Microsoft Word - Otomotiv Diyagnostiği 3 by motorsitem motorsitem

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

MOTORLU ARAÇLAR TEKNOLOJİSİ

OTOMOTİV DİYAGNOSTİĞİ 3

ANKARA 2007

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; 

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).



Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.



Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.



Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler.



Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.



Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................ii 1. GÜÇ AKTARMA ORGANI DİYAGNOSTİĞİ .................................................................. 3 1.1. Kavramanın Diyagnostiği ............................................................................................. 3 1.1.1. Kavrama Çeşitleri .................................................................................................. 3 1.1.2. Kavrama Diyagnostiği ve Arıza Giderme ............................................................. 7 1.2. Otomatik Transmisyon Diyagnostiği .......................................................................... 10 1.3. Şaft, Diferansiyel ve Aksların Diyagnostiği ............................................................... 15 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 17 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 37 2. HAREKET KONTROL SİSTEMLERİ DİYAGNOSTİĞİ ............................................... 39 2.1. Direksiyon Sistemleri Diyagnostiği ............................................................................ 39 2.2. Ön Düzen ve Tekerleklerin Diyagnostiği ................................................................... 44 2.2.1. Ön Düzende Kullanılan Açılar ............................................................................ 44 2.2.2. Ön düzen diyagnostiği ......................................................................................... 47 2.2.3. Tekerlek Balansı .................................................................................................. 51 2.3. Süspansiyon ve Fren Sistemleri Diyagnostiği............................................................. 55 2.3.1. Süspansiyon ve Fren Sistemi Kontrolü................................................................ 55 2.3.2. Fren sistemi Diyagnostiği .................................................................................... 61 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 64 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 88 ÖĞRENME FAALİYETİ–3 .................................................................................................. 90 3. OTO ELEKTRİK- ELEKTRONİK SİSTEMLERİ DİYAGNOSTİĞİ.............................. 90 3.1. Akü ve Elektrik- Elektronik Tesisatı Diyagnostiği ..................................................... 90 3.1.1. Gözle Kontrol ...................................................................................................... 90 3.1.2. Yoğunluk Kontrolü.............................................................................................. 92 3.1.3. Kapasite Muayenesi............................................................................................. 94 3.2. Marş Sistemleri Diyagnostiği...................................................................................... 95 3.3. Şarj Sistemleri Diyagnostiği ....................................................................................... 96 3.4. Isıtma- Soğutma ve Havalandırma Sistemleri Diyagnostiği ....................................... 97 3.4.1. Isıtma Sistemi ...................................................................................................... 97 3.4.2. Soğutma Sistemi (Klima) .................................................................................. 100 3.5. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri Diyagnostiği .......................................................... 105 3.5.1. Stop Lambaları .................................................................................................. 105 3.5.2. Far Sistemi......................................................................................................... 109 3.5.3. Korna Sistemi .................................................................................................... 111 3.5.4. Göstergeler ve Sigorta Kutusu........................................................................... 112 UYGULAMA FAALİYETİ ............................................................................................ 115 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................. 131 MODÜL DEĞERLENDİRME ............................................................................................ 133 CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 135 KAYNAKÇA ....................................................................................................................... 137

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN

Motorlu Araçlar Teknolojisi

DAL/MESLEK

Otomotiv Elektromekanik Teknolojisi

MODÜLÜN ADI

MODÜLÜN TANIMI

SÜRE ÖN KOŞUL YETERLİK

MODÜLÜN AMACI

Otomotiv Diyagnostiği 3 Bu modül ile araç üzerinde bulunan elektronik aktörlerin, sensörlerin ve otomobil üzerinde bulunan diğer yardımcı sistem arızalarının diyagnostik cihazı ile tespit edilip diyagnostik cihazı ile bakım ve onarımının yapıldığı bir öğrenme faaliyetidir. 40/32 Otomotiv Diyagnostiği 1 ve 2 modülünü başarmış olmak Otomobillerde bulunan güvenlik ve konfor sistemlerinin, arıza tespit cihazı ile bakım ve onarımını yapmak. Genel Amaç Gerekli ortam sağlandığında, güç aktarma, hareket kontrol sistemleri ve oto elektrik- elektronik sistemlerinin diyagnostiğini yapabileceksiniz. Amaçlar Güç aktarma organın diyagnostiğini yapabilecektir. Hareket kontrol sistemlerinin diyagnostiğini yapabileceksiniz.  Oto elektrik-elektronik sistemlerinin diyagnostiğini yapabileceksiniz. Otomotiv elektro mekanikerlik atölyesi, Diyagnostik cihazlar, değişik otomobil markaları için araç parça tanıtım CD’si, AVO metre vb. cihazlardır. Modül içinde ve sonunda verilen doğru-yanlış soruları cevaplandırarak kendinizi değerlendiriniz, sonuçlarını arkadaşlarınızla paylaşarak eksikliklerinizi tamamlayabilmeniz için gereken bilgileri alınız.  

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

GİRİŞ

Sevgili Öğrenci, Araçlarda kullanılan kontrol sistemleri teknolojisi ile araçların seyir anında daha güvenli bir sürüş yapılması sağlanmaktadır. Daha konforlu ve güvenli sürüş için araçlarda kullanılan sistemlerin kontrol edilmesi ve diyagnostik cihazları ile belirli periyotta test edilmesi gerekmektedir. Araçlarda konfor arttıkça, kullanılan teknolojik sistemler de artmaktadır. Sistemlerde meydana gelen arızalar birbirlerini doğruda etkilemektedir. Örnek olarak ABS veya direksiyon sisteminde meydana gele bir arızadan dolayı ESP sistemi devre dışı kalabilmektedir. Bu durum güvenli sürüşü de etkilemektedir. Bazı araçlarda bir diyagnostik cihazı ile aracın üzerinde bulunan bütün modüller ve sistemler kontrol edilebilmektedir. Bu modülde araçlarda kullanılan güç aktarma organları, hareket kontrol sistemleri ve elektronik uyarı sistemlerinin diyagnostik cihazı ile nasıl test edilmesi ve test sonuçlarına göre arıza giderme işlemlerinin yapılmaktadır.

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

AMAÇ Güç aktarma organlarının diyagnostiğini yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA Otomatik vites kutularında kullanılan sensörlerin adlarını ve görevlerini araştırınız. Yaptığınız araştırmayı rapor halinde sınıfta arkadaşlarınız ve öğretmeniniz ile paylaşınız.

1. GÜÇ AKTARMA ORGANI DİYAGNOSTİĞİ 1.1. Kavramanın Diyagnostiği Günümüz araçlarında kullanılan kavramalar, araçların vites kutularına göre değişiklik arz etmektedir. Araçlarda; mekanik vites kutuları, triptonik (Otomatik Transmisyon) ve CVT (Sürekli Değişken Transmisyon) olmak üzere üç tip vites kutusu kullanılmaktadır. Mekanik vites kutularında mekanik kavramalar, triptonik vites kutularında tork konvertörleri ve CVT vites kutularında ise elektrikli kavramalar kullanılmaktadır. Genel olarak diyagnostik cihazı ile kavramalar ile ilgili arıza tespit işlemi yapılmamaktadır. Mekanik ve tork konvertörlü kavramalarda tamir işlemi yapan usta tarafından arıza fiziksel olarak veya yol testi ile tespit edilmektedir. Diyagnostik cihazı ile elektrikli kavramaların kontrolü yapılabilmektedir.

1.1.1. Kavrama Çeşitleri 1.1.1.1. Elektrikli Kavrama Elektrikli kavramalar, klima kompresöründe kullanılan elektrikli kavramanın prensibine göre çalışmaktadır. İki ayrı dönen disk arasında manyetik bir köprü oluşturularak hareket iletimi sağlamaktadır. Elektrikli kavramanın çalışmasını vites kutusuna bağlı olan ECU sağlamaktadır. ECU araç hızı, gaz pedalı pozisyonu ve vites konumu göre kavramanın çalışmasını kontrol etmektedir. Sürücü elektrikli kavramaya dışarıdan herhangi bir müdahale edememektedir. Resim 1.1’de CVT vites kutusunda kullanılan elektrikli kavrama görülmektedir.

Resim 1.1: CVT vites kutularında kullanılan elektrikli kavrama

Elektrikli kavramalı CVT vites kutuları daha çok motor hacmi 1000 – 1600 cc. olan binek araçlarda kullanılmaktadır. Elektrikli kavramada oluşturulan manyetik alan kavrama üzerinde bulunan bobin tarafından sağlanmaktadır. Bobine gönderilen akım miktarına göre kavrama oranı değişmektedir. Resim 1.2’de elektrikli kavramanın akım ile kayma oranı arasındaki ilişkiyi görebilirsiniz.

Resim 1.2: Elektrikli kavramanın akıma bağlı olarak kayma oranı

Elektrikli kavramalar ECU’dan gelen bilgiye göre tam kavrama veya ayırma işlemini manyetik olarak yapmaktadır.

1.1.1.2. Tork Konvertörü Tork konvertörleri; otomatik transmisyonlarda (Planet dişli tip) kullanılan hidrolik kavramalardır. Bu tip kavramalar içerisinde hareket eden sıvı sayesinde kavrama hareketi sağlanmaktadır. Resim 1.3’te otomatik transmisyonlarda kullanılan tork konvertörü göreceksiniz.

Resim 1.3: Tork konvertör (Hidrolik kavrama)

Tork konvertörlerinde gövde kısmı pompa gövdesi ile beraber dönmektedir. Gövde volana bağlıdır ve volan döndüğü sürece tork konvertörün gövdesi ve pompada dönmektedir. Pompa ve gövde arasında serbest duran türbin ve stator otomatik transmisyonda giriş miline bağlanmaktadır. Tork konvertörlerinde pompanın dönmesi, içerisinde durgun halde olan transmisyon yağını hareketlendirerek türbinin kanatlarına çarpması sağlanır. Pompanın hızına göre türbin kanatlarına çarpan sıvının hızı ve basıncı değişir. Motorun devri arttığı anda kavrama olayı gerçekleşerek türbin dönmeye başlar. Türbinin dönmesi ile transmisyon motorun hareketini tekerleklere iletmeye hazırdır. Resim 1.4’te hidrolik kavramanın çalışma prensibi görülmektedir.

Resim 1.4: Basit hidrolik kavrama modeli

Pompa olarak verilen birinci fan elektrik ile çalıştırılarak havanın diğer serbest duran türbin fanına çarpması sağlanır. Bu durumda türbin hareket etmeye başlar ve pompa ne kadar hızlı dönerse türbin o kadar hızlı döner. Tork konvertörlerinde pompa ve türbin arasındaki hız farkına kayma oranı denir. Resim 1.5’te tork konvertörlerinde motor devrine bağlı olarak kayma oranı verilmiştir.

Resim 1.5: Tork konvertörlerinde motor devrine bağlı kayma oranı

Tork konvertörlerinde sürücü kavrama olayına dışarıdan herhangi bir şekilde müdahale edememektedir. Otomatik transmisyon; motorun devri, gaz pedalı konumu ve vites durumuna göre hidrolik kavramanın içerisindeki yağ basıncını içerisinde bulunan basınç kontrol valfleri ile kontrol etmektedir.

1.1.1.3. Mekanik Kavrama Mekanik kavramalarda sürücü istediği zaman kavramanın miktarını değiştirebilir. Mekanik kavramlar hareketli iki plaka arasında serbest duran bir diskin sıkıştırılması ile hareket aktarılmaktadır. Resim 1.6’da mekanik kavrama görülmektedir.

Resim 1.6: Tek ve çift diskli kavrama

Mekanik kavramalarda, sürücü kavrama (Debriyaj) pedalına bastığı anda baskı plakası üzerinde bulunan baskı yayları sıkıştırılarak diskin serbest kalması sağlanır. Volan ve baskı plakası serbest şekilde dönerek motorun hareketinin vites kutusuna iletilmesi engellenir. Kavrama diski vites kutusunun giriş miline bağlıdır. Sürücü yavaş yavaş ayağını debriyaj pedalından kaldırdığı anda baskı plakası kavrama diskini volanın yüzeyine sıkıştırmaya başlar. Kavrama diski yavaş yavaş dönerek vites kutusuna hareket iletmeye başlar. Sürücü tam olarak ayağını debriyaj pedalından çektiği anda kavrama artık tam kavramıştır. Vites değişimi esnasında sürücü mutlaka debriyaj pedalına basmak zorundadır.

1.1.2. Kavrama Diyagnostiği ve Arıza Giderme Mekanik ve hidrolik kavramalarının tam olarak diyagnostik cihazı ile kontrolü yoktur. Araç modeline bağlı olarak bazı elektrikli kavramalar diyagnostik cihazı ile kontrol edilmektedir. Genel olarak elektrikli kavramalar çok az arıza yapmaktadır. Bu durumda arıza tam olarak kavramada olmayabilir. Bu sebeple arızanın tam olarak tespit edilmesi için araç diyagnostik cihazına bağlanır. Elektrikli kavramalarda arızanın tespit edilmesi için araç Otomotiv Diyagnostiği 2 modülünde anlatıldığı gibi diyagnostik cihazına bağlanır ve kontak anahtarı açılarak diyagnostik cihazının aracın üzerindeki kontrol modüllerini tanıması sağlanır. Resim 1.7’de diyagnostik cihazı ile otomatik transmisyon kontrol modülüne giriş gösterilmektedir.

Resim 1.7: Diyagnostik cihazı ile transmisyon kontrol modülüne giriş ekranı

Diyagnostik cihazı ile otomatik vites kutusu kontrol modülüne girildikten sonra arıza kaydı hafızasına bakılır.

Resim 1.8: Diyagnostik cihazı ile arıza hafızası kontrolü

Aracın vites kutusunda veya elektrikli kavramasında arıza var ise diyagnostik cihazı arıza hafızası ekranında arızanın çeşidi verilmektedir. Resim 1.9’da diyagnostik cihazı ile elektrikli kavramada meydana gelen arıza görülmektedir. Arıza hafızası kaydı işleminde kavrama veya otomatik transmisyonda herhangi bir arıza var ise bu ekranda görülebilir.

Resim 1.9: Diyagnostik cihazı ile elektrikli kavrama arızası kontrol ekranı

Diyagnostik cihazında gösteriliği gibi kavramada herhangi bir arıza var ise arıza hafızası silinerek tekrar kontrol edilmelidir. Eğer aynı arıza ekrana tekrar geliyorsa elektrikli kavramada elektrik arızası bulunmaktadır. Bu durumda kavramanın kesin arızalı olduğundan emin olunmalıdır. Diyagnostik cihazı kullanılarak elektrikli kavramanın kontrolü multi metre ile yapılabilmektedir. Araç dikkatli bir şekilde lifte kaldırılarak elektrikli kavramının soketi yerinden sökülür. Multi metre ile kavramanın terminal uçları kontrol edilir. Diyagnostik cihazının gösterdiği değerler dışında ise kavrama arızalıdır. Kavrama arızasının kesin olarak bulunması için vites kutusu kontrol modülünden kavramaya gelen konektör bağlantı kablosu kontrol edilir. Kavrama kesin olarak arızalı ise yenisi ile değiştirilmelidir. Yenisi ile değiştirilen kavrama, tekrar diyagnostik cihazı ile arıza kaydı hafızasına bakılır. Eğer herhangi bir arıza yok ise araç liften indirilerek yol testi yapılır. Araç üzerinde bütün ayar ve kontrol işlemleri tamamlandıktan sonra araç teslim edilir. Mekanik kavramanın kontrolü pratik bir şekilde araç üzerinde yapılabilmektedir. Araç çalıştırılarak el freni çekilir. Araç birinci vitese takılarak yavaş yavaş kalkış yapılır. Eğer kavramanın durumu iyi ise, kalkış anında motor stop etmek ister. Kavrama kaçırıyor ise kalkış anında motorun devrinde çok az bir değişme olur ve motor stop etmez. Bu durumda kavrama kaçırıyor veya yağlanmış olabilir. Sürücü ayağını debriyaj pedalına bastığı anda sürtünme sesi geliyor ve ayağını pedaldan bıraktığında ses kesiliyor ise debriyaj bilyesi arızalanmış olabilir. Genellikle araçlarda kavrama değişimi yapılacak ise kavrama diski, baskı plakası ve debriyaj bilyesi birlikte değiştirilir. Tork konvertörü kontrolü ise araç yokuş yukarı iken yapılmaktadır. Araç eğimli bir yola alınır ve motor çalıştırılır. Araç birinci vitese takılarak, el freni ve ayak freni serbest bırakılır. Motor rölanti devrinde çalışırken araç yokuş yukarı gitmemeli ve geriye doğru kaçmamalıdır. Bu durumda tork konvertörü ve otomatik transmisyonda herhangi bir arıza yoktur. Eğer araç geriye kaçıyor ise otomatik transmisyonda yağ seviyesi azalmış olabilir. Araç rölanti devrinde iken ileri hareket ediyor ise rölanti devri yüksek olabilir. Transmisyon 9

yağ seviyesi ve rölanti devri ayarlandıktan sonra test işlemi tekrar yapılır. Tekrar araçta bir hareket var ise tork konvertörü arızalıdır ve yenisi ile değiştirilmelidir.

1.2. Otomatik Transmisyon Diyagnostiği Otomatik vites kutuları yapısal olarak iki tiptir. CVT vites kutuları ve Planet dişli tip vites kutularıdır. Planet dişli tip vites kutuları tork konvertörünün dönme hareketinden yararlanarak vites kutusunun içerisinde bulunan yağı (ATF) basınçlandırır. Elde edilen yağ basıncı ile istenen vites konumuna göre planet dişli sisteminde bulunan servo valflere basınç yollanarak vites konumu ve oranı oluşturulur. Resim 1.10’da otomatik transmisyon yapısı ve servo valf devresi görülmektedir.

Resim 1.10: Otomatik transmisyonun yapısı

CVT vites kutularında iki kasnak arasına gerdirilmiş olan çelik halat ile hareket iletimi sağlanır. Çelik halatın takıldığı kasnakların çapları araç hareket halindeyken sürekli değişir. Kasnakların çapını ECU aracılığıyla kasnak kontrol modülü tarafından yapılmaktadır. Hareket iletiminde kullanılan çelik halat iki kasnak arasında sürekli gergin halde bulunmaktadır. Giriş milinde bulunan kasnağın çapı düştüğü zaman aynı oranda çıkış milindeki kasnağında çapı artmaktadır. Bu durumda yüksek moment ve düşük hız elde edilir. Tekrar giriş milindeki kasnağın çapı arttığında, çıkış milinde bulunan kasnağın çapı da düşmektedir. Bu konumda ise düşük moment ve yüksek hız elde edilmektedir. Kasnakların bu hareketi ile sayısız vites konumu elde edilmektedir. Araç geri vitese takıldığında ise çıkış milinde bulunan planet dişli sistemi yardımı ile ECU çıkış hareketini geriye doğru çevirir. Resim 1.11’de CVT vites kutusunun yapısı görülmektedir.

Resim 1.11: CVT vites kutusu yapısı

Vites kutularında bulunan ECU; aracın yol ve yük durumu, vites konumu ve sürücünün gaz pedalına basma miktarına göre vites durumunu optimum seviyede ayarlamaktadır. Mekanik vites kutularında herhangi bir cihaz ile kontrol işlemi yapılmamaktadır. Mekanik vites kutularının arızaları test sürüşü esnasında tespit edilir. Sürüş esnasında vites geçişleri mümkün olduğu kadar sessiz ve geçişleri kolay olmalıdır. Eğer mekanik vites kutularında bu tip arızalar var ise vites kutusu sökülerek sebebinin araştırılması gerekir. Günümüzde otomatik vites kutularının kontrolü elektronik olarak yapıldığı için diyagnostik cihazı ile otomatik vites kutularında meydana gelen arızalar cihaz ile tespit edilebilmektedir. Otomatik vites kutusunda arıza meydana geldiği anda, aracın gösterge panelinde bulunan vites konumunu gösteren ekranda bütün vites lambaları yanmaktadır. Bu durumda otomatik vites kutusunda arıza olduğu anlaşılmaktadır. Resim 1.12’de transmisyon arızası anında gösterge panelinde yanan vites konum lambaları verilmiştir.

Resim 1.12: Gösterge panelinde transmisyon arızası

Arızanın yerinin kesin olarak belirlenmesi için arcın diyagnostik cihazı ile kontrol edilmesi gerekir. Kavrama diyagnostiğinde anlatıldığı gibi araç diyagnostik cihazına bağlanır. Aracın marka ve modeline göre otomatik vites kutusu kumandası değişiklik arz edebilir. Resim 1.13’te diyagnostik cihazı transmisyon modülüne giriş ekranı verilmiştir. Otomatik vites kutlarının arıza tespit işlemi sırasında araçta kullanılan elektrikli kavrama arızası da bu ekrandan görülebilir.

Resim 1.13: Diyagnostik cihazı transmisyon modülüne giriş ekranı

Diyagnostik cihazı ile transmisyonda kullanılan kontrol modüllerine giriş yapılır. Resim 1.14’te transmisyon kontrol modülüne giriş ekranı verilmiştir. Bu ekranda transmisyonda meydana gelen arızalar görülebilir. Transmisyon üzerinde bağlı olan aktörlerin (Transmisyonda mevcut ise) çalışması gözlenebilir.

Resim 1.14: Diyagnostik cihazı transmisyon modülü bilgi ekranı

Transmisyonda medya gelen arızaları bulmak için diyagnostik cihazı ile arıza hafızası kontrol edilir. Transmisyonda mevcut olan sensörler veya aktörler arızası, arıza hafızası ekranında görülebilir. Resim 1.15’te örnek diyagnostik ekranında arıza hafızası ekranında olabilecek arızalar verilmiştir.

Resim 1.15: Diyagnostik cihazı transmisyon arızası ekranı

Diyagnostik cihazı ile arıza hafızası tarama işlemi yapıldıktan sonra Resim 1.14’te verilen ekran kullanılarak arıza hafızası silinir. Tekrar transmisyon modülünde arıza hafızası işlemine girilir. Ekranda yine aynı arızalar çıkıyor ise transmisyonda, ekranda belirtilen sensörler arızalıdır. Transmisyonda kullanılan sensörlerin yerleri bilinmiyor ise diyagnostik cihazı kullanılarak sensörlerin transmisyonun neresinde olduğuna bakılır. Transmisyonun konnektör bağlantıları kontrol edilir ve gevşek bağlantılar var ise giderilir. Transmisyon yağı seviyesi azalmış ise uygun yağ ile tamamlanır. Diyagnostik cihazında gösterilen sensörlerin bağlantıları kontrol edildikten sonra tekrar arıza hafızası silinerek yine arıza hafızası kaydına bakılır. Tekrar aynı arızalar ekrana geliyor ise arızalı parçaların değiştirilmesi gerekmektedir. Otomatik transmisyon aracın üzerinde iken sensörler sökülebiliyorsa arızalı parçalar dikkatlice çıkartılır. Diyagnostik cihazının multimetresi kullanılarak sensörlerin uçlarında gerekli ölçümler yapılır. Ölçüm sırasında sensörlerin uçlarındaki değerler katalog değerler ile aynı ise arıza sensörün kablo bağlatılarında olabilir. Sensör arızalı ise yenisi değiştirilerek tekrar arıza hafızası kontrol işlemi yapılır. Otomatik transmisyonun aracın üzerinden sökülerek kontrol edilmesi gerekiyorsa, transmisyonun aracın üzerinden sökmek için gerekli ön hazırlıklar yapılır. Otomatik transmisyon aracın üzerinden sökülür ve şanzıman sehpasına alınır. Otomatik transmisyonda kullanılan parçalar çok fazla ve karmaşık bir yapıda olduğundan söküm sırasının unutulamaması için aracın transmisyon katalogundan yararlanılmalıdır.

Resim 1.16: Otomatik transmisyonun sökülmesi

Otomatik transmisyon söküldükten sonra arızalı parçalar yenisi ile değiştirilerek tekrar söküm sırasının tersine montaj işlemi yapılır. Montajı tamamlanan otomatik transmisyon kesinlikle çalışması kontrol edilmeden aracın üzerine takılmamalıdır. Resim 1.17’de otomatik transmisyonun dinamometre ile kontrol edilmesi işlemi verilmiştir.

Resim 1.17: Dinamometre ile otomatik transmisyonun test edilmesi

Tamir edilmiş otomatik transmisyon aracın üzerindeki bütün şartların oluşturulduğu dinamometreye bağlanır. Gerekli elektrik bağlantıları yapılır. Transmisyon yağı normal seviyesine kadar tamamlanır. Bütün hazırlıklar tamamlandıktan sonra dinamometre ile otomatik transmisyon test edilir. Test anında yapılabilecek bütün testler yapılmalıdır. Test işlemi sırasında dinamometresinin bilgi ekranında otomatik transmisyonun diyagnostik testi de yapılabilir. Test sonunda otomatik transmisyon normal çalışıyor ise tekrar aracın üzerine bağlanır. Aracın üzerine bağlama işlemi sonunda, otomatik transmisyonda diyagnostik cihazı ile tekrar arıza hafızası kontrolü yapılır. Otomatik transmisyonda oluşan arıza giderildi ise araç ile yol testine çıkılır. Bütün her şey normal çalışıyor ise son kontrolleri yapılarak araç teslim edilir.

1.3. Şaft, Diferansiyel ve Aksların Diyagnostiği Diyagnostik cihazı ile diferansiyel, aks ve şaftların herhangi bir kontrolü yoktur. Test sürüşü esnasında diferansiyel, aks ve şaftlarda anormal bir ses gelmesine göre arıza giderme işlemi yapılmaktadır. Önden çekişli araçlarda kullanılan akslar dönüşler esnasında tam sağ ve tam sol konumlarında kontrol edilir. Dönüş esnasında akslardan gelen seslere göre yorum yapılabilir. Arızalı akslar yerinden çıkartılarak üzerinde bulunan mafsalları ve yıpranmış körükleri değiştirilmelidir. Şaft ve kardan millerinde ise balans kontrolü yapılmaktadır. Yüksek hızlarda şaftta meydana gelen balans bozukluğu nedeniyle aracın tüm gövdesinde bir sarsıntı meydana gelmektedir. Yüksek hızlarda meydana gelen bu sarsıntının ortadan kalkması için şaft ve kardan millerinin yerinden sökülerek balans cihazında balans ayarı yapılır. Resim 1.18’de balans cihazı ile şaftlarda balans işlemi verilmiştir.

Resim 1.18: Balans cihazı ile şaft balansının yapılması

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İŞLEM BASAMAKLARI

ÖNERİLER

 Servise gelen müşterinin şikayeti doğrultusunda  Müşteri şikayetlerini dinleyerek aracı servise kabul ediniz. aracı kabul ediniz.  Arızanın nerden ve hangi sebepten kaynaklandığını öğreniniz.  Müşterinin doğrultusunda müşteri şikayet formunu dikkatlice doldurunuz.  Müşteri şikayet formunu  Aracın kilometre ve yakıt deposu seviyesi bilgisini doldurunuz. müşteri şikayet formuna yazarak araç sahibine onaylatınız.  Araçta arıza kontrolü yapmadan önce sürücü mahalline koruyucu kılıfları örtünüz.

 Aracın hangi tekerden çekişli olduğunu öğreniniz.  Aracın üzerinde bulunan kavramanın hangi tip  Araç üzerinde kavrama kavrama olduğunu tespit ediniz. diyagnostiği yapınız ve arızalı  Araç üzerinde elektrikli kavrama var ise kavramayı değiştiriniz. diyagnostik cihazını araca bağlayınız.

 Aracın marka ve model bilgilerine göre araçta bulunan kavramanın arıza hafızası taraması yapınız. 17

 Test anında kavramada herhangi bir arıza var ise arızanın kesin kavramadan olduğundan emin olunuz.  Kavrama arızalı ise aracın önden veya arkadan çekişli olmasına göre sökmek için ön hazırlık yapınız.  Akü kutup başını sökünüz.  Mekanik, tork konvertörü veya elektrikli kavrama kullanılan aracı lifte alınız.

 Aracın lifte alınması gereken noktalarına dikkat ediniz. Araç yanlış yerden lift ile kaldırılırsa aracın alt kısmı ezilebilir. Araç önden çekişli ise;  Transmisyonun sökülmesi sırasında motorun yerinden düşmemesi için motoru askıya alınız.

 Ön tekerlekleri yerinden sökünüz

 Ön aks millerinin vites kutusuna bağlandığı mafsal vidalarını sökünüz ve kas millerini boşa çıkarınız.

 Bazı araçlarda aks milleri vites kutusunun çıkış kısmına kamalı mil ile bağlandığı için ön amortisörlerinin üst vidalarının veya alt rotili vidalarını sökünüz. Aks mili geriye çekilerek vites kutusundan çıkartınız.

 Vites kutusunu motor bloğuna bağlayan vidaları uygun anahtar ile yerinden sökünüz.

 Marş motorunu yerinden dikkatli bir şekilde sökünüz.  Mekanik vites kutularında debriyaj teli veya hidrolik debriyaj tertibatını yerinden sökünüz.

 Vites değiştirme kolunu yerinden sökünüz.

 Vites değiştirme kolu transmisyon tipine göre değişiklik gösterebilir. Mekanik vites kutularında daha karmaşık kumanda vardır.  Otomatik transmisyonlarda ve CVT vites kutularında vites kumanda kolu olmayabilir. Bu tip transmisyonlarda vites kutusu kumandası ECU tarafından yapıldığı için vites kutusuna bağlı olan bağlantı soketini yerinden çıkartınız. 20

 Vites kutusunun bütün bağlantılarından söküldüğünden emin olunuz.  Motoru askıya alan zinciri yavaş yavaş gevşeterek motor ve vites kutusunun bir miktar aşağıya inmesini sağlayınız.

 Vites kutusunu indirme sırasında bir sıkışmasını engelleyiniz.  Vites kutusunu kriko ile yerinden ayırınız.

yere

 Vites kutusunu motordan ayırmak için birkaç arkadaşınızdan yardım isteyiniz.

 Kavramayı volan üzerinden sökünüz. Mekanik kavrama

Tork konvertörü

Elektrikli kavrama

 Arızalı kavramayı yenisi ile değiştiriniz.  Mekanik kavramalı sistemlerde tekrar volana montaj edilirken balatanın merkezlenmesi gerekir. Eğer balata volana merkezlenmeden kavrama yerine bağlanırsa priz direk mili balataya geçmeyeceği için vites kutusu yerine oturmayabilir.  Balatayı volana merkezleme aparatı ile merkezleyiniz.

 Baskı plakasını volan üzerinde yerine vidalayınız. Vidalama işlemini çapraz bir şekilde yapınız.

 Bütün vidalarının anahtar ile boşluğu alındıktan sonra uygun tork değerinde sıkınız.  Elektrikli kavrama volan ile yekpare bir şekilde olduğu için elektrikli kavramayı volan ile birlikte değiştiriniz.

 Volanın bütün vidaları söküldüğünde düşmemesi için tutunuz.  Tork konvertörü volan üzerine mekanik kavrama gibi montaj edilmektedir.

 Tork konvektörlerinde merkezleme işlemi yoktur.  Kavramanın değişimi sırasında bütün vidaların torkunda sıkıldığından emin olunuz.  Araç üzerinden sökülen bütün parçaları tekrar söküm sırasının tersine göre montaj işlemi yapınız.  Mekanik kavramalarda kullanılan ayırma çatalı ve debriyaj bilyesini değiştirmeye unutmayınız.

 Mekanik kavramada yeniden kavrama ve pedal yükseklik ayarı yapılması gerekmektedir. 24

 Debriyaj teli kullanılan sistemlerde kavrama ayrı debriyaj teli üzerinde bulunan kontra somunlarda yapılmaktadır.  Hidrolik debriyaj kullanılan sistemlerde ise debriyaj pedal yükseklik ayarı yapılmamaktadır. Araç arkadan itişli ise;  Arkadan itişli araçlarda vites kutusu ile diferansiyel arasında uzun mesafe olduğu için hareket iletiminde kardan mili kullanılmaktadır.  Önden çekişil araçlarda olduğu gibi aracı lifte kaldırınız.  Akü kutup bağlantıları sökünüz.  Marş motoru yerinden sökünüz.  Vites kutusunun çıkış miline bağlı olan şaftın üniversal mafsalını yerinden çıkarmak için diferansiyel girişinde bulunan şaft bağlantısını yerinden sökünüz.

 Şaftın diferansiyel ucu yerinden söküldükten sonra vites kutusunun çıkışında bulunan şaftın kayar mafsalını yerinden çıkartınız.

 Vites değiştirme yerinden sökünüz.

mekanizması

bağlantılarını

 Vites kutusunu aracın şasisine bağlayan kulakları ve motor bloğuna bağlayan vidaları sökünüz.  Vites kutusunu uygun transmisyon krikosuna bağlayınız.

 Bütün bağlantıları sökülen vites kutusunu geriye doğru çekerek motor bloğundan ayırınız.

 Kavramayı yerinde sökerek yenisi ile değiştiriniz (Kavramayı sökerken önden çekişli araçlar için anlatılan işlemleri uygulayınız).  Sökme işleminin tersine göre montaj işlemi yapınız.  Araç ile test sürüşü yapınız.  Herhangi bir sorun yok ise aracı teslim ediniz. 26

 Mekanik vites kutularında herhangi bir diyagnostik işlemi yapılmamaktadır.  Test sürüşü esnasında bir arıza tespit edilirse vites kutusu yerinden sökülerek arızalı kısımları değiştiriniz.  Otomatik transmisyonlu aracı uygun adaptör ile diyagnostik cihazına bağlayınız.

 Otomatik ve mekanik vites  Diyagnostik cihazı ile aracın üzerinde bulunan kutularının diyagnostiğini otomatik transmisyonda arıza hafızası tarama yapınız ve araç üzerinden işlemi yapınız. transmisyonu indirerek gerekli tamir işlemini yapınız.

 Otomatik transmisyonda arıza var ise ilgili sensörlerin yerlerini tespit ederek yenisi ile değiştiriniz.  Otomatik transmisyon yerinden sökülerek tamir edilecek ise kavrama değişimindeki sökme ve takma sırasını takip ediniz.  Diyagnostik cihazında transmisyon yağı ile ilgili sorun var ise otomatik transmisyonun yağını kontrol ediniz.

 Otomatik transmisyonun yağ filtresini kontrol ediniz.

 Filtrede herhangi bir tıkanma var ise yenisi ile değiştiriniz.

 Otomatik transmisyonda herhangi bir yağ kaçağı var ise takım halimde bütün contalarını değiştiriniz.

 Bütün kontrol ve bakım işlemleri bittikten sonra otomatik transmisyona ATF şanzıman yağı koyunuz.

 Araç üzerinde bulunan otomatik transmisyonu diyagnostik cihazı ile kontrol ediniz.  Araç ile test sürüşüne çıkarak bütün vites konumlarını kontrol ediniz.  Bütün işlemlerden ve son kontrollerden sonra aracı teslim ediniz.  Önden çekişli araçlarda kullanılan akslarda herhangi bir cihaz ile diyagnostik kontrol yapılmamaktadır.  Araç ile yol testine çıkınız. Sürüş esnasında aracın  Önden çekişli araçlarda aks direksiyonunu tam sağ ve tam sol yaparak dönüşlerde aks mafsallarının durumlarını kontrol diyagnostiği yapınız ve arızalı aksları değiştiriniz. ediniz.  Dönüşler esnasında aks mafsallarında anormal bir ses var ise aks mafsallarını veya aksı değiştiriniz.  Aracı lift ile kaldırarak ön tekerleklerini yerinden sökünüz. 29

 Aks milinin ucunda bulunan somunun emniyet sacını tornavida ile çıkartınız.

 Uygun anahtar ile göbek somununu yerinden çıkartınız. Resimde görüldüğü gibi tekerleğin dönmemesi için tornavida ile vidalardan tutunuz.

 Tekerlek poyrasını tutan alt rotil ve üst rotili yerinden çıkartınız.

 Ön teker fren diskini poyrası ile birlikte aks milinin ucundan çıkartınız.  Serbest kalan aks milini yerinden çıkartınız.

 Yeni aks milini tekrar aynı yere takınız.

 Ön poyrayı alt rotil ve üst rotile tekrar bağlayınız.  Ön teker göbek somununu yerine takarak uygun tork değeri ile sıkınız.

 Aracın tekerleğini takarak test ediniz.  Bütün işlemleri biten aracı teslim ediniz.  Diferansiyellerde yağsız kalma ve aşırı zorlanmadan dolayı sürüş sırasında ötme sesi gelmektedir.  Bu durumda diferansiyelin içerisinde bulunan dişliler ve bilyeler yenisi ile değiştirilmelidir.  Önden çekişli araçlarda diferansiyel vites kutusu ile birlikte bulunmaktadır.

 Arkadan itişli araçlarda  Önden çekişli aracın diferansiyeli tamir edilecek diferansiyel diyagnostiği ise vites kutusu araç üzerinden sökünüz. Vites yapınız ve araç üzerinde kutusunu dağıtınız ve diferansiyel dişlilerini bulunan diferansiyelde tamir değiştiriniz. işlemi yapınız.

 Arkadan itişli araçlarda arka tekerlekleri kriko veya lift ile kaldırınız.  Arka tekerlekleri yerinden çıkartınız.  Şaftı yerinden sökünüz.  Diferansiyeli araç üzerinden çıkarmak için arka süspansiyon sistemini yerinden sökünüz.  Arka süspansiyonu yerinden çıkardığınızda diferansiyeli düşürmemek için sehpaya alınız. 32

 Diferansiyelin arka kapağını yerinden çıkartınız. Arka kapağı yerinden sökmeden önce diferansiyelin yağını boşaltınız.

 Çektirme kullanarak arka aks millerini yerinden çıkarınız.

 Arka aks millerini yerinden çıkartınız.

 Arızalı olan diferansiyel dişlilerini ve bilyelerini değiştiriniz.

 Diferansiyelin tüm dişlilerini yeri takınız.  Bütün yatak cıvatalarını uygun tork ile sıkınız.  Komparatör ile ayna dişlisi ile mahruti dişlisi arasındaki boşluğu ayarlayınız.

 Kontrol amacıyla ayna dişlisine üzerine boya veya gres yağı sürerek dişlilerin temas yüzeylerini kontrol ediniz. 34

 Diferansiyelin arka kapağına sıvı conta sürerek kapağını kapatınız.  Tamir işlemi bittikten sonra diferansiyeli aracın üzerine montaj ediniz.  Diferansiyeli uygun dişli yağı ile doldurunuz.  Aracı test ederek teslim ediniz.  Arkadan itişli araçlarda kullanılan şaftlarda diyagnostik cihazı ile arıza teşhis işlemi yapılmamaktadır.  Genellikle şaftlarda üniversal mafsal arızası veya balans bozukluğu bulunmaktadır.  Arızalı şaftı araç üzerinden çıkartmak için şaftın diferansiyel tarafındaki bağlantı vidalarını sökünüz.

 Araç üzerinde şaftlarda meydana gelen arızaları tespit ediniz. Şaftın balans ayarınız yapınız.  Bir ucu serbest kalan şaftın vites kutusu tarafındaki kayıcı mafsalını yerinden çıkartınız.

 Şaftı araç üzerinden çıkartarak mengeneye bağlayınız. Mengenede bağlı olan şaftın üniversal mafsallarını değiştiriniz.

 Arızalı üniversal mafsalı yenisi ile değiştiriniz.

 Bütün parçaları takılan şaftı bağlayarak balans ayarını yapınız.

test

cihazına

 Bütün işlemleri tamamlanan şaftı tekrar aracın üzerine takınız.  Aracı test ederek teslim ediniz. 36

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME A- OBJEKTİF TEST Öğrenme faaliyetinde öğrendiğiniz bilgileri ölçmek için hazırlanan çoktan seçmeli soruları kendinize uygulayınız. 1.

Otomatik transmisyonlu araçlarda hangi tip kavrama kullanılır? A) Tork konvertörü B) Mekanik kavrama C) Sürtünmeli kavrama D) Diskli kavrama

CVT vites kutuları kullanılan araçlarda hangi tip kavrama kullanılmaktadır? A) Mekanik kavrama B) Hidrolik kavrama C) Elektrikli kavrama D) Sürtünmeli kavrama

CVT vites kutularının diğer transmisyonlardan farkı nedir? A) Planet dişli kullanılması B) Çelik halat kullanılması C) Hipoid dişli kullanılması D) Hidrolik basıncının kullanılması

Arkadan itişli araçlarda vites kutusu ile diferansiyel arsında hareket iletiminde sağlayan aktarma organı hangisidir? A) B) C) D)

Aks milli Kavrama Otomatik transmisyon Şaft

Aşağıdaki verilen parçalardan hangisi tork konvertörünün parçası değildir? A) Stator B) Baskı plakası C) Pompa D) Türbin

B- DOĞRU YANLIŞ TİPİ SORULAR Öğrenme faaliyetinde edindiğiniz bilgileri ölçmeye yönelik Doğru-Yanlış tipi sorular hazırlanmıştır. Bu soruları kendinize uygulayınız.

Doğru

SORULAR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Elektrikli ve hidrolik kavramalarda herhangi bir ayırma mekanizması kullanılmaktadır. Mekanik kavrama vites kutusu yerine takıldıktan sonra merkezleme işlemi yapılmaktadır. Otomatik transmisyonlarda yağ eksildiği anda arıza medya gelmektedir. Mekanik vites kutusu kullanılan araçlarda debriyaj pedalı bulunmamaktadır. Aks milleri vites kutusu ile diferansiyel arasında hareket iletimi sağlamaktadır. Şaft ucunda bulanan üniversal mafsalların körükleri yırtıldığında içerisinde bulunan yağ eksilmesi ile mafsallar zamanla aşınarak ses yapar. Otomatik transmisyonlara ATF yağı kullanılır. Diferansiyellerde ayna dişlisi ve mahruti arasında bulunan boşluk artarsa diferansiyel ses yapar. bu durumda ses yapan diferansiyele gres yağı doldurulur. Aks milleri diferansiyel ile teker arasında hareket iletimini sağalar. Otomatik transmisyonlu araçlarda kavrama değişiminden sonra pedal yükseklik ayarının yapılması gerekmektedir.

Yanlış

x x x x x x x x x x

DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda verdiğiniz cevaplar ile cevap anahtarını karşılaştırınız. Yanlış cevaplarınız var ise ilgili konuları tekrar gözden geçiriniz. Öğrenme faaliyeti sonunda değerlendirme sorularına verdiğiniz cevaplarınızın hepsi doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.

ÖĞRENME FAALİYETİ–2

AMAÇ Hareket kontrol sistemlerinin diyagnostiğini yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA Yeni nesil araçlarda aktif ve pasif güvenlik önlemlerini araştırınız. Elde ettiğiniz bilgileri rapor halinde sınıfta arkadaşlarınız ile paylaşınız.

2. HAREKET KONTROL SİSTEMLERİ DİYAGNOSTİĞİ 2.1. Direksiyon Sistemleri Diyagnostiği Teknolojinin ilerlemesi ile direksiyon sistemlerinde de gelişme olmuştur. İlk olarak araçlarda mekanik direksiyonlar kullanılmıştır. Mekanik direksiyonların çevrilmesi için yüksek kuvvet gerekiyordu. Bu sorunu ortadan kaldırmak için zamanla lüks araçlarda hidrolik direksiyonlar kullanılmaya başlandı. Hidrolik direksiyonlu araçlar, hidrolik basıncından yararlanılarak direksiyon sistemleri daha az kuvvet ile çalıştırabiliyordu. Hidrolik direksiyonlu araçlarda, sistemde dolaşan hidroliğin basınçlandırılması için hidrolik pompalar kullanılmaktadır. Hidrolik pompalar kayış ile motordan alığı hareket ile çalışır. Bu durum motorun belirli bir gücünü direksiyon sistemine aktarılmasına sebep olmaktadır. Motorun çalışmadığı durumlarda hidrolik direksiyonlu araçların direksiyonları sertleşerek sürücüleri zor durumda bırakmaktadır. Bu tür arızaların ortadan kaldırılması için elektrik yardımlı direksiyon sistemleri araçlarda kullanılmaya başlanmıştır. Elektrik yardımlı direksiyon sistemleri motorun çalışmasına gerek kalmadan elektrik enerjisi ile direksiyon sistemine yardımcı olmaktadır. Mekanik ve hidrolik direksiyonlu araçların diyagnostik cihazı ile kontrolü yapılmamaktadır. Bu tip direksiyon sistemlerinde fiziksel kontrol ve yol testi ile sistemdeki arızalar tespit edilmektedir. Direksiyon sistemlerinde genellikle rot başları arıza yapmaktadır. Resim 2.1’de direksiyon sistemlerinde kullanılan rot başı görülmektedir.

Resim 2.1: Rot başı

Rot başları içinde küresel muylu olan parçalardır. Küresel muylu sürekli yağlanması için, muylu yüzeyinde özel gres yağı vardır. Gres yağının muylu ile ilişkilendiren körük yırtılırsa rot başı yağsız kalmakta ve aşınmaktadır. Aşınan rot başı sürüş esnasında yerinden çıkarak direksiyon kontrolünün yitirilmesine ve büyük kazaların meydan gelmesine sebep olabilir. Resim 2.2’de küresel muylusu arızalı rot başı verilmiştir.

Resim 2.2: Arızalı rot başı

Direksiyon dişli kutusunda bulunan yağın rot kollarında bulunan kramiyer dişlilerinin yağlaması için direksiyon körükleri kullanılmıştır. Direksiyon körükleri yırtıldığı zaman dişli kutusunda bulunan yağın eksilmesi ile rot kolları yağsızlıktan dolayı arızalanabilir. Yırtılan direksiyon körükleri yenisi ile değiştirilerek körükler içine yağ sıkılır. Resim 2.3’te direksiyonlarda kullanılan körük verilmiştir.

Resim 2.3: Direksiyon körüğü

Direksiyon körükleri rot başları yerinden söküldükten sonra yerine takılmaktadır. Rot başları yerinden sökülürken vidanın turu sayılarak sökülmesi gerekir. Bu şekilde sökülen rot başları; ön düzen ayarlarının bozulmasını engellemektedir. Ön düzende yapılan parça değişimlerinden sonra mutlaka aracın ön düzen ayarlarının yapılması gerekir. Hidrolik direksiyonlarda pompanın bakımlarının yapılması gerekmektedir. Sistemde basınçlı hidrolik yağı dolaştığı için yağ kaçak arızaları meydana gelmektedir. Bazı araçların gösterge panellerinde hidrolik direksiyon basınç ikaz lambası mevcuttur. Motor çalışırken veya araç hareket halinde iken gösterge panelinde hidrolik direksiyon basınç lambası yanarsa direksiyon sisteminde arıza meydana gelmiştir. Hidrolik rezerv kabında bulunan yağın seviyesinin düşmesi veya pompa arızasında ikaz lambası yanmaktadır. Rezerv kabında bulunan yağın seviyesi kontrol edilir, seviye eksik ise ATF yağı ile tamamlanır.

Resim 2.4: Hidrolik direksiyon yağı seviyesi

Hidrolik direksiyon sisteminde bulunan yağın sıcaklığı fazla ise seviye yüksek çıkabilir. Yağ sıcaklığının normal şartlara (25 ºC) indikten sonra kontrolü daha sağlıklıdır. Sistemde yağ kaçağı var ise yerinin tespit edilip arızanın giderilmesi gerekir. Pompayı çeviren kayış kopuk ise hidrolik pompa çalışmayacağından yağ ikaz lambası yanar ve direksiyon sertleşir. Kayış değiştiremeden önce pompanın el ile rahat dönmesi kontrol edilir, 41

eğer pompa zor dönüyor ise pompadaki arızanın giderilmesi gerekmektedir. Resim 2.5’te hidrolik direksiyon pompasının kayışı görülmektedir.

Resim 2.5: Hidrolik direksiyon pompası kayışı

Elektrikli direksiyon kullanılan araçlarda, sistemde herhangi bir arıza var ise gösterge panelinde direksiyon arızası lambası yanmaktadır. Resim 2.6’da gösterge panelinde direksiyon arıza ikaz lambası görülmektedir.

Resim 2.6: Elektrikli direksiyon arızası

Gösterge panelinde, araç halinde iken veya motor çalışırken arıza ikaz lambası yanıyor ise aracın diyagnostik cihazına bağlanması gerekir. Oto Diyagnostiği 2 modülünde anlatıldığı gibi araç diyagnostik cihazına bağlanarak, cihazı ile araç üzerinde bulunan direksiyon kontrol modülüne girilir. Resim 2.7’de diyagnostik cihazı ile direksiyon sistemi kontrol modülüne giriş ekranı görülecektir.

Resim 2.7: Diyagnostik cihazı direksiyon sistemi kontrol modülü giriş ekranı

Direksiyon modülünde arıza hafızası kaydı kontrolü yapılır, hata yok ise direksiyon sisteminde arıza yoktur. Resim 2.8’de diyagnostik cihazında arıza hafızası kontrol ekranı görülecektir.

Resim 2.8: Diyagnostik cihazı ile direksiyon sistemi arıza kaydının kontrolü

Direksiyon sisteminde bulunan sensörler ve aktörlerde arıza medya geldiğinde Resim 2.9’da görülen diyagnostik ekranında olduğu gibi hata ekranı oluşmaktadır.

Resim 2.9: Diyagnostik cihazı direksiyon sistemi hata ekranı

Cihaz ekranında verilen hatalı sensör ve aktörler kontrol edilir. Kontrol öncesi bağlantı soketleri yerinden bir kez çıkartılıp takılır. Tekrar arıza hafızası kaydına bakılır, yine aynı arızalar ekrana geliyor ise arızalı sensör veya aktörler yenisi ile değiştirilir. Elektrikli direksiyonlarda oluşan arızalar aracın üzerinde bulunan diğer güvenlik sistemlerini (ESP) etkileyebilir. Bu sebepten arızanın mutlaka giderilmesi gerekir. Direksiyon sisteminde oluşabilecek muhtemel parça arızaları aracın ön düzen geometrisini de etkileyebilir. Ön düzen ayarı yapılmadan önce araç direksiyon sistemi parçaları kontrol edilmeli arızalı parça değiştirildikten sonra ön düzen geometrisi ayarları yapılmalıdır.

2.2. Ön Düzen ve Tekerleklerin Diyagnostiği Ön tekerin belirli bir açı ile süspansiyon sistemine monte edilmesine ön düzen geometrisi denir. Sürüş esnasında rahat ve güvenli sürüş imkanı sağlamak için ön tekerlerin belirli bir açı ile araca bağlanması gerekir.

2.2.1. Ön Düzende Kullanılan Açılar 2.2.1.1. Kamber Açısı Kamber açısında ön tekerin merkez ekseni ile yeryüzü normal ekseni arasında yaptığı açıdır. Ön tekerin üst kısmının dışarı çıkık olması durumuna pozitif kamber, içeri girintili olmasına ise negatif kamber denir. Resim 2.10’da ön tekerde oluşan kamber açısı görülmektedir.

Resim 2.10: Kamber açışı

Ön tekerlere pozitif kamber verilirse, ön tarafa yük bindiğinde aracın tekerleği tam düz konuma gelir ve tekerleğin zemin ile teması normal olur. Bu durumda tekerlekliğin bütün yüzeyleri istenen şekilde normal aşınır. Pozitif kamber fazla verilirse, tekerleğe yük binmesine rağmen tekerlek normal konumuna gelemez ve tekerleğin dış yanak kısmı aşınır. Pozitif kamber açışında tekerleği döndürmek için harcanan kuvvet azalır ve direksiyon rahat döner. Negatif kamber açısında ön tekerleğe yük bindikçe tekerlek içe doğru daha da yatar. Bu konumda tekerleğin iç yanak kısmı aşınır. Negatif kamber açılı ön tekerlerde direksiyonu çevirmek için harcanan kuvvet artar direksiyon sertleşir. Bazı üretici firmalar aracın ön tekerleğine sabit kamber açısı vermektedir. Bu durumda kamber açısını değiştirmek mümkün değildir. Kamber açışı değiştirilen araçlarda ayar işlemi ön amortisör bağlantısı veya üst salıncakta bulunan ayar vidalarından yapılmaktadır.

2.2.1.2. Kaster Açısı Ön tekerleğin bağlandığı amortisör veya üst salıncak merkezinin yeryüzü normali ile yaptığı açıdır. Resim 2.11’de kaster açısı ön tekerlerdeki konumu görülmektedir.

Resim 2.11: Kaster açışı

Pozitif ve negatif kaster açılı ön tekerlerde viraj çıkışlarında direksiyon kendi kendine düzelme eğilimi gösterir. Kaster açısı fazla verilirse aracın düz gitme karakteristiği artar ve direksiyon sertleşir.

2.2.1.3. Toe Açısı Aracın ön kısmından bakıldığında ön tekerlerin içe veya dışa kapanıklığına toe açısı denir. Ön tekerler içe kapanık ise toein, dışa açık ise toe-out açısı denir. Resim 2.12’de ön tekerleklerde toe açısı görülmektedir.

Resim 2.12: Toe açısı

Araç hareket haline geçtiği anda zeminde bulunan sürtünmelerden dolayı ön tekerler dışa doğru biraz açılır. Bu durumundan dolayı araçların ön tekerlerine içe kapanıklık (Toein) açısı verilir. Araç harekete geçtiğinde Toe-in açısı verilen ön tekerlekler dışa açılarak tekerin olması gereken konuma gelmesini sağlar. Bu durumda ön tekerlekler tam araç eksenine paralel hale gelir. Araç durur iken ön tekerlekler araç eksenine paralel olursa, aracın öne doğru hareketi anında ön tekerler dışa doğru açılır. Bu durumda aracın doğrusal gitme karakteristiği bozulur. Günümüz araçlarında ön tekelerde olduğu gibi arka tekerlerde de toe açışı kullanılmaktadır. Ön ve arka tekerleklerde toe açışı rot koluna bağlı olan rot başının kontra somununun gevşetilerek rot milinin boyunun uzaması veya kısalması ile ayarlanır.

2.2.1.4. Dönüş Açısı Araç viraja girdiği anda direksiyonun çevrilmesi ile araç tekerlerinin viraj merkezine olan uzaklıklarına dönüş açısı denir. Resim 2.13’te dönüş açısı verilmiştir.

Resim 2.13: Dönüş açısı

Dönüş açısı pozitif olursa hızlanma anında araç viraj merkezine doğru dalma eğilimi gösterir. Dönüş açısı negatif olursa hızlanma anında araç viraj merkezinden dışarı doğru savrulma eğilimi gösterir. Dönüş açısı toe açısına göre değişir.

2.2.2. Ön düzen diyagnostiği Araçların ön düzeninde bulunan parçalar zamanla sarsıntıdan ve titreşimden dolayı aşınır. Ön düzende ve direksiyon sistemindeki arızalardan dolayı ön düzen geometrisi de bozulur. Bozulan ön düzen geometrisi aracın sürüş karakteristiğini olumsuz yönde etkiler. Toe açısının bozulması aracın düz yolda sağa veya sola gitmesine sebep olur. Arızanın giderilmesi için aracın ön düzen geometrisinin ayarlanması gerekmektedir. Resim 2.14’te ön düzen ayarlamasında kullanılan cihaz görülebilir.

Resim 2.14: Ön düzen ayar cihazı

Ön düzen ayarı yapılacak araç Resim 2.14’te görülen ön düzen cihazına çıkartılır. Ön düzen ayarı yapılmadan önce aracın lastik basınçları fabrika ayarlarına getirilmelidir. Aracın bagajında aşırı yük yapacak eşyalar ( bavul vb. ) çıkartılmalıdır. Araç kontrol işlemi bittikten sonra ölçüm kafaları aracın tekerlerine uygun bir şekilde bağlanır. Diyagnostik cihazına ön düzen ayarı yapılacak aracın marka, model ve diğer bilgileri girilir. Resim 2.15’te diyagnostik cihazı ile araç bilgilerinin girilmesi verilmiştir.

Resim 2.15: Diyagnostik cihazı araç bilgi girişi

Bilgi giriş işlemi bittikten sonra cihaz ile aracın ön düzen geometrisi ölçülür. Resim 2.16’da ön düzen geometrisini ölçmek için cihazın ekranında verilen komutlara göre direksiyon tam sağ ve tam sol yapılır.

Resim 2.16: Diyagnostik cihazı ile aracın ön düzen açılarını ölçme işlemi

Ölçüm işlemi bitikten sonra cihaz ekranında resim 2.17’de verilen ekran gelir.

Resim 2.17: Diyagnostik cihazı ile aracın ön düzen ölçüm işlem sonu

Ölçülen değerler ile aracın katalog değerlerini cihaz otomatik karşılaştırdığı için uygun olmayan ön düzen açısı için kırmızı, doğru olan ön düzen açısı için yeşil renkli rakam kullanılır. Resim 2.18’de ölçüm sonunda bilgi ekranı gösterilmiştir.

Resim 2.18: Ön düzen geometrisi ölçüm sonuçları

Ön ve arka tekerlerde ölçülen değerlerden katalog değerlerine uymayan ölçümler, ekranda kırmızı olarak belirtilmektedir. Araçlarda genellikle toe açısı bozulmaktadır. Resim 2.19’da ön düzen açılarını ayarlamak için ayar ekranı verilmiştir.

Resim 2.19: Ön düzen geometrisi ayar ekranı

Resim 2.19’da verilen ekranda ön ve arka tekerde ayarlanan toe açısının anlık ölçüm değerleri verilmektedir. Rot başından ön veya arka tekerin ayarlanması sırasında tekerin katalog değerine ulaştığı anda ekranda “OK” veya yeşil renkte ölçüm rakamı gelmektedir. Rot başı bu konumda sıkılarak ayar sabitlenir.

Ön düzen cihazında bütün ayar işlemleri bittikten sonra araç yol testine tutulur. Yol testinde araç sağa veya sola çekmez ise ayar tam olarak yapılmıştır.

2.2.3. Tekerlek Balansı Cisimlerin ağırlık merkezlerine bağlı olarak yük dağılımlılarının eşit olması olayına balans denir ve dairesel hareket yapan tüm elemanlarda, hareketin düzenli olması için balans ayarı yapılır. Araç üzerinde bulunan tekerler sürekli aşındıkları için yük dağılımları sürekli değişir ve yük dağılımı değişen tekerlerin balansları bozulmaktadır. Resim 2.20’de araçların tekerlerinin balansını ayarlamak için kullanılan sabit balans ayar cihazı verilmiştir. Resim 2.20’de görülen sabit balans ayar cihazına araç tekerleği uygun konik aparat ile takılır.

Resim 2.20: Sabit tekerlek balans ayar cihazı

Resim 2.21’de gösterildiği gibi Balans cihazına aracın jant çapı ve genişlik bilgileri girilir.

Resim 2.21: Sabit balans ayar cihazı jant çapı bilgi giriş ekranı

Sabit balans ayar cihazına bağlanan tekerlek; jant çapı ve genişlik bilgileri girildikten sonra tekerleğin balans ölçüm işlemine geçilir. Cihaz üzerinde bulunan test başlatma düğmesine basılır (Bazı cihazlarda test işleminin başlaması için lastik koruma kapağının kapatılması gerekmektedir.). Test işleminin başlaması ile cihaz tekeri belirli bir süre ortalama 80 km/h hızla çevirir. Balans ölçüm işlemi bittikten sonra cihaz otomatik olarak durur ve ekranda jantın sağ ve sol tarafına eklenecek ağırlık miktarlarını gram olarak gösterir. Resim 2.22’de cihaz ekranında jantın hangi tarafına ve kaç gram ağırlık takılacağı görülecektir.

Resim 2.22: Sabit balans cihazı ağırlık bilgi ekranı

Cihaza takılı tekerlek el yardımı ile döndürülerek ağırlığın tam nereye takılacağını bulunur. Tekerleği döndürme esnasında ağırlığın yeri cihaz üzerinde bulunan ok hizasına 52

geldiğinde ekranda “OK” işareti görülür. Tekerleğin tam bu noktasına ekranda verilen ağırlık miktarı çakılır. Aynı işlem tekrar tekerleğin diğer tarafına yapılır. Ağırlık çakma işlemi bittikten sonra cihazın kapağı tekrar kapatılarak balans ölçüm işlemi yapılır. Tekerlerdeki balanssızlık giderildiğinde, Resim 2.23’teki ekran gelerek test işleminin bittiğini göstermektedir. Tekerlek balans cihazında döndürüldüğünde jantta herhangi bir eğilme var ise janttın düzeltilmesi gerekmektedir (Eğik jant ile balans işlemi yapılmaz.).

Resim 2.23: Sabit balans cihazı balans ayar sonu ekranı

Aracın üzerinden tekerlek sökülmeden balans işlemi yapılmaktadır. Bu tip balans işleminde tekerleğe bağlı bütün dönen kısımların balansı yapıldığından daha sağlıklı bir balans işlemi yapılmaktadır. Araç üzerinde sayar balans cihazı ile balans yapıldığında eğer teker yerinden çıkarılırsa yapılan balans işlemi bozulur. Teker araç üzerinden çıkarılacak ise tekerin üzerine işaret konularak tekrar aynı yere takılması gerekir. Resim 2.24’te seyyar balans cihazı verilmiştir.

Resim 2.24: Seyyar balans cihazı

Seyyar balans ayar cihazında, aracın balans yapılacak tekeri kriko ile kaldırılır ve balans cihazının özel sehpası, tekerleğin alt rotiline oturtularak kriko indirilir. Resim 2.25’te özel sehpa yardımı ile tekerleğin askıya alınması görülmektedir.

Resim 2.25: Seyyar balans cihazı titreşim sehpası

Titreşim sehpası, aracın tekerleğindeki titreşimleri elektriksel sinyallere çevirerek seyyar balans cihazında tekerleğin balansızlık noktasını ve ağırlık miktarının verilmesini sağlamaktadır. Sehpaya alınmış teker seyyar balans cihazı ile çevrilir. Sabit balans cihazında olduğu gibi teker yaklaşık 80 km/h hızla çevrilmektedir. Tekerlek yeterince hızlandıktan sonra seyyar balans cihazı tekerden ayrılarak cihazın üzerinde bulunan neon lambası ile tekerlekteki balansızlık noktası belirlenir. Cihazın üzerinde bulunan neon lambası tekerdeki balansızlığa göre yanıp söndüğü için tekerin en ağır noktası her zaman alt kısma gelmektedir. Bu durumda tekerin en ağır noktası lambanın yandığı anda tespit edilir. Ağır noktayı tespit etmek için önceden teker üzerine belirli çizgiler konulmalıdır. Tespit edilen en ağır noktanın tam 180° karşısına cihaz üzerinde belirtilen ağırlık kadar kurşun yapıştırılmalıdır. Resim 2.26’da jant üzerine kurşun ağırlıkların yapıştırılması gösterilmektedir.

Resim 2.26: Tekerleğin belirlenen noktasına kurşun ağırlıkların yapıştırılması

Kurşun ağırlıklar tekere yapıştırıldıktan sonra seyyar balans cihazı ile teker bir daha çevrilerek kontrol edilir. Lambanın yanması sırasında cihazın ekranında ağırlık sıfırı gösteriyorsa tekerin balans işlemi yapılmıştır. Eğer ağırlık sıfırı göstermiyor ise bu işleme ağırlık sıfırı gösterene kadar devam edilir.

2.3. Süspansiyon ve Fren Sistemleri Diyagnostiği 2.3.1. Süspansiyon ve Fren Sistemi Kontrolü Süspansiyon sisteminde arızalanan parçalar genellikle amortisörlerdir. Araç üzerinde süspansiyon kontrolü Resim 2.27’de verilen fren ve süspansiyon test cihazlı ile yapılmaktadır.

Resim 2.27: Süspansiyon, fren ve yanal kayma ölçme cihazı

Resim 2.27’de verilen çok fonksiyonlu cihaz ile aracın yanal kayma miktarı, süspansiyon sistemi diyagnostiği ve fren sistemi test işlemi yapılmaktadır. Test işlemine başlamadan, araç ile bilgilerin test cihazına girilmesi gerekir. Resim 2.28’de bilgi giriş ekranı verilmektedir. Araç ile ilgili bilgiler bütün bilgiler girilir.

Resim 2.28: Süspansiyon, fren ve yanal kayma ölçme cihazı bilgi giriş ekranı

Araç ile bilgiler girildikten sonra araç üzerinde hangi testlerin yapılacağının belirlenmesi gerekir. Resim 2.29’da verilen ekranda test seçenekleri verilmiştir.

Resim 2.29: Süspansiyon, fren ve yanal kayma ölçme cihazı test seçim ekranı

Test seçim işleminden sonraki ekranda testin nasıl yapılacağını cihaz bize sormaktadır.

Resim 2.30: Süspansiyon, fren ve yanal kayma ölçme cihazı test başlama şekli

Test cihazında ekranda verilen bilgiler sırası ile yapılmalıdır. Araca uygun olan seçenekler işaretlenir.

Resim 2.31: Süspansiyon, fren ve yanal kayma ölçme cihazı bilgi giriş ekranı

Cihazla ilgili ön hazırlılar bittikten sonra test işlemine başlanılır. Test esnasında cihaz ekranında verilen komutların yapılması gerekir. Aracın ön tekerleğini yanal kayma plakasından sabit hız (Düşük hız) ile geçilir. Aracın ön tekeri yanal kayma cihazından geçerken cihaz ekranında yanal kayma miktarı grafik olarak verilmektedir.

Resim 2.32: Ön teker yanal kayma miktarı

Cihaz yanal kayma miktarını okuduktan sonra ön tekerlek süspansiyon testi için plakaya oturtulur. Resim 2.33’te cihazın ekranındaki komut verilmiştir.

Resim 2.33: Ön teker süspansiyon ölçüm işleminin başlama ekranı

Ön teker bir müddet plakada durduğunda cihaz aracın ön aksının ağırlığını otomatik olarak ölçerek ön süspansiyonları test işlemine başlar. Test bittikten sonra cihaz ekranından otomatik olarak uyarı verilir. Ön tekerlerin süspansiyon sistemini ölçtükten sonra ölçüm sonuçları otomatik olarak cihaz ekranında gözükür. Resim 2.34’te ön teker süspansiyon test sonuçları verilmiştir.

Resim 2.34: Ön teker süspansiyon ölçüm sonuçları

Ön terleri süspansiyon test işlemi bitikten sonra ön fren test işlemi başlatılır. Resim 2.35’te fren testinin başlaması verilmiştir.

Resim 2.35: Ön teker fren testinin başlatılması

Cihaz ekranında verilen başlatma komutu ile aracın ön tekerleri merdanelere oturtulur ve ayak freni serbest bırakılır. Aracın test anında hareket etmemesi için el freni çekilir ve test süresince direksiyon düz tutulmaya çalışılır. Bu durumda cihaz merdaneleri çalıştırarak frenleri ısıtmaya başlar bu arada ön tekerlerin yuvarlanma direnci ölçülmektedir.

Resim 2.36: Ön teker fren testinin başlatılması

Resim 2.37: Ön teker yuvarlanma direncinin ölçülmesi

Cihaz aracın ön tekerleri ısıttıktan sonra ve yuvarlanma direncini ölçtükten sonra ekranda fren testine başlama için sürücüye komut verilir. Bu durumda aracın frenlerine tekerler durana kadar hızlı bir şekilde basılır. Test cihazı bu durumda aracın ön fren gücünü ölçer. Ölçüm sonucu anında cihaz ekranına verilir. Resim 2.38’de olduğu gibi fren gücü test sonuçları ekrana verilir.

Resim 2.38: Ön teker fren gücü sonuçları

Ön tekerlerin test işlemi bittikten sonra aynı işlemler arka tekerler için yapılır. Test anında elde edilen sonuçlara göre fren sistemi ve süspansiyon sistemi hakkında yorum yapılır. Test işlemi sonunda araç merdaneden çıkartılır. Süspansiyon sisteminde arızalı olan amortisörler yenisi ile değiştirilir. Fren sisteminde sağ ve sol teker arasında fren gücü farkı varsa ve frenleme az yapılıyorsa fren sisteminde balata ve disk kontrolü yapılmalıdır. Fren balataları aşınmış ise yenisi ile değiştirilmelidir. Fren sisteminde hava da fren gücü farkına yol açabilir. Fren sisteminde hava olan tekerin fren gücü düşük olur. Arızanın giderilmesi için fren sisteminde hava alma işlemi yapılmalıdır.

2.3.2. Fren sistemi Diyagnostiği Fren test sonuçlarına göre fren sisteminde arıza varsa, aracın üzerinde bulunan fren sistemi kontrol edilmelidir. Günümüzde araçların fren sisteminde kayma ve kilitlenmeyi önleyici (ABS) sistemler kullanılmaktadır, diyagnostik cihazı ile ABS’li fren sistemlerinde meydana gelen arızalar tespit edilmektedir. Sürüş esnasında aracın gösterge panelinde ABS arıza lambası yandığı anda fren sisteminde arıza olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumda araç diyagnostik cihazına bağlanarak arıza tespit işlemi yapılmalıdır. Resim 2.39’da araç gösterge panelinde ABS arıza ikaz lambasının yanması görülecektir.

Resim 2.39: ABS arıza lambası

Aracı Otomotiv Diyagostiği 2 modülünde olduğu gibi cihaza bağlayarak, kontak anahtarını açanız ve diyagnostik cihazının aracın üzerinde bulunan ABS modülünü tanımasını bekleyiniz. Resim 2.40’da diyagnostik cihazı ile ABS modülüne giriş verilmiştir.

Resim 2.40: Diyagnostik cihazı ile ABS modülüne giriş ekranı

Diyagnostik cihazı ile ABS modülünde arıza hafızası kaydına bakılır. Resim 2.41’te örnek arıza hafızası arama ekranı görülecektir.

Resim 2.41: Diyagnostik cihazı ile ABS modülü arıza hafızası arama işlemi

Sistemde sensör ve aktör arızası var ise hata ekranında hatanın nereden ve neden kaynaklandığını gösterilir. Resim 2.42’de diyagnostik cihazının hata ekranı verilmiştir.

Resim 2.42: Diyagnostik cihazı ile ABS modülü hata ekranı

ABS sisteminde hata var ise tekrar arıza hafızası silinerek arıza hafızası işlemi tekrar yapılır. Aynı arızalar ekrana tekrar geliyor ise sistemde bulunan arızalar kalıcı arızalardır. Arızalı sensör veya aktörlerin yenisi ile değiştirilmesi gerekir. Arızalı sensör ve aktörler değiştirildikten sonra tekrar arıza hafızası kaydı işlemi tekrar yapılır. Arıza giderildiyse diyagnostik cihazı araçtan sökülerek araç test edilir.

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İŞLEM BASAMAKLARI  Müşteri dinleyerek ediniz.

şikayetlerini aracı kabul

 Müşteri şikayet doldurunuz.

ÖNERİLER  Servise gelen müşterinin şikayeti doğrultusunda aracı servise kabul ediniz.  Arızanın nerden ve hangi sebepten kaynaklandığını öğreniniz.

 Müşterinin doğrultusunda müşteri şikayet formunu dikkatlice doldurunuz. formunu  Aracın kilometre ve yakıt deposu seviye bilgisini müşteri şikayet formuna yazarak araç sahibine onaylatınız.  Mekanik direksiyon sisteminde direksiyonu hafifçe sol- sağ yapınız. Direksiyon sisteminde boşluk var ise dişli kutusundaki arızayı gideriniz.  Direksiyon kutusunu araç üzerinden sökmek için aracı lifte veya sehpaya alınız.  Aracın ön tekerleğini yerinde sökünüz.

 Mekanik direksiyon sisteminde arızalı parçaları değiştiriniz.  Rot başlarını vidasını sökerek, uygun bir çektirmeyle yerinden çıkartınız.

 Sürücü mahallinde bulunan direksiyon mafsalını yerinden çıkartınız.

 Direksiyon kutusunu tutan vidaları sökünüz.

 Dişli kutusunu yerinde çıkartınız.

 Yeni direksiyon kutusunu eski sökülen dişi kutusunun yerine takınız.

 Yeni rot başlarını yerine takınız.

 Direksiyon sisteminde bulunan diğer bütün bağlantı elemanlarını yerine takınız. 66

 Rot başı vidalarını tam sıktığınızdan emin olunuz.

 Hidrolik direksiyon sistemlerinde direksiyon hidrolik yağ seviyesini kontrol ediniz.

 Hidrolik direksiyon siteminde meydana gelen arızaları gideriniz. Arızalı parçaları yenisi ile değiştiriniz.  Yağ seviyesi düşük ise tamamlayınız. Sıcak olan hidrolik yağın seviyesi yüksek olabilir.  Hidrolik kaba doldurulan yağın seviyesini kontrol ediniz. Motor çalıştırıldığında seviyenin düşmemesi gerekmektedir.  Araç liftle kaldırılarak hidrolik direksiyon sisteminde yağ kaçağı kontrolü yapınız.

 Yağ kaçağı olan dişli kutusunu yerinden sökünüz. Direksiyon pompasından gelen hortumları direksiyon kutusundan sökünüz.

 Sökme işlemi sırasında hidrolik kabındaki yağı boşaltınız.  Mekanik direksiyon sisteminde olduğu gibi rot başı ve direksiyon kutusunu yerinden sökünüz.

 Hidrolik direksiyonda meydana gelen arızayı tamir ediniz.

 Arıza giderildikten sonra, direksiyon kutusunu yerine takınız.

 Hidrolik kabına direksiyon yağı doldurunuz.  Motoru çalıştırarak direksiyon sistemini kontrol ediniz.  Yağ seviyesi eksilmiş ise tamamlayınız.  Sistemde herhangi bir kaçak yok ise aracı teslim ediniz.  Diyagnostik cihazını araca bağlayınız.

 Direksiyon sisteminde arıza var ise yerini tespit ediniz.  Elektrikli direksiyon diyagnostiğini yapınız.

 Arızalı parçayı yenisi ile değiştiriniz.

 Diyagnostik cihazı ile kontrol yapınız.

 Aracı teslim ediniz.  Direksiyon sisteminde yapılan diyagnostik işleminden sonra aracı ön düzen cihazına alınız.

 Diyagnostik cihazı ile ön düzen ayarı yapınız.  Ön düzende bulunan tabla fişekleri ve rotillerin değiştirildiğinden emin olunuz.  Aracın lastiklerinin hava basınçlarını kontrol ediniz.

 Aracın bagajında ağırlık edecek yük var ise boşaltınız.  Bütün kontroller yapıldıktan sonra aracın tekerlerine ölçüm kafalarını takınız.

 Diyagnostik cihazına aracın bilgilerini giriniz.

 Aracın ön üzen ölçülerinin kontrol ediniz.

 Bozuk olan ön düzen açısını gerekli parçadan değiştiriniz.

 Yapılan ayarı kontrol ediniz. Yapılan ayarın doğru olduğundan emin olunuz.

 Ayar yapılan vidaları sıktığınızdan emin olunuz.

 Tekerlerden ölçüm kafalarını çıkartınız.

 Aracı yol testine alınız.

 Bütün ayar işlemleri tamam ise aracı teslim ediniz.  Aracın tekerlerini araç üzerinden sökünüz.  Tekerleği uygun konik aparat ile sabit balans cihazına bağlayınız.

 Sabit ve seyyar balans cihazı ile tekerlek balans işlemi yapınız.

 Tekerleğin üzerinde eski kurşun ağırlık ve çamur var ise temizleyiniz.

 Tekeri cihaza bağladıktan sonra jant ölçülerini cihaza giriniz.  Bütün işlemler bittikten sonra test işlemini başlatınız.

 Test ölçüm sonunda gerekli ağılıkları istenen yerlere çakınız.

 Tekrar ölçüm işlemin başlatınız.

 Test sonunda ölçüm tamamlandıysa tekerleği yerinde çıkartınız.

 Seyyar balans cihazını aracın balans yapılacak tekerleğine yanaştırınız.

 Aracın test edilecek tekerleğini krikoya alınız.

 Sayar balans cihazının özel sehpasını test edilecek tekerin alt rotiline yerleşiriniz. Krikoyu indirerek aracın sehpa üstünde kalmasını sağlayınız.

 Sehpanın elektrik bağlantısını seyyar balans cihazına takınız.  Tekerin üzerinde bulunan kurşun ağırlıkları yerinden çıkartınız.  Balans cihazı ile tekerleği yererince çeviriniz ve cihazı tekerden ayırınız.

 Bu anda cihazın neon lambası ile tekerlekteki balansız bölgeyi tespit ediniz.

 Balansız bölgeye cihazın ekranında gösterildiği kadar kurşun ağarlık bağlayız.

 Tekrar cihaz ile tekeri yeterince çeviriniz. Cihazı ile balans kontrolü yapınız ekranda ağırlık sıfırı gösteriyorsa balans işlemin bitiriniz.  Diğer tekeri balans için hazırlayınız.  Aynı işlemi diğer teker için uygulayınız.  Cihaz ile teker çevrilirken tekere fazla yaklaşmayınız.  Aracı süspansiyon ve fren test cihazına girmesi için hazırlayınız.

 Süspansiyon ve fren test cihazı ile arıza teşhisi  Test cihazına aracın markası, modeli, fren sistemi tipi, yapınız. teker çekiş sistemi gibi bilgileri giriniz.

 Test işlemine başlayınız. Aracın ön tekerleğini yanal kayma plakasından sabit hızla geçiriniz.  Yanal kayma ölçüm işleminden sonra süspansiyon ölçüm plakasına aracın ön tekerlerini çıkartınız.

 Süspansiyon sistemi ölçüldükten sonra aracın ön frenlerini ölçmek için cihazın merdanelerine ön tekeri çıkartınız.

 Ön tekerlerin ölçüm işlemi bittikten sonra aynı işlemi arka tekerler için uygulayınız.

 Test sonunda elde edilen verileri dikkatlice inceleyerek süspansiyon ve fren sisteminde oluşan arızaları tespit ediniz.  Gereken arıza giderme işlemini yapınız. 79

 Süspansiyon testi işleminden sonra arızalı amortisör veya yayları tespit ediniz.  Arızalı tekerin amortisörünü değiştirmek için aracı liftle kaldırınız.  Tekerleği yerinden sökünüz.

 Motor bölmesinde arızalı olan amortisörün kule cıvatalarını sökünüz.  Süspansiyon sisteminde amortisör ve yay değişimi yapınız.

 Tekerlek kısmında bulunan üst rotildeki amortisör bağlantı vidalarını sökünüz.

 Arızalı amortisörü yerinden çıkartınız.

 Yeni amortisörü sökme sırasının terine göre yerine takınız.  Aracın tekerlerini kriko ile kaldırınız.

 Fren sisteminde, fren  Fren kaliper üzerindeki balatayı tornavida ile yerinden çıkartınız. balatası değişimi yapınız.

 Fren kaliperini poyra vidalarından sökünüz ve fren kaliperinin yerinden dikkatli bir şekilde ayırınız.

 Aşınmış olan diskin vidalarını sökerek yerinden çıkartınız.

 Yeni fren diskini yerine takınız.

 Fren kaliperinin arasını uygun aparat ile genişletiniz. 82

 Fren kaliperinin poyra üzerindeki yerine vidalatınız.

 Yeni fren balatalarını takınız.

 Diğer tekerlerin balatlarını aynı sıra ile değiştiriniz.  Arka frenler kampanalı ise arka tekerleri kaldırarak yerinden sökünüz.

 El freni serbest iken kampanayı yerinden çıkartınız.

 Tornavida ve pense yardımı ile balataları tutan yayları yerinden çıkartınız.

 El fren telini yerinden çıkartınız. Yeni fren balatalarını yerine takarak yaylarını monte ediniz.  Fren ayarı kampana yerine takıldığında el ile bir veya iki tur dönecek şekilde yapınız.  Tekerlekler yerine takıldıktan sonra fren pedalına basarak fren pedal boşluğunu alınız.  Fren balataları değiştirilmiş araçta hava alma işlemini yapınız. Aracı lift ile kaldırınız.  Fren kabı kapağını açarak hidroliğin kalitesini ölçünüz.

 Fren sisteminde hava alma işlemi yapınız.

 Ölçü aletini fren kabına daldırarak test işlemini başlatınız.

 Ölçüm sonunda fren sisteminde bulunan hidroliğin kalitesi kötü ise sistemde bulunan bütün hidroliği yenisi ile değiştiriniz.

 Fren hidroliğinin tamamını boşaltma için hava alma cihazının uygun aparatını hidrolik kabın ağzına monte ediniz.

 Fren hidrolik kabının içine cihaz ile basınçlı hava veriniz.

 Dört tekerdeki hava alma vidalarını açarak bütün fren hidroliğinin dışarı çıkmasını sağlayınız.

 Sistemde hidrolik yağı bitti ise hava alma vidalarını kapatınız.

 Cihazın aparatını hidrolik kabından çıkartarak hidrolik kabına üretici firmanın önerdiği yeni hidrolik yağı koyunuz.  Hidrolik kabına hidrolik yağını ağzına kadar doldurduktan sonra fren pedalını birkaç defa pompalayınız.  Sisteme yeterince hidrolik doldurduktan sonra hava alma cihazının aparatını fren kabının ağzına vidalayınız ve fren sistemine basınçlı hava veriniz.

 Tekerleklerdeki hava alma vidasını teker teker açarak fren sisteminin havasını alınız.  Hava alma işlemine fren merkez silindirine yakın olan tekerden başlayınız.  Bütün tekerleklerden hava alma işlemi bittikten sonra hidrolik kabında eksi olan seviyeyi normal dolum çizgisine kadar tamamlayınız.  Sitemde hidrolik kaçağı kontrolü yaptıktan sonra aracı liften indirerek fren sistemini test ediniz. 87

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME Öğrenme faaliyetinde edindiğiniz bilgileri ölçmeye yönelik Doğru-Yanlış tipi sorular hazırlanmıştır. Bu soruları kendinize uygulayınız.

SORULAR

Doğru

Hidrolik direksiyon sistemlerine 20–50 ince yağ kullanılmaktadır.

Mekanik direksiyon sistemlerinde 10 numara ince yağ kullanılır.

Direksiyon sistemlerinde direksiyon kutusunun hareketi tekerlere rotil ile iletilir.

Rot başları yenisi ile değiştirildiğinde aracın ön düzen ayarını bozulmaz

Yüksek hızlarda rot başları aşınmış araçlarda yolda gezinti meydana gelir.

Fren ve süspansiyon test cihazında süspansiyon salınımları çok uzun sürerse amortisör sağlamdır.

Fren test cihazında ölçüm anında ön tekerlerin fren güçleri eşit değil ise frenleme anında fren gücü yüksek olan tarafa araç çekme yapar.

Kamber açısı araca önden bakıldığında ön tekerlerin ön kısmının içe veya dışa açıklığına denir.

Rot ayarı bozuk olan aracın rot başında bulunan ayar vidasından, rotilin boyunun uzatılıp kısaltılmasından ayarlanmaktadır.

Fren hidroliği kaynama noktasına göre yağ kalitesi ölçülür. Kalitesi düşük olan yağın kaynama noktası düşük olur.

Tekerlek balansı bozuk olan araç sağa veya sola çekme yapar.

Sayar balans cihazı ile tekerlek ile dönen diğer parçaların da balansı yapılır.

Yanlış

DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda verdiğiniz cevaplar ile cevap anahtarını karşılaştırınız. Yanlış cevaplarınız var ise ilgili konuları tekrar gözden geçiriniz. Soruların hepsin doğru cevapladıysanız bir sonraki öğretim faaliyetine geçiniz.

ÖĞRENME FAALİYETİ–3 ÖĞRENME FAALİYETİ–3 AMAÇ Oto elektrik- elektronik sistemlerinin diyagnostiğini yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA Günümüz araçlarında kullanılan redüksiyonlu tip marş motorlarının avantajları nelerdir araştırınız. Araştırma sonunda rapor hazırlayarak sınıfta arkadaşlarınız ile paylaşınız.

3. OTO ELEKTRİK- ELEKTRONİK SİSTEMLERİ DİYAGNOSTİĞİ 3.1. Akü ve Elektrik- Elektronik Tesisatı Diyagnostiği Araçlarda kullanılan aküler belirli bir periyotta kontrol edilmelidir. Akülerin içinde sürekli kimyasal reaksiyon gerçekleştiği için içeride bulunan elektrolitin özelliği sürekli değişir. Akülerde genellikle şu kontroller yapılmaktadır.

3.1.1. Gözle Kontrol Aküler göz ile kontrollerinde çatlaklık, kırıklık, kutup başı, elektrolit seviye kontrolü yapılmaktadır. Akü gövdesinde çatlak veya kırıktan dolayı elektrolit sızıntısı var ise akü yenisi ile değiştirilmelidir. Elektrolit sızıntısı bol su ile yıkanmalıdır. Resim 3.1’de akü elemanlarına saf sı ilavesi yapılması verilmiştir.

Resim 3.1: Akü elemanları içerisine saf su ilavesi

Akülerde şarj olayında meydana gelen kimyasal reaksiyondan dolayı sürekli gaz halinde su buharı çıkar. Bu sebepten akülerde sürekli saf su eksilmektedir. Elektrolit seviyesi düşük ise saf su ile tamamlanmalıdır. Akü içerisindeki kurşun plakalar havadaki oksijen ile uzun süre temas ederse plakalar sülfatlaşarak özelliklerini kaybeder. Akü eleman kapakları sökülerek her bir elemanın elektrolit seviyesi kontrol edilir. Elektrolit seviyesi düşük olan elemana saf su ilavesi yapılır. Saf su ilavesi yapıldıktan sonra akü kutup başları kontrolü yapılır. Akü kutup başları eğilmiş, gevşek, oksitlenmiş olmamalıdır. Resim 3.2’de akü kutup başları doğru bağlantı şekli verilmiştir.

Resim 3.2: Akü kutup başı bağlantısı

Oksitlenmiş akü kutup başları sodalı su ile iyice temizlenmelidir. Temizleme işleminden sora bol su ile akünün dış yüzeyi yıkanmalıdır. Sodalı su ile temizlenirken akü içerisine kesinlikle sıvı kaçırılmamalıdır. Resim 3.3’te verilen özel aparat ile kutup başları temizlenmelidir.

Resim 3.3: Akü kutup başı temizleme fırçası

Temizlenen kutup başları tekrar yerine uygun bağlama şekli ile vidalanmalıdır. Unutmayınız, kutup başları sökülürken ilk olarak eksi kutup başı sökülür, daha sonra artı kutup başı sökülür. Tekrar kutup başları takılırken ilk önce artı kutup başı takılır, sonra eksi kutup başı takılır. Bu şekilde olası kısa devrenin önüne geçilerek aracın üzerinde bulunan elektronik parçaların ve alternatörün arızalanması engellenir. Akülerin kablo bağlantıları gevşek ve yanık olmamalıdır. Aküler marş anında yüksek akım ile marş motorunu çevirdikleri için marş kabloları muntazam olmalıdır. Resim 3.4’te pozitif (Kırmızı) ve negatif (Siyah) kutup başları ve kablo bağlantıları görülmektedir.

Resim 3.4: Marş kabloları

3.1.2. Yoğunluk Kontrolü Akülerin yoğunlukları şarj ve deşarj olaylarında sürekli değişir. Bir akünün tam dolu veya boş olduğu, elektrolitin yoğunluğu kontrol edilerek öğrenilebilir. Resim 3.5’te akü yoğunluğunun ölçülmesinde kullanılan hidrometre görülecektir.

Resim 3.5: Hidrometre

Akü eleman kapakları açılarak hidrometrenin horumu elektrolit içine daldırılır. Hidrometrenin hortumu elektrolitin içine daldırılırken hidrometre pompası basılı tutulur. Hidrometre hortumu elektrolit içinde iken pompa serbest bırakılarak elektrolitin hidrometre içine dolması sağlanır. Hidrometre içinde bulunan şamandıra elektrolitin yoğunluğuna göre bir değer gösterir. Hidrometre içindeki şamandıra, elektrolitin o anki yoğunluğunu ölçerek bizlere akünün şarj durumu hakkında bilgi verir. Tablo 3.1’de akü yoğunluğuna göre şarj değerleri verilmiştir. 27° C’deki Yoğunluk (kg/cm3)

Şarj Durumu

Akü İçin Yapılması Gereken İşlem

1,250 – 1,280

Tam Dolu

Yük testinde kullanılabilir.

1,200– 1,240

Kısmen Dolu

Normal şarj edilmelidir.

1,200 ve aşağısı

Tam Boş

Derhal şarj edilmelidir.

Tablo 3.1: Akünün yoğunluğuna göre şarj durumu

Hidrometre ile akü yoğunluğu ölçülür. Yoğunluk ölçüm işleminde akünün sıcaklığı önemlidir. Akü yoğunluğu normal oda şartlarında 26,6 ºC’de ölçülmelidir. Bu sıcaklıktan yüksek sıcaklıklarda yapılan ölçüm işlemlerinde yoğunluk olması gerekenden düşük çıkmakta ve düşük sıcaklıklarda yapılan ölçümlerde ise olması gereken değerden yüksek çıkmaktadır. Akü yoğunluğu her 5,5°C’de 0,004 kg/cm3 değerinde değişmektedir. 93

Örnek olarak akü elektrolit sıcaklığı 60 ºC ise ve hidrometre ile ölçülen değer 1.250 kg/cm3 ise akünün gerçek yoğunluk değeri bu değerden yüksek olmalıdır. 60 ºC- 27 ºC = +33 ºC fark vardır ve bu fark akünün yoğunluğunu 33/5,5 = 6 ve 6x0,004= 0,024 kg/cm3 değerinde akünün yoğunluğunu düşük çıkarmaktadır. Akünün gerçek yoğunluk değeri 1,250+0,024= 1,274 kg/cm3’dür.

3.1.3. Kapasite Muayenesi Akünün kapasitesi, marş anında akünün geriliminin belirli bir değerin altına düşmemesi olayıdır. Akü kapasite ölçme işleminde akü üzerindeki reklam bilgisinden yararlanılır. Aküler örnek olarak 12 Volt, 60 Ah gibi reklam değerleri ile üretilir. Akü üzerindeki bu değerler akünün bir saat boyunca sürekli 12 volt ve 60 amper verebileceğini bize söylemektedir. İkinci olarak akü kapasitesi, kapasite muayene cihazı ile yapılır. Resim 3.6’da basit bir akü kapasite muayene cihazı verilmiştir.

Resim 3.6: Kapasite muayene cihazı

Kapasite muayene cihazının maşaları doğru akü kutuplarına bağlanır. Cihaz üzerinde yükleme kolu düğmesi bulunmaktadır. Yükleme düğmesi ile 3–5 saniye akü yüklenir ve cihazın ekranından akünün kapasitesine uygun bölümden yükleme sonucuna bakılır. Yükleme anında akünün kapasitesine uygun bölümde cihazın ibresi yeşil bölgede ise akünün kapasitesi iyidir. Yükleme cihazın ibresi sarı veya kırmızı bölümde ise akünün kapasitesi kötüdür veya akü sülfatlaşmaya başlamıştır. Akü kapasitesi düşmesi demek, marş anında akünün yeterince marş motorunu çevirememesi demektir. Bu durum, kış aylarında daha iyi anlaşılır. Kapasitesi kötü veya sülfatlaşmış akü kış aylarında marş motorunu çok az çevirmekte veya hiç çevirmemektedir. Bu durumda kapasitesi kötü akünün yenisi ile değiştirilmesi gerekir. Diğer bir kapasite ölçme yöntem ise aracın marş anında akü gerilimini ölçmektir. Aracın motorunun çalışmaması için gerekli önlem alınır. Aracın farları ve varsa ısıtıcısı açılır ve motora marş yaptırılır. Marş anında ( Marş süresi 5 saniyeyi geçmemelidir) akünün voltajı ölçülür, akü voltajı marş anında 9,6 Volt'un altında ise akünün kapasitesi düşüktür ve şarja ihtiyacı, vardır. Akü şarj edildikten sonra tekrar ölçüm yapılır ölçüm sırasında akü gerilimi 9,6 Volt'un altına düşüyor ise akü sülfatlaşmıştır ve yenisi ile değiştirilmelidir. 94

3.2. Marş Sistemleri Diyagnostiği Araçlarda içten yanmalı motorları ilk harekete geçirmek için marş motoru kullanılır. İçten yanmalı motorun ilk harekete geçebilmesi için yaklaşık 100–150 d/d arasında döndürülmesi gerekir. Marş motoru, içten yanmalı motoru akünün durumun iyi olmasına rağmen istenen devirde çeviremiyor ise marş motorunda arıza vardır. Marş motorunun arızasının giderilmesi için arızanı tespit edilmesi gerekir. Marş motoru aracın üzerinde iken çektiği akımın ölçülmesi ile durumu hakkında bilgi alınabilir. Marş motorunun çektiği alım iki şekilde ölçülebilir. İlk olarak bataryanın artı kutubundan marş motorunun selenoid girişine seri ampermetre bağlanır ve marş anında, marş motorunun çektiği akım ölçülebilir. İkinci olarak kablo üstü ampermetresi ile bataryadan marş motoruna giden marş kablosunun üzerinden marş anında marş motorunun çektiği akımı ölçülür. Resim 3.7’de marş motorunun akımının kablo üstü ampermetresi ile ölçülmesi verilmiştir. Her iki ölçüm yöntemi ile marş motorunun çektiği akım ölçülür. Ölçüm sonuçları üretici firmanın katalog değerleri ile karşılaştırılarak marş motorunun durumu hakkında yorum yapılır.

Resim 3.7: Marş motorunun akımının ölçülmesi

Katalog değerine göre fazla akım çeken marş motoru aracın üzerinden sökülerek arızası giderilmelidir. Marş motorunu sökmek için batarya kutup başlarını sökülür. Marş motorunun selenoid ana giriş terminalindeki batarya kablosu sökülür. Marş motorunun blok vidaları yerinden sökülerek marş motoru yerinden çıkartılır. Resim 3.8’de marş motor blok vidalarını yerinen sökülmesi verilmiştir.

Resim 3.8: Marş motorunun blok vidalarının sökülmesi

Marş motoru yerinden söküldükten sonra tamir işlemi için marş motorunun sökülmesi gerekir. Marş sistemleri modülünde marş motorunun kontrolleri detaylı bir şekilde anlatılmıştır. Marş motorunda gerekli tamir işlemi yapıldıktan sonra araç üstüne tekrar takılır. Marş motoru araç üstünde kontrol edildikten sonra araç teslim edilir.

3.3. Şarj Sistemleri Diyagnostiği Şarj sistemi, motor çalıştığı sürece sistemde bulunan bataryayı şarj ederek sistemde bulunan diğer alıcıları beslemek için kullanılır. Şarj sisteminde bir arıza oluğu anda aracın gösterge panelinde batarya şarj lambası yanarak sürücüyü uyarır. Göstergede şarj ikaz lambasının yanmasından sonra artık şarj sistemi aracın bataryasını şarj etmemektedir. Bu durumda batarya belirli bir müddet sonra deşarj olabilir. Bu arızanın önüne geçilmesi için şarj sisteminde arıza tespit işlemi yapılarak arızalı parçanın değiştirilmesi gerekir. Resim 3.9’da şarj ikaz lambasının gösterge panelinde yanması verilmiştir.

Resim 3.9: Şarj sistemi arıza ikaz lambası

Resimde verilen ikaz lambası yandığı anda aracın alternatörü artık aküyü şarj etmemektedir. Bu durumda alternatörü çeviren kayış kopmuştur veya alternatör arızalıdır. Aracın kaputu açılarak alternatörü çeviren kayış kontrol edilir. Eğer kayış sağlam ise alternatör ve elektrik devresinde arıza vardır. Resim 3.10’da alternatörün ürettiği gerilimin ölçülmesi verilmiştir. Burada motor çalışırken alternatörün ürettiği gerilim ölçülür, motor çalışmazken test cihazı akü uçlarındaki gerilimi 12 Volt ölçer. Motor çalıştığında şarj sistemi çalışıyor ise akü gerilimi 14,5 Volt civarına çıkar. Motor çalışırken test cihazı istenilen şarj akımını göstermiyorsa muhtemel arıza:   

Alternatöre bağlı olan regülatörde Alternatörün kömürlerinde Alternatör sargılarında olabilir.

Resim 3.10: Şarj sistemi gerilim kontrolü

3.4. Isıtma- Soğutma ve Havalandırma Sistemleri Diyagnostiği 3.4.1. Isıtma Sistemi Araçlardaki ısıtma sistemleri; motorun soğutma sistemini kullanarak veya ek bir elektrikli ısıtıcı kullanılarak yapılmaktadır. Genellikle bütün araçlarda motor soğutma sistemi kullanılarak ısıtma işlemi yapılır. Motorun soğutma sisteminde bulunan su pompasından aracın sürücü mahallinde bulunan kalorifer radyatörüne motorun soğutma suyunun verilmesi ile araç içi ısıtılırken, motor sistemi soğutulmaktadır. Isıtma işlemi motorun soğutma suyunun belirli bir dereceye gelmesi ile yapılmaktadır. Sürücü, aracın soğutma suyunu kalorifer radyatörüne veren vanayı açarak, araçta bulunan ısıtma sistemine sıcak suyun gelmesini sağlamaktadır. Kalorifer radyatörünün arkasında bulunan elektrikli fan ile sıcak havanın aracın içine üflenmesi sağlanmaktadır. Isıtma sisteminde arıza var ise araç diyagnostik cihazına bağlanarak ısıtma sistemi arıza kontrolü yapılır. Araç diyagnostik cihazına bağlanarak araç üzerinde ısıtma modülü var 97

ise arıza hafızası kontrol edilir. Resim 3.11’de diyagnostik cihazı ile ısıtma modülüne giriş ekranı görülmektedir.

Resim 3.11: Diyagnostik cihazı ile ısıtma kalorifer modülüne giriş ekranı

Diyagnostik cihazı ile kontak anahtarı açıkken ısıtma sistemi modülüne girilir. Isıtma sisteminde arıza hafızası kontrolü yapılır. Resim 3.12’de ısıtma sisteminin arıza hafızası kontrolü verilmiştir.

Resim 3.12: Diyagnostik cihazı ile ısıtma kalorifer modülüne arıza kontrol ekranı

Arıza hafızası kontrolünden sonra sistemde sensör ve aktör arızası var ise hata ekranına gelir. Hatanın ne tip bir hata olduğu ilgili hata üzerine gelinerek tespit edilmektedir. Resim 3.13’te örnek diyagnostik cihazı hata ekranı verilmektedir.

Resim 3.13: Diyagnostik cihazı ile ısıtma kalorifer modülü hata ekranı

Arıza hafızası taramasından sonra ısıtma sisteminde meydana gelen elektronik arızalar ekranda görülür. Diyagnostik cihazı ile sistemde arıza hafızası silme işlemi yapılır. Silme işleminden sonra arıza hafızası tekrar taranır ve sistemde kalıcı arıza var ise tekrar ekrana gelir. Bu durumda arızalı sensör ve aktörler kontrol edilir. Isıtma sisteminde aktör arızası var ise sigorta kutusunda ısıtma sistemi ile ilgili sigortalar kontrol edilir. Patlak olan sigortalar yenisi ile değiştirilir. Isıtma sisteminde arızalı parçalar değiştirildikten sonra diyagnostik cihazı ile tekrar arıza hafızası kontrol edilir. Arıza giderildikten sonra diyagnostik cihazı araçtan sökülerek ısıtma sistemi test edilir. Motor normal çalışma sıcaklığına gelene kadar ısıtılır ve kalorifer sistemi açılır. Isı ayar düğmesi sıcak konuma getirilir. Hava üfleme fanı her kademede kontrol edilir. Isıtma sistemi istenen sıcaklığı ayarlıyorsa ve üfleme fanı her devirde çalışıyor ise sistemdeki arızalar giderilmiş olur. Son kontrolden sonra araç teslim edilir.

Resim 3.14: Isıtma sistemi çalışma kontrolü

Sistemde elektronik arızalar giderildikten sonra soğutma suyu kaçak kontrolü yapılmalıdır. Kalorifer radyatöründe kaçak var ise radyatörden sızan soğutma suyu aracın içine akabilir. Kışın sık sık soğutma suyu seviyesi kontrol edilmelidir. Soğutma sisteminde basınç artısı en zayıf nokta olan kalorifer radyatörünü patlatır. Soğutma suyu kaçıran kalorifer radyatörü yenisi ile değiştirilmelidir. Kalorifer radyatörünün değişmesi için kalorifer radyatörüne giden bütün suyun boşaltılması gerekir. Bunun için motor bölmesinde kalorifer radyatörüne giden hortumlar sökülür. Motorun soğutma suyunun boşa akmaması için hortumların ağzı tıpa ile kapatılır. Sürücü bölmesinde kalorifer radyatörü yerinden sökülür ve yenisi ile değiştirilir. Soğutma sisteminde bütün hortum ve kelepçeler kontrol edilir. Tekrar soğutma sistemine gerekli miktarda soğutma sıvısı doldurulur. Motor çalışma sıcaklığına gelene kadar çalıştırılır. Yeni takılan kalorifer radyatöründe kaçak kontrolü yapılır. Sistemde sıvı kaçağı yok ise motor stop edilerek teslim edilir.

3.4.2. Soğutma Sistemi (Klima) Otomobillerde kullanılan klima sistemleri, araç içinin ısısını yaz aylarında istenen sıcaklığa düşürmekte kullanılır. Resim 3.15’te otomobillerde kullanılan klima sistemlerinin parçaları verilmiştir. Klima sistemlerinde kullanılan soğutucu gaz (R134a), klima kompresörü tarafından yaklaşık 27 bar basınçta sıkıştırılarak kurutucuya yollanır. Basınçlı gaz kurutucudan geçtikten sonra kondensere geçerek gazın ısısı düşürülür. Yüksek basınçlı ve düşük sıcaklı gaz genişleme vanasından geçerken gaz haline dönüşür. Genişleme vanasından geçerken soğutucu; sıvı halden gaz hale geçerek dışarıdan ısı alır. Evaparatörden geçerken gazın basıncı düşerek tekrar ısınır. Düşük basınçlı soğutucu gaz, tekrar kompresöre girerek basınçlandırılır. Tekrar basınçlı gaz aynı yolu izleyerek bu işlem tekrar edilir.

100

Resim 3.15: Klima sistemi

Araç içinde sürekli çalışan klima maksimum 12 ºC soğuk hava üflemektedir. Bu sıcaklığın üzerinde veya çok sıcak hava üfleyen klima sisteminde arıza vardır. Klima sistemleri genellikle sistemde dolaşan soğutucu gazın eksilmesi ile soğutma işlemini yapamaz. Bu durumda sistemde dolaşan gazın yenisi ile değiştirilmesi gerekir. Diyagnostik cihazı ile klima sisteminde kullanılan sensör ve aktörlerin kontrolü yapılır. Klima sistemi arızalı araca diyagnostik cihazı bağlanarak kontak anahtarı açılır. Diyagnostik cihazı ile aracın üzerinde bulunan klima modülüne girilir. Resim 3.16’da diyagnostik cihazı ile klima modülüne giriş ekranı görülmektedir.

101

Resim 3.16: Örnek diyagnostik cihazı ile klima kontrol modülüne giriş ekranı

Diyagnostik cihazı ile klima modülüne giriş yapılır ve sistemde arıza hafızası kaydına bakılır. Resim 3.17’de klima sistemi arıza kaydı ekranına girişi verilmiştir.

Resim 3.17: Diyagnostik cihazı ile klima kontrol modülü arıza hafızası kontrol ekranı

Arıza hafızası kontrolünde sonra klima sisteminde arızalı olan sensör ve aktörler ekrana gelir. Arıza hafızasında bulunan sensör ve aktörlerin bağlantı soketleri kontrol edilerek arıza hafızası silinir ve tekrar sistemde arıza hafızası kontrolü yapılır. Diyagnostik cihazı ekranına gelen arızalar kalıcı sistem arızalarıdır ve arızalı parçaların değiştirilmesi gerekir. Resim 3.18’de klima sistemi arıza kaydı ekranı verilmiştir.

102

Resim 3.18: Diyagnostik cihazı ile klima kontrol modülü hata ekranı

Ekranda verilen hata ile ilgili olan sensör ve aktörler kontrol edilir. Hata açıklamasına göre sistemde arıza giderilir. Arıza giderildikten sonra sistemde arıza kaydı ekranına bir daha bakılır. Sistemde hata yok ise klima test edilir. Test esnasında klima sistemi yeterli soğutma işlemi yapılamıyorsa gaz kontrolü yapılır. Resim 3.19’da klima sisteminin soğutma işlemi kontrolü verilmiştir.

Resim 3.19: Klima sistemi soğutma kontrolü

Klima sisteminde diyagnostik cihazı ile sistemde meydana gelen elektrik arızaları giderildikten sonra sistemde yapılan çalışma testinden sonra klima yeterince soğutmuyorsa sistemde gaz değişim işlemi yapılmalıdır. Resim 3.20’de verilen cihaz, klima sisteminde gaz kaçak kontrolü, yeni gaz dolumu, sistem yağlama işlemi ve gaz kaçaklarının bulunması için renklendirme işlemi yapmaktadır.

103

Resim 3.20: Klima gaz doldurma cihazı

Klima sisteminde kaçak var ise yerinin tespit edilerek arızalı parçanın değiştirilmesi gerekir. Klima sisteminde bulunan gazın içerisine sarı renkli bir madde eklenerek sistemdeki kaçaklar daha kolay bulunabilir. Resim 3.21’de klima sisteminde kaçak kontrolü için kullanılan kontrol lambası verilmiştir.

Resim 3.21: Klima gazı kaçak kontrol lambası

Kaçak kontrol lambası ile klima sisteminde bulunan parçalar karanlık bir ortamda kontrol edilir. Kaçak olan bölgede meydana gelen sızıntı mor ışık ile görülebilir. Bu şekilde sistemde kaçakların yerleri tespit edilerek arızalı parça değiştirilir. Klima gazı kontrol cihazı aracın yanına çekilerek aracın kaputu açılır. Cihazın üzerinde bulunan kırmızı ve mavi renkli basınç boruları aracın klima sistemine bağlanır. Resim 3.22’de cihazın basınçlı borularının sisteme bağlanışı verilmiştir. 104

Resim 3.22: Klima gaz doldurma cihazı bağlantı hortumları

Cihaz üzerinde bulunan kırmızı renkli hortum alçak basınç hattına, kırmızı renkli hortum ise yüksek basınç hattına bağlanmalıdır. Bağlantı işleminden sonra klima dolum cihazı çalıştırılarak aracın klima sisteminde bulunan bütün soğutma sıvısı emdirilir. Test işlemini cihaz kendisi otomatik olarak yapmaktadır. Araç üzerinde bulunan klima sistemindeki bütün soğutma gazı cihaz tarafından çekildikten sonra cihaz klima sisteminde vakum oluşturarak sistemde kaçak kontrolü yapmaktadır. Kaçak kontrolü sırasında sistemde kaçak var ise cihaz bizi uyararak kaçağın yerinin tespit edilmesini istemektedir. Sistemde bulunan kaçak arızası giderildikten sonra cihaz tekrar kaçak kontrol testini başlatır. Sistemde kaçak olmadığını tespit ettikten sonra klima sistemine Gerekli miktarda soğutma gazı, yağla yağı ve boya maddesi doldurur. Gaz dolum işlemi bitikten sonra cihaz araç üzerinden sökülür ve sistem test edilir. Motor çalıştırılarak klima sistemi açılır ve aracın içinde bulunan hava üfleme bölümlerinden klimanın soğutma sıcaklık derecesi ölçülür. Sistem normal çalışıyor ise son kontrollerden sonra araç teslim edilir.

3.5. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri Diyagnostiği Araçlar trafikte seyir halinde iken diğer sürücüleri ve yayaları bilgilendirmek, uyarmak ve görünmesini sağlamak amacıyla otomobillerde birtakım ışık ve ses sistemleri kullanılmaktadır. Araç üzerinde bulunan ses ve ışık sistemleri belirli periyotta kontrol edilmelidir.

3.5.1. Stop Lambaları Araçlarda gece sürüşlerinde diğer araçlara ve yayalara görünmek için değişik renkte lambalar kullanılmaktadır. Resim 3.23’te otomobillerde kullanılan stop lambaları görülmektedir.

105

Resim 3.23: Otomobillerde kullanılan stop lambaları

Stop lambalarında; park lambaları, fren lambaları, sinyal lambaları, geri vites lambaları gibi değişik amaçlar için lambalar bulunmaktadır. Park lambaları kırmızı renkte olup aracın farları yandığı anda park lambaları da yanar. Park lambaları yandığında plakanın görülmesi için plakalıkta bulunan lambalar da yanmaktadır. Seyir halinde iken fren pedalına basıldığı anda aracın stop lambalarında bulunan fren lambalarının yanması ile aracın yavaşladığı veya duracağı işaret edilir. Fren lambaları diğer lambalardan daha şiddetli yanarak sürücüleri uyarır. Aracın sağa veya sola dönüşlerini haber vermek için aracın ön ve arka kısmında sarı renkte sinyal lambaları bulunmaktadır. Sürücü direksiyon simidinin yanında bulunan sinyal kolu ile sağa veya sola sinyal verebilir. Resim 3.24’te sinyal sisteminin basit bir şema halinde görülmektedir. Sürücü sinyal kolu ile sinyal verdiği anda sigorta kutusunda bulunan sinyal modülü hangi lambanın sinyal vermesi gerektiğini sinyal kolundan öğrenerek ön farlarda ve stop lambalarında bulunan sinyal lambalarını yakar. Sinyal lambalarının yanması ile göstergelerde bulunan sinyal ledleri de yanarak sürücüye sinyal verildiği ikaz edilir. Sinyal lambalarından biri yanmaz olduğunda, sinyal modülü sağlam olan lambayı daha hızlı yakıp söndürerek sinyal sisteminde arıza olduğunu haber verir.

106

Resim 3.24: Otomobillerde kullanılan sinyal sistemi elemanları

Araç geri vitese takıldığında trafikte bulunan diğer araçları uyarmak için stop lambalarında beyaz renkte geri vites lambaları yanmaktadır. Geri vites lambaların yanması ile trafikteki diğer araçlar, aracın geriye doğru hareket edeceğini algılamaktadır. Sisli havalarda otomobillerin arkasında ve önünde seyir eden diğer araçların birbirlerini görmeleri amacıyla sis lambaları bulunmaktadır. Resim 3.25’de stop lambalarında kullanılan lambaların güçleri verilmiştir.

Resim 3.25: Stop lambalarında kullanılan ampullerin güçleri

Stop lambalarında kullanılan ampullerin özellikleri şöyledir;    

Sinyal lambalarında 12 volt 21 watt sarı renkli sinyal ampulü kullanılmaktadır. Fren lambalarında 12 volt 21 watt beyaz renkli ampul kullanılmaktadır. Park ve plaka lambalarında 12 volt 5 watt ufak beyaz ampul kullanılmaktadır. Geri vites ve sis lambalarında 12 Volt 21 Watt beyaz renkli ampuller kullanılır. 107

Stop lambalarında yanan lambaların yerine aynı güçte lamba takılması gerekir. Stop lambası yerinden uygun anahtar ile sökülür. Resim 3.26’da stop lambalarında kullanılan 12 Volt ampuller görülebilir.

Resim 3.26: Stop lambalarında kullanılan ampuller

Patlak olan stop lambaları yerinden çıkarılarak aynı güçte sağlam lamba ile değiştirilir. Resim 3.27’de stop lambalarının yenisi ile değiştirilmesi görülmektedir.

Resim 3.27: Stop lambalarının yenisi ile değiştirilmesi

Stop lambalarında kullanılan lambalar sağlam olmasına rağmen yanmıyor ise, yanmayan lambaların sigortaları atmış olabilir. Sigorta kutusu açılarak ilgili lambanın sigortası yanık ise eş değer sigortası ile değiştirilmesi gerekir.

108

3.5.2. Far Sistemi Seyir halinde iken etrafı ve diğer araçlara görünmek için aracın ön tarafında farlar bulunmaktadır. Farlar yüksek ışık kaynaklarıdır. Resim 3.28’de araçlarda kullanılan farlar verilmiştir.

Resim 3.28: Otomobillerde kullanılan far sistemi

Far sisteminde halojen lambalarının gücünün yüksek olmasından dolayı fazla akım çekmektedirler. Far ve sis lambalarında kullanılan ampullerin güçlerinin uygun seçilmesi gerekir. Resim 3.29’da otomobillerin far ve sis lambalarında kullanılan ampul tipleri verilmiştir.

Resim 3.29: Otomobil farlarında kullanılan ampul çeşitleri

Gece sürüşlerinde karşı taraftan gelen aracın farlarının diğer sürücünün gözünü almaması için far ayarı yapılması gerekir. Far sisteminde uzun ve kısa far olmak üzere iki tip halojen lamba kullanılır. Bazı halojen lambalarda kısa ve uzun lambalar bir arada bulunmaktadır. Resim 3.30’da uzun ve kısa farın bir arada olduğu halojen ampul verilmiştir. 109

Resim 3.30: Halojen ampul

Aracın üzerindeki far sisteminde arıza giderme veya ampul değişimi yapıldıktan sonra far ayarının yapılması gerekir. Far ayarı, far ayar cihazıyla veya duvara 7,5 metre uzaklıkta pratik olarak yapılır. Resim 3.31’de aracın farlarının far ayar cihazı ile ayarlanması verilmiştir.

Resim 3.31: Far ayar cihazı ile farların ayarlanması

Far ayar cihazı olmayan yerlerde farlar düzgün bir duvara farların yakılması ile ayarlanır. Araç düz bir zeminde ve duvara 7.5 metre uzaklığa alınır. Aracın ön alan iz düşümü duvara işaretlenir. Aracın iz düşümü lazer pointer kullanılarak yansıtabilinir. Aracın iki farı arasındaki genişlik metre ile ölçülerek duvardaki iz düşüm içine işaretlenir. İşaretleme işlemi bittikten sonra farlar yakılarak duvardaki iz düşüm ile karşılaştırılır. Farlar iz düşüme gelene kadar ayar düğmelerinden ayarlanır. Resim 3.32’de farların duvarda ayarlanması verilmiştir.

110

Resim 3.32: Duvara yansıtma ile farların ayarlanması

3.5.3. Korna Sistemi Otomobillerde ışıklı ikaz sistemlerinin yanı sıra sesli ikaz sistemi olan korna sistemi kullanılmaktadır. Resim 3.33’te otomobillerde kullanılan korna verilmiştir.

Resim 3.33: Otomobillerde kullanılan korna

Direksiyon simidinin üzerinde veya yanında bulunan kol basılı tutulduğu sürece sesli çalarak diğer sürücüleri ve yayaları uyarır. Resim 3.34’te korna sisteminin basit bir şeması verilmiştir.

111

Resim 3.34: Otomobilde kullanılan korna sistemi

Kornaya uzun süre basılması, kornanın yüksek akımdan dolayı oluşan ısıdan yanmasına sebep olur. Yanmış kornanın yenisi ile değiştirilmesi gerekir.

3.5.4. Göstergeler ve Sigorta Kutusu Seyir halinde iken araç ve motorun çalışma durumu hakkındaki bilgilerin sürücüye sürekli bildirilmesi gerekmektedir. Gösterge sisteminde aracın hızı, motorun devri, benzin deposundaki yakıt miktarı, motor sıcaklık göstergesi, araç kilometre bilgisi, araç bilgi ve müzik sistemi ekranı, şarj lambası, yağ lambası, motor arıza ikaz lambaları, hava yastığı ve ABS arıza lambaları bulunmaktadır. Yeni nesil araçlarda motoru çalıştırmak için kontak anahtarı yerine takıldığında, bir kademe çevrildiğinde gösterge sisteminde bulunan bütün ikaz lambaları ve göstergeler test amacıyla 1-2 saniye yanar. Bu durumda iken gösterge sistemindeki arıza tespit edilmektedir. Bazı araçlarda gösterge sistemindeki arızaları tespit etmek için diyagnostik cihazı ile kontrol edilmesi gerekmektedir. Diyagnostik cihazı araca bağlanarak aracın gösterge panelli kontrolü menüsüne girerek test işlemi yapılır. Resim 3.35’te diyagnostik cihazı ile gösterge sistemindeki arıza tespit işlemi yapılmaktadır.

112

Resim 3.35: Diyagnostik cihazı ile gösterge sistemi test işlemi

Diyagnostik cihazı gösterge sistemindeki bütün fonksiyonları teker teker çalıştırarak kontrol etmektedir. Çalışmayan sistem test esnasında tespit edilmektedir. Gösterge panelinde arıza var ise arıza giderme işlemi yapılmalıdır. Arıza giderilemiyor ise gösterge paneli komple yenisi ile değiştirilir.

Resim 3.36: Gösterge panelinin yerinden sökülmesi

Aracın elektrik, elektronik sistemlerinin ve kablo tesisatının güvenliğini sağlamak amacıyla her alıcıya sigorta takılmıştır. Bütün alıcıların sigortası, sigorta kutusunda toplanmıştır. Aracın bütün elektrik sisteminin başlangıç noktası sigorta kutusudur. Araçta çalışmayan bir sistem olduğu zaman ilk kontrol edilmesi gereken yer sigorta kutusudur. Arızalı sistemin sigorta kutusundaki sigortası patlamış ise yensi ile değiştirilir. Yeni sigorta takıldığında tekrar sigorta atıyorsa sistemde kısa devre vardır ve arızanın yerinin tespit edilip giderilmesi gerekir. 113

Yeni sigorta takılmasına rağmen sistem çalışmıyor ise; elektrik kablo bağlantıları ve alıcıların kontrol edilmesi gerekir. Resim 3.37’de bir aracın sigorta kutusu verilmiştir.

Resim 3.37: Sigorta ve role kutusu

Sigorta kutusunda diğer bütün sistemlerin çalışmasını sağlayan röleler de bulunmaktadır. Arızalı sigorta yerinden çıkartılarak eski amper değerine uygun (Aynı renkte) sigorta takılır. Resim 3.38’de otomobillerde kullanılan fiş sigorta verilmiştir.

Resim 3.38: Fiş sigorta

114

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İŞLEM BASAMAKLARI

ÖNERİLER

 Servise gelen müşterinin şikayeti doğrultusunda aracı servise kabul ediniz.  Müşteri şikayetlerini dinleyerek aracı kabul ediniz.  Arızanın nerden ve hangi sebepten kaynaklandığını öğreniniz.

 Müşteri şikayet doldurunuz.

 Müşterinin söyledikleri doğrultusunda müşteri şikayet formunu dikkatlice doldurunuz. formunu  Aracın kilometre ve yakıt deposu seviyesi bilgisini müşteri şikayet formuna yazarak araç sahibine onaylatınız.  Aracın kaputunu açarak aküyü gözle kontrol ediniz.

 Akünün kontrollerini yaparak arızasını gideriniz.

 Akünün kutup başlarını sökünüz. Kutup başlarını sökerken sökme ve tekrar takarken takma kurallarına uyunuz.

115

 Akü üzerinde herhangi bir çatlaklık veya kaçak var ise aküyü yenisi ile değiştiriniz.

 Akü üzerindeki pislik ve oksitlenmeleri sodalı su ile temizleyiniz.

 Akü kutup başlarını uygun fırça ile temizleyiniz. 116

 Temizleme işlemi esnasında eldiven ve gözlük kullanınız.  Diyagnostik cihazının maşalarını akünün kutup başlarına doğru bir şekilde bağlayınız.

 Aküyü test cihazı ile yükleyiniz. Yükleme esnasında test cihazının ibresinin hangi bölgede olduğuna dikkat ediniz.

117

 Aküyü 5 saniyeden fazla yüklemeyiniz.  Yükleme esnasında ibrenin gösterdiği değer test cihazının yeşil bölgesinde ise akünün durumunun iyi olduğunu gösterir.  İbre kırmızı bölgede ise akünün içerisinde kaçak veya plakalarda sülfatlaşma olabilir. Bu durumda akünün yenisi ile değiştirilmesi gerekir.  Akünün eleman kapaklarını açınız.

 Akü elemanlarının ölçünüz.

118

yoğunluğunu

teker

 Yoğunluk ölçüm işlemi sırasında hidrometreyi dik tutunuz.  Yoğunluk ölçüm işlemi bittikten sonra akünün şarj durumunu tespit ediniz.  Akü boş olmasına rağmen yoğunluğu çok fazla çıkıyor ise akü içerisine saf su ilave ediniz.

 Aküyü şarj durumuna göre şarj cihazına bağlayınız.  Akü şarj olduktan sonra aracın üzerine bağlayınız.

119

 Akünün bütün kontrol işlemleri bittikten sonra aracı teslim ediniz.  Aracın kaputunu açarak marş yapınız. Marş anında anormal çalışma olup olmadığını kontrol ediniz.  Marş anında marş motorunun çektiği akımı ölçünüz.

 Arızalı marş motorunu aracın üzerinden sökerek arızasını gideriniz.

 Marş motoru üretici firmanın katalog değerinden fazla akım çekiyor ise marş motorunu aracın üzerinden sökünüz.  Marş motorunu sökmeden önce bataryanın kutup başlarını sökünüz.  Kontak anahtarı ile marş yaptığınız halde marş 120

motoru çalışmıyor ise marş motorunun kablo bağlantılarını kontrol ediniz.

 Kablo bağlantıları sağlam ise marş motorunu yerinden sökünüz.

 Marş motorunu söktükten sonra Marş Motoru modülünde anlatıldığı gibi marş motorunun kontrollerini yapınız.  Arızası giderilen marş motorunu kontrol etikten sonra yerine takınız.  Marş motoru aracın üzerinde iken kontrol ediniz. Çalışması normal ise aracı teslim ediniz.  Motor çalışırken aracın göstergesinde şarj ikaz lambası yanıyor ise şarj sistemini kontrol ediniz.  Şarj sisteminde gerekli kontrol  Şarj sistemi test cihazını akünün kutup başlarına ve muayene işlemini yaparak bağlayınız. arızalı parçaları değiştiriniz.  Motoru çalıştırarak şarj sisteminin ürettiği gerilimi ölçünüz.

121

 Şarj gerilimi 14,5 voltun altında veya üzerinde ise şarj sistemindeki arızayı tespit ediniz.  Şarj sistemindeki kablo bağlantılarını kontrol ediniz.

 Arıza regülatörde ise regülatörü yenisi ile değiştiriniz.  Alternatörü yerinden sökmeden önce akünün kutup başlarını sökünüz.

 Alternatörü yerinden sökerek Şarj Sistemi modülünde anlatıldığı gibi kontrol ederek arızasını gideriniz. 122

 Arızası giderilmiş alternatörü tekrar araç üzerine takınız.

 Alternatörün kayış gerginliğini ayarlayınız.

 Alternatörü test cihazı ile kontrol ettikten sonra aracı teslim ediniz.  Aracın koltuklarına ve direksiyonuna koruma kılıfını takınız.  Aracın ısıtma sistemindeki  Isıtma sistemini kontrol etmek için motoru çalışma arızayı tespit ederek arızasını sıcaklığına kadar çalıştırınız. gideriniz.

123

 Motor çalışırken ısıtma sitemini kontrol ediniz.  Hava üfleme fanının bütün devirlerini kontrol ediniz.  Isıtma sisteminde bir arıza var ise arızanın sebebini araştınız.  Hava üfleme fanı çalışmıyor ise sigortasını kontrol ediniz.

 Motorun soğutma sistemindeki sıvı seviyesini kontrol ediniz.

124

 Seviye eksik ise antifrizli su ekleyiniz.  Motorun soğutma sisteminde kaçak var ise kaçak yerini tespit ediniz.  Soğutma sisteminde arıza giderildikten sonra ısıtma sistemini tekrar test ediniz.  Soğutma sistemi normal çalışıyor ise aracı teslim ediniz.  Motoru çalıştırarak aracın kliması açınız.

 Klima sisteminde meydana  Hava üfleme kanallarında klimanın üfleme sıcaklığı gelen arızaları tespit ederek kontrol ediniz. tamir ediniz. Tamir işlemi bittikten sonra klima sistemine soğutucu gaz doldurunuz.

 Üfleme sıcaklığı 12 ºC’nin çok üstünde ise klima isteminde gaz kaçağı kontrolü yapınız.  Gaz kaçak kontrol lambası ile aracın kaçak olan yerleri kontrol ediniz.

125

 Kaçak tespit edilirse arızalı parçaları yenisi ile değiştiriniz.  Klima sistemine gaz doldurmak için hazırlık yapınız.

 Klima cihazını aracın klima boru girişlerine bağlayınız.

126

 Klima gaz doldurma cihazını çalıştırarak test işlemine başlayınız.

 Klima cihazı test işlemini bitirdikten sonra aracın klima sistemine gerekli olan gaz, yağ ve boya maddesi doldurunuz.  Klima cihazını araçtan sökerek aracın klima sistemini test ediniz.  Klima sistemi normal çalışıyor ise aracı teslim ediniz.  Aracın stop lambaları ve farlarını kontrol ediniz.

 Aydınlatma ve elektrikelektronik sistemlerinde meydana gelen arızaları tespit ederek tamir ediniz.

 Yanmayan lambası var ise yenisi ile değiştiriniz.

127

 Sistemde bulunan lambalar sağlam fakat yanmıyor ise sigorta kutusunu kontrol ediniz.

 Far ayarını yapınız.  Aracı uygun bir şekilde duvara 7,5 metre olacak şekilde yanaştırınız.

 Aracın iz düşümünü lazer pointer ile duvara işaretleyiniz.

128

 İki far arasında işaretleyiniz.

genişliği

ölçerek

duvarda

 Aracın farlarını yakarak duvardaki iz düşüm ile karşılaştırınız.

129

 Far ayrı bozuk ise ayarlayınız.

 Far ayarı yaparken duvarda ışığın yansımasını kontrol ediniz. Farları tam işaretli noktalara göre ayarlayınız.

130

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TESTLER Öğrenme faaliyetinde edindiğiniz bilgileri ölçmeye yönelik çoktan seçmeli test soruları hazırlanmıştır. Bu soruları kendinize uygulayınız. 1.

Akü içerisinde bulunan sıvının özelliği nedir? A) Saf su + HOS4 B) Asit C) H2O+ SO4 D) H2 SO4

Tam şarjlı akünün yoğunluğu 27 ºC’de kaç gr/cm3 olmalıdır? A) 1,250 B) 1280 C) 1250 D) 1,280

Aküler reklam kapasitesinin üç katı kadar yükleme yapıldığında akü gerilimi kaç Voltun altına düşmemelidir? A) 9,6 B) 10,5 C) 9 D) 12

İçten yanmalı motorların ilk harekete geçirilmesi için marş motorunun içten yanmalı motoru kaç devir ile çevirmelidir? A) 200- 300 d/d B) 150–200 d/d C) 80–100 d/d D) 100–150 d/d

Şarj sisteminde şarj gerilimi en fazla kaç Volt olmalıdır? A) 12 B) 15,5 C) 14,5 D) 9,5

Şarj gerilimi yüksek çıkıyorsa şarj sisteminde hangi parça arızalıdır? A) Diyotlar B) Regülâtör C) Rotor D) Stator 131

Klima sistemlerinde kullanılan soğutucu gaz aşağıdakilerden hangisidir? A) Azot B) Karbon C) Freon D) R134a

Aydınlatma sisteminde kullanılan ampuller sık sık patlıyor ise muhtemel arıza nedir? A) Şarj sisteminde kullanılan regülatör arızalıdır? B) Marş motoru selenoidi arızalıdır. C) Sigorta kutusunda kısa devre vardır. D) Motor sürekli yüksek devirde kullanılıyordur.

Göstergede bulunan sinyal ledi normalden daha hızlı bir şekilde sinyal veriyor ise muhtemel arıza nedir? A) Sinyal verildiğinde araç çok hızlı gitmektedir. B) Şarj akımı çok yüksektir. C) Sinyal verilen taraftaki lambalardan bir tanesi patlamıştır. D) Sigorta kutusunda bulunan sinyal lambalarının sigortası atmış olabilir.

10.

Marş motoru ve bataryanın normal olmasına rağmen marş motoru çalışmıyorsa muhtemel arıza nedir? A) Marş motorunun kablo bağlantılarının bazıları gevşemiştir veya kutup başları oksitlenmiştir. B) Marş motorunun pinyon dişilisi aşınmıştır. C) Marş motorunun tek yönlü kavraması arızalıdır. D) Hiçbiri

hepsin

doğru

cevapladıysanız

Modül

Değerlendirme

bölümüne

Modül faaliyetleri ve araştırma çalışmaları sonunda kazandığınız bilgi ve becerileri ölçme araçları ile ölçerek modül ile ilgili durumunuzu değerlendiriniz.

132

MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ 1 2 3

Sürücü şikayetlerine uygun bir şekilde müşteri şikayet formu doldurdunuz mu? Aracın sürücü mahallinin kirlenmemesi için koruyucu kılıf kullandınız mı? Kavrama sisteminde meydana gelen arızayı tespit edip arızalı parçayı değiştirdiniz mi?

Mekanik kavramalarda pedal ve kavrama ayarı yaptınız mı?

Mekanik vites kutusunda test sürüşü yaparak arızayı tespit ettiniz mi?

Mekanik vites kutularında yağ seviyesini kontrol ettiniz mi?

Otomatik transmisyonda diyagnostik cihazı ile arıza tespiti yaptınız mı?

Otomatik transmisyonda yağ seviyesini kontrol ettiniz mi?

9 10 11

Önden çekişli araçlarda kullanılan aksların arızasını tespit edip arızalı parçayı değiştirdiniz mi? Diferansiyelde meydana gelen arızayı tespit ederek arızalı parçaları değiştirdiniz mi? Diferansiyelde arıza giderme işleminden sonra komparatör ile ayar yaptınız mı?

Şaftlarda meydana gelen arızaları tespit ettiniz mi?

Şaftlarda kullanılan üniversal mafsalları yenisi ile değiştirdiniz mi?

Direksiyon sisteminde meydana gelen arızaları tespit ettiniz mi?

15 16 17

Direksiyon sisteminde buluna mafsalların lastik körüklerini yenisi ile değiştirdiniz mi? Ön düzen ayar cihazında ayar yapmadan önce tekerleklerin havasını kontrol ettiniz mi? Ön düzen ayar cihazında ön tekerler ile ilgili olan bütün açıları kontrol ettiniz mi?

Tekerlekleri balans yapmadan önce temizlediniz mi?

Aracın bütün tekerlerini balans yaptınız mı?

Fren ve süspansiyon test cihazında araca bütün testleri uyguladınız mı? 133

Evet

Hayır

21 22 23 24 25 26

Fren ve süspansiyon test cihazında test sonunda arızalı parçaları tespit ettiniz mi? Süspansiyon sisteminde arızalı olan amortisör ve lastik fişeklerini değiştirdiniz mi? Fren sisteminde arıza giderme işleminden sonra hava alma işlemi yaptınız mı? Akünün bütün kontrollerini yaptınız mı? Akü kontrolü sonrasında arızalı aküyü yenisi ile değiştirdiniz mi? Akü kontrolü sonrasında sağlam akü için bakım işlemi yaptınız mı?

Marş motorunun çektiği akımı ölçtünüz mü?

Marş sisteminde kullanılan bütün elektrik kablolarını kontrol ettiniz mi?

Şarj sistemini diyagnostik cihazı ile kontrol ettiniz mi?

Şarj sisteminde arızalı parçaları yenisi ile değiştirdiniz mi?

Isıtma-soğutma sistemini diyagnostik cihazı ile kontrol ettiniz mi?

Isıtma- soğutma sisteminde arızalı parçaları değiştirdiniz mi?

33 34

Klima sisteminde kaçak kontrolü yaptıktan sonra sisteme gerekli miktarda soğutucu gaz doldurdunuz mu? Diyagnostik cihazı ile aracın elektrik sistemini kontrol ettiniz mi?

DEĞERLENDİRME Modül Değerlendirme'de verdiğiniz cevapların hepsi "Evet" ise bir sonraki modüle geçmek için ilgililerle temasa geçiniz. Verdiğiniz cevaplarınızda "Hayır" bulunuyorsa modülün ilgili bölümünü tekrar ediniz.

134

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI A- OBJEKTİF TEST 1 2 3 4 5

A C B D B

B- DOĞRU YANLIŞ TİPİ SORULAR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

D Y D D Y Y D Y D Y

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Y D Y Y D Y D Y D D Y D

135

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

D B A D C B D A C A

136

KAYNAKÇA KAYNAKÇA 

Bosch Automotive Eğitim Merkezi KTS Kurs Notları, 2005.



CİNGÖZ, M., Taşıt Diyagnostiği Eğitim Notları, Kayseri, 2006.



Opel Eğitim Kurs Notları, 2004.



ÖNSOY Kamuran, B A M’da Marş Motoru Gücünün Motor Hacminin Fonksiyonu Olarak Tanımlanması, G.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2001.



Sun 2000 Kullanıcı El Kitabı, 1999.



ESI [ tronic] Bosch Demo Programı, 2002.



www.allpar.com



www.media.com



www. Bosch.com.tr



www. clupgwagen.com



www.c5forum.com



www.dreamcargarage.com



www.hostdub.com



www.mobiloil.com



www.saabcentral.com

137