Microsoft Word - BASİT KALDIRMA VE TAŞIMA

T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

METAL TEKNOLOJİSİ

BASİT KALDIRMA VE TAŞIMA ARAÇLARI

ANKARA 2006

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; •

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

•

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

•

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

•

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

•

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

•

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR ........................................................................................................ii GİRİŞ ........................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1......................................................................................... 3 1. BASİT KALDIRMA ARACI YAPMA................................................................... 3 1.1. Yataklar ............................................................................................................. 3 1.1.1. Yatakların Tanımı ve Çeşitleri ................................................................... 3 1.2. Kavramalar ........................................................................................................ 7 1.2.1. Kavramaların Tanımı Çeşitleri ve Kullanıldığı Yerler .............................. 7 1.3. Kayış ve Kasnaklar.......................................................................................... 13 1.3.1. Tanımı, Çeşitleri ve Kullanıldığı Yerler .................................................. 13 1.3.2. Kasnağın Tanımı Çeşitleri ve Kullanıldığı Yerler ................................... 15 1.3.3. Kasnak ve Kayış Arasındaki Çap ve Devir Hesaplamaları...................... 17 1.4. Dişli Çarklar .................................................................................................... 19 1.4.1. Tanımı, Çeşitleri ve Kullanıldığı Yerler .................................................. 19 1.5. Kaldırma ve Taşıma Araçları .......................................................................... 22 1.5.1. Tanımı Çeşitleri ve Kullanıldığı Yerler ................................................... 22 1.5.2. Basit Kaldırma ve Taşıma Araçlarının Yapım Resimleri ........................ 26 UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 34 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 36 DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ .............................................................................. 39 ÖĞRENME FAALİYETİ-2....................................................................................... 40 2. BASİT AKORDİON KOLLU KALDIRMA ARACI YAPMA ............................ 40 2.1. Hidrolik ve Pnomatiğin Tanımı ve Prensipleri ............................................... 40 2.1.1. Hidrolik ve Pnomatiğin Tanımı................................................................ 40 2.1.2. Endüstrideki Yeri ve Önemi..................................................................... 40 2.1.3. Hidrolik Sistemler .................................................................................... 41 2.1.4. Pnomatik Sistemler .................................................................................. 44 2.1.5. Hidrolik ve Pnomatik Sistemlerin Sembollerle İfadesi............................ 48 2.1.6. Hidrolik - Pnomatik Sistemlerin Avantaj ve Dezavantajları.................... 54 2.1.7. Basit Akordeon Kollu Kaldırma Aracı Yapma ........................................ 56 UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 75 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 78 DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ...................................................................... 79 MODÜL DEĞERLENDİRME .................................................................................. 80 CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 81 KAYNAKÇA ............................................................................................................. 82

i

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE ÖN KOŞUL YETERLİK

MODÜLÜN AMACI

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

521MMI244 Metal Teknolojisi Çelik Yapılandırmacılığı Basit Kaldırma ve Taşıma Araçları Basit kaldırma ve taşıma araçlarının tanıtıldığı, hidrolik ve pnomatik konularında temel bilgilerin kazandırıldığı öğrenme materyalidir.

40/32 Sac ve Metal Mobilyacılığı modüllerini almış olmak.

Basit kaldırma ve taşıma araçlarını yapmak Genel Amaç Gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğine uygun olarak basit akordeon kollu kaldırma ve taşıma araçlarını yapabileceksiniz.

Amaçlar ¾ Tekniğe uygun olarak basit taşıma aracı yapabileceksiniz. ¾ Tekniğe uygun olarak basit akordeon kollu kaldırma aracı yapabileceksiniz.

Ortam Sınıf, atölye, laboratuvar, işletme, kütüphane, ev, bilgi teknolojileri ortamı(Internet) vb. kendi kendinize veya grupla çalışabileceğiniz tüm ortamlar.

Donanım Elektrik ark kaynağında kullanılan makine takım ve avadanlıklar, soğuk şekillendirme atölyesinde kullanılan makine takım ve avadanlıklar, boyama işlemi için gerekli malzeme ve yardımcı elemanlar, işçi sağlığı ve iş güvenliğini sağlamak için kullanılan her türlü donanım.

Modülün içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra, verilen ölçme soruları ve yaptığınız uygulamalarla kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz.

Modül sonundaki ölçme araçları uygulanarak, modül ile kazandığınız bilgi ve becerileriniz ölçülerek değerlendirilecektir.

ii

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili öğrenci, Çağımızda ülkeler, endüstrileşme ve teknolojide ulaşmış oldukları yere göre gelişmiş, gelişmekte olan ya da az gelişmiş ülkeler olarak guruplara ayrılmaktadır. Endüstri ve teknolojideki gelişmeler, teknik alanda yetişmiş belirli insan gücü ile mümkün olmaktadır.

Bunun için mesleki ve teknik eğitime ağırlık verilmektedir.

Makine sistemlerinde kullanılan makine parçalarını ve makine elemanlarını iyi tanımak gerekir. Endüstri ve teknolojideki gelişmeler, teknik alanda yetişmiş becerili ve bilgili insan gücü ile mümkün olmaktadır. İyi yetişmiş insan gücü makineleri ve makine elemanlarını iyi analiz ederek ve yenilerini geliştirerek yeni makine sistemleri oluşturabilir.

Makineler kullanıldıkları alanlara göre çok çeşitlidir. Ancak, bir makineyi meydana getiren elemanlar standart olup aynı amaç için kullanılırlar. Örneğin; birleştirme elemanlarından olan cıvataların, hareket iletme organlarından millerin ve dişli çarkların, kaldırma ve taşıma araçlarında kullanılan çelik halatların amacı, makineler farklı olsa da görevleri aynıdır.

Endüstrinin çeşitli alanlarında birçok makine kullanılmaktadır. Bu alanlarda çalışan teknik elemanların kullandıkları makineleri tanımaları ve parçalar hakkında bilgi sahibi olmaları gerekir.

Bu modülü alan öğrenciler; basit kaldırma ve taşıma makinelerini ve onları oluşturan makine elemanlarını tanıyarak bu elemanların görevlerini öğrenirler. Bazı basit kaldırma ve taşıma araçlarının imalatını yapabilirler.

1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ Bu faaliyet sonunda tekniğe uygun olarak basit kaldırma aracı yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA Basit kaldırma araçları hakkında bilgi toplayarak bu araçların hangi amaçlar için nasıl kullanıldıklarını araştırınız. Atölyede ve çevrenizde bulunan bu tür araçların nasıl çalıştıklarını araştırarak sınıfta arkadaşlarınızla tartışınız.

1. BASİT KALDIRMA ARACI YAPMA 1.1. Yataklar 1.1.1. Yatakların Tanımı ve Çeşitleri Yatak: Muyluları çevreleyerek destekleyen ve dönebilmelerini sağlayan makine elemanlarına yatak denir.

Şekil 1.1: Kayma dirençli yatakların önemli elemanları ve montaj şekli

3

1.1.1.1. Kayma Dirençli Yataklar Kayma dirençli yataklarda, yatak ile muylu arasında yüzeysel bir sürtünme olduğundan bunlara, sürtünmeli yataklar da denir. Yatağa gelen zorlanma ve dolayısıyla çalışma yönüne göre iki türde olurlar. (Şekil 1.1) ¾ Enine (radyal) çalışan kayma dirençli yataklar: Bu tür yataklarda yük, yatak eksenini dikey konumda etkiler. ¾ Boyuna (eksenel) çalışan kayma dirençli yataklar: Bu tür yataklarda yatağa gelen zorlama, yatağın ekseni doğrultusundadır ve yatağı düşey konumdadır.

1.1.1.2. Yuvarlanma Dirençli Yataklar

Şekil 1.2: Yuvarlanma dirençli yatak ve elemanları

Milin dönmesini kolaylaştırmak için, değişik biçimlerde yuvarlanan parçaları (rulmanları) bulunan yataklara yuvarlanma dirençli yataklar veya rulmanlı yataklar denir.

Yatağa gelen zorlanma ve dolayısıyla çalışma yönüne göre iki türde olurlar. ¾ Enine çalışan yuvarlanma dirençli yataklar: Bu tür yataklarda yük, yatak eksenini dikey konumda etkiler. ¾ Boyuna çalışan kayma dirençli yataklar: Bu tür yataklarda yatağa gelen zorlama, yatağın ekseni doğrultusundadır ve yatağı düşey konumdadır.

1.1.1.3. Yuvarlanma Dirençli Yatakların Sembollerle Gösterilmesi Yuvarlanma dirençli yatak yapan fabrikalar, yaptıkları yatakların ambalaj kutularında, bazı harf ve rakamlarla bilgi verirler.

4

¾ J harfi, yatağa ait kafesin, preste biçimlendirilmiş çelik sacdan, ¾ Y harfi, kafesin preste biçimlendirilmiş pirinç sacdan, ¾ V harfi de yatağın kafessiz olduklarını gösterir.

Tablo 1.1: Rulmanlı yatak çesitleri

5

1.1.1.4. Yatakların Yağlanma Şekilleri Yatağın yağlanması çok önemlidir. Yatağın bir an bile yağsız kalması, önemli arızalara yol açar. Kullanılacak yağın cinsi, viskozitesi, miktarı, çalışma koşullarının gerektirdiği yağlama düzeninin kullanılması ve yatağın sürekli bakımı önemlidir.

Şekil 1.3: El ile yağlama örnekleri

Günümüzde de teknolojinin getirdiği yağlama çeşitleri ise; ¾ Fitille yağı emdirerek yağlama, ¾ Elle sürtme yağlama, ¾ Cebri yağlama, ¾ Dalmalı yağlama, ¾ Çarpma usulü ile yağlama, ¾ Basınçlı yağlama, ¾ Zaman ayarlı tam otomatik yağlama vb. sıralıyabiliriz.

Şekil 1.4: Yağdanlıklar

6

Ağır devirlerde çalışan ve fazla ısınmayan yataklar, gres yağı ile yağlanır.

Yatağa gres yağının verilişi, gres nipelleri aracılığı ile ve gres pompaları yardımıyla olur.

Gres yağının yatak içinde az oluşu ısınmaya neden olacağı gibi, yağın fazlası da zararlıdır ve yatağın ısınmasına yol açar. Yuvarlanma dirençli yataklar monte edileceği zaman yataktaki rulmanlar üzerine gres yağı sıvandıktan sonra yatak içi serbest hacminin %30–50 kadar kısmı, gres yağı ile doldurulmalıdır.

Alın kısımları örtme kapaklar ile kapalı olan rulmanlı yataklara dolgu gresini, yatağı yapan fabrika tarafından konduğunu biliyoruz. Kapaklı yuvarlanma dirençli yatakları depolarda fazla tutmamalı ve depolandıkları yerin serin olmasına dikkat edilmelidir.

Yataklarda ince yağ olarak, filtre edilmiş yağ kullanılmalıdır. Pratik olarak, yuvarlanma dirençli yatağın en alt kısmındaki rulmanın ortasına kadar ince yağ koymak da yeterlidir.

Yatağın çalışma sıcaklığı, yağın eskimesinde son derece etkilidir. Madensel ince yağların ömürleri yağın, çalışma sıcaklığına göre şöyledir: 30 C°’ de 30 yıl, 40 C°’ de 15 yıl ve çalışma sıcaklığının her 10 C°’ artmasına karşılık yağın ömrü, yarıya iner. Buna göre 100 C°’ de çalışan bir yağın ömrü, üç aydır.100 C°'nin üzerindeki çalışma sıcaklıkları için, sentetik yağ kullanılması önerilir. Nedeni ne olursa olsun yatağın ısınması, elimizi çok fazla rahatsız edecek derecede olmamalıdır. Yatakta oluşan beklenmedik ısınma, mutlaka giderilmelidir. Yuvarlanma dirençli yatak herhangi bir nedenle sökülüp ve daha sonra tekrar kullanılacaksa, temiz bir fırça ile iyice yıkanmalıdır. Yıkama sıvısı olarak yıkama benzini ya da temiz benzin kullanılır. İki yanı örtülü sabit bilyeli yataklar, sebebi ne olursa olsun, yıkanmamalıdır. Aksı halde, dolgu gresi yağı eriyerek akar ve bu durumdaki örtme kapaklı bir yatak, artık kullanılamaz. Önceden kullanılmış yuvarlama dirençli yatağın yatak boşluğu durumunu, sentil ile tespit edebiliriz. Yanımızda sentil yoksa yatak boşluğu ile ilgili olarak bir kanaat edinebilmek için; iç bilezik sabit tutulurken, dış bilezik döndürülür. Dış bileziğin dönme şekline ve çıkan sese göre boşluk durumu, yaklaşık olarak öğrenilir. Şekil 1.5: Basınçlı yağlama

1.2. Kavramalar 1.2.1. Kavramaların Tanımı Çeşitleri ve Kullanıldığı Yerler Aynı eksendeki bir milden diğer bir mile güç ve hareket iletimini sağlamak, gerektiğinde bu hareketi durdurmak için kullanılan düzeneklere kavrama denir.

Kavramalar bir milden diğerine güç ve hareket iletmek veya istenildiği zaman iletimi önlemek için kullanılır.

7

1.2.1.1. Sıkı Kavramalar Bu kavramalarda hareket veren mil, hareket alan mile sürekli şekilde bağlıdır. Yani hareket veren mil döndüğü müddetçe, hareket alan mil de döner.

Sıkı kavramaların çeşitleri: ¾

Kovanlı kavramalar: Kama yuvası açılmış iki mil uç uca getirilerek üzerine kovan geçirilir. Burunlu eğimli kamalar çakılarak sabitleştirilir. İki taraftan koruyucu saç parçalan takılır.

Şekil 1.6: Bilezikli ve kovanlı kavrama

¾

Çanaklı kavramalar: Çanak biçimli iki parçadan yapılan manşonlu kavrama da denilen bu tür kavramada miller uç uca getirilerek manşonlar takılır. Cıvata ve somunlarla sıkılır. Kazaları önlemek için çevresine yuvarlak sac geçirilir.

¾

Flanşlı kavramalar: Çevresinde cıvata delikleri bulunan plâka biçimindeki flanşlar, sıcak olarak veya hidrolik geçme ile mil uçlarına takılırlar. Flanşlar arasına merkezleme amacıyla iki parçalı bilezikler yerleştirilerek cıvata ve somunlarla sıkma işlemi yapılır. Sızdırmazlığın önemli olduğu yerlerde araya contalar takılır.

Şekil 1.7: Flanşlı kavrama ve sellers kavraması

8

¾

Sellers kavramalar: Bu çeşit kavramada iki konik kovan, bir silindirin içinde üç uzun cıvata ile çektirilerek miller uç uca getirilir. Cıvatalar kovanların ve silindirin içinden geçtikleri için kavrama parçaları dönmesi engellenir. Sellers kavramada koniklik l: 10 ila l: 20 dir.

¾

Hidrolik -ok kavramalar: Hidrolik sıkma yöntemleriyle yapılan bu kavramada önce millerin dış çapına, dış kısmı konik (A) gömlek geçirilir. Sonra B numaralı kovan geçirilerek C somun vidalanır. Daha sonra (D) pompalan vasıtası ile kovan ile gömlek arasına viskozitesi 3 Engler olan sıvı yağ 50°C de basılır. Sıvı yağ kavramanın ucundan çıkınca E nu’lu pompadan F bölmesine yağ gönderilir.

Gönderilen yağın basıncı ile itilen kovan, gömleğin konik yüzeyine sıkıştırılmaya çalışılır.

¾

Alın (hirt) kavramalar: Kavrama parçalarının alın kısımlarına vida dişine benzer dişler açılarak içi boş millerin kavratılmasında kullanılır. Kavrama parçaları birbirine yaklaştırılarak kavramalar kenetlenir.

Şekil 1.8: Hidrolik ok kavramalar

Şekil 1.9: Alın kavraması

1.2.1.2. Hareketli Kavramalar Hareketli kavramalarla miller, gerektiği zaman birleştirilir ve hareket alan mil döner.

Başka bir durumuyla, hareket veren mil döndüğü halde kavramadaki bir düzen ile kavrama parçaları birbirinden ayrılmış ise hareket, hareket alan mile geçmez.

9

Hareketli kavrama çeşitleri: ¾ Genleşmeli kavramalar: Bazı durumlarda miller ısı etkisinde çalışırlar. Isınan mil ekseni boyunca l m boyda 100 °C’ de 1,1 mm uzayacağından genleşmeli kavrama çeşidi ile buna müsaade edilir. Parmak biçimindeki girinti ve çıkıntılı olarak yapılan bu kavramada uzama payı bırakılır.

Şekil 1.10: Genleşmeli kavrama ve oldham kavraması

¾ Oldham kavramalar: Miller arasında bir açıklık söz konusu olduğu zamanlarda kullanılır.İki kavrama parçası arasına birbirine dik açıda tırnaklı disk parçası yerleştirilerek bu açıklık giderilir. ¾ Kardan kavramalar: Millerin bir açı altında hareket etmeleri gerektiği durumlarda (örneğin taşıtların şaft mili uçlarında) kullanılır. Bu açı 5° -7° civarındadır. Kardan kavraması iki çatal göbek ve bir de artı biçiminde istavrozdan meydana gelir. Mil uçlarına takılan çatal göbekler, istavroz aracılığı ile birbirine bağlanırlar.

Şekil 1.11: Kardan kavraması

Şekil 1.12: Mafsallı kavrama

¾ Mafsallı kavramalar: Kardan kavramalarının 5° - 7° gibi sınırlı açılarda hareket etmesi nedeniyle, daha büyük açılarda ve değişmeyen açılarda hareket istendiği anlarda mafsallı kavramalar kullanılır. Makaralar, dişli çarklar vb. gibi elemanlar

10

kullanılabilir. Mafsallı kavramalarda iki mil (a) açısı ile çalıştığında sabit hız düzlemi (bilyeler) a/2 kadar durumda çalışabilmektedir.

1.2.1.3. Esnek Kavramalar Esnek kavramalar eksenel ve radyal doğrultulardaki kaymaları, miller arasındaki az açıları ve vuruntuları, zararsız duruma getirir. Bu önemli aksaklıklarda düzenin korunması, esnek kavramaların kullanılmalarının genişliğini ve önemini ortaya koymaktadır. Esnek kavrama çeşitleri: ¾ Elastik bilezikli kavramalar: Teknolojide geniş kullanma alanı bulunan bu kavramalar, bezli kauçuktan yapılan bir çember, bilezikler yardımıyla flanşlara bağlanır. Bu kavramalarla genel olarak 8 mm boyuna, 5 mm enine 3 - 5° civarında da açısal hareketler emniyetle karşılanır. Üzerine gelebilen momentleri elastik oluşlar nedeniyle fevkalade karşılarlar. Merkezleme güçlüğü çekilen yerlerde lamelli veya elektromanyetik kavramalarla beraber kullanıldığında iyi sonuç verir.

Şekil 1.13: Elastik yaylı kavrama

¾ Elastik yaylı kavramalar: İki milin ucuna kama ile takılan flanşlarm çevresine kanallar açılmış ve bu kanalların içerisine dikdörtgen kesitli kıvrılmış yaylar takılarak kavrama geliştirilmiştir. Yaylar, kaliteli yay çeliklerinden yapılır.

Darbeli çalışmalarda emniyetle kuşanılırlar.

11

1.2.1.4. Çözülebilen Kavramalar Yukarıda anlatılan kavramalarda, döndüren mil ile döndürülen mil, kavramanın diğer yardımcı parçaları tarafından birleştirilmiş durumdaydı. Başka bir deyimle; döndüren mil alıştığı zaman, döndürülen mil de aynı anda dönmeye başlıyordu. Çözülebilen kavramalar sözüyle söylenmek istenen; gerektiği zaman döndürülen kısmının, döndüren kısmından ayrılabilmesidir. Bu durumda döndürülen kısım hareket almadığı için çalışmaz. ¾ Çözülebilen kavrama çeşitleri •

Tırnaklı kavramalar: Tırnak biçimindeki flanşlar, mil uçlarına takılarak bir milden diğer mile hareket iletilmiş olur. Kola bastırıldığında kavrama sağlanmış olur. Aksi yönde çekildiğinde kavrama birbirinden ayrılır.

Şekil 1.14: Tırnaklı kavramalar

•

Sürtünmeli kavramalar: Mil uçlarına takılan sürtünme yüzeyli disk biçimindeki

parçalarla,

sürtünme

kuvveti

oluşturarak

birleşmeyi

sağlayan, hareketi diğer mile ileten kavrama şeklidir. Çeviren mildeki disk, diğer mildeki diske bastırıldığında, yüzeylerine sürtünmesi ile hareket iletimi sağlanmış olur.

•

Lamelli kavramalar: Çok sayıda sürtünme yüzeyi oluşturarak elde edilen kavrama türüdür. Çok sayıda sürtünme yüzeyi, (lameller) sürtünme kuvvetini artırmak içindir. Merkezleme güçlüğü çekilen yerlerde elektromanyetik kavramalarla beraber kullanılarak iyi sonuç verir.

•

Hidrolik lamelli kavramalar: Basınçlı yağ ile kumanda edilen bu kavramaların geniş kullanma alanı vardır.

•

Pnomatik kavramalar: Hava ile kumanda edilen kavrama türüdür.

12

•

Hidrodinamik kavramalar: Barajlardaki su türbinlerinde, gemilerde, taşıt motoru vites kutularında, geniş kullanma alanı olan bu tip kavramalar, hidrolik prensiplerle çalışmaktadır. Taşıt motorlarında başlıca mahzur olan "çevirme momenti iletilemeyen ölü noktanın rahat atlatılmasına büyük yardımcıdırlar. Türbinli kavrama da denilen bu kavramaların üstün yönleri vardır.

•

Otomatik kavramalar: Kumanda edilmeden kendi kendilerine kavrama yapan ve çözülebilen kavrama çeşididir. Mil dönerken santrifüj kuvvetin etkisiyle çeviren mildeki yaylı balatalar, hız yükselince açılarak karşı mildeki iç çeperlere sürtünerek hareketi mile iletilmiş olur. Otomatik emniyet kavramaları da denilen bu kavrama sisteminde taşıtlarda fren yapma ile yaylı balatalar açılır, tekerleklere sürtünerek fren yapılmış olur.

1.3. Kayış ve Kasnaklar 1.3.1. Tanımı, Çeşitleri ve Kullanıldığı Yerler Hareket veren mile bağlı olan kasnaktan aldığı güç ve hareketi çok defa paralel konumda bulunan diğer mil üzerindeki kasnağa ileten araçlara kayış denir.

1.3.1.1. Malzemesine Göre Kayışlar ¾ Kösele kayışlar: Sığırların özellikle sırt derilerinden yapılırlar. ¾ Tekstil kayışlar: Pamuk, kıl, ham ipek gibi gereçlerin örülerek birleştirilmesiyle elde edilirler. ¾ Lastik kayışlar: Bezler kauçuk emdirilmesiyle elde edilirler. ¾ Balata kayışlar: Kauçuğa benzeyen ve Güney Amerika’da yetişen, mimaz adı verilen bitkiden elde eldir. ¾ Çelik kayışlar: Yüksek kaliteli sertleştirilmiş ve soğuk olarak haddelenmiş çelik lamaların özel şekilde birleştirilmesiyle elde edilir.

13

1.3.1.2. Biçimlerine Göre Kayışlar ¾ Yassı kayışlar: Gereci ne olursa olsun dik kesiti dikdörtgendir. Şekil 1.15’ te b ile gösterilen kısma kayış genişliği ve h ile gösterilen kısma da, kayışın kalınlığı denir.

Şekil 1.15: Yassı kayış

Şekil 1.16: Lastik V kayış yassı

¾ Trapez (V) kayışlar: Trapez kayışların kasnağa değen yanakları V konumunda olduğundan, endüstride daha fazla, V kayışı diye adlandırılır. ¾ Dişli kayışlar: Dişli kayışlar iki amaç için yapılır. Birinci amaç, kayış yüksekliği fazla olan trapez profilli büyük ölçüdeki lastik kayışların esneme yeteneğini artırabilmek içindir. Bu tür kayışlara kamalı V kayışlar da denir. İkinci amaç ise, kayışı transmisyon zinciri gibi kullanmaktır.

Yuvarlak kayışlar: Deri şeritlerin bükülüp yapıştırılması suretiyle veya yuvarlak kesilerek elde edilir. Düşük güçlerin iletiminde kullanılırlar.

Mafsallı kayışlar: Bezli kauçuk baklaların çelik tellerle oynak şekilde birleştirilmeleriyle elde edilir. Mafsallı kayışlar büyük güçlerin, düşük iletim hızında ve küçük çaplı kasnaklar arasında ulaştırılmasında kullanılır.

14

Şekil 1.17: Dişli kayış

Şekil 1.18: Kayış örnekleri

1.3.2. Kasnağın Tanımı Çeşitleri ve Kullanıldığı Yerler

Şekil 1.19: Tek ve iki parçalı düz kasnaklar

Şekil 1.20: Kasnak ve elemanları

Kayış ile güç ve hareket iletiminde kullanılan ve değişik yapılardaki, silindirik biçimde diyebileceğimiz makine elemanlarına kasnak denir. Miller arasındaki mesafelerin büyük olması halinde ya da değişik konumlardaki millerin dönme hareketini iletmek için kullanılırlar.

Şekil 1.21: Kasnak göbekleri

Şekil 1.22: Kasnak ispitleri

15

Şekil 1.23: Gergi kasnakları

¾

Düz kasnaklar: Kasnağın çember kısmı silindirik olursa, böyle kasnaklara düz kasnak denir.

¾

Kanallı kasnaklar: Üzerinde V şeklinde kanal bulunan kasnaklardır.

¾

Açılabilir kasnaklar: Kasnağın yanak kısmı eksen doğrultusunda ve aynı miktarda birbirlerine yaklaşıp uzaklaşabilirler. Burada yanakların ikisi de, birer yay yardımıyla kayışa baskı yapmaktadır.

¾

Otomatik

kasnaklar:

Normal

ölçülerin

dışında,

geniş

V

kayışlarda

yapılmaktadır. Bu kayışlar kademesiz hız ayarlama düzenlerinde kullanılır. Bu kasnaklarda V kasnağın ara ölçüsü otomatik olarak değiştirilebildiği için bu adı almıştır.

Şekil 1.24: Açılabilen kasnaklar

16

Kademeli kasnaklar: Birden fazla kasnağın (düz ve “V”) yan yana sıralanarak birleştirilmesiyle oluşturulan kasnak grubudur. Farklı hızlar elde etmek için kullanılırlar.

Şekil 1.25: Kademeli V kayış ve kademeli düz kayış kasnağı

Gergi kasnakları: Kayışlar çalışırken ısınmadan dolayı gevşemeye maruz kalırlar.

Dolayısıyla verim düşer, hız azalır ve makinenin de ısınmasına neden olurlar. Bu durumda iki kasnak arasına bir gergi kasnağı konularak kayışın gevşemesi önlenir. ¾

Kılavuz kasnaklar: Kayışa yön verip yönlendirmek için kullanılan kasnak çeşididir.

¾

Avara kasnaklar: Miline bağlanmamış ve mili döndüğü zaman dönmeyen ya da miline hareket veremeyen kasnaklara da avara kasnak denir.

1.3.3. Kasnak ve Kayış Arasındaki Çap ve Devir Hesaplamaları Kayışla işletimde kayış, daima kasnaklar üzerinde kayar. Kayışın kasnaklar üzerinde kaymadığını kabul edersek döndüren kasnağın çemberi üzerindeki A1 noktasının çevresel hızı, döndürülen kasnağın çemberinde alınan A2 noktasının hızına eşittir ve kayış hızı kadardır(şekil 1.26 …).

Şekil 1.26: Kayışın kasnaklar üzerindeki hareket noktaları

17

Yani: VA1 = VA2 = Kayış hızıdır.

A1 noktasının hızı: π.D1.n1

VA1=

1

60 π.D2.n2

VA2=

2

60

π. D1.n1

=

60

π.D2.n2

3

60

D1.n1 = D2.n2

4

Kural: Kayışla işletimde, döndüren kasnağın çapı ile dönme sayısının çarpımı, döndürülen kasnağın çapı ile dönme sayısının çarpımına eşittir.

4 numaralı eşitliği, şöyle de yazabiliriz.

D1

=

D2

n1

5

n2

Kural: Kayışla işletimde, kasnak çapları ile dönme sayıları, ters orantılıdır. 4 numaralı eşitlikte geçen D1 / D2 oranına, transmisyon oranı ve n1 / n2 oranına da iletim oranı denir. ¾ Kayış Kayması: Kayışla işletimde döndürülen kasnağın VA2 çevre hızı, döndüren kasnağın VA1 çevre hızından, daima küçüktür. Nedeni kayış kaymasıdır. Kayış kayması, 0,01……..0,05 arasında olabilirse de, 0,02 ‘yi geçmemelidir. Çünkü; kayış kaymasının büyük olması, kayışın ısınmasına yol açar ve kayışa zarar verir.

18

5 numaralı eşitlikte, döndürülen kasnağın n2 dönüş sayısını yalnız bırakalım: n2 =

D1 .n1

6

D2 Döndürülen kasnağın dönme sayısını doğru şekilde bulabilmek için, kayış kayması k dikkate alınmalıdır. Böylece:

n2 =

n2 =

D1 .n1

D1 .n1

D2

D2

D1 .n1

(1

k

Buradan:

7

k)

D2

6 numaralı formülde geçen ( 1 k ) değerine, kayışla işletimi (randımanı) denir.

Verimi η ile gösterirsek, 8 numaralı formülü elde ederiz.

n2 =

D1 .n1

η

8

D2

1.4. Dişli Çarklar 1.4.1. Tanımı, Çeşitleri ve Kullanıldığı Yerler Özel biçimlerde hazırlanmış çıkıntı ve girintileri olan ve bunlar yardımıyla birbirini çalıştıran disk şeklindeki makine elemanlarına dişli çark denir.

Şekil 1.27: Dişli çark

19

Dişli çarklardaki çıkıntılara diş dolusu ve girintilere de diş boşluğu denir. Dişli çarklar, birbirine çok yakın iki mil arasında ve iletim oranında en ufak değişiklik olmaksızın, hareket ulaştırmaya yararlar.

Şekil 1.28: Dıştan ve içten çalışan düz dişli çarklar

Düz dişli çarklar: Düz dişli çarklara dişler, mil eksenine paralel biçimde açılırlar.

Hareket iletiminde kullanılırlar. Mil eksenlerinin çalışma konumları paraleldir. Dıştan çalışan, içten çalışan ve düzlem yüzey üzerinde çalışan (kramayer) dişliler olmak üzere 3 konumda çalışırlar. Düz dişli çarklar çalışma anında ses çıkarırlar.

Helis dişli çarklar: Genel olarak büyük kuvvetlerin iletilmesinde, yüksek hızlarda (vites kutuları) yaygın olarak kullanılır. Mil eksenleri birbirine hem paralel hem de değişik açılarda çalışabilirler. Dişlerin açılış yönüne göre de sağ helis, sol helis adını alırlar. Paralel millerde, eksenleri aynı düzlemde olmayan millerde, aralarında gelişigüzel açı bulunan ve birbirini kesmeyen miller de kullanılabilir.

Şekil 1.29: Eksenleri kesişen konik yüzeyli dişli çarklar

¾

Konik dişli çarklar: Mil eksenleri birbirine dik veya belli bir açı altında çalışması gerektiği anlarda hareket ve kuvvet iletmek için kullanılan elemanlardır.

20

Şekil 1.30: Eksenleri paralel çalışan dişli silindirik yüzeyli dişli çarklar

¾

Kramayer dişli çarkları: Düzlem yüzeylere açılarak doğrusal hareket üretmek veya gel-git hareketleri meydana getirmek için yapılırlar. Kramayer dişler, silindirik düz dişli modül çakıları ile açılırlar.

¾

Sonsuz vida ve dişli çarkları: Birbirine dikey fakat, uzantıları birbirini kesmeyen miller arasında hareket ulaştırmak ve iletim oranının düşük olması istendiği durumlarda sonsuz vida ve dişli çarkı düzeni kullanılır. Vinç, asansör, caraskal, kriko ve oto direksiyonlarında kullanılır.

Şekil 1.31: Eksenleri farklı düzlemlerde olan dişli çarklar

¾

Zincir dişli çarkları: Miller arasındaki mesafe orta uzunlukta olduğu hallerde hareket ve güç iletiminde kullanılır. Miller, birbirine yakın olmadığı ve iletilen harekette kaymaların önlenmesi istendiği anlarda zincir ve zincir dişliler kullanılır. Zincir dişliler aynı düzlemde ve miller birbirine paralel olmalıdır.

21

Şekil 1.32: Halkalı zincir ve dişli çarkı

1.5. Kaldırma ve Taşıma Araçları 1.5.1. Tanımı Çeşitleri ve Kullanıldığı Yerler Yükü kaldırıp belli bir yüksekliğe taşımaya veya belli bir uzaklığa götürebilmek için kullanılan her türlü araca, kaldırma ve taşıma aracı denir.

Şekil 1.33: Tel halat

Şekil 1.34: Normal ve özel halat

1.5.1.1. Tel Halatlar Yüksek karbonlu ve çekme gerilmesi 130 , 160 , 180 kg/mm2 olan çelik tellerin makinelerde örülmesi sonucu, tel halatlar elde edilir. Yüklerin kaldırılmasında, iletilmesinde veya yerlerinin değiştirilmesi işlemlerinde kullanılırlar.

Şekil 1.35: Tel halatların bağlantı örnekleri

22

Şekil 1.36: Çelik halatlı gerdirme ve çektirme makinesi

1.5.1.2. Yük ve Kaldırma Zincirleri Yüksek dayanımlı, yuvarlak baklalı zincir ve dişlisi ile birlikte çalışırlar. Genellikle dönme momenti az, yükün fazla olduğu yerlerde kullanılırlar. Örneğin vinçlerde, gemilerin demirlenmesi ve gemi vinçlerinde, kaldırma ve iletme makinelerinde, konveyörlerde vb. yerlerde kullanılırlar.

Şekil 1.37: Yük kaldırma zincirleri

1.5.1.3. Makaralar Kaldırma ve yük taşıma aracı olarak zincir, halat gibi elemanlara dairesel hareketle yük taşıma işlemlerini kolaylaştıran elemanlardır. Makaralar taşınan yükün ağırlığını da hafifletirler. Makaralar, konveyörlerde, seri üretim bant sistemlerinde, palangalarda, kaldırma ve iletme makinelerinde, vinçlerde vb. yerlerde yük taşımayı ve iletmeyi kolaylaştırmak için kullanılırlar.

Şekil 1.38: Sabit ve hareketli makaralar

23

1.5.1.4. Krikolar Küçük bir kuvvetle büyük bir yükü kaldırma kabiliyetine sahip elemanlardır.

Şekil 1.39: Vidalı kriko Şekil 1.40: Akordeon kriko

Şekil 1.41: Sonsuz vidalı kriko

1.5.1.5. Palangalar Sabit ve hareketli makaraların birleşmesinden elde edilirler. Çok büyük ağırlıkları uzak mesafelere kaldırmaya yararlar.

Şekil 1.42: Palangalar

1.5.1.6. Çıkrıklar Aynı eksen etrafında birlikte dönebilen iki veya daha fazla silindirden meydana gelirler. Bu sistemde yük küçük çaplı silindire bağlı iken kuvvet çapı büyük olan silindire etki eder. Çıkrıklar, kuyulardan su çekmek için, tekstil fabrikalarında tezgahlarda ve eskiden yün eğirmek amacı ile sıklıkla kullanılan basit makinelerdir.

24

Şekil 1.43: Çıkrıklar

1.5.1.7. Vinçler İnsanların kaldıramayacağı ağırlıktaki yükleri bir yerden alarak düşey, yatay ve eğik konumda belirli uzaklığa taşınması için kullanılan makinelerdir. Vinçler incelendiği zaman, palanga zincir ve dişlisi, makaralar, halatlar gibi elemanlardan oluştuğu görülür. Bir elektrik motoru ile hareket vererek insan kumandası altında çalışırlar.

Şekil 1.44: Yük kaldırma makinesi

Şekil 1.45: Hareketli makara

25

1.5.1.8. Elavatörler Sürekli ve döner hareketlerle çok miktardaki iletilecek yükleri yükseklere veya uzaklara ileten sistemlerdir.

Şekil 1.46: Elavatör çeşitleri

1.5.2. Basit Kaldırma ve Taşıma Araçlarının Yapım Resimleri 1.5.2.1. Kaldırma Aracının Resmini Çizebilme 3

1

4 2 5

4 1 2 2

Bağlantı cıvataları Tekerlek ve mil Teker bağlama parçası Destek

6 5 4 3

26

6 5 4 3

Hazır M6 Hazır DKP 10x20 lama

1 1 Sayı

Sac tekne El arabası şasesi Adı ve Açıklamalar Tarih

Adı

2 1 Resim Nu. Standart Nu. İmza

2 1

DKP Ø 32x2,0

Parça Nu.

Malzeme

Açıklama lar

Sayı

Çizen Kontrol St. Kontrol Ölçek

Çizen Adı Sayı

EL ARABASI ŞASESİ 1

27

Resim Nu.

1.00

Gereç

Ölçek

Resim Numarası

EL ARABASI

1/10

1/10

28

1/1 Gereç

Ölçek

A

Açıklaması

B

Açıklaması

1.01

EL ARABASI ŞASE AÇIKLAMLARI Sayı

Adı

29

Çizen

Resim Nu.

1/1 Gereç

Ölçek

C

Açıklaması

D

Açıklaması

1.02

EL ARABASI ŞASE AÇIKLAMLARI Sayı

Adı

30

Çizen

Resim Nu.

Gereç

1/10

1

Ölçek

Sayı

2.00

SAC TEKNE Adı

31

Çizen

Resim Nu.

32 Gereç

Ölçek

1/10

Sayı

1

Adı

SAC TEKNE AÇINIMI Çizen

Resim Nu.

2.01

Gereç

Gereç

1/1

2

Ölçek

Sayı

2/1

2

Ölçek

Sayı

3.00

DESTEK Adı

Çizen

4.00

TEKER BAĞLAMA PARÇASI Adı

33

Resim Nu.

Çizen

Resim Nu.

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Basit taşıma araçları yapmak için aşağıdaki işlem basamaklarını takip ediniz. İŞLEM BASAMAKLARI ¾ İstenilen kaldırma ve taşıma aracının resmini çiziniz. ¾ Resimde ölçüleri verilen el arabası şasesi için istenilen malzemeyi seçerek markalayınız. ¾ Resimdeki ölçülere göre profilleri keserek (Not: Şase bükülerek elde edilebilir, size uygun olanını seçiniz.) çapaklarını alınız. ¾ Hazırlanan profilleri resimde belirtilen ölçülere uygun olarak elektrik ark kaynağı ile birleştiriniz. ¾ Ayak için kesilen profillerin birer uçlarını şaseye kaynatmak için alıştırınız. ¾ Şase ve ayak parçalarını resimde verilen ölçüye göre yerine kaynaklı olarak birleştiriniz. ¾ Tekne için istenilen malzemeyi seçmek ve resimde verilen ölçülere uygun olarak malzemeyi markalama, kesme ve delme işlemlerini uygulayınız. (Not: Tekne bükülerek de elde edilebilir, size uygun olanını seçiniz.)

Sacları büktükten veya kestikten sonra birleştirme için gerekli kenarlara pay bırakmayı unutmayınız. ¾ Destek parçası için istenilen malzemeyi seçiniz, seçilen malzemeye markalama, kesme, delme ve bükme işlemlerini uygulayınız. ¾ Tekeri bağlamak için kullanılacak parçaya istenilen malzemeyi seçiniz; seçilen malzemeye markalama, kesme ve delme işlemlerini uygulayınız. ¾ Teker bağlantı parçalarını resimde verilen ölçülerde elektrik ark kaynağı ile şaseye birleştiriniz. ¾ Tekne sacını, cıvata kullanarak şaseye bağlayınız.

ÖNERİLER ¾ İş güvenliği için gerekli tedbirlerinizi alınız. ¾ Güvenlik kurallarına uyunuz. ¾ Çalışmalarınızda hassas ve titiz olunuz. ¾ İş önlüğünüzü giyerek çalışma yapacağınız yeri düzenleyiniz. ¾ Kullanılacak malzemeleri ve aletleri listeleyiniz. ¾ Hazırladığınız listeye göre malzeme deposu sorumlusundan malzemeleri temin ediniz. Depoda bulunmayan malzemeleri temin edebilmek için öğretmeninize başvurunuz. ¾ Resimdeki ölçü kontrollerini yaparak markalama, kesme, delme ve bükme işlemlerini yapınız. ¾ Makine kullanımında makinenin kullanım talimatlarına mutlak surette uyunuz. ¾ Takım kullanımında gerekli hassasiyeti göstererek en iyi şekilde kullanınız ve aldığınız gibi teslim ediniz. ¾ Çapak alma işlemlerini ihmal etmeyiniz ve çapaklı yerlere çıplak elle temas etmeyiniz. ¾ Kaynak makinesinin ayarını kaynatacağınız parçalara göre ayarlayınız ve malzeme cinsine uygun elektrot kullanınız. ¾ İş disiplinini elden bırakmayınız ve mutlaka uyunuz. ¾ Teknik kurallara uymayı ihmal etmeyiniz. Unutmayın ki, her kural gerektiği için konulmuştur. ¾ Kaynak cüruflarını mutlaka temizleyiniz ve kaynak kontrolünü yapınız. Uygun olmayan kaynakları gerekli şekilde temizleyerek kaynak işlemini tekrarlayınız. ¾ Yapılan işin denenmesinde gerekli

34

¾ Destek parçasını, şaseye ve tekneye emniyet tedbirlerini alınız ve daha sonra kaynaklı olarak birleştiriniz. denemeyi gerçekleştiriniz. ¾ Montaj öncesinde parçaları boyaya ¾ Ortaya çıkan aksaklıklar varsa denemeyi hazırlayınız ve boyama işlemini yapınız. o an keserek aksaklıkları düzeltiniz ve ¾ Boya kuruduktan sonra, tekeri yerine tekrar denemeyi geçekleştiriniz. bağlayınız. ¾ Boya yapılacak yüzeylerdeki her türlü kir, pas gibi yabancı maddelerin uygun şekilde yüzeyden uzaklaştırılmasına (zımparalama, tinerle silme gibi) dikkat ediniz. ¾ Uygun boyayı ve boyama yöntemini (fırça ile, tabanca ile veya toz boya) imkânlar dahilinde seçmeye gayret ediniz. ¾ Yüzeylerin önce astar boyayla boyanması gerektiğini unutmayınız. ¾ Kullandığınız araç gereç ve artan malzemeleri geri iade ediniz. ¾ Çalışma yerinizi temizleyiniz. ¾ Yaptığınız çalışmaları arkadaşlarınızla değerlendirerek bilgi alış verişi yapınız.

35

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında cevaplandırarak belirleyiniz.

hangi

bilgileri

kazandığınızı

aşağıdaki

soruları

Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı, aşağıdaki soruları cevaplayarak belirleyiniz.

1.

Muyluları çevreleyerek destekleyen ve dönebilmelerini sağlayan makine elemanlarına ne ad verilir?

A.) Rulman B.) Yatak C.) Bilezik D.) Kafes

2.

Aşağıdakilerden hangisi yuvarlanma dirençli yatak elemanlarından değildir?

A.) Muylu

3.

B.) Kafes

C.) Bilya

D.) Dış bilezik

Önceden kullanılmış yuvarlama dirençli yatağın yatak boşluğunu ne ile tespit edebiliriz?

A.) Metre

4.

C.) Mikrometre

B.)İnce yağ

C.) Mazot

D.) Sellers kavramalar

Aşağıdakilerden hangisi gerektiği zaman döndürülen kısmının, döndüren kısmından ayrılabildiği kavrama çeşididir?

A.) Çözülebilen kavramalar B.) Esnek kavramalar C.) Hareketli kavramalar

7.

D.) Hepsi

Millerin bir açı altında hareket etmeleri gerektiği durumlarda (örneğin taşıtların şaft mili uçlarında) hangi tür kavramalar kullanılır?

A.) Oldham kavramalar B.) Flanşlı kavramalar C.) Kardan kavramalar

6.

D.) Sentil

Ağır devirlerde çalışan ve fazla ısınmayan yataklar hangi yağ ile yağlanır?

A.) Gres

5.

B.) Kumpas

D.) Sıkı kavramalar

Aşağıdaki kavramalardan hangisinde hareket veren mil, hareket alan mile sürekli şekilde bağlıdır?

A.) Çözülebilen kavramalar

B.) Esnek kavramalar

C.) Hareketli kavramalar

D.) Sıkı kavramalar

36

8.

Aşağıdaki kavramalardan hangisi eksenel ve radyal doğrultulardaki kaymaları, miller arasındaki az açıları ve vuruntuları, zararsız duruma getirir?

A.) Çözülebilen kavramalar B.) Esnek kavramalar C.) Hareketli kavramalar

9.

Aşağıdakilerden hangisi kayış malzemesi değildir?

A.) Lastik

10.

B.) Tel

12.

13.

C.) Kösele

D.) Balata

Aşağıdakilerden hangisi V kayışın diğer ismidir?

A.) Trapez

11.

D.) Sıkı kavramalar

B.) Yassı

C.) Dişli

D.) Mafsallı

Kasnağın çember kısmı silindirik olursa, böyle kasnaklara ne ad verilir?

A.) Açılabilir kasnak

C.) Düz kasnak

B.) Kanallı kasnak

D.) Kanallı kasnak

Düşük güçlerin iletiminde kullanılan kayışlar ağıdakilerden hangisidir?

A.) Trapez kayışlar

B.) Yassı kayışlar

C.) Yuvarlak kayışlar

D.) Mafsallı kayışlar

Aşağıdakilerden hangisi vinç, asansör, caraskal, kriko ve oto direksiyonlarında kullanılan dişli çarktır?

A.) Sonsuz vida ve dişli çarkı B.) Kramayer dişli C.) Konik dişli

D.) Düz dişli

14.

Mil eksenleri birbirine dik veya belli bir açı altında çalışması gerektiği anlarda hareket ve kuvvet iletmek için kullanılan dişli çark hangisidir?

A.) Helis dişli B.) Kramayer dişli C.) Konik dişli D.) Düz dişli

15.

Genel olarak büyük kuvvetlerin iletilmesinde, yüksek hızlarda (vites kutuları) yaygın olarak kullanılan dişli çark hangisidir?

A.) Helis dişli B.) Kramayer dişli C.) Zincir dişli D.) Düz dişli

16.

Miller arasındaki mesafe orta uzunlukta olduğu hallerde hareket ve güç iletiminde kullanılan dişli çark hangisidir?

A) Helis dişli B) Kramayer dişli C) Konik dişli D) Zincir dişli

37

17.

Küçük bir kuvvetle büyük bir yükü kaldırma kabiliyetine sahip elemanlara ne ad verilir?

A.) Çıkrık

B.) Kriko

C.) Elavatör

D.) Palanga

18.

İnsanların kaldıramayacağı ağırlıktaki yükleri bir yerden alarak düşey, yatay ve eğik konumda belirli uzaklığa taşınması için kullanılan makineler aşağıdakilerden hangisidir?

A.) Çıkrık B.) Kriko C.) Elavatör D.) Vinç

19.

Kaldırma ve yük taşıma aracı olarak zincir, halat gibi elemanlara dairesel hareketle yük taşıma işlemlerini kolaylaştıran elemanlara ne ad verilir?

A.) Makara B.) Kriko C.) Elavatör D.) Çıkrık

20.

Aşağıdakilerden hangisi vinci meydana getiren elemanlardan değildir?

A.) Makara

B.) Palanga

C.) Elavatör

D.) Halat

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.

38

DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ Yaptığınız uygulamayı değerlendirme ölçeğine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlayınız.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

4

İstenilen kaldırma ve taşıma aracının resmini çizebildiniz mi?

Sac parçalarını resimde belirtilen ölçülerde keserek deldiniz mi?

Profil boruları resimde belirtilen ölçülerde keserek deldiniz mi?

Kaynaklı birleştirmeleri doğru şekilde yaptınız mı?

5

Parçaların montajını doğru şekilde yaptınız mı?

6

Tekerleklerin montajını doğru şekilde yaptınız mı?

7

Çalışırken iş güvenliği kurallarına uydunuz mu?

8

Çalışma esnasında iş önlüğü ve eldiven kullandınız mı?

9

Mesleğinizle ilgili etik kurallara uydunuz mu?

1 2 3

Evet

Hayır

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

39

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ Bu faaliyet sonunda tekniğe uygun olarak basit akordeon kollu kaldırma aracı yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA Basit taşıma araçları hakkında bilgi toplayarak bu araçların hangi amaçlar için nasıl kullanıldıklarını araştırınız. Atölyede ve çevrenizde bulunan bu tür araçların nasıl çalıştıklarını araştırarak sınıfta arkadaşlarınızla tartışınız.

2. BASİT AKORDİON KOLLU KALDIRMA ARACI YAPMA 2.1. Hidrolik ve Pnomatiğin Tanımı ve Prensipleri 2.1.1. Hidrolik ve Pnomatiğin Tanımı ¾

Hidrolik: Akışkanların mekanik özelliklerini inceleyen bilim dalıdır.

¾

Hidrolik prensipler; hidrostatik ve hidrodinamik olmak üzere ikiye ayrılır.

¾

Hidrostatik: Durgun sıvıları inceler. Bir kap içerisinde bulunan sıvı kütlesinin, yükseklik, yoğunluk ve yerçekimi ivmesine (ağırlığına) bağlı olarak kabın tabanına yapmış olduğu basınçtır. Kabın şekli önemli değildir.

¾

Hidrodinamik: Hareket halindeki sıvıların basıncını ifade eder.

¾

Pnomatik: Basınçlı havanın davranışını ve özelliklerini inceleyen bilim dalıdır.

2.1.2. Endüstrideki Yeri ve Önemi ¾

Hidrolik ve pnomatik sistemler, başta iş makineleri olmak üzere, preslerde, madencilikte, denizcilik sanayinde, havacılık sanayinde, otomatik üretim sistemlerinde, robot sanayinde ve birçok alanda başarıyla uygulanmaktadır. Bu kadar geniş bir uygulama alanı olan hidroliğin, günümüzdeki ve gelecekteki önemi çok büyüktür.

40

2.1.3. Hidrolik Sistemler 2.1.3.1. Hidrolik Devrenin Ana Kısımları ¾

Hidrolik depo (tank): Hidrolik akışkanın depolandığı, dinlendirildiği, soğutulduğu ve filtrelendiği devre elemanına hidrolik depo veya tank denir.

Hidrolik sistemde dolaşan yağ kısa zamanda ısınır, kirlenir ve görevini yapamaz duruma gelir. Bu nedenle, hidrolik sistem için uygun yağ deposu seçilemezse sistemden istenilen verim alınamaz

Silindir

Yön Kontrol Valfi

Basınç Kontrol Valfi

Motor M

Pompa

Filtre Hidrolik Depo (Tank)

Şekil 2.1: Hidrolik devre ve elemanları

¾

Hidrolik pompa: Hidrolik depoda bulunan akışkanı istenilen basınç ve debide sisteme gönderen elemandır.

¾

Hidrolik silindir: Pompalar tarafından üretilen hidrolik enerjiyi, mekanik enerjiye dönüştürür. Doğrusal ve açısal hareketlerin elde edilmesinde kullanılır. ¾ Hidrolik motor: Hidrolik enerji ile dairesel hareket üreten devre elemanıdır.

41

¾ Basınç kontrol valfi: Hidrolik sistemdeki akışkanın basıncını istenen değerde tutan valflerdir. ¾ Yön kontrol valfi: Hidrolik devrelerde akışkanın ne zaman ve hangi yolu izlemesi gerektiğini belirleyen valfleridir. ¾ Akış kontrol valfi: Hidrolik sistemlerde debi miktarını ayarlamak amacıyla kullanılan valftir. ¾ Hidrolik akümülatör: Gerektiğinde sisteme vermek üzere basınçlı hidrolik akışkanı depolayan devre elemanıdır. ¾ Hidrolik boru ve bağlantı elemanları: Hidrolik sistemlerde akışkanı depodan alıp alıcılara kadar ulaştıran ve alıcılarda işi biten akışkanı depoya boşaltma işlemleri için kullanılan elemanlardır(boru, hortum, rakor gibi.). ¾ Sızdırmazlık elemanları: Hidrolik sistemlerde yağ kaçaklarını ve verim kayıplarını engellemek üzere kullanılan çeşitli cinslerdeki elemanlardır. ¾ Hidrolik filtre: Hidrolik devre elemanlarının daha güvenli ve daha uzun çalışmasını sağlamak amacıyla kullanılan elemanlardır. Hidrolik akışkanı temizleyerek sisteme kirletici parçaların gitmesini engeller.

2.1.3.2. Silindir ve Valfler Hidrolik silindir, pompalar tarafından üretilen hidrolik enerjiyi, mekanik enerjiye dönüştürür. Doğrusal ve açısal hareketlerin elde edilmesinde kullanılır. Farklı amaçlar için kullanılan çok değişik silindir çeşitleri vardır.

42

Şekil 2.2: Çift etkili silindirin kısımları

En fazla kullanılanları şunlardır: ¾ Tek etkili silindir ¾ Çift etkili silindir ¾ Teleskobik silindir ¾ Yastıklı silindir ¾ Tandem silindir ¾ Çift kollu silindir ¾ Döner silindir

Tablo 2.1: Hidrolik silindir çeşitleri ve sembolleri

Valf : Hidrolik akışkanın gideceği yönü belirleyen, istenildiğinde yönünü değiştiren, akışkanın basıncını ve debisini kontrol eden devre elemanıdır.

43

Valflerin görevleri: ¾ Akışkanın yolunu açıp kapatır. ¾ Akışkanın gideceği yönü değiştirir. ¾ Akışkanı depoya gönderir. ¾ Akışkanın debisini kontrol ederek alıcıların çalışma hızını ayarlar. ¾ Devre elemanlarını yüksek basınçlara karşı korur. Basıncı yükselen akışkanı depoya gönderir. ¾ Akışkanın basıncını kontrol ederek devre elemanlarının belirli basınçlarda çalışmasını sağlar. ¾ Akışkanın basıncını, debisini, yönünü belirli zaman aralıklarında kontrol eder. ¾ Bazı valfler yukarıda sayılan görevlerin bir veya birkaçını yapabilir.

2.1.4. Pnomatik Sistemler 2.1.4.1. Havanın Şartlandırılması Kompresörden gelen basınçlı havanın içerisinde su buharı, toz, pislik ve yağ atıkları bulunur. Bu yabancı maddeler devre içerisinde verimin düşmesine ve çeşitli problemlerin doğmasına neden olabilir.

Pnomatik sistemlere gönderilen havanın elemanlara gitmeden temizlenmesi gerekir.

Bunun için de şarlandırıcılar kullanılır. Şarlandırıcılar, bir filtre, bir yağlayıcı ve basınç ayarlayıcısından (regülatör) meydana gelir. Filtre havanın içindeki yabancı maddeleri ve suyun nemini emer. Ayrıca kuru havayı nemlendirir. Belirli miktarlarda yağ göndererek sistemin yağlanmasını sağlar. Kompresörden gelen şok ve dalgalanmalara mani olur.

44

Şekil 2.3: Şartlandırıcı ünitesi

¾ Filtre : Pnomatik sistemlerin bir çoğunda kompresör çıkışından sonra filtre kullanılır. Fakat havanın kullanım yerine kadar taşınması sırasında basınçlı hava kirlenebilir. Filtre, havanın kullanılmadan önce hassas bir biçimde filtrelenmesi amacıyla kullanılır.

Filtreler katı partiküllerin yanı sıra su tutma görevi de görür. Filtrenin su tutma görevi görebilmesi için havanın filtre kabı içine girmesi sırasında havaya dönme etkisi kazandırılır.

Dönerek kap içine giren hava, kabın çeperlerine çarpar ve bünyesindeki nemi bırakır. Şekil 2.4 ’te filtrenin iç yapısı ve sembolü görülmektedir. Filtre kabının alt tarafında toplanan birikinti belirli aralıklarla boşaltılmalıdır. Boşaltma işlemi elle ya da otomatik olarak yapılır.

Filtreler kirlendiğinde çıkış basıncı düşer. Filtre elemanını değiştirmek için giriş havası kapatılır. Filtre kabı çıkartılarak filtre elemanı sökülür ve temizlenir ya da yenisi ile değiştirilir.

Şekil 2.4: Filtre ve sembolü

45

¾ Basınç ayarlayıcı Hava ihtiyacının zaman zaman artması ve azalması çalışma basıncının düşmesine neden olur. Kullanıcıların değişik basınç aralığında çalışması sonucu kuvvet kayıpları gibi istenmeyen durumlar ortaya çıkar. Kullanıcılara düzenli basınçta hava göndermek ve kullanım yerindeki çalışma basıncını sınırlamak amacıyla basınç ayarlayıcı adı verilen devre elemanı kullanılır. Basınç ayarlayıcı yalnız başına kullanılabileceği gibi yer kaplamaması için filtrelerle birlikte de kullanılır.

Basınç ayarlayıcı içine P1 basıncında giren hava, çıkış tarafında P2 basıncına düşürülür. Çıkış havasının basıncı ayarlanan değere geldiğinde basınç ayarlayıcı hava geçişini kapatır; böylece çıkış tarafında hava basıncının artışı önlenir. Çıkış tarafındaki basınç ayarlanan değerin altına düştüğünde basınç ayarlayıcı tekrar açılır. Şekil 2.5’ te filtre, basınç ayarlayıcı ve sembolü görülmektedir.

Şekil 2.5: Filtre, basınç ayarlayıcı ve sembolü

Basınç ayarlayıcı üzerinde bulunan manometre çıkış basıncını gösterir. Çıkış basıncı bir ayar vidası yardımıyla ayarlanır. Ayar vidası (+) yönde çevrildiğinde çıkış basıncı artar, (-) yönde çevrildiğinde çıkış basıncı azalır.

46

¾

Yağlayıcı

Sürtünme kuvvetini azaltmak, devre elemanlarının paslanmasını önlemek ve sızıntıları engellemek amacıyla pnomatik sistemlerin yağlanması gerekir. Endüstriyel alanlarda bazı uygulamalarda yağlama işlemi yapılmayabilir.

Pnomatik sistemlerde yağlama işlemi, hava içine yağ damlatılarak gerçekleştirilir.

Hava içine yağ karıştıran cihazlara yağlayıcı adı verilir. Yağlayıcı içinde bir noktada hava geçiş kesiti daraltılır. Hava bu kesite geldiğinde basıncı düşerken hızında artış meydana gelir.

Giriş havası belirli bir basınçla yağlayıcı içine girer (P2). Hava yağlayıcı içinde dar bir kesitten geçmeye zorlanır. Bu sırada hız artarken basınç azalır (P3). Yağ üzerine P2 basıncı etki ederken yağın havaya karıştığı noktada ise P3 basıncı vardır. Bu basınç farkından dolayı yağ kanal içinde yukarı doğru hareket eder ve damlacıklar halinde yağa karışır.

Şekil 2.6: Yağlayıcı

Yağlama işleminin kalitesi hava içerisine karışan yağ damlacıklarının büyüklüğüne bağlıdır. İyi bir yağlayıcı düşük debilerde de yağlama işlemi yapabilmelidir.

Yağın damlama miktarı yağlama seviyesini belirler. Damlama miktarı bir ayar vidası yardımıyla ayarlanır. Damlama miktarı üreticinin tavsiyesine uygun olmalıdır.

47

2.1.5. Hidrolik ve Pnomatik Sistemlerin Sembollerle İfadesi

Tablo 2.2: Hidrolik semboller

48

Tablo 2.3: Hidrolik semboller

49

Tablo 2.4: Hidrolik semboller

50

Tablo 2.5: Pnomatik semboller

51

Tablo 2.6: Pnomatik semboller

52

Tablo 2.7: Pnomatik semboller

53

2.1.6. Hidrolik - Pnomatik Sistemlerin Avantaj ve Dezavantajları Hidrolik sistemlerin avantajları: ¾

Kontrolü kolaydır.

¾

Az yer kapladığından makinelerin yapımı küçülmüştür.

¾

Küçük hacimli basınçla büyük güç elde edilir.

¾

Yön değiştirme kolaylığı vardır.

¾

İstenilen kadar hız ayarı verilir.

¾

Sistem kendi kendine yağlanmış olur.

¾

Uzun ömürlü ve ekonomiktir.

¾

Isının yayılması ve soğutulması kendiliğinden olur.

¾

Bakım ve onarımı kolaydır.

¾

Tezgahı durdurmadan hız ayarı yapılabilir.

¾

Otomatik kumanda ile bir merkezden idare edilebilir.

¾

Sessiz ve titreşimsiz çalışır.

¾

Aşırı yüklenmelerde durur ve tekrar kendiliğinden çalışır.

¾

Sistem dinamik olduğundan her zaman yeni makineler üretilebilir.

¾

Hidrolik sistem birkaç noktadan emniyet altına alınabilir.

Hidrolik sistemlerin dezavantajları: ¾

Akışkanın yüksek ısısı ile yağ kaçakları artar, verim düşer.

¾

Akışkan yüksek basınçlı olduğu için boru bağlantılarında kaçak ve sızdırma olabilir.

¾

Bazı elemanlar ısıya karşı duyarlı olduklarından zamanla özelliklerini kaybedebilirler.

¾

Eleman seçimi iyi yapılmaz ve iyi montaj edilmezse her zaman çeşitli arızalar beklenebilir.

Pnomatik sistemlerin avantajları: ¾

Pnomatik sistemlerin enerjisi olan hava atmosferde sınırsız olarak vardır.

¾

Elde edilen basınçlı hava temiz olduğundan çevre kirliliği olmaz.

54

¾

Basınçlı hava istenilen mesafelere verimli bir şekilde taşınabilir.

¾

Sistemin elemanları basit ve yapımı kolaydır.

¾

Pnomatik sistemle yüksek hız elde edilebilir.

¾

Pnomatik sistemin hızı ayarlanabilir.

¾

Darbe ve şok tesirlerini emniyetle karşılayabilir.

¾

Isı değişimlerinden pek etkilenmez.

Pnomatik sistemlerin dezavantajları: ¾

Uygun fitler ve yağlayıcı kullanılmazsa verim düşer.

¾

Havanın içindeki nem oranı iyi ayarlanmazsa paslanmalar meydana gelir.

¾

Dışarı atılan egzoz gazları ile hava sarfı çok olur.

¾

Pnomatik sisteme susturucu takılmazsa rahatsız eder.

¾

Hava sıkışmalarında piston hızı değişebilir.

55

2.1.7. Basit Akordeon Kollu Kaldırma Aracı Yapma

3

2

4

5

1

Tarih

Adı

İmza

Sayı

Çizen Kontrol St. Kontrol Ölçek 1/5

5 TONLUK GARAJ VİNCİ

56

Resim Numarası

Hidrolik tertibatı Kriko Kaldırma kolu Gövde kalınlık 5 Ayak 100x40x5 profil Sayı

5 4 3 2 1

5 4 3 2 1

Adı ve Açıklamalar

Resim Nu. Standart Nu.

Tarih

İmza

Adı

Parça Nu.

Hazır Hazır DKP DKP Malzeme

Açıklamalar

Sayı

Çizen Kontrol St. Kontrol Ölçek

5 TONLUK GARAJ VİNCİ

Resim Numarası

1/5

22 1 1 2 2 2 2 2 1 1 2 2 2 2 Sayı

Parça sayısı Cıvata Çekme kolu Mafsal parçası Gövde bağlantı plakası Tekerlek muhafazası Teker bağlantı sacı Ara bağlantısı Ayak bağlantısı Ayak parçası Ayak parçası Ayak parçası Ayak parçası Ayak parçası Adı ve Açıklamalar

1_13 1_12 1_11 1_10 1_09 1_08 1_07 1_06 1_05 1_04 1_03 1_02 1_01 Resim Nu. Standart Nu.

57

13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Parça Nu.

¾" boru Ç1030 DKP Ç1030 Ç1030 Profil Profil Profil Profil Profil Profil Profil Malzeme

Açıklamalar

Tarih

Adı

İmza

Sayı

Çizen Kontrol St. Kontrol Ölçek

Resim Numarası

AYAK

1_00

58

AYAK Gereç

Ölçek

Sayı

Adı

Çizen

1_01 Resim Nu.

Çizen

1_01 Resim Nu.

AYAK Gereç

Ölçek

Sayı

Adı

59

PROFİL Gereç

PROFİL Gereç

1/5

2

AYAK PARÇASI

Ölçek

Sayı

Adı

1/5

2

AYAK PARÇASI

Ölçek

Sayı

Adı

60

1_01 Çizen

Resim Nu.

1_02 Çizen

Resim Nu.

100x40x5 1/2,5 PROFİL Gereç Ölçek

100x40x5 1/5 PROFİL Gereç Ölçek

2

AYAK PARÇASI

Sayı

Adı

2

AYAK PARÇASI

Sayı

Adı

61

1_03 Çizen

Resim N.

1_04 Çizen

Resim Nu.

100x40x5 1/5 PROFİL Gereç Ölçek

100x40x5 1/5 PROFİL Gereç Ölçek

2

AYAK PARÇASI

Sayı

Adı

2

AYAK ARA BAĞLANTISI

Sayı

Adı

62

1_05 Çizen

Resim Nu.

1_06 Çizen

Resim Nu.

100x40x5 1/2,5 PROFİL Gereç Ölçek

Gereç

2

ARA BAĞLANTISI

Sayı

Adı

1/5

2

TEKER BAĞLANTI SACI

Ölçek

Sayı

Adı

63

1_07 Çizen

Resim Nu.

1_08 Çizen

Resim Nu.

Gereç

Gereç

1/2,5

2

TEKER MUHAFAZASI

Ölçek

Sayı

Adı

1/5

2

GÖVDE BAĞLANTI PLAKASI

Ölçek

Sayı

Adı

64

1_09 Çizen

Resim Nu.

1_10 Çizen

Resim Nu.

Ç1030

1/1

2

MAFSAL PARÇASI

Gereç

Ölçek

Sayı

Adı

¾" boru

1/2,5

1

Gereç

Ölçek

Sayı

1_11 Çizen

ÇEKME KOLU Adı

65

Resim Nu.

1_12 Çizen

Resim Nu.

8 1 1 1 1 1 1 1 1 Sayı

Parça sayısı Cıvata Hidrolik bağlantı ayağı Ayak bağlantı sacı Gövde bağlantı plakası Ara plaka Gupilya Üst gövde parçası Gövde sacı Adı ve Açıklamalar Tarih Adı

8

2_8

7

2_7

6

2_6

5

2_5

4 2_4 3 2_3 2 2_2 1 2_1 Resim Nu. Parça Standart Nu. Nu. İmza Sayı

HAZIR Ç1030 Ç1030 Ç1030 Ç1030 Malzeme

Açıklamalar

Çizen Kontrol St. Kontrol Ölçek

Resim Numarası

GÖVDE

2_00

66

67 Gereç

Ç 1030

Ölçek

1/5

Sayı

1

Adı

GÖVDE SACI Çizen

Resim Nu.

2_01

Gereç

Gereç

1/5

1

ÜST GÖVDE PARÇASI

Ölçek

Sayı

Adı

1/1

1

GUPİLYA

Ölçek

Sayı

Adı

68

2_02 Çizen

Resim Nu.

2_05 Çizen

Resim Nu.

Gereç

Gereç

1/2,5

1

AYAK BAĞLANTI SACI

Ölçek

Sayı

Adı

1/2,5

1

HİDROLİK BAĞLANTI AYAĞI

Ölçek

Sayı

Adı

69

2_06 Çizen

Resim Nu.

2_07 Çizen

Resim Nu.

11 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Sayı

Parça sayısı Masalı pim Rondela Kanca pimi Burç Kanca askı parçası Kanca başlığı Kanca Gupilya Uzatma kolu Kol bileziği Bom (kol) Adı ve Açıklamalar Tarih Adı

3_13 11 3_10 10 3_09 9 3_08 8 3_07 7 3_06 6 3_05 5 3_04 4 3_03 3 3_02 2 3_01 1 Resim Nu. Parça Standart Nu. Nu. İmza Sayı

Hazır Hazır Ç1030 Hazır Hazır

Malzeme

Açıklamalar

Çizen Kontrol St. Kontrol Ölçek

KALDIRMA KOLU

Resim Numarası 3_00

1/5

70

71 Gereç

Ölçek

1/5

Sayı

1

Adı

BOM ( KOL ) Çizen

Resim Nu.

3_01

1/2,5 Gereç

Ölçek

1/5 Gereç

Ölçek

1

KOL BİLEZİĞİ

Sayı

Adı

1

UZATMA KOLU

Sayı

Adı

72

3_02 Çizen

Resim Nu.

3_03 Çizen

Resim Nu.

1/1 Gereç

Ölçek

1/1 Gereç

Ölçek

2,5/1 Gereç

Ölçek

1

GUPİLYA

Sayı

Adı

1

KANCA ASKI PARÇASI

Sayı

Adı

1

BURÇ

Sayı

Adı

3_04 Çizen

3_07 Çizen

Resim Nu.

3_08 Çizen

73

Resim Nu.

Resim Nu.

1/1 Gereç

Ölçek

1

KANCA PİMİ

Sayı

Adı

3_09 Çizen

74

Resim Nu.

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Basit akordeon kollu kaldırma aracı yapınız.

İŞLEM BASAMAKLARI ¾ İstenilen kaldırma ve taşıma aracının resmini çiziniz. ¾ Ayak için: ¾ Resimde ölçüleri verilen ayak parçalarını, istenilen profilden (100x40x5) seçerek markalayınız. ¾ Resimdeki ölçülere göre profilleri keserek çapaklarını alınız. ¾ Hazırlanan profilleri resimde belirtilen ölçülere uygun olarak elektrik ark kaynağı ile birleştiriniz. ¾ Teker bağlantı sacı için istenilen malzemeyi seçerek malzemeye markalama, kesme ve delme işlemlerini uygulayınız. ¾ Teker muhafazası için istenilen malzemeyi seçerek malzemeye markalama, kesme ve delme işlemlerini uygulayınız. ¾ Gövde bağlantı plakası için istenilen malzemeyi seçerek malzemeye markalama, kesme ve delme işlemlerini uygulayınız. ¾ Mafsal parçası için istenilen malzemeyi seçerek, malzemeye markalama, kesme ve delme işlemlerini uygulayınız. ¾ Mafsal parçasını resimde belirtilen yere elektrik ark kaynağı ile kaynatınız. ¾ Çekme parçası için istenilen malzemeyi (3/4" boru) seçiniz, markalayınız ve kesiniz. ¾ Kesilen boruların çapaklarını alınız, birleşme yerlerini alıştırınız ve resimdeki ölçüye göre elektrik ark kaynağı ile kaynatınız. ¾ Çekme parçasını istenilen ölçüdeki cıvata ve somunla mafsal parçasına bağlayınız. ¾ Gövde için:

ÖNERİLER ¾ İş güvenliği için gerekli tedbirlerini alınız. ¾ Güvenlik kurallarına uyunuz. ¾ Çalışmalarınızda hassas ve titiz olunuz. ¾ İş önlüğünüzü giyerek çalışma yapacağınız yeri düzenleyiniz. ¾ Kullanılacak malzemeleri ve aletleri listeleyiniz. ¾ Hazırladığınız listeye göre malzeme deposu sorumlusundan malzemeleri temin ediniz. Depoda bulunmayan malzemeleri temin edebilmek için öğretmeninize başvurunuz. ¾ Resimdeki ölçü kontrollerini yaparak markalama, kesme, delme ve bükme işlemlerini yapınız. ¾ Makine kullanımında makinenin kullanım talimatlarına mutlak surette uyunuz. ¾ Takım kullanımında gerekli hassasiyeti göstererek en iyi şekilde kullanınız ve aldığınız gibi teslim ediniz. ¾ Çapak alma işlemlerini ihmal etmeyiniz ve çapaklı yerlere çıplak elle temas etmeyiniz. ¾ Kaynak makinesinin ayarını kaynatacağınız parçalara göre ayarlayınız ve malzeme cinsine uygun elektrot kullanınız. ¾ İş disiplinini elden bırakmayınız ve mutlaka uyunuz. ¾ Teknik kurallara uymayı ihmal etmeyiniz. Unutmayın ki, her kural gerektiği için konulmuştur. ¾ Kaynak cüruflarını mutlaka temizleyiniz ve kaynak kontrolünü yapınız. Uygun olmayan kaynakları gerekli şekilde temizleyerek kaynak işlemini tekrarlayınız.

75

¾ Gövde parçası için istenilen malzemeyi seçiniz ve sacı resimdeki ölçülerde markalayınız. ¾ Markalanan malzemeye kesme, delme ve bükme işlemlerini sırasıyla uygulayınız. ¾ Üst gövde sacı için istenilen malzemeyi seçiniz ve sacı resimdeki ölçülerde markalayınız. ¾ Markalanan malzemeye kesme delme ve bükme işlemlerini sırasıyla uygulayınız. ¾ Gövde parçası ile üst gövde sacını elektrik ark kaynağı ile birleştiriniz. ¾ Ara plaka için istenilen malzemeyi seçiniz ve sacı resimdeki ölçülerde markalayınız. ¾ Markalanan malzemeye kesme ve delme işlemlerini sırasıyla uygulayınız. ¾ Gövde bağlantı plakası için istenilen malzemeyi seçiniz ve sacı resimdeki ölçülerde markalayınız. ¾ Markalanan malzemeye kesme ve delme işlemlerini sırasıyla uygulayınız. ¾ Ayak bağlantı plakası için istenilen malzemeyi seçiniz ve sacı resimdeki ölçülerde markalayınız. ¾ Markalanan malzemeye kesme ve delme işlemlerini sırasıyla uygulayınız. ¾ Hidrolik bağlantı ayağı için istenilen malzemeyi seçiniz ve sacı resimdeki ölçülerde markalayınız. ¾ Markalanan malzemeye kesme ve delme işlemlerini sırasıyla uygulayınız. ¾ Bom kolu için: ¾ Bom kolunun hazırlanması için, istenilen malzemeyi seçiniz ve sacı resimdeki ölçülerde markalayınız. ¾ Markalanan malzemeye kesme delme ve bükme işlemlerini sırasıyla uygulayınız. ¾ Bu sacları resimdeki ölçüsünde elektrik ark kaynağı ile birleştiriniz. ¾ Kol bileziğini hazırlayınız ¾ Uzatma kolu hazırlanması için, istenilen malzemeyi seçiniz ve sacı resimdeki ölçülerde markalayınız. ¾ Markalanan malzemeye kesme delme ve

¾ Yapılan işin denenmesinde gerekli emniyet tedbirlerini alınız ve daha sonra denemeyi gerçekleştiriniz. ¾ Ortaya çıkan aksaklıklar varsa denemeyi o an keserek aksaklıkları düzeltiniz ve tekrar denemeyi geçekleştiriniz. ¾ Boya yapılacak yüzeylerdeki her türlü kir, pas gibi yabancı maddelerin uygun şekilde yüzeyden uzaklaştırılmasına (zımparalama, tinerle silme gibi) dikkat ediniz. ¾ Uygun boyayı ve boyama yöntemini (fırça ile, tabanca ile veya toz boya) imkânlar dahilinde seçmeye gayret ediniz. ¾ Yüzeylerin önce astar boyayla boyanması gerektiğini unutmayınız. ¾ Kullandığınız araç gereç ve artan malzemeleri geri iade ediniz. ¾ Çalışma yerinizi temizleyiniz. ¾ Yaptığınız çalışmaları arkadaşlarınızla değerlendirerek bilgi alış verişi yapınız.

76

bükme işlemlerini sırasıyla uygulayınız. ¾ Kanca askı parçası için, istenilen malzemeyi seçiniz ve sacı resimdeki ölçülerde markalayınız. ¾ Markalanan malzemeye kesme ve delme işlemlerini sırasıyla uygulayınız. ¾ Burç için, istenilen malzemeyi seçiniz ve resimdeki ölçülerde markalayınız. ¾ Markalanan malzemeye kesme, ve delme işlemlerini sırasıyla uygulayınız. ¾ Montaj öncesinde parçaları boyaya hazırlayınız ve boyama işlemini yapınız. ¾ Boya kuruduktan sonra, parçaların yerlerine montajını yapınız.

77

ÖLÇMEVE VEDEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME ÖLÇME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı, aşağıdaki soruları cevaplayarak belirleyiniz.

1.

2.

3.

4.

Aşağıdakilerden hangisi hidrolik depoda bulunan akışkanı istenilen basınç ve debide sisteme gönderen elemandır?

A.) Basınç kontrol

B.) Hidrolik pompa

C.) Hidrolik motor

D.) Hidrolik silindir valfi

Aşağıdakilerden hangisi hidrolik enerji ile dairesel hareket üreten devre elemanıdır?

A.) Basınç kontrol

B.) Hidrolik pompa

C.) Hidrolik motor

D.) Hidrolik silindir valfi

Aşağıdakilerden hangisi hidrolik devre elemanlarının daha güvenli ve daha uzun çalışmasını sağlamak amacıyla kullanılır ve hidrolik akışkanı temizleyerek sisteme kirletici parçaların gitmesini engeller?

A.) Hidrolik filtre

B.) Hidrolik pompa

C.) Hidrolik motor

D.) Hidrolik silindir

Aşağıdakilerden hangisi pnomatik sistemlere gönderilen havanın elemanlara gitmeden temizlenmesi için kullanılan şartlandırıcının elemandır?

A.) Basınç ayarlayıcı

5.

B.) Yağlayıcı

C.) Filtre

D.) Hepsi

Aşağıdakilerden hangisi hidrolik akışkanın gideceği yönü belirleyen, istenildiğinde yönünü değiştiren, akışkanın basıncını ve debisini kontrol eden devre elemanıdır?

A.) Valfler

B.) Hidrolik pompa

C.) Hidrolik motor

D.) Hidrolik silindir

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.

78

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Yaptığınız uygulamayı değerlendirme ölçeğine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlayınız yoluna gidiniz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

4

İstenilen kaldırma ve taşıma aracının resmini çizebildiniz mi?

Resimde belirtilen ölçülerde kasayı yapabildiniz mi?

Profil borularımı resimde belirtilen ölçülerde yapabildiniz mi?

Kaynaklı birleştirmeleri doğru şekilde yaptınız mı?

5

Parçaların montajını doğru şekilde yaptınız mı?

6

Tekerleğin montajını doğru şekilde yaptınız mı?

7

Çalışırken iş güvenliği kurallarına uydunuz mu?

8

Çalışma esnasında iş önlüğü ve eldiven kullandınız mı?

9

Mesleğinizle ilgili etik kurallara uydunuz mu?

1 2 3

Evet

Hayır

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak tamamlayabilirsiniz.

79

MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Evet

Hayır

İstenilen kaldırma ve taşıma aracının resmini çizebildiniz mi?

Tespit edilen ölçü ve kullanım amacına uygun malzemeyi belirlediniz mi? İşin yapımında kullanılacak takım, alet ve makineleri belirleyip bunların kullanılır durumda olup olmadıklarını kontrol ettiniz mi?

El aletlerini amacına uygun kullandınız mı?

Makinelerde çalışma kurallarına uygun olarak çalıştınız mı?

Malzemeleri resimdeki ölçüleri kontrol edip belirtilen ölçülerde kestiniz mi?

Kesilen parçaların ölçülerini kontrol edip çapaklarını aldınız mı?

Malzemeleri resimde belirtilen ölçülerde birleştirip ölçüleri kontrol ettiniz mi?

Kaynak yüzeylerini spiral taş ile temizlediniz mi?

Boyama için gerekli malzemeyi belirlediniz mi?

Boya öncesi gerekli temizliği yaparak malzemeyi boyamaya hazır hale getirdiniz mi?

Parçaların montajını doğru şekilde yaptınız mı? İş disiplinine uygun olarak çalıştınız mı? Çalışırken bütün iş güvenliği kurallarına uydunuz mu? Çalışma esnasında iş önlüğü ve eldiven kullandınız mı?

Mesleğinizle ilgili etik kurallara uydunuz mu?

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız.

Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz.

80

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

B A D A C A D B B A C C A C A D B D A C

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5

B C A D A

81

KAYNAKÇA KAYNAKÇA ¾

BAĞCI Mustafa, Makine Teknik Resmi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1990

¾

ÇERİK H. Vefa, Makine Elemanları, ABC Matbaacılık, Ankara, 2000

¾

DEMİRTAŞ Fayık, Hidrolik ve Pnomatik,Şafak Matbaacılık,Ankara 1990.

¾

KARTAL Faruk, Hidrolik ve Pnomatik,Emek Matbaacılık,Manisa 2005.

¾

KÜÇÜK Mehmet, Makine Bilgisi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1990.

¾

Net Mak Metal Makine Sanayi LTD ŞTİ, Kaldırma ve Taşıma Araçları Katalogu, İstanbul 2005.

82