Microsoft Word - Hidrolik Akümülatörler by motorsitem motorsitem

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

MOTORLU ARAÇLAR TEKNOLOJİSİ

HİDROLİK AKÜMÜLATÖRLER

ANKARA 2007

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; •

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

•

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

•

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

•

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler.

•

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

•

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ–1 .................................................................................................... 3 1. HİDROLİK AKÜMÜLATÖRLERİ KONTROL ETME, HİDROLİK AKÜMÜLATÖRLERİ SÖKME.............................................................................................. 3 1.1. Akümülatör Çeşitleri..................................................................................................... 4 1.1.1. Ağırlıklı Akümülatörler ......................................................................................... 4 1.1.2. Yaylı Akümülatörler.............................................................................................. 5 1.1.3. Pistonlu Tür Gazlı Akümülatör ............................................................................. 5 1.1.4. Gazlı Akümülatörler .............................................................................................. 7 1.1.5. Balonlu Tür Gazlı Akümülatör .............................................................................. 8 1.1.6. Diyaframlı Tür Gazlı Akümülatör ......................................................................... 9 1.2. Akümülatörlerin Kullanma Yerleri ve Kullanma Amaçları........................................ 11 1.2.1. Akışkan Sağlanması ............................................................................................ 11 1.2.2. Pompa Çıkış Vuruntularının Sönümlenmesi ....................................................... 12 1.2.3. Basınçtaki Ani Değişmelerin Sönümlenmesi ...................................................... 13 1.2.4.Yedek Veya Acil Güç Sağlanması ....................................................................... 13 1.2.5.Isıl Genleşmenin Dengelenmesi ........................................................................... 14 1.2.6. Sızıntıların Karşılanması ..................................................................................... 14 1.2.7. Karşı Denge Sağlanması...................................................................................... 15 1.2.8. Araçlarda Sarsıntı Giderme (Süspansiyon).......................................................... 16 1.2.9. Akümülatör Tanım Büyüklükleri ........................................................................ 16 1.2.10. Akümülatör Türünün Seçimi ............................................................................. 17 1.2.11. Akümülatöre Gaz Yüklenmesi .......................................................................... 18 1.2.12. Yükleme için Verilen Kurallara Tam Olarak Uyma.......................................... 19 1.2.13. Akümülatörlerin Basınç Sınamaları................................................................... 19 1.2.14. Güvenlik Önlemleri ........................................................................................... 20 1.3. Hidrolik Akümülatörlerde Meydana Gelebilecek Arıza Çeşitleri............................... 20 1.4. Hidrolik Akümülatörlerde Arıza Tespit Yöntemleri................................................... 21 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 23 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 24 ÖĞRENME FAALİYETİ–2 .................................................................................................. 25 2. HİDROLİK AKÜMÜLATÖRLERİ SÖKME ve TAKMA ............................................... 25 2.1. Hidrolik Akümülatörlerin Devreden Sökülmesi ......................................................... 25 2.2. Hidrolik Akümülatörlerin Yenisiyle Değiştirilmesi.................................................... 27 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 29 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 30 MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 31 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 32 KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 33

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI

525MT0160 Motorlu Araçlar Teknolojisi İş Makineleri Bakım ve Onarımı Hidrolik Akümülatörler

MODÜLÜN TANIMI

Hidrolik akümülatörleri kontrol etme, hidrolik akümülatörleri, sökme ve takma işlemlerinin anlatıldığı öğrenme materyalidir.

SÜRE

40/16

ÖN KOŞUL

Hidrolik Motorlar modülünü öğrenmiş olmak

YETERLİK Genel Amaç

MODÜLÜN AMACI

Uygun ortam ve araç gereçler sağlandığında hidrolik akümülatörleri tanıyacak, arıza tespiti, söküp takma ve onarım yapabileceksiniz. Amaçlar ¾ Hidrolik akümülatörleri kontrol edebilecek ve hidrolik akümülatörleri sökme işlemini yapabileceksiniz. ¾ Hidrolik akümülatörleri yerine takma işlemini yapabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Araç tamir bakım kılavuzu, gerekli ölçme aletleri ve el takımları.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili değerlendirme soruları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz.

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Hidrolik elemanların bakım ve onarımı konularında birçok modül aldınız. Bunları başarı ile bitirdiniz, hidrolik Akümülatörler modülü alınan en son modüllerden biridir ve olmazsa olmazlardandır. Sektörün birçok yerinde yaygın bir şekilde ve çok maksatlı olarak kullanılır. Çünkü maliyet, zaman ve alan konularında büyük avantajlar ve kolaylıklar sağlar. Bu modülü başarı ile bitirdiğinizde ¾

Modülde hidrolik akümülatörleri tanıyacaksınız.

Akümülatörlerde meydana gelecek arızaları tanıyacaksınız.

Akümülatörlerin montaj ve demontaj yapılmasını öğreneceksiniz.

ÖĞRENME FAALİYETİ–1 ÖĞRENME FAALİYETİ–1 AMAÇ Hidrolik akümülatör arızalandığı zaman tanıyacak gerekirse devreden sökebilecek ve yenisi ile değiştirebileceksiniz.

ARAŞTIRMA Hidrolik akümülatörler hakkında bilgi alabilmek için, internet ortamından faydalanabilir veya akümülatörler ille ilgili okul veya semt kütüphanesinden faydalanabilirsin.

1. HİDROLİK AKÜMÜLATÖRLERİ KONTROL ETME, HİDROLİK AKÜMÜLATÖRLERİ SÖKME Hidrolik sistemlerde gerektiği zaman kullanılmak için bulundurulan, hidrolik enerjiyi basınç altında depolayan elemanlara denir. Gerekli olduğunda geri vermek üzere, basınç altındaki hidrolik sistemden belli oranda akışkanı alarak basınçlı bir şekilde biriktiren hidrolik devre öğelerine hidrolik biriktirici veya hidrolik akümülatör adı verilir. Akışkan basınç altında olduğundan, akümülatörler basınç depoları gibi görülür ve tasarımlarında en yüksek çalışma basıncı göz önünde tutulur. ¾

Kısa süre içinde çok miktarda yağ istendiğinde bu yağı sağlamak üzere kullanılır.

Pompa kısa sürede bu kadar yağı basacak büyüklükte seçilmez. Pompa verdisi, akümülatörden iki yağ kullanımı arasındaki sürede kullanılan miktardan biraz fazlasını basabilecek değerde olmalıdır. Bu nedenle akümülatör kısa süre yüksek hıza gerek olan devreler için en iyi çözümdür. Aksi halde büyük verdili pompa ve yüksek güçlü elektrik motoru seçilmesi gerekir.

Sıcaklık nedeniyle oluşan genleşmelerin devreye zarar vermesini önler.

Valflerin açıp kapama anlarında devrede aşırı basınç oluşmasını önler.

Titreşimlerin sönümlenmesini sağlar.

Frenleme enerjisinin tekrar kazanılmasını sağlar. 3

Çalışma basıncını kontrol altında tutmaya yardımcı olur.

Sistemde oluşabilecek ani şokları ortadan kaldırır.

Sızıntılardan kaynaklanan verim kayıplarını karşılar.

Isı yükselmelerinde sıvıyı soğutur.

Pompa arızalarında ve elektrik kesilmelerinde sistemi kısa bir süre besleyerek hareketin tamamlanmasını sağlar.

1.1. Akümülatör Çeşitleri ¾

Ağırlıklı akümülatörler

Yaylı akümülatörler

Pistonlu akümülatörler

Balonlu akümülatörler

Diyaframlı akümülatörler

1.1.1. Ağırlıklı Akümülatörler

Şekil:1.1: Ağırlıklı akümülatör

Üstü açık silindire doldurulan akışkanın üzerine ağırlık konularak dengeleme yapılan akümülatör çeşididir. Sabit basınç ve büyük hacim gereken yerlerde tercih edilir. Devredeki sıvı basıncının düşmesi durumunda ağırlığın etkisiyle akümülatör içindeki sıvının devreye basılması ile sistemin, bir süre daha basınç normale dönünceye kadar çalışmasını sağlar. Şekil 1.1 'de ağırlıklı akümülatörün iç yapısı ve hacim-basınç grafiği görülmektedir. Ağırlığı oluşturan maddeler hurda metal, tuğla, beton, toprak ve benzerlerinden oluşur. Bu 4

akümülatörlerin sağladığı asıl yarar; diğer akümülatörlerin basınçları, depolanan akışkanın hacmine göre değişirken, bu akümülatörlerin boşaltma basınçlarının hep ayni olmasıdır. Olumsuz yanı ise, fiziksel olarak büyük boyutlarda olmaları ve yük ile pistonun yüksek eylemsizliklerine bağlı yavaş tepkileridir.

1.1.2. Yaylı Akümülatörler

Şekil:1.2: Yaylı akümülatör

Silindir içinde bağlantısız hareket eden yay baskılı bir pistondan oluşur. Yayın fiziksel özellikleri, piston hareket boyunu ve buna bağlı olarak depolanabilecek akışkan hacmini sınırlar. Akümülatördeki akışkanın hacmi arttıkça, yay sıkıştırılır ve yayın uyguladığı kuvvet artar. Şekil 1.2 ‘de yaylı akümülatörün iç yapısı ve hacim-basınç grafiği görülmektedir.

1.1.3. Pistonlu Tür Gazlı Akümülatör

Şekil:1.3: Pistonlu akümülatör

Şekil:1.4: Pistonlu akümülatör

Gazla, hidrolik akışkan birbirinden bağlantısız bir piston aracılıyla ayrılır Bir silindir içerisinde hareket eden piston üzerindeki keçeler sıvı ile gazı birbirinden ayırır. Temel olarak büyük hacimler ve büyük debiler için kullanılır. Gaz basıncının en yüksek çalışma basıncına oranı 1:10 'dur. Gazin dolum basıncı ise en düşük çalışma basıncından 5 bar daha aşağıda seçilir. Pistonlu tur akümülatörler eğimli şekilde de kullanılabilmelerine rağmen, tam dikey kullanıldıkları zaman daha az aşınma olacaktır. Herhangi bir arıza, aşamalı olarak ortaya çıkar ve bu arızanın nedeni de piston sızdırmazlık öğelerinin bozulması ve silindir iç duvarının aşınmasıdır. İki basınç bölmesi arasındaki basınç düzeyinin olabildiğince dengede tutulması gerekir. Bu nedenle piston hareketi sırasında, piston keçesi ile iç duvarlar arasındaki sürtünmenin en az olması için, silindir borusunun iç duvarının yüzeyi çok iyi islenmiş olmalıdır. Piston keçesiyle iç duvar arasında oluşacak sürtünme nedeniyle, sıvı ve gaz bölümleri arasında basınç farkı engellenemez. Ancak uygun bir keçe sistemi seçilirse, bu basınç farkı yaklaşık 1 barla sınırlanabilir. Pistonlu akümülatörlerde, pistonun konumunu izlemek olasıdır ve çoğunlukla hidrolik pompaları devreye almak veya devreden çıkartmak için pistonun konumundan yararlanılır. Örneğin piston üzerine yerleştirilecek manyetik bir öğe ile akümülatörün dışından pistonun yeri belirlenebilir. Pistonlu akümülatörlerin tepki süresi, pistonun eylemsizliğine ve sızdırmazlık öğelerinin yapışmasından doğan etkiye bağlı olarak değişir. Pistonun eylemsizliğinin en büyük boşaltma hızını sınırlandırmasına karşın, boşaltma özellikleri ayırma öğesiz akümülatörler ile aynidir. Pistonlu akümülatörlerde, akümülatöre gelen hidrolik akışkan piston yüzeyine basınç uygulayarak bir itme kuvveti oluşturur. Bu kuvvetin etkisiyle piston hareket ederek diğer taraftaki gazı sıkıştırır. Böylece sıkışan gaz üzerinde enerji depolanır. Sistem basıncının düşmeye başlamasıyla, basınçlı gaz pistonu iterek sistemi akışkanla besler ve sistem basıncının belli değerde kalmasını sağlar. 6

1.1.4. Gazlı Akümülatörler Bu tasarımda, depolanan akışkanı basınçlandırmak için genelde azot, bazen de hava olmak üzere sıkıştırılmış gaz kullanılır. Bu akümülatörler gazla akışkan arasındaki herhangi bir ayırıcının olup olmamasına göre ayırma öğesiz ve ayırma öğeli olmak üzere iki ana türe ayrılır. ¾ Ayırma öğesiz akümülatörler

Şekil:1.5: Ayırma öğesiz akümülatör

Bu tür akümülatörlerde gaz ile sıvı arasında her hangi bir madde yoktur ve gaz ile sıvı akışkan birbirlerine değmektedir. Tabanında akışkan girişi ve tavanında gaz yükleme girişi olan bir kaptan oluşur. Gazla sıvıyı ayıran herhangi bir piston olmadığından, kap dikey konumda olmalıdır. Yapıları basit olduğundan üretimleri de daha kolaydır. Gaz ile hidrolik sıvının doğrudan birbirlerine değmelerinden dolayı, sıvının içine gaz karışabilir. Karışmanın derecesi, akümülatörden içeri giren ve dışarı çıkan hidrolik akışkanın hızı kısıtlanarak azaltılabilir ve böylece asin bir çalkalanma oluşmaz. Akümülatör, çalışır durumdayken akışkan bütünüyle boşaltılmamalıdır. Çünkü bu durumda boşalan gaz hidrolik sisteme geçer. Akümülatördeki akışkan düzeyini denetlemek ve tam boşalmayı önlemek için, şamandıra kumandalı veya düzey etkileşimli elektrik anahtarları kullanılabilir. Bu tasarımın diğer bir özelliği de, tepki süresinin çok hızlı olmasıdır. Büyük boyutlarda olabilir ve çoğunlukla gaz olarak hava, sıvı olarak da su veya su tabanlı hidrolik akışkanlarla çalışır. Bu akümülatörler su türbinlerinde valfın kapanması sonucunda sıvı basıncındaki değişiklikleri emmek, su çekiş pompalarında çıkış akışını daha yumuşak duruma getirmek amaçları için kullanılır. Ayrıca binalardaki su sistemini besleyen basınçlı su deposu (hidrofor) olarak kullanılır.

¾ Ayırma öğeli akümülatörler: Temel olarak bu akümülatörlerde sıvı ve gaz için değişken hacimli iki bölüm vardır ve bu bölümler hareket edebilen katı veya esnek bir madde ile birbirlerinden ayrılmıştır. Bu tür akümülatörlerde gaz ile hidrolik akışkan birbirine değmediği için, hidrolik akışkanın içerisine gaz karışması büyük oranda önlenir. Akümülatörün sıvı dolan bölümü hidrolik sisteme bağlanır ve sistemde basınç yükseldikçe akümülatöre hidrolik akışkan dolar. Akümülatöre dolan hidrolik akışkan ayırma öğesine baskı uygular ve bu basınç gaza iletilir. Doğal olarak gaz yapısı gereği sıkışarak hacmini daraltır ve akümülatöre dolan sıvı için hacim genişlemesi sağlanır. Sistem basıncı gaz basıncından daha aşağı düştüğünde de tersi hareket başlar ve gaz ayırma öğesini iterek hidrolik akışkanı sisteme gönderir. Gazlı akümülatörlerde genel olarak azot gazı kullanılır.Endüstriyel hidrolik uygulamalarında en çok ayırma öğeli gaz basınçlı akümülatörler kullanılır.

1.1.5. Balonlu Tür Gazlı Akümülatör Balonlu akümülatörlerin ana yapısı kapalı bir depo ve şiştiği zaman bu depoyu doldurabilen bir balondan oluşur. Balonun içine düşük basınçla gaz doldurulmuştur. Akümülatörde sıvı yokken gaz balonu şişirerek deponun tamamını doldurur. Sistemden akümülatörün deposuna basınçlı hidrolik akışkan gelmeye başladığında balon büzülerek bu akışkana yer açar. Bu arada balonun içindeki gaz sıkışarak basıncı artar ve böylece enerji depolanmış olur.Balonlu akümülatörler dikey, yatay veya (belirli çalışma koşullarında) açık olarak çalışabilir. Ancak birçok açıdan yeğlenen çalışma konumu dikeydir. Akümülatörler dikey ya da açılı olarak takılırsa, akışkan valfı alta gelecek şekilde yerleştirilmelidir.

Şekil: 1. 6: Balonlu akümülatör

Şekil: 1. 7: Balonlu akümülatör

Balonlu akümülatörler, kaynaklanmış veya dövülmüş bir basınç kabı, akümülatör balonu, gaz girişi için valfler ve hidrolik akışkan girişinden oluşur. Eylemsizlik düzeylerinin pistonlu türlere oranla daha düşük olmasından dolayı daha çabuk tepki verir. Balonlu tür gazlı akümülatörler genellikle piston türlü olanlardan daha düşük maliyetlidir ve bunlardaki gaz ön yükleme işlemi daha uzun sürer. Birdenbire ortaya çıkan arızalar, balonun yırtılmasından oluşur. Balonlu akümülatörler günümüzde en çok kullanılan ve uzun ömürlü bir akümülatör türüdür. Sızdırmazlık özellikleri çok yüksektir. Hızlı çalışmaları nedeniyle yaygın olarak kullanılır. Gaz basıncı ile en yüksek çalışma basıncı arasındaki oran 1/4'tür.

1.1.6. Diyaframlı Tür Gazlı Akümülatör

Şekil:1.8: Diyaframlı akümülatör

Şekil:1.9: Diyaframlı akümülatör

Şekil:1.10. Diyaframlı akümülatör

Diyaframlı akümülatörlerin çalışma sistemleri de balonlu tür akümülatörlere benzer. Balonlu tur akümülatörlerde balonlar gaz ile doldurulunca genleşir. Fakat diyaframlı akümülatörler de esner. Çok yüksek basınç gereken sistemlerde kullanılmaz. Diyaframlı akümülatörler genellikle küresel ya da silindirik olarak üretilen basınca dayanıklı bir çelik kaptan oluşur. Akümülatör içinde esnek bir maddeden yapılan (elastomer) ve ayırma öğesi olarak kullanılan bir diyafram vardır. Diyaframlı akümülatörlerin kaynaklı ve vidalı yapıda olmak üzere iki türü vardır. Kaynaklı yapıda, dairesel dikiş kaynağı yapılmadan önce diyafram alt kısma doğru itilir, uygun bir kaynaklama yöntemi seçilir (örn: elektron ışınlama ile kaynak) ve diyafram doğru bir şekilde yerleştirilirse kaynak yapılırken esnek maddenin zarar görmesi engellenmiş olur. Vidalı tasarımda diyafram, alttan ve üstten tutma miline vidalanarak istenilen konuma getirilir. Diyaframlı akümülatörlerde de basınçlı gazın basıncı ile en yüksek çalışma basıncı arasındaki oran 1:10 'dur. Tüpün içinde esnek bir diyafram yerleştirilmiştir. Sistemdeki yüksek basınçlı akışkan (yağ) tüp içerisine girdiğinde, diyafram esneyerek içeriye belirli oranda (kapasitesi kadar) akışkan alır. Sistemdeki akışkanın basıncında bir düşme oluştuğunda diyafram esneyerek içerideki akışkanın bir kısmını veya tamamı sisteme basar. Diyaframlı akümülatörler küçük hacim değişmelerine, şoklara ve titreşimlere engel olmak için kullanılacak en uygun akümülatör türleridir.

1.2. Akümülatörlerin Kullanma Yerleri ve Kullanma Amaçları ¾

Akışkan sağlanması

Pompa çıkış vuruntularının sönümlenmesi

Basınçtaki ani değişmelerin sönümlenmesi

Yedek veya acil güç sağlanması

Isıl genleşmenin dengelenmesi

Sızıntıların karşılanması

Karsı denge sağlanması

Araçlarda sarsıntı giderme (süspansiyon)

1.2.1. Akışkan Sağlanması Sık kullanılan uygulamalardan biri, kısa zamanda akışkana yüksek bir akış hızı sağlamaktır. Düşük debi değeri olan bir pompa, akümülatör uzun bir surede yüklemek için kullanılır. Depolanan akışkan, yüksek debi değeri gerektiğinde sisteme boşaltılır. Akümülatörün yüklendiği ve devrenin gereksinmesinin olmadığı durumlarda, pompa yükü boşaltılır veya pompa devreden çıkartılır. 11

Şekil:1.11: Akışkan sağlanması

1.2.2. Pompa Çıkış Vuruntularının Sönümlenmesi

Şekil 1.12: Pompa çıkış vuruntularının sönümlenmesi

Çoğu hidrolik pompanın çıkışı, zamana göre mutlak olarak aynı kalmaz. Pompa çıkışı, birdenbire oluşan basınç değişiklikleri ve darbelerin etkisi altındadır. Örneğin, beş silindirli bir pistonlu pompada, her pompa devrinde beş vuruntu oluşur. Çoğu uygulamalarda bu birden oluşan değişmeler önemsizdir; ancak bir sistem için kararlı ve değişmez çıkış gerektiğinde, vuruntu sönümlemesi yapılmalıdır. Bu amaçla küçük bir hidrolik akümülatör kullanılır. Basınç vuruntusunu ortadan kaldırmak neredeyse olanaksızdır. Ancak göz ardı edilebilir bir düzeye indirgenebilir.

1.2.3. Basınçtaki Ani Değişmelerin Sönümlenmesi Valfın birdenbire kapanması, geçici basınç oluşumlarına ve vuruntu dalgalarına neden olur. Bir su sisteminde bu durum önemli ölçüde gurultu oluşmasına yol açtığı için, su çekici olarak anılır. Başlangıçta, valfin bitişiğindeki akışkanın akışı durdurulur ve akışkan sıkıştırılır. Bu durumda bir basınç dalgası, akışkan kararlı duruma gelinceye kadar, akışkan sütunu boyunca geriye doğru gider. Bu dalganın borunun uzak ucuna gelmesiyle birlikte, valfe geri dönen bir karsı dalga oluşur. Bu dalgalar enerji tükeninceye dek, ilerigeri gidip gelir. Valfin kapatılması ne kadar hızlı olursa, basınç değişmesi de o oranda birden ve sert olur. Eğer uzun borular (50 m veya daha uzun) söz konusu ise, yolun uzunluğu ve valfin kapanma hızı göz önünde bulundurulmalıdır. Ancak hidrolik güç sistemlerinde uzun borular yok gibidir. Sistemde oluşacak bu tür vuruntular sistem içinde bir noktada emilerek yok edilmelidir. Bu amaçla hidrolik sistemlerde akümülatörler kullanılır. Valften çıkan vuruntu bir yerlere çarpıp dönmek yerine, akümülatöre ulaştığında sönümlenir. Silindir üzerindeki dış mekanik etkilerden oluşan basınç vuruntular da, akümülatör tarafından sönümlenebilir.

Şekil 1.13: Basınçtaki ani değişmelerin sönümlenmesi

1.2.4.Yedek Veya Acil Güç Sağlanması Hidrolik enerji, akümülatörlerde depolanabilir ve bu enerji acil durumlarda kullanılabilir. Örneğin pompanın bozulması halinde, hareketlendiriciyi çalıştırmak veya çalışmasını tamamlamak için, akümülatörden yararlanılır. Genel kullanım ise, güç kaybının ciddi sonuçlara yol açabileceği uygulamalarla sınırlanmıştır.

Şekil 1.14: Yedek veya acil güç sağlanması

1.2.5. Isıl Genleşmenin Dengelenmesi Bir akışkanın kütle sıcaklığı değiştiğinde, buna bağlı olarak hacmi de değişir. Eğer bu akışkan kapalı bir kapla sınırlandırılmışsa, kap içindeki basınç da artar. Hidrolik sistemlerde pompa ile çalışma öğesi arası kapalı bir bölgedir. Sistemde ısınan akışkanın genleşmesi ile bu kapalı bölgenin basıncı artacak ve bir şekilde akışkan genişleyen hacmine yer açmak isteyecektir. Bu durumda sistemde herhangi bir patlama olmaması için, bu genişleme gereksinimi karşılanmalıdır. Bu amaçla akümülatörler kullanılır.

1.2.6. Sızıntıların Karşılanması Birçok hidrolik öğenin iç yapısında basınçlı bölge ile basınçsız bölge birbirinden ayrılmaktadır. Hidrolik sistemlerde bu iki bölge arasındaki basınç farkı çok büyüktür ve basınçlı bölgeden basınçsız bölgeye akışkan sızmasını önlemek neredeyse olanaksızdır. Pompa devrede olduğu sürece sızıntıların önemi yoktur. Çünkü gerekli akışkan pompa tarafından sağlanmaktadır. Ancak pompa boşaltma işlemi uygulanırken oluşacak sızıntılar önemlidir ve bu sızıntıların bir şekilde karşılanması gerekir. Tersi durumda sistem basıncı düşer. Pompa boşaltma valfinin bulunduğu bir sistemde çok küçük bir kaçak olması durumunda basınç düşecek ve boşaltma valfinin kıpırdamasına neden olacak ve bu kıpırtı valf içinde sızıntı oluşturacaktır. Hidrolik akümülatör aynı zamanda sızıntı kayıplarını karşılamak üzere hem bir depo hem de basınç kaynağı görevini görür.

Şekil 1.15: Sızıntıların karşılanması

1.2.7. Karşı Denge Sağlanması Kuvvetler ve yer değiştirmeler hidrolik akümülatör kullanılarak dengelenebilir. Büyük kütlelerin karşılıklı dengelenmesi, bağımsız bir kapalı döngüde, hidrolik bir silindir ile bir akümülatör kullanılarak yapılabilir. Depolanan akışkanın hacmi, silindir yer değiştirmesinin hacmine ve kabul edilebilir dengeleme sınırlarına bağlı olacaktır. Karşı dengeleme uygulamalarında, akümülatörün hacmi, genelde karsı denge silindirinin toplam yer değiştirmesinin en az iki kati olmalı ve bu akümülatörün yedekleme tüpünün hacmi, akümülatör hacim kapasitesinin yaklaşık olarak beş katı olmalıdır.

Şekil 1.16: . Karşı denge sağlanması

1.2.8. Araçlarda Sarsıntı Giderme (Süspansiyon) Arabalarda yol ve sürüş gibi nedenlerden dolayı oluşan sarsıntıların giderilmesinde (süspansiyonlarında) hidrolik akümülatörlerin kullanılması yaygınlaşmaktadır. Anma hacmi, çalışma hacmi, en az ve en çok çalışma basıncına bağlı olarak ön doldurma basıncı gibi akümülatörün tanım büyüklükleri gaz yasalarına göre hesaplanabilir. Bu bilgiler ayrınca doğrudan diyagramlardan da alınabilir. Akümülatör seçiminde kullandığımız bu yasa ve kurallar aşağıda incelenmiştir.

Şekil 1.17: Süspansiyon

Şekil 1.18: Süspansiyon

1.2.9. Akümülatör Tanım Büyüklükleri Anma hacmi, çalışma hacmi, en az ve en çok çalışma basıncına bağlı olarak on doldurma basıncı gibi akümülatörün tanım büyüklükleri gaz yasalarına göre hesaplanabilir. Bu bilgiler ayrıca doğrudan diyagramlardan da alınabilir.Akümülatör seçiminde kullandığımız bu yasa ve kurallar aşağıda incelenmiştir. P1= Gaz on doldurma basıncı (bar) akümülatörün gaz bölmesindeki basınçtır. Yük değişimi olduğunda balon veya diyaframın oturmalı valfı kapatmaması için bu basınç 0.9 P2 kadar olmalıdır. 16

P2= En düşük çalışma basıncı (bar) P3= En yüksek çalışma basıncı (bar) P1= 0,9 • P2 P1 ve P2 basıncı iki temel tasarım verisi olduğu için öncelikle belirlenmelidir. P3 en yüksek çalışma basıncı, en düşük çalışma basıncının 3 katını aşmamalıdır. Tersi durumda gaz bölmesinde hızlı sıkışma nedeniyle oluşan sıcaklık, diyafram veya balonun hızla aşınmasına neden olacaktır. P3 < 3 • P2 P3 basıncı bu değerin altında olduğunda diyafram veya balonun ömrü daha uzun olacaktır

1.2.10. Akümülatör Türünün Seçimi Bir akümülatörün tasarımında kullanılan eşitlikler, dolma ve boşalma işlemleri için gerekli olan süreye göre değişir. Hangi eşitliğin kullanılacağı Thumb kuralına göre aşağıdaki sınırlar göz önüne alınarak seçilebilir: ¾

Çevrim süresi < 1 dakika adyabatik hal değişimi

Çevrim süresi > 3 dakika izotermik hal değişimi

Çevrim süresi 1 ile 3 dakika arası politropik hal değişimi

Genel amaçlar için akümülatör türlerinin kullanımı aşağıda belirtilmiştir. ¾ Diyaframlı Akümülatörler: Küçük gaz hacimleri için kullanılırlar. Diyaframlı akümülatörlerin olumlu yanı, iyi sızdırmazlık sağlamaları ve uzun servis ömürleridir. Her turlu montaja uygundurlar ve eylemsiz olarak çalışır. ¾ Balonlu Akümülatörler Balonlu akümülatörler orta gaz hacimlerinde ve akümülatörün yağ dağıtmasının gerektiği yerlerde kullanılır. Günümüzde balon niteliğinin artırılmasıyla balonlar artık gaz sızdırmaz özellikli ve daha uzun ömürlü olmuşlardır. Balonlu akümülatörler akışkan bağlantısı altta veya yatay olacak şekilde, dikeyden yataya kadar takılabilirler. ¾ Pistonlu Akümülatörler Pistonlu akümülatörler büyük gaz hacimleri için kullanılır. Pistonlu akümülatörler, özellikle gaz tüpleri eklendiğinde kullanışlıdır. Bu akümülatörlerin olumsuz yanları, ayinci pistonun ağırlığından dolayı akümülatörde yağ dağıtımının yavaş olması ve piston üzerindeki keçelerde sürtünme olmasıdır. Bu yararlı basıncın en az %10 kadar düşmesine 17

neden olur. Pistonu yüklerken ve boşaltırken 2 m/s 'lik hız siniri aşılmamalıdır. Pistonlu akümülatörler herhangi bir konumda takılabilir.

1.2.11. Akümülatöre Gaz Yüklenmesi Akümülatörlerde yükleme gazı olarak yalnızca azot kullanılmalıdır. Ciddi bir patlama riski yaratacağı için, hiçbir durumda oksijen kullanılmamalıdır. Her ne kadar ayırma öğesiz akümülatörlerin yüklenmesi için hava kullanılmakta ise de, mineral yağ içerikli bir akışkanla birlikte havanın kullanımından kaçınılmalıdır. Genelde on yükleme gaz basıncı en düşük sistem çalışma basıncının %90'ı kadar olmalıdır. Akümülatörler satıcı kuruluştan yüklü durumda alınabilir. Yükleme işleminin, akümülatörün takılmış olduğu alanda veya atölyede yapılması durumunda, akümülatörler ile azot silindiri arasındaki bağlantı yükleme seti ile yapılmalıdır. Doldurma ve sınama birimleri kullanılarak akümülatörlere azot doldurulabilir veya var olan azot değiştirilebilir. Bu amaçla, doldurma ve sınama düzeneği, akümülatörün gaz valfine vidalanır ve esnek bir doldurma hortumu ile standart bir azot tüpüne bağlanır. Yükleme setinin bağlanmasından sonra, yükleme valfi yavaşça açılarak gaz silindirinden azot akısı sağlanır. Manometre uygun değeri gösterdiğinde, yükleme valfi kapatılır. Önyükleme basıncının gereğinden fazla olması durumunda, fazla gazın sabit bir sınırlayıcı üzerinden atmosfere boşaltılması için bir boşaltma valfi bulunabilir. Her yeni kurulumdan önce ve her bakımdan sonra, akümülatörlerde belirlenen P1 basıncı denetlenmeli ve bu işlemi izleyen hafta içinde en az bir defa tekrarlanmalıdır. Eğer azot kaybı veya kaçağı saptanmazsa yeni gözden geçirme dört ay sonra yapılır. Bu sure içinde basınçta bir değişiklik gözlenmezse yılda bir kez gözden geçirme yeterlidir. Normalde hidropnomatik akümülatörlerde azot kaybı oldukça azdır, Bununla beraber başlangıçtaki P1 ön doldurma basıncının düşmesi durumunda pistonun kapağa çarpmasını ve balon ya da diyaframın bozulmasını önlemek için, gaz ön doldurma basıncının düzenli olarak gözden geçirilmesi önerilir. Gaz sızıntı yapabileceğinden, akümülatör ön yükü düzenli zaman aralıkları ile gözden geçirilmelidir. Gaz yükleme basıncı, bir yükleme seti ile veya akümülatör akışkan ile yüklenip daha sonra yavaşça boşaltılırken, uygun bir sınama noktasındaki akışkan basıncının gözlemlenmesi yolu ile ölçülebilir. Akışkan, akümülatörden dışarı aktıkça, diyaframın dışarı fırlamasını önleme valfi akışkan girişini kapatana kadar, basınç aşamalı olarak azalır ve girişin kapanması üzerine basınç birden sıfır olur. Bu ani basınç düşmesinden hemen önce, manometrede okunan basınç, gazın önyükleme basınç değeridir.

1.2.12. Yükleme için Verilen Kurallara Tam Olarak Uyma

Şekil 1.19: Gaz yükleme seti

Azot doldurma aygıtları, akümülatörlere hızlı ve ekonomik olarak azot doldurmak için kullanılır. Standart azot tüplerinin, 20 bar'a kadar iç basınç ve en yüksek 350 bar'a kadar akümülatöre yükleme basınçları vardır. Azot silindirleri sayesinde elde edilebilecek en yüksek önyükleme basıncı 140 bar’dır. Daha yüksek önyükleme basınçları için buster pompaları kullanılmalıdır.

1.2.13. Akümülatörlerin Basınç Sınamaları Akümülatörler basınçlı kaplar olup bunların bazı güvenlik koşullarını taşıması gereklidir. Basınçlı kapların sınanma gereksinimleri, en yüksek çalışma basınçları ve hacimlerine bağlıdır. Akümülatörler yeni alındığında, akümülatörün üreticisi tarafından çıkarılmış olan bir basınç sınama sertifikası vardır. Sistem kurulduktan hemen sonra ve daha sonraları belirli aralıklar halinde, sistemin sınanması gerekir. Güvenlik yönergeleri ülkeden ülkeye değişir, fakat aşağıdaki güvenlik aygıtlarının bazıları veya bunların tümü kullanılmalıdır. Bunlar, kapatma valfleri, manometreler, basınç emniyet valfleri, otomatik basınç emniyet valfleri vs.dir. Bazı ülkelerdeki düzenleyici kurallara göre, basınç emniyet valfleri fabrika tarafından ayarlanmış, sınanmış, onaylanmış ve özel olarak sızdırmazlığı sağlanmış nitelikte olmalıdır. Not: Akümülatör bir devre geliştirilmeden önce, hidrolik akışkan basıncı tamamen boşaltılmalıdır. Ayrıca, herhangi bir akümülatör yerinden sökülmeden önce, gaz basıncı boşaltılmalıdır. 19

1.2.14. Güvenlik Önlemleri Devrede akümülatör kullanıldığında belirli kurallara uyulması gerekir. Basınç taşıyan akümülatörler yetkili kurumların yayınladıkları yönergelere uygun olmak zorundadır. Akümülatörlerle ilgili belli baslı güvenlik önlemleri aşağıda sıralanmıştır. ¾

Her basınçlı kaba çalışma basıncını göstermek üzere bir basınçölçer konulmalı ve en çok çalışma basıncı belirgin olarak işaretlenmelidir.

Her basınçlı kap için basınç emniyet valfi konulmalı ve valf ayarının ilgililerden başkası tarafından değiştirilmemesi için gerekli önlemler alınmalıdır.

Basınç emniyet valfi anahtara gerek duyan kilitli tür olmamalıdır.

Her basınçlı kabin, olanaklar ölçüsünde yakınına ve kolay ulaşabilecek şekilde basınç yolu ile ilişkisini kesecek valfler yerleştirilmelidir.

Akümülatörler, yalnızca üretici firma tarafından onarılmalıdır. Akümülatöre hiçbir şekilde kaynak, lehim veya delme işlemi yapılmamalıdır.

Yüksek basınçlı gaz, depolanan enerji yüzünden tehlikeli olduğundan, üretici firmanın, akümülatörlerin bakımı ve kurulumu konusundaki uyarıları kesinlikle dikkate alınmalıdır.

En önemli bakım şartı, P1 gaz ön doldurma basıncının düzenli aralıklarla gözden geçirilmesidir.

Akümülatörler kolay ulaşılabilir şekilde ve iyi kurulmalıdır. Bağlantılar boru patlamaları durumunda oluşacak vuruntulara dayanabilmelidir.

Pompa ve akümülatör arasındaki yolda, eylemsizlik kuvvetlerinin boruları etkilemesini önlemek için bir tek yönlü kapama valfi takılmalıdır.

Her ülkenin değişik standartları olduğundan, yurtdışında takılan akümülatörler için, ilgili ülkenin standartlarına uygunluk belgesi gereklidir.

1.3. Hidrolik Akümülatörlerde Meydana Gelebilecek Arıza Çeşitleri Akümülatörlerde oluşan arızaların temelinde hidrolik yağ ile basınçlı gazın birbirine karışması vardır. ¾

Ağırlıklı akümülatörler pistonlu tiplere benzemekle beraber farkı sıkıştırmanın ağırlıkla olmasıdır. Yağ ile ağırlıklar arasında sızdırmazlık sağlamak için keçeler kullanılır. Bu keçeler ile akümülatörün iç çeperi arasında aşınma sonucu hidrolik yağ ağırlık kısmına geçerek sistemdeki yağ miktarının azalmasına yol açar. 20

Pistonlu akümülatörlerde keçelerin aşınması ile sistem basıncının düşük veya yüksek olmasına göre gaz ile yağ birbirine karışır. Yağ basınç odasına geçerse, yedek gaz tüplerinden takviye yapılarak sistem çalışmaya devam ettirilir veya gaz giriş valfinin arızalanarak basınçlı gazı dışarı kaçırması sonucu akümülatör arızası oluşur.

Balonlu tip akümülatörlerde ise balonun delinmesi ile veya gaz giriş valfinin arızalanarak basınçlı gazı dışarı kaçırması sonucu akümülatör arızası oluşur.

Diyaframlı akümülatörlerde de diyaframın delinmesi veya gaz giriş valfinin arızalanarak basınçlı gazı dışarı kaçırması sonucu akümülatör arızası oluşur.

Şekil:1.20: Akümülatör balonunda oluşan katlanmalar

1.4. Hidrolik Akümülatörlerde Arıza Tespit Yöntemleri Bu konu, arızanın tespitinde kullanılacak yöntemler konusunda yer yer anlatılmıştı. Genel olarak incelersek Akümülatörlerden önce mutlaka sisteme bağlanması gereken manometreler büyük oranda yardımcı olur. Basınç değişikliklerini manometrelerden izlemek mümkündür (Resim 1.1). ¾

Devreye bağlanan akümülatörün çalışma basınç aralığı manometreye işaretlenir. Süreç içerisinde kontrol edilir, değerlerdeki değişmeler sınırların dışına çıktığı zaman akümülatör yenisi ile değiştirilir ve akümülatör firmaya gönderilir.

Kullanım amacını yerine getirmediği zaman manometre izlenir gaz kaçağı varsa vidalar sıkılarak kontrol edilir, gerekirse gaz eklenir veya yedek tüple desteklenir.

Basınç değerlerinde problem olmamasına rağmen özellikle balonlu akümülatörlerde yağ, akümülatöre girdiğinde balonun gaz girişi tarafına giderek yağın akümülatörün dışarı çıkması zorlaşır. Basınçlı yağ balonda kısa katlanmalar oluşturarak hızla delinmesine sebep olur (Şekil:1.20). 21

Resim 1.1: Manometre bağlanmış akümülatörler

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İŞLEM BASAMAKLARI

ÖNERİLER

¾ Sistemde arıza olduğunu fark ettiğinizde akümülatörü sökmeden önce sistem ¾ Hidrolik devrede gerekli ölçümleri basıncını kontrol edebilirsiniz. (basınç, debi, vs.) yapınız. ¾ Yine sisteme göre akümülatördeki basınç değişmelerini izleyebilirsiniz. ¾ Sistemi izlerken, çalışır durumda mı yoksa çalışmaz durumda mı olduğuna dikkat edebilirsiniz. ¾ Yaptığınız kontrolleri araç katalogu ile ¾ Yapılan ölçümleri araç katalog karşılaştırabilirsin. değerleri ile karşılaştınız ve ¾ Değerler, katalog değerlerinden farklı ise yorumlayınız. akümülatörden önce farklı sebepler arayabilirsin. ¾ Tüm basınç değişiklikleri akümülatöre bağlı değildir. ¾ Arızanın akümülatörde olduğunu düşünüyorsanız tipini kontrol ediniz ve sökmeden yapabileceğin onarım işlemi varsa katalogdan (gaz takviyesi vs.) önce ¾ Arızanın hidrolik akümülatörlerde olup onları deneyebilirsiniz. olmadığını ve tipini tespit ediniz. ¾ Akümülatörün tipinin üzerinde firma tarafından yazılmış olabileceğini unutmayınız. ¾ Akümülatörü sökmeden önce güvenlik önlemlerini son kez kontrol ediniz. ¾ Uygun aletlerle hidrolik akümülatörleri ¾ Sistemin kirlenmemesi için ortamın temiz devreden sökünüz. olmasına dikkat ediniz. ¾ En iyi ve verimli çalışmanın uygun aletlerle olduğunu unutmayınız.

ÖLÇMEVE VEDEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME ÖLÇME Aşağıdaki cümleleri doğru ve ya yanlış olarak değerlendiriniz. 1)

( )

Gazlı akümülatörlerde azot gazından başka bir gaz kullanılmaz.

( )

Azot gazı zararlı olduğu için atmosfere bırakılmamalıdır.

( )

Akümülatörler sadece hareketli sistemlerde kullanılmaz.

( )

Akümülatörler biriktirici olarak da isimlendirilir.

( )

Akümülatörler renklerine göre sınıflandırılabilir.

( )

Tüm akümülatör tiplerini istediğimiz konumda kullanabiliriz.

( )

Akümülatörü devreden çıkarırsak devre çalışmaz.

( )

Akümülatörü devreden sökmeden önce içindeki yağı boşaltmalıyız.

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ÖĞRENME FAALİYETİ–2 AMAÇ Hidrolik akümülatör arızalandığı zaman tanıyacak gerekirse devreden sökebilecek ve yenisi ile değiştirebileceksiniz.

ARAŞTIRMA Hidrolik akümülatörler hakkında bilgi alabilmek için; ¾

Internet ortamından faydalanabilir.

Akümülatörler ille ilgili okul veya semt kütüphanesinden faydalanabilirsiniz.

2. HİDROLİK AKÜMÜLATÖRLERİ SÖKME VE TAKMA 2.1. Hidrolik Akümülatörlerin Devreden Sökülmesi Yüksek basınçlı gaz, depolanan enerji yüzünden tehlikeli olduğundan, üretici firmanın, akümülatörlerin bakımı ve kurulumu konusundaki uyarıları kesinlikle dikkate alınmalıdır. Akümülatörün arızalı olduğu tespit edilirse devreden sökmeden önce devrenin basıncı düşürülür ve mümkünse akümülatörün içindeki yağ devreye aktarılır. Tüp, ön yükleme basıncına ulaştığı zaman akümülatöre gelen yağın yolu kesilir. Akümülatörde bulunan basınçlı gaz, emniyet sibobu yardımı ile atmosfere atılır (atmosfer için zarar teşkil etmiyorsa). Son kontroller yapılarak ay anahtarı ve diğer takımlar yardımı ile devreden dikkatli bir şekilde sökülür. Akümülatörü katalog bilgilerine göre sökeriz. Prensip olarak akümülatöre gelen basınçlı hidrolik, devre dışı bırakıldıktan sonra akümülatör bağlantıları sökülür. Yine akümülatör balonlu veya gazlı ise kataloga uygun olarak gazı çevreye veya atmosfere zarar vermeden boşaltılır, ve akümülatör dağıtılarak gerekli işlemler yapılır.

Şekil:2.1: Akümülatörlerin devreden sökülmesinde ve takılmasında kullanılan takımlar

2.2. Hidrolik Akümülatörlerin Yenisiyle Değiştirilmesi Devreden sökülen akümülatörün bağlantı yeri temizlenir. Devre çalışmazken ve sistemde basınç yokken yeni akümülatör dikkatli bir şekilde diş atlatmadan devreye bağlanmalı ve sabitlenmelidir. Burada kataloga uygun olarak gerekli sızdırmazlık için önlem alınmalı ve sistemi takarken dikkat edilmelidir. Ayrıca takma işleminde değiştirilen parçaların akümülatörün orijinal parçası olduğu kontrol edilmelidir. Sızdırmazlığı sağlayan, conta, keçe gibi parçaları yenisi ile değiştirmelidir. Sökme işleminde olduğu gibi toplanan akümülatörün bağlantılarını takılır. Sisteme basınç uygulandığında sızdırmazlık ve basıncı kontrol edilmelidir.

Şekil:2.2: Hidrolik akümülatör parçalarına genel bakış

Akümülatörler basınçlı kaplar olduğundan kabın basıncına göre sızdırmazlık ve güvenlik elemanları (keçeler ve emniyet sibopları) 27

Şekil:2.3: Hidrolik akümülatörde basınca göre değişen emniyet grupları

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İŞLEM BASAMAKLARI

ÖNERİLER ¾ Sökülen akümülatörün tamiri veya bakımı firma tarafından yapılmalıdır.

¾ Arızalı

hidrolik

akümülatörleri ¾ Yeni

yenisiyle değiştiriniz.

takılacak

akümülatörün

basınç

değerlerinin sökülenle aynı olmasına dikkat ediniz. ¾ Yeni akümülatör takılırken sökme işleminde ¾ Uygun

aletlerle

akümülatörleri

devreye takınız.

kullandığımız aletleri kullanabilirsiniz. ¾ Vidalama

yaparken

sıyırma

işlemi

yapmamaya dikkat ediniz. ¾ Devreyi ¾ Hidrolik akümülatörler yapınız.

devreyi ile

çalıştırarak ilgili

çalıştırmadan

son

güvenlik

kontrollerinizi yapınız.

kontrolü ¾ Sistemi kontrollü bir şekilde çalıştırarak akümülatörün çalıştığını test ediniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümleleri doğru ve ya yanlış olarak değerlendiriniz. 1)

( ) Arızalı akümülatörleri sadece firma yetkilileri söküp takabilir.

( ) Akümülatörler sökülmeden önce devrenin basıncı düşürülmelidir.

( ) Akümülatörler kendine özel aletlerle sökülmeli ve takılmalı rasgele takımlar kullanılmamalıdır.

( ) Akümülatörler yılda bir yenisi ile değiştirilmelidir.

( ) Arızalı akümülatörü metal çöplüğüne veya hurdalığa atmalıyız.

( ) Arızalı akümülatörün üstüne mutlaka arızalı yazısı takmalı veya yazmalıyız.

( ) Akümülatörün içine pislik kaçmaması için ortamı temiz tutmalıyız.

( ) Değiştirilen akümülatör yeni olduğu için test etmeden devreyi kullanılabilir diyerek teslim edebiliriz.

MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME YETERLİK ÖLÇME Atölyenizde devreye bağlı durumdaki bir akümülatörü arızalı varsayarak sökme ve yerine takma işlemlerini yapınız. DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ 1

İş önlüğünü giydiniz mi?

Tezgâh çevresinde gerekli güvenlik önlemlerini aldınız mı?

Akümülatörü tanıyıp ve isimlendirdiniz mi?

Sistemi durdurup basıncı düşürdünüz mü?

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Evet

Hayır

Akümülatörü ön yükleme basıncına getirip, içindeki akışkanı sisteme veya tanka gönderdiniz mi? Akışkanın tamamen boşaldığını manometreden takip edebildiniz mi? Akümülatörü söküp yerine takabilmek için uygun takımları seçebildiniz mi? Akümülatörü sökerken her şeye rağmen ciddiyet içinde çalıştırdınız mı? Devreye veya yere dökülen akışkanı temizleyerek ortamın temiz kalmasını sağladınız mı? Sökülen akümülatörü uygun bir yere bırakıp üstüne arızalı tabelasını astınız mı? Bağlantı yerinin temizliğini yaptınız mı? Yeni sızdırmazlık elemanları ile vida dişlerine dikkat ederek montajını yapıp tekrar kontrol ettiniz mi? Son temizliği ve kontrolleri yaparak devreye akışkan verdiniz mi? Devreyi çalıştırıp akümülatörün sağlamlığını test ettiniz mi?

DEĞERLENDİRME Ölçme ve değerlendirme sonuçlarına göre verdiğiniz yanlış cevapları yeniden gözden geçirerek gerekiyor ise modülü tekrar ediniz. Yeterlik ölçmede verdiğiniz her hayır cevabını yeniden değerlendirerek modülü tekrarlayınız. Cevaplarınız eğer evet ise modülü tamamladınız. 31

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ–1 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8

Y Y D D Y Y Y D

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8

Y D D Y Y D D Y

KAYNAKÇA KAYNAKÇA ¾

KARACAN İsmail, Endüstriyel Hidrolik, Ankara, 1982.

MİCHAEL J.Pinches, JOHN G, Ashby Güç Hidroliği, MEB, Ankara,1994.

PETER Rohner, Endüstriyel Hidrolik Control, Ankara, 1994.

TMMO (Makine Müh Odası ) Hidrolik Devre Elemanları ve Uygulama Teknikleri, İstanbul, 2005.

ZORKUN Mehmet Emin, Hidrolik Kumanda, Meb, Ankara, 1979.