Microsoft Word - CNC LAZERLE KESME+++.doc

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

METAL TEKNOLOJİSİ

CNC LAZERLE KESME

ANKARA 2006

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; •

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

•

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

•

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

•

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

•

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

•

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR ........................................................................................................ii GİRİŞ ........................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1......................................................................................... 3 1. CAD PROGRAMI KULLANIMI............................................................................ 3 1.1. CAD’in Tanımı ................................................................................................. 3 1.2. CAD Koordinat Sistemi .................................................................................... 3 UYGULAMA FAALİYETİ..................................................................................... 9 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 11 ÖĞRENME FAALİYETİ-2....................................................................................... 14 2. İŞ RESMİNİ CNC LAZERLE KESME FORMATINA ÇEVİREN TEZGAHLAR .................................................................................................................................... 14 2.1. CNC Tezgahlar................................................................................................ 14 2.1.1. CNC Tanımı ............................................................................................. 14 2.1.2. CNC Tezgahların Tarihçesi...................................................................... 14 2.1.3. CNC’ nin Endüstrideki Kullanım Alanları............................................... 15 2.1.4. CNC Takım Tezgahlarının Avantajları ve Dezavantajları....................... 15 2.1.5. CNC Takım Tezgahların Çeşitleri............................................................ 16 2.1.6. CNC Takım Tezgahlarının Temizlik ve Bakımı ...................................... 17 2.1.6. CNC Takım Tezgahlarındaki Başlıca Arıza Bölgeleri............................. 20 2.1.7. CNC Takım Tezgahları İçin İdeal Çalışma Ortamları ............................. 21 2.2. Cnc Lazer Kesme ............................................................................................ 21 2.2.1. CNC Lazer Kesme Tanımı....................................................................... 21 2.2.2. CNC Lazer Kesme Tezgahı Üniteleri ...................................................... 22 2.2.3. CNC Lazer Kesme İle Metal İşlemenin Avantajları ................................ 25 2.2.4. Kesilecek Resmin Çizilmesi ve Tezgaha Uygun Formatta Aktarılması .. 25 UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 28 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 31 ÖĞRENME FAALİYETİ-3....................................................................................... 34 3. CNC LAZERDE KESME İŞLEMİ........................................................................ 34 3.1. Lazer Kesme Tezgahında Kesme İşlemi ......................................................... 34 3.2. Lazer Kesme Tezgahının Çalıştırılmasında Dikkat Edilecek Hususlar .......... 35 UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 37 MODÜL DEĞERLENDİRME .................................................................................. 41 CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 42 KAYNAKÇA ............................................................................................................. 43

i

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE ÖN KOŞUL

YETERLİK

MODÜLÜN AMACI

521MMI252 Metal Teknolojisi Çelik Yapılandırmacılığı CNC Lazerle Kesme CNC lazerle kesme işlemleriyle ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı öğrenme materyalidir.

40/32 Temel Geometrik Çizimler, Sac Metal Oluşturma, Katı Modeli Teknik Resme Aktarma, Sac ve Metal Mobilyacılığı modüllerini almış olmak.

CNC lazerle çeşitli metalleri kesmek.

Genel Amaç: Gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak CNC lazerle kesim yapabileceksiniz.

Amaçlar ¾ Tekniğe uygun olarak iş parçasının resmini çizebileceksiniz. ¾ Tekniğe uygun olarak iş resmini CNC lazer kesme tezgahının tanıyabileceği formata çevirebileceksiniz. ¾ Tekniğe uygun olarak CNC lazer kesmede çalışabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

CNC lazer kesme makinesi, Cad Programı, bilgisayar, sac malzeme.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Bu modül içerisinde her öğrenme ve uygulama faaliyetinden sonra yapılan ölçme ve değerlendirmeler ile kendi kendinizi değerlendirebileceksiniz.

Modül sonunda öğretmeniniz tarafından yapılan uygulamalı testlerle, kazandığınız bilgi ve beceriler değerlendirilecektir.

ii

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili öğrenci, Bu modül sonunda edineceğiniz bilgi ve beceriler ile metal teknolojileri alanında, ileri düzeyde metal işleme tekniği olan ve günümüz teknolojisini takip eden CNC lazerle kesme işlemlerini öğrenmeniz sizler için çok yararlı olacaktır.

Teknolojinin her geçen gün hızla ilerlediği bu zamanda işlerinizi hassas, hızlı ve kusursuz yapabilmeniz için kullanacağınız makine ve ekipmanların bilgisayar kontrollü olma gerekliliği kaçınılmazdır. Klasik makine ve ekipmanlarla yapılan işlerle karşılaştırılmasında ise karşımıza büyük farklılıklar çıkmaktadır. Bu farklılıklar kısaca, ürünün üretim süreci, üretimdeki iş gücü, kullanılan malzeme sarfiyatı ve üretimdeki kusursuzluk sayılabilir. Ülkemizde son yıllarda teknolojik imalat tezgahı olarak ithal edilen lazer kesme tezgahları otomotiv sektöründe üretim için büyük kolaylık sağlamaktadır. Otomotiv yan sanayisi olarak çalışan çeşitli fabrikalar lazer kesme tezgahını kullanarak rakiplerine büyük fark atmışlardır. Yapılan çalışmada lazer tezgahının genel özellikleri, kullanılmasıyla sağlanan kolaylıklar, hangi malzemeler için kullanıldığı ve hangi kalınlıklara kadar kesme yapıldığı, parça programı yapılırken nelere dikkat edilmesi gerektiği ve bir imalat işleminin programlama aşamaları belirtilmiştir. Lazer tezgahında programlama yapılırken nelere dikkat edilmesi gerektiği ve program aşamasının daha etkili uygulanabilmesi ve kavranabilmesi ile ilgili açıklamalar yapılmıştır.

1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ–1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ Bu faaliyet sonunda gerekli ortam sağlandığında bilgisayarda teknik resim kurallarına uygun geometrik çizim yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA Çevrenizdeki firmaların teknik çizimle uğraşan birimlerini ziyaret ederek bilgisayarda geometrik çizimler yapmak için kullanılan bilgisayar programlarını araştırınız ve bu araştırma sonucunu rapor halinde arkadaşlarınıza sununuz.

1. CAD PROGRAMI KULLANIMI 1.1. CAD’in Tanımı “Computer Aided Drafting/Design” kelimelerinin baş harfleri olan CAD’in Türkçe karşılığı BDÇ “Bilgisayar Destekli Çizim” veya BDT “ Bilgisayar Destekli Tasarım” anlamına gelmektedir. Bu bilgisayar programını kullanarak teknik çizimler, klasik çizim gereçlerini kullanmadan bilgisayar ortamında çizilmektedir.

1.2. CAD Koordinat Sistemi İki boyutlu düzlemde çizim alanında çizim noktaları belirtilirken X,Y parametreleri kullanılır. Verilen değerler X ve Y’yi temsil eder. Dik koordinat sisteminde, X değeri yatay mesafeyi, Y değeri ise dikey mesafeyi ifade eder. İki ordinat ekseninin kesişme noktasına orijin adı verilir.

Şekil 1.1: Koordinat ekseni

3

Kartezyen koordinat sistemi dört çeyrek bölümden oluşur. Birinci çeyrekte X ve Y pozitif; ikinci çeyrekte X negatif, Y pozitif; üçüncü çeyrekte X ve Y negatif; dördüncü çeyrekte ise X pozitif, Y negatif değere sahiptir. (Şekil 1.1) ¾

Kartezyen koordinat sistemleri

Kartezyen koordinat sistemleri şunlardır: •

Mutlak koordinat sistemi (Absolute coordinates)

•

Artışlı koordinat sistemi (Relatif coordinates)

•

Kutupsal koordinat sistemi (Polar coordinates)

Çizim yapılırken ilk seçilen nokta (Line specify first point) çizginin birinci noktasını; yani “başlangıç noktası”nı temsil eder. Mutlak koordinat sistemi, büyük projelerde ve karmaşık resimlerde mesafelerin hesaplanması güç olduğu için pek tercih edilmez.

Bir CAD çiziminde, pratik olarak Command satırına “Line specify first point” iletisi geldiğinde başlangıç noktasına (0,0) girilerek mesafelerin hesaplanması biraz kolaylaştırılabilir.

Şekil 1.2: Mutlak koordinat sistemi örnek çizimi

4

Şekil 1.2’deki verilen örnekte Command satırında aşağıdaki mesafeler girilerek mutlak koordinat sistemi daha iyi anlaşılabilir.

•

Command: Line

•

Specify first point: 50,50

•

Specify next point or [Undo]: 300,50

•

Specify next point or [Undo]: 300,150

•

Specify next point or [Close/Undo]: 250,150

•

Specify next point or [Close/Undo]: 250,250

•

Specify next point or [Close/Undo]: 200,250

•

Specify next point or [Close/Undo]: 200,350

•

Specify next point or [Close/Undo]: 100,350

•

Specify next point or [Close/Undo]: 50,50

•

Artışlı Koordinat Sistemi (Relative Coordinates)

Önceki noktaya ilişkin koordinat değerleri bilindiğinde göreceli koordinat sistemi kullanılır.

Burada en son gelinen nokta 0,0 noktası kabul edilerek verilir. X ve Y koordinatlarının başına klavyeden @ işareti getirilir. Kısaca @X,Y şeklinde formüle edilir.

Şekil 1.3: Artışlı koordinat sistemi örnek çizimi

5

Şekil 1.3’teki verilen örnekte Command satırına aşağıdaki mesafeler girilerek artışlı koordinat sistemi daha iyi anlaşılabilir.

•

Command: Line

•

Specify first point: 50,50

•

Specify next point or [Undo]: @250,0

•

Specify next point or [Undo]: @0,100

•

Specify next point or [Close/Undo]: @-50,0

•

Specify next point or [Close/Undo]: @0,100

•

Specify next point or [Close/Undo]: @-50,0

•

Specify next point or [Close/Undo]: @0,100

•

Specify next point or [Close/Undo]: @-100,0

•

Specify next point or [Close/Undo]: @-50,-300

•

Kutupsal Koordinat Sistemi (Polar Coordinates)

Kutupsal koordinatta mesafeler açıya bağlı olarak verilir. Sembol olarak (@) işareti kullanılır.

Bu koordinat sistemini formülize etmek gerekirse @ MESAFE < AÇI şeklinde tanımlanabilir.

Bu koordinat sisteminde de en son gelinen nokta 0,0 noktası olarak kabul edilir, verilen açılar aksi belirtilmedikçe saat dönüş yönü tersine (Counter Clockwise) doğrudur.

Açı yönü Units komutuyla veya açılıştaki Startup diyalog kutusunda saat dönüş yönüne göre ayarlanabilir.

6

Şekil 1.4: Kutupsal koordinat sistemi örnek çizimi

Yukarıdaki örnekte Command satırına aşağıdaki mesafeler girilerek kutupsal koordinat sistemi daha iyi anlaşılabilir.

¾

•

Command: Line

•

Specify first point: 50,50

•

Specify next point or [Undo]: @ 250<0

•

Specify next point or [Undo]: @100<90

•

Specify next point or [Close/Undo]: @50<180

•

Specify next point or [Close/Undo]: @100<90

•

Specify next point or [Close/Undo]: @50<180

•

Specify next point or [Close/Undo]: @100<90

•

Specify next point or [Close/Undo]: @100<180

•

Specify next point or [Close/Undo]: C (Close)

CAD programında kullanılan bazı kısa yollar

AutoCad programında, CTRL kullanılarak yapılan kısayollar; ¾

CRTL + A : Tümünü Seç

¾

CRTL + B : Snap on / off

¾

CRTL + C : Kopyala

7

¾

CRTL + D : Koordinat on / off

¾

CRTL + F : Osnap on / off

¾

CRTL + G : Grid on / off

¾

CRTL + L : Ortho on / off

¾

CRTL + M : Zoom

¾

CRTL + N : Yeni Dosya Açma

¾

CRTL + O : Varolan Dosya Açma

¾

CRTL + P : Yazıcı Ayarları

¾

CRTL + Q : Program Kapatma

¾

CRTL + S : Kaydetme

¾

CRTL + U : Polar on / off

¾

CRTL + V : Yapıştırma

¾

CRTL + X : Kesme

¾

CRTL + Y : İleriye Alma

¾

CRTL + Z : Geriye Alma

¾

CRTL + Shift + S: Farklı Kaydetme

¾

CRTL + Space : Ölçelendirme Ayarları

¾

CRTL + 0

: Tam Ekran

¾

CRTL + 1

: Özellikler

¾

CRTL + 2

: Tasarım Merkezi

¾

CRTL + 3

: Araç Paleti

8

UYGULAMAFAALİYETİ FAALİYETİ UYGULAMA Aşağıdaki sorular cevaplanırken daha önceki öğrenilmiş bilgilerden faydalanılacaktır.

Uygulama 1: Aşağıda teknik resmi çizilmiş ve ölçülendirilmiş resmi bilgisayarda çiziniz.

Uygulama 2: Aşağıda teknik resmi çizilmiş ve ölçülendirilmiş resmi bilgisayarda çiziniz.

Uygulama 3: Aşağıda teknik resmi çizilmiş ve ölçülendirilmiş resmi bilgisayarda çiziniz.

9

İşlem Basamakları

Öneriler

¾ Çizim programlarını bilgisayara yükleyiniz. ¾ Çizim araç gereçlerini hazır hale getiriniz. ¾ Bilgisayar programını yapılacak çizime göre ayarlayınız. ¾ Çizimin işlem sırasını belirleyiniz. ¾ Çizgi çiziniz. ¾ Dikdörtgen çiziniz. ¾ Elips çiziniz. ¾ Daire çiziniz. ¾ Teğet çiziniz. ¾ Yay çiziniz. ¾ Çokgenler çiziniz. ¾ Çizimi kaydediniz.

¾ Temiz ve düzenli olunuz.

10

ÖLÇMEVE VEDEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME ÖLÇME A- OBJEKTİF TESTLER ( ÖLÇME SORULARI ) Çoktan Seçmeli Sorular Aşağıdaki çoktan seçmeli sorular cevaplanırken daha önceki öğrenilmiş bilgilerden faydalanılacaktır. Soruları uygun seçeneği işaretleyerek cevaplandırınız.

1.

Aşağıdakilerden hangisi yaptığınız çalışmayı kaydetmek için kullanılan komuttur?

A) File B) Save C) Trim D) Move

2.

Aşağıdakilerden hangisi çizgi çizmek için kullanılan komuttur?

A) Save as B) Rectangle C) Hatch D) Line

3.

Aşağıdakilerden hangisi yay çizmek için kullanılan komuttur?

A) Mirror B) Grid C) Arc D) Trim

4.

Aşağıdakilerden hangisi standart araç çubuğunda bulunmaz?

A) Format B) Tools C) Dimension D) Advance Setup

5.

Aşağıdakilerden hangisi katman oluşturmak için kullanılan ikondur?

A) B) C) D)

6.

Aşağıdakilerden hangisi dörtgen oluşturmak için kullanılan komuttur?

A) Line B) Trim C) Rectangle D) Snap

11

7.

Aşağıdakilerden hangisi Circle oluşturmak için kullanılan ikondur?

A) B) C) D)

8.

Aşağıdakilerden hangisi Arc oluşturmak için kullanılan ikondur?

A) B) C) D)

9.

Aşağıdakilerden hangisi Mirror oluşturmak için kullanılan ikondur?

A) B) C) D)

10.

Aşağıdakilerden hangisi Chamfer oluşturmak için kullanılan ikondur?

A) B) C) D)

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.

12

DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ KONTROL LİSTESİ Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlayınız.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ 1).

Çizim programlarını bilgisayara yüklediniz mi?

2).

Çizim araç gereçlerini hazır hale getirdiniz mi?

3).

Bilgisayar programını yapılacak çizime göre ayarladınız mı?

4).

Çizimin işlem sırasını belirlediniz mi?

5).

Çizgi çizdiniz mi?

6).

Dikdörtgen çizdiniz mi?

7).

Elips çizdiniz mi?

8).

Daire çizdiniz mi?

9).

Teğet çizdiniz mi?

10).

Yay çizdiniz mi?

11).

Çokgenler çizdiniz mi?

12).

Çizimi kaydettiniz mi?

Evet

Hayır

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

13

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ Bu faaliyet sonunda uygun ortam sağlandığında, iş resmini CNC lazer kesme tezgahının tanıyabileceği formata çevirebileceksiniz.

ARAŞTIRMA Okul, üniversite ve şehir kütüphanelerine gidiniz., internet ortamında araştırarak konuyla ilgili dokümanlar toplayıp bir rapor hazırlayınız. Çevrenizdeki talaşlı imalat yapan firmalara giderek CNC tezgahları inceleyiniz, tezgahlar hakkında bilgi alınız.

2. İŞ RESMİNİ CNC LAZERLE KESME FORMATINA ÇEVİREN TEZGAHLAR 2.1. CNC Tezgahlar 2.1.1. CNC Tanımı Bilgisayarlı Sayısal Kontrol (CNC - Computer Numerical Control), takım tezgahlarının sayısal komutlarla ve bilgisayar yardımıyla kontrol edilmesidir.

Bilgisayarlı Nümerik Kontrol ise (Computer Numerical Control) temel düşünce takım tezgahlarının sayı, harf vb. sembollerden meydana gelen ve belirli bir mantığa göre kodlanmış komutlar yardımıyla işletilmesi ve tezgah kontrol ünitesinin (MCU) parça programını edebilen sistemdir.

Bilgisayarlı Nümerik Kontrol de tezgah kontrol ünitesinin kompütürize edilmesi sonucu programların muhafaza edilebilmelerinin yanında parça üretiminin her aşamasında programı durdurma, programda gerekli olabilecek değişiklikleri yapabilme, programa kalınan yerden tekrar devam edebilme ve programı son şekliyle hafızada saklama mümkündür. Bu nedenle programın kontrol ünitesine birkez yüklenmesi yeterlidir.

2.1.2. CNC Tezgahların Tarihçesi Üretim aracı olarak takım tezgahlarının kullanılması insanlık tarihiyle başlar. Ancak 19.yy. başlangıcında İngiltere ve diğer Batı Avrupa ülkelerinde sanayi devriminin başlamasıyla, takım tezgahları günümüzdeki anlamı ile hızlı bir gelişme göstermişler ve sonucunda bu ülkelerde, sanayinin belkemiğini oluşturan güçlü bir takım tezgahı sanayi kurulmuştur.

14

Takım tezgahları alanında büyük devrim, 1950 yıllarında nümerik programlamaya göre çalışan ve Nümerik Kontrollü ( NC - Numerical Control) denilen tezgahların uygulamaya konulmasıyla başlar. Gelişen teknolojiyle günümüzdeki tezgahlar bilgisayar kontrollü olmuştur.

2.1.3. CNC’ nin Endüstrideki Kullanım Alanları Günümüzde imalatın yapıldığı hemen hemen her alanda CNC kullanılmaktadır.

CNC’nin kullanıldığı başlıca alanlar; ¾

Talaşlı imalat

¾

Fabrikasyon ve kaynakçılık

¾

Pres işleri

¾

Muayene ve kontrol

¾

Montaj

¾

Malzemelerin taşınması

2.1.4. CNC Takım Tezgahlarının Avantajları ve Dezavantajları 2.1.4.1. CNC Takım Tezgahlarının Avantajları ¾

Ayar zamanı çok daha kısadır.

¾

Yardımcı ve hazırlık zamanları çok düşük olması, prodüktiviteyi arttırır ve maliyeti azaltır.

¾

Daha yüksek ve özellikle sabit kalite elde edilir.

¾

Daha az ve basit tutturma tertibatlarına ihtiyaç vardır.

¾

Çok karmaşık parçalar yüksek bir doğrulukla işlenebilir.

¾

Konvansiyonel tezgahlarda kullanılan bazı bağlama kalıp, mastar vb. elemanlarla kıyaslandığında tezgahın ayarlama zamanı çok daha kısadır.

¾

Ayarlama, ölçme, kontrol, manuel hareket vb. nedenlerle oluşan zaman kayıpları ortadan kalkmıştır.

¾

İnsan faktörünün imalatta fazla etkili olmamasından dolayı seri ve hassas imalat mümkündür.

¾

Tezgah operasyonları yüksek bir hassasiyete sahiptir.

¾

Tezgahın çalışma temposu her zaman yüksek ve aynıdır.

¾

Her türlü sarfiyat (elektrik, emek, malzeme vb.) asgariye indirilir.

¾

İmalatta operatörden kaynaklanacak her türlü kişisel hatalar en aza indirgenmiştir.

15

¾

Kalıp, mastar, şablon vb. pahalı elemanlardan faydalanılmadığı için sistem daha ucuzdur.

¾

Depolamada daha az yere gerek vardır.

¾

Parça imalatına geçiş daha süratlidir.

¾

Parça üzerinde yapılacak değişiklikler sadece programın ilgili bölümünde ve tamamı değiştirilmeden seri olarak yapılır. Bu nedenle CNC takım tezgahlarıyla yapılan imalat büyük bir esnekliğe sahiptir.

2.1.4.2. CNC Takım Tezgahlarının Dezavantajları ¾

Daha hassastır ve dolayısıyla çevre etkilerine karşı daha iyi muhafaza edilmelidir.

¾

Bozulma ihtimali daha fazladır ve ayrıca tamirat için uzmanlaşmış elemanlara ihtiyaç vardır

¾

Programlama için kalifiye elemanlar gerekir.

¾

Detaylı bir imalat planı gereklidir.

¾

Pahalı bir yatırımı gerektirir.

¾

Tezgahın saat ücreti yüksektir.

¾

Konvensiyonel tezgahlarla kıyaslandığında daha titiz kullanım ve bakım isterler.

¾

Kesme hızları yüksek ve kaliteli kesicilerin kullanılması gerekir.

¾

Peryodik bakımları uzman ve yetkili kişiler tarafından düzenli olarak yapılmalıdır.

2.1.5. CNC Takım Tezgahların Çeşitleri Üretimde CNC ‘nin kullanıldığı tezgah türleri: ¾

CNC Torna tezgahları

¾

CNC Freze tezgahları

¾

CNC Taşlama tezgahları

¾

CNC Pres ve zımbalı deliciler

¾

CNC Nokta kaynak makineleri

¾

Üç boyutlu ölçme ve kontrol tezgahları

¾

Alet bileme tezgahları

¾

Testere tezgahları

16

¾

Montaj sistemleri

¾

Erozyon tezgahları

¾

Kaplama tezgahları

¾

Malzeme taşıma sistemleri

¾

Lazer kesme tezgahları

¾

Boru bükme makineleri

¾

Sıvama tezgahları

¾

Alevle kesme makineleri

2.1.6. CNC Takım Tezgahlarının Temizlik ve Bakımı Belirli peryodik aralıklarla tezgah ve ekipmanlarının gözden geçirilmesi işlemine bakım denir. CNC takım tezgahlarında kullanılan elektronik devre elemanları konvansiyonel tezgahlarda kullanılanlarla kıyaslandığı zaman fazla sayıda oldukları görülür. Elektronik elemanlar için titiz kullanım ve sağlıklı çalışma ortamları gerekir.

Tezgah ve sistemlerinin gelişmelerine paralel olarak bakım ve onarımları ile ilgili bazı kolaylıklar da geliştirilmiştir. Tezgahta meydana gelebilecek herhangi bir arıza (Motorun aşırı yüklenmesi, yağlamanın yetersizliği, filtrelerin pis oluşu, aşırı ısınmalar vb.) anında tezgah kontrol panelinde sinyal ya da mesaj şeklinde operatöre bildirilir.

Her konuda olduğu gibi bakım konusunda da insiyatif operatöre bırakılmıştır. En kısa zamanda bakımın yapılması ve olumsuzlukların giderilmesi gerekir. Aksi halde böyle bir tezgahta herhangi bir programı çalıştırarak parça imalatı mümkün değildir.

Genelde CNC tezgahlarında oluşan arızalar toz, aşırı yağ, rutubet ve ısı gibi basit nedenlerden kaynaklanır. Ayrıca titreşim gibi benzer nedenlerle devre elemanlarının bağlantı yerlerinde gevşemeler olabilir. Bu bağlantıların kontrol edilerek uygun konumda takılmaları çoğu kez yeterlidir.

Konum ölçme sistemlerinin hassas yüzeyleri yağlanmış ya da tozlanmış olabilir.

Genellikle bu kısımların temizlenmeleri arızaların giderilmesi için yeterlidir. Bu nedenle mekanik çarpma, kırma, yakma vb. zarar vermeler dışındaki arızalar çok basit olan toz alma ve temizleme işlemleri ile giderilir.

17

2.1.6.1. Günlük Bakım Her gün iş bitiminde tezgah operatörü, aşağıdaki işlemleri yapmalıdır: ¾

Tezgahta birikmiş talaşlar temizlenmelidir.

¾

Tezgahların uzak gibi çalışan kısımlarını koruyucu yağ ile yağlamalıdır. Bu işlem özellikle suda çözünen soğutma sıvısı kullanıldığında önemlidir.

Tezgah operatörü, her gün işe başlamadan önce aşağıdaki kontrolleri yapmalıdır: ¾

Yağlama tankındaki yağ seviyesini

¾

Operatör paneli ve elektrik panosunun temizliğini

¾

Yağ ve hava kaçakların olup olmadığını,

¾

Tezgahın aynasını (torna için), paletini (işlem merkezlerinde) ve takım magazininin temizliğini,

¾

Kızaklarda talaş olup olmadığını,

¾

Hidrolik tankındaki yağ seviyesini,

¾

Hidrolik basıncını

¾

Elektrik panosundaki havalandırma fanlarının çalışıp çalışmadığını,

¾

Anormal ses ve titreşim olup olmadığını,

¾

Kumanda ünitesinin ekranında alarm olup olmadığını,

¾

Takımların bağlantılarının sağlamlığını kontrol etmelidir.

2.1.6.2. Haftalık Bakım Bu tür periyodik bakımda kısa test programları çalıştırılır. Tezgah miline verilecek devir sayısı ve ilerleme hızları minimum ve maksimum değerler arasında girilerek denenir.

Bu testlerde elde edilen bulgular not edilir, nedenleri araştırılıp giderilmeye çalışılır. Tezgah ve çevre ekipmanları üzerinde bulunan bütün fanların yeterli hava sirkülasyonunu sağlayıp sağlamadıkları araştırılır. Delikli kâğıt şerit sürücü ve tekerlekleri kontrol edilir. Okuyucu kafa, kanal ve tırnakları düzenlenir.

2.1.6.3. Aylık Bakım Aylık periyodik bakımda bir iş parçası programı, talaş kaldırmadan çalıştırılarak test edilir ve eksen hareketleri izlenir. Manuel olarak yağlanması gerekli olan yerler yağlanır.

Bütün devre bağlantılarının uygun şekilde takılı olup olmadıkları kontrol edilir. Ölçme sistemlerinin muhafazalar, çıkarılır, varsa pislik ve yağlar temizlenir.

18

2.1.6.4. Altı Aylık Bakım Birbirleriyle karşılıklı bağımlılığı olan hız, voltaj ve bunları izleyen hatalar ölçülür.

Elde edilen veriler ilk montajda ölçülen değerlerle kıyaslanır. Hava ve yağ filtreleri vb. elemanların kontrolü yapılır, temizlenir ve gerekirse yenisi ile değiştirilir.

2.1.6.5. Yıllık Bakım CNC sistemlerindeki her bir devre ve devre elemanının mükemmel olup olmadığına bakılır. Kontak noktalarının temizliği gözden geçirilir. Kapılar ve sızdırmazlık elemanları, bağlantı vidalarının sıkılı olup olmadıkları kontrol edilir. Tezgah konsolu vakumlu temizleyici veya yumuşak fırçalarla temizlenir. Delikli kağıt şerit okuyucusunun çalışma durumu, tezgahın hassasiyet değerleri kontrol edilir. Güç kaynağı (Power Supply) voltaj çıkışının uygun olup olmadığına bakılır. Bir parça programı test edilerek tüm fonksiyonların doğrulukları araştırılır.

2.1.6.6. Yağlama Sistemlerinin Bakımı CNC tezgahlarında bakım yapılması gereken sistemlerden bir diğeri yağlama sisteminin sağlıklı çalışmasına bağlıdır.

En sık yapılan bakım işlemi periyodik süreleri dolduğunda yağların değiştirilmesi, eksilen yağların tamamlanması ve filtrelerin temizlenmesi ya da değiştirilmesidir. Tezgahın kapalı iç sistemleri ile ilgili elemanların yağlama işlemleri otomatik olarak yapılır. Bazı küçük boyutlu eğitim amaçlı CNC tezgahlarında kayıt-kızak sistemlerinin yağlanmaları manuel olarak yapılır.

Yağlamada dikkat edilecek bir nokta da aşırı yağlamadan kaçınmaktır. CNC tezgahlarında aşırı yağlama yağ israfı ile birlikte özellikle hassas elektronik devre elemanlarının dış yüzeylerini kaplar, sağlıklı çalışmalarını engeller. Bu nedenle eksilen yağların tamamlanmasında kesinlikle seviye çizgileri aşılmamalıdır.

2.1.6.7. Bilyalı Mil ve Kayıt - Kızak Kısımlarının Korunması CNC takım tezgahlarında kullanılan hareket iletme elemanlarından olan bilyalı miller (Ball Screws) ile kayıt-kızak sistemleri kapalı muhafazalar içine alınmıştır. Bu muhafazalar vinylex ya da spiral koruyuculardır. Bunlar tablanın hareketlerine göre açılıp kapanabilir özelliklere sahiptir.

2.1.6.8. Hidrolik ve Pnomatik Ekipmanların Bakımı Yukarıda belirtilen elemanlarda olduğu gibi hidrolik ve pnomatik ekipmanların da bakımlarının periyodik aralıklarla yapılması gerekir. Genellikle bu elemanlar basınçlı kuvvet uyguladıkları için sürekli çalışma basınçlarının ideal değerlerde olup olmadığı kontrol edilmeli, varsa arızalar giderilmelidir. Aksi halde tezgah, operatör ve çevrede çalışanlar için büyük tehlike oluştururlar. Pnomatik tezgah aynasının iş parçasını yeterince sıkmadığını, kesicilerin emniyetli takılmadıklarını ve sonuçta olabilecek kazaları tahmin ediniz.

19

2.1.6.9. CNC Takım Tezgahlarında Koruyucu Bakım CNC tezgahlarındaki koruyucu bakım konusunda da en az diğer tür bakımlarda olduğu kadar azami dikkat gösterilmelidir. Çünkü yapılacak olan basit ihmal ve hatalar tezgahın sağlıklı çalışan elemanlarının hizmet dışı kalmalarına sebep olur. ¾

¾

Koruyucu bakım konusunda aşağıdaki hususlara titizlikle uyulması gerekir.

•

Sağlıklı çalışan parçalar kurcalanıp ayarları değiştirilmemelidir.

•

Verilen her türlü sinyal ya da mesajlara kesinlikle uyulur. Bunlar paslanma, bağlantılarda gevşeme veya kirlenen kontaklarla ilgili olabilir.

•

Gerekli kısımlar dikkatle yağlanır. Asla fazla yağ kullanılmaz. Fazla yağ yağsızlıktan daha zararlıdır.

•

Teşhis ve testler talimatlara uygun olmalıdır.

•

Bozuk parçaların tamiri yerine yenisi ile değiştirilmeleri tercih edilmelidir.

Koruyucu bakımın üç ana fonksiyonu vardır.

•

Temizleme

•

Yağlama

•

Kontrol

2.1.6. CNC Takım Tezgahlarındaki Başlıca Arıza Bölgeleri CNC takım tezgahlarında en sık karşılaşılan arızalar ve bulundukları bölgeler şunlardır. ¾

Takım tezgahı eksen sürücüleri

¾

Hidrolik ve pnomatik elemanlar

¾

Kontrol devreleri

¾

Ölçme ve transfer sistemleri

¾

Dijital veri işleyiciler

¾

Logic bağlantılar

¾

Giriş / Çıkış ( Input / Output ) üniteleri

20

2.1.7. CNC Takım Tezgahları İçin İdeal Çalışma Ortamları CNC tezgahlarının sağlıklı çalışabilmeleri için yüksek derecede temizliğe sahip çevre koşullarına ihtiyaç vardır. Tezgah imalatçısı firmalar tarafından önerilen ideal çalışma ortamı koşulları şunlardır: ¾

Tezgah kontrol üniteleri ısı, ışık, rutubet, vibrasyon ve voltaj değişmelerinden etkilendiği için bu hususlara dikkat edilmelidir.

¾

Çalışma ortamı sıcaklığı ve rutubet oranı tezgah imalatçısı firmanın tavsiye ettiği değerler arasında olmalıdır.

¾

Vibrasyon 0. 5 gram altında olmalıdır.

¾

Kabul edilebilir voltaj değişmeleri + %10- %10 olmalıdır.

¾

Voltaj düşmeleri maksimum 2, 5 Dalga (20 MS) olmalıdır.

Eğer tezgahın çalışma ortam koşulları bu standart değerlere uymuyorsa imalatçı firma bakımla ilgili yükümlülükleri yerine getirmeyebilir.

2.2. CNC Lazer Kesme 2.2.1. CNC Lazer Kesme Tanımı Torna ve işleme tezgahlarından farklı olarak lazer kesme tezgahları, işlenecek malzemeyi 0.5 mm’den küçük çaplı bir lazer ışık hüzmesi ile eritir ve buharlaştırır. Sertliği veya yoğunluğu ne olursa olsun, tüm malzemeler çabuk ve pürüzsüz olarak kesilmektedir.

Maksimum işlenebilecek malzeme kalınlığı lazer osilatörünün çıkış gücü ile belirlenmektedir.

Resim 2.1: CNC lazer kesim

21

2.2.2. CNC Lazer Kesme Tezgahı Üniteleri Lazer ışınının elde edilmesi kolaylaştıktan sonra uygulama alanları da artış göstermiştir. Mühendislikte kullanımı kaynak, kesme ve delme işlemleri şeklindedir. Lazerle yapılan üretim hem otomasyonu sağlamakta hem de üretim hatasını azaltmaktadır. Lazerin çeşitli tezgahlarda uygulanmasıyla üretim 24 saat yapılabilmekte, seri üretim sağlanmasıyla maliyet de azalmaktadır. Özellikle lazerle yapılan kesme işlemleriyle birçok kalıp ve aparatlardan tasarruf sağlanmıştır. Bununla birlikte birçok makine kullanılmamış, insan faktöründen kaynaklanan hatalar da azaltılmıştır. Lazer tezgahının çalışması sırasında lazerin izlediği yol aşağıda gösterilmiştir.

1.

2.

3.

4.

5.

Eğme Aynası Ayarlayıcı Teleskop Ayna (bakır) Faz Değiştirici Eğme Aynası Hareket Ünitesi üzerindeki Eğme Aynası

6/1. Otomatik Odaklayıcı Ayna 6/2. Eğme Aynası 7. Kesme Kafası Lensi 8. Işın

Şekil 2.1: CNC lazer tezgahı üzerinde lazerin izlediği yol

Lazer tezgahı, çeşitli ünitelerin birleşmesinden meydana gelmiştir. Bu ünitelerin her biri farklı işlemler gerçekleştirmekte ve sonucunda kesim işini tamamlamaktadır. Bu üniteler şöyle sıralanabilir: ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

Güç ünitesi ( Resim2.2 ) Gaz karışım ünitesi ( Resim 2.3 ) Kontrol ünitesi ( Resim 2.4 ) Sac stok ve sac yükleme ünitesi ( Resim 2.6 – 2.7 ) Lazer üretim ünitesi ( Resim 2.8 ) Lazer kesim ünitesi ( Resim 2.9 )

22

CNC lazer tezgahlarında lazer ışını, karbondioksit gazına elektrik akımı verilerek oluşturulur.

Bunun yanında kullanılan azot ve helyum gazı düşük verimde olan karbondioksit lazerine eklenerek verim %30 artırılmaktadır.

Resim 2.2: Güç ünitesi

Resim 2.3: Gaz karışım ünitesi

Resim 2.4: Kontrol ünitesi

Resim 2.5: Kontrol paneli

Resim 2.6: Sac stok ünitesi

Resim 2.7: Sac yükleme ünitesi

23

Resim 2.8: Lazer 端retim 端nitesi

Resim 2.9: Lazer kesim 端nitesi

24

2.2.3. CNC Lazer Kesme İle Metal İşlemenin Avantajları Metal kesme işlemleri klasik olarak, oksi-gaz aleviyle yapılmaktadır. Hassas olmayan ve et kalınlığı fazla olan parçalar günümüzde de bu yöntemle kesilmeye devam etmektedir.

Bu yöntemin yeterli görülmediği yerlerde yani hassaslık ve temizlik istenen imalatlarda plazma kesme tercih edilmektedir. Bu yöntem oksijenle kesmeye nazaran daha iyi bir kesim yöntemidir. Ayrıca bu yöntem CNC olup, daha hızlı ve pratiklik sağlamaktadır. CNC lazer kesme yöntemine baktığımızda ise imalat teknolojisine farklı bir boyut kazandırmıştır.

CNC lazer kesme işlemleri tamamen bilgisayar kontrollü olup insan faktörü sadece kesilecek parçanın çizimini yapıp bunu cihaza aktarması ve cihazın kontrollerini ayarlayarak kesim işinin başlatılması ile sınırlıdır. Bu yöntemin avantajları şöyle sıralanabilir. ¾

Çok hassas ve 0.5 mm’ ye kadar ince parçalar kesilmektedir.

¾

Boyalı galvaniz sac plakalar dahil, çok ince malzemelerden, kalın malzemelere kadar tüm ürünler tek bir makine ile ve en yüksek hızlarda kesilebilmektedir.

¾

Kesimlerin hatasız ve temiz olması için otomatik önleyici sistemler mevcuttur.

¾

Malzemenin türüne göre gaz seçimi ve kalınlığına göre nozul seçimi otomatik yapılır.

¾

Kesme işlemleri 2 boyutlu yapılabildiği gibi 3 boyutlu boru, profil ve değişik geometriye sahip malzemeler kesilebilmektedir.

¾

Özel yazılımları sayesinde kesilecek parçaların şekilleri, sac plaka üzerine otomatik yerleştirilir.

¾

Makine otomatik olarak tahminlerde bulunmakta, uyarılar vemekte ve talimatlar yeniden yüklenmektedir.

2.2.4. Kesilecek Resmin Çizilmesi ve Tezgaha Uygun Formatta Aktarılması Lazer tezgahının yerleşim planı ve yüklemenin uygun yapılması çok önemlidir. Lazer tezgahının en yüksek verimle çalışabilmesi için kullanılan sac malzemelerin iyi kalitede olması gerekmektedir. Paslı ya da düzgün olmayan çarpık malzemeler kesme kalitesini düşürmektedir. Aksi durumda yüzeylerde kaynaklanma oluşmaktadır. Sac üzerine yerleştirilen parçalar arası mesafe en az sac kalınlığı kadar olmalıdır.

CAD(Computer Aided Design) aşamasında imal edilecek olan iş parçasının modeli tasarlanabilmekte ve imalat resmi yapılabilmektedir. İş parçasının imalat resimlerinin CAD yazılımı kullanılarak gerçekleştirilmesi büyük kolaylık sağlamaktadır.

Kesilecek parçaların ilk tasarımı CAD programlarının herhangi birinde tasarlandıktan sonra, bu çizim “dxf” formatında kaydedilir. Kaydedilen bu çizim daha sonra CNC lazer tezgahına ait yazılım kullanılarak kesime hazırlanır.

25

Şekil 2.2: CAD programında parçanın çizimi

CNC lazer tezgahına ait özel yazılım kullanılarak CAD programında çizilen resim buraya aktarılır. Program içersinde parçanın kesim sıralaması oluşturulur yani parçanın kesime nereden başlanacağı ve kesim sırasında lazer kafanın izleyeceği yol çıkartılır. Ayrıca bunun yanında kesim süreleri de program tarafından hesaplanmaktadır. Bu programın oluşturduğu kesim planı Şekil 2.3 te verilmiştir.

Şekil 2.3: CAD programında çizilen parçanın lazer tezgahına ait yazılıma aktarılması

Bu işlemlerden sonra parçaların sac plaka üzerinde yerleşim planı hazırlanmaktadır.

Boyutları belli olan bir plaka üzerine kalınlıkları eşit olmak şartıyla tek bir parçadan belli sayıda veya birden fazla sayıda farklı parça yerleştirilebilir ( Şekil 2.4 ). Bu da takım halinde kesilen parçalar için uygun bir yöntemdir. Böylece sac minimum fireyle değerlendirilmiş olur. Daha önceden hazırlanan “.geo” (Bu dosya uzantısı farklı programlar için değişebilir) uzantılı dosya veya dosyalar çağrılarak sac plaka üzerine istenen sayı ve çeşitlilikte yerleştirilirler. Daha sonra kesme kuralı belirlenmektedir. CAM (Computer Aided Manufacturing) bölümünde ise bir veya birden fazla iş parçasının kesme simulasyonu program yardımıyla gerçekleştirilmektedir. Bununla kesmede oluşabilecek çeşitli hatalar değerlendirilmektedir. Örneğin; delik çapları çok küçükse farklı yerden lazer ışını girişi gerçekleştirilmekte ya da parçalar çok yakın yerleştirilmişse aralarındaki mesafe değiştirilmektedir. Lazerin kafa hareketleri ekranda görülmekte ve istenirse değişiklik yapılabilmektedir.

CNC lazer tezgahları çeşitli kapasitelere sahiptir. Bu kapasite tezgaha yüklenecek sac ebatlarıyla orantılıdır. Çoğunlukla 2 boyutlu kesim yapan tezgahlarda 3000 x 1500 ebatında saclar içindir. Fakat imalatın türüne ve büyüklüğüne göre sac ebatı artmaktadır.

26

Şekil 2.4: Lazer tezgahına ait yazılımla kesim planının çıkartılması

Şekil 2.5: Lazer tezgahına ait yazılımla minimum kayıpla kesim planının çıkartılması

27

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları

Öneriler

¾ CAD Programında parça tasarımını yapınız. Tasarladığınız çizimi “uygulama.dxf” adıyla ve uzantısıyla kaydediniz.

¾ CAD programında çizimi yaptıktan sonra dosyayı dxf olarak kaydetmeyi unutmayınız.

Şekil 2.6: CAD ile tasarlanan parça ¾ CNC lazer kesme tezgahına ait “Bypart” yazılımı bilgisayarda açınız.

¾ Bütün programları açarken diğer programlarda yaptığınız işlemleri kaydediniz.

Şekil 2.7: CNC lazer kesme yazılımı bypart

28

¾ CAD programında tasarladığınız çizimi “Bypart” programını kullanarak açınız. ¾ Bu programı kullanarak uygulama isimli parçanın kesim şablonunu çıkartınız ve dosyayı kaydediniz. ¾ Çizim işlemleri yapılan bilgisayarlarda mümkünse internet bağlantısı yapmayınız.

Şekil 2.8: Bypart programı ile hazırlanan kesim şablonu

¾ Kesim şablonu oluştırulduktan sonra, yine CNC lazer Kesme Tezgahına ait “Bywork” programını açınız.

¾ Bütün programları açarken diğer programlarda yaptığınız işlemleri kaydediniz.

Şekil 2.9: CNC lazer kesme yazılımı bywork

¾ Bywork programı ile parçanın üretileceği adedi belirterek sac üzerine otomatik yerleştirmesini yapınız.

29

Şekil 2.10: Bywork programı ile parçanın sac üzerine yerleştirilmesi

30

ÖLÇMEVE VEDEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME ÖLÇME A- OBJEKTİF TESTLER ( ÖLÇME SORULARI ) Aşağıdaki soruları uygun seçeneği işaretleyerek cevaplandırınız.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Kesme tezgahları, işlenecek malzemeyi kaç mm’lik bir lazer ışık hüzmesi ile eritir ve buharlaştırır?

A) 5 mm B) 0.5 mm C) 0.05 mm D) 0.005 mm Aşağıdakilerden hangisi CNC lazer kesme tezgahının ünitelerinden değildir?

A) Güç ünitesi B) Kontrol ünitesi C) Boya ünitesi D) Lazer üretim ünitesi Aşağıdakilerden hangisi CNC lazer kesme tezgahının avantajlarından değildir?

A) Çok hassas ve 0.5 mm ye kadar ince parçalar kesilmektedir.

B) Malzemenin türüne göre gaz seçimi ve kalınlığına göre nozul seçimi otomatik yapılır C) Kesimlerin hatasız ve temiz olması için otomatik önleyici sistemler mevcuttur.

D) Kesim çok yavaş gerçekleşmektedir.

Kesilecek parçaların ilk tasarımı hangi programlarda yapılır?

A) CAD B) CAM C) CAP D) CAX Tasarlanan parçanın kesim şablonu hangi programda hazırlanır?

A) CAD B) Bypart C) Byrace D) Bywork Lazer tezgahlarının standart sac ölçüsü hangisidir?

A) 3000 x 1500 B) 1000 x 1000 C) 1000 x 500 D) 500 x 500 Hangisi lazer kesmede kullanılmayan gazdır?

A) Karbondioksit B) Karbonmonoksit C) Helyum D) Azot

31

8.

9.

10.

Lazer kesme işlemlerinin tezgaha aktarılması nasıl yapılır?

A) CD kullanarak B) Disket kullanarak C) MD kullanarak D) Bir şey yapılmasına gerek yoktur.

Cam muhafaza niçin önemlidir?

A) Gerekli değildir.

B) Kıvılcımdan korunmak için C) Lazer kafanın çevreye zarar vermemesi için D) Radyasyondan ve lazerin kötü etkisinden korunmak için Hangisi lazer tezgahının avantajlarındandır?

A) Elektrik tasarufu sağlar.

B) Zaman tasarufu sağlar.

C) Malzeme tasarufu sağlar.

D) Hepsi

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.

32

DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ KONTROL LİSTESİ Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlayınız.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ 1).

2).

3).

4).

5).

6).

7).

Evet

Hayır

CAD Programında parça tasarımını yaptınız mı?

Tasarladığınız çizimi “uygulama.dxf” adıyla ve uzantısıyla kaydettiniz mi?

CNC lazer kesme tezgahına ait “Bypart” yazılımı bilgisayarda açtınız mı?

CAD programında tasarladığınız çizimi “Bypart” programını kullanarak açtınız mı?

Programı kullanarak uygulama isimli parçanın kesim şablonunu çıkartıp dosyayı kaydettiniz mi?

Kesim şablonu oluştırulduktan sonra, yine CNC lazer kesme tezgahına ait “Bywork” programını açtınız mı?

Bywork programı ile parçanın üretileceği adedi belirterek sac üzerine otomatik yerleştirmesini yaptınız mı?

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

33

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ÖĞRENME FAALİYETİ-3 AMAÇ Bu faaliyet sonunda, gerekli ortam sağlandığında CNC lazerle kesme işlemlerini yapabilecesiniz.

ARAŞTIRMA Okul, üniversite ve şehir kütüphanelerine gidiniz, internet ortamında araştırarak konuyla ilgili dokümanlar toplayıp bir rapor hazırlayınız. Sanayi bölgelerinde faaliyet gösteren CNC lazerle kesme işlemleri yapan ya da üretimlerinde CNC lazer tezgahları kullanan işletmelere giderek bu tezgah hakkında bilgi sahibi olunuz.

3. CNC LAZERDE KESME İŞLEMİ 3.1. Lazer Kesme Tezgahında Kesme İşlemi Operatörün işlemleri yapması ve herhangi bir sorunda müdahale edebilmesi için operatör uygulama sayfası (Operator Setup Sheet) ve lazer kesme kafasının hareket şekli kağıt üzerine alınarak operatöre verilmektedir. Operatör için düzenlenen sayfada yapılan program için genel olarak program numarası, tarihi, malzemenin cinsi, ağırlığı ve boyutları, kaç plaka kesileceği, toplam kesme zamanı, kesme uzunluğu, kesilecek parça veya parçaların .geo uzantılı dosya isimleri ve sayfa ismi belirtilir. Ayrıca program içinde bulunan her bir parçanın verilen parça ismi, geometrik dosya ismi, kesme kuralının ismi, program numarası, o parçanın kesme zamanı, o parçanın kesme uzunluğu, ağırlığı, kaç noktadan parçanın içine işleyeceği gibi bilgileri görülebilmektedir.

Sac malzeme girildikten, parçalar yerleştikten ve kalınlık belirlendikten sonra sac plaka ağırlığı ve lensin boyutu belirlenmektedir. Lazer tezgahıyla yapılan işlemin kesme zamanını da anında görebilmektedir. Makine de yapılan bir programdan çok fazla kesim yapılacaksa tekrar tekrar çağırılarak yapılabilmektedir.

Tezgaha sac plaka el, forklift ya da vakumlu kollar yardımıyla yerleştirilebilir.

Tezgahın üzerinde iki adet araba vardır. Bu arabalardan birisinin üzerine konulan sac işlemdeyken, diğerine işlenecek sac malzeme yerleştirilir. İşlemi biten araba dışarı alınırken işleme girecek diğer araba alınır. Böylece zamandan çok büyük tasarruf sağlanır. Böylelikle kesilen parçalar toplanırken diğer arabadaki sac işleme başlar.

Tezgah çalışmaya başladıktan sonra kesinlikle cam bölmeleri açılmamalıdır. Bu cam bölmeler radyasyona ve lazer ışınının göz ve cilde etkisine karşı koruyan malzemelerden yapılmıştır.

34

Tezgahın hava gereksinimi ise bir kompresör yardımıyla sağlanmaktadır. Ayrıca tezgahın bulunduğu ortamın temiz olması gerekmektedir. Lazer tezgahının üzerinde bulunan bilgisayar ile programların çağrılması, işlemlerin yapılması ve o anki işlemelerin görülmesi sağlanır.

Uygun ortam sağlandığında ve gerekli güvenlik önlemleri alındığında kesme işlemi kontrol panelinden başlatılır. Lazer kafa, programlandığı gibi sac üzerinde hareket ederek kesme işlemi gerçekleştirilir.

Kesme işlemi sonladığında ise, lazer kesme tezgahı kapatılır ve cam muhafaza açılarak kesilen parçalar buradan alınır ve kesme işlemi tamamlanmış olur.

3.2. Lazer Kesme Tezgahının Çalıştırılmasında Dikkat Edilecek Hususlar ¾

Lazer osilatörünün çıkış gücü, işlenecek malzeme kalınlığı için ana kıstas teşkil etmektedir. Bununla birlikte aranması gerekli temel kriterler; kesimde kesintisiz sürekli kalite, pürüzsüzlük ve hassasiyettir. Bunun için, tercih edilecek lazer işleme merkezinin gerçek ve görsel performansı bizzat görülmelidir.

¾

Vibrasyon, lazer gibi hassas bir konuda önemli, belirleyici bir kriterdir. İç vibrasyonlar ve özellikle dış çevresel vibrasyonlar, toplam bileşke vibrasyonu teşkil etmektedir. İhmal edilebilir görünen bir vibrasyon, lazerin yuvarlak açması gerekli bir deliği oval açmasına sebep olabilmektedir. Ayrıca vibrasyon, kesintisiz sürekli kesim kalitesi, pürüzsüzlük ve hassasiyet konularında etkin bir belirleyici kriterdir.

¾

Lazer işleme makinelerinde, kullanılan ekipman sayısının (odaklayıcı lensler, doğrultucu ve yönlendirici aynalar, kullanılan lazer gazı, tüp sayısı vs.) olabildiğince az tutulması seçimlerinizde belirleyici unsurlardan olmalıdır. Bu konu; ek maliyet, periyodik bakım-değişim, daha çok ayar, ek fonksiyonel bağlantılar, servis maliyeti gibi ciddi, düşünülmesi gerekli külfetler getirmektedir.

¾

Işığının kat edeceği yol uzadıkça ışık saçılımı artmaktadır. Bunu önlemek için ise, ek odaklayıcı ve doğrultucu elemanlar kullanılmaktadır.

¾

Lazer gazı ve kesim için gerekli yardımcı gazların oransal kullanım performansı, ara ekipman kullanılıp kullanılmadığı, tüp ve tüketim maliyetleri de dikkate alınması gereken önemli hususlardır.

¾

Toplam elektrik tüketimi, yine toplam maliyetler ile birlikte yakından incelenmesi gerekli bir konudur.

¾

Seri üretim yapılan ve zamanın çok değerli olduğu sistemlerde, seçeceğiniz lazer işleme merkezinin, farklı kalınlıklardaki farklı malzemeleri, kafa değişimine, ek ayarlara ve zaman kayıplarına gerek duyulmaksızın kesintisiz ve sürekli gerçekleştirebilme özelliğine sahip olması gereklidir.

35

¾

Servis ağı, kalitesi ve güvenilirliği tüm kriterlerden ayrı tutulması ve çok ciddi değerlendirilmesi gerekli temel bir prensiptir.

¾

Tüm bu belirleyici kriterler ile birebir örtüşen, lazer işleme merkezinin tamamlayıcısı CAD CAM çizim ve kod çevirici programlarının mevcut olması sizler için yine önem verilmesi gerekli bir konudur.

36

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları

Öneriler

¾ Kesilecek parçanın çizimini tezgaha aktarmak için, bilgisayarınızla bağlantısı varsa direkt olarak tezgaha yollayınız. Şayet bilgisayar bağlantısı mevcut değilse o ¾ Kullanacağınız diskette taktirde kaydettiğiniz dosyayı bir diskete aktarınız. virüs olmamasına dikkat ediniz. ¾ Disketteki dosyayı, CNC lazer kesme tezgahının kontrol ünitesi kısmındaki disket sürücüsüne yerleştiriniz.

Resim 3.1: Kontrol ünitesinin sağ üst disket sürüsü

¾ Kontrol ünitesindeki disket sürücüsüne disketi yerleştirdikten sonra, malzemenin cinsini ve kalınlığını giriniz. Makine ¾ Gerekli güvenlik otomatik olarak gaz seçimi ve diğer ayarları yapacaktır. önlemlerini alınız. ¾ Kesme işlemi için malzeme stok ünitesinden, kesilecek sacı alıp yükleme ünitesine sevkediniz. ( Bu işlemi vakumlu otomatik kollar yapacaktır. )

37

Resim 3.1: Stok ünitesi

Resim 3.2: Yükleme ünitesi

¾ Malzeme yükleme bölümüne aktarılan sacı, buradan Lazer ¾ Cam muhafaza kesimin yapılacağı cam muhafazalı özel kabine getiriniz. radyosyonun ve lazerin ¾ Gerekli güvenlik önlemlerini aldıktan sonra cam muhafazayı göz ve cilde olumsuz kapatınız. etkisini azaltmaktadır.

Resim 3.3: CNC lazer kesme tezgahının cam muhafazası

¾ Lazer kesme işlemini kontrol panelinden başlatınız.

38

Resim 3. 4: Kontrol paneli

¾ Kesme işlemi bittikten sonra makineyi kapatınız. ¾ Cam muhafazayı açarak kesilen parçaları çıkartınız.

39

¾ Makineyi kapattığınıza emin olunuz.

DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ KONTROL LİSTESİ Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlayınız.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ 1).

Çizilen dosyayı diskete kaydettiniz mi?

2).

Disketteki dosyayı, CNC lazer kesme tezgahının kontrol ünitesi kısmındaki disket sürücüsüne yerleştirdiniz mi?

Kontrol ünitesindeki disket sürücüsüne disketi yerleştirdikten sonra, malzemenin cinsini ve kalınlığını girdiniz mi?

Makine otomatik olarak gaz seçimi ve diğer ayarları yapacaktır, bu ayarları kontrol ettiniz mi?

Kesme işlemi için malzeme stok ünitesinden, kesilecek sacı alıp yükleme ünitesine sevkettiniz mi?

3).

4).

5).

Evet

Hayır

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

40

MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME PERFORMANS TESTİ ( YETERLİK ÖLÇME ) Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ 1).

2).

3).

4).

5).

6).

7).

8).

9).

10).

11).

12).

13).

14).

15).

Evet

Hayır

İki boyutlu çizim proğramını (CAD) bilgisayara yükleyerek çalıştırabildiniz mi? Çizim programının ayarlarını yapabildiniz mi? İş parçasının resmini bilgisayar ortamında çizebildiniz mi? İş parçasının resmini bilgisayar ortamında ölçülendirebildiniz mi? Çizilen resmi isimlendirerek (dfx) uzantılı olarak kaydedebildiniz mi?

CNC paket programa girerek çizilen iki boyutlu dxf uzantılı resmi çağırabildiniz mi? İş parçasını, sac üzerine yerleştirip sac ölçüsünü seçebildiniz mi?

Kesim sırasını ve sayısını belirleyip programa isim vererek kayıt yapabildiniz mi?

Hazırlanan programın similasyonunu yapabildiniz mi?

CNC lazer makinesini açarak, kullanıma hazır hale getirebildiniz mi?

Kesimi yapılacak iş parçasını, lazerle kesme makinesine yükleyip devreye alabildiniz mi?

Sacın kalınlık ve cinsine uygun parametreleri seçebildiniz mi?

Sac ölçüsüne göre sacı, makinenin tablasına yerleştirip bağlayabildiniz mi?

Gerekli emniyet tedbirlerini gözden geçirip makineyi çalıştırarak parçaların kesilmesini başlatabildiniz mi?

Kesme işleminin tamamlanmasından sonra kesilen parça/parçaları kontrol ederek tasnif edebildiniz mi?

16). CNC lazer kesme tezgahını kapatabildiniz mi?

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız.

Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz.

41

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1’İN CEVAP ANAHTARI Sorular

Cevaplar

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

B D C D A C C C B D

ÖĞRENME FAALİYETİ-2’NİN CEVAP ANAHTARI Sorular

Cevaplar

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

B C D A B A B B D D

42

KAYNAKÇA KAYNAKÇA ¾

AutoCAD 2000, AutoCAD2002, AutoCAD2004, Program Kaynakları.

¾

BATI Mehmet, Veli PEHLİVANOĞLU, CNC Takım Tezgahları, Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Makine Bölümü, İstanbul, 2002.

¾

Ejder Makine, Firma Notları, Bursa, 2005

¾

Form Makine, Lazer Kesme Tezgahları, İstanbul, 2005.

¾

Form Makine, Yeni Jenerasyon Lazer Kesim Tezgahı, istanbul, 2005.

¾

GEORGE Omura, AutoCAD 2000, Alfa Basım Yayın, 2002

¾

GÜVEN Onur, Lazer Kesme, Mersin Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü, Makale

¾

Mazak Corporation, HyperGear, İstanbul, 2005.

¾

Mazak Corporation, Touch The Future, Japan, 2005.

43