Microsoft Word - Otomotiv_motor_mekanigi_2

T.C. Mİ LLİEĞİ Tİ M BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKÎ EĞİ Tİ M VE ÖĞRETİ M Sİ STEMİ Nİ N GÜÇLENDİ Rİ LMESİPROJESİ )

MOTORLU ARAÇLAR TEKNOLOJİ Sİ

OTOMOTİ V MOTOR MEKANİ Ğİ- 2

ANKARA 2007

Milli Eğ itim Bakanlı ğı tarafı ndan geliş tirilen modüller;  Talim ve Terbiye Kurulu Baş kanlı ğ ı nı n 02.06.2006 tarih ve 269 sayı lıKararıile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda kademeli olarak yaygı nlaş tı rı lan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programları nda amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandı rmaya yönelik geliş tirilmişöğretim materyalleridir (Ders Notları dı r).  Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandı rmak ve bireysel öğ renmeye rehberlik etmek amacı yla öğrenme materyali olarak hazı rlanmı ş , denenmek ve geliş tirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda uygulanmaya baş lanmı ş tı r.  Modüller teknolojik geliş melere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandı rmak koş ulu ile eğ itim öğ retim sı rası nda geliş tirilebilir ve yapı lması önerilen değiş iklikler Bakanlı kta ilgili birime bildirilir.  Örgün ve yaygı n eğitim kurumları , iş letmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaş ı labilirler.  Bası lmı şmodüller, eğitim kurumları nda öğ rencilere ücretsiz olarak dağı tı lı r.  Modüller hiçbir ş ekilde ticari amaçla kullanı lamaz ve ücret karş ı lı ğ ı nda satı lamaz.

İ Çİ NDEKİ LER AÇIKLAMALAR .................................................................................................................. İ İ İ Gİ Rİ Ş.......................................................................................................................................1 ÖĞRENME FAALİ YETİ -1..................................................................................................... 3 1. KAM Mİ Lİ(EKSANTRİ K Mİ Lİ ) .......................................................................................3 1.1. Görevleri ......................................................................................................................3 1.2. Yapı sal Özellikleri........................................................................................................3 1.3. Kam Milinde Yapı lan Kontroller ................................................................................. 6 1.3.1. Kam Milinin Gözle Kontrolü...............................................................................6 1.3.2. Kam Mili Muyluları nı n ve Yatakları nı n Kontrolü ...............................................6 1.3.3. Kamları n Yükseklik Kontrolü..............................................................................8 1.3.4. Kam Mili Eğ iklik Kontrolü ..................................................................................8 1.3.5. Kam Mili Eksenel Gezinti Kontrolü ....................................................................9 1.4. Kam milinin arı zaları ve belirtileri............................................................................. 10 1.5. Değ iş ken (Esnek) Supap Zamanlama ve Eksantrik Sistemleri (Variable Valve Timing Control) .............................................................................................................................11 1.5.1. Supap Zamanlaması nıve Supap Açı lma Yüksekliğ ini Değiş tirebilen Elektronik Kontrollü Sistemler (VTEC - Variable Valve Timing And Lift Electronic Control) .. 12 1.5.2. Kam Miline Avans Vererek Değ iş ken Supap ZamanlamasıYapan Sistemler (VVTI - Variable Valve Timing) ................................................................................. 13 UYGULAMA FAALİ YETİ .............................................................................................. 14 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME....................................................................................17 ÖĞRENME FAALİ YETİ -2................................................................................................... 19 2. Sİ Lİ NDİ R KAPAĞI........................................................................................................... 19 2.1. Görevleri ....................................................................................................................19 2.2. Silindir Kapağ ı nı n Yapı sal Özellikleri....................................................................... 20 2.3. Silindir Kapağ ı nıSöküp-Takma İ ş lemleri Sı rası nda Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar.............................................................................................................................21 2.4. Silindir Kapak Contası ............................................................................................... 23 2.4.1. Görevi................................................................................................................. 23 2.4.2. Yapı sal Özellikleri .............................................................................................23 2.5. Motorlarda Yanma Odaları ........................................................................................ 24 2.5.1. Görevi................................................................................................................. 24 2.5.2. Yanma OdasıÇeş itleri ve Yapı sal Özellikleri ................................................... 24 2.6. Silindir Kapak Kontrolleri.......................................................................................... 26 2.6.1. Silindir Kapağı nı n Gözle Kontrolü ....................................................................26 2.6.2. Silindir Kapağı nı n Eğiklik Kontrolü .................................................................. 27 2.7. Silindir Kapak Arı zalarıBelirtileri............................................................................. 28 UYGULAMA FAALİ YETİ .............................................................................................. 30 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME....................................................................................35 ÖĞRENME FAALİ YETİ -3................................................................................................... 37 3. SUPAP MEKANİ ZMASI .................................................................................................. 37 3.1. Görevleri ....................................................................................................................37 3.2. Genel Yapı sı ............................................................................................................... 37 3.3. Parçaları ...................................................................................................................... 40 3.3.1. Supaplar ............................................................................................................. 40 3.3.2. Supap Yuvaları ................................................................................................... 44 i

3.3.3. Supap Kı lavuzları ............................................................................................... 46 3.3.4. Supap Yayları ..................................................................................................... 47 3.3.5. Supap Yay Tablasıve Tı rnakları ........................................................................50 3.3.6. Supap İ ticileri ..................................................................................................... 51 3.3.7. Külbütör Mekanizması ....................................................................................... 52 3.3.8. Supap Boş luğu ve Supap Ayarı .......................................................................... 54 3.4. Supap Çektirmesi ....................................................................................................... 56 3.5. Motorlarda Çok Supap Teknolojisi............................................................................56 UYGULAMA FAALİ YETİ .............................................................................................. 58 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME....................................................................................63 MODÜL DEĞERLENDİ RME .............................................................................................. 65 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 70 KAYNAKÇA .........................................................................................................................72

ii

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD

525MT0024

ALAN

Motorlu Araçlar Teknolojisi

DAL / MESLEK

Alan Ortak

MODÜLÜN ADI

Otomotiv Motor Mekaniğ i-2

MODÜLÜN TANIMI

Otomotiv sektöründe kullanı lan motorları n kam milleri, silindir kapaklarıve supap mekanizmaları nı n görevlerini, yapı ları nı , çalı ş ması nı , arı zları nıve belirtilerini içermektedir.

SÜRE

40 / 32

ÖN KOŞUL

Otomotiv Motor Mekaniği 2 modülünü baş armı şolmak

YETERLİ K

Motorun bakı m ve onarı mı nıyapmak

MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç Otomotiv motorları nı n bakı m ve onarı mı nıaraç kataloguna ve belirtilen sürelere uygun olarak yapabileceksiniz.

Amaçlar 1. Kam milinin onarı mı nıaraç kataloguna ve standartlara uygun olarak yapabileceksiniz.

2. Silinidir kapağı nı n onarı mı nı araç kataloguna ve standartlara uygun olarak yapabileceksiniz.

3. Supap mekanizması nı n onarı mı nıaraç kataloguna ve standartlara uygun olarak yapabileceksiniz.

EĞİ Tİ M ÖĞRETİ M ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Ortam: Donanı mlımotor atölyesi Motorculukta kullanı lan standart el aletleri ve ölçü aletleri, çeş itli motorlar, bilgisayar, projeksiyon ve eğ itim CD’leri

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME

Modül içerisinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçlarıile kazandı ğ ı nı z bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değ erlendireceksiniz. Öğretmeniniz modül sonunda sizleri ölçme araçlarıve modül uygulamalarıile kazandı ğ ı nı z bilgi ve becerileri ölçerek değ erlendirecektir.

iii

iv

Gİ Rİ Ş Gİ Rİ Ş Sevgili Öğrenci, Otomotiv sektörü 1970’li yı lları n baş ı ndan itibaren, ana ve yan sanayi ile birlikte geliş meye baş lamı ş ; ekonomideki geliş melere bağ lıolarak gelen talep artı ş larıile birlikte 1990’ları n baş ı nda kapasite artı ş ları na ve yeni model araç üretimine yönelmiş tir. Sektörde faaliyet gösteren otomotiv üreticilerinin sayı ları ndaki artı ş a paralel olarak, otomotiv yan sanayi de hı zlıbir geliş me göstermiş tir. Bu çerçevede üreticiler kapasite artı rarak ve modernizasyon yatı rı mlarıgerçekleş tirerek uluslararasıstandartlarda üretim yapmaya baş lamı ş lardı r. Avrupalıbazıana otomotiv üreticilerinin, Türkiye’yi ara mamullerin temini için tercih etmeleri, yan sanayi için artan bir büyüme potansiyeli oluş turmaktadı r.

Türkiye’nin Gümrük Birliğ i’ne giriş i ile otomobil ithalatıve model çeş itliliğ i de önemli ölçüde artmı ş tı r. Bütün bu geliş melere bağ lıolarak, otomotiv teknolojisi meslek dalı nda iş hacmi giderek geniş lemekte; bu büyümenin gelecekte artan bir ivmeyle sürmesi beklenmektedir.

Böylesine dinamik ve değ iş ken bir ortamda kalı cıolabilmek için, küçük ölçekli bakı m-onarı m iş letmeleri bir araya gelip "servis ağ ları " oluş turmaktadı rlar. Ayrı ca, orta ve büyük ölçekli iş letmelere yönelik olarak varolan eğ ilim bu servis ağ ları nı n oluş ması nı hı zlandı rmaktadı r. Araçları n karmaş ı k yapı sı nı n artmasısebebiyle, çalı ş anları n sahip olmalarıgereken mesleki gereklilikler artmaktadı r. Son zamanlarda, otomobillerdeki elektronik parçaları n ağı rlı ğ ı nı n artması , motor iş levleri ve ayar değerlerinin modern elektronik yöntemlerle ölçülmesi ve test edilmesi, bu alanda büyük değiş ikliklere yol açmı ş tı r.

Mesleğ in yürütülebilmesi için bilgisayar, elektrik, elektronik, hidrolik bilgileri giderek önem kazanmaktadı r. Model çeş itliliğinin ve ithal otomobillerin sayı ları nı n artmasınedenleri ile meslekte çalı ş anları n otomobil teknolojisindeki hı zlıgeliş meleri izlemeleri ve yeni otomobil modellerini tanı malarıgerekmektedir. Otomotiv teknolojisi alanı nda çalı ş an elemanlar binek, hafif ve ağı r hizmet tipi araçlardaki (işmakineleri hariç) bakı m, onarı m ve ayar iş lemlerini, amirinin gözetiminde ve belirli bir süre içerisinde yapma bilgi ve becerisine sahip nitelikli kiş idir. Bu görev ve iş lemleri yerine getirirken bireysel sorumluluk alabilir ya da baş kalarıile iş birliğ i içinde çalı ş abilir. Genel çalı ş ma prensipleri doğ rultusunda araç, gereç ve ekipmanlarıetkin bir ş ekilde kullanabilir. İ şgüvenliği ve çevre koruma düzenlemelerine ve mesleğ in verimlilik ve kalite gerekliliklerine uygun olarak görevini yerine getirir.

Sevgili öğrenciler otomotiv sektörü genç nüfus için halen cazip bir istihdam alanı görüldüğ ünden, eğitim merkezlerinde hazı rlanan modüller ile otomotiv sektöründe çalı ş an firma ve servislerin istekleri doğrultusunda çağ ı mı zı n teknolojik yeniliklerine uyumlu eğitim donanı mları kullanı larak sizlerin piyasa ş artları na hazı r hale getirilmeniz sağlanacaktı r.

1

2

ÖĞRENME FAALİ YETİ –1 ÖĞRENME FAALİ YETİ -1 AMAÇ AMAÇ Bu faaliyetin sonunda kam milinin onarı mı nıaraç kataloguna ve standartlara uygun yapabileceksiniz.

ARAŞ TIRMA ARAŞ TIRMA Çevrenizdeki otomotiv alanı nda faaliyet gösteren servislerden ve okulunuzdaki atölyelerden yararlanarak, 

Kam millerinin motorlar üzerinde konumu,



Kam milinin görevleri,



Bir kam mili üzerinde yapı lan kontroller,



Bir kam profilinin yapı sal özellikleri,



Motorlarda kullanı lan değ iş ken supap zamanlama sistemleri ile ilgili bir araş tı rma yapı nı z. Yaptı ğ ı nı z araş tı rmanı n sonuçları nısı nı fta arkadaş ları na sununuz.

1. KAM Mİ Lİ(EKSANTRİ K Mİ Lİ ) 1.1. Görevleri Kam mili bir motorda, 

Supaplarıuygun zamanda açı p kapatmak,



Supaplarıistenilen miktarda açmak,



Supaplarıbelirli bir açı k tutma görevlerini yerine getirir.

Bazımotorlarda, kam mili yukarı da belirtilen görevlerinin dı ş ı nda üzerinde bulunan bir helis diş li yardı mı yla distribütör ve yağpompası nı , özel bir kam vası tası yla da yakı t otomatiğini çalı ş tı rmaktadı r.

1.2. Yapı sal Özellikleri Bir motorda en az bir kam mili bulunur. Bir motorda tek kam mili bulunduğ u gibi çift kam mili de bulunabilir. Kam milinin motor üzerindeki yeri motor tipine göre değ iş mektedir. Üstten eksantrikli motorlarda silindir kapağ ı nda, diğ er motorlarda ise motor bloğ u içerisindedir.

3

Şekil 1.1: Kam mili konumları

Kam milleri, krank mili ile birlikte zamanları n oluş umunu sağ lar. Kam milleri, hareketini krank milinden diş li, zincir veya triger kayı ş ıile almaktadı r.

Şekil 1.2: Motorlarda kullanı lan zaman ayar düzenekleri

Günümüzde genellikle benzin motorları nda zincirli ve triger tip hareket iletim sistemi kullanı lmakta, dizel motorları nda ise diş li tip hareket iletim sistemi kullanı lmaktadı r. Triger tip hareket iletim sisteminin bakı m maliyeti fazla olmasınedeniyle son yı llarda üretici firmalar zincirli tip hareket iletim sistemini daha çok tercih etmeye baş lamı ş lardı r.

Dört zamanlımotorlarda bir çevrimin gerçekleş ebilmesi için krank mili 720° döner.

Kam mili ise 360° derece döner. Krank milinden kam miline hareket iletim oranı1:2’ dir.

Yani krank milinin her iki devrine karş ı lı k kam mili bir devir döner.

4

Şekil 1.3: Kam millerinin genel yapı sı

Kam mili küresel grafitli dökme demirden veya çelik alaş ı mı ndan presle dövülerek veya dökülerek tek parça olarak yapı lı r. Kam mili üzerinde kamlar, muylular ve bazıkam millerinde ise yağpompasıiçin bir helis diş li, yakı t otomatiğini çalı ş tı rmasıiçin özel bir kam bulunur. Kamlar ve muylular çeş itli iş lemlerle sertleş tirilir.

Muylular, kam milinin gövde içerisine veya silindir kapağ ıüzerine yataklandı rı lması nı sağ lar. Kamlar, kam mili dönerken supap iticilerini aş ağıdoğ ru iterek supaplarıaçarlar. Kam mili dönüş üne devam ederken supap yaylarısupapları kapatı r.

Şekil 1.4: Kam profillerinin genel yapı sı

Kamları n sivri ucuna kam burnu, tam karş ı sı ndaki dairesel kı smı na kam ökçesi denir.

Kamlar ile kam milinin birleş tiği alanlara ise kam sessizleş tirme alanlarıdenir. Bu alanlar, itici veya supabı n yavaşaçı lması nıve kapanması nısağ lar. Eğ er supaplar çok hı zlıaçı lı p kapacak olursa supaplar ses yapar ve parçalar çabuk aş ı nı r.

Genellikle motorlarda ince kamlı(Şekil 1.4 A) kam milleri kullanı lmaktadı r. Yüksek güç istenilen motorlarda ise genişkamlı(Şekil 1.4 B) kam milleri kullanı lı r. Genişkamlı 5

kam millerinde, supapları n açı k kalma anıuzadı ğıiçin silindirler içerisine daha çok hava yakı t karı ş ı mıveya hava alı nabilmektedir. Böylece yüksek güç elde edilebilmektedir

1.3. Kam Milinde Yapı lan Kontroller 1.3.1. Kam Milinin Gözle Kontrolü Kamlarda ve muylularda anormal aş ı ntı , korozyon, karı ncalanma ve derin çizikler var ise değiş tirilmelidir. Kamlarda ve muylularda aş ı rıaş ı ntısupapları n yeterince açı lamaması na neden olur. Supaplar yeterli miktarda açı lmadı ğıiçin silindirler içerisine yeterli miktarda hava yakı t karı ş ı mıveya hava alı namaz. Motorun hacimsel verimi ve gücü düş er. Ayrı ca motorun yakı t tüketimi de artı şolur.

1.3.2. Kam Mili Muyluları nı n ve Yatakları nı n Kontrolü Kam millerine aş ı rıve dengesiz yük binmez. Bu nedenle muyluları nda fazla aş ı ntı veya ovalleş me görülmez. Kam millerinde muylu çaplarıölçülerek ovallik ve aş ı ntıdeğerleri belirlenir.

Şekil 1.5: Kam mili muyluları nı n ölçülmesi

Muylularda aş ı ntıve ovallikleri bulunabilmesi için birbirine dik iki ekseninden (A ve B eksenleri) ölçü alı nması gerekir.

Muylu ovalliğ ini A ve B eksenlerinden alı nan ölçüler arası ndaki farka eş ittir.

Muylu Ovalliği = A Çapı –B Çapı Muylulardaki aş ı ntı , A ve B eksenlerinden alı nan en küçük ölçünün muylu standart çapı ndan çı kartı lması yla bulunur. Muylunun standart çapıaraç katalogundan belirlenir.

Muylu Aş ı ntı sı= Muylu Standart Çapı– Ölçülen En Küçük Muylu Çapı 6

Kam mili muyluları nı n çalı ş tı ğıyuvalar veya yataklar, muylulara göre daha yumuş aktı r. Bu nedenle kam mili muylularıfazla aş ı nmaz. Muylulardaki ovallik veya aş ı ntı nı n değeri genellikle 0,02 mm’ yi aş masıdurumunda kam mili değiş tirilmelidir.

Muyluları n ovallik ve aş ı ntısı nı r değerleri günümüzde her motorda farklı lı k göstermektedir. Üstten eksantrikli motorlarda kam mili silindir kapağ ıüzerinde bulunur ve silindir kapağı na kepler yardı mı yla bağ lanı r. Birçok motorunda kam mili yatağ ıkullanı lmamaktadı r.

Bazımotorlarda ise kusinet tip yataklar kullanı lmaktadı r.

Kam mili blok içerisinde bulunan motorlarda boru tip yataklar kullanı lmaktadı r. Kam mili yatakları nı n sı rt kı smıçelik, muylu ile temas eden yüzeyi ise yumuş ak bir metal ile kaplanı r.

Şekil 1.6: Kam mili yatakları nı n ölçülmesi

Kam mili yağboş luğunun belirlenebilmesi için muyluları n çalı ş tı ğ ıyuvaları n veya yatakları n iç çaplarıölçülmelidir. Muylu yuvaları nı n iç çaplarıölçülmeden önce kepler torkunda sı kı lmalı dı r. Muylu yuvaları nı n ölçümünde iç çap mikrometresi kullanı labilir. Kam mili yağboş luğu muylu yuvasıçapı ndan en küçük muylu çapı nı n çı kartı lması ile bulunur.

Muylu YağBoş luğ u = Muylu YuvasıÇapı – En Küçük Muylu Çapı Kam mili yağboş luğ u genellikle 0,05–0,10 mm arası nda olmalı dı r. 0,10 mm’ den fazla olmasıdurumunda üstten eksantrikli motorlarda kam mili veya silinidir kapağ ı değ iş tirilmelidir. Yatak bulunan motorlarda ise yataklar değiş tirilebilmektedir. Kam mili yağ boş luğu sı nı r değ erleri de günümüzde her motorda farklı lı k göstermektedir.

7

1.3.3. Kamları n Yükseklik Kontrolü

Şekil 1.7: Kam yüksekliğinin ölçülmesi

Kamları n burun ile ökçe arası ndaki mesafeye kam yüksekliğ i denir. Ölçülen değer ile standart kam yüksekliğ i arası ndaki fark kamları n aş ı ntımiktarı dı r.

Kam Aş ı ntı sı= Standart Kam Yüksekliği – Ölçülen Kam Yüksekliğ i Kam aş ı ntı sı0.01 mm’ den fazla olmasıdurumunda kam mili değiş tirilmelidir. Kam aş ı ntısı nı r değ erleri de günümüzde her motorda farklı lı k göstermektedir.

Kamlarda aş ı nma daha çok kamı n burnunda (ucunda) ve yanakları nda (yan yüzeylerinde) görülür. Uçtaki aş ı ntısupapları n daha az açı lması na; yanaklardaki aş ı ntıise supapları n sesli çalı ş ması na, erken açı lı p kapanmaları na neden olur. Sonuçta motorun performansı düş er.

Aş ı ntı , kam yüzeyinin sertliğ ine, supap boş luğ una, supap yayısertliğ ine bağ lı dı r.

1.3.4. Kam Mili Eğ iklik Kontrolü Kam mili eğ iklik kontrolü, iki hassas V yatağıarası na yerleş tirilerek yapı lı r. Eğ iklik kontrolü kam mili ortası ndaki muylulardan birinden yapı lmalı dı r. Bu kontrol için bir komparatör saati kullanı lmalı dı r Muyluya komparatör saati temas ettirildikten sonra kam mili el ile yavaşyavaşbir tam tur döndürülür. Komparatör saatinin en çok sapma yaptı ğ ı değ er kam milinin eğ iklik değ eridir.

8

Şekil 1.8: Kam mili eğiklik kontrolü

Kam mili eğ ikliğ i 0.02 mm’ den fazla olmasıdurumunda kam mili değiş tirilmelidir.

Kam mili eğikliği; kamlar, muylular ve yatakları n aş ı nması nıhı zlandı ran bir etkendir. Ayrı ca supap açı lma aralı kları nıve açı k kalma sürelerini de etkiler.

1.3.5. Kam Mili Eksenel Gezinti Kontrolü Eksenel gezinti kontrolü, kam mili yerine takı ldı ktan ve kepleri torkunda sı kı ldı ktan sonra yapı lmalı dı r. Kam milinin ön ucuna bir komparatör saati yerleş tirilerek, kam mili eksenine paralel (eksenel) hareket ettirilir. Kam milinin eksenel gezinti değ eri komparatör saatinden okunur. Şekil 1.9’ da eksenel gezinti kontrolünün yapı lı ş ıgösterilmektedir.

Kam mili eksenel gezintisinin 0,1 mm’ den fazla olmasıdurumunda önce kam mili değ iş tirilmeli ve eksenel gezinti kontrolü tekrar yapı lmalı dı r. Eksenel gezinti tekrar katalog derinin üzerinde çı kar ise silindir kapağ ıda değiş tirilmelidir.

Bazımotorlarda, kam mili eksenel gezintisi ayar ş imleri ile ayarlanabilmektedir.

Kam mili motor bloğu içerisinde olan motorlarda ise kam mili bağlantıflanş ı değ iş tirilir.

Kam mili eksenel gezintisinin fazla olmasıdurumunda kam mili motorun çalı ş ması sı rası nda ileri, geri hareket ederek ses yapar. Ayrı ca muylu, kam ve yatak aş ı ntı larıartar

9

Şekil 1.9: Kam mili eksenel gezinti kontrolü

1.4. Kam milinin arı zaları ve belirtileri Kam Mili Arı zları

Belirtileri  Kam milindeki aş ı ntı ları , supapları n açı k kalma zamanları nı ve açı lma mesafelerini azaltı r. Ayrı ca supap mekanizması nı n parçalarda mekanik problemlerin çı kması na neden olur.  Ayrı ca, motorun performansı nı n düş mesine neden olan bir etkendir.

Motorun ürettiğ i güç düş er. Düş ük devirlerde motor düzensiz çalı ş ı r.  Ayrı ca supap sistemi sesli çalı ş ı r ve motorun yakı t tüketimi artar.  Kam mili eğ ikliğ i muylu, yatak ve kam aş ı ntı ları nıhı zlandı ran bir etkendir.

Supap mekanizmasıparçaları nda da mekanik problemlere neden olur.  Zaman içersinde muylu, yatak ve kam aş ı ntı ları nı n etkisi motorda görülür.

Kam mili muyluları n, yatakları n veya kamları nı n aş ı nması

Kam milinin eğ ilmesi

10

 Kam mili eksenel gezintisinin fazlalaş masıdurumunda motor çalı ş ı rken ileri, geri hareket ederek ses yapar.  Muylu, kam ve yatak aş ı ntı ları hı zlandı rı r, supap mekanizması nda ve zaman ayar düzeneklerinde mekanik problemlere neden olur.  Zaman içersinde muylu, yatak ve kam aş ı ntı ları nı n etkisi motorda görülür.

Kam mili eksenel gezintisinin artması

1.5. Değ iş ken (Esnek) Supap Zamanlama ve Eksantrik Sistemleri (Variable Valve Timing Control) Motorlarda düş ük devir aralı kları nda silindirler içerisine yeterli miktarda karı ş ı mı n veya havanı n alı nabilmesi ve egzoz gazları nı n dı ş arı ya atı labilmesi için yeterli zaman vardı r. Çünkü supapları n açı k kalma zamanıuzundur. Fakat motor devri artı kça, özellikle yüksek devir aralı kları nda, silindirlerin içerisine yeterince karı ş ı m veya hava alı nmasıve egzoz gazları nı n dı ş arı ya atı labilmesi için gerekli süre yoktur. Supapları n açı k kalma zamanı nıkam profilleri belirler.

Motorlarda, kamlar düş ük devir aralı kları nda maksimum performansıelde edebilecek ş ekilde tasarlanmasıdurumunda yüksek devirlerde motor yeterli gücü üretemez. Kamları n tasarı mıyüksek devirlerde maksimum gücü elde edebilecek ş ekilde tasarlanmasıdurumunda ise düş ük devirlerde motor dengesiz çalı ş ı r ve motorda performans kaybıgörülür. Spor otomobillerde kullanı lan motorlar bunun en güzel örneğidir. Bu tür otomobillerin motorları nda yüksek dereceli kamlara sahip kam milleri kullanı lmaktadı r. Bu tür motorlar rölanti devrinde çok gürültülü ve sarsı ntı lıçalı ş ı rlar. Motor devri yükseldikçe ideal çalı ş ma koş ulları na ulaş ı rlar.

Genelde motorları n kam milli kam profilleri yüksek devirlerde maksimum güç elde edilebilecek ş ekilde tasarlanmaktadı r. Bu durum düş ük devir aralı kları nda motorun performansı nı n düş mesine neden olmaktadı r.

Motorları n hem düş ük hem de yüksek devirlerde maksimum performansla çalı ş abilmesi için motor devrine göre supapları n açı lma ve kapanma sürelerinin değ iş tirilmesi gereklidir.

Motorlarda, motor devrine göre supapları n zamanlaması nıdüzenleyen sistemlere Değiş ken (Esnek) Supap Zamanlama Sistemleri denir. Günümüzde bu sistemler motorlarda iki farklı ş ekilde görülmektedir. Bunlar,  Supap zamanlaması nıve supap açı lma yüksekliğ ini değ iş tirilebilen elektronik kontrollü sistemler (VTEC)  Kam miline avans vererek değ iş ken supap zamanlamasıyapan sistemler (VVTI)

11

1.5.1. Supap Zamanlaması nıve Supap Açı lma Yüksekliğini Değiş tirebilen Elektronik Kontrollü Sistemler (VTEC - Variable Valve Timing And Lift Electronic Control) VTEC sistemi, bir motorunda her devirde, en yüksek güç ve torku etmek için geliş tirilmiş tir. Her iki supap için, 3 kam profili ve külbütör bulunmaktadı r. Ayrı ca külbütörlerin devreye girip çı kmasıiçin kullanı lan bir hidrolik piston bulunmaktadı r.

Şekil 1.10: Vtec sistem genel yapı sı

Ortadaki kamlar yüksek devirlerde, primer ve sekonder kamlar ise düş ük devirlerde kullanı lmaktadı r. Ortadaki kam düş ük devirlerde boş luğun azaltı lmasıve yüksek devirlerde supap hareketinin daha yumuş ak olmasıiçin ilave bir yaya sahiptir.

VTEC sisteminde düş ük devirlerde her iki tarafta da primer ve sekonder külbütörler ortadaki kama bağlıdeğ ildir. Supapları n zamanlaması nı , primer ve sekonder kamlar gerçekleş tirir.

12

Yüksek devirde ortadaki külbütör parmağ ıile primer ve sekonder külbütör parmakları bir hidrolik piston tarafı ndan birbirleri ile irtibatlandı rı lı r. Böylece üç külbütör parmağ ıbir bütün hale gelerek tek bir ünite gibi çalı ş maya baş lar. Bu durumda bütün külbütörler ortadaki kam tarafı ndan çalı ş tı rı lı rlar.

Elektronik kontrol ünitesi, motor durumundaki değiş iklikleri (yük, devir, hı z) izleyerek hidrolik pistona komuta etmektedir.

1.5.2. Kam Miline Avans Vererek Değ iş ken Supap ZamanlamasıYapan Sistemler (VVTI - Variable Valve Timing) Bu sistemde kam mili, VVTI kontrol mekanizmasıtarafı ndan motor devrine göre döndürülmektedir. Bu ş ekilde emme supabı açı lma avansı artı rı lı p azaltı labilmektedir.

Motor devri yükseldikçe, sistem tarafı ndan kam mili dönüşyönünde döndürülür.

Emme supap açı lma avansıartı ğ ı nda, emme supabıdaha erken açı lmakta ve silindir içerisine daha fazla karı ş ı m alı nabilmektedir. Böylece silindirler içerisine daha fazla yakı t hava karı ş ı mıveya hava alı narak motorun performansıartı rı lı r.

Motor devri düş tüğ ünde ise kam mili dönüşyönün tersinde döndürülerek emme açı lma avansı düş ürülmektedir.

VVTI kontrol ünitesi yağbası ncıile çalı ş tı rı lmaktadı r. Yağbası ncı , elektronik kontrol ünitesi tarafı ndan motorun devir ve yük durumuna göre ayarlanı r. Bu sistem motorun her devrinde supap zamanlaması nıgerçekleş tirebilmektedir.

Şekil 1.11: VVT-I sisteminin genel yapı sı

13

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları

Öneriler 



Kam mili arı zası nıteş his ediniz.

      



Motoru araç sökünüz.

üzerinden     





 kayı ş ı nı      Krank kasnağı nısökünüz.

Hareket iletme sökünüz.

   

Manifoldlarısökünüz.

 

Kam mili arı zlarıbölümüne bakı nı z. Sürücünün ş ikâyetlerini ve motor çalı ş ı rken yaptı ğı nı z gözlemin sonuçları nıkarş ı laş tı rarak kam milinin arı zlı olup olmadı ğı nıbelirleyiniz.

Kam mili, supap mekanizmasıve zaman ayar düzenekleri arı za teş hisinde beraber değerlendirilmelidir.

Araç motor kaputunu sökünüz.

Soğ utma suyunu boş altı nı z.

Motor yağ ı nıboş altı nı z Elektrik bağ lantı ları nıdikkatlice ayı rı nı z.

Motor üzerindeki yardı mcıdonanı mları sökünüz.

Motoru yerinden rahat bir ş ekilde çı karabilmek için radyatör ve ön paneli sökünüz.

Motor takoz bağlantı ları nı(somunu) sökünüz Güç aktarma organları nı motordan ayı rı nı z.

Motorun araç tamir katalogunda belirtilen yerlerden dengeli bir ş ekilde caraskala bağ layı nı z.

Güvenlik kuralları na uygun olarak motoru araç üzeriden alı nı z.

Motoru özel sehpası na bağlayı nı z. Özel sehpa yoksa motorun parçaları nırahat sökebileceğ iniz bir yere alı nı z.

Hareket iletme kayı ş ı nısökebilmek için, Hareket iletim kayı şmuhafazası nı sökünüz.

Gergi düzeneğ ini gevş etiniz.

Krank kasnağımuhafazası nısökünüz.

Cı vata veya somunun emniyet sacı nıaçı nı z.

Doğru anahtar kullanarak somun veya cı vatayı sökünüz. (Sökme yönüne dikkat ediniz.) Çektirme yardı mı yla kasnağ ıyerinden sökünüz ve kaması nıyerinden alı nı z.

Manifoldları sökmeden önce soğ uması nı bekleyiniz.

Manifoldlara bağ lımotor parçaları nısökünüz (hava filtresi, egzoz borusu vb.)

Manifold bağ lantıcı vata veya somunları nıdı ş tan içe doğ ru, uygun anahtar kullanarak sökünüz.

Manifold sökülürken ve söküldükten sonra emme ve egzoz kanalları na yabancıbir cismin kaçmaması için gerekli önlemleri alı nı z.

14



Ön kapağ ısökünüz.

   



 Zaman ayar diş lileri, zinciri veya triger kayı ş ı nı sökünüz.

 

Silinidir kapak muhafazası nısökünüz



Araç tamir katalogunda belirtildiğ i gibi sökünüz.



Kam milini sökerken yatak bağ lantı ları nıkatalogda önerilen ş ekilde sökünüz. Kam milini çı kardı ktan sonra muyluları n ve kamları n çizilmeyecek veya ezilmeyecek ş ekilde muhafaza edilmesine dikkat ediniz.

Kam mili kontrolleri bölümüne bakarak kam milinde yapı lmasıgerek kontrolleri yapı nı z.

Kontrol sonuçları nı araç tamir katalogundaki değerleri ile karş ı laş tı rı nı z.



Kam milini sökünüz.



 Kam milinin kontrollerini yapı nı z. 



Onarı m için gerekli yedek  parçaları belirleyiniz, temin ediniz. 



Kam milini takı nı z.





Silindir kapak muhafazası nıtakı nı z.

 



Çevre cı vataları nı veya somunları nısökünüz.

Cı vataları n söktüğ ünüz yerlere dikkat ediniz.

(Cı vata boylarıfarklıolabilir.) Ön kapağ a zarar vermeden yerinden alı nı z.

Zaman Ayar Diş ililerin Sökülmesi,  Avare diş li var ise ilk önce bu diş li sökülmelidir.  Genellikle kam mili diş lisi, krank mili diş lisinden önce sökülür.

Zaman Ayar Zincirinin Sökülmesi,  Zaman ayar zinciri gergisini gevş etiniz.  Zincirin ayrı labilen baklasıvar ise zincir baklası nıayı rarak çı kartı nı z. Zincir ayrı labilir baklaya sahip değ il ise kam mili diş ilisi ile birlikte sökünüz.

Triger Kayı ş ı nı n Sökülmesi,  Triger kayı şgergisini gevş eterek triger kayı ş ı nı sökünüz.

Zaman ayar diş lileri, zinciri veya triger kayı ş ı nı takı nı z, gerginlik ayarı nı yapı nı z. 

Karş ı laş tı rmanı n sonuçları na göre onarı m için gerekli yedek parçalarıbelirleyiniz ve temin ediniz.

Kam milli gövde içerisinde olan araçlarda, kam milinin yataklara çarpmaması na dikkat etmelisin. Üstten eksantrikli motorlarda ise kam mili keplerinin katalogda belirtilen torkta sı kı lması na dikkat etmelisin.

Araç tamir katalogundaki iş lem sı rası nda göre takmalı sı n Zaman Ayar Diş ililerin Takı lması ,  Motorun birinci pistonunu Ü.Ö.N.’ye getiriniz.  Kam mili, krank mili ve avare diş lisi üzerinde bulunan zaman ayar iş aretlerini karş ı laş tı rarak takı nı z.

Zaman Ayar Zincirinin Takı lması ,  Motorun birinci pistonunu Ü.Ö.N.’ye getiriniz.

15



 

Ön kapağ ıtakı nı z. 



Manifoldlarıtakı nı z 

 

Krank kasnağı nıtakı nı z.  Hareket iletme kayı ş ı nı takı nı z, gerginliğ ini ayarlayı nı z.  



Motoru takı nı z.

araç

üzerine       



Motoru ediniz.

çalı ş tı rarak

test 

 Kam mili ve krank mili zincir diş lisi üzerinde bulunan zaman ayar iş aretlerinin aynıeksene getirerek zinciri takı nı z.  Zaman ayar zincirinin gergi ayarı nıyapı nı z.

Triger Kayı ş ı nı n Takı lması ,  Motorun birinci pistonunu Ü.Ö.N.’ye getiriniz.  Triger kayı ş ıve diş liler üzerindeki zaman ayar iş aretlerini karş ı laş tı rarak triger kayı ş ı nı takı nı z.  Bazı motorlarda ise diş lileri pimler ile sabitleyerek triger kayı ş ı nıtakı nı z.

Kapak takarken yeni conta kullanmalı sı nı z.

Sı zdı rmazlı ğ ıdaha iyi sağlamak için sı vıconta kullanı nı z. Farklıboyda olan cı vatalarıçı ktı ğ ı yerlerine takı nı z. Kapak contası nı n yerine tam oturması na dikkat ediniz.

Manifoldları n, contaları nı n yerlerine tam oturmaları na dikkat ediniz. Aksi halde egzoz manifold contalarıyanabilir. Manifold cı vataları nı önerilen tork değ erlerinde içte dı ş a doğru sı kı nı z.

Krank kasnağ ı nıtakarken kamanı n yerine takı lı olması na dikkat ediniz. Krank kasnak somunu veya cı vatası nı n torkunda sı kı lması na dikkat ediniz.

Emniyet saçları nımutlaka kı vı rı nı z.

Hareket iletme kayı ş ı nı n çok gergin olmaması na veya çok gevş ek olmaması na dikkat ediniz. Araç katalogunda belirtilen değere göre kayı ş gerginliğini ayarlayı nı z.

Motorun araç tamir katalogunda belirtilen yerlerden dengeli bir ş ekilde caraskala bağ layı nı z.

Güvenlik kuralları na uygun olarak ve aracı n gövdesine zarar vermeden motoru araç üzerindeki yerine yerleş tirerek takoz bağ lantı ları nıyapı nı z.

Güç aktarma organlarıbağlantı ları nıyapı nı z.

Radyatör ve ön paneli takı nı z.

Motor üzerindeki yardı mcı donanı mları n bağlantı ları nıyapı nı z.

Elektrik bağ lantı ları nıdikkatlice yapı nı z.

Motor yağ ı nıve soğ utma suyunu koyunuz.

Araç motor kaputunu takı nı z.

Motoru çalı ş tı rdı ktan sonra herhangi bir yerinde yağ, su kaçağ ıolup olmadı ğ ı nıkontrol ediniz.

Motor seslerini dinleyiniz.

Kam milinin çalı ş ması nı motor üzerinde gözlemleyiniz.

16

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1. Aş ağ ı dakilerden hangisi kam milinin görevlerinden değ ildir?

A) B) C) D)

Supapları uygun zamanda açı p kapamak Motorun devrinin artı rı lması nısağ lamak Supapları istenilen miktarda açmak Supapları belirli bir açı klı kta tutmak

2. Hareket Krank milinden kam miline aş ağ ı dakilerden hangisi vası tayla iletilmez?

A) B) C) D)

Kamlar vası tası yla Zincir vası tası yla Diş li vası tası yla Triger kayı şvası tası yla

3. Dört zamanlıbir motorda bir çevrimin gerçekleş ebilmesi için krank mili 720º döndüğ ünde, kam mili kaç derece döner.?

A) B) C) D)

180º 540º 360º 720º

4. Kamları n görevi nedir?

A) B) C) D)

Yağpompası nıçalı ş tı rmak Distribütörü çalı ş tı rmak Kam milini yataklandı rmak Supapları açı p kapatmak

5. Motorlarda genişkamlar neden kullanı lı r?

A) B) C) D)

Supapları n açı k kalma sürelerini artı rarak motordan yüksek güç elde etme Supapları n açı k kalma sürelerini azaltarak motor devrini düş ürmek Supapları n açı k kalma sürelerini artı rarak soğ umaları nıkolaylaş tı rmak Supapları n açı k kalma sürelerini artı rarak yakı t tüketimini azaltmak

6. Aş ağ ı daki kontrollerden hangisi kam millerinde yapı lmaz?

A) B) C) D)

Eğiklik kontrolü Sı zdı rmazlı k kontrolü Muylu, kam ve yatakları nda aş ı ntıkontrolü Eksenel gezinti kontrolü

17

7. Muylulardaki aş ı rıaş ı ntı aş ağı dakilerden hangisine neden olmaz?

A) B) C) D)

Supapları n açı lma aralı kları nı n azalması na Supapları n açı k kalma sürelerinin kı salması na Motorun ürettiğ i gücün artması na Motorun yakı t tüketiminin arması na

8. Kamlarda aş ı rıaş ı ntıbir motorda aş ağı dakilerden hangisini etkiler?

A) B) C) D)

Kam milinin eksenel gezintisini Motor devrini Zaman ayar düzeneğ inin çalı ş ması nı Supapları n açı klıkapanma sürelerini

9. Kam mili eksenel gezintisi aş ağ ı dakilerden hangisine yol açmaz?

A) B) C) D)

Muylu, kam ve yatak aş ı ntı ları nıartı rı r.

Supap mekanizması nı n mekanik problemlere neden olur.

Zaman ayar mekanizması nda mekanik problemlere neden olur.

Silindir içerisine daha fazla karı ş ı m veya havanı n alı nması nısağlar

10. Değiş en supap zamanlama sistemleri bir motorda aş ağ ı dakilerden hangisini sağ lar?

A) Motorda her devirde supapları n açı k kalma sürelerinin sabit kalması nısağ lar B) Motorun düş ük ve yüksek devirlerde maksimum performansla çalı ş ması nı sağ lar C) Motorları n yüksek devirle çalı ş ması nı sağ lar D) Kam mili aş ı ntı ları nıoluş ması nı engeller

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarları yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

18

ÖĞRENME FAALİ YETİ –2

AMAÇ

ÖĞRENME FAALİ YETİ -2

Bu faaliyetin sonunda silindir kapağı nı n onarı mı nıaraç kataloguna ve standartlara uygun yapabileceksiniz.

ARAŞ TIRMA ARAŞ TIRMA 

Çevrenizdeki otomotiv alanı nda faaliyet gösteren servislerden ve okulunuzdaki atölyelerden yararlanarak silindir kapağ ıve contaları nı n görevleri ve yapı sal özellikleri ile ilgili ile ilgili bir araş tı rma yapı nı z. Yaptı ğ ı nı z araş tı rmanı n sonuçları nısı nı fta arkadaş ları na sununuz.

2. Sİ Lİ NDİ R KAPAĞI 2.1. Görevleri Silindir kapağımotorun bloğ unun üst tarafı nıkapatarak yanma odaları nıoluş turur.

Ayrı ca bazımotor parçaları nıüzerinde taş ı r. Şekil 2.1’ de silindir kapağ ı nı n ve silindir kapak contası nı n motor üzerinde bulunduğu yer gösterilmiş tir.

Şekil 2.1: Silindir kapağı nı n motor üzerindeki yeri

19

2.2. Silindir Kapağ ı nı n Yapı sal Özellikleri Silindir kapağıüzerinde 

Yanma odaları



Supap yuvaları(bagalar)



Emme ve egzoz kanalları



Su kanalları



Buji veya enjektör yuvaları



Supap kı lavuzlarıbulunmaktadı r. Şekil 2.2.’de silinidir kapağ ı nı n genel yapı sı görülmektedir.

Şekil 2.2: Silindir kapağı nı n y apı sı

Silindir kapağıyüksek bası nç ve sı caklı k altı nda çalı ş an parçalardı r. Günümüzde çoğ unlukla araçlarda kullanı lan motorları n silindir kapaklarıalüminyum alaş ı mlardan yapı lmaktadı r. Alüminyum hafif, iş lemesi kolay, ı sı iletimi yüksek bir malzemedir. Üreticiler alüminyumun dayanı mı nıartı rmak için içerisine nikel, magnezyum, bakı r, silisyum gibi malzemeler karı ş tı rmaktadı rlar.

Ağ ı r vası ta araçlarda silindir kapağ ıgenellikle grafitli dökme demirden yapı lmaktadı r.

Bu tür araçlarda silinidir kapağıüzerine gelen bası nç ve sı caklı k, otomobil gibi araçları n

20

motorları na göre çok daha fazladı r. Dökme demirin dayanı mı nıartı rmak için bazıkatkı maddeler katı lmaktadı r.

Ayrı ca bazı binek araçları nda grafitli dökme demir silindir kapakları da kullanı lmaktadı r. Fakat dökme demir kapakları n üretim maliyelerinin yüksek olması , ı sı iletkenlinin alüminyum alaş ı mlıkapaklara göre iyi olmamasıgibi nedenlerle günümüzde üreticiler tarafı ndan binek tipi araçlarda kullanı lmamaktadı r. Daha çok alüminyum alaş ı mlı silindir kapaklarıtercih edilmektedir.

Sı ra tipi motorlarda tek silindir kapağ ıkullanı lmakta, V tipi motorlarda ise her blok için ayrıayrıiki silindir kapağıkullanı lmaktadı r. Gemi motorlarıve işmakineleri gibi büyük araçları n motorları nda her silindir için bir silindir kapağıkullanı ldı ğıgibi iki silindir için bir silindir kapağıda kullanı lmaktadı r.

Su soğ utmalı motorlarda, silindir kapağ ı nı n soğ utulması için su kanalları bulunmaktadı r. Su kanalları ndaki suyun motor bloğ undaki su ceketlerine geçebilmesi için silindir kapağı nda ve motor bloğ unda su geçitleri bulunmaktadı r.

Hava soğ utmalımotorlarda ise silindir kapağ ı nı n dı ş yüzeylerinde soğ utmayı sağ lamak için hava kanatçı klarıbulunur. Bu tür silindir kapakları nda hava kanatçı kları silindir kapağı ile birlikte dökülür. Supap kı lavuzlarıda silindir kapağıüzerinde mevcuttur.

Motor tipi ne olursa olsun silindir kapakları nda buji veya enjektör yuvalarıönemlidir.

Silindir kapağ ı nda buji veya enjektör yuvaları nı n yerleri tasarlanı rken aş ağı daki durumlar göz önünde bulundurulur: 

Genellikle egzoz supabı na yakı ndı r. Bu durum ateş leme baş langı cı nda yanmayı kolaylaş tı rı r.



Egzoz gazları nı n buji veya enjektör çevresine toplanmayacağ ıbir yerde bulunurlar.



Yanma odası na ulaş an yağları n buji veya enjektörlere ulaş mayacak bir yerdedir.



Bujiler mümkün olduğ unca yanma odası nı n her tarafı na eş it uzaklı kta bulunacak ş ekilde yerleş tirilmiş tir. Böylece alev cephesinin bir engelle karş ı laş madan yayı lmasıve alev yollunun kı sa olması nısağ lar, vuruntu da engellenmişolur.

2.3. Silindir Kapağ ı nıSöküp-Takma İ ş lemleri Sı rası nda Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Silindir kapağı nı n sökülebilmesi için motorun soğuk olmasıgerekir. Soğ utma suyu boş altı lmalı dı r. Sökme iş lemi araç katalogundaki iş lem basamakları na göre yapı lmalı dı r.

Silindir kapak cı vatalarısökülürken dı ş tan içe bir daire çizilerek sökülmelidir. Tipik bir motora ait sökme sı rasıŞekil 3’de gösterilmiş tir.

21

Resim 2.3: Silindir kapağıcı vataları nı n sökme sı rası

Silinidir kapağ ı ndaki gerekli kontroller ve temizlik iş lemleri yapı ldı ktan sonra yeni bir silindir kapak contası ile takma iş lemi gerçekleş tirilmelidir.

Takma sı rası nda silindir kapak cı vatalarısökme iş leminin tam tersi uygulanı r. İ çten dı ş a daireler çizerek ş ekilde araç katalogunda belirtilen torklarda kademeli olarak sı kı lmalı dı r. Şekil 2.4’ te tipik bir motora ait silindir kapak cı vataları nı n sı kma sı rası gösterilmiş tir.

Şekil 2.4: Silindir kapağıcı vataları nı n sı kı lma sı rası

Sökme ve takma iş lemleri sı rası nda silindir kapak cı vataları nı n rasgele sı kı lması silindir kapağı nı n eğ ilmesine neden olur. Silindir kapağ ı nı n takı nması nda yapı lan yanlı ş lı klar motorda birçok probleme neden olabilir. Motorlarda karş ı laş ı lan problemlerle ilgili açı klamalar silindir kapağı arı zları kı smı nda belirtilmiş tir.

22

2.4. Silindir Kapak Contası 2.4.1. Görevi Silindir kapak contasımotor bloğ u ile silindir kapağ ıarası na konularak silindir içerisindeki gazı n, soğ utma suyunun ve motor yağı nı n dı ş arı ya sı zması nıve su ile yağ ı n birbirlerine karı ş ması nıönler.

2.4.2. Yapı sal Özellikleri Silindir kapak contalarıyüksek sı caklı klara ve bası nca karş ıdayanı klı dı r. Genellikle karbon kaplıçelik saçlarda yapı lı rlar. Karbonun üzeri, motor bloğunun ve silindir kapağ ı nı n bozulmamasıiçin, grafit ile kaplanmı ş tı r. Şekil 2.5’ te silindir kapak contasıve kesiti görülmektedir.

Şekil 2.5: Silindir kapak contasıve kesiti

Bazımotorda iyi bir sı zdı rmazlı k sağ layabilmek ve çalı ş ma ömrünü uzatabilmek için metal silindir kapak contalarıkullanı labilmektedir.

Silindir kapağ ısöküldüğünde, silindir kapağ ıile birlikte contanı n kontrol edilmesi gereklidir. Contanı n yüzeyindeki izlere bakı larak contanı n sı zdı rı p sı zdı rmadı ğ ı anlaş ı labilmektedir.

Silindir kapak contalarıbir defa kullanı lı r. Silindir kapağ ıtakı lı rken mutlaka yeni bir conta kullanı lmalı dı r.

23

Silindir kapak contasıtakı lı rken hangi yüzeyinin ne tarafa geleceğ ine dikkat edilmelidir. Genellikle üretici firmalar tarafı ndan conta yüzeyleri yazıile belirtilir. Bu yazı lar mutlaka uyulmalı dı r. Ancak conta yüzeyleri yazıile belirlenmemişise conta yüzeyindeki dikiş lere dikkat edilmelidir.

Bir yüzü düz diğer yüzü dikiş li contalarda, contanı n düz tarafımotor bloğuna gelecek ş ekilde takı lmalı dı r. Her iki yüzü dikiş li contalarda ise genişdikiş li yüzü motor bloğuna, dar dikiş li tarafısilindir kapağı na gelecek ş ekilde takı lmalı dı r.

2.5. Motorlarda Yanma Odaları 2.5.1. Görevi Piston Ü.Ö.N. de iken üst tarafı nda kalan boş luğ a yanma odasıdenir. Yanma olayı yanma odası nda gerçekleş ir. Yanma olayı nı n sonucunda yakı ttaki kimyasal enerji önce ı sı enerjisine dönüş türülür. Ortaya çı kan ı sıenerjisi piston biyel mekanizması yla da mekanik enerjiye çevrilir.

Motorlarda genellikle yanma odasısilindir kapakları nda bulunur. Bazımotorlarda ise yanma odası nı n bir kı smıpiston üzerinde mevcuttur. Motorlarda iyi bir karı ş ı mı n oluş ması nda ve iyi bir yanmanı n gerçekleş ebilmesinde yanma odalarıbüyük bir rol oynar.

Yanma odalarıpürüzsüz ve küçük yüzeyli, yekpare bir hacme sahip olmasıgerekir.

Yanma odası nı nş ekli genellikle supapları n konumuna göre belirlenmektedir.

2.5.2. Yanma OdasıÇeş itleri ve Yapı sal Özellikleri İ deal yanmanı n gerçekleş tirilebilmesi için motorlarda en çok kullanı lan yanma odaları aş ağ ı dadı r, 

Çatıtipi yanma odası



Yarıküresel tip yanma odası



Kama tip yanma odası



Küvet tip yanma odasıkullanı lmaktadı r.

2.5.2.1. ÇatıTip Yanma Odası Bu tip yanma odalarıher silindirde dört supap bulunan motorlarda kullanı lmaktadı r.

Bu yanma odaları nda buji yanma odası nı n tam ortası nda yer almaktadı r. Bu durum etkin ve hı zlıbir yanmanı n gerçekleş mesini sağ lamaktadı r. Ancak supap mekanizmasınedeniyle silindir kapağıbüyük boyutludur.

Bu tip yanma odalarıbir binanı n çatıarası na benzemesi nedeniyle çatıtip yanma odalarıdenilmektedir. Şekil 2.6 A’ da çatı tip yanma odasıgörülmektedir.

24

2.5.2.2. Yarı –Küresel Tip Yanma Odası Bu tip yanma odalarıaynıhacimdeki diğer yanma odalarıile karş ı laş tı rı ldı ğ ı nda en küçük yüzey alanı na, en az ı sıkaybı na ve en fazla ı sı l (termal) verimliliğe sahip yanma odaları dı r. Şekil 2.6 B’ de yarı küresel yanma odaları nı n genel yapı sıgösterilmektedir.

Şekil 2.6: Çatıve yarıküresel yanma odaları nı n genel yapı sı

2.5.2.4. Kama Tip Yanma Odası Kama tip yanma odaları nda silindir kapağı nda kama ş eklinde bir yuva (hazne) bulunmaktadı r. Bu tip yanma odaları nı n yapı sıda basit olduğ u için silindir kapağıdaha küçüktür. Şekil 2.7 A’ da kama tip yanma odaları nı n genel yapı sıgörülmektedir.

2.5.2.3. Küvet Tip Yanma Odası Yanma odası nı n yapı sıbasit olduğ u için silindir kapağ ıve supap mekanizması nı n yapı sı , diğ er yanma odaları nı n kullanı ldı ğısilindir kapakları na göre daha küçük ve basittir.

Ancak bu tip yanma odalarıbüyük çaplısupaplara uygun değ ildir. Şekil 2.7 B’ de küvet tip yanma odaları nı n genel yapı sıgörülmektedir.

25

Şekil 2.7: Kama ve küvet tip y anma odaları nı n genel yapı sı

Yukarı da belirtilen yanma odaları nı n dı ş ı nda motorlarda, 

Tekne tip yanma odaları



Küre tip yanma odaları



Girdaplıtekne tip yanma odalarıgibi yanma odalarıda kullanı lmaktadı r.

2.6. Silindir Kapak Kontrolleri 2.6.1. Silindir Kapağ ı nı n Gözle Kontrolü Silindir kapağ ısöküldükten sonra üzerindeki karbonlar temizlenmeden çatlaklı k kontrolü yapı lı r. Kapak çatlaksa, özellikle yanma odaları nda beyaz bir çizgi ş eklinde görülür.

Silindir kapağ ı nda çatlaklar tespit edilirse kapak değ iş tirilmelidir.

Silindir kapakları nda çatlak oluş ması nı n nedenleri ş öyle sı ralanabilir, 

Motorun hararet yapması ,



Sı cak motora soğuk su konulması ,



Soğ uk havadan dolayımotor suyunun donması ,



Silindir kapak cı vataları nı n üretici tarafı ndan belirtilen torktan fazla sı kı lması 26

Silindir kapak contasıüzerindeki dikiş ler, zamanla kapak yüzeyinde yanma odaları çevresinde yivler meydana getirir. Bu yivler tı rnakla hissedilebilecek kadar derin ise silindir kapağı taş lanı r veya değ iş tirilir.

Silindir kapağ ısu ceketleri ve kanallarıkontrol edilmelidir. Kireçlenmenin veya paslanmanı n görülmesi durumunda özel temizleme sı vı ları yla temizlenmesi gereklidir.

Kireçlenme veya paslanma, soğ utmanı n yetersiz yapı lması na neden olur. Bunun sonucu olarak da motorda hararet görülür.

2.6.2. Silindir Kapağ ı nı n Eğ iklik Kontrolü Silindir kapağı nı n eğ ilmesinin veya çarpı lması nı n nedenleri, 

Ani ı sıve bası nç yükselmeleri



Silindir kapağ ı nı n sı cak iken sökülmesi



Silindir kapağ ı nı n hatalısı kı lması dı r.

Motordan sökülen silindir kapakları , temizlendikten sonra kontrol mastarıve sentil yardı mı yla Şekil 8’de görüldüğ ü gibi eğiklik kontrolü yapı lmalı dı r.

Şekil 2.8: Silindir kapağıeğiklik ölçümü

27

Eğiklik kontrolü kapak üzerinde değ iş ik bölgelerde ve birden çok ölçü alı narak yapı lmalı dı r. Şekil 2.9’ da bir silindir kapağ ı nda nerelerden ölçü alı nmasıgerektiğ ini göstermektedir.

Şekil 2.9: Silindir kapak eğiklik kontrol yerleri

Dökme demir kapaklarda yapı lan kontroller sonucunda 0,10 mm’ den fazla eğ iklik tespit edilirse, kapak taş lanı r. Silindir kapağ ı0,50mm’den fazla taş landı ğ ı nda yanma odası hacmi küçülür ve sı kı ş tı rma oranı artar. Bu durum, motor parçaları nda arı zalarıneden olduğ u gibi vuruntuya (detonasyona) da neden olur. Silindir kapakları0,50 mm’ den fazla taş lanmasıdurumunda kalı n veya çift conta kullanı lı r, 1 mm’ den fazla talaşalı nması durumunda silindir kapağ ıdeğ iş tirilir.

Alüminyum kapaklar da taş lama iş lemi gerçekleş tirilmez. Taş lama iş lemi yerine tornada talaşalı nı r. Alüminyum kapaklarda tornalama sonrası nda alı nan talaş a göre kalı n conta kullanı lı r.

Silindir kapağı ndaki eğ iklik sı nı rımarka ve modele göre değ iş kenlik göstermektedir.

Bu nedenle eğiklik ölçümünden sonra aracı n katalogundaki eğiklik değerlerine ve talimatlara bakı larak karar verilmesi gereklidir.

2.7. Silindir Kapak Arı zalarıBelirtileri Silindir kapağı nda veya contası nda herhangi bir arı zanı n oluş masıdurumunda motor üzerinde aş ağı daki belirtiler görülebilmektedir. 

Yağiçinde su,



Su içinde yağ ,



Kompresyon kaçağ ı ,



Motor suyunun eksilmesi,



Motorun çalı ş ması nda özellikle rölantide düzensizlik.

28

Silindir kapak contası nı n arı zalıolması , kapağ ı n eğ ik olmasıveya hatalısı kı lması nedeniyle, sı zdı rmazlı k tam olarak gerçekleş tirilemez. Soğutma suyu silindirlere sı zar, yanma odasıve bujileri ı slatı r. Bu nedenle motorun çalı ş masıdüzensizleş ir.

Ayrı ca su segman ve silindirler arası ndan geçerek kartere iner. Karterdeki yağ sabunlaş ı r, köpüklenmesine neden olur ve yağseviyesi artar. Bu durum, yağçubuğundan tespit edilebilir. Yağ lamanı n kalitesinin düş mesine neden olur. Motorda performans düş er.

Bu durumun sürücü tarafı ndan fark edilmemesi durumunda motorda büyük mekanik problemlerin çı kması na neden olur.

Segmanları n kontrolünden kurtulup yanma odası na kadar çı kan yağ , bozuk conta veya çatlak kapak yoluyla soğutma suyuna geçebilir. Bu, radyatör içerindeki suyun yüzeyinde yağ zerrecikleri ş eklinde görülür.

Bozuk conta veya arı zalısilindir kapağı , silindirlerde sı kı ş tı rma ve ateş leme zamanları nda silindir içerisinde oluş an bası ncı n (kompresyonun) soğ utma suyuna, diğ er silindirlere veya dı ş arı ya kaçması na neden olur. Bu durum radyatördeki su yüzeyinde veya silindir kapak contası nı n kenarları nda kabarcı klar görülmesi ile belirlenebilir. Böyle bir durumda motorda kompresyon testi yapı lmalı dı r.

29

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları

Öneriler 



Silindir kapağı arı zları ve belirtileri bölümüne bakı nı z. Sürücünün ş ikâyetlerini ve motor çalı ş ı rken yaptı ğı nı z gözlemin sonuçları nıkarş ı laş tı rarak silindir kapağ ı veya silindir kapak contası nı n arı zalıolup olmadı ğı nıbelirleyiniz.

Motor yağ ı nıboş altı rken çalı ş tı ğ ı nı z alana dökmeye özen gösteriniz. Eğ er dökülür ise hemen temizlemelisiniz.

Kerter üzerindeki yağboş altma tapansı nı sökerken veya takarken diş lerin ve cı vata baş ları nı n yalama olmaması na dikkat ediniz.

Araç motor kaputunu sökünüz.

Soğutma suyunu boş altı nı z.

Motor yağı nıboş altı nı z Elektrik bağlantı ları nıdikkatlice ayı rı nı z.

Motor üzerindeki yardı mcıdonanı mları sökünüz.

Motoru yerinden rahat bir ş ekilde çı karabilmek için radyatör ve ön paneli sökünüz.

Motor takoz bağ lantı ları nı(somunu) sökünüz Güç aktarma organları nımotordan ayı rı nı z.

Motorun araç tamir katalogunda belirtilen yerlerden dengeli bir ş ekilde caraskala bağ layı nı z.

Güvenlik kuralları na uygun olarak motoru araç üzeriden alı nı z.

Motoru özel sehpası na bağlayı nı z. Özel sehpa yoksa motorun parçaları nırahat sökebileceğiniz bir yere alı nı z.

Hareket iletme kayı ş ı nısökebilmek için,  Hareket iletim kayı şmuhafazası nı sökünüz.  Gergi düzeneğ ini gevş etiniz.

Silindir kapağı nı n arı zası nı teş his ediniz. 



Motorun yağı nı ve suyunu boş altı nı z.



       

Motoru araç üzerinden sökünüz.

    



Hareket iletme kayı ş ı nısökünüz.

30



Krank kasnağ ı nısökünüz

 

Krank kasnağ ımuhafazası nısökünüz.

Cı vata veya somunun emniyet sacı nı açı nı z.

Manifoldlarısökmeden önce soğ uması nı bekleyiniz.

Manifoldlara bağlımotor parçaları nı sökünüz (hava filtresi, egzoz borusu vb.)

Manifold bağ lantıcı vata veya somunları nı dı ş tan içe doğru, uygun anahtar kullanarak sökünüz.

Manifold sökülürken ve söküldükten sonra emme ve egzoz kanalları na yabancı bir cismin kaçmamasıiçin gerekli önlemleri alı nı z. Çevre cı vataları nıveya somunları nı sökünüz.

Cı vataları n söktüğünüz yerlere dikkat ediniz. (cı vata boylarıfarklıolabilir.) Ön kapağ a zarar vermeden yerinden alı nı z.

Zaman Ayar Diş ililerin Sökülmesi,  Avare diş li var ise ilk önce bu diş li sökülmelidir.  Genellikle kam mili diş lisi, krank mili diş lisinden önce sökülür.

Zaman Ayar Zincirinin Sökülmesi,  Zaman ayar zinciri gergisini gevş etiniz.  Zincirin ayrı labilen baklasıvar ise zincir baklası nıayı rarak çı kartı nı z.

Zincir ayrı labilir baklaya sahip değ il ise kam mili diş ilisi ile birlikte sökünüz.

Triger Kayı ş ı nı n Sökülmesi,  Triger kayı ş gergisini gevş eterek triger kayı ş ı nısökünüz.

Araç tamir katalogunda belirtildiği gibi sökünüz.

Kam milini sökerken yatak bağlantı ları nı katalogda önerilen ş ekilde sökünüz. Kam milini çı kardı ktan sonra muyluları n ve kamları n çizilmeyecek veya ezilmeyecek ş ekilde muhafaza edilmesine dikkat ediniz.

Silindir kapağı nısöküp-takma iş lemleri sı rası nda dikkat edilmesi gereken noktalar bölümüne bakı nı z.

Silindir kapağı nısökerken silindir kapak

   

Manifoldlarısökünüz 

 

Ön kapağ ısökünüz.

  

 

Zaman ayar diş lileri, zinciri veya triger kayı ş ı nısökünüz.

 

Silindir kapak muhafazası nı sökünüz

 



Kam milini sökünüz 



Silindir kapağı nısökünüz  31

cı vataları nı mutlaka dı ş tan içe doğ ru sökünüz. Aksi halde silindir kapağ ıeğ ilir.

Külbütör mekanizmasımevcut motorlarda önce külbütör mekanizmasısökülmelidir.

Silindir kapak kontrolleri bölümüne bakarak, silindir kapağ ı nda gözle ve eğ iklik kontrollerini yapı nı z.

Eğiklik kontrolü sonuçları nıaraç tamir katalogundaki ile karş ı laş tı rı nı z.

Karş ı laş tı rmanı n sonucunda eğ iklik değ eri araç katalogunda belirtilen sı nı rları n üstünde ise Dökme demir kapaklar genellikle taş lanarak alüminyum kapaklar ise tornalanarak onarı m gerçekleş tirilir.

Silindir kapağ ı nı n daha önce onarı m görüp görmediğine dikkat ediniz.

Bazı motorlarda silinidir kapağ ı taş lanmadan değ iş tirilmektedir. Araç tamir katalogundaki talimatlara uyunuz.

Taş lamadan gelen kapak tekrar kontrol edilmelidir. Özellikle eğiklik kontrolü tekrarlanmalı dı r.

Silindir kapakları bir defa kullanı lı r.

Silindir kapağ ıtakı lı rken mutlaka yeni conta kullanı lmalı dı r.

Silindir kapağı nda taş lama iş lemi gerçekleş tirilmiş se “Silindir Kapakları nı n Eğiklik Kontrolü” bölümünde belirtilen kriterlere veya araç tamir katalogundaki talimatlara göre conta seçimi yapı lmalı dı r.

Ayrı ca silindir kapağı nı n hangi yüzünün ne tarafa geleceğine dikkat edilmelidir.

Silindir kapak contasıyapı sal özellikleri bölümüne bakı nı z.

Silindir kapak cı vataları nı araç tamir katalogunda belirtilen torklarda kademeli olarak içten dı ş a doğ ru sı kı nı z.

Araç tamir katalogundaki iş lem sı rası nda göre takmalı sı n Zaman Ayar Diş ililerin Takı lması ,  Motorun birinci pistonunu Ü.Ö.N.’ye getiriniz.  Kam mili, krank mili ve avare diş lisi üzerinde bulunan zaman ayar iş aretlerini karş ı laş tı rarak takı nı z.

  

Silindir kapağ ı nı n kontrollerini yapı nı z.

 



 Kontrollerin sonucuna göre silindir kapağı nı onarı ma gönderiniz veya değiş tiriniz.  



Onarı mdan gelen silindir kapağ ı nı kontrol ediniz..

  



Silindir kapak contası nıtakı nı z. 



Silindir kapağı nıtakı nı z.



Silinidir takı nı z.

kapak



muhafazası nı 



Zaman ayar diş lileri, zinciri veya triger kayı ş ı nı takı nı z ve gerginlik ayarı nıyapı nı z.

32



Zaman Ayar Zincirinin Takı lması ,  Motorun birinci pistonunu Ü.Ö.N.’ye getiriniz.  Kam mili ve krank mili zincir diş lisi üzerinde bulunan zaman ayar iş aretlerinin aynıeksene getirerek zinciri takı nı z.  Zaman ayar zincirinin gergi ayarı nı yapı nı z.

Triger Kayı ş ı nı n Takı lması ,  Motorun birinci pistonunu Ü.Ö.N.’ye getiriniz.  Triger kayı ş ıve diş liler üzerindeki zaman ayar iş aretlerini karş ı laş tı rarak triger kayı ş ı nıtakı nı z.  Bazımotorlarda ise diş lileri pimler ile sabitleyerek triger kayı ş ı nı takı nı z.

Kapak takarken yeni conta kullanmalı sı nı z.

Sı zdı rmazlı ğıdaha iyi sağ lamak için sı vı conta kullanı nı z. Farklı boyda olan cı vatalarıçı ktı ğ ıyerlerine takı nı z. Kapak contası nı n yerine tam oturması na dikkat ediniz.

Manifoldları n, contaları nı n yerlerine tam oturmaları na dikkat ediniz. Aksi halde ekzoz manifold contaları yanabilir.

Manifold cı vataları nı önerilen tork değ erlerinde içte dı ş a doğ ru sı kı nı z.

Krank kasnağ ı nıtakarken kamanı n yerine takı lıolması na dikkat ediniz. Krank kasnak somunu veya cı vatası nı n torkunda sı kı lması na dikkat ediniz. Emniyet saçları nımutlaka kı vı rı nı z.

Hareket iletme kayı ş ı nı n çok gergin olmaması na veya çok gevş ek olmaması na dikkat ediniz. Araç katalogunda belirtilen değ ere göre kayı şgerginliğini ayarlayı nı z.

Motorun araç tamir katalogunda belirtilen yerlerden dengeli bir ş ekilde caraskala bağ layı nı z.

Güvenlik kuralları na uygun olarak ve aracı n gövdesine zarar vermeden motoru araç üzerindeki yerine yerleş tirerek, takoz bağ lantı ları nıyapı nı z.

Güç aktarma organları bağ lantı ları nı



 

Ön kapağ ıtakı nı z.

 

Manifoldlarıtakı nı z. 



Krank kasnağ ı nıtakı nı z.



Hareket iletme kayı ş ı nıtak ve gerginliğ ini ayarlayı nı z.







Motoru araç üzerine takı nı z.



 33

yapı nı z.

Radyatör ve ön paneli takı nı z.

Motor üzerindeki yardı mcıdonanı mları n bağ lantı ları nıyapı nı z.

Elektrik bağlantı ları nıdikkatlice yapı nı z.

Motor yağı nıve soğutma suyunu koyunuz.

Araç motor kaputunu takı nı z.

Motoru çalı ş tı rdı ktan sonra herhangi bir yerinde yağ , su kaçağ ıolup olmadı ğ ı nı kontrol ediniz. Motor seslerini dinleyiniz.

Kam milinin çalı ş ması nımotor üzerinde gözlemleyiniz.

      

Motoru çalı ş tı rarak test ediniz.



34

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1.

Aş ağı dakilerden hangisi silinidir kapağı üzerinde bulunmaz?

A) Yanma odası B) Supap kı lavuzları C) Silindir kapak contası D) Buji ve enjektör yuvaları 2.

Silindir kapakları nda buji ve enjektör yuvaları nı n yerleri belirlenirken aş ağ ı dakilerden hangisi göz önünde bulundurulur?

A) B) C) D)

3.

Silinidir kapağ ıtakı lı rken silindir kapak cı vatalarınası l sı kı lmalı dı r?

A) B) C) D)

4.

Soğ utma suyunun veya motor yağ ı nı n sı zması nıengeller Silindir içerisindeki gazları n sı zması nıengeller Motor yağ ı nı n ve soğutma suyunun birbirine karı ş ması nı engeller Supapları n sı zdı rmazlı ğı nısağlar

Silindir kapak contasıtakı lı rken nelere dikkat edilmelidir?

A) B) C) D)

6.

Dı ş tan içe doğru Sağdan dola doğ ru İ çten dı ş a doğru Soldan sağ a doğ ru

Aş ağı dakilerden hangisi silindir kapak contası nı n görevlerinden değildir?

A) B) C) D)

5.

Bujiler sürekli sı cak kalacak bir yere yerleş tirilir.

Bujiler yanma odası nı n her yerine eş it uzaklı kta olacak ş ekilde yerleş tirilir.

Buji ve enjektörler egzoz supabı ndan mümkün oldukça uzak bir yere yerleş tirilir.

Buji veya enjektör yuvaları nı n yeri önemli değ ildir, rasgele yerleş tirilir.

Her iki tarafıdikiş li olan contalarda, dar dikiş li tarafısilindir kapağ ı na gelecek ş ekilde takı lmalı dı r.

Silindir kapağ ı na oturtularak takı lmalı dı r.

Bir tarafıdikiş li diğ er tarafı dikiş siz olan contalarda, dikiş li tarafısilindir kapağ ı na gelecek ş ekilde takı lmalı dı r.

Silindir kapak contasıüzerindeki yazı lara uyulmalı dı r.

Aş ağı dakilerden hangisi silindir kapağı nı n çatlaması na neden olmaz?

A) B) C) D)

Silindir kapağ ısı cakken sökülmesi Motorun hararet yapması Motor suyunun donması Silindir kapak cı vataları nı n belirtilen torktan fazla sı kı lması 35

7.

Aş ağı dakilerden hangisi silindir kapağ ı nı n eğ ilmesine veya çarpı lması na neden olmaz?

A) B) C) D)

8.

Silindir kapağ ı nda veya contası nda herhangi bir arı zanı n oluş masıdurumunda aş ağı dakilerden hangisi görülmez?

A) B) C) D)

9.

Ani ı sıve bası nç değiş ikliğ i Silindir kapağ ı nı n sı cakken sökülmesi Sı cak motora soğuk su koymak Silindir kapağ ı nı n hatalısı kı lması

Yağiçersinde su görülür.

Motorun su eksiltir.

Motorun çalı ş ması nda düzensizlik görülür.

Yağiçerisinde yakı t görülür.

Silindir kapağ ıaş ağ ı daki parçalardan hangisini bulundurmaz?

A) B) C) D)

Emme manifoldu Supaplar Bujiler Su pompası

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarları yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

36

ÖĞRENME FAALİ YETİ –3 ÖĞRENME FAALİ YETİ -3 AMAÇ Bu faaliyetin sonunda supap mekanizması nı n onarı mı nıaraç kataloguna ve standartlara uygun olarak yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA 

Çevrenizdeki otomotiv alanı nda faaliyet gösteren servislerden ve okulunuzdaki atölyelerden yararlanarak supap mekanizması nı n yapı sal özellikleri ve günümüz araçları nda supap mekanizmaları nda görülen farklı lı klar ile ilgili ile ilgili bir araş tı rma yapı nı z. Yaptı ğ ı nı z araş tı rmanı n sonuçları nısı nı fta arkadaş ları na sununuz.

3. SUPAP MEKANİ ZMASI 3.1. Görevleri Supap mekanizması , zaman ayar mekanizmasıile birlikte pistonları n durumuna göre supaplarıaçı k kapatarak zamanları n oluş ması nısağlar.

3.2. Genel Yapı sı Supap sisteminin yapı sıkam milinin motor üzerindeki konumuna göre değiş kenlik gösterebilmektedir. Genel olarak yapı larıve parçalarıaynı dı r.

Şekil 3.1: Kam mili gövde içerisinde olan motorları n supap mekanizması

37

Şekil 3.1’ de görülen supap sisteminde kam mili motor bloğ u içerisindedir. Kam milinin supaplara hareketini ulaş tı rabilmek için itici, itici çubuğu ve külbütör mekanizması bulunmaktadı r. Bu sistemde tek kam mili mevcuttur.

Şekil 3.2: Üstten eksantrikli külbütör manivela tip supap mekanizması

Şekil 3.2’ de üstten eksantrikli bir motorun supap mekanizmasıgörülmektedir. Kam milinin hareketi supaplara külbütör manivelalarıyardı mı yla iletilmektedir. Bu sistemde iticiler ve itici çubuklarıyoktur. Tek kam mili mevcuttur. Ayrı ca krank milinden hareketi zincir ile gerçekleş tirilmiş tir.

Şekil 3.3: Üstten eksantrikli tip supap mekanizması

38

Şekil 3.3’ te iki kam miline sahip üstten eksantrikli bir motorun supap mekanizması görülmektedir. Kam mili kamlarısupaplarıdirekt açmaktadı r.

Krank milinden hareket triger kayı ş ıyardı mı yla kam mili diş lisine iletilmekte, makas diş liler vası tası yla da kam millerine iletilmektedir.

Şekil 3.4: Üstten eksantrikli tip supap mekanizması

Şekil 3.4’te de üstten eksantrikli iki kam milli bir motorun supap sistemi görülmektedir. Bu sistemde, Şekil 3.3’ teki sistemde olduğ u gibi triger kayı şkullanı lmı ş tı r.

Krank milinin hareketi kam millerine bağ lanmı şiki ayrıdiş liye iletilmektedir. Şekil 3.3 ve Şekil 3.4’teki her iki supap sistemlerinde kam milinin supaplara hareketinin iletimi için supap itici çubukları , külbütör mekanizmasıgibi parçalar kullanı lmamı ş tı r. Bu tür parçalar supapları n açı lma hassasiyetini düş ürmesi nedeniyle motorun performansı nı n düş mesine neden olmakta ve yüksek devirlere ulaş ması nı engellemektedir. Ayrı ca supap sisteminin sesli çalı ş ması na da neden olur.

Günümüzde üretilen araçları n motorları nda yüksek performans ve güç elde edebilmek için üstten eksantrikli supap sistemleri kullanı lmaktadı r. Ayrı ca üstten eksantrik sistemlerin sessiz çalı ş ması nda tercih nedenlerinden birisidir.

Son yı llarda üstten eksantrik supap sistemleri, değiş ken supap zamanlama sistemleri ile desteklenmiş tir. Böylece motorun her devrinde, en uygun supap zamanlaması gerçekleş tirilmekte ve motorun performansıartı rı lmaktadı r.

39

3.3. Parçaları Supap mekanizması nı n genel yapı sıŞekil 3.5’ te görülmektedir. Supaplar kamlar tarafı ndan açı lı r. Kam mili dönmeye devam ederken yaylar tarafı ndan kapatı lı rlar. Supap mekanizmasıparçaları nı n birçoğu silindir kapağ ıüzerinde yer almaktadı r.

Şekil 3.5: Supap sisteminin genel yapı sı

3.3.1. Supaplar 3.3.1.1. Görevleri Emme supapları , emme zamanı nda açı larak silindir içerisine emme gazları nı n alı nması sağ lar. Egzoz supaplarıise egzoz zamanı nda açı klar silindir içerisinde oluş an gazları nı n dı ş arı ya atı lması nısağlar.

Ayrı ca her iki supapta sı kı ş tı rma zamanı nda yeterli bası ncı n oluş abilmesi, ateş leme zamanı nda ise yanma sonucunda oluş an bası ncı n maksimum seviyede hareket enerjisine çevrilebilmesi için sı zdı rmazlı k sağ larlar.

40

3.3.1.2. Çeş itleri ve Yapı sal Özellikleri Supap yayı , supabıdaima kapatacak yönde zorlarken kam mili açmaya çalı ş ı r. Bu nedenle supapta sürekli bir mekanik zorlama olur. Ayrı ca, supaplar yüksek sı caklı k ve bası nç altı nda çalı ş ı rlar.

Supapları n çok zor çalı ş ma ş artları na rağmen yapı ları nı n bozulmadan görevlerini yerine getirmeleri motorlar için hayati önem taş ı r. Bu nedenle supaplar kı rı lmaya, korozyona, eğilmeye ve aş ı nmaya dayanı klıçelik alaş ı mları ndan yapı lı rlar.

Şekil 3.6: Supabı n genel yapı sı

Şekil 3.6’ da bir supabı n genel yapı sıve bölümleri görülmektedir. Supaplar, supap tablasıve supap sapıolmak üzere iki kı sı mdan meydana gelirler. Supap tablası nda supap oturma yüzeyi, supap yuvası na göre 1º farklıtaş lanı r. Böylece supap otuma yüzeyi ile yuvası arası nda çizgisel bir temas sağ lanarak daha iyi bir sı zdı rmazlı k sağlanı r. Supap sapı kı smı nda, supap tablası nıtutan tı rnakları n oturduğ u bir yuva vardı r.

Supaplar, yüksek düzeyden sı caklı klara maruz kalmakta, mekanik ve kimyasal zorlamalarla karş ı laş maktadı r. Emme supapları550 ºC’ lere kadar çı kabilen sı caklı klarda çalı ş ı rken egzoz supaplarıise 900 ºC üzerindeki sı caklarda çalı ş maktadı r. Ayrı ca supap ucunda, supap sapı nda ve supap oturma yüzeyinde titreş imler nedeniyle mekanik aş ı ntı lar oluş ur.

41

Supap malzemeleri yüksek sı caklı klara ve korozyona karş ıdayanı ma sahiptir. Emme supaplarıgenellikle krom silisyum (CrSi) katkı lıçelikten tek parça halinde (tek metal supap) yapmaktadı r. Emme supapları nı n, özellikle sap yüzeyleri sertleş tirilmekte ve supap tablası stelit (krom, kobalt ve tungsten alaş ı mı ) ile kaplamaktadı r. Bu ş ekilde supabı n ömrü artı rı lmı şolur.

Egzoz supaplarıı sı ya duyarlı(bimetal supap) supaplar olarak da yapı lı rlar. Tabla kı smı , krom mangan (CrMn) katkı lıçeliklerden yapı lı rken sap kı smıkrom silisyum (CrSi) katkı lı çeliklerden imal edilmektedir. Egzoz supap yuvalara stelit çelik ile kaplanmı ş tı r.

Şekil 3.7: Tek metal ve ı sı ya duyarlı(bimetal) supaplar

Ayrı ca motorlarda içi boş altı lmı şsupaplarda kullanı lmaktadı r. Bu tür supapları n iç kı smıboş altı lmı şve boş altı lan kı sı m 100 ºC’de ergiyebilen metalik (kristilize) sodyumla doldurulmuş tur. Supabı n hareketi sı rası nda supap içerisinde metalik sodyum hareket ederek sı caklı ğı n supap tablası ndan dağ ı lması nı sağ lar.

Şekil 3.8: İ çi boş altı lmı şsupap

Emme supapları n tablasıgenellikle egzoz supapları na göre daha büyüktür. Bu ş ekilde emme zamanı nda silindirler içerisine daha fazla karı ş ı m alı nmasısağ lanmaktadı r. Ayrı ca her iki supabı n tablalarıda düz, dı şbükey veya iç bükey olabilmektedir. Yüksek devirli ve yüksek kompresyonlu motorlarda düz tablalısupaplar kullanı lmaktadı r.

42

Şekil 3.9: Supap tablası na göre supap çeş itleri

3.3.1.3. Supaplarda Yapı lan Kontroller Supapları n oturma yüzeyleri sı zdı rmazlı k açsı ndan önemlidir. Bu nedenle bu yüzeylerinde çatlak, yanma veya korozyon görülmesi durumunda supaplar değ iş tirilmelidir.

Supapları n çalı ş masısı rası nda supap saplarıaş ı nı r. Supap sapları , kı lavuzlar ile birlikte supapları n yuvaları na düzgün oturması nısağ lar. Supap sapları ndaki fazla aş ı ntı supapları n kapanmasısı rası nda supap yuvası nı n bozulmasıve zamanla kompresyon kaçakları nı n oluş ması na neden olmaktadı r. Şekil 3.10’da supap sapları nı n ölçülmesi gösterilmiş tir. Supap sapı nı n kı lavuz içerisinde çalı ş an bölümlerinden ölçü alı nmalı dı r.

Şekil 3.10: Supapları n ölçülmesi

Supaplarda yapı lan bir diğer kontrol de supap tablasıet kalı nlı ğ ı nı n ölçülmesidir.

Supap tablası nı n et kalı nlı ğ ıı sıiletimi için önemlidir. Et kalı nlı ğı nı n azalmasısonucunda supap tablası ndaki ı sı nı n aktarı mıazalacağıiçin zaman içerisinde supap oturma yüzeylerinde yanma, çatlama gibi etkiler görülür.

43

Şekil 3.11: Supap tablasıet kalı nlı ğı

Supap tablası nı n et kalı nlı ğ ıgenellikle 0,8–1 mm altı na düş mesi durumunda supaplar değ iş tirilmelidir. Supap tablası nı n büyüklüğ üne, aracı n marka ve modeline göre en az et kalı ğ ıdeğ eri değ iş kenlik göstermektedir.

Ayrı ca supap sapları nı n doğruluk kontrolü de yapı lmalı dı r. Bu kontrol V yatağ ıve komparatör yardı mı yla gerçekleş tirilir. Genellikle supap sapları nı n 0,05 mm’ den fazla eğ ik olmasıdurumunda supaplar değiş tirilmelidir. Supap sapı nı n eğ riliği belirtilen sı nı rları n üzerinde olmasıdurumunda supap sapıve kı lavuzunda aş ı ntı lar artar.

3.3.2. Supap Yuvaları Supapları n kapandı ğı nda silindir kapağ ıüzerinde oturduklarıbölgeye supap yuvaları (baga) denir. Supap yuvaları , supaplar ile birlikte sı zdı rmazlı k sağlar. Aynızamanda supaplardaki ı sı nı n silindir kapağı na aktarı lmasısağ lar.

3.3.2.1. Yapı sal Özellikleri Supap yuvalarıdoğ rudan silindir kapağ ı nı n taş lamasıyoluyla oluş turulduğ u gibi, ı sı ve aş ı nmaya karş ıyüksek dirence sahip, özel çelikten yapı lan bagaları n silindir kapağ ı na takı lması yla da oluş turulur. Şekil 3.12’de bir supap yuvası nı n genel yapı sıve oturma yüzeyi gösterilmiş tir.

Bagalar yerine takı ldı ktan sonra supap açı sı na göre taş lanarak aş ı nmaya, korozyona ve ı sı ya karş ıdayanı klıbir supap yuvasıelde edilmektedir.

Motorlarda çok güç ş artlar altı nda çalı ş an supapları n bozulmadan, aş ı nmadan ve yanmadan görevlerini yerine getirebilmesi için soğ utulmasıgerekir. Soğ utulmayan supaplar mekanik dayanı mı nıkaybeder, hı zla aş ı nı r ve sı zdı rmazlı k görevini yapamaz.

44

Şekil 3.12: Supap yuvası nı n genel yapı sı

Supaplar, yuvaları na oturduklarızaman üzerindeki ı sı nı n büyük bir kı smı nıyuvalar yardı mı yla soğ utma suyuna aktarı rlar. Isı nı n kalan kı smıda supap sapıve kı lavuzu yardı mı yla soğ utma suyuna aktarı lı r. Ayrı ca emme supapları , emme zamanı nda silindirlere giren karı ş ı m veya hava ile de soğur.

Supap yuvaları nı n yapı sı , supapları n sı zdı rmazlı ğ ıaçı sı ndan ne kadar önemli ise supapları n soğ utulmasıaçı sı n da önemlidir.

3.3.2.2. Supap Yuvaları nda Yapı lan Kontroller Supap ve olmamalı dı r.

yuvaları nda derin

çizikler,

çukurlaş ma,

karı ncalanma,

korozyon

Supaplar uzun süre çalı ş tı ktan sonra, supaplar ve yuvalar aş ı narak geniş likleri artar.

Belirtilen değ erlerden genişbir supap yuvası nda, supap kapandı ktan sonra birim alana düş en yay bası ncıazalacağ ıiçin supaplar sı zdı rmazlı k görevini yerine getiremez ve kompresyon kaçağ ı na neden olurlar. Kompresyon kaçağ ısı rası nda, sı cak gazlar supap ve yuvası nı yakar.

Supap yuvaları n geniş liğ ini çelik cetvel veya kumpas ile ölçülür. Supap yuvaları nı n katalog değerlerinden farklıolmasıdurumunda taş lanı r veya bagasıdeğ iş tirilir. Bazı motorları n ise karmaş ı k yanma odasıyapı sınedeniyle silindir kapaklarıdeğ iş tirilir. Silindir kapağı nı n değiş tirilmesi durumunda da yeni supaplar kullanı lı r. Onarı mı n sonrası nda, sı zdı rmazlı ğı n sağlanabilmesi için supaplar yuvaları na alı ş tı rı lmalı dı r.

45

3.3.3. Supap Kı lavuzları 3.3.3.1. Görevi Supap kı lavuzları , supapları n düzgün (tam ekseninde) açı lması nıve kapanması nı sağ layan silindirik parçalardı r. Genellikle dökme demirden yapı lı rlar ve silindir kapağ ı na pres ile geçirilirler.

3.3.3.2. Supap Kı lavuzları nda Yapı lan Kontrolleri Supap sapı nı n yağlanmasıve genleş en supabı n kı lavuzda sı kı ş ması nıönlemek amacı yla çalı ş ma boş luğ u verilmiş tir. Supap kı lavuzu ve supap sapıarası ndaki boş luktan, özellikle emme supabı ndan, yanma odası na yağkaçması nıönlemek için supap kı lavuzunun üzerinde bir yağkeçesi bulunmaktadı r.

Supap kı lavuzları nı n iç çaplarıteleskopik geyç veya özel ayaklıkomparatör ile ölçülerek, supap sapıile kı lavuz arası ndaki çalı ş ma boş luğ u (yağboş luğ u) belirlenmelidir. Şekil 3.13’te silindir kapağ ıüzerinde supap kı lavuzları nı n özel ayaklıbir komparatör ile ölçülmesi gösterilmektedir. Supap kı lavuz çapı ndan, supap sapıçapı nıçı kartarak çalı ş ma boş luğu bulunmalı dı r.

Supap Çalı ş ma Boş luğ u = Supap Kı lavuz Çapı– Supap Sapı Çapı

Şekil 3.13: Supap kı lavuzları nı n ölçülmesi

Supap çalı ş ma boş luğ u genellikle 0,02 – 0,05 mm arası nda değiş ir. Karar verilirken araç kataloguna bakı lmalı dı r. Aracı n marka ve modeline göre supap çalı ş ma boş luğ u farklı lı k göstermektedir.

Supap çalı ş ma boş luğu belirtilen sı nı rları n altı nda olmasıdurumunda, motorun çalı ş masısı rası nda supap sapı ndaki genleş me nedeniyle supap kı lavuzda sı kı ş ı r. Bu durum motorun çalı ş ması nda düzensizliklere neden olur.

Supabı n kı lavuz içerisindeki çalı ş ma sı rası nda supap kı lavuzu aş ı nı r ve çalı ş ma boş luğu zaman içerisinde büyür. Supap çalı ş ma boş luğunun artması , supapları n yuvası na doğru oturması nıengeller. Bu durum supabı n ve yuvarları nı n oturma yüzeylerinin bozulması na neden olur. Çalı ş ma boş luğ unun araç katalogunda belirtilen değ erden fazla 46

çı kmasıdurumunda supap kı lavuzlarıdeğ iş tirmelidir. Supap kı lavuzu takı lı rken derinliğ ine dikkat edilmelidir.

3.3.4. Supap Yayları 3.3.4.1. Görevleri Supap yayları , kam mili tarafı ndan açı lan supaplarısı zdı rmayacak ş ekilde kapatı r ve kam mili tekrar açı ncaya kadar kapalıtutar.

3.3.4.2. Yapı sal Özellikleri Supap yayalarıçok yüksek sı caklı klarda bası nçları nıkoruyabilmeleri için yüksek kalitede yay çeliğinden helezon ş eklinde sarı larak yapı lı rlar. Motorun çalı ş masısı rası nda, motor yağı , su buharıve yanma gazları ndan etkilenmeden çalı ş abilmesi için üzereleri özel boya veya vernik kaplanmı ş tı r. Bazımotorlarda da pas ve korozyona karş ınikelaj veya kromaj yapı lmaktadı r.

Supap yayları nı n silindir kapağ ı ndaki yuvası na düzgün oturabilmesi için yayları n her iki ucu da taş lanarak düzleş tirilmiş tir. Yayları n bu özelliği aynızamanda supapları n yuvaları na düzgün oturması nısağ lar.

Şekil 3.14: Supap yayı nı n g enel yapı sı

Motorun çalı ş masısı rası nda supap yayaları nı n yüksek sı caklı ktan etkilenmemesi için bir tarafıdaha sı k sarı mlıolarak yapı lı r. Genellikle yay yerine takı lı rken, sı k sarı mlıtarafı yanma odası na (silindir kapağı na) gelir. Yayı n sı k sarı mlıtarafıyüksek ı sı ya maruz kaldı ğ ı nda genleş mesi (esnemesi) daha az olur. Yayları n ters takı lmasıdurumda zaman içerisinde kompresyon kaçakları na ve supap yuvaları n bozulması na neden olur.

Yay bası ncısupabı n büyüklüğüne, sı kı ş tı rma ve işzamanı nda oluş an bası nca göre üretici tarafı ndan belirlenir. Motorda istenilen yay bası ncı nı n karş ı lanabilmesi için tek yay kullanı labildiği gibi iç içe geçmişiki farklı yay da kullanı labilir.

47

Şekil 3.15: Resim çift yay uygulaması

Tek yay kullanı mıuygulamaları nda gerekli yay bası ncı nı n sağlanabilmesi için, kalı n yay çeliğ inden yapı lmı ş(yay bası ncıyüksek) bir yay kullanı lı r. Yüksek bası nçlıtek bir yay, supabısert bir ş ekilde kapatacağ ıiçin supap yuvalarıçok çabuk aş ı nı r.

Supapları n daha yumuş ak açı lı p kapanmaları nısağlamak için, aynıbası ncısağlayan ince yay çeliğinden yapı lmı ş(yay bası ncıdaha düş ük) iç içe geçirilmişiki yay kullanı lı r. İ ç içe geçirilen yayları n, çalı ş ı rken birbirlerine karı ş mamasıiçin birbirine aksi yönde sarı lmı ş lardı r ve sarı n sayı larıda farklı dı r.

3.3.4.3. Supap Yayları nda Yapı lan Kontroller Supap yayarlı , supapları n kamları n hareketini tam olarak takip edebilmelerini sağ larlar. Böylece motorda, supap ayar diyagramıtam olarak uygulanmı şolur. Yay bası ncı , yay malzemesinin yorulmasınedeniyle düş er. Bunu sonucu olarak supaplar, kamları n hareketini tam olarak takip edemez. Özellikle yüksek devirlerde, yaylarda sı çramalar (supap yüzmesi) görülür. Motorun supap diyagramıbozulduğu için motorun verimi düş er. Bu nedenle supap yayları nı n kontrol edilmesi gereklidir. 

Serbest Boy Kontrolü

Supap yayları nı n serbest boylarıkumpas yardı mı yla ölçülür. Uzun süre çalı ş ma sonunda yayları n boylarıkı salabilir. Yayları n boyları nı n kı salması , yay bası ncı nı n düş mesine neden olur. Yay bası ncı nı n düş mesi, supapları n yuvası na belirli bir bası nla oturmaması na, kompresyon kaçakları na neden olur.

Supap yayaları nı n serbest boylarıölçülmeli, araç katalogunda belirtilen minimum yay boyu değeri ile karş ı laş tı rı lmalı dı r. Ölçülen yayları n serbest boyları , belirtilen değ erden küçük çı kmasıdurumunda yaylar değ iş tirilmelidir.

48



Eğiklik Kontrolü

Yayları n eğ iklik kontrolü, pleyt ve gönye yardı mı yla gerçekleş tirilir. Yay pleyt üzerine konulur, gönye yaya temas ettirilerek yay gönyeden ayrı lmadan 360º döndürülür.

Yayla, gönye kenarıarası nda görülen en fazla aralı k tespit edilerek bu aralı k sentil yardı mı yla ölçülmelidir. Eğ iklik kontrolünün yapı lması Şekil 3.16’da gösterilmektedir. Ölçülen yay eğriliğ i, araç katalogunda belirtilen değ eri geçmesi durumunda yaylar değ iş tirilmelidir.

Şekil 3.16 Supap Yayları nı n Eğiklik Kontrolü



Yay Boyları nı n Karş ı laş tı rı lması

Supap yaylarıdüz bir yüzeyde yay yana dizilir. Yayları n üst tarafı na bir çelik cetvel yerleş tirilerek sentil yardı mı yla yaylar ile çelik cetvel arası ndaki boş luk ölçülür. Yayları n boyları eş it olmalı dı r. Yay boylarıeş it değ il ise yaylar değ iş tirilmelidir. 

Yay Bası nçları nı n Kontrolü

Supap yay bası nçları nı n kontrolü, yay bası nç ölçme cihazıile gerçekleş tirilir. Supap yayları na, araç katalogunda belirtilen kuvvet uygulayarak yayı n boyu ölçülür. Ölçülen değ er katalog değ erli ile karş ı laş tı rı lı r. Bası nç altı ndaki yay uzunluğ unun düş ük çı kması durumunda yay değiş tirilmelidir.

49

Şekil 3.17: Supap yay bası ncı nı n kontrolü

3.3.5. Supap Yay Tablasıve Tı rnakları Supap yay tablası , yayları n supap sapları na belirli bir bası nç altı nda bağ lanması nda kullanı lı rlar.

Bazımotorlarda supapları n çalı ş masısı rası nda eksenleri etrafı nda dönmelerini sağ lamak için döner supap tablalarıkullanı lmaktadı r. Böylece supap ve supap oturma yüzeyinde karbon birikintilerinin oluş masıönlenir. Şekil 3.18’de döner supap tablası nı n genel yapı sıgörülmektedir.

Şekil 3.18: Döner supap tablasıgenel yapı sı

50

3.3.6. Supap İ ticileri Kam milinin hareketini supaplara ileten bir ara elemandı r. Supap iticileri, motor tipine göre değiş ik olabilir.

Günümüz araçları nı n motorları nda kartuştipi iticiler kullanı lmaktadı r. Bu iticiler, silindir ş eklinde yapı lmı şve içleri boş tur.

Supap iticileri krom nikel çelikten yapı lı rlar. Kam ile temas eden yüzeyleri ve içi kı smısertleş tirilirler.

Ayrı ca supap sisteminin sessiz çalı ş ması nı , motorun rölantide düzgün çalı ş masıve supapları n ömrünü artı rmak için motorlarda hidrolik supap iticileri kullanı lmaktadı r. Supap ile supap iticisi arası nda bulunur. Şekil 3.19’da bir hidrolik iticinin supap mekanizması ndaki yeri görülmektedir.

Şekil 3.19: Hidrolik iticinin supap mekanizması ndaki yeri

Hidrolik iticili supap mekanizmaları nda, supap ile supap iticisi arası nda boş luk yoktur.

Hidrolik iticiler, motor çalı ş ı rken supap mekanizması nıoluş turan parçaları n birbirlerine çarparak ses çı karmanıengeller.

Hidrolik iticili motorlarda, kam sessizleş tirme sahalarıdardı r ve supap bindirme zamanlarıkı sadı r. Bu nedenle, egzoz gazlarıile emme gazlarıbirbirine karı ş madı ğıiçin motor düş ük devirlerde düzenli çalı ş ı r.

51

Supapları n her açı lı p kapanmaları nda, supap mekanizmasıparçalarıbirbirlerinden ayrı lı p birleş irler. Bu durum supap sisteminin sesli çalı ş ması na neden olduğ u gibi bir ayarsı zlı k durumunda supaplardaki mekanik aş ı ntı yıhı zlandı rı r. Hidrolik iticili motorlarda, itici ile supap devamlıtemas halinde olduğ u için, supap mekanizmasıparçalarıbirbirinden ayrı lmadan çalı ş ı rlar. Bu nedenle, hidrolik iticiler supapları n ömrünü artı rı r.

3.3.7. Külbütör Mekanizması Külbütör mekanizması , külbütör mili, supap sayı sıkadar külbütör manivelasıile manivelaları n supaplarla karş ı laş ması nısağ layan yay ve ara parçalardan oluş ur. Külbütör mekanizması , silindir kapağı üzerinde bulunur. Şekil 3.20’de iki farklıkülbütör mekanizması nı n genel yapı sıgösterilmektedir.

Şekil 3.20: Külbütör mekanizması nı n genel yapı sı

Külbütör mili çelik alaş ı mı ndan yapı lmı ş , içi boş altı lmı şve iki baş ıtapalar ile kapatı lmı ş tı r. Mil üzeri sertleş tirilmiş tir. Mil üzerinde her manivela için yağdeliğ i bulunur.

Külbütör manivelalarıdökme demir veya çelik dökümden yapı lı rlar. Supapları karş ı layabilmesi için değiş ik eğimlerde yapı lmı ş lardı r. Külbütör manivelasıüzerinde supap ayarıyapabilmek için bir ayar vidasıbulunur. Şekil 3.21’ de külbütör manivelası nı n genel yapı sıgösterilmiş tir.

Supap mekanizması nı n tasarı mı na göre, külbütör manivelalarıaçı landı rı lı r. Bu nedenle külbütör manivelalarısöküldükten sonra dikkatlice dizilmeli ve aynısı raya göre takı lmalı dı r.

Külbütör manivelası nı n etki ucu aş ı nmı ş ise taş lanmalı veya manivela değ iş tirilmelidir. Küresel mafsal aş ı nmı şise supap ayar cı vatasıveya somunu yalama olmuş sa değ iş tirilmelidir.

52

Şekil 3.21: Külbütör manivelasıgenel yapı sı

Külbütör mili muylularıda ölçülmelidir. Standart çap ile karş ı laş tı rı larak milin aş ı ntı sı bulunur. Külbütör milinin standart çapı na araç katalogundan bakı lmalı dı r. Eğ er standart çap bulunamaz ise milin aş ı nmayan bir bölgesi ölçülerek milin standart çapıbulunabilir.

Külbütör Mili Aş ı ntı sı= Standart Çap – Ölçülen En Küçük Çap Külbütör manivelasıyatak çaplarıölçülerek yağboş luğ u da bulunmalı dı r. Şekil 3.22’de külbütör mili ve manivelası nı n ölçülmesi gösterilmektedir.

Şekil 3.22: Külbütör mili ve külbütör parmağıyatağı nı n ölçülmesi

53

YağBoş luğu = Manivela İ ç Çapı (B) – Milin Ölçülen En Küçük Çapı(A) Ayrı ca külbütör milinin eğiklik kontrolü de yapı lmalı dı r. Külbütör mili V yatakları na alı nı r. Külbütör milinin ortası na bir komparatör saati yerleş tirilir. Külbütör mili, el ile bir tur çevrilerek komparatör deki sapma takip edilir. Gözlemlenen en büyük sapma değ eri, külbütör milinin eğiklik değeridir. Külbütör mili eğiklik değeri, araç katalogunda belirtilen değ erden fazla çı kmasıdurumunda, külbütör mili değiş tirilmelidir.

3.3.8. Supap Boş luğu ve Supap Ayarı Motorun çalı ş masısı rası nda, supaplar ve supap mekanizması nı n diğer parçaları yüksek ı sı ya maruz kalı r. Bunun sonucu olarak supaplar ve supap mekanizması nıoluş turan parçalar genleş ir. Supapları n açı k kalması nı , supap sap boyları nı n uzamasınedeniyle, önlemek için supap sapıile itici veya külbütör manivelasıarası na boş luk verilmesi gereklidir. Bu boş luğa supap boş luğ u denir.

Şekil 3.23: Supap boş luğu

Supap boş luğunun olmamasıdurumunda, supap yuvası na oturamaz, motorda kompresyon kaçakları na neden olur.

Supap boş luğ unun fazla olmasıdurumunda ise supaplar tam açı lmaz ve motorun hacimsel verimi düş er ve supap mekanizmasısesli çalı ş ı r.

54

Motorlarda supap mekanizması nda bir onarı m gerçekleş tirildiğ inde, supap ayarı mutlaka yapı lmalı dı r. Supap ayar değeri, supabı n malzemesine, yanma odası nda oluş an ı sı ya göre her motorda farklı k gösterir.

Supap ayarı nıyapabilmek için motoru, üretici firmanı n belirttiğ i koş ullara getirmek gerekir. Bazımotorları n supap ayarı , motor soğ ukken yapı ldı ğ ıgibi bazımotorlarda çalı ş ma sı caklı ğı na getirildikten sonra yapı labilmektedir.

Supap ayarı nı n yapı labilmesi için supap ayarıyapı lacak olan silindir senteye getirilmelidir.

Külbütör mekanizmasıolana motorlarda, supap sapıile külbütör etki ucu arası ndaki boş luk (supap boş luğu) sentil yardı mı yla ölçülür. Katalogda belirtilen değ er de değil ise, supap ayar vidasıgevş etilerek veya sı kı larak sentil yardı mı yla supap ayarıyapı lmalı dı r.

Supaba direk hareket veren üstten eksantrikli motorlarda, kam ile supap sapı arası ndaki boş luk (supap boş luğ u) sentil yardı mı yla ölçülür. Bu tür motorlarda supap ayarı ayar ş imleri ile yapı lı r. Sentil ile ölçülen değ ere ve katalogda belirtilen supap boş luk değ erine göre ayar ş imi seçilir. Şekil 3.24’te supap mekanizması nda ayar ş imlerinin bulunabildiğ i yerler gösterilmektedir.

Şekil 3.24: Supap mekanizması nda ayar ş imlerinin yeri

55

3.4. Supap Çektirmesi Supap çektirmesi (supap sökme aparatı ), supaplarısilindir kapağ ıüzerinden sökülmesinde kullanı lı r. Şekil 3.25’te supap çektirmesini ve supap çektirmesi kullanı larak supap sökme iş lemi gösterilmektedir.

Şekil 3.25: Supap çektirmesi ve supapları n sökülmesi

Supap çektirmesi yardı mı yla supap yaylarısı kı ş tı rı larak supap tı rnaklarıalı nı r. Supap yay yavaş ça bı rakı larak supap mekanizması nı n parçalarısökülür.

3.5. Motorlarda Çok Supap Teknolojisi Motorlarda genellikle her silindirde bir emme ve bir egzoz olmak üzere iki supap bulunmaktadı r.

Motorlarda supap çaplarıbüyütülerek hacimsel verimi artı rabilmektedir. Supap çapları nı n büyütülmesi ile gazları n silindir içerisine girişve çı kı ş larıkolaylaş tı rı lmaktadı r.

Emme zamanı nda silindir içerisine daha fazla emme gazıalı nmakta, egzoz zamanı nda ise egzoz gazları nı n dı ş arı ya atı lmasıkolaylaş tı rı lmaktadı r. Ayrı ca silindir içerisinde kalan egzoz gaz miktarıda azalmaktadı r. Tüm bunları n sonucunda motorun hacimsel verimi ve motordan elde edilen güç artmaktadı r.

Ancak supap çapları nı n büyütülmesi, bujilerin yanma odası nı n merkezinden uzaklaş ması na ve yanma veriminin düş mesine de neden olabilir. Bu nedenle üreticiler, motorun hacimsel verimini artı rabilmek için supap çapları nıbüyütmek yerine, supap sayı ları nıartı rmayıdaha çok tercih etmektedirler.

Günümüz araçları nı n motorları nda her silindir için iki supap kullanı mıyerine, dört supap kullanı mıyaygı nlaş mı ş tı r. Böyle bir motorda supaplardan ikisi emme supabı , diğ er ikisi ise egzoz supabı dı r. Bazımotorlarda ise supaplardan üçü emme supabı , diğ eri ise egzoz supabıolabilmektedir. Fakat bu durum üreciler tarafı ndan pek tercih edilmemektedir.

56

Bazıaraçları n motorları nda ise her silindir için beşsupap kullanı lmaktadı r. Bu uygulamada genellikle üç supap emme, diğ er iki supap ise egzoz supabıolarak görev yapmaktadı r.

Şekil 3.25: Motorlar çok supap kullanı mı

Çok supap kullanı mı , silindirler içerisine alı nan karı ş ı mı n artması nısağladı ğıiçin motor gücünde de artı şmeydana gelmektedir. Çok supap kullanı mı n bir diğer avantajı , supap ömürlerinin uzaması nısağlamı ş olması dı r. Supap tablaları nda biriken ı sı nı n büyük bir kı smı , supap yuvalarıvası tası yla soğutma suyuna geçer ve supabı n soğ uması nda önemli bir etkendir. Supap tablası küçüldükçe daha az ı sıbirikir. Ayrı ca supap yuvaları nı n yüzey alanlarıarttı kça soğutma daha iyi gerçekleş ir. Çok supap kullanı mı nda, supapları n tabla çaplarıküçülür ve supap oturma yüzey alanlarıartar. Supaplar etkili bir ş ekilde soğ utulduğu için ömürleri uzar.

Supap tablaları nı n küçülmesi nedeniyle ataletleri de azalmı ş tı r. Supapları n ataletlerinin azalması , supap sı çramaları nıdaha yüksek devirlere ötelenmişolur. Supap sı çraması , supap yuvaları nı n bozulması na neden olan bir etkendir.

Supap sayı sıarttı kça, silindir içerisine alı nan gazları n hı zları nı n artması nısağ lar, daha fazla türbülans oluş ur, bujilerin uygun ş ekilde yerleş tirilmesine izin verir. Çok supap kullanı mıile yakı t mümkün olduğ unca yanma odası nı n ortası na ulaş tı rı lmasısağlanmaktadı r. Böylece daha iyi bir yanma ve egzoz emisyonları nda azalma sağ lamaktadı r.

Motorlarda, yüksek performans, düş ük emisyon ve yakı t ekonomisi için son yı llarda çok supap teknolojisi tercih edilmektedir.

57

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları

Öneriler 



Supapları n arı zası nıteş his ediniz.  



Motorun yağ ı nı ve boş altı nı z.

suyunu       



Motoru araç üzerinden sökünüz.

     



Hareket iletme kayı ş ı nısökünüz.



Krank kasnağı nısökünüz.



Manifoldlarısökünüz.

  

Supap mekanizması nı n sesli çalı ş ması , motorun performansı nı n düş mesi gibi belirtileri vardı r.

Supapları n arı zası nı tespit etmek için silindir kaçak testi yapı nı z.

Motor yağ ı nıboş altı rken çalı ş tı ğ ı nı z alana dökmeye özen gösteriniz. Eğ er dökülür ise hemen temizlemelisiniz.

Karter üzerindeki yağboş altma tapansı nı sökerken veya takarken diş lerin ve cı vata baş ları nı n yalama olmaması na dikkat ediniz.

Araç motor kaputunu sökünüz.

Soğ utma suyunu boş altı nı z.

Motor yağ ı nıboş altı nı z Elektrik bağ lantı ları nıdikkatlice ayı rı nı z.

Motor üzerindeki yardı mcı donanı mları sökünüz.

Motoru yerinden rahat bir ş ekilde çı karabilmek için radyatör ve ön paneli sökünüz.

Motor takoz bağ lantı ları nı (somunu) sökünüz Güç aktarma organları nımotordan ayı rı nı z.

Motorun araç tamir katalogunda belirtilen yerlerden dengeli bir ş ekilde caraskala bağ layı nı z.

Güvenlik kuralları na uygun olarak motoru araç üzeriden alı nı z.

Motoru özel sehpası na bağ layı nı z. Özel sehpa yoksa motorun parçaları nı rahat sökebileceğ iniz bir yere yerleş tiriniz.

Hareket iletme kayı ş ı nısökebilmek için,  Hareket iletim kayı ş muhafazası nı sökünüz.  Gergi düzeneğ ini gevş etiniz.

Krank kasnağ ımuhafazası nısökünüz.

Cı vata veya somunun emniyet sacı nıaçı nı z.

Manifoldlarısökmeden önce soğ uması nı bekleyiniz.

58

  

 



Ön kapağ ısökünüz.

 

 

Zaman ayar diş lileri, zinciri veya triger kayı ş ı nı sökünüz.

 

Silinidir sökünüz.

kapak

muhafazası nı 



Kam milini sökünüz. 



Silindir kapağ ı nısökünüz.

 



Supaplarısökünüz.



Manifoldlara bağ lı motor parçaları nı sökünüz (hava filtresi, egzoz borusu vb.)

Manifold bağ lantıcı vata veya somunları nı dı ş tan içe doğ ru, uygun anahtar kullanarak sökünüz.

Manifold sökülürken ve söküldükten sonra emme ve egzoz kanalları na yabancıbir cismin kaçmamasıiçin gerekli önlemleri alı nı z. Çevre cı vataları nı veya somunları nı sökünüz.

Cı vataları n söktüğünüz yerlere dikkat ediniz. (cı vata boylarıfarklıolabilir.) Ön kapağa zarar vermeden yerinden alı nı z.

Zaman Ayar Diş ililerin Sökülmesi,  Avare diş li var ise ilk önce bu diş li sökülmelidir.  Genellikle kam mili diş lisi, krank mili diş lisinden önce sökülür.

Zaman Ayar Zincirinin Sökülmesi,  Zaman ayar zinciri gergisini gevş etiniz.  Zincirin ayrı labilen baklasıvar ise zincir baklası nı ayı rarak çı kartı nı z.

Zincir ayrı labilir baklaya sahip değ il ise kam mili diş ilisi ile birlikte sökünüz.

Triger Kayı ş ı nı n Sökülmesi,  Triger kayı şgergisini gevş eterek triger kayı ş ı nısökünüz.

Araç tamir katalogunda belirtildiğ i gibi sökünüz.

Kam milini sökerken yatak bağ lantı ları nı katalogda önerilen ş ekilde sökünüz. Kam milini çı kardı ktan sonra muyluları n ve kamları n çizilmeyecek veya ezilmeyecek ş ekilde muhafaza edilmesine dikkat ediniz.

Silindir kapağı nı söküp-takma iş lemleri sı rası nda dikkat edilmesi gereken noktalar bölümüne bakı nı z.

Silindir kapağı nısökerken silindir kapak cı vataları nı mutlaka dı ş tan içe doğ ru sökünüz. Aksi halde silindir kapağıeğilir.

Külbütör mekanizmasımevcut motorlarda önce külbütör mekanizmasısökülmelidir.

Supapları , supap çektirmesi yardı mı yla silindir kapağ ıüzerinden sökünüz.

59

 

 Supaplarıve supap yuvaları nı temizleyiniz. 



Supapları , supap yuvaları nı n, kı lavuzları nı n ve yayları nı n  kontrollerini yapı nı z. 



Kontrollerin sonucuna göre supap yuvaları nı n onarı lması için silindir kapağ ı nı onarı ma gönderiniz veya değ iş tiriniz. 



Onarı m için gerekli yedek parçalarıbelirleyiniz ve temin ediniz.



 

Supaplarıtakı nı z.



Silindir kapağ ı nıtakı nı z.



Silinidir takı nı z.

kapak

 

muhafazası nı 



Zaman ayar diş lileri, zinciri veya triger kayı ş ı nıtakı nı z ve gerginlik ayarı nı yapı nı z.

Supap yaylarıve supaplarıkarı ş tı rmadan diziniz.

Supap ve supap yuvaları nı karbon birikintilerinden, supap oturma yüzeylerine zarar vermeden, temizleyiniz.

Supaplarda, supap yuvaları nda, kı lavuzlarda ve yaylarda yapı lan kontroller bölümlerine bakı nı z. İ ş lem yaptı ğı nı z araçta külbütör mekanizması varsa, külbütör mekanizması nı n kontrollerini de yapı nı z.

Külbütör mekanizmasıbölümüne bakı nı z.

Supap yuvaları nı n kontrolü sonucunda, supap yuvaları nı n arı zalı olduğ u tespit edilmiş se,  Yuvalar baga çakı larak oluş turulmuş ise bagaları n değiş tirilmesi veya taş lanması için silindir kapağ ı nı onarı ma gönderiniz.  Supap yuvaları silindir kapağ ı na açı lmı şise taş lanmak üzere silindir kapağı nı onarı ma gönderiniz veya silindir kapağı nıdeğ iş tiriniz.

Supap yuvaları nda yapı lan kontroller bölümüne ve araç tamir katalogundaki talimatlara göre onarı mıgerçekleş tiriniz.

Onarı m sonuçları nı araç tamir katalogundaki değerler ile karş ı laş tı rarak talimatlara göre yedek parçalarıbelirleyiniz ve temin ediniz Supapları , supap çektirmesi kullanarak yerine takı nı z.

Supaplarıtakarken supapları n ve yayları n söküldüğü yere takı lması na dikkat ediniz.

Silindir kapak cı vataları nı araç tamir katalogunda belirtilen torklarda kademeli olarak içten dı ş a doğru sı kı nı z.

Araç tamir katalogundaki iş lem sı rası nda göre takı nı z.

Zaman Ayar Diş ililerin Takı lması ,  Motorun birinci pistonunu Ü.Ö.N.’ye getiriniz.  Kam mili, krank mili ve avare diş lisi üzerinde bulunan zaman ayar iş aretlerini karş ı laş tı rarak takı nı z.

60





 

Ön kapağ ıtakı nı z.

 

Manifoldlarıtakı nı z. 



Krank kasnağı nıtakı nı z.



Hareket iletme kayı ş ı nıtakı nı z ve gerginliğini ayarlayı nı z.







 Motoru araç üzerine takı nı z. 

Zaman Ayar Zincirinin Takı lması ,  Motorun birinci pistonunu Ü.Ö.N.’ye getiriniz.  Kam mili ve krank mili zincir diş lisi üzerinde bulunan zaman ayar iş aretlerinin aynı eksene getirerek zinciri takı nı z.  Zaman ayar zincirinin gergi ayarı nı yapı nı z.

Triger Kayı ş ı nı n Takı lması ,  Motorun birinci pistonunu Ü.Ö.N.’ye getiriniz.  Triger kayı ş ıve diş liler üzerindeki zaman ayar iş aretlerini karş ı laş tı rarak triger kayı ş ı nıtakı nı z.  Bazımotorlarda ise diş lileri pimler ile sabitleyerek triger kayı ş ı nıtakı nı z.

Kapak takarken yeni conta kullanmalı sı nı z.

Sı zdı rmazlı ğ ıdaha iyi sağ lamak için sı vı conta kullanı nı z. Farklı boyda olan cı vatalarıçı ktı ğ ıyerlerine takı nı z. Kapak contası nı n yerine tam oturması na dikkat ediniz.

Manifoldları n, contaları nı n yerlerine tam oturmaları na dikkat ediniz. Aksi halde egzoz manifold contaları yanabilir.

Manifold cı vataları nı önerilen tork değ erlerinde içte dı ş a doğru sı kı nı z.

Krank kasnağ ı nıtakarken kamanı n yerine takı lıolması na dikkat ediniz. Krank kasnak somunu veya cı vatası nı n torkunda sı kı lması na dikkat ediniz. Emniyet saçları nı mutlaka kı vı rı nı z.

Hareket iletme kayı ş ı nı n çok gergin olmaması na veya çok gevş ek olmaması na dikkat ediniz. Araç katalogunda belirtilen değ ere göre kayı şgerginliğ ini ayarlayı nı z.

Motorun araç tamir katalogunda belirtilen yerlerden dengeli bir ş ekilde caraskala bağ layı nı z.

Güvenlik kuralları na uygun olarak ve aracı n gövdesine zarar vermeden motoru araç üzerindeki yerine yerleş tirerek takoz bağ lantı ları nıyapı nı z.

Güç aktarma organları bağ lantı ları nı yapı nı z.

61

      

Motoru çalı ş tı rarak test ediniz. 

Radyatör ve ön paneli takı nı z.

Motor üzerindeki yardı mcıdonanı mları n bağ lantı ları nıyapı nı z.

Elektrik bağ lantı ları nıdikkatlice yapı nı z.

Motor yağ ı nıve soğ utma suyunu koyunuz.

Araç motor kaputunu takı nı z.

Motoru çalı ş tı rdı ktan sonra herhangi bir yerinde yağ , su kaçağ ıolup olmadı ğ ı nı kontrol ediniz. Motor seslerini dinleyiniz.

Kam milinin çalı ş ması nımotor üzerinde gözlemleyiniz.

62

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1. I tipi motorlarda supaplar nerelerde bulunur?

A) B) C) D)

Silindir kapağ ı Motor bloğ u Karter Manifoldlar

2. Bir silindirde en az kaç supap bulunur?

A) B) C) D)

1 2 3 4

3. Supap oturma yüzeyi yaklaş ı k kaç derecedir?

A) B) C) D)

15 65 45 90

4. Kam mili gövde içerisinde olan bir motorda, supap mekanizması nda hareket iletimi sı rası yla nası ldı r?

A) B) C) D)

İ tici – Külbütör manivelası– Supap – Ayar somunu Kam mili – İ tici – İ tici çubuğ u – Külbütör manivelası- Supap Kam mili – Baskıparmağ ı– Supap – Supap yayı Baskıparmağ ı– Kam mili – Supap – Ayar somunu

5. Supaplar aş ağ ı daki hangi parça içerisinde çalı ş ı r?

A) B) C) D)

Silindir kapağ ı Su kanalı Emme kanalı Kı lavuz

6. Supaplarıdoğ ruluk kontrolü aş ağı dakilerden hangileri ile yapı lı r?

A) B) C) D)

V yatağ ı- Komparatör Mikrometre - Kumpas Mikrometre - Komparatör Çelik cetvel 63

7. Supabı n silindir kapağı nda oturduğu yüzeye ne denir?

A) B) C) D)

Kı lavuz Supap yuvası(Baga) Silindir kapağ ı Supap yay tablası

8. Supap yayları takı lı rken aş ağı dakilerden hangisine dikkat edilir?

A) B) C) D)

Sı k sarı mlıtarafıöne gelmelidir.

Sı k sarı mlıtarafıyanma odası na gelir Top yazı sı üste getirilir Sı k sarı mlıtaraf üste getirilir

9. Supap yay bası ncıne ile ölçülür?

A) B) C) D)

Mikrometre Kumpas Yay tansiyon cihazı Sentil

10. Aş ağ ı dakilerden hangisi supapları n bölümlerinden bir değildir?

A) B) C) D)

Kı lavuz Oturma yüzeyi Et kalı nlı ğı Tabla

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarları yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

64

MODÜL DEĞERLENDİ RME A. OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

MODÜL DEĞERLENDİ RME 1. Supap sapıile kı lavuz arası ndaki boş luk nası l bulunur?

A) B) C) D)

Supap sapıçapı ndan kı lavuz iç çapıçı kartı lı r Supap tablasıçapı ndan kı lavuz çapıçı kartı lı r Kı lavuz çapıile supap sapıçapıtoplanı r Kı lavuz iç çapı ndan supap sapıçapıçı kartı lı r.

2. Supap kı lavuzu ile supap sapı arası ndaki yağboş luğ u fazla olursa aş ağ ı dakilerden hangisi olur?

A) B) C) D)

Motorun çalı ş masıdengesizleş ir Motor çalı ş maz Motor yağyakar Motorun performansıdüş er

3. Supap tablasıet kalı nlı ğ ıçok incelirse ne olur?

A) B) C) D)

Supap taş lanı r Supap yanar Supap alı ş tı rı lı r Supap tornalanı r

4. Supap tı rnağı nı n görevi nedir?

A) B) C) D)

Supap tablası nıtutar Yayıtablaya bağ lar Supabı n yuvası na tam oturması nısağlar Supap yayı nısupap sapı na bağ lar

5. Supap iyi soğutulmaz ise ne olur?

A) B) C) D)

Supap yerine oturmaz Supap yuvaya kaynar Supap ve yuvasıyanabilir Supap kapalı kalı r

65

6. Supaplar motorun hangi elemanı tarafı ndan açı lı r?

A) B) C) D)

Krank mili Kam mili Külbütör mili Yağpompası

7. Supaplar aş ağ ı dakilerden hangisi tarafı ndan kapatı lı r?

A) B) C) D)

Külbütör manivelası İ tici Kam mili Supap yayı

8. Supaplar sökülürken hangisi kullanı lı r?

A) B) C) D)

Üçayaklıçektirme Kilitli pense Supap çektirmesi Tek ayaklıçektirme

9. Supap et kalı nlı ğ ıen az değerinden daha az olmasıdurumunda ne yapı lı r?

A) B) C) D)

Supap taş lanı r Supap değiş tirilmelidir Supap yuvalarıdeğ iş tirilir.

Supap yuvalarıtaş lanı r

10. Aş ağ ı dakilerden hangisini supaplar yapar?

A) B) C) D)

Çevrimleri oluş turur Sı zdı rmazlı k sağ lar Silindirlere giren havayısoğ utur Silindir içerisine giren havayısoğutur

11. Günümüz otomobil motorları nda kullanı lan silindir kapakları genellikle hangi malzemeden yapı lı r?

A) B) C) D)

Dökme demir Çelik alaş ı mı Alüminyum alaş ı mı Hiçbirisi

12. Silindir kapak contası ndaki dikiş ler kapakta hangi arı zaya neden olur?

A) B) C) D)

Conta yüzeyini aş ı ndı rı r Yiv ve set oluş turur Silindir kapağ ı nda çatlaklı ğ a neden olur.

Supapları n yanması na neden olur 66

13. Dökme demir kapaklarda eğiklik kaç mm’ yi geçerse taş lama yapı lı r?

A) B) C) D)

0,05 mm 0,10 mm 0.15 mm 0.20 mm

14. Silindir kapağı nı n taş lanması nıgerektiren arı za aş ağ ı dakilerde hangisidir?

A) B) C) D)

Yiv ve set oluş ması Su ceketlerinin kireçlenmesi Kapak yüzeyinde çatlak oluş ması Supap yuvaları nı n aş ı nması

15. Supap sapıile itici veya külbütör parmağı ile supap sapıarası ndaki boş luğ un ayarlanması na ……………………. denir.

A) B) C) D)

Supap boş luğ u Külbütör parmağıboş luk ayarı Supap ayarı Supap oturma yüzeyi kontrolü

16. Aş ağ ı dakilerden hangisi hidrolik iticinin avantajı değildir?

A) B) C) D)

Supap mekanizması nı n sessiz çalı ş ması nısağlar Motorun düş ük devirlerde düzenli çalı ş ması nısağ lar Supap mekanizması nıoluş turan parçaları n ömrünü uzatı r Supapları n yuvası na tam olarak oturması nısağlar

17. Motorlarda çok supap teknolojisi kullanı mıaş ağı dakilerden hangisini sağlar?

A) B) C) D)

Supap ömrünü artı rı r. İ yi yanma ve düş ük emisyon sağ lar Silindir içerisine alı nan emme gazları nıartı rı r.

Hepsi

18. Yüksek kompresyonlu motorlarda kullanı lan supaplar nası ldı r?

A) B) C) D)

İ ç bükey supap Düz supap Küresel supap Dı şbükey supap

67

19. Külbütör mekanizması nda aş ağı daki parçalardan hangisi bulunmaz?

A) B) C) D)

Külbütör mili Külbütör manivelası Külbütör iticisi Yaylar

20. Supap ayarıiçin hangi ölçü aracıkullanı lı r?

A) B) C) D)

Kumpas Mikrometre Teleskopik geyç Sentil

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarları yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

68

B. UYGULAMALI TEST Supap sistemi arı zalıbir motorun, supap sisteminin onarı mı nı n yapı nı z.

Değerlendirme Ölçütleri

Evet

Hayı r

KAM Mİ Lİ                         

Kam milini doğru ş ekilde söktünüz mü?

Kam milinin gözle kontrollerini yaptı nı z mı ?

Kam milinin eğ iklik kontrollerini yaptı nı z mı ?

Kam mili eksenel gezinti kontrollerini yaptı nı z mı ?

Muyluları n ovalliğ ini buldunuz mu?

Muyluları n aş ı ntı sı nıbuldunuz mu?

Muylu yağboş luğ unu buldunuz mu?

Kamları n yüksekliğ ini buldunuz mu?

Kam aş ı ntı ları nıbuldunuz mu?

Kam milini doğru ş ekilde taktı nı z mı ?

Sİ Lİ NDİ R KAPAĞI Silindir kapağ ı nıtekniğine uygun olarak söktünüz mü?

Silindir kapağ ı nı n gözle kontrollünü yaptı nı z mı ?

Silindir kapağ ı nı n eğ iklik kontrollünü yaptı nı z mı ?

Silindir kapağ ı nıtekniğ ine uygun olarak taktı nı z mı ?

SUPAP Sİ STEMİ Supapları n gözle kontrollünü yaptı nı z mı ?

Supap sapları nı n aş ı ntımiktarı nı n buldunuz mu?

Supapları n et kalı nlı ğı nıölçtünüz mü?

Supap yuvaları nı n gözle kontrollünü yaptı nı z mı ?

Supap yuvaları nı n geniş liğ ini ölçtünüz mü?

Supap çalı ş ma boş luğunun supap kı lavuzları nı n ölçülerek buldunuz mu?

Serbest boy kontrollünü yaptı nı z mı ?

Eğ iklik kontrollünü yaptı nı z mı ?

Yay boyları nıkarş ı laş tı rdı nı z mı ?

Yay bası nçları nı kontrol ettiniz mi?

Supaplarıtaktı nı z mı ?

DEĞERLENDİ RME

Değ erlendirme sonunda “Hayı r” cevapları nı z var ise faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

69

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİ YETİ– 1 CEVAP ANAHTARI 1

B

2

A

3

C

4

C

5

A

6

B

7

C

8

D

9

D

10

B

ÖĞRENME FAALİ YETİ– 2 CEVAP ANAHTARI 1

C

2

B

3

C

4

A

5

D

6

A

7

C

8

D

9

D

70

ÖĞRENME FAALİ YETİ– 3 CEVAP ANAHTARI 1

A

2

B

3

C

4

B

5

D

6

A

7

B

8

B

9

C

10

A

MODÜL DEĞERLENDİ RME CEVAP ANAHTARI 1

D

11

C

2

C

12

B

3

B

13

B

4

D

14

A

5

C

15

C

6

B

16

D

7

D

17

D

8

C

18

B

9

B

19

C

10

B

20

D

71

KAYNAKÇA KAYNAKÇA 

YÜCE And, Günümüzde Otomotiv Teknolojisi, The Shell Company of Turkey Limited, Ankara, 1997.



STAUDT Wilfried, Motorlu Taş ı tlar Tekniğ i, Ajans-Türk Matbaacı lı k Sanayii A.Ş., Ankara, 1995.



ÖZDAMAR İ brahim, Bilal YELKEN, Benzin Motorları , Anadolu Üniversitesi Bası mevi, Eskiş ehir, 1998.



ÖZLÜ İ rfan, Benzinli Motorlar Teknolojisi ve Tamirciliğ i, Çağ lar Matbaası , Ankara, 1992.



TOYOTA, Temel Servi Bilgisi 1998.



TOYOTA, Benzinli Motorlar 1998.



www.obitet.gazi.edu.tr

72