Microsoft Word - EĞME BÜKME+. GRAFİK BİTTİ

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

METAL TEKNOLOJİSİ

EĞME BÜKME

ANKARA 2007

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; 

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).



Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.



Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.



Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.



Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.



Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR GİRİŞ ÖĞRENME FAALİYETİ-1 1. EĞME BÜKME 1.1. Eğme Bükmenin Tanımı 1.2. Eğme Bükmenin Gereği ve Önemi 1.3. Eğme Bükme Bölgesindeki Değişimlerin ve Tarafsız (Nötr) Eksenin Tanımı 1.4. Eğme Bükmede Açınım Boyu Hesabı 1.4.1. Dolu Malzemelerin Açınım Boyu Hesabı 1.4.2. Sac Malzemelerin Açınım Boylarının Hesaplanması ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖĞRENME FAALİYETİ-2 2. ÇEKİÇLE MENGENEDE EĞME-BÜKME YÖNTEMİ UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖĞRENME FAALİYETİ-3 3. PROFİLLER ARASINDAN PARÇA ÇIKARARAK EĞME BÜKME UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖĞRENME FAALİYETİ-4 4. KENET TEZGÂHINDA EĞME BÜKME YÖNTEMLERİ 4.1. Kenet tezgâhında Bükme İşlerinde, Dikkat Edilmesi Gerekli Hususlar UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖĞRENME FAALİYETİ-5 5. SİLİNDİRDE EĞME BÜKME YÖNTEMLERİ UYGULAMA FAALIYETI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARLARI KAYNAKÇA

i

ii 1 3 3 3 3 4 5 5 6 8 11 11 13 15 17 17 19 23 25 25 28 30 32 34 34 37 40 42 43 44

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD

521MMI041

ALAN

Metal Teknolojisi

DAL/MESLEK

Ortak Alan

MODÜLÜN ADI

Eğme Bükme

MODÜLÜN TANIMI

Eğme bükme işleminin, el ve makinelerde yapımının verildiği öğrenme materyalidir.

SÜRE ÖN KOŞUL YETERLİK

MODÜLÜN AMACI

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

40/24 Markalama, Ölçme-Kontrol, Kesme ve Eğeleme Modülünü Almış Olmak Eğme Bükme Yapmak Genel Amaç Gerekli ortam ve ekipman sağlandığında, tekniğine uygun olarak el ile ve makinada eğme-bükme yapabileceksiniz.

Amaçlar 1. Eğme-bükme işleminin tanımı ve önemi, nötr eksen kavramını, açınım boyunun hesaplanmasını öğreneceksiniz.

2. Ölçü ve toleransları belirlenmiş iş parçasını, resme uygun mengenede çekiç ile bükeceksiniz.

3. Resimde belirlenmiş ölçü, açı, toleranslara uygun olarak profiller arasından parça çıkararak, bükme yapabileceksiniz.

4. Modülün içinde açıklanan, kenet tezgâhı kullanma tekniklerini uygulayarak kenet tezgâhında bükme yapabileceksiniz.

5. Tekniğine uygun silindirde bükme yapabileceksiniz.

Ortam: Sınıf ve atölye ortamı Donanım: Mengene, markalama takımları, çekiç, bükülecek gereç, bükme makinaları  Bu modül içerisinde her öğrenme faaliyetinden sonra çoktan seçmeli sorular ve uygulamalı sorularla kendi kendinizi değerlendirebileceksiniz.  Modül sonunda öğretmeniniz tarafından yapılan uygulamalı sınavla, kazandığınız bilgi ve beceriler değerlendirilecektir.

ii

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Dünyada ve ülkemizde her geçen gün sanayi ve endüstri gelişmektedir. Sizde dünyada önemli yer kaplayan metal sektöründe yer almaya adaysınız. Günümüzde bilgili, becerikli ve iyi yetişmiş personele bu sektör ihtiyaç duyar. Bu modülde size öğretilmek istenen eğme– bükme işleri de, bu sektörün can damarlarındandır.

Günümüzde eğme bükme konusunda faaliyet gösteren büyüklü küçüklü binlerce işletme vardır. Bu işletmeler için makine, takım, kalıp imalatı yapan işletmelerde azımsanmayacak kadar çoktur. Bu modülde elde edeceğiniz bilgi ve beceriler ile sektörlerde iş imkânı bulacaksınız. Bu işletmelerden bazıları; çelik eşya, konstrüksiyon, makine, süsleme demirciliği, otomotiv, demir doğramadır.

Başarı dileğiyle.

1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ–1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ Bu öğrenme faaliyeti ile sınıf ortamında, açınım boyu hesaplamasını doğru olarak yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA   

Yaşadığınız ortamlarda, eğme bükme işlemi ile imal edilmiş cisimleri araştırınız.

Eğme bükme konusunda faaliyet gösteren işletmeleri araştırınız.

Araştırdığınız cisimleri ve işletmeleri rapor halinde sınıfa sununuz.

1. EĞME BÜKME 1.1. Eğme Bükmenin Tanımı Metal parçaların kalıcı biçim değişimine (plastik şekil değişimine) uğrayacak şekilde, eğme kuvvetleri altında, şekil değiştirmesine bükme denir. Şekil 1.1’de, eğme kuvveti uygulanarak bükme işleminin yapılması gösterilmektedir.

EĞME KUVVETİ

MENGENE

MALZEME

Şekil 1.1: Bükme işlemi

1.2. Eğme Bükmenin Gereği ve Önemi İş parçalarının tasarlanması ve üretilmesinde değişik işlemler uygulanabilir (markalama, kesme, delme, kaynak ,vb.). Bu işlemlerden biri de bükme işlemidir. Sacların, içi dolu malzemelerin ve boru profillerin, eğme-bükme işlemlerini, çelik eşya, dekoratif demircilik, makine imalat, çelik yapı gibi bir çok sektörde görmekteyiz.

Bükme işlemi: 3

 

İş parçasını değişik şekillerde üretmek, İnce saclara, şekle bağlı olarak dayanım kazandırmak amacı ile yapılır.

1.3. Eğme Bükme Bölgesindeki Değişimlerin ve Tarafsız (Nötr) Eksenin Tanımı Bükme esnasında iş parçasının dış yüzeyi çekme kuvvetleri etkisiyle uzar. İç yüzey basma kuvvetleri etkisi ile kısalır (Şekil 1.2). İkisinin arasında bulunan bir merkez eksen ise sabit kalır, uzama ya da kısalma meydana gelmez. Bu uzama veya kısalmanın olmadığı eksen, nötr eksen adını alır. Şekil 1.2’de çekme ve basma bölgesindeki değişim görülmektedir.

Şekil 1. 1: Bükme esnasında eksenler

Şekil 1. 2: Bükme sonrası malzemede meydana gelen değişimler

4

1.4. Eğme Bükmede Açınım Boyu Hesabı 1.4.1. Dolu Malzemelerin Açınım Boyu Hesabı Parçalar yay oluşturacak şekilde bükülecekse, oluşacak yay boyu hesaplanırken, nötr eksen, dolayısıyla nötr yarıçap esas alınır. Aşağıda bununla ilgili iki örnek verilmiştir: Örnek1: Şekil 1.3’te, 10x10 kesitli malzemeden, 55mm yarı çapında bir halka yapılmıştır.

Malzemenin kaç mm uzunluğunda kesilmesi gerektiğini bulunuz?

10

10

R

B(

45

)

RN (? )

Şekil 1. 3: Dolu malzemelerin bükülmesine ait örnek

Parçanın iç yarıçapı 45 mm ve kalınlığı 10 mm olduğuna göre, nötr yarıçap 50 mm olur. Dolayısıyla kesilecek boy: L= Açınım boyu (Kesilecek parça boyu ) (mm), RB= Bükülen parçanın iç yarı çapı (mm), RN=Bükülen parçanın nötr ekseni (mm), RÇ= Bükülen parçanın çekilen ekseni (mm), a = Bükülen parçanın kalınlığı(mm), α= Bükme açısı L= 2 x Л x RN x αo/360o L= 2 x 3,14 x 50 x 360o / 360o L= 314 mm (Kesilecek parça boyu) 5

S(10)

Örnek 2: Şekil 1.4’te, 10 mm kalınlığındaki malzemeden, yarı çapı 60 olacak şekilde bükme işlemi yapılıyor. Resme göre açınım boyunu (malzemenin kesilecek boy ölçüsü) hesaplayınız ?

L1(150) =?

L2(200)

RN

) 70 (1 4 L

R6 0

L3(200)

45°

Şekil 1. 4: Dolu malzemelerin bükülmesine ait örnek

Bükümün iç yarıçapı 60 ve parça kalınlığı 10 mm olduğuna göre, nötr yarıçap 65 mm’dir.

Dolayısıyla açınım boyu: L=L1+ ( 2πRN90o ) / 360o + L2+( 2πRN90o)/ 360o +L3+( 2πRN45o )/ 360o +L4 L=150 +(2 x3,14x65x90) /360 +200+(2x3,14x65x90)/360 +200+(2x3,14x65x45)/360+170 L=975.125mm (Kesilecek boy)

1.4.2. Sac Malzemelerin Açınım Boylarının Hesaplanması Sac malzemeler kenet tezgâhında köşeli olarak (yay oluşturmayacak şekilde) bükülecekse, parçaların iç köşe ölçüleri dikkate alınarak açılmış boy hesabı yapılır. Şekil 1.5’te bükme işlemi yapılan sacların açınım boylarının bulunması verilmiştir.

6

I

II (56)

2

35 33

15

15

30

30

(28)

(38)

40

35

2 25

60 56

28

30

38

L=122

Şekil 1.5: Açınım boyları hesaplanacak sac malzemeler

I L=(40-2)+(60-4)+(30-2).

L= 38+56+28 L=122

II L=(35-2)+(30-4)+(25-4)+(15-4 )+ (35-4)+(15-2) L=33+26+21+11+31+13 L = 135

Sacların bükme resimlerinde, ölçülendirme genellikle dış köşelerden yapılır.

Hesaplamalarımızı yukarıda örnekte görüldüğü gibi, iç köşelere göre yaptığımızda, ölçüden sac kalınlığını düşeriz.

7

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Öğrenme faaliyetinde edindiğiniz bilgileri ölçmeye yönelik çoktan seçmeli test hazırlanmıştır. Bu testi kendinize uygulayınız ve bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı belirleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi bükme işleminin amaçlarındandır?

A) B) C) D)

İnce saclara dayanım kazandırmak.

Sacların boylarını kısaltmak.

Kalın parçalara dayanım kazandırmak Kalın parçaların boylarını kısaltmak.

2. Bükme eksenlerinde ne tür değişmeler meydana gelir?

A) B) C) D)

Çekme yüzeyi kısalır, nötr eksen uzar, basma yüzeyi değişmez. Çekme yüzeyi uzar, nötr eksen kısalır, basma yüzeyi değişmez. Çekme yüzeyi uzar, nötr eksen değişmez, basma yüzeyi kısalır. Çekme yüzeyi kısalır, nötr eksen değişmez, basma yüzeyi uzar.

3. Parçaların açınım boylarını hesaplarken, nötr eksene göre hesaplama yapılır ise, bükme işleminde aşağıdakilerden hangisi gerçekleşir?

A) B) C) D)

Parçanın boyu ölçüden kısa olur.

Parçanın boyu ölçüden uzun olur.

Parçanın boyu ölçüde olur.

Hiçbiri

4. Kenet tezgâhında bükme işlemi yapan bir kişi, parçanın ölçüden büyük olduğunu görüyor.

Nasıl bir hata yapmış olabilir?

A) B) C) D)

Dış ölçülere göre hesaplama yapmıştır. İç ölçüler göre hesaplama yapmıştır. İç ölçülerden sac kalınlığını düşmemiştir.

Dış ölçülerden sac kalınlığını düşmüştür.

8

20

RN (?)

RÇ

45 0

20

30) RB(4

5. Yukarıda resmi verilen, dış çapı 900 mm olması istenen, 20x20 içi dolu kare parçanın açınım boyu ne olmalıdır.?

A) B) C) D)

2825.1 2763.2 2700.4 2900.6

6. Aşağıda şekli ve ölçüleri verilen iş parçasının ilkel (açınım) boyu hangisidir.?

200 0

250

4

R2

200

A) 650.75

B) 719.08

C) 812.03

9

D) 811.75

7. Aşağıdaki resimde, 1mm kalınlığında sacdan bükülen bir parçanın açınım boyu hangisidir?

30

30

50

1

20

A) 133

10

B) 134

C) 131

D) 132

8. Aşağıdaki resimde, 2 mm kalınlığında sacdan bükülen bir parçanın açınım boyu hangisidir?

35

45

25

78

A)169

B)171

C)173

10

D)175

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ Gerekli araç gereç ve ortam sağlandığında, tekniğine uygun, mengenede çekiçle bükme yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA 

Çekiç ile mengenede, eğme-bükme işlemi yapılarak üretilmiş iş parçasının, yüzey düzgünlüğünü, makinelerde yapılmış iş parçası ile karşılaştırarak, sonucu rapor halinde sınıfa sununuz.

2. ÇEKİÇLE MENGENEDE EĞME-BÜKME YÖNTEMİ Mengenelerde eğme-bükme işlemi, çekiç, tokmak ve yardımcı araçlardan yararlanarak gerçekleştirilir.

Eğilecek ince parçalar tokmak yardımıyla eğilmelidir. Elin baskısı ile ilk gerilim alınır. İlk darbeler eğilme çizgisinin yanına vurulmaz. Tokmak darbeleri baş kısımdan başlayarak eğilme çizgisine doğru yavaş yavaş yakınlaştırılır.

Eğerken darbeler daima sabit çene üzerine indirilir. Şekil 2.1: Tokmakla eğme-bükme

Daha kısa parçalar, mümkün olduğu kadar düzgün bir yüzey elde etmek amacıyla, düzeltme parçası ile bükülür.

Böylece parça yüzeyinde darbe izleri meydana gelmez. Şekil 2.2: Düzeltme parçası ile eğme-bükme

11

Geniş ve kısa bükümlü malzemeler kademeli olarak birkaç defa yatırılarak, istenen açıya getirilir.

Bir defada eğme işlemi yapılmaya çalışılır ise; yüzeyde ondüle (katlanma) oluşur. Şekil 2.3: Geniş gereçlerin mengenede bükülmesi

Sonunda bir düzeltme takozu ile yüzey düz hale getirilir (Şekil 2.4).

Şekil 2.4: Yüzeyin düzeltilmesi

Parçalara istenilen şekilleri vermek için biçimlendirme parçası kullanılır. Bükülecek parçalar şekillendirme parçası ile birlikte mengeneye bağlanır.

Bundan sonra bükülecek parça mengene üzerine yatırılarak bükme yapılır.

Şekil 2.5: Biçimlendirme parçası ile bükme

12

UYGULAMAFAALİYETİ FAALİYETİ UYGULAMA İşlem Basamakları 

    



Ölçme ve değerlendirme kısmında verilen resmi inceleyiniz.

Bükmeden önce açınım boyunu bulunuz.

Parçayı, resimde belirtilen ölçülere göre markalayınız.

Parçayı, markaladığımız açınım boyuna göre, tekniğine uygun kesiniz.

Açınım boyuna göre kesilen parçayı, eğeleyerek köşelere pah kırınız.

Markalama çizgisi, mengenenin bükme köşesine gelecek şekilde parçayı mengeneye bağlayınız.

Aşağıda şekilde gösterildiği gibi parçayı biraz bükünüz.

Öneriler Açınım hesaplarını dikkatli yapınız.

Yanlış bulacağınız açınım boyu, parçanın hatalı kesilmesi ve hurdaya atılmasına sebep olur.

Markalama modülünde öğrendiğimiz yöntem ve teknikleri dikkate alınız.

Kesme modülünde öğrendiğiniz yöntem, teknik ve güvenlik kurallarını uygulayarak işlemi yapınız.

Eğeleme modülünde öğrendiğiniz, yöntem, teknik ve güvenlik kurallarını uygulayarak işlemi yapınız. Çekiç ile eğme-bükme işlerinde kullanacağımız çekicin sapının çatlak olmamasına, çekiç sap kamasının olmasına, güvenliğiniz için dikkat etmelisiniz.

Bir önceki işlemde büktüğümüz büküm çizgisini, 20mm çapında bir Çekiç ile eğme-bükme işleminde aşırı şekillendirme parçasının ortası ile güç kullanmayınız.

Aşırı güç parçanın, aynı hizada mengeneye bağlayınız. mengenenin ve diğer takımların zarar görmesine neden olur.

13



Şekillendirme parçası ile parça arasında Mengeneye parçayı çok sıkmadan boşluk bırakmadan mengeneye bağlayınız çekiç ile, malafa ve sac arasındaki boşluk ve bükme işlemini bu kenar içinde, alınmalıdır. tekrarlayınız.

Bu işlem safhasından sonra, yandaki şekilde görüldüğü gibi parçanın kenar uçları aynı seviyede olmalıdır.



Markalama çizgilerini mengenenin bükme köşeleri ile aynı hizaya getiriniz.

Aşağıda, şekilde görüldüğü gibi bükme işlemini tamamlayınız.

Bükme işlemi tamamlandıktan sonra ölçü ve kontrol aletlerini tekniğe uygun kullanarak, iş parçasının ölçülerini kontrol ediniz.

14

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME UYGULAMALI TEST

0 R1

Ø1 0

2

2x45

22

Aşağıdaki uygulama faaliyetini yapınız.

Aşağıda ölçüleri ve büküm şekli verilen iş parçasını mengenede bükünüz.

40 58

25

Kalınlık 2

?

NOT: Açınım boyunu öğrenci kendi hesaplayacaktır.

Verilen faaliyetler doğrultusunda yaptığınız çalışmaları aşağıdaki ölçütlere göre değerlendiriniz.

15

KONTROL LİSTESİ Değerlendirme Ölçütleri

Evet



İş önlüğü, eldiven,vb. güvenlik kurallarını uyguladınız mı?



Alet, takım ve çekiç kamalarının kontrolünü yaptınız mı?



Açınım boyunun doğru buldunuz mu?



Doğru markalama yaptınız mı?



Parçayı ölçüsünde kestiniz mi?



Eğeleme ve pah kırma yaptınız mı?



Markalama çizgilerini, mengene bükme çenesine doğru bağlandınız mı?



Başlangıç bükümünü yaptınız mı?



Parçayı şekillendirme parçası ile büktünüz mü?



Kenarları 90o olacak şekilde büktünüz mü?



Parçayı gönyesinde ve ölçüsünde büktünüz mü?



Parçanın yüzey ve kesilen kenarlarının temizliğini yaptınız mı?



Parçanın yüzeyinde çekiç izleri olmamalı. Kontrol ettiniz mi?

16

Hayir

ÖĞRENME FAALİYETİ–3 ÖĞRENME FAALİYETİ-3 Uygulamalarda hatanız var ise eksikliklerinizi tamamlayınız. Eğer cevaplarınızın tamamı Evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

AMAÇ Gerekli araç gereç ve ortam sağlandığında, tekniğine uygun, profiller arasından parça çıkararak eğme-bükme yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA   

Atölyemizde kullanılan profil çeşitlerini ve ebatlarını araştırınız.

Profillerin eğme bükme işlemlerinde, bükme bölgesinde görülen şekil değişikliklerini araştırınız.

Araştırma konularını rapor halinde hazırlayınız. Öğretmeniniz ve arkadaşlarınız ile tartışınız.

3. PROFİLLER ARASINDAN PARÇA ÇIKARARAK EĞME BÜKME Profil borularda, yay oluşturacak şekilde veya köçeli bükme yapıldığında bükümün iç kısmında kalan basma bölgesinde ezilme ve yanlara doğru yayılma meydana gelir. Şekil 3.2’de bu şekilde bozuk olarak bükülmüş bir profil görülmektedir. Profiller Şekil 3.1’de görüldüğü gibi, köşeli bükülecekse, söz edilen şekil bozukluklarının oluşmaması için, bükme bölgesinin iç kısmında parça çıkarılarak, bükme yapılır. Profiller yay oluşturacak şekilde bükülecekse, içleri doldurularak bükülür veya bükme makinalarında kalıplar yardımıyla ezilmeden bükülür.

17

Şekil 3.1

Resim 3. 2

Şekil 3.3

Şekil 3.4

Profiller arasından parça çıkararak eğme bükme yöntemi, sacların bükülmesi ile oluşturulan özel sac profillerin bükülmesinde sıkça kullanılır. Sacların bükülmesi ile oluşturulan profiller arasından parça, profil halinde bükülmeden çıkarılır.

Sac malzeme, profil şeklinde bükülmeden markalanır. Şekil 3.3’te görüldüğü gibi taranmış bölge, bükülmeden çıkarılır. Parçanın çıkraılmasından sonra sac, profil oluşturacak şekilde bükülür ve daha sonra bu profil Şekil 3.4’teki gibi, bükme işlemine tabi tutulur.

Böylece profil halini alan sactan parça bükümden önce çıkarılmış olur. Şekil 3.3’ü inceleyiniz. Profil halini alan malzemeden parça çıkarıldığı için bükme işlemi gerçekleşmiştir.

18

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları 



 



Öneriler

Ölçme ve değerlendirme kısmında Açınım hesaplarını, öğrendiğiniz bükme resmi verilen parçanın açınım boyunu hesaplamaları konusunu inceledikten sonra hesaplayınız. dikkatlice yapınız.

Markalama Modülü’ nde kazandığınız Parçayı, hesaplanan açınım boyu ve yöntem ve tekniklere uygun markalama bükme açısına uygun markalayınız. yapınız.

Markalama çizgilerine uygun kesme Kesme Modülü’ nde öğrendiğiniz işlemini yapınız. yöntem, teknik ve güvenlik kurallarını uygulayınız.

Kesme yüzeylerini gönyesinde eğeleyiniz.

Eğeleme Modülü’ nde öğrendiğiniz, yöntem ve teknikleri uygulayınız.

Parçayı, mengeneye gönyede bağlayınız. Şekilde görüldüğü gibi parça ile mengene arasındaki gönyeyi kontrol ediniz.

Gereci gönyede bağladınız mı?

Gereç gönyede bağlanmaz ise bükme işleminden sonra parçada çaprazlık oluşur.

19



Markalama çizgisini, mengene bükme Markalama çizgisi, mengene bükme köşesi ile aynı hizada olacak şekilde köşesi ile aynı hizada mı? bağlayınız.

Markalama çizgisi, bükmenin yapılacağı mengene köşesinden, düşük ise ölçü kısa, yüksek ise ölçü fazla olur.



Çekiçleme işlemini, mengenenin sabit Parça, mengenenin sabit çenesi çenesine doğru yapılacak şekilde, yönünde, çekiçlenecek şekilde, bağlanır. parçayı bağlaıyınız.

Parça, hareketli çene yönünde bağlanmış ise, parça gevşeyebilir ve mengene içindeki vida dişleri hasar görebilir.

Sabit çene

Bükülecek parça, mengene çenesinin yan kenarına mümkün olduğu kadar yakın bağlanmalıdır.

20



Mengeneye bağlanan parça, profiller arasından çıkarılan boşluk kapanacak Bükme işlemi, zayıf çekiç darbeleriyle, şekilde, gönyesinde, çekiç ile bükünüz. bükme açısı aşılmadan tamamlanmalıdır.



Çekiç darbelerini, bükme ekseninden Çekicin, parça yüzeyinde darbe ve uzağa indiriniz.Bükme işlemi zedelenme izleri bırakmamasına dikkat esnasında, darbeleri eksene doğru ediniz. yaklaşınız.

Çekiç darbeleri parçanın köşesine indirilmelidir.Kenara vurulması halinde parçada burulma meydana gelebilir.



Bükme işlemine, parçanın arasından çıkarılan boşluk kaybolana ve bükme açısı oluşana kadar devam ediniz.

Bükme işleminde, çekiç darbeleri parça yüzeyine dik indirilir. Çekicin köşesi, parça yüzeyine indirilirse, yüzey zedelenir.

21



Bükme işleminden sonra parçanın ölçü lçme ve kontrol modülünde ve gönyesini kontrol ediniz. öğrendiğiniz, yöntem ve tekniklere uygun işlemi tamamlayınız.

Açılı bükme işlemlerinde açılı gönye kullanılmalıdır.



İş parçasının diğer açıda bükme işlemi için, aynı işlem basamaklarını tekrar ediniz.

22

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME UYGULAMALI TEST Aşağıdaki uygulama faaliyetini yapınız.

Aşağıda yapım resmi verilen köşebent profili, arasından parça çıkararak bükünüz.

30

3

30

12 0°

° 55

90

50

95

30° 30°

45°

23

45°

Verilen faaliyetler doğrultusunda yaptığınız çalışmaları aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz.

KONTROL LİSTESİ Değerlendirme Ölçütleri  

Evet

İş önlüğü, eldiven vb. güvenlik kurallarına uydunuz mu? Çekiç sapları ve kamaları kontrol ettiniz mi?

Parçanın açınım (kesilecek ölçü) boyunu buldunuz mu?



Resme uygun markalama yaptınız mı?



Açınım boyu ve resme uygun kesme yaptınız mı?



Kesme yüzeylerini eğelediniz mi?



Parçayı mengeneye gönyesinde bağladınız mı?



Markalama çizgisi ile mengene çenesi ile bükme kenarını hizaladınız mı?

Parça yüzeyinde çekiç izleri olmamalı; kontrol ettiniz mi?

Bükme işleminden sonra gönye ve ölçülerin resme uygunluğunu kontrol ettiniz mi?

Parçanın kesme kenarlarını ve yüzeylerini temizlediniz mi?

  

Hayir



Bükme işlemi zamanında tamamladınız mı?



Bükme işleminde kullanılan takımları yerinde kullandınız mı?

Uygulamalarda hatanız var ise eksikliklerinizi tamamlayınız. Eğer cevaplarınızın tamamı Evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

24

ÖĞRENME FAALİYETİ-4 ÖĞRENME FAALİYETİ-4 AMAÇ Gerekli araç gereç ve ortam sağlandığında, tekniğe uygun olarak kenet tezgâhında (Kenet tezgâhı) eğme bükme yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA  

Kenet tezgâhı ile üretim yapan işletmelerin faaliyetlerini araştırınız.

Kenet tezgâhında eğme-bükme işlerini, diğer eğme–bükme yöntemleri ile karşılaştırarak, rapor halinde sınıfa sununuz.

4. KENET TEZGÂHINDA EĞME BÜKME YÖNTEMLERİ Genellikle sacları bükme işleminde kullanılan bir makinedir. Çeşitli kapasitelerde üretilen makine, genellikle 2 mm kalınlıktaki ince ve yassı gereçlerin bükülmesi amacıyla kullanılır.

Resim 4.1

25

Resim 4.2

Kenet tezgâhı üç kısımdan oluşur. Şekil 4.1’de kenet tezgâhıyla kısımlar görülmektedir.   

Sabit çene, Üst sıkma çenesi, Hareketli eğme çenesi.

Şekil 4.1



Resim 4.3

Sabit Çene

Yüzeyi düzgün ve sertleştirilmiş çeliktir. Kenet tezgâhının döküm gövdesine vidalar ile bağlanmıştır. Malzeme bu kısım üzerine yerleştirilir.

26



Üst sıkma çenesi

Bükme kavisini parçaya veren ve sıkma işlemini yapan kısımdır. Yüzeyi düzgün ve sertleştirilmiş çelikten yapılan çene, döküm hareketli gövdeye, vidalı birleştirme ile bağlanmıştır. Aşınma ve bükme kavisinin zedelenmesi halinde sökülebilir. Üst sıkma çenesinin aşağı yukarı en fazla hareket ettiği boya, kurs boyu denir. Sıkma hareketi, motorlu ya da bir kolun döndürülmesi ile verilir. Yukarıda resimlerde (Resim 4.1 ve 4.2); motorlu ve elle sıkma ve gevşetme yapan kenet tezgâhı resimleri verilmiştir. 

Hareketli eğme çenesi

Bükme kavisinin ekseni etrafında döndürerek parçanın bükülmesini sağlar. Eğme kuvvetini gerece uygulayan kısımdır. Gerecin kalınlığına göre sabit çene seviyesinden aşağı yukarı hareket ettirilir. Sabit çene seviyesinden sac kalınlığı kadar aşağı indirilir.

Hareketli eğme çenesi ayarının yapılmadığı durumlarda, bükme bölgesinde hatalar oluşur.Şekil 4.2 ve 4.3’ te hatalı bükümler görülmektedir.

Resim 4. 5

Resim 4. 4

Parçanın kalınlığına göre, hareketli eğme çenesinin ayarlanması, yukarıdaki resimlerde gösterilmiştir (Resim 4.4 ve Resim 4.5).

27

Şekil 4.2: Hareketli eğme çenesi sac kalınlığından düşük iken bükülmüş hatalı parça

Şekil 4.3: Hareketli eğme çenesi sac kalınlığından fazla iken bükülmüş hatalı parça

4.1. Kenet tezgâhında Bükme İşlerinde, Dikkat Edilmesi Gerekli Hususlar Markalama çizgisi, bükme çenesi ile aynı hizada olmalıdır (Resim 4.6 ve 4.7).

Resim 4. 6: Markalama çizgisinin, bükme çenesine yanlış bağlanması

28

Resim 4.7: Markalama çizgisinin, bükme çenesine doğru bağlanması

Resim 4.8: Uzun parçaların yanlış bükülmesi

Resim 4.10: Bükme hatası olan gereç

Resim 4.9: Uzun parçaların tekniğe uygun bükülmesi

Resim 4.11: Tekniğe uygun bükülmüş gereç

29

AMAÇ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları 



Ölçme ve değerlendirme kısmında resmi verilen kutunun açınım boyunu hesaplayınız.

Parçayı, yukarıda verilen resme uygun markalayınız.



Resimde gösterilen kesik çizgileri, parçanın arkasından markalayınız.



Markalama çizgilerine uygun, malzemeyi kesiniz.

 

Öneriler

Açınım boyunu hesaplamak için sacların açınım boylarının hesaplanması konusunu inceleyiniz.

Açınım boylarının hatalı hesaplanması parçanın hatalı ölçüde üretilmesine neden olur.

Markalama modülünde öğrendiğiniz, yöntem ve teknikler kullanılarak markalama işlemini tamamlayınız.Markalama takımlarını Parçayı ölçü ve gönyesinde eğeleyiniz. tekniğine kullanmak markalama işleminin doğruluğunu etkiler.

Kenet tezgâhında bükme işlemine başlamadan önce hareketli eğme çenesini, sac kalınlığına uygun Kesme modülünde öğrendiğiniz, ayarlayınız. teknik, yöntem ve güvenlik kurallarını uygulayınız.

Eğeleme modülünde öğrendiğimiz, yöntem ve teknikleri uygulayınız. Uygun eğe çeşitlerini kullanınız.

Eğme çenesinin sac kalınlığına uygun ayarlanmaması halinde; bükme kavisi ekseni etrafında dönen eğme çenesi uygun bükme işlemi yapmaz. Bükme bölgesinde hatalar oluşur (Bakınız Şekil 4.2 ve Şekil 4.3) Kenet tezgâhlarında dairesel kesitli ve lama gibi dar kesit parçalar bükmeyiniz.

Kenet tezgâhının çenelerine zarar verirsiniz.

30



Markalama çizgileri, bükme çenesi ile aynı Kenet tezgâhı parçanın hizaya gelecek şekilde, parçayı kenet tezgâhına kalınlığından, çok fazla açılmaz. bağlayınız.

Sacın kalınlığı 1mm ise, kenet tezgâhının üst bükme çenesi 2mm2.5mm açılır. Üst çene, gereğinden fazla kaldırılırsa, markalama çizgisinin ayarlanması zorlaşır.

 

Sıkma sırasında, el ve Bükme işlemini, resimde belirtilen bükme parmaklarınızın zarar görmemesi sırasını dikkate alarak tamamlayınız. için markalama çizgisi ayarlandıktan sonra, kenet Hareketli eğme çenesini istenilen açıda tezgâhından uzaklaşmalısınız. kaldırırarak bükme işlemini yapınız.

Bükme işlemi belli bir sırada olmalıdır. Bu sıraya uyulmaz yada sıra yanlış belirlenirse birkaç bükümden sonra parça kenet tezgâhının çenelerine yanaşmaz.

Bükme açısı, hareketli eğme çenesinin üzerindeki açı göstergesi ile belirlenir. 

 

Bükme işlemi gerçekleştirildikten sonra, Hareketli eğme çenesi tam hareketli eğme çenesini aşağı indiriniz ve olarak aşağı indirilmezse parçanın bükme üst çenesini gevşeterek parçayı kenet çıkartılması zorlaşır. tezgâhından çıkarınız.

Bükme sırasını dikkate alarak tüm bükme kenarlarını sırası ile bükünüz. Ölçme ve Kontrol Modülü’nde öğrendiğiniz, yöntem ve teknikleri Bükme işlemi tamamlanan parçanın, ölçüsünü, uygulayınız. gönyesini kontrol ediniz.

31

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME UYGULAMALI TEST Aşağıdaki uygulama faaliyetini yapınız.

Aşağıda resmi verilen kutuyu, kenet tezgâhında bükerek yapınız.

Verilen faaliyetler doğrultusunda yaptığınız çalışmaları aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz.

32

KONTROL LİSTESİ Değerlendirme Ölçütleri

Evet



Resme göre açınım boyunu doğru hesapladınız mı?



Parçayı resme uygun markaladınız mı?



Markalama çizgisine uygun parçayı kestiniz mi?



Parçayı ölçüde eğelediniz mi?



Hareketli eğme çenesini sac kalınlığına göre ayarladınız mı?



Markalama çizgilerini kenet tezgâhı çeneleri ile aynı hizada sıkıştırdınız mı?



Bükme sırasına göre bükme yaptınız mı?



Bükme işleminden sonra ölçü ve gönye kontrolü yaptınız mı?



İşi zamanında bitirdiniz mi?



Parçanın kesme kenarları ve yüzeylerini temizlediniz mi?



Kullandığın takım, makina, araç-gereç ve ölçme-kontrol aletlerini tekniğe uygun kullandınız mı?



İş önlüğü, eldiven kullandınız mı?

Hayir

Uygulamalarda hatanız var ise eksikliklerinizi tamamlayınız. Eğer cevaplarınızın tamamı Evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

33

ÖĞRENME FAALİYETİ-5 ÖĞRENME FAALİYETİ-5 AMAÇ

Gerekli araç gereç ve ortam sağlandığında, tekniğe uygun, silindirde eğme bükme yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA   

Silindirde bükme işlemiyle üretilmiş cisimleri araştırınız.

Silindir makinalarıyla üretim yapan işletmeleri geziniz. Üretim tekniği hakkında rapor hazırlayınız.

Araştırdığınız konuları rapor halinde sınıfa sununuz.

5. SİLİNDİRDE EĞME BÜKME YÖNTEMLERİ Silindir makinası, parçaları silindirik (boru) şekilde bükmek amacıyla kullanılan makinadır.

Makinanın kapasitesi ve büyüklüğüne göre eğme kuvveti, elle ya da motor ile uygulanabilir.

Silindir makinalarında, yay şeklinde, tam daire, yarım daire, konik parçalar bükülür.

Sac ve yassı gereçlerin büküldüğü silindir makinesi Resim 5.1’de görülmektedir.

Resim 5.1: Elle çalışan silindir makinası

34

Sac bükme işleminde kullanılan silindir makinası 3 merdaneden oluşur. Silindir makinası merdanelerin düzenlenme şekline göre kendi arasında; tek yönlü asimetrik, çift yönlü asimetrik ve simetrik olarak ayrılır (Şekil 5.1).

I.tip

I Tek Yönlü asimetrik

II.tip

II Çift yönlü asimetrik

III.tip

III Simetrik merdaneli silindirler

Şekil 5.1:Merdane tipleri

I.Tip: Genellikle tercih edilen tip silindir makineleridir. Parça iki merdane ile sıkıştırılır, iki merdane dönme hareketiyle parçayı diğer merdanenin üzerine sürer. Dönme ve sıkıştırma işlemi motorla ya da elle yapılabilir. Üçüncü merdaneye bükme kavisine uygun yükseklik verilerek istenen çapta bükme işlemi yapılır. Bu merdane eğme işlemini yapar.

Bu tip merdaneli silindir makinelerinde hareket tek yönde, bu yönde eğme yapan silindire doğru olmalıdır. Aksi halde parçanın bükme kavisi değişir. Resim 5.3 de tek yönlü, asimetrik merdaneli, hidrolik ve elektrik motorlu silindir makinası görülmektedir.

Resim 5.3

II.Tip: Merdane sayısının fazla olması, üretim maliyetinin artması nedeniyle, tercih edilmez. Tek yönlü asimetrik merdaneli silindire göre farkı, hareketin çift yönde de olabilmesi ve dolayısıyla bükmenin de çift yönlü yapılabilmesidir. Bükme zamanı kısalır.

III.Tip:. Simetrik merdaneli silindir makineleri, kalınlıkları fazla, büyük ebatlı ve fazla eğme kuvveti gerektiren bükme işlerinde tercih edilir.Eğme kuvvetini üstteki merdane uygular. Merdane aşağı yukarı hareketi, vidalı sistemi elle sıkıştırarak ya da hidrolik sistem yardımı ile yapar (Resim 5.4 ve 5.5).

35

Resim 5.3

Resim 5.4

36

AMAÇ UYGULAMA FAALIYETI 

İşlem Basamaklari Öneriler Ölçme ve değerlendirme kısmında resmi Açınım boyunu hesaplamak için verilen iş parçasının açınım boyunu açınım hesapları konusunu inceleyiniz. bulunuz.



Açınım boyuna, 10 mm nokta kaynağı ile birleştirme payı ekleyiniz.



Parçayı açınım boyuna göre markalayınız.



Markalama çizgilerine uygun malzemeyi kesiniz.



Silindir makinasının merdanelerini, parça girecek şekilde açınız.

Markalama Modülü’ nde öğrendiğiniz yöntem ve teknikleri kullanınız.

Kesme modülünde öğrendiğiniz yöntem, teknik ve güvenlik kurallarını uygulayınız

Parçanın merdaneler arasında sıkışmış olmasına dikkat ediniz. Genelde yağlı olan merdaneler, parçanın gevşek kalması ile dönme esnasında ilerlemez. İyi sıkışmayan parçaların gönyesinde sapmalar olur. 

Parçayı merdanelere dik olacak şekilde gönyesinde yerleştiriniz.

37

 



Merdaneleri sıkıştırınız ve ayar kolunu sıkınız.

Parça, gönyesinde sürülmezse, Merdaneleri döndürerek sacın ilerlemesini bükme merdanesine gönyesiz gelir. sağlayınız.

Bükme işlemi de gönyesiz olur.

Bükme merdanesini kavise göre kademeli olarak arkadaki kol yardımı ile ayarlayınız.

Bükme işlemine başlamadan, sacın uç kısmına bir miktar kavis verilerek başlangıç noktasının düz kalması önlenmelidir.



Parça bir defada silindir şeklinde bükülmez. Bükme işlemi kademeli yapılır. Önce geniş bir bükme kavisinde bükülür. Daha sonra istenen ölçü ve kaviste işlem tamamlanır.

Merdaneleri döndürerek parçayı silindir şeklinde bükünüz.Uygulama 5.6

Tek yönlü silindir makinasında merdaneler, sürekli bükme merdanesi yönünde döndürülmelidir.Ters dönmesi halinde, bükme kavisi değişir.

38



Üst merdaneyi, resimde görülen kolu kaldırarak sökünüz.

Bükülen parçayı silindirin merdanesinden çıkarmak, (parça boru halini almış ise) merdanenin açılması ile mümkün olur.

Yarım silindirik gereçlerin bükme işleminde merdaneyi açmayabiliriz.

Merdaneler ağır ve kaldırılması güç olduğu için çalışma arkadaşlarınızdan yardım isteyiniz. 

Üst merdaneyi açılarak, parça alınır.



Alınan parçanın ölçüsünü ve bükme kavisini kontrol ediniz.



Markalanan kaynak payını nokta kaynağı ile kaynatınız.

yuvasından

Merdaneler yağlı ortamda çalışacağı için yüzeyleri kaygandır. Bunların yüzeyleri kaldırma esnasında temizlenmelidir.

39

ARAŞTIRMA ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME UYGULAMALI TEST Aşağıdaki uygulama faaliyetini yapınız.

250

Aşağıda resmi verilen parçayı silindir makinasında bükünüz.

Kalınlık 1

10

0 R9

40

KONTROL LİSTESİ Verilen faliyetler doğrultusunda yaptığınız çalışmaları aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz.



Değerlendirme Ölçütleri Resmi verilen parçanın açınım boyunu doğru hesapladınız mı?

Açınım boyuna 10 mm puntalama payı eklediniz mi?



Parçayı açınım boyuna uygun kestiniz mi?



Parçayı silindir merdanesine gönyesinde sıkıştırdınız mı?



Resimde verilen bükme kavisine uygun parçayı büktünüz mü?

Merdaneleri doğru ve tek yönde döndürerek bükme yaptınız mı?

Silindir şekline gelen parçayı merdaneden güvenlik kurallarına uygun çıkardınız mı? Merdaneyi yerine yerleştirdiniz mi?



 



Nokta kaynağı ile ölçü ve gönyesinde birleştirme yaptınız mı?



Işi zamanında tamamladınız mı?



İş önlüğü, eldiven kullandınız mı? Merdanenin takılıp sökülmesinde güvenlik kurallarına uydunuz mu?



Merdanenelerin temizliği ve yağlamasını yaptınız mı?



Ölçme ve kontrol aletlerini doğru kullanıp doğru ölçme yaptınız mı?

Evet

Hayır

Uygulamalarda hatanız var ise eksikliklerinizi tamamlayınız. Eğer cevaplarınızın tamamı Evet ise modül değerlendirmeye geçiniz.

41

MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME Eğme bükme modülünde, öğrenme faaliyetleri sonunda kazandığınız, bilgi, beceri, tavır-tutum ve davranışları, öğretmeniniz, ölçme araçları uygulayarak değerlendirecektir.

Modül sonunda değerlendirilecektir.

kazandığınız

yeterlilikleri,

Bu değerlendirme için öğretmeninize başvurunuz.

42

ölçme

sonunda

öğretmeniniz

CEVAP ANAHTARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ – 1 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8

A C C A B B D B

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz.

Cevaplarınızda yanlış var ise faaliyete dönerek, araştırarak veya ders öğretmeninizden yardım alarak eksiklerinizi tamamlayınız.

43

KAYNAKÇA KAYNAKÇA 

Serfiçeli Y Saip, Metal İşleri Meslek Teknolojisi, MEB Yayınları, İstanbul 2002.



Lalik Sıtkı. (Çeviren), Arbeitsstelle für Betriebliche Berufsausbildung, Bonn ABB, BEUT-VERTRIEB GMBH. BERLIN W 15.KÖLN.FRANKFURT (MAIN)



Adsan K, A. O. Kumru, Y. Taymaz, A. Topçu, A.M. Topçu, Metal İşleri İş ve İşlem Yaprakları Sınıf 1, MEB Yayınları, Ankara 2001.

44