıveya gösterge devresi Şase bağlantı sı

Aş ağ ı daki renkler, diğ er kablolar ve diğer soketler için kullanı lmı ş tı r: Beyaz, Mavi, Bej, Kristal, Gri, Sarı , Kahverengi, Siyah, Turuncu, Kı rmı zı , Somon rengi, Yeş il, Mor. Üreticiye göre aynıkablolar için farklırenkler kullanı labilir.

BA

Beyaz

JA

BE

Mavi

MA

Kahverengi

SA

BJ

Bej Kristal veya Beyaz Gri

NO

Siyah

VE

OR

Turuncu

VI

CY GR

Sarı

41

RG

Kı rmı zı Somon rengi Yeş il Mor

5.3. Kablo Kesitleri: Oto- elektrikte kullanı lan kablo kesiti, üzerinden geçecek akı mş iddetine göre değiş ir.

Kablo gerilim düş mesi meydana gelmeden ve ı sıoluş madan alı cıakı mı nıtaş ı yacak nitelikte olmalı dı r. Tesisatlarda kullanı lan kablo kesitleri ve akı mş iddeti aş ağı ya çı kartı lmı ş tı r.

2

Kablo kesidi (mm ) izolesi 0,75

Emniyetle taşı yabileceği akı mş iddeti (Amper) 4

1

6

1,5

10

2,5 4

15 20

6

25

10

35

35–150

125–325

Kullanı ldı ğıYer Gösterge devrelerinde Düş ük güçlü aydı nlatma sistemlerinde (sinyal, geri vites vb.)

Yüksek güçlü aydı nlatma sistemlerinde (Kı sa farlar, park tablosu) Farlar ve motorlar Yüksek güçlü motorlar, selenoidler.

Normal kapasiteli genel akı m ve ş arj kabloları Yüksek kapasiteli genel akı m ve şarj kabloları Marşkabloları

5.4. Otomobil Tesisatı nda Kullanı lan Soketler 5.4.1. Tanı mı Kabloları n birbirine eklenmesi ve takı lması nda kullanı lan parçalara soket denir.

Otomobillerde kontak anahtarı , sinyal kolu, sis farlarıv.b. yerlerde kullanı lmaktadı r Kapı ları n Kilitlenmesi

Arka Sis Farı

Bağ lantı Soket Ucu 1 2 3 4 5

Bağ lantı

Tanı mı

Soket Ucu 1 2 3 4 5

Kapı ları n kapanması + Aydı nlatma + Kontak öncesi Şase Kapı ları n açı lması

Tanı mı İ kaz + Arka sis farı + Arka sis farı + Aydı nlatma Şase

Şekil 5.1: Soketlerin kullanı ldı ğıyerler

42

Aydı nlatma soketi

Soket Ucu 1 2 3 4

Tanı mı

Soket Ucu 1 2 3 4 5 6

Tanı mı

Farlar Kodlar Kontak öncesi + Akı m Park lambaları

Korna Arka sis lambası çı kı ş ı Kontak öncesi + Akı m Sağsinyal Dörtlü flaş ör Sol sinyal

Şekil 5.2: Sinyal – korna soketleri

43

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları

Öneriler



Şemalardan devre takibi yapı nı z.





Sigorta soket bağ lantıyerlerini tespit  et. Sigorta değ iş tiriniz. 









Sigorta kutusunu araç bakarak inceleyiniz.

Soket yerlerini araç öğreniniz.

katalogundan katalogundan

Kablo demet yerlerini tespit ediniz. 



Şemalarıokumayıöğ renerek devreleri inceleyiniz.

Oto elektrik devresinde direkt akı m  hatları nıtespit ediniz. 

Aydı nlatma tesisatı bağlantı yerlerini, soket bağ lantı ları nıtespit  ediniz.

Uyarıtesisatı nı n bağlantıyerlerini, tespit ediniz.

Kabloları n karı ş mamasıiçin renklerine göre ayı rı nı z.

Araç kataloğ una bakarak inceleyiniz. Ölçü aletlerini dikkatli kullanı nı z.

Soket bağ lantı ları nı tek tek kontrol ediniz.



Bozuk olan soketleri değ iş tiriniz.



Uyarı tesisatı nı kontrol ediniz.



Ölçü aletlerini dikkatli kullanı nı z.

Aydı nlatma ve uyarısistemlerinin  devre ampullerini, ş alterlerini tamir  ediniz ve değ iş tiriniz.

44

Ampulleri yerinden sökerek temizleyiniz. Şalterlerin bağ lantı ları nıkontrol ediniz.

ÖLÇME DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Öğ renme faaliyetinde edindiğ iniz bilgileri ölçmeye yönelik çoktan seçmeli test hazı rlanmı ş tı r. Bu testi kendi kendinize uygulayı nı z.

1.Oto elektrik tesisatı nda kullanı lan kablolarda hangi malzemeler A) Plastik

C) İ pek

B) Bakı r

D) Hepsi

2. Park lambası veya gösterge devresinde hangi renk kablo kullanı lı r?

A) Kı rmı zı

B) Mavi

C) Sarı

D) Siyah

C) Sarı

D) Siyah

3. Kontak öncesinde hangi renk kablo kullanı lı r?

A) Kı rmı zı

B) Mavi

4. Gösterge devrelerinde kaç amperlik kablo kullanı lmalı dı r?

A) 2

B) 3

C) 4

D) 6

5. Kabloları n birbirine eklenmesi ve takı lması nda kullanı lan parçalara ne denir?

A) Ampul

B) Sigorta

C) Soket

D) Hepsi

C) Kontak anahtarı nda

D) Hepsi

6. Aş ağ ı dakilerden hangisinde soket kullanı lı r?

A)Sis farları nda

B) Kapıkilitlerinde

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarı yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nı tekrar ediniz.

45

MODÜL DEĞERLENDİ RME MODÜL DEĞERLENDİ RME Modül faaliyetleri ve araş tı rma çalı ş malarısonunda kazandı ğ ı nı z bilgi ve becerileri aş ağ ı daki değerlendirme ölçütlerini kendinize uygulayarak durumunuzu değerlendiriniz.             

Değ erlendirme Ölçütleri Evet Akünün ş asi kablosunun cı vatası nıuygun anahtarla söktünüz mü?

Akü etiketini incelediniz mi?

Akü elektrolit seviyesini kontrol ettiniz mi?

Voltmetre ş asi kablo ucunu akü kutup baş ı na bağ ladı nı z mı ?

Hidrometreyle elektrolit yoğ unluğ unu ölçtünüz mü?

Marşmotoru çalı ş tı ğ ıanda voltmetre değerini ölçtünüz mü?

Akünün voltmetre ve ampermetre ile ş arjı nıkontrol ettiniz mi?

Akünün eleman toz kapakları nısökmek Elektrolit seviyesini kontrol ettiniz mi? Şarj cihazı nı n kabloları nı akü kutup baş ları na bağ ladı nı z mı ? Şarj cihazı nıçalı ş ı r duruma getirdiniz mi? Şarj cihazı nı n voltaj ayar düğmesini ş arj edilecek akünün voltajı na göre ayarladı nı z mı ?

Oto elektrik devre elemanları nıtespit edip değ iş tirdiniz mi?

Aydı nlatma tesisatı bağ lantı yerlerini, soket bağ lantı ları nıtespit ettiniz mi?

Hayı r

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarı yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nı tekrar ediniz.

Modülü tamamladı nı z, bir sonraki modüle geçebilirsiniz.

46

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİ YETİ– 1 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5

A B D D A

ÖĞRENME FAALİ YETİ– 2 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4

C A B D

ÖĞRENME FAALİ YETİ– 3 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8

D A B C A B C D

47

ÖĞRENME FAALİ YETİ– 4 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5

B A D C B

ÖĞRENME FAALİ YETİ– 5 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6

D B A C C D

48

KAYNAKÇA KAYNAKÇA 

DEMİ REL Necdet, Oto Elektrik Teknolojisi, Cilt: 2, Ankara, 1971.



Fİ LDİ ŞİMuhtar, Hulusi TÜRKMEN, İ smail Yİ Ğİ T, Motorculuk Bölümü Oto Elektrik İ şve İ ş lem YapraklarıSı nı f – 2, İ stanbul, 1988.



YURTKULU İ lhan, Oto Elektrik Teknolojisi, Yüce yayı nlarıA. Ş.



STAUDT Wilfried, Motorlu Taş ı t Tekniği, Ankara, 1995.



www.Bosch Otomotiv Satı şSonrası .htm



www. Otomobil Aydı nlatma – Halojen far ve ampuller



www. Mutlu Akü



www. İ nci Akü



www. Oto Market



www. denizce.com



www.auto.101.com

49