Hyundai Aktuatorler

Aktüatörler ve Ar›za Tespit Servis E¤itim El Kitab› 1. Bask›

B‹NEK OTOMOB‹L‹

ÖNSÖZ Bu e¤itim kitap盤›, Hyundai araç sistemleri ve özellikle Hyundai araçlar›nda kullan›lan aktüatörler ile ilgili bilgiler vermek amac›yla yetkili Hyundai Distribütörlerindeki servis teknisyenlerine yönelik olarak haz›rlanm›flt›r. Burada amac›m›z, ar›za teflhis ve tamir ifllemlerinin etkili ve verimli bir flekilde yap›lmas›n› sa¤lamak için servis personelinin bilgi ve beceri düzeyini art›rmakt›r.

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezinin amac›, her zaman rakiplerinin ötesinde bir standart servis kalitesine ulaflmak için verimli bir teknik servis e¤itimi sa¤lamakt›r. Sonuç olarak, sat›fl sonras› servisin ve deste¤in artmas› ile birlikte en yüksek düzeyde müflteri memnuniyeti sa¤lanacakt›r.

Ayr›nt›l› tamir ve montaj ifllemleri veya ar›za tespit yöntemleri için ilgili tamir kitaplar›na bak›n›z.

Copyright by Hyundai Motor Company Tüm haklar› sakl›d›r.

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi http://training.hmcco.kr training@hmc.co.kr

‹çindekiler 1. Yak›t Pompas›

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3

2. Enjektör . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 3. Yak›t Bas›nç Regülatörü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27 4. Rölanti Devri Aktüatörü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31 5. Kademeli Motorun Kontrolü ve Ayar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41 6. Buji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45 7. Ateflleme Bobini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55 8. Egzoz Gaz› Sirkülasyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67 9. Tahliye Kontrol Solenoid Valfi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73 10. ETS sistemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77 11. De¤iflken Emme Kontrolü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79 12. Di¤er Kontroller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83

Aktüatör

Aktüatörler ve Ar›za Tespit

1

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

2

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 1. Bölüm - Yak›t pompas› 1.

Yak›t Pompas›n›n Genel hatlar›

Motorun çal›flt›r›lmas›ndan sonra, yak›t pompas› akü gücü ile çal›fl›r ve sonra ECM taraf›ndan kontrol edilir. Boru tipi yak›t pompalar› kullan›l›r: depo içi pompalar yak›t deposuna tak›lm›flt›r ve s›ral› tip pompalar ise yak›t deposunun d›fl›na tak›lm›flt›r. Üstün gürültü önleme ve buharlaflmay› önleme özelliklerinden dolay› genellikle s›ral› tip yak›t pompalar› tercih edilir. Pompa DC motoru, çek valf ve emniyet valfinden oluflur ve pompada kontrol rölesi vb. taraf›ndan kontrol edilen nispeten yüksek bir ak›m mevcuttur.

Pompalar tak›lma yöntemlerine göre "Harici yak›t pompas›" ve "Depo içi yak›t pompas›" olmak üzere ikiye ayr›l›r.

2. Harici Yak›t pompas› Harici yak›t pompas›, yak›t deposunun d›fl›na tak›lm›fl bir yak›t pompas›d›r. Pompa, ferrit tipi motordaki döner rotorun üretti¤i merkez kaç kuvveti ile yak›t› emer ve yak›t iletim hatt›na yak›t sa¤lar.

Yak›t pompas›, flekil 1’de gösterildi¤i gibi motorla çal›flt›r›lan bir rotor plakas›, rotor plakas›na do¤ru eksantrik olarak yerlefltirilmifl pompa muhafazas› ve pompa muhafazas› ile rotor plakas› aras›ndaki pompa ara parças›n› izole eden bir makaradan oluflur.

Pompa rotorun oluflturdu¤u merkezkaç kuvvetiyle çal›fl›r. Bu da makaralar ve girifl taraf›ndaki pompa ara parças› aras›nda vakum bofllu¤u oluflturmak için duvar boyunca hareket eden pompa ara parças› d›fl duvar›n› iter ve vakum bofllu¤una yak›t dolar. Makaralar›n dönmesi vakum bofllu¤unu artt›r›r ve ç›k›fl taraf›na yak›t sa¤lar. Ard›ndan, ç›k›fl taraf›ndaki boflluk azal›r ve yak›t basma bas›nc› artar. Pompadan bas›lan yak›t daha sonra motor armatürü etraf›ndan geçer ve çek valf aç›l›r, daha sonra susturucudan geçerek yak›t hatt›na ulafl›r. Emme/basma hatt› pompan›n çal›flmas› esnas›nda rotorun bir devir yapmas› ile tamamlan›r.

Yak›t pompas›n›n çal›flma devri 1.700-2.500 rpm ve basma miktar› yaklafl›k 1.5-2.5 I/min ve bas›nc› 3.0 ~ 6.0 kg/cm2’dir.

Yak›t hatt›, yak›t bas›nç regülatörü taraf›ndan düzenlenen 2.75-3.40 kg/cm2’lik bir iletim bas›nc›na sahiptir ve ç›k›fl taraf›nda pompan›n titreflim yapmamas› için bir susturucu bulunmaktad›r.

3

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 1) Emniyet Valfi (Bas›nç S›n›rlay›c›) Pompan›n çal›flmas› esnas›nda yak›t iletim hatt› t›kan›rsa, emniyet valfi emniyeti güvenli bir çal›flma sa¤lar ve yak›t iletim sisteminin hasar görmesini ve yak›t kaçaklar›n› önler. Yak›t bas›nc› belirtilen de¤ere ulaflt›¤›nda valf aç›l›r ve bas›nç oluflmas›n› önlemek için yüksek bas›nc› pompan›n girifl taraf›na ve oradan da pompa ve motorun iç taraf›na yönlendirir.

2) Çek Valf (Geri Dönüflsüz Valf) Motorun durmas›ndan sonra, yak›t pompas›ndaki çek valf yay gücü ile kapan›r ve motorun tekrar kolay çal›flt›r›lmas›n› sa¤lamak ve yüksek s›cakl›ktan dolay› yak›t sisteminde buhar oluflmas›n› önlemek için yak›t hatt›ndaki bas›nc› korur.

3) Susturucu Susturucu, diyafram ve orifis yard›m›yla bas›nç de¤iflimini (titreflim) ve pompadan gelen yak›t›n oluflturdu¤u gürültüyü azalt›r.

Makara hücreli pompa

Motor armatürü Geri dönüflsüz valf

Emme taraf›

Bas›nç taraf›

Emniyet valfi

Rotor yüzeyi plakas›

Pompa muhafazas›

Emme taraf›

Bas›nç taraf›

Makara Pompa ara parças›

Rotor plakas›

fiekil 1. Yak›t Pompas›n›n D›fl Taraf› ve Temel Yap›s› ve Çal›flma Prensibi

4

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 3. Depo içi Yak›t pompas› fiekil 1-2’de yak›t deposu içine tak›lan yak›t pompas›n›n tipik yap›s› gösterilmifltir. Depo içi yak›t pompalar›n›n birço¤u rotor tipidir. Pompa yak›t deposunun içine tak›lm›flt›r, bu nedenle afla¤›daki özelliklere sahip olan bu tip pompalar harici pompalardan daha üstündür: - Düflük çal›flma sesi ve daha düflük yak›t basma titreflimi - Yüksek devirli ve düflük tork tipi motor kompakt ve hafif bir tasar›m sa¤l›yor - Yak›t kaça¤›n› ve buhar oluflumunu önleyen mükemmel özellikler Yak›t pompas› DC motoru ve türbin pompas›ndan oluflur. Bunlar motor tahrikli rotor ve pompa muhafazas›, pompa kapa¤›, emniyet valfi ve çek valften oluflan pompa odas› kullan›larak birlefltirilmifltir. fiekil 1-2’de yak›t pompas›n›n çal›flma mekanizmas› gösterilmifltir. Dönme kuvveti rotora iletildi¤inde, rotor ve ya¤›n etraf›ndaki oyuklar aras›ndaki sürtünmeden dolay› bas›nç bofllu¤u oluflur.

Motorun çal›flmas› devam eder ve yak›t ya¤› spiral bir flekilde motordan geçer ve bas›nç yükselir.

Ard›ndan, bas›nc›n yükselmesi ile birlikte çek valf aç›l›r ve ç›k›fla yak›t iletilir. Yak›t pompas›n›n çal›flma devri 1.700-2.500 rpm ve basma miktar› yaklafl›k 3.0-6.0 kg/cm2 ve yak›t hatt› bas›nç aral›¤› 2.75-3.45 kg/cm2’dir.

5

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 1) Emniyet Valfi Yak›t pompas› DC motoru ile sabit h›zda çal›fl›r ve dolay›s›yla motor devrine ba¤l› olmaks›z›n bas›lan yak›t›n bas›nc›n› sabit tutar. Ancak, basma bas›nc› motorun yüksek devirde çal›flmas›na ba¤l› olarak ayarlan›r ve daha sonra motor düflük devirde çal›flt›¤›nda ve daha az ya¤ tüketti¤inde bas›nç çok fazla artar. Anormal derecede artan bas›nç emniyet valfinin aç›lmas›na neden olur, böylece bas›nç düfler ve yak›t hatt›ndaki bas›nç sabit tutulur ve anormal derecede artmas› engellenir.

2) Çek Valf Pompa durdu¤u an, çek valf yay›, yak›t hatt›ndaki yak›t bas›nc›n› sabit tutmak için otomatik olarak ç›k›fl› kapat›r ve bunun sonucunda yaz mevsiminde veya motorun durdurulmas›ndan sonra yüksek s›cakl›klardan dolay› yak›t hatt›nda buhar oluflumunu engeller ve motorun daha iyi çal›flt›r›labilmesini sa¤lar. Ayr›ca, bu valf motorun çal›flt›r›lmas›ndan sonra yak›t hatt›nda oluflan afl›r› bas›nçtan dolay› yak›t›n tersine akmas›n› önler.

6

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör Motor armatürü

Rotor Pompa kapa¤›

Ç›k›fl Girifl Çek valf Pompa muhafazas›

Emniyet valfi

Ç›k›fl

Girifl Rotor

Muhafaza

fiekil 1.2 Depo ‹çi Yak›t pompas›n›n Temel Yap›s› ve Çal›flma Prensibi

YAKIT KESME VALF‹

BASINÇ REGÜLATÖRÜ

F‹LTRE

YAKIT POMPASI

YAKIT SENSÖRÜ F‹LTRE

fiekil 1-21 Depo ‹çi Yak›t pompas› Modülü (Geri Dönüflsüz Yak›t Sistemi)

7

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 4. Yak›t Pompas›n›n Çal›flmas›n›n Kontrol Edilmesi 1) Konta¤› kapat›n.

2) Aküyü do¤rudan yak›t pompas› tahrik konnektörlerine ba¤lay›n (fiekildeki yak›t pompas› test ç›k›fllar›na bak›n). Pompan›n çal›flma sesini dinleyin. Pompa yak›t deposunun içine tak›ld›¤›ndan, çal›flma sesini duyman›z zor olabilir. Bu nedenle, yak›t deposu kapa¤›n› aç›n ve doldurma bo¤az›ndan pompan›n çal›flma sesini dinleyin.

3) Servis valfine veya bas›nç ölçme saatinin ba¤lant› yüzeyine bir bas›nç ölçme saati ba¤lay›n ve yak›t bas›nc›n›n yükselmesini izleyin (Ayr›nt›lar için afla¤›ya bak›n).

4) Bir ampermetre ile yak›t pompas›n›n ak›m tüketimini ölçün.

5) Yak›t hortumunu elinizle tutarak yak›t bas›nc›n›n hissedilip hissedilmedi¤ini kontrol edin.

fiekil 1-3 Yak›t Pompas› Tahrik Terminali Kontrolü

KONTAK SV‹C‹ “AÇIK”

KONTAK SV‹C‹ YAKIT POMPASI KONT. RÖLES‹

MFI KONT. RÖLES ‹

fiekil 1-3-1 Yak›t Pompas› Devresi

8

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör Yak›t pompas› çal›flma voltaj›n›, marfla bas›l›rken veya motor çal›fl›rken yak›t pompas› kontrol terminalinde ölçün.

Yak›t Pompas› Devresi Kontak Svici

Sigorta

Bu durumda, ölçülen voltaj akü voltaj› ile ayn› olmal›d›r. Ayn› de¤ilse, sigortay›, yak›t pompas› rölesini, ECM’yi ve yak›t pompas› kontrol terminali kablolar›n›n durumunu kontrol edin.

Yak›t Pompas› Rölesi

CKP Sensör

Yak›t Pompas› Voltmetreyi ba¤lay›n.

ECM, krank mili konum sensöründen sinyal ald›¤›nda yak›t pompas›n› çal›flt›r›r. E¤er yak›t pompas›, enjektör ve buji marfla bast›¤›n›zda çal›flm›yorsa krank mili konum sensörünü kontrol edin. Krank mili konum sensörünün kontrolü için motor sensörleri bölümüne bak›n.

Yak›t Pompas› Devresi Kontak Svici Sigorta Yak›t Pompas› Rölesi

CKP Sensör

Yak›t Pompas› Yak›t Pompas› Kontrol Konnektörü

Yak›t bas›nc› kontrolü için, yak›t hatt›ndaki yak›t bas›nc›n›, belirtilen de¤erlere uyup uymad›¤›n› kontrol etmek için ölçün. Ölçüm yerleri ve yak›t bas›nc› modelden modele farkl›l›k gösterece¤inden tamir kitab›na bak›n.

Yak›t Pompas›

Enjektör

9

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 5. Yak›t Pompas›ndaki Ar›za Belirtileri - Motoru rölantide çal›fl›rken durdurun.

- Sürüfl esnas›nda, h›zlanma zay›f ve sars›nt›l› veya motor çekifli azal›yor - Yak›t pompas› çal›flma sesi yüksek - Motor kötü çal›fl›yor veya çal›flm›yor

6. Yak›t Bas›nc› Testi 1) Yak›t Bas›nç Regülatörü Elektronik kontrollü motorlar›n püskürttü¤ü yak›t miktar› yak›t bas›nc›na ve yak›t püskürtme süresinin uzunlu¤una ba¤l›d›r. Bu nedenle, yak›t miktar› sabit yak›t püskürtme bas›nc› alt›nda yak›t püskürtme süresinin uzunlu¤u ile kontrol edilir. Ard›ndan, yak›t bas›nc› ile emme manifoldunun iç k›sm›ndaki bas›nç bofllu¤u, yak›t püskürtme miktar›n› enjektörün yak›t püskürtme süresi ile kontrol etmek için sabit olmal›d›r. Bu amaçla, yak›t iletim borusuna yak›t bas›nç regülatörü tak›lm›flt›r (geri dönüflsüz yak›t sistemlerinde yak›t pompas› ile birlikte yak›t deposunun içine tak›lm›flt›r). Yak›t bas›nç regülatöründe, püskürtme bas›nc›n› sabit tutmak için emme borusundaki bas›nç de¤iflimini etkileyen vakum hortumu ile emme manifolduna ba¤lanm›fl bir yay contas› bulunmaktad›r.

2) Geri Dönüflsüz Yak›t sistemi Yak›t pompas›, do¤ru püskürtme için yak›t bas›nc›n› sabit tutar. ‹ki yak›t pompas› tipi mevcuttur: Geri dönüfl tipi sistem, yak›t fazlas›n› geri gönderir; geri dönüflsüz sistem ise motorun ihtiyaç duydu¤u kadar yak›t gönderir.

Yak›t bas›nc›, enjektörden yeterli miktarda yak›t püskürtülmesini sa¤larken ayn› zamanda buharlaflmay› kolaylaflt›r›r. Ayr›ca, yak›t hatt›nda yak›t buhar› oluflumunu k›s›tlamak için bas›nc›n mümkün oldu¤unca yüksek olmas›na yard›mc› olur. Ancak, yak›t bas›nc› yüksek bas›nçta uzun süreli çal›flma için sistem emniyeti taraf›ndan ve uzun süre yüksek bas›nç sa¤lamak için güç kayna¤› emniyeti taraf›ndan s›n›rlan›r. Geri dönüflsüz yak›t sisteminin geri dönüfllü yak›t sistemine göre avantaj› yak›t s›cakl›¤›n› ve yak›t buhar›n› mümkün oldu¤unca azaltmakt›r. Yak›t motora iletildi¤inde ve geri döndü¤ünde, motor yak›t› ›s›t›r ve bu nedenle sadece motorun ihtiyac› kadar yak›t iletimi olmas› gerekir. Yak›t buhar›n›n en aza indirilmesiyle emisyon kontrol yönetmeliklerine uyum gösterilmesi amaçlanm›flt›r. Dönüfllü tip pompalar her zaman sabit miktarda yak›t iletir bas›nç kontrolünü kolaylaflt›r›r. Öte yandan, Dönüflsüz tip pompalarda bas›nç düzenleme mekanizmas›na gerek vard›r.

Bas›nç çek valfi pompan›n içinde yer al›r ve bas›nç belirtilen seviyenin üstüne ç›kt›¤›nda bas›nc› belli seviyede tutmaya yarar. Bunun yan› s›ra, enjektör aç›lma zaman›n uzunlu¤u yak›t iletimin mikro düzeyde ayarlanmas› için kullan›l›r.

10

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

YAKIT F‹LTRES‹

YAKIT TANKI

YAKIT POMPASI

DÖNÜfi BORUSU BASINÇ REGÜLATÖRÜ

YAKIT ‹LET‹M BORUSU

ENJEKTÖR

fiekil 1-4 Geri Dönüfllü Yak›t Sistemi

YAKIT F‹LTRES‹

BASINÇ REGÜLATÖRÜ

YAKIT POMPASI

YAKIT ‹LET‹M BORUSU

ENJEKTÖR

fiekil 1-5 Geri Dönüflsüz Yak›t Sistemi

3) Yak›t Bas›nc› Test ‹fllemleri (Geri Dönüfllü Yak›t Sistemi) Yak›t borusu hatt›ndaki fazla yak›t bas›nc›n› boflaltmak için ve yak›t›n d›flar› akmas›n› önlemek için (1) Yak›t deposu taraf›ndaki yak›t pompas› kablo demeti konnektörünü ç›kart›n.

(2) Motoru çal›flt›r›n ve kendi kendine duruncaya kadar rölantide tutun ve sonra konta¤› kapat›n.

(3) Akü negatif (-) kutbunu ay›r›n.

(4) Yak›t pompas› kablo demeti konnektörünü ç›kart›n.

- Ç›k›fl taraf›ndaki yüksek bas›nç yak›t hortumunu ay›r›n.

- Yak›t bas›nc› ölçme saati adaptörü kullanarak yak›t bas›nç ölçme saatini yak›t filtresine tak›n ve belirtilen torkla s›k›n. (yak›t bas›nç ölçme saati ve yak›t filtresi s›kma torku: 2.5-3.5 kgm)

11

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör - Akü (-) kutbunu ba¤lay›n.

- Akü terminalini tahrik terminaline ba¤lay›n ve yak›t pompas›n› çal›flt›r›n ve sonra temas yüzeyini bas›nç ölçme saati ve özel aletlerle kaçaklara karfl› kontrol edin.

- Vakum hortumunu bas›nç regülatöründen ç›kart›n ve hortumun bir ucunu t›kay›n, ard›ndan motor rölantide iken yak›t bas›nc›n› ölçün (Belirtilen yak›t bas›nc› de¤eri: 3.26-3.45 kg/cm2).

- Vakum hortumunu bas›nç regülatörüne ba¤lay›n ve yak›t bas›nc›n› tekrar ölçün ( Belirtilen yak›t bas›nc› de¤eri: yaklafl›k 2.75 kg/cm2).

- Ölçümler belirtilen de¤erlerin d›fl›nda ise, olas› nedeni bulmak ve sorunu gidermek için tablo 1’e bak›n.

Motoru durdurun ve bas›nç ölçme saati ibresinin hareketini izleyin. ‹bre hareket etmemelidir. ‹bre afla¤› do¤ru hareket ediyorsa, hareket aral›¤›n› kontrol edin ve olas› nedeni bulmak ve sorunu gidermek için tablo 2’ye bak›n. < Tablo 1> Koflul Yak›t bas›nc› düflük

Yak›t bas›nc› yüksek

Vakum hortumu ba¤l› ya da ba¤l› olmasa da yak›t bas›nc› de¤iflmiyor

Olas› Nedeni

Bak›m

Yak›t bas›nç regülatöründeki valf yerine tam oturmuyor, bu nedenle gerifl dönüfl deli¤i taraf›nda yak›t kaça¤› oluyor.

Yak›t bas›nç regülatöründeki valf s›k›flm›fl Yak›t geri dönüfl hortumu veya borusu t›kanm›fl veya e¤ilmifl

Vakum hortumu veya a¤›zl›¤› t›kanm›fl veya hasar görmüfl Yak›t bas›nç regülatöründeki valf s›k›flm›fl veya valf yata¤› hasar görmüfl.

Yak›t filtresini de¤ifltirin.

Yak›t bas›nç regülatörünü de¤ifltirin.

Hortumu veya boruyu tamir edin ya da de¤ifltirin.

Yak›t bas›nç regülatörünü de¤ifltirin.

Vakum hortumunu veya a¤›zl›¤› tamir edin veya de¤ifltirin.

Yak›t bas›nç regülatörünü tamir edin veya de¤ifltirin.

< Tablo 2 > Koflul Motor durduktan sonra yak›t bas›nc› yavaflça düflüyor Motor durduktan sonra yak›t bas›nc› h›zla düflüyor

Olas› Nedeni

Bak›m

Enjektörde yak›t kaça¤› var

Yak›t pompas›ndaki valfin kapan›p kapanmad›¤›n› kontrol edin.

12

Enjektörü de¤ifltirin.

Yak›t pompas›n› de¤ifltirin.

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 2. Bölüm – Enjektör 1. Enjektörün Genel hatlar› Enjektör ECM taraf›ndan kontrol edilen bir solenoide sahip püskürtme memesidir.

ECM, emilen hava miktar›n› ve motor devrini kullanarak temel püskürtme süresini hesaplar ve buna göre motor so¤utma suyu s›cakl›¤›na ba¤l› olarak do¤ru yak›t püskürtme süresini, kapal› devre kontrolü s›ras›nda oksijen sensöründen gelen geri besleme sinyalini, h›zlanma, yavafllama ve akü flarj durumu dahil sürüfl koflullar›n› hesaplar ve sinyal sinyali ile enjektörü kontrol eder ve püskürtme bas›nc›n›n sabit tutulmas›n› sa¤lar. Yak›t püskürtme miktar› püskürtme süresi uzunlu¤una ba¤l›d›r.

Bu periyotta solenoid manyetize olur ve i¤neli valf aç›k kal›r, yani ECM’den sinyal genifllik modülasyonu (PWM) gelir. Enjeksiyon süresi ne kadar uzun olursa (sinyal geniflli¤i ne kadar uzun olursa) enjektörden o kadar fazla yak›t püskürtülür.

Yukar›da belirtildi¤i gibi, elektronik yak›t püskürtme sistemi çal›fl›r. Enjektör yak›t püskürtür.

Püskürtme miktar› ECM taraf›ndan emilen hava miktar›na ve genel sürüfl koflullar›na göre hesaplanan enjektör çal›flma süresine ba¤l› olarak belirlenir.

Temel olarak afla¤›da belirtildi¤i gibi iki tip enjeksiyon sistemi kullan›l›r: - MPI (Çok Noktadan Enjeksiyon) - SPI (Tek Noktadan Enjeksiyon) Her iki sistemde de yak›t filtresi yard›m›yla yak›t deposundan motora sürekli olarak yak›t ileten elektrikli yak›t pompalar› gerekir.

Enjektör yak›t› emme manifolduna püskürtür ve sistem bas›nc› emme manifoldu negatif bas›nc›na karfl› sabit tutulacak flekilde bas›nç regülatörü taraf›ndan ayarlan›r.

SPI sisteminde ise, yak›t, gaz kelebe¤i valfinin üstünde yer alan tek bir enjektörle püskürtülür. Her bir silindire iletilecek hava/yak›t kar›fl›m› emme manifoldu taraf›ndan da¤›t›l›r. Yak›t› da¤›t›m›n› iyi yapamad›¤›ndan bu sistem günümüzde pek kullan›lmaz.

MPI sisteminde ise, her bir silindirde emme manifolduna tak›l› bir enjektör bulunur ve yak›t her bir silindirin emme valfine do¤ru püskürtülür. Yak›t iletimi silindirlere yak›t hatt›ndan yap›l›r.

13

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 1) MPI sistemi fiekil 2-1(a)’da MPI yak›t iletim sisteminin tipik yap›s› gösterilmifltir.

MPI sistemi birtak›m sensörler yard›m›yla motorun çal›flma durumunu sürekli olarak kontrol eder ve optimum yak›t miktar› sa¤lamak için ECM yard›m›yla do¤ru yak›t miktar›n› hesaplar. Dolay›s›yla, motor gücü, motor torku, emisyon, yak›t tüketimi ve sürüfl özellikleri motor tasar›mc›s›n›n gereksinimine ba¤l› olarak düzenlenebilir.

Hesaplanan yak›t miktar› direkt olarak motor emme valfine do¤ru püskürtülür ve emme manifoldundan sadece hava geçer bu da tasar›m esnekli¤ini art›r›r.

MPI sisteminin, 1980’lerin sonunu kadar yayg›n olarak kullan›lan karbüratörlü sistemlere göre flu avantajlar› vard›r: (1) Sabit koflullarda ve geçici koflullarda (h›zlanmay› zenginlefltirme, ›s›nmay› zenginlefltirme vb.) mükemmel yak›t miktar› hesaplamas› (2) Emme manifolduna yak›t iletimi esnas›nda emme manifoldunun iç duvar›na yak›t yap›flmamas› (3) Ön yükte mükemmel yak›t da¤›t›m› (4) Emme manifoldunda tasar›m esnekli¤i (5) Lambda kapal› devre kontrolünün basit ve etkili kullan›m› (6) Düflük emisyon (7) Daha kolay ar›za teflhis ve tamir ifllemleri Yukar›da sözü edilen avantajlar esnek bir motor özelli¤i ve bunun sonucunda yüksek motor gücü sa¤lamaktad›r. Ancak, rölantide yetersiz mikro ölçüm bir dezavantaj teflkil edebilir.

Yak›t enjektörü Yak›t enjektörü

(a) MPI Sistemi

(b) SPI sistemi

fiekil 2-1 MPI ve SPI sistemi Yak›t ‹letimi

14

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

HAVA AKIfi SENSÖRÜ YAKIT BASINÇ REGÜLATÖRÜ

IAT SENSÖRÜ ECT SENSÖRÜ BARO SENSÖRÜ RÖLANT‹ DEVR‹

YAKIT POMPASINDAN

TP SENSÖRÜ KONTAK ANAHTARI

YAKIT DEPOSUNA

CKP SENSÖRÜ CMP SENSÖRÜ

ENJEKTÖR

OKSJ‹EN SENSÖRÜ

fiekil 2-1-1 MPI Sisteminin Genel Görünümü

fiekil 2-1-2 Enjektör Çal›flma Dalga fiekli

15

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 2) SPI Sistemi SPI sistemi ilk kez 1979’da GM ve Ford taraf›ndan piyasaya sürüldü ve ABD’de Chrysler ve Japonya’daki Mitsubishi ile baflar›y› yakalad›. Bunun yan› s›ra, Bendix, Bosch, Holley ve Hitachi kendi sistemlerini tasarlad›lar.

SPI sisteminde, yak›t› gaz kelebe¤i plakas›n›n üstünden püskürtecek bir enjektör bulunur (V6 ve V8 motorlar› için iki haneli emme manifoldunda, iki enjektör bulunur). Bu tip enjeksiyonda, yak›t gaz kelebe¤i plakas› ile emme manifoldu duvar› aras›ndaki boflluktan püskürtülür ve sonuçta konik tipte bir yap›s› vard›r. fiekil 2-1 (b)’de SPI sistemi yak›t iletiminin tipik yap›s› gösterilmifltir.

SPI’nin de MPI gibi birçok avantaj› vard›r. SPI sistemi yak›t miktar›n› enjektör aç›lma süresine veya püskürtme s›kl›¤›na ba¤l› olarak hesaplar ve daha kolay bir bilgisayar kontrolü ve mükemmel yak›t ölçümü sa¤lar. Ayr›ca, sistem kolay montaj, kapal› devre kontrolü, daha kolay ar›za teflhis ve tamir ve tek noktal› enjeksiyon sistemi ile rölantide daha iyi mikro ölçüm özellikleri gibi avantajlar sa¤lar.

SPI sistemi ayn› zamanda karbüratör sisteminde oldu¤u gibi baz› dezavantajlara da sahiptir.

Silindirler aras›nda düzensiz yak›t da¤›l›m› vard›r ve hava miktar›na ba¤l› olarak yak›t iletimi gecikebilir. Yüksek püskürtme aral›¤›na ve motorun ›s›nmas› esnas›nda düflük yak›t bas›nc›na sahip bu sistemlerin performans› düflük olabilir. SPI sistemi performans ve emisyon kontrolü aç›s›ndan karbüratörlü sistemlerden üstündür.

Kontrol rölesi

Enjektör

Enjektör taraf› konnektörü

Kablo demeti taraf› konnektörü

fiekil 2-2 Enjektör Çal›flma Dalga fiekli

fiekil 2-2’de enjektör devresi ve terminalleri gösterilmifltir. 1 numara ECM’den gelen püskürtme sinyalini alan terminaldir ve ECM’deki güç transistörü taraf›ndan kontrol edilir. 2 numara ise kontrol rölesinden güç alan terminaldir.

16

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 2. Yap›s› ve Çal›flma Prensibi 1) Yap›s› fiekil 2-3’te gösterildi¤i gibi enjektör birçok parçadan oluflur. Ancak, parçalar kendi içinde üçe ayr›l›r: besleme gücü ile enerji oluflturan Bobin grubu, Oluflturulan manyetizma yolu fleklinde hareket eden Manyetik Devre ve yak›t miktar›n› kontrol eden valf grubu.

Bobin grubu, bobin teli, Bobin ve terminallerden oluflur. Manyetik devre girifl borusu, kovan, armatür ve yatak tafl›y›c›s›ndan oluflur. Yak›t miktar›n› kontrol eden valf grubu i¤ne grubu (Kulp, ‹¤neli Mil ve Armatür) ve valf yata¤› grubundan (Valf Yata¤› ve Püskürtme Deli¤i Plakas›) oluflur.

Valf Yata¤› Grubu

Yatak ‹¤ne Kovan Bobin Girifl Polia- OFiltre Tafl›y›c›s› Grubu Grubu Borusu mid Ring

fiekil 2-3 EV 6 Yak›t Enjektörünün ‹ç yap›s›

2) Çal›flma Prensibi MPI sistemleri enjektöre giden yak›t emme hatlar›na göre ikiye ayr›l›r. Alttan besleme tipleri yak›t› alt k›sma veya yan taraf› püskürtür ve üstten besleme tipleri ise yak›t› üst k›sma püskürtür. Her iki tipte de yak›t püskürtmek için püskürtme deli¤i bulunur. fiekil 2-3’te enjektörün iç yap›s› gösterilmifltir. Yak›t girifl k›sm›nda yer alan filtreden yak›t ölçüm k›sm›na akar. Yak›t ölçümü püskürtme deli¤inde yer alan valf yata¤› k›sm›nda gerçekleflir. Bobin grubuna Sinyal iletilmedi¤inde, yani güç gelmedi¤inde, yay kuvveti ve sistem bas›nc› i¤neyi valf yata¤› k›sm›na do¤ru iter ve enjektörün yak›t püskürtmesi yapmas›n› ve kaçaklar› önler.

Bobin grubuna sinyal iletildi¤inde ve manyetik alan olufltu¤unda, manyetik kuvvet i¤neyi valf yata¤›ndan çeker ve yak›t›n valf yata¤› ile i¤ne aras›ndan geçebilece¤i bir boflluk yarat›r. Yak›t daha sonra bu boflluktan geçerek püskürtme deli¤ine gelir ve püskürtülür. Bobine sinyal iletilmedi¤inde, i¤ne yay gücü ile kapal› konuma geri gelecektir.

17

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 3. Enjektör ile ilgili Temel Karakteristikler ve Püskürtme Özellikleri 1) Temel Karakteristikler Enjektörde; ak›fl özellikleri ve ayn› zamanda dayan›kl›l›k özellikleri aç›s›ndan k›sa ve uzun püskürtme süreleri, so¤uk çal›flt›rma, s›cak çal›flt›rma vb. gibi tüm çal›flma koflullar›nda olmas› gereken baz› karakteristikler vard›r. Bunlardan afla¤›da s›ralanan alt›s› aras›nda ilk befl tanesi temel karakteristikler ve alt›nc›s› ise dayan›kl›l›k karakteristikleridir.

1) Mükemmel yak›t ak›fl miktar› 2) Düflük ak›fl miktar›nda ve genifl püskürtme aral›¤›nda mükemmel do¤rusall›k 3) Mükemmel püskürtme özellikleri 4) Kaçak yapmamas› 5) Düflük çal›flma sesi 6) Dayan›kl›l›k performans›

2) Püskürtme Karakteristikleri Püskürtme karakteristikleri, özel püskürtme yap›s›na, püskürtme flekline ve püskürtme da¤›t›m karakteristiklerine göre incelenebilir. Her biri afla¤›da aç›klanm›flt›r.

1) Dar Huzme Dar Huzme tek delikli enjektör taraf›ndan püskürtülen yak›t püskürtme fleklidir. Temel olarak bu püskürtme flekli, özel yak›t püskürtüme yap›s› ve püskürtme flekli gerektiren s›n›rl› koflullarda kullan›l›r.

Dar huzme

Konik (Halkal› tip)

Konik (4H)

2-Ak›fll›

Çok Delikli

fiekil 2-4 Farkl› Püskürtme fiekilleri

18

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 2) Konik Püskürtme (Halkal› Tip enjektör) Yak›t ç›k›fl›nda yer alan i¤neli valfin ucundaki hassas ifllenmifl konik flekil, motorun gerektirdi¤i farkl› püskürtme aç›lar›na cevap verebilir. Ayr›ca, koninin ucundaki keskin ç›k›fl kenar› daha iyi yak›t püskürtmesi sa¤lar.

3) Konik Püskürtme (Dört delikli enjektör) Püskürtme aç›s›na ve yak›t püskürtme aç›s›ndan dört delikli enjektör halkal› tip enjektörü göre avantajlar› vard›r. Orifis plakas›na enjektörün eksenel yönüne do¤ru spesifik bir aç›da tak›lm›fl dört delik ile ince püskürtme sa¤lan›r. Her bir püskürtücü özel bir püskürtme aç›s› oluflturur ve daha iyi püskürtme etkisi sa¤lar.

4)

‹ki Püskürtücülü Enjektör

Silindir bafl›na iki girifli olan motorlarda bu enjektör kullan›l›r. Püskürtücülerin orta çizgileri emme valflerine do¤ru yönlenir. Bu durumda, motorda farkl› püskürtme aç›lar›na sahip iki ayr› püskürtme yapan enjektörler kullan›l›r.

5)

Çok Delikli Enjektör

Orifis plakas›ndaki ince delikler daha iyi bir püskürtme etkisi yarat›r ve farkl› aç›lara sahip delikler, yak›t püskürtme h›z›n›n azalmas›yla püskürtmenin t›kanmas›n› önler.

3. Enjektörün Kontrol edilmesi Enjektör, çal›flma sesine, enjektör direncine, yak›t püskürtme miktar›na, yak›t püskürtme flekline (püskürtme aç›s›, ….. vb..). Ancak, gerçek bir araçta yak›t püskürtme miktar›n› veya yak›t püskürtme flekli kontrol etmek kolay de¤ildir. Konnektörlerin ba¤l› olup olmad›¤›n›, kablolar›n ayr›l›p ayr›lmad›¤›n› ve k›sa devre olup olmad›¤›n› kontrol edin. Do¤ru enjektörlerin tak›l› olup olmad›¤›n› kontrol edin. Enjektör çal›flma sesi genellikle steteskop ile kontrol edilebilir. E¤er s›cak motor kolayca çal›flt›r›lam›yorsa, yak›t bas›nc›n› ve enjektör kaça¤›n› kontrol edin. Motor marfl alm›yor ve enjektörler çal›flm›yorsa, ECM güç kayna¤› devresini ve flasi devresini, kontrol rölesini, krank aç› sensörünü veya 1 numaral› silindir TDC sensörünü ar›zaya karfl› kontrol edin.

Rölanti esnas›nda enjektörlerin yak›t püskürtmesi tek tek kesildi¤inde, silindirlerden herhangi birinin rölanti durumunu de¤ifltirmedi¤i görülürse, silindirdeki enjektör kablo demetini, bujileri, yüksek voltaj kablosunu, s›k›flt›rma bas›nc›n› vb. kontrol edin. ayr›ca, enjektör kablo demeti ve tüm parçalar normal ise, enjektör çal›flma süresi, yani yak›t püskürtme süresi belirtilen de¤erin d›fl›nda ise, silindirde yetersiz yanma olup olmad›¤›n› (ar›zal› bujiler, ateflleme bobinleri, s›k›flt›rma bas›nc› vb.) ve EGR valfinin düzgün çal›fl›p çal›flmad›¤›n› kontrol edin. fiimdi, her bir kontrol yöntemini tek tek inceleyelim.

19

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör Direnç kontrolü yaparken, direnci enjektör konnektörünü ç›kard›ktan hemen sonra ölçün. Ard›ndan, enjektörün içindeki bobinin durumunu kontrol edin.

Direnç Kontrolü

Direnç

Enjektör çal›flma sesini kontrol etmek için, motor çal›fl›rken steteskopu enjektöre temas ettirin. Daha sonra, plancerin veya i¤neli valfin çal›flma sesi kontrol edilebilir.

Çal›flma Sesi Kontrolü

Enjektörün çal›flma sesini test lambas› ile kontrol etmek için, test lambas›n›n ucunu akünün pozitif kutbuna ve di¤er ucunu da enjektörün ECM taraf›ndaki terminale ba¤lay›n. Ard›ndan, lamban›n yan›p sönme yap›p yapmad›¤›n› kontrol etmek için marfla bas›n veya motoru rölantide çal›flt›r›n.

Bu test sonucunda, ECM’nin enjektörü kontrol edip etmedi¤ini veya kabloda ar›za olup olmad›¤›n› anlayabiliriz.

Test Lamba Kontrolü

Enjektör Devresi

Akü

20

Kontrol Rölesi

Enjektör

s› ba am L st Te

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör Dalga flekli ile kontrol etmek için, ECM taraf›ndaki kablodaki dalga fleklini kontrol edin. Enjektör dalga flekli motor çal›fl›rken veya rölantide iken flekilde gösterildi¤i gibi olmal›d›r.

Enjektör dalga flekillerinde, enjektörün çal›flmas›ndan önceki ve sonraki voltaj akü voltaj›yla ayn› olmal›d›r. Ayn› de¤ilse, akü pozitif terminalinden enjektöre giden güç besleme sisteminde sorun var demektir. Ayr›ca, enjektör çal›fl›rken voltaj flekilde gösterildi¤i gibi 0 volt civar›nda olmal›d›r. De¤ilse, ECM’de ve enjektör ile ECM flasisi aras›ndaki kablo demetinde sorun var demektir.

Enjeksiyon Kontrolü

21

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 4. Yak›t Püskürtme fiekli Analizi 1) Enjektör Tahrik Devresi Enjektör tahrik mekanizmalar› toplama ve tutma tipi enjektör ve voltaj tahrikli enjektör olmak üzere ikiye ayr›l›r. Ayr›ca, enjektörler, enjektörün direnç seviyesine ba¤l› olarak düflük dirençli enjektörler ve yüksek dirençli enjektörler olmak üzere yine ikiye ayr›labilir. Voltaj tahrikli enjektörler düflük dirençli enjektörleri ve yüksek dirençli enjektörleri kapsar. Özellikle düflük direnç tipi enjektör yaklafl›k 0.6-3 Ω’lik bir dirence sahiptir ve harici direnç kullan›r. Bu enjektörün amac›, solenoidlerin sar›m say›lar›n›n azalt›lmas›yla enjektörlerin tepkisini ve dayan›kl›l›¤›n› art›rmakt›r.

Solenoid bobinlerinin sar›m say›s›n›n azalt›lmas›yla, ak›m artar ve enjektörler daha iyi çal›flma karakteristiklerine sahip olur. Solenoidlerden fazla ak›m geçmesi sonucunda bobin hasar görebilir veya dayan›kl›l›k azalabilir. Bu nedenle, bununla birlikte harici direnç kullan›larak yukar›da bahsedilen hasarlar önlenebilir. Yüksek dirençli enjektörler, ak›m› s›n›rlayarak solenoid bobin direncini art›rmak için 12-17 Ω’luk bir dirence sahiptir. Bu tip voltaj tahrik mekanizmas› daha basit bir devre yap›s›na sahiptir, ancak enjektörün emme kuvvetini azaltmak üzere enjektörden geçen ak›m›n azalmas› için empedans› artar ve sonuçta nispeten daha kötü dinamik aral›k karakteristikleri sa¤lar. fiekil 2-5’te voltaj tahrikli enjektörün devre yap›s› gösterilmifltir.

Güç kayna¤›

Harici direnç Püskürtme sinyali

Enjektör

K›sa devre

fiekil 2-5 Voltaj Tahrik Tipi Enjektör Devresi Zener diyodu K›sa devre Güç kayna¤› Enjektör

Püskürtme sinyali

Ak›m alg›lama devresi Kontrol devresi

fiekil 2-6 Toplama ve Tutma Tipi Enjektör Devresi

22

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör Toplama ve tutma enjektörlerinde ECM ile çal›flan toplama ve tutma devresi vard›r. püskürtme sinyali geldi¤inde, enjektöre iletilen ak›m de¤iflir. Enjektörün çal›flmas›n›n ilk aflamas›nda, devreden manyetik kuvveti art›rmak için yüksek ak›m geçer ve ilk çal›flt›rmay› sa¤lamak için solenoidin ataleti azal›r ve i¤neli valf aç›ld›ktan sonra düflük ak›m geçer. Toplama ve tutma tipi enjektörlerin devre yap›s› karmafl›kt›r, ancak enjektörde mükemmel dinamik aral›k karakteristikleri için düflük devre empedans› bulunur. fiekil 2-6’da toplama ve tutma tipi enjektör tahrik devresi gösterilmifltir. Ayr›ca, enjektör tahrik devresindeki Soho devresi, enjeksiyon sinyali gelmedi¤inde güç transistor ünü solenoid bobininde oluflan karfl› elektromanyetik kuvvetten korur ve enjektörün valf kapanma süresini azaltmak için k›v›lc›m› azalt›r.

2) Yak›t Enjeksiyon Dalga fieklinin Ölçülmesi Hi-scan pro Osiloskopu ile dalga fleklini ölçebilirsiniz. Böylece, motor ECM’sinden gelen enjektör tahrik sinyali durumunu görsel olarak kontrol edebilirsiniz.

Enjektör

Röle

Harici direnç

Akü

Osiloskop

fiekil 2-7 Osiloskop ‹le Yak›t Enjeksiyon Dalga fieklinin Ölçülmesi

Püskürtme periyodu TR. AÇIK Besleme voltaj› TR: KAPALI

fiekil 2-8 Enjektör (+) Terminalindeki Ç›k›fl Dalga fiekli Karakteristikleri

23

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör fiekil 2-7’de voltaj tahrikli düflük dirençli enjeksiyon için yak›t enjeksiyon dalga flekli gösterilmifltir. fiekil 2-8’de rölantide normal enjektör dalga flekli ölçümü gösterilmifltir. fiekil 2-8’de ECM transistörü kapal› konumda iken sinyal akü voltaj› göstermekte, ancak transistör aç›k iken flekildeki dalga fleklinde harici direnç etkisi gözlenebilir. Transistör "aç›k" konumuna geçti¤inde, enjektör sadece dirençten etkilenirse enjektör voltaj› dikey olarak düflecektir. Ancak, enjektör bobininden gelen karfl› elektromanyetik kuvvet voltaj›n B’e¤risi boyunca düflmesine neden olur. Ayr›ca, transistör "kapal›" konumuna geçti¤inde enjektör akü voltaj›na dönecek ve kapanacakt›r. Bobindeki ak›m h›zla kesilecektir ve bunu sonucunda voltaj geçici olarak akü voltaj›n›n üstüne ç›kacak ve tekrar akü voltaj›nda sabitlenecektir. A k›sm›ndaki art›fl, plancerin solenoid bobini taraf›ndan üretilen manyetik alandaki de¤iflken h›z›na ba¤l› olarak voltaj de¤iflimi gösterir. Yani, plancerin durdurucuya temas etti¤ini veya durdu¤unu gösterir. Art›fl görülmezse, plancer hareket etmiyor ve aç›k veya kapal› kal›yor demektir.

fiekil 2-9 Voltaj Tahrikli Enjektörün (-) Terminal Ç›k›fl› Dalga fiekli

fiekil 2-9’da B Osiloskopu enjektör flasi taraf› (-) terminalindeki dalga fleklini gösterir. Enjektörün yak›t püskürtme dalga flekli tipik olarak (-) terminalde ölçülür. Ortaya ç›kan dalga flekli enjektör tahrik devresine ba¤l› olarak de¤iflir. fiekil 2-9’da voltaj tahrikli enjektörün (-) terminalindeki ç›k›fl dalga flekli gösterilmifltir. fiekil 2-9’daki A k›sm› enjektöre giden voltaj beslemesini gösterir. B k›sm› ECM’nin enjektör tahrik transistörünün ‘aç›k’ konumuna geçti¤ini ve enjektör plancerinin durdurucuya do¤ru çekildi¤ini ve yak›t enjeksiyonunun bafllad›¤›n› gösterir. C k›sm› enjektör yak›t püskürtme süresini gösterir. D k›sm› enjektörden gelen ak›m›n ani bir flekilde kesildi¤ini ve karfl› elektromanyetik kuvvetin olufltu¤unu gösterir. E k›sm› ECM’nin enjektör tahrik transistörünün ‘kapal›’ konumuna geçti¤ini ve yak›t enjeksiyonunun durdu¤unu gösterir.

24

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

fiekil 2-10 PWM Tahrikli Enjektörün Ç›k›fl Dalga fiekli

fiekil 2-10’da PWM (Sinyal Genifllik Modülasyonu) enjektör ç›k›fl dalga flekli gösterilmektedir. PWM enjektörü enjektör ilk aç›ld›¤›nda ve aç›ld›ktan sonra püskürtme esnas›nda yüksek ak›ma sahiptir.

Enjektöre uygulanan ak›m, topraklama taraf›ndan kontrol edilen açma/kapama sinyal›d›r. fiekil 210’da A k›sm› enjektörden gelen besleme voltaj›n›, B k›sm› ECM’nin tahrik transistörünün "aç›k" konumuna geçti¤ini ve enjektör plancerinin durdurucuya do¤ru çekildi¤ini, enjektörün yak›t püskürtmesine bafllad›¤›n› göstermektedir. C k›sm› enjektörün yak›t püskürtme süresini gösterir. D k›sm› enjektör solenoid bobininden geçen ak›m›n s›n›rland›¤› periyodu göstermektedir. Yani, ilk aç›lma zaman›nda, daha iyi çal›flma karakteristikleri için yüksek ak›m geçer ve aç›ld›ktan sonra "aç›k" durumunu korumak için ak›m minimum seviyede s›n›rlan›r. E k›sm› enjektör ak›m› aniden kesildi¤inde solenoid bobininde oluflan karfl› elektromanyetik kuvvetin büyüklü¤ünü gösterir. F k›sm› ise besleme voltaj›na geri döndü¤ünü gösterir.

fiekil 2-11 Toplama ve Tutma Enjektörü Ç›k›fl Dalga fiekli

fiekil 2-11’de toplama ve enjektörleri ç›k›fl dalga flekli gösterilmektedir. Bu tip tipik enjektörlerden biri TBI (Gaz Kelebe¤i Gövdesinden Enjeksiyon) yak›t enjeksiyon sistemidir. fiekil 2-11’de A k›sm›

25

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör enjektöre iletilen besleme voltaj›n›, B k›sm› ECM’nin enjektör tahrik transistörünün aç›k konumda oldu¤unu ve yak›t enjeksiyonunun bafllad›¤›n› gösterir. C k›sm› enjektörün ilk aç›ld›¤› esnada yüksek ak›m geçti¤ini ve daha sonra ak›m›n azald›¤›n›, enjektör solenoid bobininin karfl› elektromanyetik kuvvet oluflturdu¤unu göstermektedir. D k›sm› enjektör valfi aç›ld›ktan sonra aç›k konumunun korunmas› için minimum düzeyde ak›m geçti¤ini göstermektedir. E k›sm› yak›t enjeksiyon süresini gösterir. F k›sm› ECM’nin enjektör tahrik transistörünün kapal› oldu¤unu ve yak›t enjeksiyonunun durdu¤unu ve besleme voltaj›na geri döndü¤ünü göstermektedir.

B. Yak›t Enjeksiyon Dalga fieklinin Analizi

fiekil 2-12 Yak›t Enjeksiyon Dalga fieklinin Analizi

Enjeksiyon dalga flekli, motor ar›zaland›¤›nda, motor gücü düflük oldu¤unda, motor çal›flmad›¤›nda veya zor çal›flt›¤›nda, fas›lal› titreflim vb. gibi durumlarda kontrol edilmelidir. Enjektör yak›t püskürtme dalga flekli normalde yukar›da aç›kland›¤› gibi besleme ak›m›n› gösterir.

Ancak, ECM enjektör tahrik transistörü aç›ld›¤› ve enjeksiyon sinyali gönderdi¤i an, dalga flekli ‘aç›k’ (topraklanm›fl) konuma gelecek ve sürekli aç›k konumda kalacakt›r. Ayr›ca, ECM transistörü kapatt›¤›nda, solenoiddeki karfl› elektromanyetik kuvvet tepe voltaj› oluflturacak ve tekrar besleme voltaj›na dönecektir. Dolay›s›yla, enjektör yak›t püskürtme dalga flekli kontrolü flekil 2-12’deki A ve B k›s›mlar› baz al›narak yap›lmal›d›r. A k›sm› karfl› elektromanyetik kuvvetin büyüklü¤ünü gösterir.

Tüm silindirlerin enjektörlerinden gelen maksimum kuvvet de¤erlerinin sabit olup olmad›¤›n› kontrol etmelisiniz. Elektromanyetik kuvvetin maksimum de¤erleri yaklafl›k 80 V’un üzerindedir. Bu maksimum de¤erler 5 V’tan daha fazla farkl›l›k sergilerse, motora do¤ru enjektörlerin tak›lm›fl oldu¤undan emin olun ve enjektörün güç kayna¤› taraf›n› ve flasi taraf›n› kontrol edin. B k›sm› enjektör çal›flma süresi, yani yak›t enjeksiyon süresi esnas›nda enjektör (-) terminali ile ECM flasisi aras›ndaki kabloya ba¤l› olarak voltaj düflüflü büyüklü¤ünü göstermektedir. dV de¤eri yaklafl›k 1 V veya daha az olmal›d›r. De¤er daha büyük ise, enjektör (-) terminali ile ECM flasisi aras›nda voltaj düflüflüne neden olan bir miktar direnç var demektir. Bunu kontrol etmelisiniz. Alt e¤im pütürlü ise veya basamak gibi ise, enjektör flasi taraf›n› da kontrol etmeniz gerekir.

26

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 3. Bölüm – Yak›t Bas›nç Regülatörü 1. Çal›flmas› Enjektörün yak›t püskürtme miktar› püskürtme bas›nc›na, süresine ve orifisin büyüklü¤üne ba¤l›d›r.

Bu nedenle, yak›t püskürtme miktar›n› püskürtme deli¤i büyüklü¤ü sabit olan bir enjektör için ak›m ba¤lama süresi ile kontrol etmek için püskürtme bas›nc› emme manifoldundaki her bas›nç de¤eri için sabit kalmal›d›r.

Motor için gereken yak›t püskürtme miktar› ECM’den gelen enjektör güç besleme süresi ile kontrol edilir. Yak›t bas›nc›n›n kontrol edilmedi¤i herhangi bir güç besleme süresinde, enjektörün güç besleme süresi ayn› olsa bile, yak›t bas›nc› yüksek ise yak›t püskürtme miktar› yüksek olacak ve bas›nç düflük ise püskürtme miktar› düflük olacakt›r.

Yani, püskürtme emme manifoldunda gerçekleflir. Atmosfer bas›nc›na karfl› belli bir yak›t bas›n de¤erinde, emme manifoldu mutlak bas›nc› düflük oldu¤unda yak›t püskürtme miktar› yüksek olur ve bas›nç yüksek ise püskürtme miktar› düflük olur. Dolay›s›yla, yak›t bas›nç regülatörü yak›t bas›nc›n› her zaman püskürtme bas›nc›n›n emme manifoldu bas›nç taban›ndan yüksek bir seviyede tutarak püskürtme miktar›n›n sadece enjektör güç besleme süresi ile kontrol edilmesini sa¤lar.

Yak›t deposuna Ayar vidas› Kontra yay Conta

Geri dönüfl hatt› Girifl Valf gövdesi Diyafram Kontrol yay›

fiekil 3-1 Yak›t Bas›nç Regülatörünün Yap›s›

Bu nedenle, yak›t bas›nç regülatörü enjektör püskürtme bas›nc›n› emme manifoldu negatif bas›nc›na karfl› belli bir seviyede tutar.

2. Yap›s› ve Çal›flma Prensibi Bas›nç regülatörü d›fl metal muhafaza, valf diyafram›, diyafram odas› ve yak›t odas›ndan oluflur.

Diyafram odas› vakum hortumu ile dengeleme tank›na ba¤lanm›flt›r ve bu nedenle emme manifoldu negatif bas›nc›na sahiptir. Yak›t bas›nc› belirtilen de¤erin üstüne ç›kt›¤›nda, diyafram dengeleme tank›ndan gelen vakumla yukar› kalkar ve fazla yak›t geri dönüfl borusundan yak›t deposuna döner.

27

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

Manifoldu vakumu

Atmosferik bas›nç

Örne¤in, diyafram bas›nc› 3.35kg/cm2 ve emme manifoldu bas›nc› 0 ve bas›nç 3.35 kg/cm2 ’nin üstünde ise, bas›nç yay bask›s›n› devre d›fl› b›rakacak ve fazla yak›t› yak›t deposuna göndermek üzere diyafram› yukar› itecektir.

Manifold Vakum Vakum Bas›nç ölçme saati

fiekil 3-2 Yak›t Bas›nç Regülatörü Kontrol Prensibi

3.

Otomatik Yak›t Kesme

Otomatik yak›t kesme sistemi, araç devrildi¤inde yang›n ç›kmas›n› önlemek üzere tasarlanm›fl bir güvenlik cihaz›d›r. Sensörün çarp›flmay› alg›lamas› üzerine yak›t pompas›n›n elektrik gücünü keser.

Sensör, motor bölümündeki sol yan gergi kolu muhafazas›nda yer al›r. Çal›flma aral›¤›: Önden çarp›flmada 15 mil/saatin üzerinde: kapal› olmal›d›r.

14 mil/saat-9 mil/saat: gri bölge Önden çarp›flmada 8 mil/saatin alt›nda: kapal› olmamal›d›r.

Körük

Bilya

M›knat›s muhafazas› M›knat›s

Dü¤me

Gösterge terminali Üst Yay terminali

Yay

Gövde

Hareketli kontak

fiekil 3-3 Çal›flmas›

28

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

Normal1

Normal 2

fiekil 3-4 Devre fiemas› Otomatik Kap› Açma için ETACS’a (Sadece FC)

AKÜ (+) YAKIT POMPASI YAKIT POMPASI RÖLES‹

OTOMAT‹K YAKIT KESME SENSÖRÜ

S›f›rlama dü¤mesi

Araç çarp›flt›¤›nda çelik bilya yukar› do¤ru hareket eder. Çelik bilya "hareketli konta¤›" iter. Sviç kapan›r.

- Servis noktas› Sensör de¤ifltirildi¤inde s›f›rlama dü¤mesine basarak sensörü s›f›rlay›n. Çarp›flma sonras›nda motoru çal›flt›rmak için sensörü s›f›rlay›n. Sensör s›f›rlanmad›¤› takdirde motor çal›flmaz.

- Parça kontrolü S›f›rlama iflleminden sonra iki terminal aras›nda süreklilik olmal›d›r.

29

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

30

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 4. Bölüm – Rölanti Devri Aktüatörü 1. Genel Bilgiler ISA (Rölanti Devri Aktüatörü) gaz kelebe¤ine tak›lm›flt›r ve rölanti devrini kontrol etmek için ECU sinyaline ba¤l› olarak motora giren havay› kontrol eder.

Rölanti devri gerçek motor rpm’si, so¤utma suyu s›cakl›¤›, klima sistemi ve far›n çal›flma durumu vb. gibi birtak›m parametrelere ba¤l› olarak kontrol edilir. ECM gelen bilgileri optimum rölanti kontrolü için ISA kontrol sinyaline dönüfltürür.

2.

Çal›flmas›

1)

Rölantide Optimum Yak›t Tüketimi ve Sessiz Çal›flma

Rölantide, yak›t mesafesi, çal›flma sesi ve titreflim aç›s›ndan motor devri ne kadar düflük olursa o kadar iyidir. Ancak, düflük devirde motor gücü de düflük olur. Motor yükü artt›¤›nda rölanti devri karars›z hale gelecek ve bunun sonucunda titreflim yapacak veya duracakt›r. Öte yandan, yüksek rölanti devri rölantide fazla yak›t tüketimine ve yüksek emisyon seviyesine yol açacakt›r. Dolay›s›yla, rölanti devri de¤iflen yok koflullar›na göre kontrol edilmelidir.

2)

Marfl Rölanti Kontrolü

Emilen hava miktar› so¤utma suyu s›cakl›¤›na ba¤l› olarak kontrol edilir.

3)

H›zl› Rölanti Kontrolü

Motorun ›s›nma süresi azal›r.

4)

Yüksek Rölanti Kontrolü

Rölanti devri, elektrik yüküne, örne¤in klima sistemine ve varsa Otomatik fianz›mandan gelen yük durumu sinyaline ba¤l› olarak belirlenen hedef rpm’ye ç›kar.

5)

Amortisör Kontrolü

Bu özellik, gaz kelebe¤i valfinin ani flekilde kapanmas›n› önler ve bunun sonucunda ani h›zlanma esnas›nda motor sars›nt›s›n› azalt›r ve emisyon kontrolünü iyilefltirir.

31

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 6)

Limp Home Fonksiyonu

Kontrol d›fl› acil bir durumda, güç kayna¤› ve kontrol kablo demeti ç›kt›¤›nda bu fonksiyon arac›n yetkili servise gitmesi için gereken minimum emme havas›n› sa¤lar. Bu fonksiyon döner sürgü tipi olarak mevcuttur.

3.

Sistemin Yap›s›

1)

Baypas Havas› Kontrol Tipi

fiekil 4-1’de baypas havas› kontrol sisteminin yap›s› gösterilmektedir. Tipik olarak kullan›lan aktüatör tiplerine ba¤l› olarak Döner solenoid tipi, Do¤rusal solenoid tipi ve Kademeli motor tipi olmak üzere üçe ayr›labilir.

Hava ak›fl sensörü

Motora

Hava

Döner rölanti Aktüatörü Motor devri Motor s›cakl›¤› Gaz kelebe¤i valfi svici rölanti konta¤›

fiekil 4-1 Baypas Havas› Kontrol Tipi

(1) Döner Solenoid Tipi fiekil 4-2’de döner solenoidli aktüatör gösterilmektedir. Aktüatör bobin ve sabit m›knat›sa sahip tahrik parças› ve döner tip valfe sahip kontrol parças›ndan oluflur. Döner solenoid, bobinden geçen ak›m miktar›na göre valfi açarak çeflitli valf konumlar› ile hava ak›fl güzergah›n› kontrol eden bir elektronik valftir. Döner tipin avantaj› dengeli bir kontrol sa¤lamas›d›r; valfin yukar› ve afla¤› hareketi aras›ndaki bas›nç bofllu¤undan etkilenmez.

32

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

Bobin Göbek Tahrik ünitesi

Flanfl muhafazas›

Bask› halkas›

Aks Pul

Hava ak›fl› Sürgü eleman›

Çatal

fiekil 4-2 Döner tip

Döner Tip Devre

Döner Tip ISA Sinyali Açma bobini

Açma bobini Kapama bobini

Kapama bobini

Her bir bobin s›ras›yla birbirinden z›t sinyaller al›r. Baflka bir deyiflle, açma bobini aç›ld›¤›nda kapama bobini kapan›r. Öte yandan, açma bobini kapand›¤›nda kapama bobini aç›l›r.

ECM bu açma ve kapama hareketini saniye 100 kez yapar, bu da 100 Hz’e denk gelir.

ECM ayn› zamanda, motor çal›flma koflullar›na ba¤l› olarak de¤iflen açma ve kapama süresini kontrol eder. Bu tip kontrole, açma ve kapama oran›n›n kontrol edildi¤i görev kontrolü ad› verilir.

(2) Do¤rusal Solenoid Tipi

Do¤rusal solenoid tipi daha düflük hava miktar›n› kontrol eder ve bu nedenle hava valfi ile birlikte kullan›l›r. fiekil 4-3’te do¤rusal solenoid tipi aktüatörü gösterilmifltir. Bu tip solenoid, valfi, solenoidden geçen ak›m fliddeti ile oluflan elektromanyetik kuvvetin yay kuvveti ile dengelendi¤i konuma hareket ettirir ve hava ak›fl güzergah›n› düzenler. Bu tip valflere oransal elektronik valf denir.

33

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör Yay Vakum bas›nc› kesme körükleri Bobin Valf mili Valf Valf

Hava Girifl Muhafaza

fiekil 4-3 Do¤rusal Solenoid Tipi Aktüatörü

(3) Kademeli Motor Tipi Kontak anahtar› S›cakl›k sensörü

Servo

TPS CAS

So¤utma suyu

Araç h›z sensörü Klima svici Atmosferik sensör

Dengeleme tank›na

Hava filtresinden

Hidrolik direksiyon bas›nç svici

Koruma svici (A/T) Güç kayna¤› Emme hava s›cakl›k sensörü

Devir ayar vidas›

Rölanti svici Ateflleme zamanlamas›/ SAS Kendi kendine teflhis/veri iletim açma-kapama terminali

fiekil 4-4 Kademeli Motor Tipi

fiekil 4-4’te kademeli motor tipi aktüatör gösterilmifltir. Aktüatör sabit m›knat›stan yap›lm›fl rotor, statör bobininden yap›lm›fl kademeli motor, dönme hareketini ileri ve geri harekete dönüfltüren besleme vidas› ve valf parças›ndan oluflur. Kademeli motor, rotoru ileri ve geri yönde döndürmek için statör bobinindeki ak›m› kademeli olarak dönüfltürür ve kontrol eder. Daha sonra, besleme vidas› hava ak›fl güzergah›n› düzenlemek için valfi yukar› ve afla¤› hareket ettirir.

34

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

Kademeli Motor Tipi

Kademeli Motor Tipi

Kademeli motor tipi Rölanti Devri Aktüatörü gaz kelebe¤i gövdesine tak›lm›flt›r ve baypas havas› geçiflini kontrol ederek rölanti devrini düzenler.

Baypas Hava Kontrolü

Kademeli Motorun Çal›flmas› Röle Güç

Gaz kelebe¤i valfi Hava filtresinden

Dengeleme tank›na

Kademeli motor

Kademeli motor

Kademeli motorda 6 terminal bulunur. 2 terminale kontrol rölesi ile aküden güç beslenir. Di¤erleri ECM’ye ba¤l›d›r ve 4 bobin s›rayla kontrol edilir. Motor, terminallerin s›rayla aç›l›p kapanmas› suretiyle döner. Ters yöne dönme esnas›nda, ters s›rada kontrol edilir. Motorun dönmesinde, 1 tur 24 kademeden oluflur ve motorda 120 kademe oldu¤undan motor 5 tur yapabilir.

35

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 2)

Gaz Kelebe¤i Do¤rudan Tahrik Tipi

Gaz Kelebe¤i Do¤rudan Tahrik Tipi gaz kelebe¤i valfinin tam kapal› konumunu kontrol eder.

Aktüatör, gaz kelebe¤i kapanma yönüne uygulanan geri dönüfl yay› kuvvetini kontrol eder.

Aktüatörde kademeli motor veya DC motoru kullan›l›r. Aktüatör nispeten yüksek güç kulland›¤›ndan, büyük hacimli aktüatör oluflturmak aç›s›ndan dezavantajl›d›r.

Motor devir sensörü Motor tahrik sinyali Motor tahrik sinyali

Kontak s›cakl›k sensörü

Kapanma taraf› Aç›lma taraf› ISC servosu

Kapanma Aç›lma

Sensör güç kayna¤› Sensör güç kayna¤› Motor konum sensörü Rölanti svici

Koruma svici (sadece otomatik flanz›manl› araçlarda) Klima svici Araç h›z sensörü

Rölanti svici

Kontak anahtar› –ST terminali Gaz kelebe¤i konum sensörü Sensör flasisi

fiekil 4-5 Gaz Kelebe¤i Do¤rudan Tahrik Tipi

36

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 4.

ISA Kontrolü

1)

Rölanti Devri Kontrolü

(1) Kontrol edilecek k›s›mlar 1 So¤utma suyu s›cakl›¤›: 85-95°C 2 Lamba, so¤utma fan›, di¤er aksesuarlar: kapal› 3 Hidrolik direksiyon: düz konumda (2) Kontrol S›ras› 1 Kontrol etmeden önce, MPI cihaz›nda ar›za olmad›¤›ndan emin olun.

2 Ateflleme zamanlamas›n› kontrol edin. Belirtilen de¤erler d›fl›nda ise, ateflleme zamanlamas›n› etkileyen sensörleri kontrol edin.

3 Motor devri alg›lama terminaline devir saatini ba¤lay›n.

4 Motoru 2.000-3.000 devirde en az 5 saniye çal›flt›r›n.

5 Motoru iki dakika süreyle rölantide çal›flt›r›n.

6 Rölanti devrini okuyun ve tamir kitab›ndaki belirtilen de¤er ile karfl›laflt›r›n (örnek: belirtilen de¤er: 800±100 rpm).

2)

Rölanti Devrinin Ayarlanmas›

Bu tipte rölanti devrini otomatik olarak kontrol eden bir mikrobilgisayar bulunur ve harici olarak ayarlanmas› gerekmez. Rölanti devri karars›z ise, bujileri, ateflleme zamanlamas›n›, ateflleme bobinini, ISA’y›, emme havas› kaça¤›n›, yak›t bas›nc›n› vb. kontrol etmeniz ve sorunu bulman›z gerekir.

3) ISA Kontrolü fiekil 4-6’da ISA devresi ve terminalleri gösterilmifltir. Terminal 1 aç›k ISA sinyali ve terminal 3 kapal› ISA sinyali, terminal 2 ise güç kayna¤› içindir. Terminal 1 ve 2 ile terminal 2 ve 3 aras›ndaki ba¤lant›y› kontrol etmek için bir devre test cihaz› kullan›l›r. Daha sonra, terminal 2 ve 3 ba¤lant›s› kontak kapal›yken kesilir ve kontak aç›kken ba¤lant› kurulur. Ayr›ca, terminal 2’deki voltaj› ölçün ve normal akü voltaj› olup olmad›¤›n› kontrol edin. Osiloskop kullanarak terminal 1 veya 3’teki ç›k›fl dalga fleklini okuyun ve açma ve kapama sinyal oranlar› bulun. Ard›ndan, okunan de¤erlerin belirtilen de¤erler dahilinde olup olmad›¤›n› kontrol edin. fiekil 4-7’de rölantide yaklafl›k %32 görev kontrolü oran› ile açma sinyali dalga flekli gösterilmifltir. fiekil 4-7’de motor çal›flma koflullar›na göre ISA görev kontrolü oranlar› ile ilgili örnek gösterilmifltir.

37

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

ISA taraf› konnektörü

Ana röle Kablo demeti taraf› konnektörü Kapal›

Aç›k

fiekil 4-6 ISA Devresi ve Terminal Yap›s› Motor çal›flma koflulu

Çal›flma kontrolü oran›

Rölanti

30 ~ 32%

Kuyruk lambas› aç›k

32 ~ 33%

Klima aç›k

33 ~ 35%

Dashpot

Maksimum 55%

H›zl› rölanti (So¤utma suyu s›cakl›¤› 20)

45 ~ 47%

Aç›klamalar *Yüksüz koflullar alt›nda

Tablo: Temel Rölanti Kontrolü

Örne¤in, %30 aç›lma kontrolünde, valf yaklafl›k %30 oran›nda aç›l›r. Ayn› flekilde, %60 aç›lma kontrolünde, valf %60 oran›nda aç›l›r.

Çal›flma Yüzde Karfl›laflt›rmas›

?????

?????

38

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör Rölanti devri aktüatörünün çal›flma de¤eri Hiscan’in mevcut verilerinde gösterilmifltir. %30 ISA kontrolü ECM’nin açma bobinini %30 açt›¤›n› ve aç›kl›¤›n›n %30 olmas›n› sa¤lad›¤›n› gösterir. Mevcut verilerde görüntülenmezse de kapama bobininde, kapama bobini %70 oran›nda aç›l›r ve açma bobininin tersi oldu¤undan %70 oran›nda kapanma sa¤lar.

Açma Bobini

Açma bobini

Kapama bobini

() Do¤rusal solenoid (+)

() Do¤rusal solenoid (-)

fiekil 4-7 ISA Çal›flma Dalga fiekli Örne¤i

Direnci kontrol etmek için, rölanti devri aktüatör konnektörünü ç›kart›n ve açma ve kapama bobininin direncini ölçün. Bu flekilde, rölanti devri aktüatörünün bobinin içindeki durumu kontrol edebiliriz.

Direnç Kontrolü

39

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör Dalga fleklini kontrol etmek için, dalga fleklini ECM taraf› kablolar›ndan birinde ölçün. Rölanti devri aktüatörü dalga flekil marfla bas›ld›¤›nda veya rölanti konumunda flekilde gösterildi¤i gibi görüntülenir.

Döner Tip Devre

Rölanti devri aktüatörü dalga fleklinde kapal› konumdaki voltaj akü voltaj› ile ayn› olmal›d›r.

Ayn› de¤ilse, akü pozitif terminali ile rölanti devri aktüatörü aras›ndaki güç besleme sisteminde ar›za var demektir. Ayr›ca, aç›k konumda ise voltaj flekilde gösterildi¤i gibi 0 civar›nda olmal›d›r. E¤er de¤ilse, rölanti devri aktüatörü ile ECM flasisi aras›ndaki kablolarda veya ECM’de ar›za var demektir.

Açma bobini Kapama bobini

Çal›flmas›n› kontrol etmek için, rölanti devri aktüatörünü motordan ç›kart›n. Sonra, çal›flma oran›na göre valfin çal›flmas›n› ve çal›flma esnas›ndaki sesi kontrol edin.

Bu flekilde, rölanti devri aktüatöründeki mekanik sorunlar› ve çal›flma sesini kontrol edebiliriz.

Bin sonraki aflama ise mevcut verilerin kontrol edilmesidir.

Mevcut verilerdeki ISA çal›flma kontrolü de¤eri ECM taraf›ndan hesaplan›r ve motorun çal›flma koflullar›na ba¤l› olarak ISA kontrol edilir. Bu de¤eri sadece referans de¤eri olarak kullan›n, zira rölanti devri aktüatörünün ar›zalanmas› durumunda gerçek aç›lma de¤eri mevcut verilerden farkl› olacakt›r.

40

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 5. Bölüm – Kademeli Motorun Kontrol Edilmesi ve Ayarlanmas› 1.

Rölanti Devrinin Kontrolü

1)

Kontrol Koflullar› (1) So¤utma suyu s›cakl›¤›: 85-95°C (2) Lamba, so¤utma fan› ve di¤er aksesuarlar: kapal› (3) Hidrolik direksiyon: düz konumda (4) fianz›man : Boflta (otomatik flanz›manda N veya P konumunda)

2)

Kontrol S›ras› (1)Hi-scan’i veya super pat’i avans tabancas›na veya kendi kendine teflhis terminaline ba¤lay›n.

(2)Ateflleme zamanlamas› ayarlay›c› terminalini flasileyin ("Ateflleme Zamanlamas› Ayar›" k›sm›na bak›n).

(3)Motoru rölantide çal›flt›r›n.

(4 Bafllang›çtaki ateflleme zamanlamas›n› kontrol edin ve gerekirse ayarlay›n (‘‹lgili Tamir Kitab›"na bak›n).

(5) Ateflleme zamanlamas› ayarlay›c› terminali flasisini ç›kart›n.

(6) Motoru 2.000-3.000 devirde en az befl saniye çal›flt›r›n.

(7) Motoru iki dakika süreyle rölantide çal›flt›r›n.

(8) Rölanti devrini okuyun (ilgili tamir kitab›na belirtilen de¤erlere bak›n. Örne¤in: 750±50 rpm).

2.

Rölanti Devri Ayar›

Rölanti devri ayar›n› yapmadan önce, buji, enjektör, ISC servosu ve s›k›flt›rma bas›nc›n›n normal oldu¤undan emin olun ve ayr›ca bafllang›çtaki ateflleme zamanlamas›n› kontrol etmeyi ihmal etmeyin ve gerekirse ayarlay›n. Ayar koflulu rölanti devri kontrol koflulu ile ayn›d›r.

1)

Rölanti Devri Ayar› (1) Gaz telini gevfletin.

(2) Hi-scan’i kendi kendine teflhis terminaline ba¤lay›n. E¤er hi-scan mevcut de¤ilse, devir saatini motor devri alg›lama terminaline ve ard›ndan kendi kendine teflhis flasi terminaline ba¤lay›n.

(3) Ateflleme zamanlamas› ayar terminalini flasileyin. Sonra, kademe say›s› kademe 9’da sabitlenecektir.

(4) Motoru 2.000-3.000 devirde en az befl saniye çal›flt›r›n.

(5) Motoru iki dakika süreyle rölantide çal›flt›r›n.

41

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör (6)Motor devrinin belirtilen de¤erler dahilinde olup olmad›¤›n› kontrol edin. ‹lgili tamir kitab›na bak›n (Örne¤in: 750±50 rpm). Yeni üretilmifl bir araçta (yaklafl›k 500 km’den daha az kilometre yapm›fl) belirtilen de¤er 20-100 rpm den daha az olabilir, ancak bunu ayarlaman›z gerekmez. Motor aniden durursa veya motor devri en az 500 km yapt›ktan sonra bile düflük ise, gaz kelebe¤i valfi yabanc› maddelerle t›kanm›fl demektir. Bu durumda, gaz kelebe¤inin etraf›n› temizlemeniz önerilir.

(7)Temel rölanti devri belirtilen de¤erin d›fl›nda ise, rölanti devrini SAS (Devir Ayar Vidas›) ile ayarlayabilirsiniz.

(8)Konta¤› kapat›n.

(9)Kendi kendine teflhis terminalini ç›kart›n.

(10) Ateflleme zamanlamas› ayar terminalinden kabloyu ç›kart›n.

(11) Motoru on dakika boyunca rölantide çal›flt›r›n ve motorun rölanti çal›flma durumunun normal olup olmad›¤›n› kontrol edin.

fiekil 5-1 Rölanti Devri Ayar›

3.

Kademeli Motorun Kontrol Edilmesi

fiekil 5-2’de ISC Servo motoru gösterilmifltir. Motor gaz kelebe¤i gövdesine tak›lm›flt›r ve gaz kelebe¤i valfinden geçen havan›n güzergah›n› kontrol eder.

ISC kademeli motoru

fiekil 5-2 ISC Kademeli Motor Örne¤i

42

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör fiekil 5-3’te kademeli motor devresi ve terminali gösterilmifltir. Terminal 2&5 güç kayna¤› için ve terminal 3, 1, 4&6 ECM sinyaline ba¤l› olarak kademeli motor bobinine sinyal göndermek için kullan›l›r.

Kademeli motoru döndürmek ve milin çal›flmas›n› kontrol etmek için sinyal sinyali kullan›l›r.

Kontrol rölesi ISC Servo taraf› konnektörü

ISC servosu

Kablo demeti taraf› konnektörü

fiekil 5-3 ISC Servo Motorunun Devre ve Terminal yap›s›

Kademeli motor 100 veya 120 kademesine ç›kar veya 0 kademesine düflürse, kademeli motorda veya kablo demetinde ar›za olup olmad›¤›n› kontrol edin. Ayr›ca, kademeli motor kademesi belirtilen de¤er d›fl›nda ise, rölanti devri ayar servosu kablo demetinin ve tüm parçalar›n kontrol sonucunda normal oldu¤u tespit edilirse, zay›f rölanti devri, gaz kelebe¤i valfinde karbon birikmesi, hasarl› bir contadan dolay› emme manifoldunda hava kaça¤›, gevflek EGR valf yata¤›, hava/yak›t kar›fl›m›nda eksik yanma (buji, ateflleme bobini, enjektör, düflük kompresyon bas›nc› vb.) olup olmad›¤›n› kontrol edin.

Kademeli motoru kontrol ederken, konta¤› açt›ktan sonra (motoru çal›flt›rmay›n) kademeli motor çal›flma sesini dinleyin. Çal›flma sesi duymuyorsan›z, kademeli motor çal›flma devresini kontrol edin. Devre normal ise, kademeli motor ve ECM’de ar›za olup olmad›¤›n› kontrol edin. Yaklafl›k 6 V bir güç kayna¤› haz›rlay›n. güç kayna¤›n›n (+) terminalini terminal 2& 5 ‘e ve (-) terminalini ise terminal 1 & 4’e, terminal 3 &4 ‘e , terminal 3 &6’ya ve terminal 1&6’ya ba¤lay›n ve titreflimi hissetmeye çal›fl›n. Titreflim varsa, kademeli motor normal çal›fl›yor demektir. Ayr›ca, dalga fleklini ölçmek için kademeli motor ç›k›fl terminalinde osiloskop kullan›n.

43

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

fiekil 5-4 Kademeli Motorun Çal›flmas›n›n Kontrol Edilmesi

Bobin karfl› elektromanyetik kuvveti

Motorun dönmesi ile indüklenen elektromanyetik kuvvet

fiekil 5-5 Kademeli motor ç›k›fl›n›n dalga flekli

fiekil 5-5’de kademeli motor ç›k›fl›n›n dalga flekli örne¤i gösterilmifltir. Kademeli motor ç›k›fl dalga flekli bobin karfl› elektromanyetik kuvvetinin yaklafl›k 30 V veya daha fazla oldu¤unu gösteriyorsa, normaldir. Tablo 3’de motor yüküne ba¤l› olarak kademe say›s› de¤iflimi gösterilmifltir.

Tablo 3 Motor Yüküne Ba¤l› Olarak Kademe Say›s› Koflullar

Yük durumu

Belirtilen de¤er (kademe say›s›)

Motor ›s›nd›ktan sonra tüm elektrik sistemi kapal› Motor rölantide

Klima kapal› Klima aç›k

2-20 kademe (normalde 9 kademe) 8-50 kademe art›fl›

Motor rölantide, klima kapal›

A/T için vites N-D konumunda

5-30 kademe art›fl›

Klima aç›k

A/T için vites N-D konumunda

5-40 kademe art›fl›

44

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 6. Bölüm - Buji 1.

Buji ile ilgili temel bilgiler

Bujilerin iki temel ifllevi vard›r: (1) Hava/yak›t kar›fl›m›n› atefllemek (2) Yanma odas›ndaki ›s›y› atmak Bujiler yak›t› ifl enerjisine dönüfltüren elektrik enerjisi iletir. Bujinin buji t›rna¤›nda ateflleme yapmas›n› sa¤lamak için ateflleme sistemi taraf›ndan yeterli miktarda voltaj beslenmelidir. Buna "Elektrik Performans›" ad› verilir.

Buji ateflleme ucunun s›cakl›¤›, erken atefllemeyi önlemek için düflük olmal›, ancak kirlenmeyi önlemek için yüksek olmal›d›r. Bu "Termal Performans" olarak adland›r›l›r ve seçilen ›s› aral›¤› ile belirlenir. Bujilerin ›s› oluflturmad›¤›n› sadece ›s› a盤a ç›kartt›¤›n› unutmay›n. Buji, istenmeyen termal enerjiyi yanda odas›ndan uzaklaflt›rarak ve ›s›y› motor so¤utma sistemine ileterek bir ›s› eflanjörü gibi hareket eder. Is› aral›¤›, bujinin ›s›y› da¤›tma özelli¤i olarak tan›mlan›r. Is› iletim miktar› flunlara ba¤l› olarak belirlenir: (1) ‹zolatör burnu uzunlu¤u (2) ‹zolatör burnu çevresindeki yak›t hacmi (3) Merkez elektrot ve porselen izolatör malzemesi/yap›s› Bujinin ›s› aral›¤› bujiden geçen gerçek voltaj de¤eri ile ba¤lant›l› de¤ildir. Daha do¤rusu, ›s› aral›¤› bujinin yanma odas›ndaki ›s›y› atabilme miktar›d›r. Is› aral›¤› ölçümü flu etmenlere ba¤l›d›r: seramik merkez izolatörü burnunun uzunlu¤u, yanma ›s›s›n› emme ve iletme yetene¤i, izolatör ve merkez elektrot malzeme yap›s›.

45

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 1)

Bujilerin Is› Aral›¤› ve ›s› ak›fl güzergah›

SICAK T‹P Yanma gazlar›na maruz kalan büyük bir yüzeyi vard›r. Is›y› yavaflça yayar. Ateflleme ucu çabuk ›s›n›r.

SO⁄UK T‹P Yanma gazlar›na maruz kalan daha küçük bir yüzeyi vard›r. Is›y› h›zl› yayar. Ateflleme ucu çabuk ›s›nmaz.

‹zolatör burnu uzunlu¤u izolatörün ateflleme ucundan izolatörün metal kovanla birleflti¤i noktaya olan uzakl›kt›r. ‹zolatörün ucu bujinin en s›cak k›sm› oldu¤undan erken atefllemede ve kirlenmede uç s›cakl›¤› en önemli faktördür. Bujiler ister bir çim biçme makinesine, isterse tekneye veya yar›fl arabalar›na tak›ls›n, buji uç s›cakl›¤› 500 C -850°C aras›nda olmal›d›r. Uç s›cakl›¤› 500°C’nin alt›nda ise, merkez elektrotu çevreleyen izolasyon bölgesi karbon ve yanma odas› tortular›n› yakabilecek s›cakl›kta olmayacakt›r. Biriken bu tortular bujilerin kirlenmesine ve sonuçta teklemeye neden olabilir. Uç s›cakl›¤› 850°C’nin üstünde ise, buji afl›r› ›s›nacak ve merkez elektrodun çevresindeki serami¤in kabarmas›na ve elektrotlar›n erimesine neden olacakt›r. bu, erken atefllemeye/vuruntuya veya motorda yüksek maliyetli hasarlara yol açabilir. Ayn› buji tiplerinde, ›s› aral›klar› aras›ndaki fark, yanma odas›nda yaklafl›k 70°C-100°C aras›nda ›s› kayb› sa¤lar. Ç›k›nt›l› tip buji ateflleme ucu s›cakl›¤› 10°C-20°C artar.

46

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 2)

Uç S›cakl›¤› ve Ateflleme Ucunun Görünümü

Buji s›cakl›¤› °C

Erken ateflleme bölgesi

Buji s›cakl›¤›

Optimum çal›flma bölgesi

Kendi kendini temizle s›cakl›¤› çizgisi Kirlenme bölgesi

Araç h›z› Bujinin optimum termal çal›flma aral›¤›

Ateflleme ucu görünümü buji ucu s›cakl›¤›na ba¤l›d›r. Bujiler için, iyi, kirlenmifl ve afl›r› ›s›nm›fl fleklinde üç temel kriter vard›r. Kirlenme ve optimum çal›flma bölgeleri (500&def:C) aras›ndaki s›n›r çizgisine bujinin kendi kendine temizlenme s›cakl›¤› denir. Bu, birikmifl karbon ve yanma tortular›n›n yand›¤› noktadaki s›cakl›kt›r. ‹zolatör burnu uzunlu¤unun buji ›s› aral›¤›n› belirleyici bir faktör oldu¤unu hat›rlarsak, izolatör burnu ne kadar uzun olursa o kadar az ›s› emilir ve ›s›n›n silindir kapa¤› su muylular›na giderken kat etti¤i mesafe o kadar artar. Bu, bujinin iç ›s›n›n yüksek oldu¤u anlam›na gelir ve tip bujilere s›cak buji denir. S›cak buji ya¤ ve karbon tortular›n› yakabilecek kadar yüksek bir iç ›s› sa¤lar ve bunun buji kalitesi veya yo¤unlu¤u ile ilgisi yoktur. Öte yandan, so¤uk buji daha k›sa bir izolatör burnuna sahiptir ve yanma odas›ndan daha fazla ›s› emer. Is›, daha k›sa bir mesafe kat eder ve bujinin daha düflük bir iç s›cakl›kta çal›flmas›n› sa¤lar.

Motor modifiye edildi¤inde, a¤›r yüklere maruz kald›¤›nda veya uzun bir süre yüksek devirde çal›flt›¤›nda so¤uk ›s› aral›¤› kullan›l›r. So¤uk buji ›s›y› daha çabuk atar ve erken ateflleme/vuruntu ve erimeyi veya ateflleme ucunun hasar görme riskini azalt›r. (Motor s›cakl›¤› bujinin çal›flma s›cakl›¤›n› etkileyebilir, ancak buji ›s› aral›¤›n› etkilemez).

Afla¤›da buji çal›flma s›cakl›klar›n› etkileyebilecek faktörlerden baz›lar› s›ralanm›flt›r. Afla¤›daki belirtiler veya koflullar bujinin gerçek s›cakl›¤›n› etkileyebilir. Buji bu koflullar› oluflturamaz, ancak bujinin de¤iflen ›s› aral›klar›yla bafla ç›kabilmesi gerekir. Aksi halde, buji performans› düflecek ve motor hasar görecektir.

47

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 3)

Hava/yak›t kar›fl› motor performans›n› ve buji çal›flma s›cakl›klar›n› ciddi flekilde etkiler.

(1) Zengin hava/yak›t kar›fl› buji ucu s›cakl›¤›n›n düflmesine ve bunu sonucunda kirlenmeye ve sürüfl performans›n›n düflmesine neden olur.

(2) Fakir hava/yak›t kar›fll› buji ucu ve silindir s›cakl›¤›n›n artmas›na ve bunun sonucunda erken ateflleme, vuruntuya ve buji ve motorda ciddi hasarlara yol açabilir.

(3) Optimum hava/yak›t kar›fl› elde etmek için ayarlama aflamas›nda bujilerin s›k s›k okunmas› gerekir.

4)

Yüksek Kompresyon Oranlar›/Cebri ‹ndükleme buji ucu ve silindir içi s›cakl›¤›n›n artmas›na yol açacakt›r.

(1) Afla¤›daki modifikasyonlardan biri yap›larak kompresyon art›rabilir: 1

Yanma odas› hacminin azalt›lmas› (yani, bombeli pistonlar, daha küçük yanma kafalar›, freze kafas› vb.)

2

Cebri indükleme sa¤lanmas› (Nitrat, turboflarj, süperflarj)

2

Eksantrik milinin de¤ifltirilmesi

(2) Kompresyon art›nca, daha so¤uk ›s› aral›¤›na sahip buji, daha yüksek yak›t oktan› ve ateflleme zamanlamas›na ve hava/yak›t oran›na dikkat edilmelidir. So¤uk buji kullan›lmamas› durumunda, buji ve motor hasar görebilir.

5)

Ateflleme Zamanlamas›n›n Erkene Al›nmas›

(1) Ateflleme zamanlamas›n›n 10° erkene al›nmas› uç s›cakl›¤›n›n yaklafl›k 70°C-100°C artmas›na neden olur.

6)

Motor Devri ve Yükü

(1) Ateflle ucu s›cakl›¤›ndaki art›fl motor devri ve yüküyle do¤ru orant›l›d›r. Sabit yüksek h›zda araç kullan›rken veya çok a¤›r yükler tafl›rken daha so¤uk ›s› aral›¤›na sahip buji tak›lmal›d›r.

48

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 7)

D›fl Hava S›cakl›¤›

(1) Hava s›cakl›¤› düfltü¤ünde hava yo¤unlu¤u/hava hacmi artar, bu da daha fakir hava/yak›t kar›fl›na neden olur.

(2) Bu, daha yüksek silindir bas›nçlar›/s›cakl›klar› oluflturur ve buji uç s›cakl›¤›n›n artmas›na neden olur. Bu durumda, yak›t iletimi artmal›d›r.

(3) S›cakl›k artt›kça, hava yo¤unlu¤u ve emilen hava hacmi azal›r ve yak›t iletim azalmal›d›r.

8)

Nem

(1) Nem artt›kça, emilen hava hacmi azal›r.

(2) Daha düflük yanma bas›nçlar›na ve s›cakl›klar›na neden olur ve buji s›cakl›¤›n›n ve motor gücünün azalmas›na yol açar.

(3) Hava/yak›t kar›fl›m›, d›fl hava s›cakl›¤›na ba¤l› olarak daha fakir olmal›d›r.

9)

Barometrik Bas›nç/Yükseklik

(1) Buji uç s›cakl›¤›n› etkiler.

(2) Yükseklik artt›kça, silindir bas›nc› düfler. Silindir s›cakl›¤› düfltükçe buji uç s›cakl›¤› da düfler.

(3) Ço¤u teknisyen, buji ›s› aral›klar›n› de¤ifltirerek ayar yapmaya çal›fl›r.

(4) Yap›lmas› gereken, daha fazla havan›n motora geri dönmesini sa¤lamak için püskürtmeyi veya hava/yak›t kar›fl›mlar›n› ayarlamakt›r.

49

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 2.

Anormal Yanma Tipleri

1)

Erken Ateflleme

(1) Hava/yak›t kar›fl›m›n›n belirlenen ateflleme zamanlamas› iflaretinden önce atefllenmesi fleklinde tan›mlan›r.

(2) Yanma odas›ndaki s›cak noktalar›n neden oldu¤u erken ateflleme afl›r› erkene al›nm›fl ateflleme, çok s›cak buji, düflük oktanl› yak›t, fakir hava/yak›t kar›fl›, çok yüksek kompresyon veya yetersiz motor so¤utmas›ndan kaynaklanabilir.

(3) S›ras›yla, yak›t oktan› art›r›lmal›, so¤uk buji kullan›lmal›, zengin yak›t kar›fl› veya düflük kompresyon sa¤lanmal›d›r.

(4) Ayn› zamanda ateflleme zamanlamas›n› geciktirmeniz ve motor so¤utma sistemini kontrol etmeniz gerekebilir.

(5) Erken ateflleme genellikle vuruntuya neden olur; erken ateflleme ve vuruntu birbirinden ba¤›ms›z iki olayd›r.

2)

Vuruntu

(1) Bujinin bafl düflman›d›r ! (ayn› zamanda kirlenme yarat›r) (2) ‹zolatörleri veya flasi elektrotlar›n› koparabilir.

(3) Vuruntuya genellikle erken ateflleme yol açar.

(4) Buji uç s›cakl›¤›, yanma ifllemi s›ras›nda 3000°F’a kadar ç›kabilir (yar›fl otomobillerinde).

(5) En çok yanma odas›ndaki s›cak noktalardan kaynaklan›r.

S›cak noktalar, hava/yak›t kar›fl›m›n›n erken atefllenmesine neden olur. Piston, biyel kolunun mekanik hareketi ile yukar› itildi¤inde, erken patlama pistonu afla¤› itmeye çal›fl›r. Piston yukar› ç›kamad›¤› (erken patlama kuvvetinden dolay›) ve afla¤› inemedi¤i (biyel kolunun yukar› hareketinden dolay›) takdirde, piston kenarlara çarpacakt›r. Meydana gelen flok dalgas› iflitilebilir bir vurma sesi oluflturur. Bu olay motor vuruntusudur.

(6) Afl›r› ›s›dan dolay› "vuruntu" oldu¤unda, en çok zarar› motor görecektir.

(7) Buji hem s›cakl›k art›fl›ndan hem de beraberindeki flok dalgas› veya titreflimden dolay› hasar görür.

3)

Tekleme

(1) Yanma odas›ndaki tüm yak›t› do¤ru güç zaman›nda (üst ölü noktadan birkaç derece önce) yakabilecek kadar yeterli voltaj gelmedi¤inde buji tekleme yapar.

50

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör (2) Buji; ar›zal› bobin, çok fazla kompresyon, yanl›fl buji t›rnak aral›¤›, kuru kirlenmifl veya yafl kirlenmifl bujiler, yetersiz ateflleme zamanlamas› vb gibi birtak›m nedenlerden dolay› zay›f ateflleme (veya hiç ateflleme yapmayabilir) yapabilir.

(3) Hafif derecede teklemeler performans kayb›na yol açar (e¤er yak›t yanm›yorsa, enerji oluflmaz).

(4) fiiddetli teklemeler yak›t tüketiminin artmas›na, sürüfl performans›n›n düflmesine ve motorun hasar görmesine yol açar.

4)

Kirlenme

(1) Buji uç s›cakl›¤› karbon, yak›t, ya¤ ve di¤er tortular› yakabilecek düzeyde de¤ilse, kirlenme oluflur.

(2) Is›n›n metal kovana s›zmas›na neden olur, buji t›rnak aral›¤›nda ateflleme olmaz.

(3) Islanm›fl bujiler de¤ifltirilmelidir, buji ateflleme yapmaz.

(4) Kuru kirlenmifl bujiler motoru çal›flma s›cakl›¤›na getirerek temizlenebilir.

(5) Kirlenmifl bujileri de¤ifltirmeden önce, kirlenmeyi giderin.

5)

Bujinin Okunmas› Örnek) BPR5EY -B: c›vata çap› (14 mm) -P: izolatör flekli -R: Buji direnci (5KΩ kullanan seramik direnç) -5: Is› aral›¤› -E: C›vata boyu (19 mm), -Y: uç tipi (V-Kuvvetli ak›m bujisi) (BK tipi BP tipinden 2.5 mm daha k›sad›r)

Buji direnci Üzerinde "xxRxxxx" yaz›s› bulunan buji ateflleme sistemindeki gürültüyü azaltmak için seramik direncine sahiptir.

51

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

Buji Gürültü

Direnç 5KΩ Seramik Direnci

Buji direnci

Frekans MHz

Tak›lmas›

‹yi de¤il

‹yi

Karbon tortusu

‹yi de¤il Karbon tortusu

52

Pistonun çarpt›¤› buji

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 7)

Takma

(1) Bujiyi, conta (pul) silindir blo¤una temas edinceye kadar elinizle s›k›n.

(2) Yeni bir buji takarken, 180° daha s›k›n.

(3) Kullan›lm›fl bujiyi takarken, 30° daha s›k›n.

(4) Tork anahtar› kullan›l›yorsa, s›kma torkuna uygun s›k›n (2.5-3.0 kg-m).

Yeni buji

Kullan›lm›fl buji

180° dönebilir

30° dönebilir

53

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

54

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 7. Bölüm – Ateflleme Bobini 1.

Genel Bilgiler

Ateflleme Bobini

Ateflleme Bobini

Ateflleme bobini, bir enerji depolama ayg›t› ve transformatör ifllevi görür. Alternatörden gelen DC voltaj› ile güç al›r ve bujilere yüksek voltajl› ateflleme sinyallar› sa¤lar. MFI motorunda bilgisayarl› ateflleme sistemi mevcuttur. ECM, sensör Bilgisayarl› Ateflleme Sistemi sinyallerine göre ateflleme zamanlamas›, ateflleme avans›n› ve vuruntu kontrolünü hesaplar.

Ateflleme Zamanlamas› Ateflleme Avans› Vuruntu Kontrolü

Ateflleme sisteminde, distribütörlü ve distribütörsüz olmak üzere iki tip bulunur.

55

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

Ateflleme Sistem Tipleri

Distribütör tip

2.

Distribütörsüz tip

Distribütör Tipi

Distribütörlü tipte, ateflleme bobininde yüksek voltaj oluflur. Yüksek voltaj distribütör yard›m›yla 4 silindire iletilir. Genelde, primer bobin güç transistörü ile kontrol edilir.

Distribütör Ateflleme Sistemi Kontak Svici

Ateflleme Sistemi Buji

Akü

Güç Trans

Distribütör

Dolay›s›yla, primer bobine transistör çal›fl›yorken ak›m gelir. Transistör kapal› iken sekonder bobinde yüksek voltaj oluflur. Daha sonra, bu yüksek distribütör yard›m›yla bujilere iletilir.

3.

Distribütörsüz Tip

Distribütörsüz tipte 2 veya daha fazla ateflleme bobini bulunur. ECM direkt primer bobini kontrol eder. Yüksek voltaj distribütör olmadan tüm silindirlere iletilir.

56

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

Distribütörsüz Ateflleme Sistemi

Distribütörsüz Ateflleme Sistemi Kontak Anahtar›

Kontak Anahtar›

Ateflleme bobini

Ateflleme bobini

Distribütörsüz tipte, primer bobin güç transistörü taraf›ndan kontrol edilir.

Güç transistörü ateflleme bobininin içine tak›lm›flt›r. Ateflleme bobininin ve güç transistörünün çal›flmas› distribütör tipi ile ayn›d›r.

4. Kontrol Ateflleme sisteminin kontrol yöntemi flu flekildedir: - K›v›lc›m testi - Bobin direncinin kontrol edilmesi - Primer bobinin dalga fleklinin motor çal›fl›rken veya rölantide iken ölçülmesi

K›v›lc›m testi yapmak için, yüksek voltaj kablosunu bujiden ç›kart›n ve yüksek voltaj kablosunda k›v›lc›m oluflumunu kontrol edin.

57

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör Referans olarak, motor rölanti durumu iyi de¤ilse, tüm silindirlerin yüksek voltaj kablolar›n› teker teker ç›kart›n ve güç dengesi testi yap›n. Bu test motor çal›flma durumunu karfl›laflt›r›r. Bu test ile, ar›zal› silindiri tespit edebilir ve yak›t sistemi, ateflleme sistemi ve ilgili silindirdeki yanmay› etkileyen yanma odas› bas›nc›n› kontrol ederek sorunu çözebiliriz.

Güç Dengesi Testi

Bobin Direnç Kontrolü

Bobin Direnç Kontrolü

Bobin direncini kontrol etmek için, bobin konnektörünü ç›kart›n ve konnektörde primer bobin direncini ölçün. Sekonder bobin direncini ölçmek için ise, yüksek voltaj kablosunu ç›kart›n ve sekonder bobin direncini ölçün. ‹ki bobinin direnç de¤erleri motorlara ba¤l› olarak de¤iflti¤inden, do¤ru de¤erler için tamir kitab›na bak›n.

Dalga fleklini kontrol etmek için, primer bobinde ölçüm yap›n.

Primer bobindeki dalga flekli ekranda görünen dalga flekline benzemelidir. Benzemiyorsa, akü voltaj›n›, flasi durumunu, bujiyi, yüksek voltaj kablosunu ve güç transistorünü kontrol edin.

Güç transistor ünü kontrol etmek için dalga fleklini ölçün.

Güç Transistörü

58

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 5.

Ateflleme Dalga fiekli Analizi

1)

‹kinci Ateflleme Bobini Dalga fiekli Analizi

(1) ‹kinci Ateflleme Bobini Dalga fiekli Ölçümü Ateflleme dalga fleklini ölçmek için, tipik olarak osiloskop gibi ayarlama veya ölçüm cihazlar› kullan›l›r. Ateflleme sisteminde ar›za teflhis amac›yla osiloskop kullan›larak osiloskop göstergesinde okunan dalga flekli ile normal dalga flekli karfl›laflt›r›l›r. Özellikle, ikinci ateflleme bobini yüksek voltaj›n› okumak için osiloskop kullan›l›p kullan›lamayaca¤›n› tespit etmelisiniz. Ölçüm ifllemleri ölçüm cihazlar›na ve motor ateflleme sistemi yap›s›na göre farkl›l›k gösterebilece¤inden, ilgili tamir kitaplar›na ve motor ve ölçüm cihaz› kullanma k›lavuzlar›na bak›n. ‹kinci ateflleme bobini dalga fleklini ölçmek için Hi-scan pro kullan›rken opsiyonel bir cihaz kullanman›z gerekir.

2)

‹kinci Ateflleme Bobini Dalga fiekli Sonucu

fiekil 7-4’de ikinci dalga fleklinin tipik bir örne¤i gösterilmifltir. fiekil 7-4’te A k›sm›, mekanik ateflleme sisteminde kontrolör konta¤›n›n aç›ld›¤› ve elektronik ateflleme sisteminde transistörün kapand›¤› ana karfl›l›k gelir. Bu durumda, ateflleme bobinindeki birinci bobin ak›m› kesilir ve ikinci bobin voltaj› yükselir. Bu, bobinin öz indükleme ve karfl›l›kl› indüklemesinin ikinci bobinde yüksek voltaj oluflturmas›ndan kaynaklan›r. B k›sm›, bujinin voltaj› deflarj etti¤i ateflleme voltaj›n› gösterir. A-B k›sm›na "ateflleme çizgisi" ad› verilir. Ateflleme çizgisinin yüksekli¤i, buji t›rnak aral›¤› ve distribütör kapa¤› rotor aral›¤› direncine karfl› k›v›lc›m oluflturmak için gerekli ateflleme bobini ç›k›fl voltaj›n› gösterir.

Buji t›rnak aral›¤› direncine karfl› k›v›lc›m olufltu¤unda, voltaj sadece k›v›lc›m sa¤layacak seviyeye kadar düfler. Yani, voltaj ‘C’ seviyesine düfler. C-D periyodu ‘k›v›lc›m süresi’ veya ‘k›v›lc›m hatt›’ olarak adland›r›l›r. K›v›lc›m süresi periyodu tipik olarak 1.0-2.0ms’dir. D k›sm›nda, ateflleme bobinindeki kalan enerji k›v›lc›m sa¤lamaya yetmez ve k›v›lc›m kaybolur. Ancak, bobinde kalan düflük seviyeli enerji azalarak ve titreflerek kaybolur. E k›sm›nda kontak kapan›r veya transistör aç›l›r. E-F periyodu birinci ateflleme bobininden ak›m›n geçifl süresini gösterir ve bekleme periyodu olarak adland›r›l›r. F k›sm›nda kontak aç›l›r veya transistör kapan›r ve sonra ayn› ifllem tekrarlan›r.

Elektronik kontrollü ateflleme sistemlerinin ço¤unda bekleme periyodu de¤iflir. Yani, ateflleme enerjisi elde etmek için motor devrinin artmas› bekleme periyodunun uzamas›na neden olur.

fiekil 7-4 ‹kinci Ateflleme Bobini Dalga fiekli Örne¤i

59

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör fiekil 7-4’te, D k›sm›nda deflarj sona erer ve ateflleme bobininde biriken elektrik enerjisi (art›k enerji) devreye deflarj edilir. fiekil 7-4’te D-E periyodu konta¤›n aç›lma durumunu gösterir; bobinin L indüktans› ve kondenser kapasitesi C dalga fleklini etkileyecek ve L-C dalga fleklinin titreflmesine ve zay›flamas›na yol açar. Dalga, tipik olarak 3-6 devir aras›nda olacakt›r. Ateflleme bobini ve kondenser normal olsa da, bobinde afl›r› art›k enerji mevcutsa, döngü say›s› artacakt›r. Art›k enerji çok düflük oldu¤unda, döngü say›s› da azalacakt›r. ‹kinci bobin devre direnci art›k enerjinin büyüklü¤ünü belirler. ‹kinci bobin direnci çok yüksek ise, ateflleme hatt› güç beslemesi artacak ve afl›r› art›k enerji oluflturacakt›r.

(3) ‹kinci Ateflleme Bobini Dalga fiekli Analizi Buji t›rnak aral›¤› ve distribütör rotoru-distribütör kapa¤› aral›¤› direncine karfl› k›v›lc›m oluflturmak için ateflleme voltaj› gerekir. Dolay›s›yla, di¤erlerinden daha yüksek olan ateflleme voltaj›, buji t›rnak aral›¤›n›n daha büyük ve düflük voltaj ise buji t›rnak aral›¤›n›n daha küçük oldu¤unu gösterir. Eflit bir flekilde da¤›t›lmam›fl kar›fl›m gaz› veya t›kanm›fl enjektörler ateflleme voltaj›n›n de¤iflmesine yol açabilir. Gereken ateflleme voltaj›, buji t›rnak aral›¤›, silindirdeki kompresyon bas›nc›, elektrot s›cakl›¤›, hava/yak›t kar›fl›m oran›, ateflleme zamanlamas› ve EGR gibi birtak›m parametrelere ba¤l›d›r.

Büyük buji t›rnak aral›¤› yüksek voltaj gerektirir. Bu nedenle, buji uzun süre kullan›ld›¤›nda merkez elektrotu afl›n›r ve bujinin yeni bir bujiden daha fazla voltaja ihtiyac› olur. Kompresyon bas›nc› artt›kça, buji t›rnak aral›¤›ndaki kar›fl›m›n yo¤unlu¤u da artacak ve daha fazla voltaj gerekecektir.

Buji merkez elektrotundaki yüksek s›cakl›k elektronlar›n elektrottan ç›kmas›na neden olur ve gereken voltaj düflürülür. Düflük kar›fl›m oran›nda yüksek voltaja ihtiyaç vard›r. Erken ateflleme zamanlamas› nispeten düflük kompresyon bas›nc›nda ateflleme sa¤lar ve daha düflük ateflleme voltaj› gerekir. Yüksek EGR oran› yanma s›cakl›¤›n› ve bunun sonucunda elektrot s›cakl›¤›n› düflürür, daha yüksek voltaj gerekir. Ayr›ca, merkez elektrotun kal›nl›¤›, elektrot flekli, nem ve polarite gerekli voltaj› etkiler. Anormal ateflleme dalga flekli oldu¤u takdirde, tek bir silindirin mi yoksa tüm silindirlerin mi anormal dalga flekli üretti¤ini tespit etmelisiniz. Tüm silindirler anormal dalga flekli üretiyorsa, ortak parçalar› kontrol edin (örne¤in, buji kablosu, ilgili silindirin kompresyon oran› veya kar›fl›m durumu, buji t›rnak aral›¤› vb.). Her bir dalga fleklini s›ras›yla flekilde gösterilmifltir. fiekil 7-5, kontrol ifllemini kolaylaflt›racakt›r. Ateflleme voltaj› tüm silindirlerde eflit olmak üzere belirtilen de¤erler dahilinde olmal›d›r. Farkl› silindirler aras›ndaki voltaj de¤iflimi 3kv içinde olmal›d›r.

Daha yüksek buji t›rnak aral›¤› olmas› durumunda Daha düflük buji t›rnak aral›¤› olmas› durumunda

fiekil 7-5 ‹kinci Bobin Ateflleme Dalga fieklinin Gösterimi

60

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

fiekil 7-6 Ateflleme Kablosundaki Hasardan Dolay› Ateflleme Olmamas› Durumunda Ateflleme Dalga fiekli Örne¤i

fiekil 7-6’da ateflleme olmamas› durumu gösterilmifltir. Bir veya daha fazla silindirde ar›za belirtisi olabilir. Tüm silindirlerde ayn› ar›za belirtisi varsa, ateflleme bobini yeteri kadar yüksek voltaj üretmiyor demektir. Buji t›rnak aral›¤› normal ise, ateflleme bobini ar›zal› veya bobinin koruma devresi hasar görmüfl demektir. K›r›lm›fl veya afl›nm›fl distribütör rotoru veya çatlam›fl distribütör kapa¤› da, rotor-distribütör kapa¤› aral›¤›n›n artmas›na yol açarak ayn› ar›za belirtisini verebilir.

Ateflleme çizgisi flekil 7-8’de A k›sm›nda gösterildi¤i gibi dikey veya yatay olmal›d›r. B k›sm› yukar› e¤imli normal bafllang›ç noktas›n› gösterir. Yüksek buji t›rnak aral›¤›n› göstermektedir. Fakir kar›fl›m, yüksek kompresyon oran› veya afl›nm›fl buji elektrotu ayn› ar›za belirtisini oluflturabilir.

fiekil 7-7 Ateflleme Dalga fiekli Ateflleme Çizgisi Analizi (Yüksek Buji T›rnak Aral›¤› olmas› durumunda)

61

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör ‹kinci bobin direnci afla¤› do¤ru e¤ime neden olur. fiekil 7-8’de afl›r› direncin etkisi gösterilmifltir. fiekil 7-8’de A k›sm› ateflleme voltaj›n›n ateflleme kablosu direncinin artmas›na ba¤l› olarak artt›¤›n› gösterir ve B k›sm› ateflleme çizgisinin normal de¤erden daha yüksek bir de¤erden bafllad›¤›n› ve afla¤› do¤ru indi¤ini gösterir. Bu belirti tek bir silindirde tespit edilirse, ateflleme kablosu ar›zal› veya distribütör kapa¤›ndaki ateflleme kablosu koruma devresinin afl›nm›fl demektir. Ar›za belirtisi tüm silindirlerde görülürse, bobin ile distribütör kapa¤› aras›ndaki kablo, bobin koruyucu devresi, distribütör kapa¤›n›n içindeki orta kablo koruyucu devresi ar›zal› demektir. Bu dalga flekli silindir d›fl›ndaki afl›r› dirençle ilgili olabilir.

fiekil 7-8 Ateflleme Kablosundaki Yüksek Dirençten Dolay› Oluflan Ateflleme Çizgisi Dalga fiekli

fiekil 7-9’da buji t›rnak aral›¤›n›n çok düflük oldu¤unu gösteren uzun ve k›sa ateflleme çizgisi gösterilmifltir. A k›sm› düflük ateflleme voltaj›n› gösterir. B k›sm› ise, ateflleme süresinin ›slak veya k›sa devre yapm›fl bujilerden, k›sa devre yapm›fl ateflleme kablosundan veya distribütör kapa¤› içinde karbon birikmesinden dolay› normalden daha uzun olmas› durumunu gösterir.

fiekil 7-9 Buji T›rnak Aral›¤›n›n Düflük Olmas› Durumunda Ateflleme Çizgisi Dalga fiekli

62

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör fiekil 7-10’da ateflleme çizgisinin ateflleme zaman› esnas›nda silindirdeki koflullar›n de¤iflmesinden dolay› belirsiz bir flekilde düfltü¤ünü göstermektedir. Bu de¤iflim, hava/yak›t kar›fl›m› da¤›t›m›ndan kaynaklanmaktad›r. Örne¤in, yanma odas›nda hava kaça¤› olabilir ve bu da atefllemeyi kesintiye u¤ramas›na ve tekrar bafllamas›na neden olur.

fiekil 7-10 Yanma Odas›nda Hava Kaça¤› Olmas› Durumunda Ateflleme Çizgisi Dalga fiekli

2)

Birinci Ateflleme Bobini Dalga fiekli

(1) Birinci Ateflleme Bobini Dalga fieklinin Ölçümü Birinci ateflleme bobini dalga flekli ateflleme cihaz›n›n birinci k›sm›ndaki voltaj de¤iflimini göstermektedir. Birinci bobindeki ak›m›n kesilmesinden sonra, öz indüklemeden dolay› birinci bobinde karfl› elektromanyetik kuvvet oluflur ve bu kuvvet ikinci bobinde yüksek voltaj indükler. Dolay›s›yla, birinci bobinde oluflan voltaj ikinci bobindeki yüksek voltajdan daha düflük bir de¤ere sahip olur. Tipik olarak birinci bobindeki karfl› elektromanyetik kuvvet, kontak tipi için yaklafl›k 200-300 V ve transistör tipi için 300-400 V’tur. Bu amaçla, test çubu¤u sönüm oran› ve osiloskop skalas› maksimum aral›¤a getirilerek genel amaçl› osiloskoplar kullan›labilir. Birinci bobin ateflleme dalga flekli test çubu¤unun ateflleme bobini (-) terminaline ba¤lanmas›yla ölçülebilir.

(2) Birinci Ateflleme Bobini Dalga fiekli Analizi fiekil 7-11’de tipik birinci bobin ateflleme dalga flekli gösterilmifltir. fiekil 7-11’de a k›sm› birinci ateflleme bobininde ak›m geçiflinin kesildi¤i, öz indüklemeden ve ikinci bobindeki yüksek voltajdan dolay› birinci bobinde yaklafl›k 300 V karfl› elektromanyetik kuvvetin olufltu¤u noktay› gösterir.

63

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

fiekil 7-11 Birinci Ateflleme Bobini Dalga fiekli Modeli

a-b k›sm› birinci bobinde oluflan öz indükleme voltaj›n›n büyüklü¤ünü gösterir. Bu, birinci ateflle bobinindeki çok düflük ak›m de¤iflim oran›ndan kaynaklanan birinci bobin indüktans›na karfl›l›k gelir (V= L*zaman/di/dt). Dolay›s›yla, birinci ateflleme bobinindeki çok düflük ç›k›fl voltaj›, belirtilen de¤erden (ar›zal› ateflleme bobini) düflük olan birinci ateflleme bobinini indüktans›ndan veya çok düflük ak›m de¤iflim oran›ndan kaynaklanabilir. Konta¤›n aç›lmas› esnas›nda birinci bobin ak›m› çok düflük oldu¤unda (birini bobin devresindeki çok yüksek direnç ve çok düflük akü voltaj›) veya konta¤›n aç›lmas› esnas›nda (kontak noktas›nda k›v›lc›m, ar›zal› kondenser, çok düflük kontak aral›¤›) birini bobin ak›m› aniden kesilmedi¤i takdirde ak›m de¤iflim oran› azalabilir. b-d k›sm› bujinin ateflleme yapma süresi periyodudur (veya bujinin deflarj süresi). Herhangi bir silindirdeki buji belirtilen de¤erden daha yüksek t›rnak aral›¤›na sahip ise , yani yüksek dirençli ise, voltaj yüksek olacak ve deflarj k›sm›ndaki ateflleme süresi di¤er silindirlere oranla daha k›sa olacakt›r. Daha sonra, dalga flekli sa¤ üst tarafa do¤ru yükselen bir flekil gösterecektir. Dolay›s›yla, deflarj k›sm›, dalga flekli alt sa¤a do¤ru azal›rken daha düflük bir voltaj ve uzun deflarj zaman› gösterecektir. Buji kablosu kesilmiflse, ikinci ateflleme bobini taraf›ndaki ak›m tamamen kesilecek ve deflarj olmayacak, deflarj k›sm› ortadan kalkacak ve bunun sonucunda bir sonraki ara k›s›mda (d-e k›sm›) titreflim azalmaya bafllayacakt›r. d-e(f) k›sm› ‘ara k›s›m’ olarak adland›r›l›r ve ikinci bobin ateflleme dalga fleklinde de görüldü¤ü gibi birinci ateflleme bobinindeki art›k enerji titreflim ak›m› ile deflarj olur. Titreflim kayboldu¤u an, voltaj de¤iflimi de kaybolacakt›r. Ard›ndan, kontak noktas› aç›ld›¤›nda ateflleme bobini (-) terminaline akü voltaj› uygulanacakt›r. (e) -1-a(g) periyodu, kontak noktas›n›n kapand›¤› ve birinci ateflleme bobininden ak›m geçti¤i noktad›r ve tipik olarak "bekleme periyodu" olarak adland›r›l›r. Tipik mekanik ateflleme sistemlerinde, bekleme periyodu her zaman sabittir (kontrol kam› flekline ba¤l› olarak). Rölantide veya düflük devirde çal›flma esnas›nda, distribütör yavafl döner ve nispeten daha uzun bekleme süresi sa¤lar.

64

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör Ancak, yüksek devirde bekleme periyodu daha k›sa olacak ve ateflleme bobininin enerji flarj süresi azalacakt›r. Yani, enerji miktar› azalacakt›r. Baz› motorlarda, yüksek devirde bile yeterli ateflleme enerjisi elde etmek için birinci ateflleme bobini sar›m say›s› daha azd›r. Bu durumda, düflük devirde birinci ateflleme bobini devresinden çok yüksek ak›m geçer ve bu da çok fazla ›s› üreterek ateflleme bobinini, transistörü vb. olumsuz etkiler. Bu nedenle, düflük devirlerde belli bir miktar enerji elde etmek ve ateflleme bobininin afl›r› ›s›nmas›n› önlemek üzere birinci bobin ak›m›n› s›n›rlamak ve yüksek devirde yeterli ateflleme enerjisi elde etmek üzere ak›m›n h›zla artmas›n› sa¤lamak için baz› ateflleme cihazlar› gelifltirilmifltir. Bu tip ateflleme cihazlar›na ak›m s›n›rlay›c› ad› verilir. fiekil 712’de ak›m s›n›rlay›c› tip birinci ateflleme bobini dalga flekli örne¤i gösterilmifltir. fiekil 7-12’de A k›sm› (bekleme periyodu) motor devrine ba¤l› olarak de¤iflir: bekleme süresi düflük devirde k›sa ve yüksek devirde uzun olur. B k›sm› ak›m s›n›rlama periyodunu gösterir. C k›sm› ateflleme süresini gösterir.

fiekil 7-12 Ak›m S›n›rlay›c› Tip Birinci Ateflleme Bobini Dalga fiekli Örne¤i

Son zamanlarda gelifltirilen elektronik kontrollü ateflleme sistemlerinde, motor devrine ba¤l› olarak yeterli enerji elde edebilmek için bekleme periyodunu kontrol eden mikro ifllemciler kullan›lmaktad›r.

65

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

66

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 8. Bölüm – Egzoz Gaz› Sirkülasyonu 1.

‹fllevi

Egzoz gaz›, insan merkezi sinir sistemi, mukoza zar› için tehlikeli ve ayn› zamanda fotokimyasal duman›n temel nedeni olan NOx içerir ve dolay›s›yla tüm dünyada HC ve CO ile birlikte s›k› emisyon düzenlemelerine tabi tutulmaktad›r. CO ve HC hatal› yanmadan kaynakland›¤›ndan yanman›n mükemmel hale getirilmesi motor performans›n› art›racakt›r. Ancak, NOx yanma s›cakl›¤›n›n maksimum düzeye ç›kmas›yla artar ve özellikle 2000°C’nin üzerindeki s›cakl›klarda h›zla artar. Maksimum yanma s›cakl›¤› NOx miktar›n› azaltmak için düflürülmelidir.

Hava oran› λ

Egzoz gaz›ndaki HC, NOX konsantrasyonu

Yak›t tüketim miktar› (be)

Egzoz gaz›ndaki HC, NOX konsantrasyonu

Yak›t tüketim miktar› (be)

Maksimum yanma s›cakl›¤›n›n düflürülmesi NOx’i azaltman›n etkili bir yolu oldu¤undan, yanma odas›na bafllang›çtaki gaz› (CO2) çekmek için egzoz gaz›n› (emme kar›fl›m›n›n yaklafl›k %15’ini) sistem içinde dolaflt›r›rlar. Ard›ndan, dolaflan egzoz gaz› yanmaz ve dolay›s›yla patlama s›ras›ndaki yanma s›cakl›¤› düfler ve NOx seviyesini önemli ölçüde azalt›r. (maks. %60). Ancak EGR, NOx emisyonunun azalt›lmas›nda etkili olsa da kar›fl›m ateflleme karakteristiklerini bozar ve bunun sonucunda motor verimi düfler. Ayr›ca, EGR do¤ru de¤ilse emisyon gaz›ndaki HC ve CO artar. Bu nedenle, fazla miktarda NOx üretilen çal›flma aral›¤›n› seçilmesi ve bu aral›kta uygun miktarda egzoz gaz› dolafl›m› sa¤lanmas› önemlidir.

EGR oran›

fiekil 8-1 Emisyon Gaz› Bileflenleri ve EGR Oran›na Göre Yak›t tüketimi

fiekil 8-1’de emisyon gaz› bileflenleri ile EGR oran›na göre yak›t tüketimi aras›ndaki iliflki gösterilmifltir. EGR kontrol oran› göstergesi, yani EGR oran› afla¤›daki formülle gösterilebilir: EGR gaz› oran› EGR oran› (%) = Emilen hava miktar› + EGR gaz› oran› x 100

67

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 2.

Yap›s› ve Çal›flma Prensibi

Gaz kelebe¤i valfinin yan›ndaki vakum giriflinde vakum bas›nc› olufltu¤unda, vakum, vakum hortumundan ve nipelden vakum odas›na iletilir. Ard›ndan, bas›nç vakum bas›nç odas› diyafram›n› çal›flt›r›r ve, diyaframa ba¤l› i¤neli valfi valf yata¤›ndan yukar› iter ve boflluk oluflturur. Egzoz gaz› emme manifolduna bu boflluktan girer. EGR valfi vakum bas›nç odas›na uygulanan vakum bas›nc›na ba¤l› olarak i¤neli valf yukar› kalkar ve egzoz gaz› güzergah› de¤iflir. EGR valfi vakum bas›nç odas›na uygulanan bas›nc›n motor çal›flma koflullar›na ba¤l› olarak do¤ru bir flekilde kontrol edilmesi optimum EGR sa¤lar.

Yay Nipel

Vakum odas›

Diyafram

‹¤neli valf Muhafaza Valf yata¤›

fiekil 8-2 EGR Valfi Yap›s›

68

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 3.

EGR Sistemi Kontrol Tipleri

EGR valfi vakum odas› vakum bas›nc› kontrol tipine ba¤l› olarak vakum bas›nc› kontrol tipi, tipik olarak %5-15 EGR oran›na sahip düflük EGR kullanan mekanik tip ve %15’in üzerinde GER oran›na sahip yüksek EGR kullanan elektronik tip olmak üzere ikiye ayr›l›r.

1)

Vakum Bas›nc› Kontrollü Tip

Gaz kelebe¤inin yak›n›nda oluflan vakum bas›nc› ile EGR valfini kontrol eden en temel kontrol tipidir. Rölantide veya gaz kelebe¤i tam aç›k iken, vakum girifli EGR diyafram› yay kuvvetine yenilecek kadar alçal›r ve ard›ndan EGR valfi kapan›r ve EGR’yi b›rak›r. EGR valfinden emme manifolduna sirküle edilen EGR miktar› vakum giriflinin büyüklü¤üne ba¤l› olarak belirlenir.

Girifl

EGR valfi

Gaz kelebe¤i valfi

Emme manifoldu

Egzoz manifoldu

fiekil 8-3 Vakum Bas›nc› Kontrollü Tip EGR Sistemi Yap›s›

2)

Geri Bas›nç Kontrollü Tip

Bu tip, egzoz gaz› geri bas›nc› ve emilen hava miktar› aras›ndaki tipik iliflkiye ba¤l› olarak EGR valfini kontrol eder. BPT (Geri Bas›nç Transdüktörü) valfi, orifis afla¤› ak›fl vakumunu her zaman sabit tutmak için EGR vakum bas›nc›n› kontrol eder. EGR miktar› emilen hava miktar› ile do¤ru orant›l›d›r ve EGR miktar› orifis k›sm›na ba¤l› olarak belirlenir.

69

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör BPT (Geri Bas›nç Transdüktörü) EGR valfi

Venturi

Termo valf

fiekil 8-4 Geri Bas›nç Kontrollü Tip EGR Sistemi Yap›s›

fiekil 8-4’te sistemin yap›s› gösterilmifltir. Gaz kelebe¤i valfi aç›ld›¤›nda, "E" girifli vakumu artar ve EGR valfi vakum odas› yay gücü yenilir bunun sonucunda EGR valfi aç›l›r. Bu durumda, egzoz gaz› emme manifoldunda dolaflarak venturi k›sm›n›n bas›nc›n›n azalmas›na yol açacakt›r. Venturi k›sm› bas›nc› atmosferik bas›nca düfltü¤ünde, BPT aç›l›r ve "E" girifli vakumu ile "A" girifli (atmosferik bas›nç) aras›ndaki ba¤lant›y› açar ve EGR valfi kapan›r. EGR valfinin kapanmas›ndan sonra, geri bas›nç yükselir. Bu durumda, EGR valfi vakum bas›nç odas›na "E" girifl vakumu uygulan›r ve EGR valfi aç›l›r ve emme manifoldunda egzoz gaz› dolafl›m› bafllar. Bu ifllemin tekrarlanmas› ile EGR oran› emilen hava miktar›na göre do¤ru flekilde kontrol edilir.

3)

Elektronik Kontrollü Tip

Bu tip, aktüatörü çal›flt›rmak ve EGR valfi aç›kl›¤›n› kontrol etmek için mikroifllemciden gelen çeflitli sensörler ve sinyaller taraf›ndan alg›lanan motor çal›flma durumu verilerini kullan›r.

70

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 4)

Solenoid Valfi

EGR SOL/VLV elektromanyetik prensibine ba¤l› olarak çal›fl›r ve bobin, göbek ve manyetik alan üreten çubuk, plancer ve hava ak›fl›n› aç›p kapatan valf yata¤› ve hava ak›fl miktar›n› kontrol eden orifisten oluflur. Çal›flma prensibi flöyledir: ECU EGR’deki güç beslemesini alg›lad›¤›nda, bobinin çevresinde elektromanyetik kuvvet oluflur ve göbek elektrom›knat›s haline gelir bu da planceri çekerek ak›fl güzergah›n›n kapanmas›n› sa¤lar, sonra güç beslemesi kesilir ve yay kuvveti ak›fl güzergah›n› tekrar açar.

Plancer Bobin

Hava ç›k›fl›

Vakum bas›nc›

Hava girifli Atmosferik bas›nç

Valf yata¤›

Göbek Plaka

Çubuk Yay

fiekil 8-5 EGR Solenoid Valfi Yap›s›

71

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

72

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 9. Bölüm – Tahliye Kontrol Solenoid Valfi 1.

‹fllevi

Araçlar, yak›t deposu gibi yak›t sistemlerinde buharlaflm›fl gaz üretirler ve HC gaz›n temel maddesidir. Artan s›cakl›k sonucunda genleflme ve buna ba¤l› olarak vakum bas›nc› olufltu¤unda, yak›t deposundaki bas›nc›n artmas›n› önlemek için yak›t deposunun havaland›r›lmas› gerekir. Ayr›ca, yak›t buhar›n›n atmosfere kar›flmas›n› önlemek için buhar gaz› kontrol sistemine ihtiyaç vard›r.

Buhar gaz› kontrol tipleri, karter filtreleme tipi ve aktif karbon filtreleme tipi olarak ikiye ayr›l›r. Aktif karbon filtreleme tipi en yayg›n kullan›lan tiptir. fiekil 9-1’de aktif karbon kullanan buhar gaz› sistemi gösterilmifltir.

Aktif karbon filtresi yak›t buhar›n› son derece iyi emer ve hava üflenirken yak›t buhar›n› tekrar ayr›flt›r›r. Motor durdurulduktan sonra, karbon kanisteri buharlaflm›fl yak›t› tutar. Motor çal›fl›rken, d›fl hava kanistere gelecek ve emilen hava karbondan ayr›lacak, ard›ndan yak›t emme hatt›na yönlendirilecektir.

Tahliye kontrol solenoid valfi kanisterdeki buharlaflm›fl gaz› kontrol eder. ECU kontrol sinyaline ba¤l› olarak valf, gaz› emme hatt›na iletir veya gaz› keser.

1) Yak›t deposu ile karbon kanisteri aras›ndaki hat 2) Karbon kanisteri 3) Temiz hava 4) Tahliye kontrol valfi 5) Emme manifoldu hatt› 6) Gaz kelebe¤i valfi

∆ P: Manifold bas›nc› Ps ve atmosfer bas›nc› Pu aras›ndaki fark fiekil 9-1 Buhar Gaz› Kontrol Sistemi (Karbon Filtreleme Tipi)

73

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 2.

Yap›s› ve Çal›flma Prensibi

fiekil 9-2’de tahliye kontrol solenoid valfinin yap›s› gösterilmifltir. Tahliye Kontrol Solenoid valfi kanister, her iki ucu emme hatt›na ba¤lanm›fl hortum konnektörleri , ECU terminali ve iç k›sma yerlefltirilmifl solenoid ve yaydan oluflur.

Tahliye Kontrol Sistemi Map sensörü Hava filtresi Hava

Yak›t Tank›

Kanister

fiekil 9-2 Tahliye Kontrol Solenoid Valfi Yap›s›

Tahliye Kontrol Solenoid Valfi ECU’ya ba¤l› olarak görev kontrollü tiple veya emme manifoldu vakum bas›nc›n› ve ECU’yu kullanan açma-kapama kontrol tipiyle kontrol edilebilir. So¤utma suyu s›cakl›¤› düflük oldu¤unda veya motor rölantide çal›fl›rken valf kapan›r ve motor normal çal›flma s›cakl›¤›na ulafl›nca ve kanisterdeki buhar gaz› emme manifolduna iletildi¤inde aç›l›r.

ECU taraf›ndan kontrol edilen valf tipine PCSV (tahliye kontrol solenoid valfi) ad› verilir. Bu valf, emme manifoldu vakum bas›nc›na, so¤utma suyu s›cakl›k sensörüne vb. ba¤l› olarak mikroifllemci taraf›ndan kontrol edilir. Valf tipik olarak %9 çal›flma oran›nda kapan›r ve %100 çal›flma oran›nda tam aç›l›r.

3.

Buhar Gaz› Kontrol Sisteminin Çal›flmas›

Tahliye kontrol solenoid valfi tipik olarak afla¤›daki koflullarda çal›fl›r: - So¤utma suyu s›cakl›¤› yaklafl›k 80°C veya daha fazla iken - Motor rölanti d›fl›ndaki koflullarda çal›fl›rken Tahliye kontrolü sürekli çal›flmaz, belli bir süre (örne¤in, 3 dakika) çal›fl›r ve ard›ndan buhar gaz›n› tutmak için belli bir süre durur. Tahliye kontrolü çal›flma oran› esas olarak motor devrine ve yüke ba¤l›d›r.

Tahliye kontrol solenoid valfinin iki kontrol yöntemi vard›r: Dalga fleklinin kontrol edilmesi ve valf durumunun kontrol edilmesi. Dalga fleklini kontrol etmek için, ECM ba¤lant› hatt›ndaki dalga fleklini ölçün.

Tahliye kontrol solenoid valfi çal›flt›¤›nda, voltaj›n 0 volt civar›nda olup olmad›¤›n› kontrol edin.

Ayr›ca, solenoid valfi kapand›¤›nda voltaj›n akü voltaj›yla ayn› olup olmad›¤›n› kontrol edin.

Ayn› de¤ilse, kabloyu, sigortay› ve ECM flasi durumunu kontrol edin.

74

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör Valfin durumunu kontrol etmek için, vakum pompas› yard›m›yla valfin aç›lma ve kapanma durumunu kontrol edin.

Aç›k

4. Ak›fl Miktar› Karakteristikleri E¤risi

Hava ak›fl miktar› [L/dak]

Hava ak›fl miktar› [L/dak]

fiekil 9-3’te çal›flma kontrolüne göre hava miktar› de¤ifliminin karakteristik e¤risi gösterilmifltir. E¤ri, düflük çal›flma oran›nda do¤rusal olmayan bir karakteristik sergiler, ancak e¤rinin tamam› do¤rusal karakteristikler gösterir.

Düflük ak›fl miktar› detay› ÇALIfiMA (%)

ÇALIfiMA (%)

fiekil 9-3 Çal›flma Kontrolü De¤iflimine Göre Ak›fl Miktar› Karakteristikleri E¤risi

PCSV Devresi Kontrol Rölesi

fiekil 9-4 PCSV Devresi

75

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

76

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 10. Bölüm – ETS Sistemi 1.

Genel Bilgiler

Ayn› zamanda kablo tahrikli sistem olarak da adland›r›lan ETS (Elektronik Gaz Sistemi) ilk kez 1988’de BMW taraf›ndan range back 7 serisinde kullan›lm›flt›r. Gaz pedal› ile gaz kelebe¤i aras›ndaki mekanik ba¤lant›n›n yerini elektronik modüller, sensörler ve aktüatörler alm›flt›r.

Elektronik gaz aktüatörünün klasik gaz teline tercih edilmesinin baz› nedenleri vard›r.

Araç üstündeki elektronik sistemler giren hava miktar› hariç motor tüm çal›flma koflullar›n› kontrol edebilir. ETS’nin kullan›lmas› motorun herhangi bir durumda do¤ru gaz kelebe¤i aç›kl›k miktar›n›n elde etmesini sa¤lar. Giren hava miktar›n›n optimum seviyeye getirilmesi, tüm durumlarda zararl› egzoz gaz› emisyonlar›n›n minimum seviyede tutulmas›n› sa¤lar.

Sabit h›z kontrol, çekifl kontrol ve rölanti devri kontrol sistemi, baflka bir sistem modülüne gerek duyulmadan ETS yard›m›yla kaydedilir.

Avantajlar› - Mekanik elemanlar›n ç›kart›lmas› - Giren hava miktar›n›n do¤ru flekilde kontrol edilmesi sayesinde sürüfl performans›n›n artmas› - Kat› egzoz emisyon yönetmeliklerine uygun olmas› - Sabit h›z kontrolü, çekifl kontrolü ve rölanti devri kontrolü gibi ek yard›mc› sistemlerin gerekmemesi - Servis kalitesinin ve sistem güvenilirli¤inin artmas›

77

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 2. Sistemin Genel Hatlar›

Ar›za emniyet motoru

Kontrol rölesi

Motor kontrol rölesi Gaz kelebe¤i motoru

Akü Kontak anahtar›

Ig. sw SCI (ECM→ETS) SCI (ETS→ECM) Acc iptal sinyali Ar›za emniyet motoru

ETS Ünitesi Durdurma svici APS2

APS1

fiasi

fiasi

Güç

Güç TPS1

fiekil 10-1 ETS Devre fiemas›

ECM, APS2 ve di¤er girifl sinyalleri gibi al›nan sinyalleri hesaplayarak gaz kelebe¤i hedef aç›lma de¤erini ETS ünitesine gönderir.

ETS ünitesi, ECM gaz kelebe¤i hedef aç›lma oran›n› tutturmak için gaz kelebe¤i motorunu kontrol eder.

ECM ve ETS ünitesi aras›ndaki gaz kelebe¤i valfi hedef aç›lma de¤eri fonksiyonunu kontrol etmek için TPS1 ve TPS2 kullan›l›r.

Hedef aç›lma de¤eri ile gerçek TPS de¤eri aras›nda farkl›l›k oldu¤unda veya sistem hatas› tespit edilirse ECM Limp Home Valfini çal›flt›r›r.

78

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 11. Bölüm – De¤iflken Emme Kontrolü 1.

De¤iflken Emme Sisteminin Genel Hatlar›

De¤iflken emme sistemi, tüm motor çal›flma koflullar›nda motor gücünü art›rmak ve özellikle düflükorta devir aral›klar›nda motor gücünü yaklafl›k %10 art›rmak için emme manifoldu uzunlu¤unu de¤ifltirir. fiehir içindeki yo¤un trafikte, motor düflük-orta devirlerde daha fazla güç üretmelidir. Otobanda ve yüksek h›zda sürüfllerde yüksek devirlerde motor gücünün yüksek olmas› gerekir.

Do¤al havaland›rmal› motorlarda (N/A), motor düflük-orta devirlerde yüksek tork üretecek flekilde tasarlanm›flsa, yüksek devirlerde tork azalacakt›r. Öte yandan, motor yüksek devirlerde yüksek tork üretecek flekilde tasarlanm›flsa, düflük-orta devirlerde tork azalacakt›r. Dolay›s›yla, tüm çal›flma aral›klar›nda yüksek motor gücü oluflturabilecek motorlar tercih edilir. De¤iflken emme sistemi sürücünün çeflitli ihtiyaçlar›na cevap verir ve düflük-yüksek devirlerde motorun yüksek tork üretmesini sa¤lar. Sistem, tüm çal›flma koflullar›nda motor gücünü art›rmak için motor devrine ve yüküne ba¤l› olarak emilen hava hatt›n› kontrol eder.

De¤iflken emme sisteminin temel prensibi fludur: düflük devir aral›¤›nda sistem emme kontrol valfini kapat›r ve emme verimini art›rmak için emme hatt› mesafesi uzar ve düflük devirdeki tork artar.

Motor devrinin artmas›yla motora daha fazla hava girer. Bu durumda, hala uzun mesafeli emme hatt› kullan›l›yorsa, emme havas› direnci artar ve bunun sonucunda motor gücü azal›r. Bu nedenle, sistem emme havas› hatt›n› k›saltmak için yüksek devirde valfi açar. Ard›ndan, yüksek ak›fl h›z› yeterli derecede hava girmesini sa¤lar. Yukar›da aç›kland›¤› gibi, sistem, düflük devirde emme hatt› mesafesini uzatarak düflük devir torkunu art›r›r ve yüksek devirde emme hatt›n› k›saltarak yüksek devir torkunu art›r›r.

VIS valfi

Düflük devirde S/Tank›

Yüksek devirde Yüksek devirde Düflük devirde

fiekil 11-1 De¤iflken Emme Sistemi Yap›s›

79

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 2.

De¤iflken Emme Sisteminin Çal›flmas›

De¤iflken emme sistemi kontrolü için, motor bilgisayar›, emilen hava hatt›n› kontrol etmek için motor devrine ve yüküne ba¤l› olarak VIS valfi motorunu çal›flt›r›r. Düflük devirde veya düflük yük alt›nda, bilgisayar emme hatt› mesafesini klasik motorlar›nkinden daha fazla uzatmak için VIS valfini kapat›r ve yüksek devirde veya yüksek yük alt›nda bilgisayar emme hatt› mesafesini klasik motorlara oranla daha fazla k›saltmak için VIS valfini açar ve tüm devir aral›klar›nda daha fazla motor gücü sa¤lar. fiekil 11-3’te gösterildi¤i gibi, bilgisayar düflük devirde veya düflük yok alt›nda VIS valfini kapat›r.

Valf kapand›¤›nda, emme hatt› klasik motorlara k›yasla azal›r, bunun sonucunda atalet kuvveti ve dolay›s›yla emme verimi de artar. Böylece, emme verimi düflük-orta devirlerde artacak ve dolay›s›yla motor gücü de artacakt›r. * Düflük devir ve düflük yük durumunda - Motor devri: 4500 rpm veya daha az

Motor torku

- Gaz kelebe¤i aç›kl›¤›: %70 veya daha az Emme manifoldu hatt› uzun

Emme manifoldu hatt› k›sa

Emme manifoldu hatt› k›sa

Emme manifoldu hatt› uzun

Motor devri

fiekil 11-2 Emme Manifoldu Uzunlu¤u De¤iflimine Ba¤l› Olarak Tork De¤iflimi

VIS VALF‹

AÇIK KAPALI

fiekil 11-3 Düflük devir ve Düflük Yük Durumu

80

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

AÇIK KAPALI

fiekil 9-4 Yüksek devir ve Yüksek Yük Durumu

Bilgisayar, flekil 11-4’te gösterildi¤i gibi, yüksek devirde ve yüksek yükte klasik motorlar›nkinden daha k›sa bir emme hatt› mesafesi oluflturmak için VIS valfini açar ve bunun sonucunda emme direnci azal›r. Bu durumda, emme direncinin azalmas› emme verimini art›rarak daha fazla motor gücü sa¤lar. * Yüksek devir ve yüksek yük durumunda - Motor devri: 4500 rpm veya daha az - Gaz kelebe¤i aç›kl›¤›: %70 veya daha az Yukar›da belirtildi¤i gibi, de¤iflken emme sistemini kontrol etmek için, motor eksenine yerlefltirilmifl valf konum sensörü VIS valfi konumunu tespit eder (fiekil 11-5).

Valf konum sensörü, valfin aç›lmas› ve kapanmas› esnas›nda do¤ru valf konumunu tespit etmek için valf eksenine tak›lm›flt›r. Valf konum sensörü yar› iletkenden yap›lm›flt›r ve HALL sensörü prensibiyle çal›fl›r. Motor çal›flt›r›ld›¤›nda, ECU valfi kapatmak için servoyu çal›flt›r›r. Ard›ndan, valf durdurucuya temas eder. Bu durum bafllang›ç ayar›d›r. Daha sonra, valf aç›kl›¤› birtak›m sinyal sinyallerine ba¤l› olarak hesaplan›r. Valfin tam kapal› konumu ile tam aç›k konumu aras›nda sensör toplam on iki sinyal sinyali al›r.

81

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

82

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 12. Bölüm – Di¤er Kontroller 1.

So¤utma Fan› Kontrolü

1)

So¤utma Fan› Kontrolünün Genel Hatlar›

So¤utma verimi art›rmak ve so¤utma motoru tahrik ak›m›n› minimum düzeye indirmek için radyatör fan› ve kondenser fan› kontrolleri, so¤utma suyu s›cakl›¤›, araç h›z›, klima sviç sinyali ve klima kompresör çal›flma sinyaline ba¤l› olarak düflük, orta ve yüksek h›z olmak üzere üç h›z modu ile kontrol edilir.

Motor ECU’su So¤utma suyu s›cakl›¤› H›z Klima konumu Klima kompresörü Orta h›z dü¤mesi

Düflük, orta ve yüksek olmak üzere üç h›z modu ile kontrol edilen radyatör ve kondenser fanlar›

Radyatör fan›

Kondenser fan›

fiekil 12-1 So¤utma Fan› Kontrol fiemas›

83

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

ÜÇLÜ SV‹Ç

ORTA HIZ SV‹C‹

KL‹MA KOMPRESÖR SV‹C‹

DÜfiÜK HIZ SV‹C‹/YÜKSEK HIZ SV‹C‹

Motor ECU’su

KON. FAN MOTORU KL‹MA SV‹C‹

RAD. FAN MOTORU Üçlü Svicin çal›flma karakteristikleri

KL‹MA FAN RÖLES‹(LO)

-Düflük & Yüksek h›z (birim:kg-cm2)

AÇIK KAPALI -ORTA HIZ

AÇIK KAPALI

fiekil 12-2 So¤utma Fan› Kontrolü Devre fiemas› Örne¤i

So¤utma fan› h›z›, h›z› kontrol etmek için LO terminaline, HI terminaline veya her ikisine flasilenen ECU taraf›ndan düflük, orta ve yüksek h›z modlar› ile kontrol edilir.

Tablo 4 Fan Kontrolü Tablosu Fan rölesi kontrolü

Fan h›z› modu

Motor ECU’su LO terminali

Motor ECU’su HI terminali

KAPALI

KAPALI

KAPALI

Düflük h›z (LO)

AÇIK

KAPALI

Yüksek h›z (HI)

AÇIK

AÇIK

Orta h›z (MID)

KAPALI

AÇIK

84

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör Röleler, so¤utma suyu s›cakl›¤› ve araç h›z› gibi önemli de¤iflkenleri kullanan motor mant›k tablosuna göre kontrol edilir. Klasik so¤utma fan› kontrolü so¤utma suyu s›cakl›¤›na ba¤l› olarak çal›fl›r. Öte yandan, bu tip geliflmifl kontrol tipinde araç h›z› da kullan›l›r.

Tablo 5 Klima Svici, So¤utma Suyu S›cakl›¤› ve Araç H›z›na Ba¤l› Olarka So¤utma Fan› Kontrolü H›z› Maddeler

Fan Kontrolü H›z›

H›z

KAPALI

Klima kapal›

KAPALI

LO

KAPALI LO

KAPALI

H›z

Klima bas›nç svici kapal›

MID HI

HI

LO

HI

LO

MID HI

Klima aç›k

H›z

Klima bas›nç svici aç›k

HI HI HI

85

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör 2.

Jeneratör Ak›m Kontrolü

1)

Jeneratör Ak›m› Kontrolünün Genel hatlar›

Motor rölantide iken farlar aç›ld›¤›nda veya rezistans teli çal›fl›t›¤›nda, motor devri aniden düflecek ve jeneratör yükünün artmas›ndan dolay› eski haline gelecektir. Bu s›rada, artan elektrik yükü motor devrinin h›zla de¤iflmesine yol açacak, sonuçta titreflime yol açarak sürüfl konforunu azaltacakt›r.

Jeneratör ak›m› kontrol sistemi, elektrik yükü artt›¤›nda motor devrinin düflmesini önlemek için jeneratörden gelen ak›m› kontrol eden ECU’ya ba¤l› olarak çal›fl›r.

Motor ECU’su Jeneratör G terminali

Okuma lambas› aç›k Kuyruk lambas› aç›k Rezistans teli çal›fl›yor

FR terminali

fiekil 12-3 Jeneratör Ak›m› Kontrol fiemas›

Jeneratör Ak›m Kontrolünün Çal›flmas›

Akü

Redresör sistemi

2)

Statör bobini

Zener diyodu

Rotor bobini d Jeneratör aç›k: 0 V d Jeneratör kapal›= 12 V * G Terminalinde düflük ak›m: TR1 kapal› – TR2 aç›k –TR3 kapal› – ak›m yok G Terminalinde yüksek ak›m: TR1 aç›k – TR2 kapal› –TR3 aç›k – ak›m var

fiekil 12-4 Jeneratör Ak›m› Kontrolü Devresi

Jeneratör ak›m kontrolü için, ECU G terminalini kontrol eder ve bunun sonucunda flekil 12-4’te gösterildi¤i gibi rotor bobinine ak›m gelir. G terminali çal›flma düzeyi yüksek ise, TR1 aç›l›r ve S terminalindeki ak›m flasiye geçer ve zener diyodu kapan›r. Ard›ndan, TR2 kapan›r ve TR3 aç›l›r.

Böylece, rotor bobininden ak›m geçer ve jeneratör çal›fl›r ve ç›k›fl ak›m› üretir.

86

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör Öte yandan, G terminali çal›flma düzeyi düflük ise, L terminalindeki ak›m ECU’ya akar ve TR1 kapan›r. Ard›ndan, L ve S terminalleri aras›ndaki voltaj 14.7 V veya daha fazla ise, zener diyodundan ak›m geçer ve TR2 aç›l›r. Sonra, TR3 kapan›r ve rotor bobininden ak›m geçmez jeneratör devreden ç›kar.

G terminali çal›flma kontrolü hedef ak›m üretme miktar›na ba¤l› olarak de¤iflir. Oluflan ak›m FR terminali ‘çal›flma’ süresi ve motor devri ile hesaplan›r. FR terminali ‘çal›flma’ süresi ve motor devri artarsa, G terminali çal›flma kontrolü oran› artmas›yla üretilen ak›m da artar.

G terminalinin yukar›da aç›kland›¤› gibi yüksek çal›flma oran› ile sürekli kontrol edilmesi optimum ak›m oluflumu sa¤lar.

FR sinyali süresi

Ak›m oluflumu

Motor devri

fiekil 12-5 Ak›m Miktar›

CPS G Terminali Kontrol Ç›k›fl› Normal voltaj ayar› (ak›m üretme periyodu)

fiekil 12-6 G Terminali Kontrol Sinyali

FR sinyalini ölçmek için, ECU B11 terminaline 12 V güç sa¤lar ve kablo ile TR3’e ba¤lanm›flt›r. TR3 aç›ld›¤›nda, yani, jeneratör rotor bobininden jeneratöre ak›m geldi¤inde, FR terminalindeki voltaj 0 V’a düfler (düflük seviye). Öte yandan, TR3 kapand›¤›nda terminal voltaj› 12 V’ta sabit kal›r (yüksek seviye). FR sinyali ölçümü jeneratörün ak›m üretme periyodu, yani, FR terminalinin düflük seviyede kalma periyodu ile krank aç› sensörünün karfl›laflt›r›lmas› ve analiz edilmesi ile belirlenir.

87

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

CPS sinyali FR sinyali

FR aç›k kalma periyodunun hesaplanmas› * CPS’nin tek devir yapmas› ile hesaplan›r

fiekil 12-7 FR Sinyalinin Ölçülmesi

3.

Klima Kompresör Kontrolü

1)

Klima Kompresör Kontrolünün Genel Hatlar›

Klima Kompresör Kontrolü, h›zlan›rken veya motor yükü aniden artt›¤›nda, klima kompresörünün geçici olarak kapat›lmas› suretiyle motor gücünün artmas› için kullan›l›r.

2)

Klima Kompresörü Açma/Kapama Kontrolü

Klima Kompresörü Açma/Kapama Kontrolü, klima sviç sinyali ve üfleyici fan› sviç sinyaline ba¤l› olarak ECU taraf›ndan gerçeklefltirilir. Klima svici ve üfleyici fan svici aç›ld›¤›nda, radyatör kanad› Termo svici ve düflük & yüksek h›z sviçlerindeki üç h›zl› sviç ile ECU C13 terminaline voltaj iletilir.

Ard›ndan, ECU, klima kompresörünü çal›flt›rmak için klima kompresör rölesini devreye sokar.

Ayr›ca, gaz kelebe¤i konum sensörü ç›k›fl voltaj› klima kompresör kontrolü esnas›nda, yani, sollama yaparken veya ani h›zlan›rken 4.1 V’a ç›kt›¤›nda, ECU, arac›n sürüfl performans›n› art›rmak için klima kompresörünü yaklafl›k befl saniye boyunca durduracakt›r. Ard›ndan, klima kompresörü tekrar devreye girecektir.

Klima Rölesi Akü

Kontak Svici

Sigorta

Klima Svici

A/C Rölesi

Termo Svici

Kompresör

Bas›nç Svici

fiekil 12-8 Klima Kompresör Kontrolü Devre fiemas›

88

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör

Gaz kelebe¤i konu sensörü ç›k›fl voltaj› Klima aç›k Kompresör kapal› 5 saniye

fiekil 12-9 Gaz Kelebe¤i Konum Sensörü Taraf›ndan Kontrol Edilen Klima Kompresörü

Klima kompresörü kontrolü ayn› zamanda flu ifllevleri de yapar: - Klima kompresörü, motorun çal›flt›r›lmas›ndan sonra sekiz saniye kapal› kal›r.

- So¤utma suyu s›cakl›¤› 115°C’nin üzerine ç›kt›¤›nda motoru korumak için kompresör kapan›r.

- Rölanti devri kontrol sistemi ar›zaland›¤›nda klima kompresörü kapan›r.

4.

Kontrol Rölesi Kontrolü

Kontrol rölesi, ECU’ya, güç sa¤layan ana röle, çeflitli aktüatörler ve yak›t pompas›n› çal›flt›ran yak›t pompas› rölesinden oluflur.

Kontrol Rölesi Devresi Kontak Anahtar›

Akü Kontrol Rölesi Aktüatör Sensöre

fiekil 12-8 Klima Kompresör Kontrolü Devre fiemas›

Ana röle kontrolü kontak aç›ld›¤› an çal›fl›r.

Kontak aç›ld›¤›nda, kontrol rölesi terminali 8’e IG besleme gücü gelecek ve ak›m alan bobininden (L2) geçer, kontrol rölesi terminaline ve oradan ECU B09’a gelir. Alan bobininden (L2) ak›m geçti¤inde ana röle çal›fl›r.

Ana röle çal›flt›¤›nda kontrol rölesi terminali 4’teki IG ak›m ana röle konta¤›ndan geçerek kontrol rölesi terminali 2 ve 3’e ve sonra ECU’ya ve çeflitli sensörlere gelir.

89

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Aktüatör Yak›t pompas› röle kontrolü için, kontak aç›ld›¤›nda ak›m kontrol rölesi terminali 7’den ve alan bobinden (L1) geçerek ECU A20 terminaline gelir.

Ard›ndan, ECU yak›t pompas› rölesi kontrol fonksiyonu, ECU A20 terminalini aç›p kapatarak motor devrine göre yak›t pompas›n›n çal›flmas›n› kontrol eder.

Yak›t pompas› rölesi motor devri 50 rpm veya daha az iken çal›flmaz; sadece kontak aç›ld›¤›nda motor devri 50 rpm veya daha fazla iken çal›fl›r.

Tablo 6 Kontrol Rölesi Kontrol Mant›¤› Tablosu Karar Koflullar›

Yak›t pompas› röle kontrolü

Kontak anahtar›

Motor devri

AÇIK

50 rpm veya daha az iken

KAPALI

50 rpm veya daha fazla iken

AÇIK

-

AÇIK

Motor çal›fl›rken

Yak›t pompas› mant›k fonksiyonu olmadan, araç kaza yapsa dahi, kontak aç›kken çal›flmaya devam edecektir. Bu durumda, yak›t kaça¤›ndan dolay› yang›n olabilir. Dolay›s›yla, araç kaza yapt›¤›nda olas› bir yang›n› önlemek amac›yla yeni bir özellik olarak mant›k fonksiyonu eklenmifltir.

90

Chonan Teknik Servis E¤itim Merkezi

Yay›n Hakk›nda Görüfl Bildirme Formu Lütfen bu formu HMC yay›n›nda gördü¤ünüz hatalar› bize bildirmeniz amac›yla kullan›n.

HMC yay›nlar›n› gelifltirmek için her türlü önerilerinizi bekleriz.

Yay›n: Sayfa Numaras›: fiekil Numaras›: Araç Baflvuru ve Sistem Tan›m›: Bulunan hatay› veya önerilerinizi ayr›nt›l› flekilde anlat›n›z.

Gerekirse, orjinal ve ilave sayfalar ekleyebilirsiniz.

‹laveler:

Foto

Parça

Di¤er

‹stekte bulunan:

Kiflisel kontrol:

Evet

Tarih:

Formu doldurun ve afla¤›daki adrese gönderin: Chonan Technical Service Training Center, 407-7 Youngdu-Ri, Byungchon-Myun, Chonan,

Unvan

Chungnam, 330-863, Korea

fiirket

Fax : 82-41-561-0584

Hay›r /

/