Microsoft Word - BÜKME VE ÇAPAK ALMA KALIPLARI

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

METAL TEKNOLOJİSİ

BÜKME VE ÇAPAK ALMA KALIPLARI

ANKARA 2006

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; •

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

•

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

•

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

•

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

•

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

•

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ- 1 .................................................................................................... 3 1. BÜKME KALIBI VERME .................................................................................................. 3 1.1. Elastik ve Plastik Şekil Verme ...................................................................................... 3 1.1.1. Elastik Şekillendirme ............................................................................................. 4 1.1.2. Kalıcı ( Plastik) Şekillendirme ............................................................................... 4 1.2. Sıcak Bükme Kalıpları .................................................................................................. 5 1.2.1. Sıcak Bükme Kalıplarının Tanımı ve Kullanım Alanları....................................... 6 1.2.2. Bükülecek Parçaların Açınım Boyunu Hesaplama ................................................ 7 1.2.3. Sıcak Bükme Kalıplarının Çeşitleri........................................................................ 9 1.2.4. Sıcak Bükme Kalıbının Yapımında Kullanılan Malzemeler ................................ 11 1.2.5. Sıcak Bükme Kalıplarının Resimlerini Çizmek ................................................... 12 UYGULAMA FAALİYETİ............................................................................................... 15 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME..................................................................................... 18 ÖĞRENME FAALİYETİ - 2 ................................................................................................. 20 2. BÜKME KALIPLARINDA ÇALIŞMAK ......................................................................... 20 2.1. Kalıbın Makineye Bağlanması .................................................................................... 20 2.2. Kalıplarda Emniyetli Çalışma Kuralları...................................................................... 21 UYGULAMA FAALİYETİ............................................................................................... 22 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME..................................................................................... 24 ÖĞRENME FAALİYETİ - 3 ................................................................................................. 26 3. ÇAPAK ALMA KALIPLARINDA ÇALIŞMAK ............................................................. 26 3.1. Çapak Alma Kalıplarının Tanımı ve Kullanım Alanları ............................................. 26 3.2. Çapak Alma Kalıplarının Çeşitleri .............................................................................. 28 3.2.1. Düz Yüzeyli Kesme Kalıpları .............................................................................. 28 3.2.2. Eğik veya Çok Yüzeyli Kesme Kalıpları ............................................................. 29 3.3. Çapak Alma Kalıplarının Yapımında Kullanılan Malzemeler .................................... 30 3.4. Çapak Alma Kalıplarının Resimlerini Çizmek............................................................ 30 3.5. Çapak Alma Kalıplarında Çalışma.............................................................................. 32 UYGULAMA FAALİYETİ............................................................................................... 33 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME..................................................................................... 35 MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 37 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 38 ÖNERİLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 39 KAYNAKLAR....................................................................................................................... 40

i

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD

521MMI217

ALAN

Metal Teknolojisi

DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI

Sıcak Kalıp Dövmeciliği Bükme ve Çapak Alma Kalıpları Bu modül Bükme ve çapak alma kalıplarında sıcak şekillendirme yapabilmesi için bilgi ve becerilerin verildiği bir öğrenme materyalidir.

40/32 Yarı açık ve kapalı sıcak iş kalıpları modülünü almış olmak Bükme ve çapak alma kalıplarında çalışmak Genel Amaç Gerekli ortam ve ekipman sağlandığında, tekniğine uygun olarak bükme ve çapak alma kalıplarında sıcak şekillendirme yapabileceksiniz.

Amaçlar ¾ Tekniğine uygun olarak bükme kalıbı yapmayı öğrenebileceksiniz. ¾ Tekniğine uygun olarak bükme kalıplarında sıcak şekillendirme yapabileceksiniz. ¾ Tekniğine uygun olarak çapak alma kalıplarında çalışabileceksiniz.

MODÜLÜN TANIMI SÜRE ÖN KOŞUL YETERLİK

MODÜLÜN AMACI

Ortam: Sınıf ve atölye ortamı EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Donanımlar: Kaynak makinesi, kesme makine ve takımları, demirci ocağı(tavlama araçları), çelik malzeme, sıcak iş takımları, şahmerdan, pres, bükme ve çapak alma kalıbı Bu modül içerisinde her öğrenme faaliyetinden sonra çoktan seçmeli sorular ve uygulamalı sorularla kendi kendinizi değerlendirebileceksiniz.

Modül sonunda öğretmeniniz tarafından yapılan uygulamalı sınavla, kazandığınız bilgi ve beceriler değerlendirilecektir.

ii

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Metallerin sıcak şekillendirilmesindeki önemli konulardan birisi kalıplarda sıcak şekil vermedir. Kalıpçılık, günümüzde hızla gelişmekte ve sektör olarak büyümektedir. Evlerdeki süs eşyaları, mutfak malzemeleri, atölyelerdeki aletler ve makineleri kalıplar sayesinde ucuz ve bol miktarlarda üretilebilmektedir.

Metal mamullerin seri üretiminde kalıp kullanımı yaygınlaşmıştır. Bu konularda tecrübeli teknik eleman ihtiyacı da artmaktadır. Bilgi ve becerilerinizi bu yönde geliştirdiğinizde iş probleminiz kalmayacaktır.

Bu modülde sıcak bükme kalıplarının yapımı hakkında bilgiler verilecektir. Bu bilgiler doğrultusunda, bükme ve çapak alma kalıplarında çalışabileceksiniz. Kendinizi geliştirdiğinizde basit ama faydalı kalıp tasarımları yapabileceksiniz. Yeni fikirlerin verdiği duygularla kendinize olan güven artacaktır.

1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ–1 AMAÇ

ÖĞRENME FAALİYETİ- 1

Bu faaliyet sonunda gerekli ortam sağlandığında tekniğine uygun olarak bükme kalıbı yapmayı öğreneceksiniz.

ARAŞTIRMA Sanayideki işletmelerde hangi iş parçaları için bükme kalıbı hazırlanıyor.? Araştırma yaparak, rapor hazırlayınız.

1. BÜKME KALIBI VERME 1.1. Elastik ve Plastik Şekil Verme Madeni malzemelerde, endüstriyel ve günlük hayatta faydalanabilmek için biçimlendirilebilme ve istenilen şekle sokabilme özelliğine sahip olması aranır. Kullanma alanlarında diğer özellikleri uygun olduğu takdirde kolay biçimlendirilen malzemeler tercih edilir.

Madeni malzemelerde biçimlendirilme yetenekleri, kristal kafesleriyle yakından ilgilidir. Kristal kafesleri meydana getiren atomlar ne oranda kayabilme yeteneğine sahip ise metal o oranda kolay biçimlendirilir.

Şekil 1.1: Kuvvet etkisiyle atomlar arasında meydana gelen kayma

Genel olarak yüzey merkezli kristal kafese sahip metaller daha çok kayma yüzeyine sahip olduklarından kolay biçimlendirilirler (Şekil 1.2.). Hacim merkezli kafese sahip olanlar biraz daha zor, hegzagonal kristal kafese sahip olanlar ise en zor biçimlendirilen metallerdir.

3

Şekil 1.2: Yüzey merkezli kristal kafesi ve kayma yönleri

Şekil.1.3: Hegsagonal kristal kafesi ve kayma yönleri

1.1.1. Elastik Şekillendirme Atomlar, bir kafes içersinde birbirlerine bağlı konumdadır. Atomlar arasındaki bu bağ kuvveti, kafes sisteminin korunmasını sağlar. Madeni malzemelere bir kuvvet uygulandığında, malzemenin içyapısında gerilmeler ve biçim değişiklikleri meydana gelir.

Bu uygulanan kuvvet ile atomlar arasındaki mesafe açılarak aralarındaki bağ zorlanır.

Kuvvet küçük ise malzeme tıpkı bir yay gibi şekil değiştirir. Malzemelerin küçük kuvvetler karşısında gösterdiği şekil değişimi kalıcı değildir. Malzemeye uygulanan kuvvet etkisi ortadan kaldırıldığında eski haline dönüyorsa bu tarz şekil değiştirmelere elastik şekillendirme adı verilir. Elastik şekillendirmeye örnek olarak otomobil yayı ve kamyon makası gösterebiliriz.

Resim 1.1: Kamyon makası ve otomobil yayı

1.1.2. Kalıcı ( Plastik) Şekillendirme Bütün makine parçalarında sadece elastik biçimlendirmeye izin verilir. Ancak bazı malzeme parçalarını biçimlendirmede kalıcı şekil değişimi gereklidir. Malzemede şekil değişiminin kalıcı olabilmesi için, uygulanan kuvvetin elastik sınırlarının üzerinde olması gereklidir ve bu uygulanan kuvvetlerin meydana getirdiği şekil değişimine kalıcı şekillendirme denir (şekil 1.4).

4

Şekil değiştirmemiş tabakalar

Geri dönebilen şekil değiştirme(elastik)

Kalıcı şekil değiştirme(plastik)

Şekil 1.4: Kuvvet etkisiyle oluşan atom hareketleri

Malzemeye elastik sınırların üzerinde uygulanan yüklerde, kristal grupları birbiri üzerinde kayar (şekil.1.1) Bir gurup kristal yer değiştirir. Yer değiştirme ile beraber kafes yapısı değişir. Böylece parça biçim değiştirmiştir. Kalıcı biçim değiştirmeye örnek olarak kalıpta dövülmüş çeşitli parçalar gösterebilir ( Resim.1.2).

Resim. 1.2: Kalıcı şekillendirme yapılmış parçalar

1.2. Sıcak Bükme Kalıpları Sıcak bükme kalıpçılığı, kalıbın malzemesi ve işçiliği ile birlikte çok özen gösterilmesi gereken işlerden birisidir. Günümüzde çelikle ilgili her sanat dalında kullanılmaktadır. Bu kalıplar sayesinde düşük maliyetlerde kaliteli ve düzgün işler çıkmaktadır. Bu alanda teknik eleman ihtiyacı her zaman bulunmaktadır.

5

Resim 1.3. Sıcak bükme kalıbında çalışma

1.2.1. Sıcak Bükme Kalıplarının Tanımı ve Kullanım Alanları Isı ile veya ısı yardımı olmaksızın, talaş kaldırmadan, malzemenin bir eksen etrafında biçimlendirilmesi işlemidir. Buradan bükme kalıbının tanımını yapacak olursak, şerit ve sac malzemeleri ekseni etrafında bir yönde döndürmeye yarayan kalıplara sıcak bükme kalıpları denir. Diğer kalıp çeşitlerine göre yapımları daha basit ve maliyetleri düşük kalıplardır.

Bazen atölye ortamında, kalıp imalatı yapan işletmelere gitmeden, basit ama iş görebilecek kalıplar yapmak mümkündür.

Resim 1.4: Basit kavisli bükme kalıbı komple resim

Sıcak bükme kalıpları, metal endüstrisinde çok geniş kullanım alanına sahiptir.

Bunlardan bazılarını örnek vererek açıklayalım. ¾

Otomotiv sanayisinde; şasi, krank mili, damper akis kovanı yapımında kullanılır.

6

Resim.1.5. Krank mili

¾

Makina sanayisinde; makine gövdesi, , sanayi tipi aspiratör, vagon

¾

Süsleme demirciliğinde; motif, parmaklık, sanayi tipi mutfak eşyaları

yapımında kullanılır. yapımında kullanılır.

Resim.1.6: Süsleme demirciliğinde kullanılan C motifi

¾

Çelik yapılarda; Çatı, köprü, kiriş yapımında ve kalıplarının yapımında kullanılır.

1.2.2. Bükülecek Parçaların Açınım Boyunu Hesaplama Malzemeler bükülmeye zorlandığı zaman dış yüzeylerinde uzama, iç yüzeylerinde daralma meydana gelir. Bunların arasında kalan, herhangi bir uzama ve kısalma olmayan eksene nötr eksen denir.

7

Şekil. 1.5: Bükmede eksenin durumu

Bu teoriye göre, parçanın tam boyunu bulmak için bükülen kısmın tarafsız eksen üzerindeki tam boyu hesaplanır. Bunun için bükme açısı, bükme kavis yarıçapı ve malzeme kalınlığının bilinmesi gerekir. Yapılan uygulamalarda ölçü alırken ve tam boyu hesaplarken ölçüleri mutlaka nötr eksene göre almalıyız.

Açınım Boyu Hesaplamasında Kullanılan Semboller L = Açınım boyu (kesilecek parça boyu ) (mm), RB = Bükülen parçanın iç yarı çapı (mm), RN = Bükülen parçanın nötr ekseni (mm), RÇ = Bükülen parçanın çekilen ekseni (mm), S = Bükülen parçanın kalınlığı(mm), α = Bükme açısı.

Şekil.1.6: Sembollerin gösterilişi

8

Örnek 1. 10mm kalınlığındaki malzemenin, resme göre açınım boyunu (malzemenin kesilecek boy ölçüsünü ) hesaplayınız? α = 90o

Şekil.1.7: Açınım boyu hesaplanacak parçanın görünüşü

L=L1+ ( 2πRNα ) / 360o + L2+2( 2πRNα)/ 360o +L3+L4+( 2πRNα )/ 360o +L5 L=72+(2x3.14x40x90 /360+120+2(2x3.14x70x90)/360+150+100+(2x3.14x50x90)/360+60 L=72+62.8+120+109.9+150+100+78.5+60 L=753.2mm (Kesilecek boy)

1.2.3. Sıcak Bükme Kalıplarının Çeşitleri 1.2.3.1. El ile Bükmede Kullanılan Kalıplar Tavlanan parçaları, önceden belirlenen şekillerde kol kuvvetiyle bükmeye yarayan aparatlara el ile bükme kalıpları denir. El ile bükme kalıpları daha çok süsleme demirciliğinde kullanılan ve seri olarak motif yapılan kalıplardır.

Resim1.7: Elde bükme kalıbı

9

1.2.3.2. Makinede Kullanılan Kalıplar Talaş kaldırmadan, işin özelliğine göre pres ve şahmerdanlara bağlayarak, kullanılan kalıplardır. Özelliklerine göre kalıp çeşitleri aşağıdaki şekilde sınıflandırabiliriz.

Şekil 1.8: Basit bükme kalıbı

¾

Bükme kalıpları: Metal malzemelere arzu edilen şekilleri verme ve dayanım kazandırmak amacıyla yapılan kalıplardır. V bükme kalıpları, U bükme kalıpları, kavis bükme kalıplarını örnek gösterebiliriz (Şekil.1.9).

Şekil.1.9. Basit bükme kalıbı

10

¾

Kenar bükme kalıpları: Bükme esnasında malzemenin bükme boyu uzar. Bu uzamayı kontrol altına almak ve kenarlara kavis vererek dış görünüşe estetik kazandırmak için kullanılır.

¾

Katlama ve kenet bükme kalıpları: Kalıplanan parçaların ucundaki çapakları gidermek ve parçaya dayanım kazandırmak amacıyla yapılan kalıplardır.

¾

Kıvırma bükme kalıpları: Genellikle kenar kısımların mukavemetini arttırmak ve çapakları gidermek amacıyla kullanılan kalıplardır.

¾

Oluklu bükme kalıpları: Şerit malzemelerde şekil değiştirilmesini önlemek amacıyla yapılan kalıplardır.

Şekil 1.10: Basit kalıp örnekleri

1.2.4. Sıcak Bükme Kalıbının Yapımında Kullanılan Malzemeler Sıcak iş bükme kalıplarının yapımında kullanılacak gereçler, çalışma koşullarına bağlı olarak seçilir. Kalıp, malzemesinin ekonomik ve uzun ömürlü olması için doğru gereçten yapılmalıdır.

Sıcak iş kalıplarını diğer kalıplardan ayıran en önemli özellik, sıcaklık altındaki çalışma ortamlarıdır. Bu tür kalıplar, genelde 530 oC civarında sıcaklıklara maruz kalırlar.

Bu sıcaklık, kalıbın her yerine etki etmese de dayanım gerektiren bölgelerde, iş parçasından gelen ısı unutulmamalıdır. Bu tür kalıplarda kullanılan çelikler, havada bulunan oksijenin yıpratıcı etkisi altında kalırken, yüksek sıcaklıktan dolayı problemlerle de karşı karşıya kalır. Çelik, 350 oC’ye kadar önemli bir etkilenme altında kalmaz. Ancak bu sıcaklığın üzerindeki değerlerde çeliğin iç yapısında değişimler başlar. Bu nedenle 350 oC’nin üzerinde ısı ile çalışan çelikleri seçmek gerekir.

Kalıp kenar ve yüzeyleri 530 oC’nin üzerinde ısıya maruz kalacaksa bu tür kalıpların yapımında orta ve yüksek volframlı çelikler yüksek sertlik özelliği nedeniyle tercih edilir.

Ancak çatlama ihtimali unutulmamalıdır.

Sıcaklık 530 oC’ nin altında ise, yağda sertleşebilen, % 0.5 karbon ve % 2 tungsten bulunan çelikler ile daha az karbonlu çelikler kullanılır. Kalıbın ebatları büyük ise içinde %0.5 oranında krom bulunan gereçler seçilir. Bu özeliklerdeki çelikler, hızlı soğutulduğunda gerilme ve zorlamalara karşı koyabildiğinden tercih edilirler.

11

Kalıp seçiminde dikkat edilecek hususları şu şekilde sıralayabiliriz. ¾ ¾ ¾ ¾

Seçilen gereç sertleşebilecek özellikte olmalı, içersinde en az % 0.5 karbon bulunmalıdır.

Kalıplanacak yüzeylerle temas ettiğinde karşılaşacağı sıcaklıktan etkilenmemelidir.

Sertleşme sonucunda deforme olmamalıdır. Çalışma esnasında karşılaşacağı gerilmelere ve zorlanmalara karşı dayanım gösterebilmelidir.

1.2.5. Sıcak Bükme Kalıplarının Resimlerini Çizmek Bükme yapılacak parçaya göre kalıbın tasarımı yapılır. Tasarımı yapılmış kalıp, bir eksen çizgisinin üzerine üst kalıp ile tezgâha bağlanacak alt kalıp ve diğer elemanların tam kesit alınmış komple resmi çizilir.

Şekil.1.11: Kalıbın numaralandırılmış komple resmi

Teknik resim kurallarına uyularak üç görünüş çizilir. Gerekli görülen parçaların detay resimleri çizilir. Antetin üst kısmına aşağıdaki örnekteki gibi malzeme listesi eklenir.

12

Parça no 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Parçanın adı Alt tabla Alt kalıp Merkezleme pimi Bağlantı civatası Baskı parçası Baskı merkezleme pimi Baskı bağlantı civatası Üst kalıp Üst tabla Üst bağlantı civataları Kalıp sapı

Malzeme ve açıklamalar Ç 1060 Ç 5190 Ç 1060 6mm DIN 912- 8G Ç 1060 Ç 1060 6mm DIN 912- 8 G Ç 5190 Ç 1060 DIN 912- 8G Ç 1060

Tablo 1.1: Malzeme listesi

Aşağıda resmi verilen kalıp, 140 mm boyunda 30×5 lamadan kesilmiş ve kenarları yuvarlatılmıştır.

Şekil.1.12: Bükülecek parçanın hazırlanmış ve bükülmüş çizimi

Bu parçaya göre yapılan bükme kalıbının üç görünüşünün resmini incelediğimizde, alt kalıp seti üzerine B blok parçasının bağlandığı görülüyor. B bloğunun üzerine A mastarları bağlanmıştır. C bükme zımbasıdır. C’ nin üzerindeki F pimi parçanın kolay çıkmasına yardımcı olur. Pres baskı plakası aşağı indiğinde iş parçası, D baskı plakası ile sıkıca tutulur.

Pres kursunu ( dönme hareketini) tamamladığında, iş parçası zımba ve bükme blokları arasında U biçiminde bükülmüş olur. Bükülen parça E ve F pimleri sayesinde sıkışmadan çıkartılır.

13

Şekil.1.13: Bükme kalıbının üç görünüşünün çizimi

14

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem sırasına göre bükme kalıbını yapınız. İşlem Basamakları

Öneriler

¾

Ölçüleri verilen C motifine göre kalıbı ¾ yapılacak iş parçasını tasarlayarak kroki resmi çiziniz.

Kroki resmi çizerken, ölçüleri kontrol etmeyi unutmayınız. İşe başlarken önlük giyiniz.

¾

Kalıp için gerekli malzeme seçimini ¾ yapınız.

Kalıp yapılacak malzemeleri verilen ¾ ölçülere göre kesiniz.

Uygun malzemeyi seçiniz. Atölye güvenlik kurallarına uyunuz Parçaları gönyesinde kesiniz.

Kesme işlemini yaparken dikkatli çalışınız Malzemeyi yakmadan, eldiven kullanarak, uygun kısaç kullanarak şekillendiriniz.

¾ ¾

Kalıp malzemesini demirci ocağında ¾ tavlayıp motife göre şekil veriniz

¾

Yaptığınız kalıbın alt tabla ve desteğini ¾ tasarlanan yapıda puntalayınız (toparlayınız).

15

Puntalamayı yaparken, iş parçasını koyacağımız yerleri kaynatmamaya özen gösteriniz. Çünkü parça kalıba oturmayabilir.

¾

Kalıp içinde iş parçasının çalışmasını kontrol ediniz.

¾

Kontrol sırasında çapak olmamasına özen gösteriniz.

• Mesleğinizle ile

. ¾

¾

Kalıpta bükme işlemini yapmak için uygun bir tezgâha bağlayınız.

¾

Kalıbı uygun boyda sıcak iş mengenesine bağlayınız.

¾

Kalıpta çalışırken mutlaka eldiven kullanınız. Oksit tabakalarının göze gelmemesine dikkat ediniz.

İş parçasını kalıbı kullanarak bükünüz.

16

¾

¾

Bükülen iş parçasını resimdeki ölçülerle karşılaştırarak kontrol ediniz.

¾

Kontrol işlemini aydınlık ortamda yapınız.

¾

Kaynatma sırasında, maske ve eldiven kullanınız.

Kalıbın kaynaklarını sağlamlayınız

17

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgiler kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz.

A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1.

Kalıp yapılacak malzemeler kaç oC ’ye kadar yapısal değişiklik göstermez.?

A) 650 oC B) 1000 oC C) 150 oC D) 350 oC

2.

Bükülen parçanın açınım boyu toplamı hangi harf ile gösterilir?

A) A B) S C) L D) Z

3.

Bükme kalıbı aşağıdaki hangi makineyi bağlanır?

A)Eksantrik pres B)Matkap tezgahı C)Giyotin D)Caka

4.

Malzemeye uygulanan kuvvet kaldırıldığında, eski haline dönüyorsa bu tip şekillendirmelere ne denir?

A) Kalıcı B) Elastik C) Geçici D) Bükme 5.

Açınım boyu hesaplarken ölçüyü nereden almalıyız?

A)İç kenardan B)Dış kenardan C)Nötr ekseninden D)Ucundan

6.

Bükme kalıplarında hangi işlem yapılmaz?

A) V bükme B) U bükme C) Oluklu bükme D) Rondelâ

7.

Bükme yapacak bir kişi açınım boyunu küçük hesaplamıştır. Yaptığı hata hangisidir?

A) Ölçüyü nötr eksenine göre almamıştır.

B) Ölçüyü dış eksene göre almıştır.

C) İç ölçülere göre hesaplamıştır.

D) Dış ölçülerden parça kalınlığını düşmemiştir.

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

18

B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

Evet

Hayır

İş önlüğü ve eldiven kullandınız mı?

Malzemeleri ölçüsüne uygun ve gönyesinde kestiniz mi?

Parçayı tasarlandığı gibi puntaladınız mı?

Motifin açınım boyunun ölçüsünü doğru buldunuz mu?

Kalıbı ve parçayı soğuttunuz mu?

Kalıbın ölçüleri doğru mu?

Kalıptan çıkan parça ölçüleri doğru mu?

Kalıbın ve kaynakların temizliğini yaptınız mı?

Güvenlik kurallarına uydunuz mu? Çalışma bitiminde temizlik yaptınız mı?

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ederek veya araştırarak eksiklerinizi gideriniz.

Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

19

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 AMAÇ ÖĞRENME

FAALİYETİ - 2

Bu faaliyet sonucunda gerekli araç, gereç ve ortam sağlandığında tekniğe uygun olarak sıcak iş bükme kalıplarında çalışabileceksiniz.

ARAŞTIRMA Çevrenizde kalıpla üretim yapan, işletmelerde iş kazalarından korunmak için ne gibi önlemler alınmış, araştırarak hazırlayınız

2. BÜKME KALIPLARINDA ÇALIŞMAK 2.1. Kalıbın Makineye Bağlanması Bükme kalıplarında uygulanan pres kuvveti diğer kalıplardan farklıdır. Bükme kuvveti, parçanın kalıcı şekil değiştirme ve son biçimi almasına kadar uygulanır.

Parça bükülmeye zorlandığında iç yüzeylerde basma, dış yüzeylerde çekme meydana gelir. Bükme kuvveti malzemenin gösterdiği karşı dirençten büyük, kalıbın gösterdiği karşı dirençten küçük olmalıdır. Aksi takdirde kalıp kırılır.

Alt kalıbı bağlama cıvatalarıyla pres tezgahına sıkıca bağlayınız. Kalıbın iyi bağlanıp bağlanmadığını mutlaka kontrol ediniz.

Resim2.1: Alt kalıbın bağlanması

Üst kalıbı bağladıktan sonra alt kalıp ile oturması ayarlanır. Presin kurs boyu ayarlanıp çalışmaya başlanır.

20

Resim.2.2: Presin kurs boyunu ayarlanması

Parça kalıpta bükülürken kuvvetin etkisiyle sağa veya sola kayabilir. Bu yüzden simetrik bükülmeyebilir. Kalıbın köşe kavisleri eşit yapılmalı ve bağlama parçaları iyi ayarlanmalıdır.

2.2. Kalıplarda Emniyetli Çalışma Kuralları Atölyelerde ve işletmelerde meydana gelen iş kazaları sonucunda sakat kalma, iş kaybı ve ölüm gibi olumsuzluklar meydana gelmektedir. Kazalar, çalışanların bilgisizliğinden ve gerekli tedbirlerin alınmamasından kaynaklanmaktadır. İş kazalarını önlemek amacıyla çalışırken aşağıdaki kurallara mutlaka uyalım. ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

Tav fırınlarının çevresi koruyucu kapak ve kafesle kapatılmalıdır.

Kalıp yarımları, pres tezgahına emniyet kurallarına uygun olarak bağlanmalıdır.

Kalıplama işleminin yapılacağı alan koruyucu kafes ile kapatılmalıdır.

Sıcak olarak bükülecek parça tavlandığı yerden yarı otomatik veya otomatik bir düzenekle alınmalıdır.

Presin kurs boyu, parça boyutlarına uygun olarak ayarlanmalı ve pres boşta çalıştırılıp kontrol edilmelidir. Çalışma esnasında gözlük ve kulaklık kullanmalıyız.

Kalıbın iyi bağlanıp bağlanmadığını kontrol ediniz.

Makinelerin periyodik bakımlarını yapınız.

Aynı tezgâhta birden fazla kişi çalışacaksa kontrol bir kişide olmalıdır Çalışılan ortam iyi havalandırılmalı, zehirlenmelerde müdahale edilmelidir.

21

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem sırasına göre bükme kalıbını yapınız. İşlem Basamakları

Öneriler

¾

Kalıbı bükme işleminin yapılacağı ¾ makineye bağlayınız.

Kalıbı üst kalıp alt kalıba iyice oturacak şekilde dikkatlice bağlayınız.

Kurs boyunu ayarlayınız. Önlük ve eldiven kullanınız.

¾

Açınım boyuna parçayı kesiniz.

bükülecek ¾

İş parçasını gönyesinde kesiniz. Çapaklarını temizleyiniz.

¾

Demirci ocağını yakınız ve iş parçasını ¾ tavlayınız.

Elinizi yakmayınız. Parçayı uygun kısaç ile sıkıca tutunuz.

göre

22

¾

Tavlanan kalıp gerecinin üzerindeki ¾ tufal ve pislikleri temizleyiniz.

Tel fırça ile iyice temizleyiniz.

Mutlaka gözlük kullanınız.

¾

Tavlanan parçayı yerleştiriniz.

içerisine ¾

Parçayı kalıba dikkatli yerleştiriniz.

Kısaçla sıkıca tutunuz.

kalıp

•

¾

Presin pedalına basarak malzemeyi ¾ kalıp içinde bükünüz.

23

Güvenlik kurallarına göre dikkatli çalışınız.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgiler kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz.

A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) DOĞRU YANLIŞ TESTİ Vereceğiniz yanıtlara göre, doğru veya yanlış seçeneğinin önündeki kutucuğu işaretleyiniz.

1.

Parça bükülmeye zorlandığında iç yüzeylerde çekilme meydana gelir. □ Doğru

2.

Bükme kuvveti, parça istenilen şekle gelinceye kadar uygulanır. □ Doğru

3.

□ Yanlış

Aynı tezgahta birden fazla çalışan varsa hepsi de çalışabilir. □ Doğru

7.

□ Yanlış

Parçayı ocaktan eldivenle almalıyız. □ Doğru

6.

□ Yanlış

Kalıp bağlantı parçalarını iyi ayarlamalıyız. Çünkü parça bükülürken kaymasın. □ Doğru

5.

□ Yanlış

Kalıpta çalışırken oluşan kazaların bir kısmı çalışanlardan kaynaklanır. □ Doğru

4.

□ Yanlış

□ Yanlış

Malzemenin direnci kalıbın direncinden küçük olmalıdır. □ Doğru

□ Yanlış

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

24

B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

Evet

Hayır

Kalıbı prese doğru bağladınız mı? İş önlüğü, eldiven, gözlük kullandınız mı?

Malzemeyi doğru seçtiniz mi?

Motifin açınım boyunun ölçüsünü doğru mu?

Malzemeleri ölçüsüne uygun ve gönyesinde kestiniz mi?

Parçayı istenilen şekilde tavladınız mı?

Uygun kısaç seçtiniz mi? İş parçasının tufallerini temizlediniz mi ?

Ocağın konumunu korudunuz mu?

Parçayı istenilen şekilde büktünüz mü?

Güvenlik kurallarına uydunuz mu? Çalışma bitiminde ortamı temizlediniz mi?

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

25

ÖĞRENME FAALİYETİ–3 AMAÇ ÖĞRENME

FAALİYETİ - 3

Bu faaliyet sonunda gerekli araç, gereç ve ortam sağlandığında tekniğe uygun çapak alma kalıplarında çalışabileceksiniz.

ARAŞTIRMA Çevrenizdeki işletmelerde kullanılan basit çapak alma kalıplarını araştırınız. Rapor hazırlayınız.

3. ÇAPAK ALMA KALIPLARINDA ÇALIŞMAK 3.1. Çapak Alma Kalıplarının Tanımı ve Kullanım Alanları İş parçalarına uygulanan kuvvet sona erdiğinde gereç, kalıpta gidebileceği tüm noktalara kadar yayılmış olur. Her tarafa eşit yaymanın ve gerecin hacminin tespitinde oluşan zorluklar sonucunda, çapak dediğimiz gereç fazlalığı ortaya çıkmıştır. İki kalıp arasında bırakılan fazlalıklara da çapak boşluğu diyoruz (Şekil 3.1). Parça, kalıptan etrafı çapaklı olarak alınır. Başka bir kalıpta çapaklar kesilir, parça son şeklini almış olur. Bu işlem için geliştirilen özel kalıplara çapak alma kalıpları adı verilir.

Şekil.3.1. Kalıptaki çapak ve boşluğu

26

İki parçalı makine kalıplarında en önemli faktör çapak çizgisinin kalıplanacak işin neresinde olacağıdır. Ayırma çizgisi, parça yüksekliğini iki eşit parçaya bölen çizgi kabul edilir ve çapak bunun üzerinde oluşur. Dövme yönü de buna bağlı olarak belirlenir. Çapağın kesilen yerine kesme hattı denir (Şekil 3.2).

Şekil 3.2: Düz ayırma çizgisi

Kalıpta çapak boşluğu bırakılmazsa gerecin tüm kalıp yüzeyini doldurmama gibi bir problem ortaya çıkar ki bu da özellikle işlenen gerecin uç noktalarında boşluklar oluşmasına yol açar. Bu kalıp üzerinde çapak oyukları veya çapak kalınlıkları bırakılması ile çözülür.

Küçük parçaların çapağı genelde soğuk, büyük parçaların ise sıcak olarak kesilir.

Resim 3.1: Çapağı sıcak olarak kesilecek parçalar

Soğuk kesme yapılan kalıpların kesme zımbasının ömürleri uzundur. Sıcak olarak çapak almada zımba kesicisinin kenarları, yeterince soğutulmadığından sertliğini kaybeder.

Bu yüzden bu kalıpların kademeli olarak soğutulmaları gerekir. Çapak kesme kalıpları, sıcak dövme kalıplarıyla iş yapılan her alanda kullanılır.

Başlıca kullanım alanlarını aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz.

27

¾

Otomotiv sanayisinde

¾

El aletleri yapımında (Resim 3.2),

Resim 3.2: Kalıptan çıkmış anahtarın çapaklı görünüşü

¾

Makine ve yedek parça yapımında,

¾

Mutfak eşyaları yapımında,

¾

Süsleme demirciliğinde kullanılır.

3.2. Çapak Alma Kalıplarının Çeşitleri Çapak alma kalıpları ya tek parça ya da birkaç adet kalıptan çıkan parçaların çapağını almak için yapılır. Çapak alma kalıpları ikiye ayrılır.

3.2.1. Düz Yüzeyli Kesme Kalıpları Ayırma çizgisi üzerinde bulunan çapakların alınması amacıyla yapılmış en çok kullanım alanına sahip kalıplardır. Bu tip kalıplar, açık kalıp olup, iş parçasının çevresine göre biçimlendirilmiştir (Resim 3.3).

Resim. 3.3: Kalıba takılmak için hazırlanan çapak alma kalıbı

28

İş parçası kalıba yerleştirildikten sonra üstünden bir yastıkla itilir. Kalıbın kesme ağzı iş parçasının tam ayırma çizgisine göre yapıldığından tam düz olarak keser. Bu tür kalıplar çoğunlukla pres tablasındaki delikten geçebilen küçük parçalar için kullanılır.

Şekil 3.3: Düz çapak kesme kalıbı ve kesme işlemi

3.2.2. Eğik veya Çok Yüzeyli Kesme Kalıpları Düz yüzeyli kalıplarda alınması mümkün olmayan çapaklar için geliştirilen eğik kalıplarda, özellikle düzenli çapak oluşumu meydana gelmemiş parçaların çapakları alınır.

Ayırma çizgisi düzenli olmayan kalıplanmış iş parçaları, düzgün olmayan bu çapaklara uygun olarak biçimlendirilmiş eğik yüzeyli kalıplar ile işlenir (Şekil 3.4). Çapak almayı gerektiren parçalar için birçok tipte kesme kalıbı yapmak mümkündür.

Kalıp iç yüzeyinde meydana gelen çapakların alınması için kullanılır.

29

Şekil 3.4: Çok yüzeyli çapak kesme kalıbı

3.3. Çapak Alma Kalıplarının Yapımında Kullanılan Malzemeler Çapak alma kalıbı sıcak olarak kullanılacak ise yağda sertleşebilen ve içerisinde %0.5karbon, %0.2 volfram bulunan az alaşımlı çelikler kullanılır. Kalıp hacmi büyük ise içerisine %5 oranında krom katılarak dayanımı fazlalaştırılır. Çapak alma kalıbında soğuk olarak çalışılacaksa içerisinde %0.7-%1.4 karbon bulunan çelikler ile alaşımlı çelikler kullanılmalıdır.

3.4. Çapak Alma Kalıplarının Resimlerini Çizmek Çapak alma kalıpları, yapımları en basit olan kalıplardandır. Kolayca kalıp tasarımı yapabilirsiniz. Ancak parçanın düzgün çıkabilmesi için hassas olarak ayarlanması gerekir. Çizimi yaparken eksen çizgisi ve zımba üst parçaya bağlanacak şekilde ayarlanır.

30

Şekil 3.5: Basit çapak alma kalıbı

Kalıbın çizimi bittikten sonra antetin üstüne alttaki çizelge gibi liste hazırlanır.

Parça no 1 2 3 4 5

Parça adı Kalıp sapı Üst tabla İş parçası Baskı Parçası Alt tabla

Açıklamalar Ç 1060 Ç1020 St 37 60mm Ç 1060 Ç1060 Tablo 3.1: Malzeme listesi

Tezgâha bağlanacak dişi kalıp çizilir. Aşağıdaki Şekil 3.6’da örnek çapak alma kalıbı verilmiştir. Bu örneğe göre başka kalıp tasarlayabilirsiniz..

Şekil 3.6: Çapak alma kalıbı ve çalışması

31

3.5. Çapak Alma Kalıplarında Çalışma Çapak alma kalıplarında sadece parçaya baskı uygulanır. Çapak kesilir ve parça dişi kalıbın arasından aşağıya düşer. Zımba ölçüleri parça ölçülerine göre ayarlanır. Zımba biçimi basit ve çapağı kesilirken kaymaması için parçanın şekline göre yapılır. Bazen basit çelik parçayla da yapılabilir. Bu şekilde hızlı üretim yapılabilir. Parçanın çapağı kesildikten sonra kolay düşmesi için aşağıya doğru açılı yapılır.

Şekil 3.7: Çapak alma kalıbı ve çalışması

32

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem sırasına göre bükme kalıbını yapınız. İşlem Basamakları ¾

¾

Öneriler

Kalıbı prese bağlayınız.

Çapağı alınacak yerleştiriniz.

parçayı

¾

İşe başlamadan önce önlük, eldiven ve gözlüğü mutlaka takınız.

¾

Kalıbı dikkatli takınız kurs boyunu ayarlayınız.

¾

İş parçasını elle tutmayınız. Kısaçla sıkı olarak tutunuz.

¾

Parçayı kalıba doğru yerleştiriniz.

kalıba

33

¾

Presin pedalına basarak kopmasını sağlayınız.

¾

Çapağı kopan iş parçasını kalıptan alarak bir kap içerisine koyunuz.

çapağın ¾

¾

¾

Kopan çapağı kalıbın üzerinden alarak, toplama kabına koyunuz. Ölçülerini kontrol ediniz. ¾

¾

34

Preste çalışırken güvenlik önlemlerini alınız. Bu kurallara mutlaka uyunuz.

İş parçasını alınız.

kalıptan

dikkatlice

Çapağı kalıp üzerinden alırken dikkatli olunuz.

kısaçla

Mesleğinizle ilgili uygun davranınız.

ilkelere

etik

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgiler kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz.

A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) DOĞRU YANLIŞ TESTİ Vereceğiniz yanıtlara göre, doğru veye yanlış seçeneğinin önündeki kutucuğu işaretleyiniz.

1.

2.

İki kalıp arasındaki boşluğa çapak boşluğu denir? □ Doğru □ Yanlış Düzenli çapak oluşumu meydana gelmemiş parçaların çapakları, düz kesme yüzeyli kalıplarda alınır

. □ Doğru □ Yanlış 3. Çapak alma kalıplarında zımba pres tablasına, dişi kalıpta pres başındaki yuvaya takılır.

4.

5.

□ Doğru □ Yanlış Çapak alma kalıbı iki ağızlı anahtar yapımında kullanılır. □ Doğru □ Yanlış Ayırma çizgisi üzerinde bulunan çapakları almada eğik yüzeyli kesme kalıpları kullanılır.

6.

□ Doğru □ Yanlış Çapak alma kalıplarının yapımında karbonlu ve alaşımlı çelikler kullanılır.

7.

□ Doğru □ Yanlış Çapak boşluğu bırakılmazsa kalıptan çıkan parçanın uçlarında boşluklar oluşur.

8.

□ Doğru □ Yanlış Çapağın kesme yerine eşik denir.

□ Doğru □ Yanlış Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

35

B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

Evet

Hayır

Kalıbı prese doğru bağladınız mı? İş önlüğü, eldiven, gözlük kullandınız mı?

Parçayı kalıba doğru yerleştirdiniz mi?

Parça kalıptan ölçülerine uygun çıktı mı?

Parça ve çapak için uygun kısaç kullandınız mı? Çapağı alırken kısaç kullandınız mı?

Güvenlik kurallarına uydunuz mu? Çalışma bitiminde ortamı temizlediniz mi?

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ederek veya araştırarak eksiklerinizi tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı evet ise modül değerlendirmeye geçiniz.

36

MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME) Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre ölçünüz.

KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

Evet

Hayır

Kalıbı prese doğru bağladınız mı? İş önlüğü, eldiven, gözlük kullandınız mı?

Malzemeyi doğru seçtiniz mi?

Motifin açınım boyunun ölçüsünü doğru buldunuz mu?

Malzemeleri ölçüsüne uygun ve gönyesinde kestiniz mi?

Parçayı istenilen şekilde tavladınız mı?

Uygun kısaç seçtiniz mi? İş parçasının tufallerini temizlediniz mi ?

Ocağın konumunu korudunuz mu?

Parçayı istenilen şekilde büktünüz mü?

Bükme kalıbını doğru tasarlıyabildiniz mi?

Yaptığınız kalıptan çıkan malzemenin ölçüleri uygun mu? Çapak alma kalıbı tasarımı yaptınız mı? Çapağı istenilen yerden kestiniz mi?

Güvenlik kurallarına uydunuz mu?

DEĞERLENDİRME Yapılan değerlendirme sonunda hayır cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.

Kendinizi yeterli görmüyorsanız modülü tekrar ediniz.

Bütün cevaplarınız evet ise modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz.

37

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ -1’İN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7

D C A B C D A

ÖĞRENME FAALİYETİ -2’NİN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5

Y D D D Y

6

Y

7

D

Cevaplarınızı cevap anahtarları ile karşılaştırarak kendinizi değerlendiriniz.

38

ÖNERİLEN KAYNAKLAR ÖNERİLEN KAYNAKLAR ¾

ÇALIŞKAN Hikmet, Sıcak Dövme Kalıpçılığı, Ankara 1977.

¾

SERFİÇELİ Y.Saip, Meslek Bilgisi, Ankara 1995.

¾

UZUN İbrahim, Yakup ERİŞKİN, Saç Kalıpçılığı, İstanbul 1983.

¾

İlgili internet ortamı kaynakları

39

KAYNAKLAR KAYNAKLAR ¾

ADSAN Kasım, Arif AKSOY, Ahmet YEŞİLMADEN, Sıcak İşlemler, İstanbul 1980.

¾

ATAŞİMŞEK Sami, Saç Kalıpları, Bursa 1977.

¾

BAĞCI Mustafa, İlhan SEZGİN, Fevzi ERCAN, Temel Kalıp Yapımı, Ankara 1970.

¾

ÇALIŞKAN Hikmet, Sıcak Dövme Kalıpçılığı, Ankara 1977.

¾

GÜNEŞ A.Turhan, Pres İşleri Tekniği, Ankara 1989.

¾

KIRMIZI Coşkun, Kalıp Yapımı ve Çiziminde Temel Kurallar, Ankara 1978.

¾

SERFİÇELİ Y.Saip, Meslek Bilgisi, Ankara 1995.

¾

SERFİÇELİ Y.Saip, Malzeme Bilgisi, İstanbul 2000.

¾

UZUN İbrahim, Yakup ERİŞKİN, Hacim Kalıpçılığı, İstanbul 1984.

¾

UZUN İbrahim, Yakup ERİŞKİN, Saç Kalıpçılığı, İstanbul 1983.

40