Microsoft Word - EL İLE KESME

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKAN LIĞI

MEGEP

(MES LEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM S İS TEMİNİN GÜÇ LENDİRİLMES İ PROJES İ)

METAL TEKNOLOJİSİ EL İLE KESME

ANKARA 2005

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; •

T alim ve T erbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve T eknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

•

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve T eknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

•

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

•

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

•

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

•

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAM ALAR.........................................................................................................ii GİRİŞ ............................................................................................................................1 ÖĞRENM E FAALİYETİ-1..........................................................................................3 1. TALAŞLI KESM E ...................................................................................................3 1.1 Kesmenin Tanımı, Amacı ...................................................................................3 1.2 Kesme Çeşitleri ...................................................................................................3 Talaşlı Kesme........................................................................................................3 UYGULAM A FAALİYETLERİ............................................................................14 ÖLÇM E VE DEĞERLENDİRM E.........................................................................16 PERFORM ANS TESTİ..........................................................................................18 ÖĞRENM E FAALİYETİ-2........................................................................................20 2. TALAŞSIZ KESM E..............................................................................................20 UYGULAM A FAALİYETLERİ............................................................................28 ÖLÇM E VE DEĞERLENDİRM E.........................................................................29 PERFORM ANS TESTİ..........................................................................................31 CEVAP ANAHTARLARI..........................................................................................33 MODÜL DEĞERLENDİRM E...................................................................................34 KAYNAKLAR...........................................................................................................35

i

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KO D

521MMI039

ALAN

Me tal Te knolojisi

DAL/MESLEK

Ortak Alan

MO DÜLÜN ADI

El ile Ke sme

MO DÜLÜN TANIMI

El ile kesme ile ilgili bilgi ve becerilerin verildiği öğrenme materyalidir.

SÜRE

40/16

Ö N KOŞUL

Ölçme kontrol ve markalama mödülü’nü almış olmak

YETERLİK

Malzemeleri el ile kesmek

MO DÜLÜN AMACI

EĞİTİM Ö ĞRETİM O RTAMLARI VE DONANIMLARI

Ge nel Amaç: Gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak, ince sac ve benzeri levhaları el ile kesme yapabileceksiniz Amaçlar 1-T ekniğe uygun olarak el testeresine lama takarak talaş kaldırma işlemini yapabileceksiniz 2- T ekniğe uygun olarak el makası ile ince sacları kesebileceksiniz O rtam: Bu modülün yapılabilmesi için atölye ortamına ihtiyaç vardır Donanım: Bu modülün yapılabilmesi için: 1- Markalama takımları 2- El testeresi 3- Kollu makas 4- Sac makası 5- El keskisi 6- Boru keskisi gibi araç ve gereçlere ihtiyaç vardır

Ö LÇME VE DEĞ ERLENDİRME

Bu modül sonunda ölçme ve değerlendirme testine tâbi tutulacaksınız. Bu testler çoktan seçmeli ve uygulamalı olarak yapılacaktır.

ii

GİRİŞ GİRİŞ Se vgili Öğrenci, Günüm üzde herhangi bir mesleği öğrenmek, uygulamalı bilimsel eğitimden geçmeyi zorunlu hale getirmektedir. Artık hiçbir meslek ilk öğrenildiği biçimde kalmamakta; her meslek kendi alanında yenilenmeyi zorunlu kılmaktadır.

Bu nedenle siz öğrenciler, yaşamınız boyunca mesleğinizle ilgili teknolojik yenilikleri izlemek, fırsat buldukça uygulama yapmak zorundasınız.

Bu modülü başarı ile tamamladığınızda el ile kesme konusunda ölçü almayı, talaşlı ve talaşsız kesmeyi, güvenli çalışmayı uygulayarak kavramış olacaksınız.

Sanayide büyük ağırlığı olan bu modüle gereken önemi veriniz, en iyi şekilde kavrayınız.

Bu modülü kavradığınızda ve bu modülün gerektirdiği işlemleri tam uyguladığınızda me tal sektörü işve renle ri

tarafından tercih edilen, aranan bir eleman olacaksınız.

Ülkemizin ve sanayimizin nitelikli insan gücü ihtiyacını bir birey olarak karşılamanız yanında ülkenize, çevrenize, ailenize ve kendinize faydalı olma mutluluğunu ve sevincini yaşayacaksınız.

1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ Gerekli atölye ortamı sağlandığında tekniğine uygun olarak el testeresi ile talaş kaldırarak kesme işlemini yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA Çevrenizde el ile kesme yapan iş yerlerini izleyiniz. İzlenimlerinizi rapor haline getirip öğretmeninize sununuz.

1. TALAŞLI KESME 1.1 Kesmenin Tanımı, Amacı

Parçaları, malzemelerden istenen ölçülerde, çeşitli metotlarla ayırma işlemine kesme denir.

Yapılacak olan iş parçası ölçülür, kesilir ve şekillendirilir. Metallerin istenilen ölçülerde iş parçasına dönüştürülmesi, işlemin kesme kısmını oluşturur.

1.2 Kesme Çeşitleri

Metaller genel olarak talaş kaldırarak, talaş kaldırmadan ve ergiterek kesilebilir. Bu modülde metaller el ile talaş kaldırarak ve talaş kaldırmadan kesilmesi ele alınacaktır.

Parçadan talaş kaldırarak kesme işlemi el testereleri, keskiler ve kesme makineleri ile, talaş kaldırmadan kesme işlemi ise makaslar ile yapılır.

Talaşlı Kesme Üretimde kullanılan iş parçalarının kesilme şekillerinden biri de çeşitli metotolar ile talaş kaldırılarak yapılan kesme işlemidir.

1. Te ste re Çeşitle ri ¾ El testeresi ¾ Boru keskisi ¾ Şerit testere makinesi ¾ T epsi testere makinesi ¾ Kollu profil kesme makinesi

3

¾ Disk zımpara makinesi ¾ Hidrolik testere olarak çeşitlendirilir.

Bunlardan el testeresi ve boru keskisi insan gücü ile kesme yaparken; diğerleri çalışma gücünü motordan alır.

I. El Te ste resi ile Kesme El testeresi, kesici kısım olan testere laması ve bunun bağlandığı koldan oluşan kesme takımıdır (Resim 1.1).

Testere Kolu

Testere Laması Resim 1.1: El Testeresi

El testeresi, parça üzerinde ileri doğru uygun ba sma kuvveti ile itilirken, testere dişlerinin metalden parçacıklar koparması sağlanır. T estere geri çekilirken, basma kuvveti uygulanmaz. Bu işlem, iş parçası koparılıncaya kadar aynı kesme doğrultusunda ileri geri hareketle devam eder.

El testeresi ile çapı fazla büyük olmayan içi dolu yuvarlak, kare, dikdörtgen, lama malzemelerin yanı sıra sanayi borularının kesimi de yapılır.

2. El Te ste resi Koluna Lama Takma T estere laması, testere koluna dişleri ileri gelecek şekilde yerleştirilir. Lama deliklerine pimler takılıp kelebek somun sıkılarak lama, gergin hale getirilir.

3. El Te ste re İle Kesme Kuralları ¾ İş parçası, belirtilen ölçüde markalanır. ¾ T estere lamasının dişleri ileri gelecek şekilde takılır ve gergin hale getirilir (Şekil 1.1).

4

Şekil 1.1:Testere Laması Diş ve Kesme Yönü ¾

İş parçası, kesme yapacak kişinin tam karşısında olur ve mümkün olduğu kadar mengeneye kısa bağlanır.

¾

İş parçası mengene yüzeyine paralel kısa ve düzgün bağlanır (Şekil 1.2).

Şekil 1.2: İş Parçasının Mengeneye Bağlanması ¾

Kesme başlangıç noktası başparmak yardımı ile izlenir (Resim 1.2).

Resim 1. 2: Kesme Başlangıç Noktası ¾ T estere, ileri doğru hareket ettirilirken testere koluna baskı kuvveti uygulanır, geri

çekilirken uygulanan baskı kuvveti kaldırılır. Testere bu esnada kesilen parçaya dik tutulur (Şekil1.3).

5

¾ Kesme işlemi sırasında testere lamasının bütün boyu kullanılır. ¾ T estere, kesme işlemi sırasında hafifçe öne doğru eğik tutulur. ¾ Kesme işlemi yapan kişi, iş parçasını karşısına alır, bacakları öne doğru açılmış vaziyette ve yere sağlam basacak şekilde olur, sadece kollar ileri geri hareket eder (Şekil 1.3).

Şekil 1.3: İş Parçası Karşısında Duruş ve Kesme İşlemi

¾ Kesme işlemi sırasında ortaya çıkan çapaklar çıplak el ile alınmamalı, mutlaka eldiven takılmalıdır. Bu tür parça temizlikleri kıl fırça ile yapılmalıdır. ¾ T alaşlar üflenerek masadan uzaklaştırılmamalıdır. T alaş tozları göze kaçabilir. ¾ Sanayi boruları ezilmeyecek şekilde, boru mengenesi veya ara parça ile mengeneye bağlanır Şekil 1.4 ’te olduğu gibi.

Şekil 1.4: Sanayi Borularının Mengeneye Bağlanması

6

¾ Kesinlikle kurallara uygun çalışılır.

4. Malzemeyi El Te ste resi İle Ölçüsünde Düzgün Kesme Kesme normal bir hızda yapılmalıdır. Hızlı kesmede testere laması kırılabilir, düzgün kesmenin kontrolü zorlaşır, testere laması çabuk yıpranır ve yaralanmalar olabilir. Yavaş kesmede ise zaman sarfiyatı artar.

II. El Ke skisi ile Ke sme El keskileri, soğuk olarak parçaların koparılarak şekillendirilmesinde kullanılan el aletleridir. Saplı keskiler ise parçaların sıcak kesilmesinde kullanılır.

Keskiler şekillerine göre düz, tırnak ve ay keski olarak adlandırılır. Yapılacak işin şekli ve amacına göre uygun keski seçilir (Şekil 1.5.abc).

1. Düz Keski İle Kesme Düz keski ile kesme işlemi yaparken, gözler iş parçasındaki kesilme noktasına bakmalı, keski avuçlanarak tutulmalı ve çekiç ile keski başına dik gelecek şekilde vurularak kesme işlemi yapılı (Şekil 1.5.a).

1. Tırnak Ke ski ile Kesme İşin kullanım amacına uygun olarak, dar alan oluklarınnın açılmasında kullanılır (Şekil 1.5b) 1. Ay Keski ile Kesme Ay keski, kama yuvası ve kanal açma işlemlerinde kullanılan el aletlerindendir (Şekil 1.5c).

a

b

7

c Şekil 1.5: Keski Çeşitleri

Şekil 1.6: Keski İle Çalışma Şekli

DİKKAT ! ¾ Güvenlik önlemleri mutlaka alınmalıdır. ¾ Keski ile kesme sırasında karşınızda kimsenin bulunmaması gerekir. Gerekirse paravan kullanılmalıdır. ¾ Çekici elinize vurabilirsiniz! Çekiç tutan kol bir mile bağlıymış gibi düzgün hareket etmelidir. ¾ Darbe sonucu keski başları ve keski zamanla uçları bozulur. Bu tür keskiler düzeltilmeden ve bilenmeden kullanılmamalıdır.

8

Şekil 1.7: Tırnak Keski ile Çalışma

4. El İle Boru Malzemele ri Ke sme Boruların el ile kesilmesinde el testeresi ve boru keskisi kullanılır.

Boruların değişik araçlar kullanılarak kesilmesi mümkündür. Büyük çaplı olan borular eritilerek kesilirken daha küçük çapta olan borular testerelerle ve boru kesme aparatlarıyla kesilebilir.

Boru Keskileri Yumuşak metallerden üretilen küçük çaplı ve et kalınlığı ince boruların kesilmesinde kullanılan kesici el aletleridir. Boru keskileri tek veya üç bıçaklı olarak iki ayrı tipte imal edilir.

Kesici bıçaklar parçaya dik olarak yerleştirilir ve vidalı kısmı sıkılarak normal bir kuvvet uygulanır.

Kesilecek iş parçasının boru mengenesine bağlanması ve kesilmesi işlemi Resim 1.3’te görüldüğü gibidir.

9

Boru mengenesi Resim 1.3: Borunun Boru Mengenesinde Kesilmesi

Kesmeyi çabuklaştırmak için kolun aşırı sıkılması hem bıçakları zorlar , hem de boru üzerinde bıçakların döndürülmesini zorlaştırarak boru mengenesinin kasılmasına neden olur.

El testeresi ile borular kesilirken borular boru mengenesine bağlanmalıdır (Borularda ezilme oluşmamalı).

Şekil 1.8: El Testeresi ile Borunun Kesilmesi

Ke sme Makineleri T alaş kaldırarak kesme yapan kesme makineleri hakkında kısa bilgi verilecek ve ileriki konularda detaylı olarak incelenecektir.

Ke sme Makine Çeşitle ri 1- Hidrolik testere makinesi 2- T epsi testere makinesi 3- Şerit testere makinesi

10

4- Kollu profil kesme makinesi 5- Disk zımpara makinesi 1. Hidrolik Te ste re Makinesi Bu testereler hidrolik sistemi yardımı ile çalışır ve kesme gücünü motordan alır.

T estere dişlerine tek yönlü diş açılarak alaşımlı çeliklerden imal edilir ve testere dişleri makineye ileri konumda bağlanır. İçi dolu malzemelerin kesilmesinde kullanılır. (Resim 1.4)

Resim 1.4: Hidrolik Testere Makinesi

2. Te psi Te stere Makinesi Boru ve profillerin kesilmesini sağlayan ve gücünü motordan alan makinedir. Mile bağlı tepsi şeklindeki kesici bıçağı ile dairesel hareket yaparak kesme işlemi yapar. (Resim 1.5)

Resim1. 5: Tepsi (Daire) Testere Makinesi

3. Şe rit Te stere Makinesi İçi dolu malzeme ile profillerin kesilmesinde kullanılır Gücünü motordan alır ve dönerek kesme işlemi yapar. Bu tip makineler yatay ve düşey konumlu olarak imal edilir.

(Resim 1.6)

11

Resim 1.6: Şerit Testere Makinesi ve Şerit Bıçağı

4. Kollu Profil Kesme Makine si Aliminyum, pirinç ve bakır gibi yumuşak malzemelerden imal edilen profil boruların kesilmesinde kullanılan makinelerdir. (Resim1.7)

Resim 1.7 Kollu Profil Kesme Makinesi ve Bıçağı

12

5. Disk Zımpara Makinesi İş parçalarının yüzey temizliğinde ve kesme taşı takılarak da profil boruların kesilmesinde kullanılan elektrikli ve hava basıncı ile çalışan zımpara taşlarıdır Yüksek devirde çalışan bu makinelerde kesme işlemi sırasında parça boru mengenesine bağlanır (Resim 1.8).

(Resim 1.8) Disk Zımpara Makinesi ve Kesme Taşı

13

UYGULAMA FAALİYETLERİ UYGULAMA FAALİYETLERİ SO RU: Aşağıda öğretmen tarafından ölçüleri ve işlem basamakları verilen iş parçasını istenilen yerden el testeresi ile kesiniz.

Kalınlık 10 mm.

Kesilecek İş Parçası

14

Bu Uygulamanın Yapılabilmesi İçin İzlenecek Metot İŞLEM BASAMAKLARI 1- Kesilecek malzemenin üzerine ölçülerine göre markalama yapınız 2- Malzemeyi mengeneye bağlayınız 3- T estere koluna testere lamasını dişleri öne (İleri) bakacak şekilde takınız 4- T estere lamasının gerginliğini ayarlayınız 5- Kesme işlemi yapılacak yerin başparmak yardımı ile kesme yolu veriniz 6- El testeresini doğru ve dengeli bir tutuşla kesilecek malzemenin karşışında durunuz

Ö NERİLER 1- Kesme sonuna doğru kuvveti azaltınız 2- Kesme başlangıç noktasına dikkat ediniz 3- Düzgün kesme için sağlam durunuz 4- İş önlüğü ve eldiven kullanınız 5- El aletlerini bıraktığınız yere dikkat ediniz 6- El aletlerine zarar vermeyiniz 7- Boru keserken malzemeyi ezmeyiniz

7- T estereyi öne doğru eğik biçimde kesilecek yere yerleştiriniz 8- Testereyi tam kurs boyu (Lamanın tümü) çalışacak şekilde ileriye doğru kesme kuvvetini uygulayacak şekilde sürünüz ve geri çekerken kuvvet uygulamayı kaldırarak kesiniz 9- Kesilen yüzeyleri temizleyiniz 10- Malzemenin ölçülerini kontrol ediniz İŞ BİTİMİNDE BULUNDUĞUNUZ YERİ TEMİZLEYİNİZ

15

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki çoktan seçmeli soruları cevaplayarak belirleyiniz.

1: Markalama işlemi neden yapılır?

A) Kesilecek yeri görmek için B) Parçayı istenilen ölçüde kesmek için D) Markalamayı öğrenmek için 2: El testeresine lama takılırken lama dişlerinin yönü çalışma şekline göre nereye bakmalıdır?

A) Geriye B) Yukarı C) Yere D) Öne 3: Düz keskinin ağız açısı neden önemlidir?

A) Markalama çizgisinde kesmek için B) Parçaya zarar vermemek için C) Kesme sırasında parçanın çarpılmaması için D) T alaş kaldırmadan ölçüsünde kesmek için 4: Aşağıdakilerden hangisi keski çeşitlerinden değildir ?

A) Düz keski B) Yuvarlak keski C) Ay keski D) T ırnak keski 5: Parça üzerinde oluk açılması istenirse, ne tür keski kullanılmalıdır ?

A) Düz keski B) T ırnak Keski C) Ay keski D) Yuvarlak keski 6: El testeresi ile kesmeye başladığımızda neden başparmak yardımına ihtiyaç vardır?

A) El testeresini sağlam tutmak için B) El testeresi düzgün gidip gelmesini sağlamak için C) Kesim başlangıç noktasının markalama çizgisinde olması için D) T estere lamasının gergin olması için

16

7: Kesilcek iş parçasını mengeneye bağlarken dikkat etmez isek nasıl bir sorunla karşılaşabiliriz?

A) İş parçası mengenede düzgün durmaz.

B) Kesilecek kısım mengene çenesinin dışında kalır.

C) İstenilen ölçüde kesme işlemi yapılamaz.

D) Düzgün kesilemeyebilir.

8: El takımlarını “ yerli yerinde” kullanmaktan ne anlıyoruz?

A) El takımlarını yerine koymayı B) İş yaparken el takımı kullanacağımızı C) İşe uygun el takımları kullanacağımızı D) El takımlarını koruyarak kullanacağımızı

Değe rlendirme Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz.

Hatalı cevaplarınız için faaliyete geri dönerek eksiklerinizi tamamlayınız. T üm cevaplarınız doğru ise Performans T esti ile kenidinizi değerlendiriz.

17

PERFORMANS TESTİ PERFORMANS TESTİ Bu faaliye tte yapmış olduğunuz uygulamayı öğretmen gözetiminde , aşağıdaki pe rformans te sti ile kendi kendinizi değe rlendiriniz.

Bu değerlendirme “EVET” “HAYIR” şeklinde yapılacaktır.

DEĞERLENDİRİLECEK DAVRANIŞLAR 1- Markalama a) Markalama takımlarını kullandınız mı? b) Ölçüsünde markaladınız mı?

2- El T esteresi a) Lama dişlerinin yönünü kontrol ettiniz mi? b) Lamanın gerginliğini aldınız mı?

3- Parçanın mengeneye bağlanması a) Parçayı mengene yüzeyine paralel bağladınız mı? b) Kesilecek kısım, çok az şekilde mengeneden dışarı bıraktınız mı?

4- Duruş a) Keseceği iş parçasını karşısına aldınız mı? b) Bacaklarını ileri ve yana açarak yere sağlam bastınız mı?

5- Parçayı Kesme a) Başparmak yardımı ile kesme kanalı açıtınız mı? b) Kesme sırasında, testereyi öne doğru hafif eğik tuttunuz mu? c) Normal bir hızla kesme işlemini yaptınız mı? d) Kesme sırasında sadece kolları ileri geri hareket ettirdiniz mi? e) Kesme sırasında testere lamasını tüm olarak kullandınız mı?

6- Kesme Sonu a) Kesme sonuna doğru uygulanan kuvveti azalttınız mı? c) Kesilen parçanın ölçüsünü kontrol ettiniz mi? b) Kesilen parçayı temizlediniz mi?

7- Güvenlik Önlemi

18

EVET HAYIR

a) Çalışma sırasında iş önlüğü ve eldiven giydiniz mi?

8- Kurallara Uyma a) Çalıştığınız takımları yerli yerinde kullandınız mı? b) T akımları özenli kullandınız mı? c) İş bitiminde kullandığınız takımları yerine koydunuz mu? d) Çalıştığınız bölgeyi temizlediniz mi?

9- Zaman a) İşe başlama zamanı. b) İşi bitirme zamanı.

Değe rlendirme de ; NO T- 1 : Soruların tamamının cevabı “EVET” olacaktır.

NO T- 2 : Cevaplarınızın içinde “ HAYIR” varsa uygulamaya geri dönerek, eksiklerinizi gözden geçiriniz ve “ bir sonraki faaliyete geçiniz”.

19

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ ÖĞRENME

FAALİYETİ-2

Uygun atölye ortamı sağlandığında tekniğine uygun olarak el makası ve kollu makas ile talaş kaldırmadan kesme işlemini yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA Sanayi de kollu makas ile talaş kaldırmadan malzemelerin kesilmesini izleyiniz ve bu konuda rapor hazırlayarak öğretmeninize teslim ediniz.

2. TALAŞSIZ KESME Sac ve levha halindeki malzemelerin istenilen ölçüde talaş kaldırmadan kesilmesi işlemidir.

T alaş kaldırmadan kesme işlemleri makaslar ve keskilerle yapılabilir. Keskilerle kesme daha önceki faaliyette anlatılmıştır.

I. El Makası ile Kesme El makasları, ince sac parçaların kesilmesinde kullanılan el aletleridir. El makasları ile genellikle 1 mm ve daha ince olan küçük sac parçaların kesimi yapılır. (Şekil 2.1)

Şekil 2.1: El Makası

1. El Makaslarının Çe şitle ri El makasları şekillerine göre sınıflandırılır. El makasları kesilecek işin şekline göre değişik ebatlarda bulunmaktadır. Bunlar genel olarak düz, kavisli ve açılı şekillerde olabilir.

20

El Makaslarının İşin Amacına Uygun Sınıflandırılması

Düz ve dış bükey şeklindeki sacların kesilmesinde kullanılır

Açılı kesmelerde kullanılır

Sa ğ ve sol olarak devamlı sac kesmelerde kullanılır

Kavisli sacların kesilmesinde kullanılır

21

2. El Makasları İle Kesile bilen Malzemeler 1 milimetreye kadar et kalınlığı olan yumuşak metal, sac ve tenekeler.

3. El Makası İle Kesme de Dikkat Edile cek Hususlar ¾ Kesilecek iş parçası markalanmaldır. ¾ Kesilecek şekle uygun makas seçilmelidir. ¾ Makas bıçağı parçaya yerleştirildiğinde çeneler arasındaki açı 20 dereceden küçük olmalıdır (Şekil 2.2).

Şekil 2.2: Parça Makas Ağızına Dik Tutulur ¾

Makas çeneleri, parçanın yüzeyine dik gelecek şekilde yerleştirilmelidir.

¾ Kesilecek iş parçası makas bıçaklarına yerleştirilir, parça mengene ya da el ile sıkıca tutulur, makasa kesme kuvveti uygulanarak düzgün kesme işlemi yapılmalıdır. ¾ Kesme işlemi sırasında markalama çizgileri görülecek şekilde kesilmelidir. (Şekil 2.3) Markala ma çi zgisini geçme !

Şekil 2.3: Parçayı Kesme Şekli

22

¾ Kesme işlemi sırasında makas ağızları tam kapanmamalıdır. Makas ağızı tekrar açılıp kesme işlemine devam edilmelidir. Aksi durumda makasın bıçakları tam kapandığında parça üzerinde yırtılmalar olabilir. ¾ El makasları ile uzun parça kesiminde, elin rahat hareket edebilmesi için, iş parçasının kesilen kısımları birbirinden ayrılmaldır. (Kesilen parça aşağı doğru eğilmeli) ¾ Markalama çizgilerinin birleştiği köşelerde kesme işlemi durdurulmalı ve köşe çizgi geçilmemelidir. ¾ Dar açılı bir köşeden kesme işlemi yapılmak isteniyorsa, makas tam köşeye yerleştirilmemeli, yan tarafından kesmeye başlanmalıdır. ¾ Dairesel kesmelerde kesme işlemi makas ağzı ile kısa kısa yapılmalıdır (Şekil 2.4).

Şekil 2.4: El Makası İle Dairesel ve Düz Kesme ¾

Parçanın iç kısmında kesme işlemi yapılacaksa, önce bir delik açılmalı ve kesmeye buradan başlanmalıdır (Şekil 2.5).

Matkap ile delik aç, makasın ucu ile kesmeye buradan başla Şekil 2.5: İçi Boşaltılacak Parça Şekli

¾ Yumuşak sac ve tenekelerin doğrultulmasında ağaç tokmak kullanılmalıdır.

23

II. Kollu Makaslar İle Ke sme El makasları ile kesilemeyen kalın sac ve lamaların kesilmesinde kullanılan makaslardır.

1. Kollu Makas Çeşitle ri Genellikle 1 ile 5 mm et kalınlığı olan levha ve değişik ölçülerdeki lama parçaların kesilmesinde kullanılır. Kol makası ve kollu giyotin makas olarak çeşitlendirilebilir.

A. Masa Üstü Kollu Makaslar Bu makasların masa üzerine monte edilen tipinin yanı sıra yere monte edilen tipleri de vardır (Resim2.1) .

Resim 2.1: Kollu Kesme Makası

Et kalınlığı 2 mm’ye kadar olan metallerin düzgün ve uzun kesimi için kolla çalışan giyotin makaslar sanayide yaygın olarak kullanılmaktadır.

Kollu makasların ağız açıları 12 derece olup 200 mm uzunluktaki parçaların kesilmesinde de kullanılır.

B. Ayaklı Kollu Makaslar Kare, lama, yuvarlak, dolu malzemeler ile köşebent, “T” ve “ L” profil gibi malzemelerin kesildiği masa tipi kollu makaslara nazaran daha büyük olan ayaklı kollu makaslardır.

Her parça için üzerinde ayrı bir kesici bıçağı yer alır. Kesme işleminde zaman kazandırma ve ekonomik olmasından dolayı yaygın olarak kullanılır. Ancak seri kesme işlerinde kullanılmaz (Şekil 2.6).

24

Kare ve yuvarlak parça kesimi yapar.

Sac levha kesimi yapar.

Profil kesimi yapar . Şekil 2.6: Ayaklı Kollu Makas

2. Kollu Makas Bıçaklarının Özellikleri ¾ Kollu makas bıçakları, takım çeliğinden çeşitli ebatlarda yapılıp ısıl işleminden sonra gerekli açılarda taşlanır.T aşlanan bu bıçaklar kollu makaslara vidalı olarak takılır. ¾ Makas bıçaklarının kesme eğim açısı 12 derece olmalıdır. ¾ Makas bıçakları üst üste bindirmemelidir. Bıçak ağızları bozulur. ¾ Makas bıçak boşluğu, kesilecek parça kalınlığının % 5 kadardır.

3. Kollu Makaslarda Kesme Yaparken Dikkat Edilecek Hususlar ¾ İşin özelliğine göre iş önlüğü giyilmelidir ¾ İş parçası ölçüsünde markalanmalıdır. ¾ Makas ağız boşluğu, kesilecek parça kalınlığına uygun olmalıdır. (Şekil 2.7) Baskı Üst Bıçak

İş Parçası Alt Bıçak

Doğru

Hatalı Şekil 2.7: Bıçak Boşluğu

25

¾ İki bıçak arasındaki boşluk büyük olursa kesilen parçada çapak oluşur. ¾ Malzemenin kesilmesi işlemi sırasında parçanın, yukarı doğru kalkmasını önlemek için elle ya da özel bir araçla baskı kuvveti uygulanmalıdır. ¾ Baskı kuvveti kesilecek parça kalınlığına göre ayarlanmalıdır. ¾ Baskı parçası yok ise, parçaya uygun kuvvetle basılmalıdır (Resim 2.2)

Resim 2.2: Parça El ile Sıkı Tutulmalıdır

¾ Kollu makaslarda eni dar, boyu kısa malzemeler kesilmelidir. Büyük boy ve kalın sac levhaların giyotin makasda kesilmesi uygundur. Ölçüyü kontrol etme den kesme işle mine ge çmeyin Kesilecek Kısmın Ölçüsünü Kontrol Ediniz

¾ Makas bıçak ağızlarında kopma, bozulma ve ezilme var ise bıçaklar bilenmeden kullanılmamalıdır. ¾ Makas kolunun düşmemesi için önlem alınmalıdır.

26

Kollu makas ile kesim yaparken e trafınız da kimsenin olmadığını kontrol e din

Resim2.3: Kollu Makas ile Kesme

¾ Parçaları tutarken mutlaka eldiven takılmalıdır. Kollu makas ile kesme işlemi sırasında, kolun iniş ve kalkışında etrafınızda başka birileri olmamalıdır. ¾ Makas ile kesim yaptığımız zeminde yağ ve benzeri artık maddeler bulunmamalı ve zemin temiz olmalıdır. ¾ Kesme işlemi sırasında markalama çizgisi görülmelidir. ¾ Kesilecek kısım uzun ise, makas kolu yukarı kaldırılarak parça ileri sürülmelidir (Makasın ağızına doğru). ¾ Kesme işlemi sırasında kesinlikle bir başka iş düşünülmemeli ve el şakası yapılmamalıdır. ¾ Kollu makasın hareket eden bağlantı ve mil yerleri zaman zaman yağlanmalıdır. ¾ Çalışan kişi iş disiplinine uymalıdır. ¾ İş disiplini, güvenliğin en önemli şartıdır. ¾ Öğretmenin güvenlik konularındaki uyarılarına uyulmalıdır.

27

UYGULAMA FAALİYETLERİ UYGULAMA FAALİYETLERİ SO RU: Aşağıda öğretmen tarafından ölçüleri ve işlem basamakları verilen iş parçasını istenilen yerden el testeresi ile kesiniz.

Kalınlık 5 mm Kollu Makas ile Kesile cek Parça

Bu Uygulamanın Yapılabilmesi İçin İzlene cek Me tot İŞLEM BASAMAKLARI

Ö NERİLER

1- Kesilecek malzemenin üzerine ölçülerine göre markalama yapınız

1- Baskı papucunu parça kalınlığına göre ayarlayınız

2- Kesilecek malzemeyi, yapılan markalamaya uygun olarak makas bıçaklarına yerleştiriniz

2- Parça kalınlığına göre bıçak ağızını ayarlayınız

3- Baskı papucunu kullanılan makasa göre ayarlayınız 4- Malzemeyi uygun baskı kuvveti ile markalama çizgilerinden kesiniz 5- Kesilen parçanın ölçüsünü kontrol ediniz 6- Kesme sırasında oluşan çarpılmaları düzeltiniz

28

3- Bu makaslar ile sıcak malzeme kesmeyiniz

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki çoktan seçmeli soruları cevaplayarak belirleyiniz.

1: Aşağıdaki el takımlarından hangisi talaşsız kesme yapar ?

A) Ay keski B) El makası C) Düz Keski D) El testeresi 2: El makası ile et kalınlığı kaç mm’ye kadar olan sac levhalar kesilebilir?

A) 3 mm B) 2,5 mm C) 4 mm D) 1 mm 3: İş parçası kollu makasta nasıl kesilmelidir?

A) Parça, makas ağızının uç kısmında kesilmelidir B) Markalama çizgisi görülücek şekilde kesilmelidir C) Parça, makas ağızına açılı yerleştirilmelidir D) Baskı kuvveti uygulanmadan kesilmelidir 4: Makas bıçakları hangi tür çelikten yapılır?

A) Âdî çelikten B) Yumuşak çelikten C) Döküm çeliğinden D) Alet çeliğinden 5: Çalışma sırasında neden “ iş eldiveni” takılmalıdır?

A) Parçayı sağlam tutmak için B) Olabilecek iş kazalarını önlemek için C) El yaralanmalarını önlemek için D) Güvenliği sağlamak için 6: Kesme işlemi sırasında, makas bıçağı ile sonuna kadar kesme işlemi yapılırsa aşağıdaki hatalardan hangisi meydana gelir?

A) Parça bükülür B) Parça yukarı kalkar C) Kesilen yüzeyde iz yapa D) T am kesme meydana gelmez

29

7: Dairesel kesmelerde el makası ile iş parçası nasıl kesilmelidir?

A) Markalama ağızından düz kesilmeli B) Markalama çizgisinde makas ağızı kısa kısa ilerletilerek kesilmeli C) İş parçası bükülerek kesilmeli D) Markalama çizgisinden boşluk bırakılarak kesilmeli 8: Makas bıçakları aşağıdaki hangi işlemden sonra kullanıma hazır duruma gelir?

A) Fabrikadan çıktığı gibi B) Ağız bileme işlemi yapıldıktan sonra C) Ağız açısı verildikten sonra D) Isıl işlemden geçirildikten sonra

Değe rlendirme Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz.

Hatalı cevaplarınız için faaliyeti tekrarlayınız. T üm cevaplarınız doğru ise Modül Değe rlendirme ye geçiniz.

30

PERFORMANS TESTİ PERFORMANS TESTİ Bu faaliye tte yapmış olduğunuz uygulamayı öğretmen göze timinde , aşağıdaki pe rformans te sti ile kendi kendinizi değe rlendiriniz.

Bu değerlendirme “EVET” “HAYIR” şeklinde yapılacaktır.

DEĞERLENDİRİLECEK DAVRANIŞLAR 1- Markalama a) Markalama takımlarını kullandınız mı? b) Ölçüsünde markaladınız mı?

2- Makas bıçaklarının kontrolü a) Makas bıçak ağızlarını kontrol ettiniz mi? b) Makas bıçak boşluğu bu parça için uygun mudur?

3- Parçanın makas bıçağına yerleştirilmesi a) Parçayı markalamaya uygun makas ağızına yerleştirdiniz b) i? Parçanın kalınlığına göre baskı papucunu ayarladınız mı?

4- Parçayı kesme a) Parçayı uygun kuvvet ile kestiniz mi? b) Kesme sırasında markalama çizgisini gördünüz mü?

5- Kesilen parçanın kontrolü a) Kesilen parçanın ölçüsünü kontrol ettiniz mi? b) Kesme sırasında oluşan çarpılmaları düzelttiniz mi? c) Parçayı temizlediniz mi?

6- Kurallara uyma a) İşe uygun takımlar kullandınız mı? b) El takımlarını kullanmada özenli davrandınız mı? c) İş bitiminde takımları yerine koydunuz mu? d) Bulunduğu bölgeyi temizlediniz mi?

7- Güvenlik önlemi a) İş önlüğü giydiniz mi? b) İş eldiveni giydiniz mi? c) Kesme sırasında etrafınızı kontrol ettiniz mi? d) Çalıştığınız zeminin temiz olmasına dikkat ettiniz mi?

8- Zaman a) Süreyi not aldınız mı?

31

EVET

HAYIR

Değe rlendirme de : NO T- 1 : Soruların tamamının cevabı “EVET” olacaktır.

NO T- 2 : Cevaplarınızın içinde “HAYIR” varsa uygulamaya geri dönerek, eksiklerinizi gözden geçiriniz ve “modül de ğerlendirme” için öğretmeninize başvurunuz.

32

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 C EVAP ANAHTARI 1

B

2

D

3

D

4

B

5

B

6

C

7

C

8

C

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 C EVAP ANAHTARI 1

B

2

D

3

B

4

D

5

C

6

C

7

B

8

D

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz.

Hatalı cevaplarınız için faaliyeti tekrarlayınız. T üm cevaplarınız doğru ise Modül Değe rlendirme ye geçiniz.

33

MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME Modül faaliyetleri ve araştırma çalışmaları sonunda kazandığınız bilgi ve becerilerin ölçülmesi için öğretmeniniz size ölçme araçları uygulayacaktır. Ölçme sonuçlarına göre sizin modül ile ilgili durumunuz öğretmeniniz tarafından değerlendirilecektir.

Bu de ğerlendirme için öğre tmeninize başvurunuz

DİKKAT Modül ile birlikte, farklı kaynak yayınlardan ve internet ortamında ilgili sitelerde “ El ile Kesme” hakkında merak ettiğiniz konular ile ilgili daha ayrıntılı bilgilere ulaşabilirsiniz.

34

KAYNAKLAR KAYNAKLAR ¾ Me tal İşle ri İş ve İşle m Yaprakları, MEB Komisyon. ¾ Arbeitsstelle Für Betriebliche Berufsausbildung, Me tallerin İşlenmesi, BONN, ¾ Serfiçeli Y. Saip, Metal İşle ri Meslek Te knolojisi 1. Millî Eğitim Basımevi 2002. ¾ John L., Feirer; Earl, E. Tatro, ÇEVİRİ, Aytekin Akbaş, Mustafa Bağcı, Necmettin Yeşilmen Sami Ahmet, Me talle rin İşlenmesi. ¾ Çalışkan Hikmet, Me talle ri Soğuk Şekillendirme , MEB Meslekî ve Teknik Öğretim Kitapları Etüd ve Programlama Dairesi Yayınları No 37. ¾ KESKİN Yılmaz, Yayımlanmamış Ders Notları (Ulus End. Mes. Lisesi Metal İşleri Öğretmeni).

35