Microsoft Word - Direksiyon_Sistemleri

T.C. Mİ LLÎ EĞİ Tİ M BAKANLIĞI

MEGEP

(MESLEKÎ EĞİ Tİ M VE ÖĞRETİ M Sİ STEMİ Nİ N GÜÇLENDİ Rİ LMESİPROJESİ )

MOTORLU ARAÇLAR TEKNOLOJİ Sİ

Dİ REKSİ YON Sİ STEMLERİ

ANKARA 2007

Milli Eğ itim Bakanlı ğı tarafı ndan geliş tirilen modüller;  Talim ve Terbiye Kurulu Baş kanlı ğ ı nı n 02.06.2006 tarih ve 269 sayı lıKararıile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda kademeli olarak yaygı nlaş tı rı lan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programları nda amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandı rmaya yönelik geliş tirilmişöğretim materyalleridir (Ders Notları dı r).  Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandı rmak ve bireysel öğ renmeye rehberlik etmek amacı yla öğrenme materyali olarak hazı rlanmı ş , denenmek ve geliş tirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda uygulanmaya baş lanmı ş tı r.  Modüller teknolojik geliş melere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandı rmak koş ulu ile eğ itim öğ retim sı rası nda geliş tirilebilir ve yapı lması önerilen değiş iklikler Bakanlı kta ilgili birime bildirilir.  Örgün ve yaygı n eğitim kurumları , iş letmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaş ı labilirler.  Bası lmı şmodüller, eğitim kurumları nda öğ rencilere ücretsiz olarak dağı tı lı r.  Modüller hiçbir ş ekilde ticari amaçla kullanı lamaz ve ücret karş ı lı ğ ı nda satı lamaz.

İ Çİ NDEKİ LER AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................ii Gİ Rİ Ş.......................................................................................................................................1 ÖĞRENME FAALİ YETİ -1..................................................................................................... 3 1. Dİ REKSİ YON Sİ STEMLERİ.............................................................................................3 1.1. Görevleri .......................................................................................................................3 1.2. Genel Yapı sı ..................................................................................................................4 1.3. Direksiyon Usulleri .......................................................................................................5 1.3.1. Bağı msı z Ön Süspansiyon İ çin Direksiyon Bağ lantı sı ..........................................5 1.3.2. Sabit AkslıTip Süspansiyon İ çin Direksiyon Bağ lantı sı .......................................5 1.4. Direksiyon Sisteminin Parçaları ....................................................................................6 1.4.1. Direksiyon Simidi ..................................................................................................6 1.4.2. Direksiyon Mili ve Kovanı(Kolonu) ....................................................................6 1.4.3 Direksiyon Diş li Kutusu .........................................................................................7 1.4.4. Direksiyon Amortisörü ........................................................................................ 10 1.4.5. Komuta Kolu (Pitman) ........................................................................................ 10 1.4.6. Rotlar ve Rot Baş ları........................................................................................... 11 1.4.7. Deve Boynu ......................................................................................................... 12 1.4.8. Direksiyon Mafsalı .............................................................................................. 12 1.4.9. Avare Kol ............................................................................................................12 1.4.10. Hidrolik Direksiyon Pompası ............................................................................13 1.5. Mekanik Direksiyon Sistemleri................................................................................... 13 1.5.1. Genel Yapı sı ........................................................................................................13 1.5.2. Çalı ş ması............................................................................................................. 14 1.5.3. Dezavantajları ...................................................................................................... 14 UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 15 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ....................................................................................17 ÖĞRENME FAALİ YETİ -2................................................................................................... 19 2. Hİ DROLİ K Dİ REKSİ YONLAR ....................................................................................... 19 2.1. Genel Yapı sı ................................................................................................................19 2.2. Çalı ş ması .....................................................................................................................21 2.3. Hidrolik Güç Yardı mlıDireksiyonlar ......................................................................... 24 UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 25 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ....................................................................................28 ÖĞRENME FAALİ YETİ -3................................................................................................... 30 3. ELEKTRİ K YARDIMLI Dİ REKSİ YON Sİ STEMLERİ .................................................. 30 3.1. Direksiyon Sistemlerinin Arı zalarıve Belirtileri ........................................................ 30 3.2. Direksiyon Sitemlerinde Pasif Güvenlik Önlemleri....................................................38 3.3. Elektro Hidrolik Yardı mlıYön Kontrol (Direksiyon) Sistemleri ............................... 40 3.4. Dört Tekerlek Yön Kontrol Sistemleri........................................................................47 3.5. Elektro Mekanik Direksiyon Sistemi .......................................................................... 47 UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 56 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ....................................................................................58 MODÜL DEĞERLENDİ RME .............................................................................................. 59 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 61 KAYNAKÇA .........................................................................................................................62

i

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD

525MT0027

ALAN

Motorlu Araçlar Teknolojisi Alanı

DAL/MESLEK

Otomotiv AlanıTüm Dallar

MODÜLÜN ADI

Direksiyon Sistemleri

MODÜLÜN TANIMI

Direksiyon sisteminin periyodik bakı mı nı n, kontrolünün ve onarı m yöntemlerinin gösterildiğ i bir öğretim materyalidir.

SÜRE

40/32

ÖN KOŞUL YETERLİ K

MODÜLÜN AMACI

EĞİ Tİ M ÖĞRETİ M ORTAMLARI VE DONANIMLARI

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME

Direksiyon sisteminin ön düzen ve lastiklerin bakı m ve onarı mı nıyapmak.

Genel Amaç Direksiyon sistemini bakı m ve onarı mı nıyapabileceksiniz.

Amaçlar 1. Mekanik direksiyon sisteminin bakı m ve onarı mı nı araç katalog değerlerine ve standartlara uygun olarak yapabileceksiniz.

2. Hidrolik yardı mlıdireksiyon sisteminin bakı m ve onarı mı nıaraç katalog değ erine ve standartlara uygun olarak yapabileceksiniz.

3. Elektrik yardı mlıdireksiyon sistemin bakı m ve onarı mı nıaraç katalog değ erine uygun olarak yapabileceksiniz.

ORTAM: Atölye, iş letme, internet ortamı , teknoloji sı nı fı , kütüphane, yetkili otomotiv servisleri, mesleki eğ itim merkezleri ve meslek odaları .

DONANIM: Şasi ve güç aktarma atölyesinde bulunan mekanik hidrolik ve elektrik yardı mlı direksiyon sistemlerinin materyalleri, otomotiv teknolojisine uygun takı m sehpasıve takı mlar. Projeksiyon ve bilgisayarlar.

Bu modülde bulunan her bir faaliyetin sonunda kendi kendinizi değ erlendirebileceğ iniz, ölçme araçları na yer verilmiş tir.

Okulunuzun otomotiv bölümünden ve otomotiv sektör temsilcilerinden faydalanarak yapacağ ı nı z uygulamalar ile kendinizi değ erlendireceksiniz.

Modül sonunda yeterlilik kazanı mları nı zıölçen ölçme aracısize uygulanacaktı r.

ii

Gİ Rİ Ş Gİ Rİ Ş Sevgili öğrenci, Otomotiv dünyasıdeğ iş en teknoloji ile birlikte sürekli geliş mektedir. Geliş en bu teknolojinin araçlara uyarlanmasıile araç üzerindeki sistemlerde değiş ikler olmaktadı r. Bu modülle teknolojik geliş meleri takip ederek kendinizi sürekli yenileyeceksiniz.

Aracı n sürücüsü aracıistenilen tarafa sevk ve idaresini yapmak ister. Bu ihtiyacı direksiyon sistemi sağ lar. Taş ı tlar kullanı m amacı na göre kendi araları nda kı sı mlara ayrı lmaktadı r. Aracı n toplam yükü ve çalı ş ma ş artları na bağ lıolarak yere iletilmektedir. Bu yükle beraber dönüşhareketinin sürücü tarafı ndan gerçekleş tirilmesi oldukça zorlaş maktadı r.

Bu zorluluğ un ortadan kaldı rı lmasıiçin direksiyon sistemleri geliş tirilmiş tir. Bu geliş me doğrultusunda direksiyon sistemine teknolojiye paralel olarak direksiyon sistemine yardı mcı ek üniteler eklenmiş tir. Eklenen bu yardı mcıüniteler doğ rultusunda sürücünün direksiyona olan hâkimiyeti kolay ve zahmetsiz olmasısağlanmı ş tı r.

Bu modülü baş arıile tamamlarsanı z katı lı mcı ; direksiyon sistemi çeş itlerini parçaları nısistemin periyodik bakı mı nıve arı zaları nıstandartlara uygun olarak kendi baş ı nı za analiz ederek ve yorumlayarak çözümleyebileceksiniz.

1

2

ÖĞRENME FAALİ YETİ –1 ÖĞRENME FAALİ YETİ -1 AMAÇ Mekanik direksiyon sisteminin bakı m ve onarı mı nıaraç kataloguna ve standartlara uygun olarak yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA   

Karayolu üzerindeki motorlu taş ı tları n nası l komuta edildiğini gözlemleyiniz.

Okulun otomotiv bölümünde ve motorlu taş ı tlarda kullanı lan yönlendirme sistemlerinin hareket iletim akı ş ı nıizleyiniz.

Yukarı daki araş tı rma soruları nırapor halinde sı nı fı nı zda sunmak üzere hazı rlayı nı z.

1. Dİ REKSİ YON Sİ STEMLERİ 1.1. Görevleri 

   

Direksiyon sistemi aracı n istenilen yöne kolay ve zahmetsiz yönlendirilmesine olanak sağ lar. Direksiyon sistemi bir bakı ma aracı n kı lavuz ve yol gösterici sistemidir.

Araç dar ve virajlıyollarda sürülürken direksiyon sistemi ön tekerlekleri çabuk, kolay ve muntazam bir ş ekilde çevirebilmelidir.

Direksiyonu çevirmek için uygulanacak kuvvet, olumsuz bir etken yok ise fazla olmamalı dı r.

Araç dönüşiş lemini tamamlandı ktan sonra direksiyon simdi düz konuma sürücü fazla efor sarf etmeden dönebilmelidir.

Bozuk yol yüzeyinden gelen darbelerin direksiyon hâkimiyetinin kaybedilmesine neden olmamalı dı r.

Şekil 1.1: Direksiyon sistemi

3

1.2. Genel Yapı sı Sürücünün direksiyon simidine uyguladı ğ ıçevirme hareketi, sistem tarafı ndan ön tekerleklerin yönlendirilmesinde kullanı lmaktadı r. Aynızamanda sistem, sürücüye yol durumu ve araç dinamiği hakkı ndaki bilgileri de aktarmaktadı r.

Geliş en teknoloji ile birlikte araçlara eklenen sistemlerden dolayıağı rlı klarıartmı ş tı r.

Aynızamanda araç hı zları nda da artı şolmuş tur. Daha fazla güç kullanma gereğ i duyulmuş tur. Uzun süre kullanı lan sonsuz diş li sistemlerinin yerini hafif ve çabuk tepki veren sistemler almı ş tı r.

Direksiyon sistemi sürücünün ön tekerlekleri çevirerek yönlendirmesi için tasarlanmı ş tı r. Bu işdireksiyon simidinin sürücü tarafı ndan döndürülmesi ile gerçekleş tirilir.

Direksiyon simidinden tekerleklere kadar uzanan bütün parça ve bağlantı lar bu sistemi oluş turur. Ön tekerlekler aracı n gidişyönünü bulması na yardı mcıolmaktadı r. Tekerlekler direksiyon deveboynu ya da dingil baş larıtarafı ndan taş ı nmaktadı r. Direksiyon, deveboynu ya da dingil baş larısalı ncak kolları na mafsallarla bağ lanmı ş tı r. Küresel mafsallar dingil baş ı nı n sağa sola dönmesine müsaade eder. Tekerlekler de dingil baş ları na tespit edilmiş oldukları ndan dingil baş ı nı n ya da direksiyon deveboynunun sağa sola hareketi tekere de aynıhareketi yaptı rı r ve böylece araç istenilen yöne sevk edilmişolur.

Şekil 1.2: Kremayer direksiyon diş li kutusu

Basit bir direksiyon sistemi; direksiyon simidi direksiyon diş li kutusu, rotlar, direksiyon deveboynu kollarıve tekerleklerden ibarettir. Ön tekerlekler, ön akslar üzerindedir. Ön akslarda baş lı k pimi ya da küresel mafsallar üzerinden salı ncak kolları na, diğ er taraftan da rotlara bağ lanmı ş lardı r. Direksiyon simidi herhangi bir yöne döndürüldüğ ü zaman, direksiyon diş li kutusunun içindeki sektör diş lisi komuta kolunun sağ a ya da sola hareket etmesine yol açar. Komuta kolunun bu ileri geri çalı ş masıdireksiyon deveboynu üzerinde etki yapar ve direksiyon deveboynunu ya da dingil baş ı nıiter veya çeker. Bunlara bağ lıolarak tekerlekler istenilen yöne doğru dönmeye zorlanı r ve böylece istenilen yönde hareket eder.

4

1.3. Direksiyon Usulleri Direksiyon bağlantı sırotları n bir birleş imidir ve kollar direksiyon diş lisinin hareketini sağve sol ön tekerleklere aktarı r.

Direksiyon bağlantı sı , direksiyon simidinin hareketini ön tekerleklere, sürüşesnası nda aş ağ ıyukarıhareket etmelerine rağ men aktarabilmelidir. Bunu temin etmek için de çeş itli tipte bağ lantıve mafsallar tasarlanmı ş tı r. Yapı lan tasarı mı n uygunluğ u ölçüsünde sürüşde istikrarlıolacaktı r.

1.3.1. Bağ ı msı z Ön Süspansiyon İ çin Direksiyon Bağlantı sı Sağve sol tekerlekler birbirinden bağı msı z olarak aş ağ ıyukarıhareket ettiğ inden deveboynu arası ndaki mesafe farklıolacaktı r. Yani bir rot her iki tekerlek bağlantı sı nda kullanı lı rsa tekerleklerin aş ağ ıve yukarıhareketinde toe-in bozulacaktı r. Bu nedenle bağ ı msı z süspansiyon tipler için direksiyon bağlantı sı nda iki rot kullanı lı r. Bir uzun ara rot ile bağ lantı larıvardı r.

Şekil 1.3: Mekanik direksiyon sistemi

1.3.2. Sabit AkslıTip Süspansiyon İ çin Direksiyon Bağlantı sı Sabit akslıtip süspansiyonlar için direksiyon bağlantı sı komuta kolu (pitman), kı sa rot, uzun rot, deveboynu ve rot baş ı ndan ibarettir. Sabit akslıtip süspansiyonlarda araç gövdesinin dikey hareketleri tekerlek izinin (sağve sol tekerlekler arsı ndaki mesafe) değ iş mesine neden olmaz. Böylece sağve sol deveboynu tek bir uzun rot ile bağlanabilir.

Direksiyon diş lisi ş aseye montaj edildiğinden kı sa rot deveboynuna bağ lı dı r, süspansiyonun yaprak makasları nı n hareketi ile kı sa rotun her iki ucundaki küresel bir mafsal ile aş ağıyukarıhareketine müsaade edecek ş ekilde donatı lmı ş tı r.

5

Şekil 1.4: Sabit akslıtip süspansiyon için direksiyon bağlantı sı

1.4. Direksiyon Sisteminin Parçaları Yönlendirme hareketleri direksiyon simidi, direksiyon mili, direksiyon diş li kutusu ve direksiyon bağlantıkolu yardı mı yla ön tekerleklere iletilmektedir. Direksiyon simidinin dairesel hareketi direksiyon mili vası tası yla direksiyon diş li kutusunda bulunan istavroz diş lisine iletilmektedir. Direksiyon mili aracı n gövdesine tespit edilmişolan direksiyon kolonu borusu ile desteklenmektedir. Sürücünün yönlendirme hareketlerinin tekerleklere iletilebilmesi için çeş itli parçalara gereksinim duyulmaktadı r. Bu parçalar aracı n tipine bağ lı olarak farklı lı k gösterebilmektedir.

1.4.1. Direksiyon Simidi 1.4.1.1. Görevi Direksiyon simidi sürücünün uyguladı ğ ıhareketi direksiyon milinin dönmesini sağ lar.

Pasif emniyet sebeplerinden dolayıgünümüzde daha çok emniyet direksiyon simitleri kullanı lmaktadı r. Sürücü, direksiyon simidi vası tası yla sürüşyönünü değ iş tirir. Ayrı ca sürücüye sabit sürüşve viraj tutuş u için bir his sağlar ve emniyetli kullanı mısağlar.

1.4.1.2. Yapı sal Özellikleri Daha çok hafif metal alaş ı mları ndan yapı lı r. Üzerlerine örtü malzemesi kullanı larak sürücünün daha iyi bir ş ekilde direksiyon simidini kavramasısağ lanı r.

1.4.2. Direksiyon Mili ve Kovanı(Kolonu) Direksiyon mili sabit ve ayarlanabilir olmak üzere iki çeş ittir.

6

Şekil 1.5: Direksiyon ve mili

1.4.2.1. Görevi Direksiyon siminden direksiyon diş li kutusuna güç aktarı mı nısağ lar. Bazıaraçlarda koruma için bir direksiyon kolonu borusu ile kaplı dı r. Direksiyon mili ve etrafı nısaran direksiyon kolon borusu direksiyon sütunu olarak adlandı rı lı r. Direksiyon kolonu direksiyon simidinin hareketini direksiyon kutusuna ileten ana direksiyon mili ile bu mili gövdeye bağ lamaya yarayan kolon borusundan oluş maktadı r.

Direksiyon kolonu üzerinde aynızamanda herhangi bir kaza anı nda darbeyi sönümleme mekanizmasıda yer alı r. Bu mekanizma bir çarpı ş ma anı nda sürücünün zarar görmesine neden olabilecek darbeleri emer. Kolon gövdeye kı rı labilir bir braket ile bağ lanmı ş tı r. Bir darbe geldiğ inde bu braket kı rı larak darbeyi sönümler.

Direksiyon ana mili direksiyon diş li kutusuna kayı cımafsal veya mafsal istavrozu ile bağ lanmı ş tı r. Böylelikle yoldan direksiyon kutusu vası tası yla gelen titreş imler direksiyon simidine azaltı lmı şbir ş ekilde iletilir.

1.4.3 Direksiyon Diş li Kutusu Günümüzde en çok iki çeş it direksiyon diş li kutusu kullanı lmaktadı r. Kremayer ve döner bilyalıdireksiyon diş li kutularıdaha çok kullanı lmaktadı r.

Direksiyon simidi üzerinden verilen dairesel hareketi doğ rusal harekete çevirerek direksiyon bağ lantı ları na iletir.

Hareketin iletilmesi sı rası nda döndürme kuvvetini artı rarak sürücüye kolaylı k sağ lar.

Sürücünün, direksiyon simidine uyguladı ğ ıdöndürme kuvveti diş liler tarafı ndan çoğ altı lı r ve rot bağlantı larıaracı lı ğ ıile dingil baş ları na ve tekerleklere iletilmesine yardı mcı olur.

7

1.4.3.1. Çeş itleri  Mekanik Direksiyon Diş li Kutuları Direksiyon diş li kutularıdireksiyon simidi üzerinden verilen dönel hareketi doğ rusal harekete çevirerek direksiyon bağ lantı ları na iletir. Hareketin iletimi sı rası nda döndürme kuvvetini artı rarak sürücüye kolaylı k sağlar. Sürücünün döndürme kuvveti diş liler tarafı ndan çoğ altı lı r ve rot bağ lantı larıaracı lı ğ ıile dingil baş ları na ve tekerleklere iletilir.

Şekil 1.6: Kremayer tip direksiyon diş li kutusu

Şekil 1.7: Döner bilyeli direksiyon diş li kutusu

8

 Hidrolik Yardı mlıDireksiyon Sistemleri Hidrolik yardı mlıgüç direksiyonlarıdireksiyon döndürme kuvvetini azaltmak ve sürücüye aracıdaha kolay bir ş ekilde sevk ve komuta etme imkânıvermek üzere düzenlenmiş tir. Bunu gerçekleş tirmek için direksiyon diş li kutusunda meydana getirilen kuvvetin artı rı lmasıgerekir. Bunun için hidrolik bası ncı ndan yararlanı lmı ş tı r.

Şekil 1.8: Hidrolik direksiyon sistemi

 Elektrik Yardı mlıDireksiyon Sistemleri Elektrik yardı mlıdireksiyon sistemi sürücü tarafı ndan çevrilen direksiyonu bir elektrik motoru aracı lı ğ ı yla destekler. Bu motor gerçekte bir sonsuz diş liyi hareket ettirir.

Şekil 1.9: Elektrik yardı mlıdireksiyon sistemi

9

1.4.4. Direksiyon Amortisörü Direksiyon amortisörü ş asi ve direksiyon bağlantı larıarası nda direksiyon simidine tekerleklerden aktarı lan titreş im ve yol darbelerini sönümler.

Şekil 1.10: Direksiyon amortisörü

1.4.5. Komuta Kolu (Pitman) Komuta kolu direksiyon diş lisinin hareketini kı sa rota aktarı r. Kolun daha büyük ucu direksiyon diş lisinin sektör miline ince frezelidir ve bir somun ile bağ lanmı ş tı r. Kolun küçük ucu ise kı sa rot küresel mafsal ile bağlanmı ş tı r.

Şekil 1.11: Direksiyon komuta kolu

10

1.4.6. Rotlar ve Rot Baş ları Uzun Ara Rot Komuta kolu ve sağsol rotlara bağlanmı ş tı r. Komuta kolunun hareketini rotlara aktarı r. Uzun ara rot avara kola da bağlı dı r.

Şekil 1.12: Uzun ara rot

Rot Kremayer ve döner–bilyeli direksiyonun üstündeki ayar borusunun içine vidalanmı ş tı r. Bu mafsallar arası ndaki mesafenin ayarlanması nısağ lar.

Rot Baş ı Rot baş larırotları n ucuna bağ lanarak deveboynunu, uzun ara rotu ile rotlarıbirleş tirir.

Şekil 1.13: Rot baş ı

Kı sa rot Komuta kolunu deveboynuna bağ lar. Komuta kolunun sağa ve sola hareketini ileri ve geriye aktaran bir bağlantıgibi çalı ş ı r.

Şekil 1.14: Kı sa rot

11

1.4.7. Deve Boynu Kı sa ve uzun rotları n hareketini direksiyon mafsalı na aktarı r.

Şekil 1.15. Deve boynu

1.4.8. Direksiyon Mafsalı Ön tekerleklere uygulanan yüke destek olur. Direksiyon mafsallarısüspansiyon kolları nı n rotilleri veya king pimleri etrafı nda dönerek, ön tekerleklere yön verir.

Şekil 1.16: Direksiyon mafsalı

1.4.9. Avare Kol Avare kolunun mili gövdeye bağ lanmı ş tı r. Diğer ucu bir döner bağ lantıile uzun ara rota bağ lanmı ş tı r. Bu kol uzun ara rotun bir ucuna desteklidir ve uygun konumda uzun ara rotun hareketini sı nı rlar.

Şekil1.17: Avare kolu

12

1.4.10. Hidrolik Direksiyon Pompası Hidrolik bası ncı meydana getiren hidrolik direksiyonlu sistemin parçası dı r.

Hareketlerini bir kayı şaracı lı ğıile motordan alı r. Pompanı n üstünde yer alan hidrolik tankı daima belirli seviyede hidrolik bir sı vıile doldurulur ve sı vıseviyesi periyodik olarak kontrol edilmelidir. Hidrolik direksiyonlarda kullanı lan pompalar: Paletli, rotorlu, masura kanatlı veya kayı cıolmak üzere dört çeş ittir.

Şekil 1.18: Hidrolik direksiyon pompası

1.5. Mekanik Direksiyon Sistemleri 1.5.1. Genel Yapı sı Araçları n üzerinde kullanı lan direksiyonları n amacıaracı n istenilen yöne sevkini sağ lamak ve gidiş i kontrol altı nda bulundurmaktı r.

Direksiyon diş li kutularıdireksiyon simidi üzerinden verilen döndürme hareketini doğrusal harekete çevirerek direksiyon bağlantı ları na iletir. Hareketin iletimi sı rası nda döndürme kuvvetini artı rarak sürücüye kolaylı k sağ lar. Sürücünün döndürme kuvveti diş liler tarafı ndan çoğaltı lı r. Rot bağ lantı larıaracı lı ğ ıile dingil baş ları na ve tekerleklere iletilir.

Mekanik direksiyon çeş itleri beşçeş ittir. Sonsuz vida–sektör, sonsuz vida–döner bilyeli somun, kam–levye, pinyon-kremayer, sonsuz vida–rule makara mekanik direksiyon çeş itleridir. Günümüzde daha çok pinyon-kremayer ile döner bilyalıdireksiyon çeş itleri kullanı lmaktadı r.

13

1.5.2. Çalı ş ması 1.5.2.1. Kremayer ve Pinyon Tipi Direksiyon Diş li Kutusu Direksiyon mili bir üniversal mafsal üzerinden pinyonun miline bağlanı r. Pinyon döndürüldüğü zaman kremayeri harekete zorlar. Pinyon kremayer ile devamlıkavraş ma halindedir ve sadece dönel hareket yapabilir. Bu nedenle ancak krema yer hareket eder.

Kremayerin sağ a-sola çizgisel hareketi direksiyon bağlantı ları na iletilir. Kremayerin uçları elastiki bir mafsal ve kı sa rot üzerinden direksiyon kolları na (deveboyunları na) bağ lanmı ş tı r.

Böylece diş linin ve kremayerin üzerindeki her hareket doğrudan doğ ruya direksiyon kolları na iletilir.

1.5.2.2. Döner Bilyeli Somun Tipi Direksiyon Diş li Kutusu Direksiyon simdi ve ona bağ lıolan direksiyon mili dönmeye baş ladı ğı nda sonsuz vida bilyeler bir yataklama görevini yerine getirerek somunu desteklerler ve somunla birlikte gezinirler. Somun kendisine bağ lıbulunan sektör diş lisi tarafı ndan sonsuz vida ile birlikte dönmekten alı konulduğu için ,sonsuz vidanı n dönüşyönüne bağ lıolarak aş ağıyukarıbir gidip gelme hareketine giriş ir .Bu sı rada bilyeler birer birer içinde bulunduklarıkanallar içinde bulunduklarıkanallar içinden yolları nı n sonuna ulaş ı r ve burada bir borunun içine dolmaya zorlanı rlar..Borunun içinden geçer sonsuz vidanı n ve somunun diğ er ucundan tekrar kanallara dolmaya ve hareketlerini yeniden devam etmeye baş lar. Bilye ve somunun hareketlerinden dolayıbu sisteme döner bilyalısomun adı verilmiş tir.

Şekil 1.19: Döner bilyeli somun tip direksiyon diş li kutusu

1.5.3. Dezavantajları  Sürücünün direksiyonu çevirmek için harcadı ğ ıkuvvet fazladı r.  Sistemin hareket iletim tepkisi daha yavaş tı r.  Yüksek hı zlarda direksiyon hissinin azalması na neden olur.  Direksiyon geri toplama iş lemi çok zayı ftı r.

14

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem basamakları 



 Sürücü ş ikayetlerini dinleyiniz ve değ erlendiriniz. 

Sürücü dinleyip not alı nı z..

Yapacağı nı z iş lemlerde üretici firma talimatları na uyunuz.

Direksiyon sisteminin arı zası nıteş his  ediniz. 

Yol testi yapı nı z.

Direksiyon arı zası nıtespit ediniz.

   



Aracıaskı ya alı nı z.

  



Tekerlekleri sökünüz.

Ön tekerleklerin bijonları nısökerek tekerlekleri araçtan alı nı z.



Araçta hava yastı ğ ı varsa araç kataloğ undaki iş lem sı rası na ve kuralları na dikkat ederek iş lemi gerçekleş tiriniz.

Direksiyon simidinin direksiyon miline takı ldı ğ ı noktaya iş aret koyunuz.

Direksiyon simidi ve milinde araç kataloğ unda belirlenen kontrolleri yapı nı z.

Direksiyon simidini ve milini sökünüz  ve kontrol ediniz.



Rotlarısöküp kontrol ediniz.

Direksiyon diş li üzerinden sökünüz.

kutusunu

araç

Güvenlik tedbirlerini alı nı z.

El frenini çekiniz.

Araç için gerekli çamurluk örtülerini örtünüz.

Aracılifte kaldı rmadan önce tekerlek bijonları nıgevş etiniz.

Akümülatörün ş asi kablosunu çı karı nı z.

Araç katalogunda belirlenen destek noktaları ndan aracıkaldı rı nı z.







Öneriler ş ikayetlerini

 

Rotları sökerken uygun alet kullanı nı z.

Rotlarda boş luk kontrolünü yapı nı z.



Direksiyon kutusuna bağlı olan elemanları sökünüz.

Direksiyon kutusuna araç üzerine bağ layan bağlantı elemanları nı sökünüz.



15

 

Direksiyon diş li kontrol ediniz.

kutusunu

söküp 

 

Onarı m için gerekli yedek parçaları belirleyip temin ediniz.



Diş li kutusunu takı nı z.



Direksiyon diş li kutusunu araç üzerine takı nı z.



Rotlarıtakı nı z.



Direksiyon milini simidini takı nı z.

ve

 

Araç kataloguna uygun belirtilen iş lem sı rası na uygun olarak direksiyon diş li kutusunu takı nı z.



Direksiyon diş li kutusunu araç üzerine sabitleyen bağ lantıelemanları nıve diş li kutusuna bağlanan elemanları takı nı z.



Rotlarıaraç kataloguna uygun olarak takı nı z.



Direksiyon simidini ve milini takarken kablo tesisatı na dikkat ediniz.

Sökerken yaptı ğı nı z iş aretlemelere dikkat ediniz.

Araç katalogunda belirlenen iş lem sı rası na uyunuz.



Tekerlekleri takı nı z.



Direksiyon ortalamasıyapı nı z.



Tekerlek bijonları nı belirlenen değerde sı kı nı z.



Direksiyon düz konumda iken tekerlekler de düz konumda olmalı dı r.

Direksiyon ortalaması nıyapı nı z.

  

Değ iş mesi gereken parçaları n tespit formunu doldurunuz.

Parçalarıtemin ediniz.



direksiyon 



Diş li kutusu yağlı tip ise yağı nı boş altı nı z.

Direksiyon diş li kutusunu araç kataloğ u iş lem sı rası na göre sökme iş lemini gerçekleş tiriniz.

Gerekli kontrolleri yapı nı z.

Direksiyon sistemini test ediniz.

16

katalogda

Direksiyon sisteminin bakı m sonrası nda düzgün çalı ş ı p çalı ş madı ğı nı test sürüş ü yaparak kontrol ediniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1.Aş ağ ı dakilerden hangisi direksiyon sisteminin parçaları ndan değildir?

A) Rot baş ı B) Deveboynu C) Avare kol D) Şaft 2.Aş ağ ı dakilerden hangisi aracıistediği yöne sevk eder?

A) Direksiyon simidi B) Süspansiyon C) Fren D) Tekerlek 3. Aş ağ ı dakiler hangisi dairesel hareketi doğrusal harekete çevrilir?

A) Rotlar B) Diş li kutusu C) Deveboynu D) Pitman kolu 4. Direksiyon simidi hangi parça aracı lı ğ ı yla diş li kutusuna hareket iletir?

A) Direksiyon mili B) Rotlar C) Deveboynu D) Mafsal 5.Direksiyon diş lisinin hareketini kı sa rota aktaran parça aş ağı dakilerden hangisidir?

A) Komuta kolu B) Rot baş ı C) Deveboynu D) Mafsal

17

Aş ağı daki ifadeler doğ ru olanlara D, yanlı şolanlarla Y harfi koyunuz.

6. (

) Direksiyon milinin etrafı nısaran parça direksiyon kovanı dı r.

7. (

) Direksiyon ana mili direksiyon diş li kutusuna kayı cımafsal ile bağ lanmı ş tı r.

8. (

) Direksiyon simidine tekerleklerden aktarı lan titreş imleri emen komuta koludur.

9. (

) Uzun ara rot hareketini deveboynu sı nı rlar.

10. (

) Mekanik direksiyonlarda direksiyon geri toplama iş lemi çok kuvvetlidir.

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarları yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

18

ÖĞRENME FAALİ YETİ –2 ÖĞRENME FAALİ YETİ -2 AMAÇ Hidrolik yardı mlıdireksiyon sisteminin bakı m ve onarı mı nıaraç katalog değ erine ve standartlara uygun olarak yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA   

Hidrolik direksiyonlu araçları n mekanik direksiyonlu araçlardan farkı nı araş tı rı nı z.

Mekanik direksiyona ek olarak sonradan hidrolik yardı m takı lı p takı lamayacağı nıve nedenlerini araş tı rı nı z.

Rapor haline getirip sı nı fta sununuz.

2. Hİ DROLİ K Dİ REKSİ YONLAR 2.1. Genel Yapı sı Sürüşkonforunu artı rmak için modern otomobillerde geniştabanlıve düş ük bası nçlı lastikler kullanı lmakta bunun sonucunda da lastik sürtünmesi nedeniyle daha fazla direksiyon döndürme kuvveti gerekmektedir.

Direksiyon döndürme kuvveti, direksiyon diş lisinin diş li oranı nı n artması yla azaltı labilir. Daha büyük bir döndürme kuvveti sağlamak için genişdireksiyon simidi kullanı larak kolay dönüşsağ lanabilir. Ancak bu durum virajlarda dönmeyi zorlaş tı rı r. Bu nedenle direksiyon döndürme kuvveti küçük tutulmak istendiğ inde bazıyardı mcısistemlere ihtiyaç vardı r. Bu yardı mcısistemlerden biri hidrolik yardı mlıdireksiyon sistemidir.

19

Şekil 2.1: Hidrolik direksiyon sistemi

Direksiyon döndürme kuvvetini azaltmak ve sürücünün daha kolay bir ş ekilde aracı yönlendirilmesini sağ lamak üzere çeş itli sistemler geliş tirilmiş tir. Direksiyon döndürme kuvvetini azaltmak için direksiyon diş li kutusunda meydana getirilen döndürme momentini kuvvetlendirmek gerekir. Bu amaçla hidroliğin bası ncı ndan faydalanı lmı ş tı r.

Şekil 2.2: Hidrolik servo direksiyon sistemi

20

Şekil 2.3: Hidrolik servo direksiyonun kesit görünüş ü

Döndürme kuvvetine yardı mcıolan iki ayrıtip direksiyon sistemi vardı r. Bunlardan birincisinde pompanı n hareket edebilmesi için motor gücünden faydalanı lı r. İ kincisinde ise bağ ı msı z bir elektrik motoru kullanı lı r. Her ikisi de hidrolik bası nç üretir. Hidrolik bası nç kremayerin hareket edebilmesi için pinyon diş liye yardı m eder. Bu yardı m miktarıhidrolik bası ncı n miktarı na bağ lıolarak pistonun üzerine uygulanı r. Bu nedenle, daha fazla direksiyon kuvveti gerektiğinde bası nç yükseltilir. Hidrolik bası nçtaki değ iş im, direksiyon ana miline bağ lıbir kumanda valfi ile sağ lanı r.

2.2. Çalı ş ması Nötr Pozisyonu Hidrolik yağ ıpompadan kumanda valfine gönderilir. Kumanda valfi nötr pozisyonunda ise hidroliğ in hepsi kumanda valfinden ve emniyet valfinden geçerek pompaya geri döner. Hidrolik silindirde bası nç oluş maz. Çünkü silindir pistonunun her iki tarafı ndaki bası nç eş ittir. Piston bu durumda herhangi bir yöne hareket etmez. Şekil 2.4: Hidrolik silindirde nötr pozisyon

21

DönüşSı rası nda Direksiyon ana mili herhangi bir yönde döndürüldüğünde kumanda valfıda hareket eder ve hidrolik kanalı n biri kapanı r. Diğer kanal açı lı r ve hidrolik akı şoranı nda değ iş ime neden olur. Akı ş oranıdeğ iş imi, bası nç değiş imine neden olur.

Pistonun her iki tarafı nda bir bası nç farkıoluş ur ve piston daha düş ük bası ncı n olduğu tarafa doğ ru hareket eder.

Silindirin düş ük bası nç tarafı ndaki hidrolik, kontrol valfinden pompaya geri döner. Şekil 2.5: Hidrolik silindirde çalı ş ma konumu

Uygun Direksiyon Kuvveti Hidrolik direksiyon, döndürme kuvvetini azaltmak için kullanı lan bir mekanizmadı r.

Taş ı t hı zlandı ğ ı nda ve sürtünme kuvveti azaldı ğı nda daha az bir direksiyon döndürme kuvvetine ihtiyaç duyulur.

Yol Hissi (Direksiyon Hissi) Hareket halinde aracı n tekerlekleri tarafı ndan direksiyon simidine iletilen dirençten doğan his önem taş ı r. Uygun direksiyon döndürme kuvveti her ş artta ve konumda, her hı z kademesinde elde edilebilmelidir. Aynızamanda da yol ş artlarısürücüye aktarı lmalı dı r.

Uygun direksiyon döndürme kuvveti elde etmek için bazıaraçlarda hidrolik direksiyon sistemine özel bir donanı m eklenmiş tir.  Araç Hı zı nıHissedici Tip Araç hı zıbir hı z sensörü tarafı ndan hissedilir ve pistonun üzerine uygulanan hidrolik bası nç değ iş tirilir. Araç hı zı nda değ iş me olduğu zaman yani yavaş ladı ğıve durduğu zaman direksiyon döndürme kuvvetini azaltmak için hidrolik bası nç artı rı lı r. Yüksek hı zlarda daha az döndürme kuvveti gerektiğ inden bası nç azaltı lı r.  Motor Devir Hissedici Tip Hidrolik direksiyon pompaları nı n çoğu, pompanı n dönme devrini hesaba katmaksı zı n diş li kutusuna sabit debide hidrolik gönderir. Ancak devir hissedici tip pompalarda hidroliğ in debisi belirli bir devrin üstünde azalı r. Böylece pistonun üzerine uygulanan bası nç azalı r.

Bir arı za nedeniyle pompadan direksiyon kutusuna hidrolik akı ş ıkesildiğ inde, sürücü direksiyonu döndürebilmelidir. Eğ er pompa kayı ş ıkopar veya hidrolik sistemde bir kaçak meydana gelirse direksiyon sistemindeki hidrolik takviye ortadan kalkar. Bu durumda direksiyonu çevirmek için daha fazla döndürme kuvveti gerekecektir. Ancak bütün bu arı zalar direksiyonun döndürülmesine engel olmayacaktı r.

Hidrolik Direksiyon Sisteminin Parçaları Hidrolik Pompa Hidrolik direksiyon sistemi yüksek bası nçlıyağila çalı ş ı r. Gerekli yağbası ncıpompa tarafı ndan sağ lanı r.

22

Depo Hidrolik direksiyonun yağı na depoluk eder.

Hidrolik depo, pompa gövdesine veya ayrıbir yere monte edilmiş tir.

Pompa Gövdesi Pompa hareketini motor krank mili kasnağ ı ndan bir kayı şveya elektrik motorundan alı r. Hidroliği belirli bir bası nçla direksiyon diş li kutusuna gönderir. Şekil 2.6: Hidrolik direksiyon diş li

Akı şKontrol Valfi Kutusu Akı şkontrol valfi, motor devrine bağ lı olmaksı zı n sabit debide yağı n pompadan direksiyon kutusuna gönderilmesini düzenler. Bazı pompalarda kontrol spoolu(makara) ile birlikte akı şkontrol valfıde kullanı lmaktadı r. Böylece pompa belli bir devrin üstüne çı ktı ğ ı nda bası lan yağ miktarı azaltı lmaktadı r. Bu tip hidrolik direksiyon sistemi devir hissedici tip olarak tanı mlanmaktadı r. Bu sayede yüksek hı zlarda bile uygun direksiyon performansıelde edilebilir.

Pompaları n her iki tipinde de maksimum hidrolik bası ncı n kontrolü için akı ş kontrol valfinin içerisine bir tahliye valfi yerleş tirilmiş tir.

Maksimum hidrolik bası nç direksiyon simidinin sağ a veya sola tam döndürülmesiyle oluş ur.

Hidrolik pompanı n gönderdiğ i yağ ı n debisi devir ile orantı lıolarak değiş ir. Pompa devri arttı ğı nda yağ ı n debisi de artacağ ı ndan daha fazla hidrolik güç elde edilmiş olur. Bu daha az Şekil 2.7: Depo direksiyon döndürme kuvveti demektir.

Direksiyon döndürme kuvveti de devir ile değ iş ir. Bu durum direksiyon hâkimiyeti açı sı ndan bir dezavantajı dı r. Bu dezavantajıortadan kaldı rabilmek için devir değ iş ikliğ ine bağ lı olmaksı zı n sürekli sabit debi sağlayacak bir sisteme ihtiyaç vardı r. Bu görevi akı şkontrol valfi sağ lamaktadı r.

Araç hı zlandı ğ ı nda lastik direnci vardı r. Bu olay daha az direksiyon döndürme kuvveti gerektirir. Bazıhidrolik direksiyon sistemlerinde yüksek hı z esnası nda daha az hidrolik bası nç gönderilerek direksiyon hissinin elde edilmesi sağ lanmı ş tı r. Pompadan direksiyon diş li kutusuna olan akı şhacmi yüksek hı zda sürüşesnası nda azalı r ve daha az direksiyon yardı mıelde edilir. Pompa debisi pompa devri artı kça artar ancak direksiyon kutusuna giden yağ ı n debisi azalı r. Bu tip direksiyon sistemleri devir hissedici tip olarak adlandı rı lı r. Kontrol spoolu (makara) içerisine yerleş tirilmişakı şkontrol valfi ile donatı lmı ş lardı r.

23

Rölanti yükseltici cihaz Pompa, direksiyon simidi sağa veya sola tam döndüğ ü zaman maksimum hidrolik bası nç üretir. Bu esnada pompanı n üzerinde bir yük vardı r ve motor rölanti devrinde bir azalmaya neden olur. Bu sorunu çözmek için araçlara rölanti yükseltici ilave edilmiş tir.

Pompaya aş ı rıyük uygulandı ğ ı nda rölanti devrini artı rı r. Pompa gövdesine monte edilmiş hava kontrol valfine hidrolik bası nç etki ettiğ inde motora giren hava miktarıdeğ iş tirilerek motor devri yükseltilir.

Diş li kutusu, hidrolik içindeki piston, kremayer diş li mili üstüne yerleş tirilmiş tir ve hidrolik pompanı n meydana getirdiği hidrolik bası nç, pistonun iki yönünden birine iş leyerek kremayeri hareket ettirir. Hidrolik bası nç kaçağ ı , piston üstündeki piston keçesiyle önlenir.

Hidroliğin harici kaçakları nıönleyen, silindirin her iki tarafı nda birer yağkeçesi vardı r.

Kumanda valf mili direksiyon simidine bağ lı dı r. Direksiyon simidi düz sürüşpozisyonunda iken kumanda valfi de düz konumdadı r. Bu durumda hidrolik pompanı n bastı ğ ıyağpiston yüzeylerini etkilemeyip rezervuar tanka geri döner. Direksiyon herhangi bir yöne döndürüldüğünde ise kumanda valfi hidrolik yağ ıpistonun bir yüzeyine doğru yönlendirir, pistonun aksi tarafıise kumanda valfi üzerinden rezervuar tanka açı lı r.

2.3. Hidrolik Güç Yardı mlı Direksiyonlar Avantajları  Sürücünün yönlendirme için harcadı ğıgüç en aza indirilerek sürücünün yorulması nıengeller.  Direksiyon belli bir manevra sı rası nda dönme miktarıazaltı r.  Yoldaki bazı tepkilerin sürücü tarafı ndan direksiyonda hissedilmesini azaltı r.  Lastik patlamalarısı rası nda direksiyonun kontrolün kaybedilmesini önler ve güvenirliğ i arttı rı r.

Dezavantajları  Yeni ek sistemler kullanarak parça sayı sıartmı şve maliyet fazlalaş mı ş tı r.  Yeni ek sistemler kullanarak karmaş ı k bir yapıoluş muş tur ve bakı mı zorlaş mı ş tı r.  Hidrolik pompa motordan ek bir güç çektiğ i için yakı t ekonomisi kötüleş mektedir.  Motor çalı ş madı ğı zamanlarda direksiyon simidinin döndürülmesi zorlaş maktadı r.

24

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem basamakları 

Öneriler ş ikayetlerini



Sürücü ş ikâyetlerini dinleyiniz ve değ erlendiriniz. 

Sürücü dinleyip not alı nı z.

Yapacağı nı z iş lemlerde üretici firma talimatları na uyunuz.



Direksiyon sisteminin arı zası nıteş his  ediniz. 

Yol testi yapı nı z.

Direksiyon arı zası nıtespit ediniz.

   

Aracıaskı ya alı nı z.

  





Tekerlekleri sökünüz.

Güvenlik tedbirlerini alı nı z.

El frenini çekiniz.

Araç için gerekli çamurluk örtülerini örtünüz.

Aracılifte kaldı rmadan önce tekerlek bijonları nıgevş etiniz.

Akümülatörün ş asi kablosunu çı karı nı z.

Araç katalogunda belirlenen destek noktaları ndan aracıkaldı rı nı z.



Ön tekerleklerin bijonları nısökerek tekerlekleri araçtan alı nı z.



Araçta hava yastı ğ ı varsa araç katalogundaki iş lem sı rası na ve kuralları na dikkat ederek iş lemi gerçekleş tiriniz.

Direksiyon simidinin direksiyon miline takı ldı ğ ı noktaya iş aret koyunuz.

Direksiyon simidi ve milinde araç katalogunda belirlenen kontrolleri yapı nı z.

Direksiyon simidini ve milini sökünüz  ve kontrol ediniz. 

 



Rotlarısöküp kontrol ediniz.



 Hidrolik yardı mlı direksiyon diş li  kutusunu araç üzerinden sökünüz

25

Rotları sökerken uygun alet kullanı nı z.

Rotlarda boş luk kontrolünü yapı nı z.

Hidrolik sı vı sı nısistemden boş altı nı z.

Hidrolik boruları nı n ucunu yukarı gelecek ş ekilde tespit ediniz.

 

 

Hidrolik yardı mlı direksiyon diş li kutusunu söküp kontrol ediniz.



Direksiyon kutusuna bağ lıolan bütün elemanları sökünüz.

Direksiyon kutusunu araç üzerine bağ layan bağlantı elemanları nı sökünüz.

Direksiyon diş li kutusunu araç katalogundaki iş lem sı rası na göre sökünüz.

Araç katalogunda belirtilen kontrol esasları na uyunuz.



Hidrolik pompayımotor gövdesine bağ layan bağlantı elemanları nı gevş etip kayı ş ı n zarar görmesini engelleyiniz.



Araç katalogunu göz önünde bulundurarak gerekli yedek parçaları tespit ediniz.

 

Direksiyon diş li kutusunu takı nı z.

Araç kataloguna uygun belirtilen iş lem sı rası na uygun olarak direksiyon diş li kutusunu takı nı z.



Direksiyon diş li kutusunu araç üzerine  takı nı z.

Katalogda gösterilen tork değerinde bağ lantıelemanları nısı kı nı z.

 

Hidrolik takı nı z.

Hidrolik pompayımotor üzerindeki bağ lantıkı smı na takı nı z.

Kayı şgerginliğini katalog değ erine uygun ölçüde ayarlayı nı z.



Hidrolik pompayımotor üzerinden söküp kontrollerini yapı nı z.



Onarı m için gerekli yedek parçaları belirleyip temin ediniz.

pompayı motor

üzerine  



Rotlarıtakı nı z.



Direksiyon milini simidini takı nı z.



 ve

direksiyon



Tekerlekleri takı nı z.



Direksiyon ortalamasıyapı nı z.



Aracı n rot takı mları nıaraç kataloğ una uygun olarak takı n Ön düzen ayarıyapı lana kadar her iki rot uzunlukları nı uygun ölçüde ayarlayarak sı kı n Direksiyon simidini ve milini takarken kablo tesisatı na dikkat ediniz.

Araç kataloğunda belirlenen iş lem sı rası na uyunuz.



Tekerlek bijonları nı belirlenen değerde sı kı nı z.



Direksiyon düz konumda iken tekerleklerinde düz konumda olması na dikkat ediniz.

26

katalogda





Araç katalogunda belirlenen iş lem sı rası na göre direksiyon ortalaması nı yapı nı z.



Direksiyon sisteminin sonrası nda düzgün çalı ş madı ğı nıkontrol ediniz.

Direksiyon sistemini test ediniz.

27

bakı m çalı ş ı p

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1) Aş ağ ı dakilerin hangisi hidrolik silindirin görevidir?

A) Hidroliği yönlendirmek B) Tekerlekleri çevirmek C) Hidrolik bası ncı artı rmak D) Rotlarıharekete geçirmek 2) Aş ağ ı dakilerden hangisi hidrolik direksiyon sisteminin parçası değ ildir?

A) Kumanda valfi B) Hidrolik silindir C) Elektrik motoru D) Pompa 3) Motordaki değ iş ik devirlere göre sabit debi sağ layan aş ağ ı dakilerden hangisidir?

A) Akı şkontrol valfi B) Pompa C) Kayı ş D) Hidrolik silindir 4) Hidrolik direksiyonlarda pompa hareketini nereden alı r?

A) Elektrik motorundan B) Araç motorundan C) Vantilatörden D) Alternatörden 5) Hidrolik pompa ürettiği bası nçlıhidroliğ i nereye gönderir?

A) Akı şkontrol valfine B) Direksiyon diş li kutusuna C) Hidrolik depoya D) Silindir pistonuna

28

Aş ağı daki ifadelerden doğ ru olanlara D, yanlı şolanlarla Y harfi koyunuz.

6. ( ) Sonsuz vida ve sektör diş lisi, direksiyon diş li kutusunun içindeki ana parçalardandı r.

7. ( ) Direksiyon hissi direksiyon simidinin döndürülmesi sı rası nda hissedilen dirence denir 8. ( ) Hidrolik yardı mlıdireksiyonu olan aracı n motoru durursa direksiyonu kullanmak mümkün değ ildir.

9. ( ) Araç hı zlandı ğızaman daha az lastik direnci vardı r 10.( ) Pompa, direksiyon simidi sağa veya sola tam döndüğ ü zaman maksimum güç üretir

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarları yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

29

ÖĞRENME FAALİ YETİ –3 ÖĞRENME FAALİ YETİ -3 AMAÇ Elektrik yardı mlıdireksiyon sistemin bakı m ve onarı mı nıaraç katalog değerine uygun olarak yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA   

Çevrenizde elektrik yardı mlıdireksiyon sistemine sahip araç çeş itlerini araş tı rı nı z.

Elektrik yardı mımekanik direksiyon sistemlerine sonradan adapte edilebilir mi?

Araş tı rma sonuçları nı rapor haline getirip sı nı fta sununuz.

3. ELEKTRİ K YARDIMLI Dİ REKSİ YON Sİ STEMLERİ Hidrolik direksiyon pompalarıbazıdurumlarda yetersiz kalmaktadı r. Oto yolda hı zla giderken ve direksiyonun pek az bir takviye gereksinimi olduğu bir durumda dahi pompa bütün hı zı yla çalı ş maktadı r. En çok takviye düş ük hı zlarda ve park esnası ndaki manevralarda gerekirken, motor düş ük devirde çalı ş acağ ı ndan pompa da yavaşdönmektedir. Çünkü pompa hareketini motordan almaktadı r. Bu sorunun çözümü için geliş tirilen sistemde direksiyon sisteminin elektronik kontrollü bir elektrik motoruyla çalı ş tı rı lması dı r. Sistem sadece yakı t ekonomisini geliş tirmekle kalmaz aynızamanda, yerden tasarruf sağlamakta, gürültüye neden olabilecek kayı şaksamı nıortadan kaldı rmakta direksiyon tepkisini geliş tirmekte ve manevralarıseri hale getirmektedir.

3.1. Direksiyon Sistemlerinin Arı zalarıve Belirtileri Direksiyon sistemi kontrol edilirken, direksiyon sistemi ve ön tekerlekler, süspansiyon, akslar ve ş asi arası nda ki yakı n iliş ki unutulmamalı dı r. Bu nedenle ortaya çı kacak problemler sürücüye direksiyon sisteminden gibi görünse bile süspansiyon sistemi içindeki problemler arı zanı n ası l sebebi de olabilmektedir.

Bu nedenle, karar vermeden önce, direksiyon sistemi içinde yer alan problemleri göz önüne almak ve diğer bütün olasınedenleri kontrol etmek, bize zaman ve efor tasarrufu sağ layacaktı r.

Hidrolik direksiyon sistemlerinde oluş abilecek arı zalar, muhtemel sebepleri ve tamir yöntemleri aş ağ ı daki tablolarda gösterilecektir. Bu arı zalar mekanik direksiyon sistemlerindeki arı zalarla benzerlik göstere bilirler. Aş ağ ı da bütün arı zalar da verilecektir.

30

Arı za Bulma Aş ı rıDireksiyon Simidi Boş luğ u Direksiyon sisteminde birçok mafsal olduğ undan, çok az bir boş luk olmasıbeklenir Bu nedenle, direksiyon sistemindeki parçaları n gevş emesi ve mafsalları n aş ı nması sonucunda oluş an aş ı rıbir boş luk, aracı n yolda gezmesine ve bir tarafa gezmesine sebep olacaktı r. Bu da lastiklerde anormal aş ı ntı lara ve titreş imlere neden olacaktı r.

Direksiyon kolunun kontrolü Direksiyon simidinin yukarıve aş ağı , sola ve sağa, ileri ve geri hareketi ve direksiyon simidinin ana mil üzerindeki bağlantı sı nı n iyi olup olmadı ğ ı nı n kontrolü, ana mil bilyaları nı n gevş ek olup olmadı ğ ıve direksiyon kolonunun bağ lantı ları nı n sı kı lı ğ ı nı n kontrol edilmesidir.

Direksiyon simidi boş luğ unun kontrolü Araç düz sürüşkonumunda iken, direksiyon simidi hafifçe döndürüldüğ ünde ön tekerlekler döner. Fakat ön tekerleklerin tam dönmesi için yeterli değildir Bu esnadaki direksiyon simidi hareketinin miktarı na direksiyon simidi boş luğ u deyebiliriz. Kabul edilebilir boş luk limiti araç modeline göre değiş iklikle birlikte 30 mm.' den daha fazla değ ildir. Eğ er boş luk fazla ise, buna aş ağ ı da yazı lıarı zaları n biri veya birkaçıneden olabilir.

Direksiyon simidi somunu yetersiz sı kı lı kta  Direksiyon diş lisinin aş ı nmasıveya yanlı şayar  Aş ı nmı şbağ lantımafsallar  Gevş ek konsol bağlantı ları  Gevş ek tekerlek bilyeleri

31

 Gevş ek ana mil mafsalları Direksiyon Bağ lantı ları nı n Gevş ekliğ inin Kontrolü Aracı n önü krikodayken, ön tekerleklerin ileri ve geri, ve yandan yana hareket ettirilerek kontrol edilir. Eğ er onlarda aş ı n boş luk varsa, bağlantı lar veya tekerlek bilyaları muhtemelen gevş emiş tir.

Direksiyon Simidi Boş luğ unun Kontrolü Tekerlek Bilyesi Gevş ekliğ inin Kontrolü Aracı n önü krikoda iken, tekerleğ in her birinin üstünden ve altı ndan tutarak sallanması ile gevş ekliği kontrol edilir. Eğer herhangi bir gevş eklik bulursa, muhtemelen süspansiyon kolu burçları nda, rotillerde ve tekerlek bilyaları nda aş ı nma mevcuttur.

Boş luğ u ayak freni uygulandı ktan sonra tekrar kontrol edildiğinde boş luk azalmı ş sa, problem tekerlek bilyaları ndan baş ka bir yerden geliyor demektir. Eğ er boş luk tamamen ortadan kalkmı ş sa boş luğ un nedeni tekerlek bil yalan demektir.

Sert Direksiyon Direksiyon simidi içinde aş ı n direnç veya tekerleklerde aş ı rıbir toparlanma kuvvetinin oluş ması direksiyon simidinin sert çalı ş ması na neden olur.  Aracı n önü krikoda iken, direksiyon diş li ve direksiyon bağlantı ları nıayı rarak her bir parçanı n ayrıayrıkontrolüne müsaade eder. Eğer direksiyon kutusu çalı ş masısertse; direksiyon diş lisinde bir arı za, ön yükleme ayarı nda yanlı ş lı k, yağveya gres azalması , bilya veya burçlarda bir arı za olması na neden olur.  Direksiyon çolak kolu ve bağ lantı sı nıayı rarak, çolak kol çevrilir. Eğ er ağı rsa, rotiller veya kin pim arı zalı dı r.  Aş ı rıkaster de muhtemelen sert direksiyona neden olacaktı r.

32

Yolda Gezme Yolda gezmenin anlamı , aracı n direksiyon ile yönlendirildiği istikametin dı ş ı na çı kma eğiliminde olması dı r. Bu, oluş tuğu zaman aracı n arzu edilen yönde gitmesi için sürücünün direksiyon simidini sürekli düzeltmeye çalı ş masıgerekir. "Direksiyon Sisteminde Aş ı n Boş luk " ve "Sert Direksiyon" kı sı mları nda açı klanan nedenler, aracı n yolda gezmesine de neden olabilir.

33





Direksiyon bağlantı ları nı n gevş ekliğinin kontrolü; Aracı n önü krikodayken, ön tekerleklerin ileri ve geri, ve yandan yana hareket ettirilerek kontrol edilir. Eğ er onlarda aş ı n boş luk varsa, bağ lantı lar veya tekerlek bil yalarımuhtemelen gevş emiş tir.

Aracı n önü krikodayken, direksiyon diş lisi ve direksiyon bağ lantı ları nıayı rarak, her bir parçanı n ayrıayrıkontrolüne müsaade eder. Eğer direksiyon kutusu çalı ş masısertse; direksiyon diş lisinde bir arı za, ön yükleme ayarı nda yanlı ş lı k, yağveya gres azalması , bilya veya burçlarda bir arı za olması na neden olur.

34



Tekerlek bilyesi gevş ekliğ inin kontrolü: Aracı n önü krikoda iken, tekerleğin her birinin üstünden ve altı ndan tutarak sallanmasıile gevş ekliği kontrol edilir. Eğ er herhangi bir gevş eklik bulunursa, muhtemelen süspansiyon kolu burçları nda, rotillerde ve tekerlek bilyaları nda aş ı nma mevcuttur. Boş luğu ayak freni uygulandı ktan sonra tekrar kontrol edildiğ inde boş luk azalmı ş sa problem tekerlek bilyaları ndan baş ka bir yerden geliyor demektir. Eğ er boş luk tamamen ortadan kalkmı ş sa boş luk tamamen nedeni tekerlek bilyalarıdemektir.  Eğ er kaster çok küçük veya negatifse veya toe-in veya toe-out aş ı n ise, muhtemelen yolda gezme meydana gelir.

Normal SürüşEsnası nda Aracı n Bir Tarafa Çekmesi

Bunun anlamış udur, sürücü aracıdüzgün bir konumda sürmeye çalı ş ı r iken aracı n bir tarafa aktı ğ ıhissedilir. Bu sağve sol tekerlekler arası nda dönme dirençleri içinde veya sağve sol direksiyon akslarıetrafı nda iş leyen momentler içinde büyük farklı lı klar olduğ u zaman, aracı n bir tarafa çekmesi ş eklinde ortaya çı kar.

35



Eğ er sağve sol lastiklerin dı şçap ölçülerinde bir fark varsa, lastiklerin bir dönüş ünde gittikleri mesafe farklı dı r. Bunun sonucunda, aracı n ileri hareketinde, araçta sağveya sola doğru çekme hissedilecek  Eğ er sağ ve sol lastiklerin hava bası nçlarıfarklıise, lastiklerin dönme dirençlerinde fark olacaktı , bu da araçta sağa veya sola doğru çekmeye neden olacaktı r.  Eğ er toe-in veya toe-out aş ı rıise veya sağve sol kamber veya kasteder arası ndaki Fark aş ı rıise araçta da muhtemelen bir tarafa çekme olacaktı r.

Direksiyon Simidinin Titremesi Direksiyon simidinin titremesi, ön tekerlekleri balanssı zlı k nedeniyle oluş turduğ u vibrasyonun (titreş imin) direksiyon simidini dönme yönünde hareket ettirmesidir. Yüksek hı zlarda ortaya çı kan vibrasyonlar da titreme olarak nitelendirilir.

36

Düzensiz lastik aş ı ntı ları na, direksiyon sistemi veya süspansiyon içindeki arı zalar neden olabilir. Eğ er titreme lastik değiş ikliğ inden sonra kalkar ise de kontrole devam edilir.

Muhtemelen aş ı n kaster de titremeye neden olur. Sağve sol tekerlekler arası ndaki, aş ı n toe-in veya toe-out, aş ı rıkamber veya düzensiz kamberde titremeye neden olur.

Direksiyon Darbesi Direksiyon darbesinin anlamış udur; ön tekerlekler yol içindeki bir engelle karş ı laş tı klarızaman oluş an darbelerin direksiyon simidini sarsması dı r. Hafif bir darbe normaldir, fakat aş ı n darbe çok dikkatli bir ş ekilde incelenmelidir.

Hidrolik Direksiyon İ çin Sert Direksiyon  Direksiyon sistemi içinde aş ı rıdirenç veya tekerleklerde aş ı rıbir toparlanma kuvvetinin oluş ması yla, sert direksiyon simidi problemi ortaya çı kar.  Direksiyon çolak kolu ve bağ lantı sı nıayı rarak, çolak kol çevrilir. Eğ er ağı rsa, rotiller veya king pim arı zalı dı r  Aş ı rıkaster de muhtemelen sert direksiyona neden olacaktı r.

37

3.2. Direksiyon Sitemlerinde Pasif Güvenlik Önlemleri Geliş en otomotiv teknolojisi ile birlikte araç hı zları nda da artı şolmuş tur. Bu kaza oranları nı n artması na sebep olmuş tur. Kazalardaki yaralanmaları , insan ve mal kayı pları nı engellemek için pasif güvenlik sistemlerine ihtiyaç duyulmuş tur. Çarpı ş ma testleri kaza anı nda oluş an fiziksel ve teknik bilgilere iliş kin bilgiler verdiğinden pasif güvenlik sistemleri sürekli geliş mektedir.

Kaza anı nda sürücünün kazayıen hafif ş ekilde atlatabilmesi yüksek derecedeki yüklerde deforme olabilecek direksiyon mili, direksiyonun öne doğ ru hareket etmesini sağ lamaktı r.

Güvenli Direksiyon Kolonu Güvenli direksiyon kolonu çarpı ş ma anı nda etkilenen parçalarla bağlantı lı dı r. Yolcu kabinine kontrolsüz giriş , sürücünün direksiyon simidine ve miline çarpma riskini önemli ölçüde arttı rmaktadı r. Bu nedenle “yoldan çekilmesi gerekir”. Ayrı ca düzenlenme, hava yastı ğı nı n “hedefini ş aş ı rmaması ” için, olduğ u gibi kalmalı dı r. Bu amaçlar doğ rultusunda direksiyon kolonu çarpı ş ma sı rası nda en derin pozisyona doğ ru çekilir.

Darbe anı nda, direksiyon sürücüye her an temas edebilir. Çarpmanı n ş iddetine ve koltuk pozisyonuna göre sürücünün emniyet kemeri takı lıolsa dahi baş ı nıdireksiyona çarpma tehlikesi vardı r. Yaralanma riskini azaltmak için direksiyon çerçevesi kollarıve göbeğ i kı rı lmaya dayanı klımalzeme ile kaplanmı ş tı r. Göbek direksiyonun içerisine iyice gömülerek enerji emici(absorbe)ve deforme olabilen malzeme ile desteklenmiş tir.

Direksiyon milinin deforme olabilen kı smıteleskopik olarak çalı ş makta kaza anı nda aracı n ön kı smızarar gördüğ ünde çarpı ş manı n etkisiyle oluş an kuvvet akı mı nı n direksiyona doğrudan ulaş ması nıengellemektedir Yeni çarpı ş ma konsepti, direksiyon simidinin kalkarak, direksiyon kolonunun sürücü bölümüne girmesini engellemektedir. Direksiyon kolonlarıönden çarpmalarda 60’lıyı llara kadar neredeyse ş işetkisi oluş turuyordu. Sürücünün ağ ı r yaralanma ve can kaybıriski çok yüksekti. O zamandan beri trafik yoğ unluğ u çok artması na rağmen trafik kazası nda can kayı pları nı n buna oranla yüksek düş üş ler göstermesi güvenli direksiyon kolonu gibi önlemlere bağlanmalı dı r. Yeni çarpı ş ma konsepti, direksiyon simidinin kalkarak, direksiyon kolonunun yolcu bölümüne girmesini engellemektedir.

38

Şekil 3.1: Direksiyon sistemlerindeki güvenlik önlemleri

39

3.3. Elektro Hidrolik Yardı mlı Yön Kontrol (Direksiyon) Sistemleri

Şekil 3.2: Elektro-hidrolik yardı mlıdireksiyon sistemi

Elektro Hidrolik Yardı mlıYön Kontrol (Direksiyon) Sisteminin Avantajları  Daha yüksek konfor,  Manevra sı rası nda yumuş ak, direksiyon  Yüksek hı zda daha sert direksiyon (emniyet faktörü).  Yakı t tasarrufu Elektro hidrolik yardı mlıdireksiyon sisteminde hidrolik pompa elektrikli pompa tarafı ndan tahrik edilmekte ve aracı n motorundan bağı msı z olarak çalı ş maktadı r. Bu sistemde direksiyon dönme açı sı nıalgı layan direksiyon açısensörü direksiyon mili üzerinde bulunan hidrolik pompa buna bağ lıelektrik motoru ve kontrol ünitesi tek bir gövde içerisine yerleş tirilmiş tir.

40

Şekil 3.3: Elektro-hidrolik yardı mlıdireksiyon diş li kutusu

Direksiyon Kontrol Lambası Kontak anahtarıaçı ldı ktan sonra direksiyon kontrol lambasıyanar. Bu süre zarfı nda bir kontrol ünitesi devreye girer. Motor çalı ş tı ktan ve kontrol periyodu sona erdikten sonra direksiyon kontrol lambasısönmelidir. Lamba sönmüyorsa sistemde bir arı za olduğ u anlaş ı lı r.

Direksiyon AçıSensörü

Şekil 3.4: Sensör, direksiyon diş li kutusunun üzerinde bulunur.

Direksiyon dönme açı sı nıalgı lar ve direksiyon açı sal hı zı nıhesaplar. Sensörün devre dı ş ıkaldı ğ ıdurumda direksiyon ünitesi çalı ş maya devam eder. Direksiyon kontrol ünitesi devre dı ş ı kalı r. İ htiyaç duyulan direksiyon gücü mekanik olarak sağ lanı r.

41

Direksiyon Kontrol Ünitesi Direksiyon Kontrol ünitesi, motor ve pompa ile aynıgövde içerisine yerleş tirilmiş tir.

Bu, direksiyon milinin açı sal hı zı na ve aracı n hı zı na bağ ı mlıolarak pompa motoruna kontrol eder. İ htiyaç duyulan bası nç ve hidrolik miktarıkontrol ünitesinin hafı zası nda bulunan bir karakteristik alandan okunur. Çalı ş ma süresince ortaya çı kan hatalarıhafı zası na kaydeder.

Hidrolik yağ ı n aş ı rı derecede ı sı ndı ğ ızaman sistemi devre dı ş ıbı rakan koruyucu bir devre ile donatı lmı ş tı r.

Şekil 3.5: Servo direksiyon devre ş eması

42

Elektro-hidrolik Direksiyonunun Avantajları  Hidrolik sisteme göre % 85’e varan enerji tasarrufu sağ lamaktadı r.  Çevreye bı rakı lan atı k yağazalmaktadı r.  Taş ı tı n kullanı mısı rası nda, 100 km’ de, yakı ttan yaklaş ı k 0,2 lt tasarruf sağ lanmaktadı r  Manevrada sı rası nda yumuş ak, yüksek hı zda sert direksiyonla aktif emniyet sağ lamaktadı r.

Yapı sı Elektro hidrolik direksiyon, direksiyon açı sal hı zı na ve araç hı zı na bağ ı mlıolarak çalı ş an bir direksiyondur. Direksiyon hidrolik pompası ; diş li pompa ve elektronik kontrollü motordan oluş maktadı r.

Elektromotor, yalnı zca taş ı t motoru çalı ş ı rken çalı ş ı r. Direksiyon açı sal hı z sinyali, araç hı z bilgisi ve motor devir sinyali, kontrol ünitesine gönderilir. Kontrol ünitesi, Sinyalleri değ erlendirerek elektromotorun ve diş li pompası nı n devrini düzenler ve bununla birlikte hidrolik yağı n debisini ayarlar.

Motor Pompa Ünitesi Motor pompa ünitesi kapalıbir parçadı r. Direksiyon kontrol ünitesi ve yağdeposu motor pompa ünitesi üzerinde bulunur. Motor pompa ünitesi için özel tasarı mlanan bağlantı elemanlarıile kauçuk yataklarla elastiki bir ş ekilde taş ı tş asisine bağ lanı r.

Motor pompa ünitesinde aş ağ ı dakiler mevcuttur:  Hidrolik pompa ünitesi,  Bası nç sı nı rlama supabı ,  Elektrik motoru,  Hidrolik yağdeposu,  Direksiyon kontrol ünitesi.

Motor pompa ünitesi bakı m ve onarı m gerektirmez. Bası nç hattı , pompayı , direksiyon diş li kutusu ile birleş tirir. Hidrolik yağ ı nı n geri dönüş yağ deposuna açı lı r.

43

Şekil 3.6: Hidrolik pompa

Kapasitif Direksiyon Açı Sensörü Kapasitif direksiyon açısensörü, direksiyon kontrol ünitesine bağ lanmı ş9 küçük plakadan ve rotor miline bağ lanmı şbüyük bir plakadan oluş ur. Küçük plakaları n bir bölümü büyük plaka ile aynıhizadadı r. Bunlar kondansatör özelliğ i gösterirler. Rotorun herhangi bir yöne döndürülmesi durumunda kondansatörlerin kapasitesi değ iş erek direksiyon kontrol ünitesi için sinyal üretirler.

44

Şekil 3.7: Kondansatör düzensizliği prensip ş eması

Hidrolik Kumanda Ünitesi Hidrolik Kumanda Ünitesinin Yapı sıve İ ş levi Hidrolik kumanda ünitesinde bilinen servo direksiyonunun benzeri olan, bir tarafı çevirme levhaları yla, diğer tarafıise tahrik pinyonu ve kumanda kovanları yla bağ lıolan bir çevirme çubuğ u vardı r.

Şekil 3.8: Hidrolik kumanda

Düz Gidiş Direksiyon düz konumda iken çevirme levhalarıçalı ş ma silindirleri girişkı sı mları nı kapatı r. Hidroliğ in geçiş i engellenir. Direksiyonda herhangi bir dönme hareketi meydana gelmediğ i için direksiyon açısensörü, direksiyon açı sal hı zı nıalgı lamaz. Herhangi bir dönme hareketi olmadı ğ ıiçin pompada bası nç meydana gelmez.

45

Şekil 3.9: Düz gidiş

Sola Çevirme Direksiyonun hareketiyle çevirme çubuğ u, çevirme levhası nıhareket ettirir. Çevirme levhası nı n konumu değ iş ir. Besleme hattı ndan bası nçlıhidroliğ in akı ş ısilindirin sağ tarafı ndaki açı k bulunan kanala doğru gider. Aynıanda çevirme levhasıbesleme hattı nı n sol tarafı ndaki kanalıkapatı r. Çalı ş ma silindirinin sol tarafı ndan geri dönüş üm kanalıaçı lı r. Çalı ş ma silindirin sağtarafı ndaki bası nçlıhidrolik, pistonu hareket ettirdiğ i zaman, piston sol tarafı ndaki hidrolik silindirin sol tarafı ndan geri dönüş üm kananı yla depoya döner. Çevirme iş lemi tamamlandı ktan sonra, çevirme levhasıve kumanda kovanları nınötr konuma getirerek bası nç iletim hattı nıkapatı r.

Şekil 3.10: Sola çevirme

Hidrolik YağDurumunun Kontrol Edilmesi  Hidrolik yağdurumu, depo kapağ ı ndaki ölçüm çubuğ u yardı mıile kontrol edilir.  Hidrolik yağı n soğuk olması durumunda: alt çizgide olmasıgerekir.  Hidrolik yağ ı n sı cak olmasıdurumunda (motor harareti 50° C’ den itibaren) yaklaş ı k olarak üst ve alt çizgilerin ortası nda olmalı dı r.

46

YağSeviyesinin Ölçülmesi  Kilitleme kapağı sökülür  Yağölçüm çubuğ u bir bezle temizlenir  Kilitleme kapağı elle sı kı lı r  Kilitleme kapağı çı kartı lı r ve ölçüm çubuğ undaki yağı n seviyesi okunur.

Kendi Kendine Teş his Sistemde herhangi bir arı za olduğu zaman arı za test cihazıbağlantı larısistemin kontrol soketine bağlanı r. Cihazı n yönlendirmesiyle her safhasıkontrol edilir. Kontroller direksiyonun değiş ik konumları nda ayrıayrıyapı lı r. Cihazdaki değerler ile elde edilen değ erler cihaz içerisinde karş ı laş tı rı lı r ve buna göre karar verilir. Eğer sistemde arı za var ise hafı za ünitesinde arı za ile ilgili bilgiler arı za test cihazı nda görülür. Sistemdeki arı za giderilmeye çalı ş ı lı r.

3.4. Dört Tekerlek Yön Kontrol Sistemleri Dört tekerlek yön kontrol sistemleri (4WS) daha yüksek manevra kabiliyeti, yüksek hı z kontrolü ve dengesi ile bazıtasarı mlarda düş ük hı zlarda dar alanlarda dönebilme ve park edebilme imkânısağ lamaktadı r. Bazıaraçlarda kullanı lan tasarı mlarda elektronik ve hidrolik yardı mı yla arka tekerlekleri ön tekerleklerin ters yönde çevrilmesidir. Dönüşanı ndaki alan bu sayede büyük ölçüde azaltı lmı şolur. Yüksek hı zlarda ise, arka tekerlekler ile ön tekerlekler aynıyönde dönmektedir. Tekerleklerin aynıyönde dönmesiyle ş erit değ iş tirme gibi hareketlerin çok çabuk ve daha az kaymalara neden olabilecek ş ekilde yapı lması sağ lanmaktadı r. Arka tekerleklerin açı sı nda meydana gelecek çok küçük bir değ iş iklik dahi aracı n viraj alma özellikleri üzerinde büyük etki yapmaktadı r.

3.5. Elektro Mekanik Direksiyon Sistemi Hidrolik direksiyon pompasıbazıdurumlarda yetersiz kalmaktadı r. Oto yolda hı zla yol alı ndı ğ ı nda ve direksiyonun az bir takviye gereksinimi olduğunda pompa bütün hı zı yla çalı ş maktadı r. En çok direksiyon takviye ihtiyacıdüş ük hı zlarda ve park esnası ndaki manevralarda duyulmaktadı r. Motor düş ük devirde çalı ş acağ ı ndan pompa da yavaş dönmektedir. Çünkü pompa hareketini motordan almaktadı r. Bu sorunun çözümü için, direksiyon sistemi elektronik kontrollü bir elektrik motoruyla çalı ş tı rı lı r hale getirilmiş tir.

Sistem sadece yakı t ekonomisini geliş tirmekle kalmaz aynızamanda, yerden tasarruf sağ lar.

Gürültüye neden olabilecek kayı ş aksamı nı ortadan kaldı rı r. Direksiyon tepkisini geliş tirmekte ve manevralarıseri hale getirmektedir.

47

Şekil 3.11: Elektro-mekanik direksiyon



Sistem sürücüye gerçek yol durumuna bağ lıbir direksiyon döndürme kuvveti sunar.  Sürücünün direksiyon hareketi, direksiyon mili ve ara mil üzerinden sonsuz diş liye ve direksiyon diş lisine aktarı lı r.  Direksiyonun kendi kendine toplayarak düz hale gelmesi elektro-mekanik direksiyon sistemi tarafı ndan desteklenir.  Sistem yol tutuşhissini sürücüye aktarı r.  Sistem girişve çı kı şsinyallerini ve direksiyon parçaları nı n çalı ş ması nıizler.

Elektro-mekanik direksiyon sistemi kompakt bir üniteye sahiptir. Bu ünite direksiyon diş lilerini, örneğin kontrol ünitesini, elektrik motorunu ve sensörleri kapsar. Bu sebeple karmaş ı k kablo tesisatı na gerek yoktur.

Karş ı laş tı rma Ağ ı rlı k Güç tüketim Şehir içi Şehir dı ş ı Mekanik direksiyon diş lileriyle karş ı laş tı rı ldı ğı nda ek yakı t tüketimi

Hidrolik

Elektromekanik

16 kg

11 kg

400 W 800–1000 W

25 W 10 W

0,1 lt

0,01 lt

48

Elektro-mekanik direksiyon siteminde yönlendirme, üniversal bağlantımilinden önce yer alan parçalar tarafı ndan gerçekleş tirilir. Bu sistemde moment bir elektrik motoru tarafı ndan desteklenir.

Direksiyon Kolonu ve Parçaları  Elektro-mekanik direksiyon sisteminin önemli parçalarış unlardı r:  Direksiyon mili  Yükseklik ayarlıdireksiyon kolonu borusu  Ara mil  Burulma çubuğu  Direksiyon moment sensörü ve direksiyon konum sensörünün bulunduğ u sensör muhafazası  Elektrik motoru ve kaplin  Sonsuz tahrik diş lisi  Diş li kutusu muhafazası  Direksiyon kolonu elektronik kontrol ünitesi ve üniversal bağ lantımili Elektro Mekanik Direksiyon Sisteminin Parçaları Elektro-mekanik direksiyon sisteminin merkezi parçasıburulma çubuğ udur. Çubuk çelikten yapı lmı ş tı r ve boylaması na ekseni etrafı nda dönebilir. Burulma çubuğu mekanik olarak ara mil ve sonsuz diş liyi birbirine bağ lar

Şekil 3.12: Elektro-mekanik direksiyon sistemi parçaları

49

Bu bağ lantıyardı mı yla ara mil ve sonsuz tahrik diş lisi küçük bir açı yla döner. Bu küçük açıdeğiş imi direksiyonun çevrilme iş lemine baş ladı ğ ıanlamı na gelir.

Şekil 3.13: Burulma çubuğu

50

Direksiyon Mekanizması Sonsuz diş li Sonsuz diş li elektrik motorunun da yer aldı ğıbir alüminyum diş li kutusuna yerleş tirilmiş tir. Motor mili üzerindeki sonsuz diş li direksiyon mili üzerindeki diş liyle kavraş ı r. Diş li oranı22,1’ dir. Diş li gövdesi ve sonsuz diş li metalden yapı lmı ş tı r. Mekanik gürültünün azaltı lmasıamacı yla diş li halkasıplastikten imal edilmiş tir.

Şekil 3.14: Elektrik kontrolü

Sensör Muhafazası Direksiyon konum sensörü ve direksiyon moment sensörü muhafazaya monte edilmiş tir. Sensör muhafazasısonsuz diş linin üzerinde yer alı r. Sensör muhafazasıkontrol ünitesine soket ile bağ lanı r.

Direksiyon Konum Sensörü Sonsuz diş li miline bağlı dı r. Direksiyon konum sensörü direksiyonun o anki konumunu izler.

51

Direksiyon Moment Sensörü Burulma çubuğuna bağ lı dı r. Ara mil ile birlikte burulma çubuğunun dönme açı sı nı izler. Kontrol ünitesi bu sinyale dayalıolarak moment hesaplaması nıyapar. Hesaplanan moment 0,01 Nm değerini aş arsa kontrol ünitesi direksiyon çevirme desteğ ine ihtiyaç olduğunu kabul eder.

Direksiyon moment sensör arı zalanı rsa sistem çalı ş maz. Direksiyon konum sensörü arı zalanı rsa <<kendi kendine aktif hizalama>> iş levi devre dı ş ıkalı r. Her iki durumda da arı za gösterge lambasıyanacaktı r.

Direksiyon Kontrol Ünitesi Kontrol ünitesi sonsuz diş li muhafazası na vidalanmı şbir kasa içindedir. Kontrol ünitesi araç hı zı nıda dikkate alarak sensörlerden gelen sinyalleri değ erlendirerek gerekli direksiyon çevirme desteğ ini hesaplar. Kontrol ünitesi arı zalanı rsa, arı za gösterge lambası devreye girer.

Elektro-Mekanik Direksiyon Motoru Bu motor, sonsuz diş li muhafazası na vidalanmı ş tı r. Titreş imlerin aktarı lmamasıiçin bir kauçuk tampon ile bağ lanmı ş tı r. Motor mili, sonsuz diş liye esnek bir kauçuk kaplinle bağ lı dı r. Böylece motorun ilk çalı ş ma torku sonsuz diş liye yumuş ak bir ş ekilde aktarı lı r.

Motorun azami güç tüketimi 720 Wattı r ve 2 Nm tork üretir. Tepki verme süresinin çok kı sa olmasınedeniyle direksiyon döndürme hareketlerine ani bir ş ekilde cevap verir. Elektrik motoru voltaj beslemesini elektronik kontrol ünitesi üzerinden alı r Direksiyon Kontrol Lambası Bu uyarılambasıgösterge tablası nda yer almaktadı r. Kontrol ünitesi direksiyon sisteminde bir arı za tespit ederse gösterge tablosundaki uyarılambasıyanar.

Direksiyonun Çalı ş ması Çizimde üst ve alt bölüm olarak ikiye ayrı lmı ş tı r. Direksiyon moment sensörü üst kı sma direksiyon konum sensörü ise alt kı sma yerleş tirilmiş tir. Sürücü direksiyonu çevirmeye baş lar. Burulma çubuğu da aynıanda döner. Burulma çubuğuyla birlikte dönen direksiyon moment sensörü, direksiyon üzerine etkiyen torkun

52

Şekil 3.15: Sensörler

Şekil 3.16: Direksiyon döndürme ş eması

53

Yönünü ve ş iddetini içeren sinyali kontrol ünitesine gönderir. Kontrol ünitesi gerekli olan döndürme desteğ ini hesaplar. Elektrik motorunu çalı ş tı rı r. Direksiyon diş lisine aktarı lan tork, sürücü ve motor tarafı ndan aktarı lan toplam torktur.

Şekil 3.17: Toplam tork çizelgesi

Sürücü direksiyona uyguladı ğ ıtorku artı rı rsa, elektrik motoru tork desteğ ini artı rı r. Bu da direksiyon diş lisinin daha kolay bir ş ekilde dönmesine yardı mcıolur.

Sürücü direksiyona uyguladı ğ ı torku azaltı rsa burulma çubuğ unun burulması azalacaktı r. Sonuç olarak, direksiyon moment sensörü kontrol ünitesine daha düş ük sinyal gönderir. Kontrol ünitesi elektrik motorunu devreye sokarak tork desteğ ini azaltı r. Tekerlek ayarı na bağlıolarak direksiyon sistemi aracı n düz doğrultuda gitmesi için çalı ş acaktı r.

Direksiyon diş ilisi üzerindeki geri toplama momenti sürücünün direksiyona uyguladı ğ ı torkun ve tork desteğinin toplamı ndan fazlaysa sistem aracıdüz doğrultuda hareket ettirecek ş ekilde direksiyonu toplayacaktı r.

Şekil 3.18: Bir yönde konum

54

Kendi Kendine Aktif Hizalama Sürücü dönüşesnası nda direksiyonu bı rakı rsa burulma çubuğu üzerindeki burulma ortadan kalkar. Bu anda elektrik motoru devreden çı kar. Sonuç olarak tork desteği ortadan kalkar.

Araç hala düz doğrultuda hareket etmiyorsa bu durum direksiyon konum sensörü tarafı ndan algı lanı r. Elektrik motoru devreye girer ve direksiyon düz doğrultuya gelecek ş ekilde döndürülür.

Avantajları  İ htiyaca bağ lıgüç alı mısayesinde yakı t tüketiminin düş ürülmesi her durumda optimal direksiyon hissi  Yoldaki girinti ve çı kı ntı lara karş ıdaha az duyarlı k  Düz sürüşkonumunda tekerleklerin aktif bir ş ekilde sı fı rlanması nısağ lamak  Kabin içinde düş ük gürültü oluş umu

55

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem Basamaklar  

Sürücünün ş ikâyetlerini dinleyiniz ve değerlendiriniz.

  



Direksiyon sisteminin arı zası nı teş his ediniz.

   



Aracıaskı ya alı nı z.

  



 Tekerlekleri sökünüz. 



Direksiyon simidini ve direksiyon milini sök ve kontrol ediniz.

 



Rotlarısök ve kontrol ediniz.



56

Öneriler Test sonucu arı za bildirim formunu doldurunuz.

Test sonucu değerlendirmenizi yaparken araç kataloguna göre değ erlendirmenizi yapı nı z.

Aracı sürücüsüyle birlikte yol testine tabi tutarak arı zanı n ortaya çı kması nı sağlayacak ş artlarda sürünüz.

Sürücünün ş ikâyetleri doğrultusunda direksiyon arı zası nıtespit ediniz.

Arı zanı n baş ka nedende kaynaklanı p kaynaklanmadı ğı nıkontrol ediniz.

Aracı lifte kaldı rmadan önce tekerlek bijonları nıgevş etiniz.

Akümülatörün ş asi kablosunu çı karı nı z.

Araç katalogunda belirlenen destek noktaları ndan aracıkaldı rı nı z.

Lift lastiklerinin aş ı ntı sı nıkontrol ediniz.

Yangı n söndürme cihazı nıhazı r bulundurunuz.

Araç için gerekli çamurluk örtülerini örtünüz. Ön tekerleklerin bijonları nıuygun anahtar kullanarak sökme iş lemini gerçekleş tiriniz.

Eğ er araçta hava yastı ğ ıvarsa araç katalogundaki iş lem sı rası na ve kuralları na dikkat ederek iş lemi gerçekleş tir Direksiyon simidi ve milinde araç katalogunda belirlenen kontrolleri yapı nı z Rotları sökerken uygun çektirme kullanı nı z.

Rotlarda boş luk kontrolünü yapı nı z.

 

Elektrik yardı mlıdireksiyon diş li kutusunu araç üzerinden sökünüz.



Onarı m için gerekli yedek parçaları belirleyiniz ve temin ediniz.



Direksiyon diş li kutusunu takı nı z.

   



Direksiyon diş li kutusunu araç üzerine takı nı z.



Rotlarıtakı nı z.



Direksiyon milini ve direksiyon simidini takı nı z.

   



Tekerlekleri takı nı z.





Direksiyon ortalamasıyapı nı z.

 



Direksiyon sistemini test ediniz.



57

Direksiyon kutusuna bağ lıolan bütün elemanları sökünüz.

Direksiyon kutusuna araç üzerine bağ layan bağ lantıelemanları nı sökünüz.

Araç katalogunu göz önünde bulundurarak gerekli yedek parçaları tespit ediniz.

Araç kataloguna uygun belirtilen iş lem sı rası na uygun olarak direksiyon diş li kutusunu takı nı z.

Direksiyon diş li kutusunu araç üzerine takı nı z.

Katalogda gösterilen tork değ erinde bağ lantıelemanları nısı kma iş lemini yapı nı z.

Araca uygun yeni rot takı mları nıaraç kataloguna uygun olarak takı nı z.

Direksiyon simidini ve milini takarken kablo tesisatı na dikkat ediniz.

Araç katalogunda belirlenen iş lem sı rası na uyunuz.

Tekerlek bijonları nıkatalogda belirlenen değ erde sı kı nı z.

Direksiyon düz konumda iken tekerlekler de düz konumda olmalı dı r.

Araç katalogunda belirlenen iş lem sı rası na göre direksiyon ortalaması nı yapı nı z.

Direksiyon sisteminin bakı m sonrası nda düzgün çalı ş ı p çalı ş madı ğ ı nıtest sürüş ü yaparak kontrol ediniz

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1)Sürüşsı rası nda araç sağ a çekiyorsa sebebini yazı nı z?

A) Lastik hava bası ncıeş it değ il B) Sürücü aracıhı zlısürüyor C) Yaylar yağ sı z kalmı ş tı r D) Viraja hı zlıgirilmiş tir 2)Araç viraj alı rken ses yapı yor sebebini yazı nı z?

A) Viraja girerken yüksek hı zla girilmiş tir B) Lastiklerin hava bası ncı çok yüksektir.

C) Lastiklerin hava bası ncı çok düş üktür D) Tekerlekler balanssı zdı r 3)Elektro hidrolik direksiyonlarda, direksiyon güç desteğ i için gereken hidrolik bası nç nereden sağlanı r?

A) Araç motorunun tahrik ettiğ i hidrolik pompadan B) Elektromotorun tahrik ettiği diş li pompadan C) Yağpompası ndan D) Vantilatör kayı ş ı ndan 4) Elektromekanik direksiyon sisteminin çalı ş masıiçin hangi sensörler gereklidir?

A) Direksiyon konum sensörü B) Direksiyon moment sensörü C) Direksiyon moment ve konum sensörü D) Hall sensörü 5) Direksiyon sisteminde fazla boş luk olması nı n nedeni aş ağı dakilerden hangisidir?

A) Rot bağ lantı larıaş ı nmı ş tı r.

B) Lastikler aş ı nmı ş tı r C) Direksiyon mili aş ı nmı ş tı r D) Amortisörler arı zalı dı r

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarları yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

58

MODÜL DEĞERLENDİ RME MODÜL DEĞERLENDİ RME Aş ağ ı daki iş lemlerde kendi çalı ş manı zıkontrol ediniz. Hedefe iliş kin tüm davranı ş ları kazandı ğ ı nı z taktirde baş arı lısayı lı rsı nı z.

KONTROL Lİ STESİ Değ erlendirme Ölçütleri

Evet



Sürücünün ş ikâyetlerini dinlediniz mi?



Sürücünün ş ikâyetlerini değerlendirdiniz mi?



Direksiyon sisteminin arı zası nıteş his ettiniz mi?



Aracıaskı ya aldı nı z mı ?



Tekerlekleri söktünüz mü?



Direksiyon simidini ve direksiyon milini söktünüz mü?



Direksiyon simidini ve direksiyon milini kontrol etiniz mi?



Rotlarısöktünüz mü?



Rotlarıkontrol ettiniz mi?



Direksiyon diş li kutusunu söktünüz mü?



Direksiyon diş li kutusunu kontrol ettiniz mi?



Onarı m için gerekli yedek parçalarıbelirlediniz mi?



Onarı m için gerekli yedek parçaları nı temin ettiniz mi?



Direksiyon diş li kutusunu taktı nı z mı ?



Direksiyon diş li kutusunu araç üzerine taktı nı z mı ?



Hidrolik yardı mlıdireksiyon diş li kutusunu araç üzerinden söktünüz mü?

Hidrolik yardı mlıdireksiyon diş li kutusunu söktünüz mü?

Hidrolik yardı mlıdireksiyon diş li kutusunu kontrol ettiniz mi?

  

Hidrolik pompayımotor üzerinden söktünüz mü?



Hidrolik pompanı n kontrollerini yaptı nı z mı ?



Onarı m için gerekli yedek parçalarıbelirlediniz mi?

59

Hayı r



Onarı m için gerekli yedek parçalarıtemin ettiniz mi?



Direksiyon diş li kutusunu taktı nı z mı ?



Direksiyon diş li kutusunu araç üzerine taktı nı z mı ?



Hidrolik pompayımotor üzerine taktı nı z mı ?



Elektrik yardı mlıdireksiyon diş li kutusunu araç üzerinden söktünüz mü?



Elektrik yardı mlıdireksiyon diş li kutusunu söktünüz mü?



Elektrik yardı mlıdireksiyon diş li kutusunu kontrol ettiniz mi?



Onarı m için gerekli yedek parçalarıbelirlediniz mi?



Onarı m için gerekli yedek parçalarıtemin ettiniz mi?



Direksiyon diş li kutusunu taktı nı z mı ?

 

Direksiyon diş li kutusunu araç üzerine taktı nı z mı ?

Rotlarıtaktı nı z mı ?



Direksiyon milini taktı nı z mı ?



Direksiyon direksiyon simidini taktı nı z mı ?



Tekerlekleri taktı nı z mı ?



Direksiyon ortalamasıyaptı nı z mı ?



Direksiyon sistemini test ettiniz mi?

Yukarı da vermiş olduğ unuz cevapları n evet olması gerekir. Hayı r, olarak cevapladı kları nı z faaliyete tekrar dönerek tekrarlayı nı z.

60

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİ YETİ –1 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

D A B A A Doğ ru Doğ ru Yanlı ş Yanlı ş Yanlı ş

ÖĞRENME FAALİ YETİ –2 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

D C A B B Doğ ru Doğ ru Yanlı ş Yanlı ş Doğ ru

ÖĞRENME FAALİ YETİ –3 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5

A D B C A

61

KAYNAKÇA KAYNAKÇA 

ALTIPARMAK Duran, Şasi Ders Notları , Ankara, 2000.



ANLAŞİ brahim, Şasi, MEB Yayı nları , Altı ncı Baskı ,İ stanbul, 1996.



Fİ LDİ ŞA. Muhtar, H. Türkmen, T. Karasu, İ . Yiğ it, M. Berispek, Motorculuk Bölümü Şasi İ şve İ ş lem Yaprakları , MEB Yayı nları , Dördüncü Baskı , İ stanbul, 2001.



STAUDT Wilfried, Motorlu Taş ı t Tekniğ i, MEB Yayı nları , İ kinci Baskı , 2000.



FORD, Otomotiv Teknolojisinin Temelleri, Teknik Servis Eğ itimi



TOYOTA, Temel Servis Bilgisi



WOLKSWAGEN, Eğitim Notları



www.howstuffworks.com



www.obitet.gazi.edu.tr

62