Microsoft Word - Pnömatik Sistemler by motorsitem motorsitem

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKAN LIĞI

MEGEP

(MES LEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM S İS TEMİNİN GÜÇ LENDİRİLMES İ PROJES İ)

MOTORLU ARAÇLAR TEKNOLOJİSİ

PNÖMATİK SİSTEMLER

ANKARA 2005

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; •

T alim ve T erbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve T eknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

•

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve T eknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

•

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

•

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

•

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

•

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAM ALAR........................................................................................................iii GİRİŞ ............................................................................................................................1 ÖĞRENM E FAALİYETİ-1..........................................................................................3 AM AÇ.......................................................................................................................3 ARAŞTIRM A...........................................................................................................3 1- PNÖMATİK PRENSİPLER.....................................................................................3 1.1- Pnömatiğin Tanımı Önemi ................................................................................3 1.1.1. Tanımı .........................................................................................................3 1.1.2- Pnömatiğin Önemi ......................................................................................3 1.2- Pnömatik Sistemlerin Üstünlükleri ve Olumsuz yanları ...................................5 1.2.1-Üstünlükleri .................................................................................................5 1.2.2- Pnömatik Sistemlerin Olumsuz Yönleri .....................................................5 1.3- Hidrolik ve Pnömatik Sistemlerin Karşılaştırılması ..........................................5 1.4- Pnömatiğin Temel Prensipleri ...........................................................................5 1.4.1- Havanın Özellikleri.....................................................................................5 1.4.2- Basınçlı Havanın Özellikleri.......................................................................6 1.4.3- Havanın Sıkıştırılabilme Özelliği ...............................................................6 1.4.4- Boyle-M arotte Kanunu...............................................................................6 1.4.5- Gay-Lussac Kanunu....................................................................................7 1.2- PNÖMATİK DEVRELERİN ANA ELEM ANLAR.........................................9 1.3- PNÖMATİK SİSTEM LERDE HAVANIN HAZIRLANMASI.....................11 1.3.1- Kompresörler............................................................................................11 1.3.2- Havanın Hazırlanması ..............................................................................16 Pnömatik Sistemlerde Çokça Kullanılan Filtre Çeşitleri ....................................22 Şamandıralı Valf .................................................................................................24 1.4- MANOM ETRELER........................................................................................27 1.4.1-M etal Elemanlı M anometreler ...................................................................27 1.4.2- Sıvılı M anometreler ..................................................................................27 1.5- SUSTURUCULAR..........................................................................................28 1.6- BORULAR......................................................................................................28 1.6.1.-Boruların Birleştirilmesi ...........................................................................29 1.6.2- Hortumlar..................................................................................................30 1.6.2- Boru İç Çaplarının Belirlenmesi ...............................................................31 1.6.3- Borularda Basınç Düşmesi .......................................................................32 ÖLÇM E VE DEĞERLENDİRM E.........................................................................36 ÖĞRENM E FAALİYETİ 2........................................................................................38 Amaç .......................................................................................................................38 Araştırma.................................................................................................................38 2- PNÖMATİK SİLİNDİRLER..................................................................................38 2.1- Pnömatik Silindirlerin Görevleri .....................................................................38 2.2- Çeşitleri ve Simgeleri ......................................................................................38 2.2.1- Tek Etkili Silindirler .................................................................................38 2.2.2- Çift Etkili Silindirler .................................................................................39 2.2.3-Tandem Silindirler .....................................................................................39 Özel Silindirler ....................................................................................................40 2.3- Pnömatik Silindirin Elemanları ...................................................................43 2-3 Silindirlerde Yastıklama ...................................................................................44 2.4- Silindirlerde Kuvvet İletiminin Hesaplanması ................................................45 ÖLÇM E VE DEĞERLENDİRM E.........................................................................48 ÖĞRENM E FAALİYETİ 3........................................................................................49 Amaç .......................................................................................................................49 Araştırma.................................................................................................................49 i

3- PNÖMATİK M OTORLAR....................................................................................49 3.1- Pnömatik M otorların Görevleri .......................................................................49 3.2- Pnömatik M otorların Çeşitleri .........................................................................49 3.2.1- Pistonlu M otorlar......................................................................................49 3.2.2- Paletli ( Kanatlı ) Hava M otorları.............................................................50 3.2.3- Dişli Hava M otorları.................................................................................51 3.2.3-Türbin Tipi M otorlar..................................................................................52 ÖLÇM E VE DEĞERLENDİRM E.........................................................................55 ÖĞRENM E FAALİYETİ-4........................................................................................56 Amaç: ......................................................................................................................56 Araştırma.................................................................................................................56 4- PNÖMATIK VALFLER ........................................................................................56 4.1- Görevleri ..........................................................................................................56 4.2- Çeşitleri............................................................................................................56 4.2.1- Akış Kontrol Valfleri ................................................................................56 1.4.2- Yön Kontrol ( Denetim ) Valfleri .............................................................59 ÖLÇM E VE DEĞERLENDİRM E.........................................................................69 ÖĞRENM E FAALİYETİ 5........................................................................................71 Amaç .......................................................................................................................71 Araştırma.................................................................................................................71 5- PNÖMATİK DEVRE ÇİZİM İ...............................................................................71 5.1- Pnömatik Devrenin Çiziminde Dikkat Edilecek Hususlar: .............................71 5.1.1- Tek Etkili Silindirin Çalıştırılması............................................................73 5.1.2- Çift Tek Etkili Silindirin Çalıştırılması ....................................................73 5.2- HİDRO-PNÖMATİK DEVRELER ................................................................74 5.2.1- Hidro-Pnömatiğin Kullanım Alanları .......................................................74 5.2.2 – Hidro-Pnömatik Basınç Yükselticiler .....................................................74 5.2.3- Hidro-Pnömatik Devrede Basınç Hesaplaması .......................................75 5.2.4- Hidro-Pnömatik Devre Örneği .................................................................75 ÖLÇM E VE DEĞERLENDİRM E.........................................................................77 ÖĞRENM E FAALİYETİ 6........................................................................................78 Amaç: ......................................................................................................................78 Araştırma:................................................................................................................78 6- HIDROLIK VE PNÖMATIK DEVRELERIN BAKIM I.......................................78 6.1- Hidrolik ve Pnömatik Devrelerin Bakımı........................................................78 6.1.1- Günlük Bakımlar ......................................................................................78 6.1.2-Haftalık Bakımlar ......................................................................................78 6.1.3- Aylık Bakımlar .........................................................................................79 6.1.4- 6 Aylık Bakımlar ......................................................................................79 ÖLÇM E VE DEĞERLENDİRM E.........................................................................82 CEVAP ANAHTARLARI..........................................................................................83 Değerlendirme.............................................................................................................84 MODÜL DEĞERLENDİRM E...................................................................................85 KAYNAKLAR...........................................................................................................90

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KO D ALAN DAL/MESLEK MO DÜLÜN ADI MO DÜLÜN TANIMI

SÜRE

525MT0032 Motorlu Araçlar Te knoloji Alanı Alan O rtak Pnömatik Sistemle r Otomotiv endüstrisinde kullanılan pnömatik prensiplere dayalı sistemler, havanın hazırlanması, sevkedilmesi ve karşılaşılan arıza ve problemleri kapsar 40/32

T emel eğitimi tamamlamış olmak. Pnömatik devre elemanlarını tanımak, ilgili hesapları yapmak Ge nel Amaçlar Pnömatik sistemler ile ilgili temel hesapları yapabileceksiniz, pnömatik sistemlerin yapılarını tanıyabileceksiniz, bakım ve onarımlarını yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Havanın hazırlanması ile ilgili hesapları yapabilecektir. MO DÜLÜN AMACI 2. Pnömatik silindirler ile ilgili hesapları yapabilecektir. 3. Pnömatik motorların tipini ve özelliklerini belirleyebilecektir. 4. Valfleri sembolleri ile ifade edebilecektir. 5. Pnömatik devre çizimi yapabilecektir. 6. Hidrolik ve pnömatik devrelerin bakımını yapabilecektir. İnternet adresleri, basılı eserler, araçlar üzerindeki EĞİTİM Ö ĞRETİM O RTAMLARI VE (otomobiller üzerindeki sistemlerin incelenmesi, atölyede bulunan motor, araç, maket ve kesitleri, pnömatik laboratuarı. DONANIMLARI Her faaliyet sonunda ölçme ve değerlendirme soruları Ö LÇME VE uygulanarak öğrenci kendini kontrol edecektir. DEĞ ERLENDİRME Ö N KOŞUL YETERLİK

iii

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili öğrenci, T eneffüs ettiğimiz, atmosferden alıp kuvvet uygulayarak değişik hacimlere doldurduğumuz hava, sıkıştırılmış havadır. Balona, otomobil lastiğine hava pompaladığımızda havayı sıkıştırırız. Bu tür havayı sıkıştırarak yaptığımız şişirme işlemlerinde kas enerjisi harcarız. Balon yada lastiğe sıkıştırılan hava, daha sonra dışarı çıkmaya çalışır. Küçük hacme sıkıştırılmak için harcanan enerjinin çoğunu depolamıştır. Lastiğin sibobu açıldığında veya balonun ağzı serbest bırakıldığında hava hızla dışarı çıkar. Balonun ağzı serbest bırakıldığında balon dönerek oda içerisinde yükselir. Havanın sahip olduğu enerji, içindeki hava bitince de yere düşer. Endüstrinin birçok dalında olduğu gibi otomotiv endüstrisinde pnömatik prensiplere dayalı çalışan oldukça çok makine elemanı vardır. Bunlar, fren, emiş, eksoz, süspansiyon, ısıtma, soğutma ve havalandırma sistemlerinde kullanılmaktadır. Bunların arıza, bakım ve onarımları yeterli bir bilgi birikimi ve tecrübe gerektirmektedir. Pnömatik prensipler ve devre elemanları hakkında yeterli bilgiye sahip olunduğunda, ekonomik yönden büyük kazanımlar sağlanabilir. Piyasada ihtiyaç duyulan ama en az ara eleman bulunan bu gruptaki başarılı elemanlar bireysel anlamda da büyük kazanımlar sağlayacaktır.Otomotiv sektöründe servisçilik anlayışında da tüm branşların içinde var olan, pnömatik prensiple çalışan sistemlerin her biri ayrı branş olarak karşımıza çıkmaktadır. Frencilik, klimacılık gibi. Bu durum Pnömatik prensiplerin otomotiv sektöründe çalışanlar tarafından en ince ayrıntısına kadar öğrenilmesi gerektiğinin önemini artırmaktadır.

ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ AMAÇ

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

Havanın hazırlanması ile ilgili hesapları yapabilecektir.

ARAŞTIRMA ARAŞTIRMA 1- Araçlar üzerindeki westinghuse sisteminin fren sistemlerine katkısını araştırarak, rapor halinde sununuz. 2- Değişik araçlar üzerinde kullanılan kompresör çeşitlerini, sanayide kullanılan kompresör çeşitlerini araştırarak rapor halinde sununuz.

1- PNÖMATİK PRENSİPLER 1.1. Pnömatiğin Tanımı Önemi 1.1.1. Tanımı Basınçcı, kontrol edilebilen, durumu değiştirilebilen hava ve gazlar ile çalışan sistemlere pnömatik sistemler denir. Pnömatik Yunanca bir kelime olan pnömatik ( hava, rüzgar) kelimesinden türetilmiştir. Önceleri sadece havanın basıncından yararlanılarak çalışan bir çok makine ve araç gereç vardı. Diğer enerji çeşitlerine göre dar ve kısa alanda daha hızlı, kolay elde edilen, ucuz olan hava enerjisi son zamanlarda durumu değiştirilerek kullanılmaya başlamıştır. Özellikle otomotiv sektöründe durum değişikliğinden fazlaca yaralanılmaktadır. 1.1.2- Pnömatiğin Önemi Hava atmosferde bol miktarda bulunmaktadır. Uygun yöntemlerle alınıp, depolanabilir, basınç kazandırılabilir. Her durumda da değişim gösterir. Bu değişimler ne olursa olsun tekrar atmosfere bırakılabilir. Özel gazlarda böyle bir durum söz konusu değildir. Gazlar depolanır. Kullanıldıktan sonra tekrar depolanır. Ancak başka bir gaz yada gazlara dönüşmüş olarak dışarı atılır. Havanın atmosferde bol miktarda bulunması elde ediliş ( hammadde ) maliyetinin düşük olmasını sağlar. Depolanması da mümkündür. Depolanması sırasında basınçlı, basınçsız her türlü kapta depolanabilir. İstenildiği an kullanıma hazırdır. Kullanım hızı da çok yüksektir. T üm teknik kurallara uygun tasarlanmış bir pnömatik sistem, inanılandan çok daha hızlı harekete geçer. Sistemin hızı eşdeğer hidrolik ve elektrik veya hidroelektrik sistemden yüksektir. Pnömatik bir devrede havanın akışına yön veren ve kontrol eden değişik yapılarda valfler kullanılır. Valflerin görevi basitçe, hava akışına isteğe göre izin vermek ve engellemektir. Pnömatikle çalıştırılan bir valf, sinyal ulaştıktan sonra 2 ile 5 milisaniyede

harekete geçer. Bir elektrik rölesi ise 50 milisaniye ye varan bir zamanda harekete geçebilir. Elektrik enerjisi ışık hızına sahip olduğu için uzak mesafelerde daha verimli olabilir. Kısa mesafelerde pnömatik sistemlere geçemez. 1.1.2-1- Pnömatiğin Endüstrideki Kullanım Alanları Pnömatik sistemlerin endüstride iş yapma biçimleri; doğrusal hareket, dairesel hareket, yüzeylere püskürtme ve emiş olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu özellikleri nedeniyle tarımda, denizcilikte, endüstrideki otomasyon ve üretim sistemlerinde, inşaat, yol yapım sektöründe, sağlık sektöründe, metrolarda, madencilikte, taşçılık ve seramik endüstrisinde, metal işleme sanayinde, dökümcülük sanayinde, kağıt ve deri endüstrisinde, tekstil ve ayakkabı sanayisinde, montaj sanayisinde, nükleer güç santrallerinde, gıda ve kimya sanayisinde, Makine ve konstrüksiyon sanayisinde, taşımacılıkta kullanılır. 1.1.2-2 - O tomotiv Endüstrisinde Pnömatiğin Kullanım Alanları Lastiklerin basınçlı hava ile doldurulmasıyla başlayan süreç günümüze gelinceye kadar çok fazla yol almıştır. Havalı fren sistemleri, süspansiyon sistemleri ile başlayan kullanım alanı günümüzde çok geniş bir alana yayılmıştır. Otomotiv endüstrisindeki kullanım alanlarını iki gruba ayrılır. 1- Araçların üzerindeki kullanım alanları. 2- İmalat ve servisçilikteki kullanım alanları, Araçların Üzerindeki Kullanım Alanları a) Havalı frenler,

e) Soğutma sistemleri,

b) Hava yardımcılı frenler,

f) Hava yastıkları,

c) Havalı süspansiyon sistemleri,

g) Isıtma, soğutma, havalandırma,

d) Havalı kapılar, Otomobil Üre tim Fabrikalarında a) Parça taşıma ve sevk bantları,

g) Boyama bölümleri,

b)T alaş kaldırma makineleri,

h) Lastik havalarının şişirilmesi

c) Delik delme makineleri,

ı) Zımpara ve poliş makineleri k)Toz alma makineleri (vakumlu cihazlar)

d) Kaldırma araçları, e) Soğutma makineleri,

l) Boya makineleri,

f) Sökme, sıkma araçları,

tabancası

yıkama

1.2- Pnömatik Sistemlerin Üstünlükleri ve Olumsuz yanları 1.2.1-Üstünlükle ri Pnömatik enerjisinin kaynağı olan hava, atmosferden sınırsız olarak elde edilir.Basınçlı hava elektrik enerjisi kadar olmasa da uzak mesafelere taşınabilir. Buna benzer birçok özelliklerini kaynak kitaplardan ve internet adreslerinden öğrenebilirsiniz Pnömatik sistemlerle, aşağıda belirtilen hareket şekillerinin hepsi gerçekleştirilebilir. 1- Çekme,

5- Açma

9) Besleme,

2- İtme

6) Yer değiştirme

10) Sıkma.

3- Kaldırma,

7) T utma

4- Kapama,

8) Çalıştırma,

1.2.2- Pnömatik Sistemle rin Olumsuz Yönle ri Bir çok olumlu özelliğinin yanında, havanın sıkıştırılabilir olması nedeniyle, piston hızını her zaman istenilen değerlerde elde etmek, her ortamda aynı düzeyde tutmak mümkün değildir.Havanın içindeki nem ve diğer partiküller paslanma ve aşınmaya sebep olur. Daha detaylı olumsuzluklarını kaynak kitaplardan ve internet adreslerinden öğrenebilirsiniz

1.3- Hidrolik ve Pnömatik Sistemlerin Karşılaştırılması 1- Pnömatik sistemlerde enerji depolaması, iletimi sınırlı ve düşüktür. Hidrolik sistemlerde enerjinin sağlanması, kontrol ve denetimi daha kolaydır.Hidrolik sistemlerde büyük güçler elde edile bilir. Hidrolik sistemlerin bakımı kolaydır. ve benzeri olumsuzlukları vardır.Kaynak kitap ve internet adreslerinden öğreniniz. Hidrolik sistemin bütün bu üstün özellikleri, pnömatik sistemlerin bazı avantajlarını pek fazla etkileyemez. Birleşik hidro-pnömatik sistemler olarak birbirinin eksik taraflarını kapatacak şekilde endüstride çokça kullanılırlar.

1.4- Pnömatiğin Temel Prensipleri 1.4.1- Havanın Özellikleri Atmosferik hava, çeşitli gazların belirli oranlardaki karışımıdır. Havanın içerisinde yaklaşık olarak % 78 azot, %21 oksijen, % 1 oranında karbondioksit, hidrojen, azotdioksit, karbonmoksit, helyum, argon, neon, kripton gazları bulunmaktadır. Deniz seviyesindeki referans atmosferik basınç altındaki ( Atm ) havanın bazı fiziksel özelliklere sahiptir.Bu özellikleri kaynakçalarda bulunan pnömatik kitaplarında bulabilirsiniz.

1.4.2- Basınçlı Havanın Özellikleri Pnömatik sistemlerin endüstriyel uygulamalarında sıklıkla kullanılan basınçlı havanın olumlu özellikleri, kullanılması ile doğru orantılıdır. Basınçlı Havanın Te mel Özellikle ri Atmosfe r Basıncı: Deniz seviyesinde havanın yeryüzüne yapmış olduğu basınçtır. Gerçek değeri 1,033 kg/cm2 dir. Pratikte ve hesaplamalarda 1 ( bir ) kg/cm 2 alınır. Kısaca 1 bar olarak kabul edilir.

Vakum: Herhangi bir ortam da hava basıncının atmosferik basınçtan düşük olmasına vakum denir. Otomotiv endüstrisinde, çoğu sistemde, düşük hava basıncından yaralanılarak çalıştırılan sistemler vardır. 1.4.3- Havanın Sıkıştırılabilme Özelliği Hava moleküllerinin birbirinden uzak olması nedeniyle tüm gazlar gibi kolaylıkla sıkışıp genleşebilir. Sıvılar gibi içinde bulundukları kabın şeklini alırlar. Üzerlerine uygulanan kuvveti her yöne eşit basınçta iletirler. 1.4.4- Boyle-Marotte Kanunu Sıcaklığın değişmeme koşulu ile sabit bir gaz kütlesinin hacmi değiştirilirse, basıncıda değişir. Kapalı bir kap içinde ve sabit sıcaklıkta bulunan belli miktardaki gazın mutlak basıncı, gazın hacmi ile ters orantılı olarak değişir.Şekil 1.1 de A noktasında basınç yüksek hacim düşüktür.Hacim genişletilerek B noktasına getirilirse basınç düşer.

a Şekil1.1:Sabit Sıcaklıkta Basınç,Hacim Değişimi

Sıcaklık sabit kalmak şartıyla kapalı bir kap içinde sıkıştırılan gazın hacmi ile basıncının çarpımı sabittir. P 1xV1 = P 2xV2 = P3 xV3 = C sabit 1.4.5- Gay-Lussac Kanunu 1.4.5.1- Sabit Basınç Altında Genleşme Sa bit basınç altında bir gazın sıcaklığı de ğiştirildikçe hacmi de sıcaklıkla orantılı olarak değişir. Burada gazların sıcaklığı mutlak sıcaklık değerine göre alınır. Mutlak sıcaklık değeri 1 0 K cinsinden alınır. Gazın cinsi ve basıncı ne olursa olsun gazın sıcaklığı artırılacak olursa, hacmi sıcaklığın artışı oranına eşit oranda artar. V1 = İlk hacim V2 = Son hacim t 1 = Kelvin cinsinden ilk sıcaklık

T1 = Derece cinsinden ilk sıcaklık

t 2 = Kelvin cinsinden son sıcaklık

T2 = Derece cinsinden son sıcaklık

Örnek: 4 m 3 hacmindeki hava T 1 = 30o sıcaklıktan T2 = 50o sıcaklığa kadar

ısıtılmaktadır. T2 sıcaklığındaki hacim:

T1 = 50 o C = 273+50 o C = 423 o K T2 = 80 o C = 273+80 o C = 453 o K Vt2 = 4+ 4 ( 453 – 423 )/ 273 Vt2 = 4+ 0,439 = 4.439 m 3 olur.

1.4.5.2- Sabit Hacim Altında Genleşme Sa bit hacim altındaki gazın basıncı değiştirilecek olursa gazın sıcaklığı basıncı ile orantılı olarak değişir. Sıcaklık artırılırsa aynı oran geçerlidir.Şekil 1.2 deki sabit hacimdeki gaz şekil 1.3 te sıkıştırılmıştır. Sıkıştırma sonucu basıncı artmış, buna orantılı olarak sıcaklık artmıştır.

Şekil 1.2 Sabit Hacimdeki Gaz

Şekil 1.3 Gazın Sıkıştırılmış Hali

Diğer bir şekilde açıklanacak olursa gazın cinsi ve hacmi ne olursa olsun, gazın sıcaklığı artırılacak olursa basıncı, sıcaklığın artışı oranına eşit oranda artar. P 1 = İlk basınç

t2 = Kelvin cinsinden son sıcaklık

P 2 = Son basınç

T1 = Derece cinsinden ilk sıcaklık

t 1 = Kelvin cinsinden ilk sıcaklık

T2 = Derece cinsinden son sıcaklık

Örnek: Bir aracın lastiğinin içindeki basınç 11 atmosfer basıncında ölçülüyor. Bu sırada 10 o C lık sıcaklığa sahiptir. 200 km’lik yol alındıktan sonra lastiğin sıcaklığı 30 0 C olarak ölçülüyor. Lastiğin basıncı: T1 = 10 o C= 273+10 o C = 383 o K

P2 = 11+11 (403 – 383 ) / 273

T2 = 30 o C= 273+30 o C = 403 o K

P2 = 11+0,805 = 11,805 atm olur.

P2 = P 1 + P1 ( T 2 – T1 )/ 273 o K Kütlesi sabit bir gaz; bir kap içinde sıkıştırılacak olursa sıcaklığı sıkıştırma oranına paralel artar. Bu prensipten yararlanılarak içten yanmalı motorların çalışmaları düzenlenmiştir. Dizel motorlarında yakıtın yanması sıkıştırılan havanın kazandığı sıcaklıkla gerçekleşir.

1.2- PNÖMATİK DEVRELERİN ANA ELEMANLAR Pnömatik ana elemanlarını üç grupta toplamak mümkündür.Bu elemanlar şematik olarak şekil 1.4 de gösterilmiştir. 1- Basınçlı hava hazırlama elemanları, 2- Hava yada gaz depolama sistemleri, 3- Kontrol ve kumanda elemanları, 4- T üketiciler, 5- Boru tesisatı, hortumlar ve bağlantı elemanları

Şekil 1.4 Pnömatik Ana Devre Elemanları

1- Basınçlı Havanın Hazırlama Elamanları Basınçlı hava üretim elemanları Şekil 1.5 te taşınabilir kompresör sistemi üzerinde tamamını görebilirsiniz. 1- Hava emiş filtreleri,

5- Manometreler,

2- Hava susturucusu,

6- Çıkış soğutucuları,

3- Kompresör,

7- Nem ayırıcılar,

4- Güç kaynağı,

8-Otomatik tahliyeler, olarak sıralamak mümkündür.

Şekil 1.5: Taşınabilir Kompresör

2- Hava yada gaz depolama sistemleri olarak hava tankları ve tüpleri kullanılmaktadır. 3- Kontrol ve kumanda elemanları olarak valfler, kumanda valfleri, basınç kontrol valfleri kullanılmaktadır. 4- T üketiciler ise pnömatik silindirler, pnömatik motorlardır. 5- Boru tesisatında kurulum aşamasında havayı taşıyacak en az basınç düşmesine sebep olacak metal borular, plastik hortumlar kullanılmaktadır. 6- Sızdırmazlık elemanları olarak contalar kullanılmaktadır.

1.3- PNÖMATİK SİSTEMLERDE HAVANIN HAZIRLANMASI 1.3.1- Kompresörle r

Şekil 1.6: Kompresör Sembolü

1.3.1.1- Kompresörün göre vi Pnömatik sisteme ihtiyacı alan tüm kuruluşlarda bulunması zorunlu ana elemandır. Havanın basınçlı bir şekilde alınıp depolanması için gerekli basınca ulaştıran makinelerdir. Kısaca tanımlanacak olursa; Pnömatik sistemler için gerekli olan basınçlı havanın elde edilmesini sağlayan makinelere kompresörler denir. 1.3.2.2- Kompresör Çeşitle ri Kompresörler çok değişik şekillerde sınıflandırılabilir. 1- Güç kaynaklarına göre; a) Elektrik motorundan güç alan kompresörler. b) Dört zamanlı benzinli ve dizel motorundan güç alan kompresörler. c) Bir türbinden güç alan kompresörler, d) Vakum odacıklarından güç alan kompresörler. Küçük işletme ve endüstri kuruluşlarında elektrik motorundan güç alan motorlar daha çok kullanılmaktadır. Otomobillerde ise direk motordan dişliler, V kayışları yardımı ile güç alan kompresörler daha çok kullanılmaktadır. Bunun yanında eksoz manifoldu üzerine yerleştirilen türbin tipi ( salyangoz ) düzenekten güç alan, eme manifoldu vakumu ile çalışan, düşük basınçlı pnömatik pistonlar da vardır. Çalışma Prensiple rine Göre Kompresörle r Çalışma prensiplerine göre kompresör çeşitleri, kendi aralarında biyel kollu ve döner elemanlı

Biyel Kollu Kompresörle r a) Pistonlu Kompre sörle r Bir silindirin içinde bulunan piston iki nokta arasında hareket ederek havayı alır ve sıkıştırır. Piston aşağı inerken giriş valfi açılır. Silindir içerisinde vakum meydana gelir. Normal basınca sahip hava silindirin içine dolar. Piston yukarı çıkarken giriş valfi kapanır, çıkış valfi açılır. Piston havayı sıkıştırarak sisteme gönderir.

Şekil 1.7: Pistonlu Kompresör

Şekil 1.8 :Pistonlu Kompresörün Yapısı

b) Diyaframlı kompre sörle r Pistonlu kompresörler gibi aynı prensibe dayalı çalışırlar. Üretim basınçları düşüktür.

Şekil 1.9: Diyaframlı Kompresör

Şekil 1.10: Farklı Bir Diyaframlı Kompresör.

Döner Ele manlı Kompresörle r a) Pale tli Kompresörle r Silindirik gövde içerisine paletler yerleştirilmiştir. Rotor dönmeye başladığında paletler açılır. Rotor gövdeye eksenden kaçık ( eksantrik ) olarak yerleştirilmiştir. Rotor dönmeye başlamasıyla hacim büyümesi, hacim küçülmesi meydana gelir. Bunun sonucunda emme ve sıkıştırma olayları gerçekleşir. Basınçlı hava elde edilir.

b) Vidalı Kompresörle r Birbirine ters yönde dönen iki vidadan oluşur. Şekil 1.11 de görüldüğü gibi. Gövde içerisine yerleştirilen bu vidalar güç kaynağından, birinin aldığı güçle döner. Bu sırada aralarına aldıkları havayı sıkıştırırlar. Sıkıştırılan havanın hacmi küçülür basıncı artar Diğer taraftan da emiş yapar. Son zamanlarda otomobil motorlarındaki aşırı doldurma sistemlerinde kullanılan kompresör çeşididir. Şekil 1.12 Vidalı kompresörün gövde kısmı görülmektedir.

Şekil 1.12: Vidalı Kompresör Gövdesi

Şekil 1.11: Vidalı Kompresör Vidaları

c) Rotorlu Kompresörler Gövde içine iki adet rotor yerleştirilmiştir. Biri güç kaynağına bağlıdır.Güç kaynağından hareket alan rotor dönmeye başladığında diğerini de döndür ür. Rotorun dönmesiyle çıkıştan hava alınmaya başlar. Bu kompresörler vakum elde etmede de kullanılırlar. Kendi aralarında iki çeşittir; Radyal Türbin Tipi Kompresörle r Kademeli mil üzerine yerleştirilmiş hava kanatçıkları vardır. Güç kaynağından aldığı hareketle hızla dönmeye başlar bu sırada önündeki gazları ileri doğru ( radyal olarak ) itmeye başlar. Hızla savrulan hava kompresör çıkışında istenilen basınca ulaşır. Şekil 1.13 radyal türbinli kompresör görülmektedir.

Şekil 1.13: Radyal Türbin Tipi Kompresör.

Eksenel Türbin Tipi Kompresörler Rotor üzerine eksenel kanatlar yerleştirilmiştir. Rotor döndürüldüğünde kanatlar havaya hız kazandırır. Hız kazanan hava çıkışta istenilen basınca ulaşır. Kademeli Kompresörle r Pnömatik sistemde yüksek basınç gerekiyorsa kademeli kompresörler kullanılır. Tek kademeli kompresörlerle 12 bar’a kadar basınç elde edilebilir. Daha fazla basınç elde etmek için havanın daha fazla sıkıştırılması gerekecektir. Fazla sıkıştırılan havanın sıcaklığı artacaktır. Bunu önlemek için kompresörün özelliğine göre 2,3 ve daha fazla kademeler kullanılır. Kademe artışı pistonlu kompresörlerde piston sayısı artırılarak türbinli kompresörlerde hava kanatçığı sayısı artırılarak gerçekleştirilir. Pistonlu kompresörlerde birinci piston havaya basınç kazandırıp gönderirken, ikinci piston birinci pistondan gelen havayı emer. Hava iki piston arasında soğutulur.Şekil 1.14 te iki kademeli kompresör şekli görülmektedir.

Şekil 1.14: Kademeli Kompresör

1.3.2.3- Kompresörle rin Kapasitele ri Kompresörlerin kapasitesi, sıkıştırdıkları havanın kompresör çıkışında ölçülen debisi ve çıkıştaki havanın basıncı ile belirlenir. Günümüzde 0,02 m3 / dakikalık debiden 500 000 m 3 / dakikalık hava üretimine sahip, 8 bar basınçtan 1000 bar basınca sahip kompresörler bulunmaktadır. Büyük ve geliştirilmiş pnömatik sistemlerle çalışan fabrikalarda çok büyük kapasiteye sahip türbin tipli kompresörler kullanılmaktadır. Kompresör seçimi yapılırken iki noktaya dikkat edilmesi gerekir. Bunlar: 1- Metreküp dakika cinsinde kullanılacak hava miktarı, 2- Sistemde kullanılacak hava basıncı.

T esisin ihtiyacı olan hava üretilemeyecek olursa, sistem elemanları düzgün çalışmaz. Düzgün, verimli çalışmayı sağlamak için mutlaka ön hazırlıkları, çok iyi yapılması ve ihtiyacın belirlenmesi gerekmektedir. Basınç Se viyesi Endüstride en çok kullanılan basınç 6-8 bar arasındadır. Lastik kaplama, garaj, plastik işleme gibi işlerde basınç 12 ila 15 bar arasında olması gerekir. Gemiler dümenlerinde dizel motorlarını çalıştırma türü işler için ise 30 ila 35 bar basınç gerekir. Bazı özel durumlarda bu sınırları üzerinde de basınca gerek vardır. Hava De bisi Hava debi ihtiyacı, kullanılacak aletlerin cihazların, pnömatik motorların toplam hava gereksinimine, günlük ve haftalık çalıştırılma sürelerine bağlı olarak hesaplanır. Hesaplama sırasında sistemde doğabilecek kayıplarda göz önünde bulundur ulmalıdır. Kayıplar için sistemdeki elemanların sayısı, tesisin yapısı ve kalitesine uygun olarak % 5 ila 15 arasında fazla tolerans verilir. Son zamanlarda sistemin hava ihtiyacı belirlenirken üreticilerin verdiği tablolardan yararlanılmaktadır.Aşağıda basit bir tablo verilmiştir. Sıra No 1 2 3 6 8 9 12 14 15 16 17 19 20 23 24 25 26 27 28

Araçlar

Darbeli somun sıkıcıları Tornavidalar Matkaplar/kılavuzlar Düz taşlamalar Dik taşlamalar Canavar taşlamalar T itreşimli zımpara Cilalama Eğeleme Makas T estere Çivi takma tabancası Hafif çekiç Delici tabancalar Boya tabancası Boya tabancası T emizlik tabancası Vakum temizlik tabancası Gres tabancası

5,9,13,19,25 2,3,4,5,6,8,10 4,6,8,10,13, 80,100, 180,230 100,125,180 75x82,90x16 180 1,5 1,5 Kg 23-30 Kg 0.5,1.5,1.8,2. 1,1.5.2

Kullanma basıncı ( Bar ) 6.0 6.0 6.0 6.0 6.0 6.0 1-3 6.0 6.0 6.0 6.0 6.0 5-6 5,6 4 4 6 5-15 1-4

Gerçek Hava Sarfiyatı ( m3 /dak) 0,3-0,6-0,63-1,1 0,15-0,24-0,27-0,36-0,6 0,18-0,36-0,6-0,75 0,36-0,7-0,36-0,80,3-0,95-0,12-0,19 0,35-0,6-0,8-1,2 0,3-4 0,5 0,135 0,36 0,135 0,25 0,4 2,4-3,6 0,75-0,24-0,3 0,35 0,075-0,15-0,25 0,6 0,09-0,25

Tablo 1.1: Çeşitli Araçların El Aletlerinin Hava Tüketim Tablosu

1.3.2- Havanın Hazırlanması Pnömatik sistemlerde kaynaklanmaktadır.

oluşan,

arızaların

çoğu

havanın

kirli

olmasından

Pnömatik sistemler hava ihtiyaçlarını, dönüşüm sistemleri hariç atmosferden karşılamaktadır. Hava şartlarına bağlı olarak atmosferdeki hava saf değildir. Atmosferdeki havanın içerisinde nem, toz parçacıkları kimyasal artıklar, gazlar bulunur. Bunların hava içerisindeki oranı, havanın alındığı yer ve ortama bağlıdır. Kış aylarında alınan havanın içindeki yabancı maddeler ile bahar aylarında alınan hava içindeki yabancı madde oranları farklıdırPnömatik sistem elemanları da havanın kirlenmesine sebep olur. Detaylı kirlenme sebeplerini, zararlarını öğrenmek için kaynaklara ve kaynakçalarda belirtilen Internet adreslerine başvurunuz. Havanın temizlenmesi bir kaç kademeden oluşur. Bunlar: 1- Havanın emilmesi sırasında,

3- Depolanma sırasında,

2- Basınç kazandırma aşamasında,

4- Kullanıldığı yerlere gitmeden hemen önce.

Pnömatik sistemlerde havanın hazırlanmasında işlem basamakları: 1- Havanın ayarlanması,

nem

miktarının

3- Havanın filtre edilmesi, 4- Havanın yağlanması,

2- Havanın kurutulması,

5-Basıncının ayarlanması.

1.3.2.1- Havanın Nem Miktarının Ayarlanması ve Hesaplanması Havanın içerisinde şartlara bağlı nem ve su buharı vardır. Su buharı ve içinde yoğunlaşarak suya dönüşür. Sistemdeki su zararlıdır. Korozyona sebep olur. Korozyon hassas pnömatik elemanlara çok büyük zararlar verecektir.Havanın içerisinde olması gereken nem miktarı ve fazlasının vereceği zararları, kaynakçalarda belirtilen kaynak kitaplar ve internet adreslerine başvurarak öğrenebilirsiniz. Bağıl ( Nisbi ) Nem: Herhangi bir zamanda, havanın içinde salınım halinde bulunan su buharı mikterının, havanın neme tamamen doymuş durumdayken sahip olduğu su buharı miktarına oranıdır. Yüzde ( % ) ile ifade edilir. Doyma (Çiğlenme) yoğunlaştığı sıcaklıktır.

Noktası:

Havanın

soğutulması sırasında

su buharının

Havanın Nem Miktarının Ayarlanması Havadaki nem miktarını bulmak için şekil 1.1’ deki tablodan yararlanılır. Hava sıcaklığı ve bağıl nem oranı biliniyorsa, oklar dorultusunda hareket edilerek havadaki su miktarı gr/cm3 olarak bulunur.

Diyagram 1.1: Nem Diyagramı

Örnek: Hava sıcaklığı 25 0 C bağıl nem oranı % 80 olarak verilmektedir. Buna göre tablodan havanın içindeki su miktarı 18 gr/cm3 olarak bulunur. Nem Ayırıcılar Son soğutucudan çıkan havanın içindeki sis şeklindeki nemi tutarlar.Üç şekilde çalışır.

Şekil 1.15: Nem Alıcılar

1.3.2.2- Havanın Kurutulması Havanın kurutulması için üç yöntem kullanılır. 1- Soğutarak kurutma, 2- Fiziksel kurutma, 3- Kimyasal kurutma yöntemleri uygulanır. Soğutarak Kurutma: Havanın elde edilmesi aşamasında, çift veya daha fazla kademe uygulanan kompresörlerde kademeler arasında soğutma başlar. Bu sırada nem yoğuşur. Hava tankına giden havanın içerisindeki su, tankın alt kısmında birikir. Hava tankının suyu alınarak sisteme bir miktar suyun gitmesi engellenir.

Şekil 1.16: Soğutarak Kurutma Sistemi

Tankın Suyunun Alınması Hava tankında hava yokken başlanır. Kompresör çalıştırılır. Hava tankının içindeki basıncın 1,5-2 atmosfere gelmesi beklenir. Kompresörün çalışması durdurulur. Su boşaltma tapası açılarak hava bitinceye kadar su boşaltılır. Bu işlemden sonra tapa kapatılarak kompresör çalıştırılır. Su alma işleminden sonra hava çiğlenme noktasına kadar soğutularak havadan alınan nem bir su tutucu kapta biriktirilir. Bu kap, hava tankı, filtre, soğutucu bölümün altında olabilir. Soğutucuya giren havanın, önce ön soğutması yapılır. Bir ölçüde soğutulan hava soğutma bölümünde çiğlenme noktasının altına kadar soğutulur. Şekil 1.16 da soğutarak kurutma sistemi şeması verilmiştir. Soğutucuya giriş yapan havanın sıcaklığı ile çiğlenme noktası sıcaklığı arasındaki fark ne kadar fazla olursa nem o ölçüde yoğuşacaktır. Bu durum kaynakçalardaki kaynak kitaplarda ve internet adreslerindeki grafiklerden incelenebilir. Bu tür kurutma yöntemlerinde 20 C ile 5 0 C’lik çiğlenme noktasına ulaşılabilir. DİKKAT : 2 0 C’nin altında bir çiğlenme noktası buzlanmaya neden olur. Fiziksel Kurutma Bu kurutma yönteminde nem soğutucu maddenin üst kısmında tutulur. Kurutucu madde silisyumdioksit tanecikli yapıdan oluşur. Şekil 1.17 de görüldüğü gibi sistemlerde iki fiziksel kurutucu birimi kullanılır. Birincisinde doyma noktasına ulaşıldığında ikincisi devreye girer. İkincisi devrede olduğu sırada sıcak hava yardımı ile birinci kurutucu içinde toplanmış nem dışarı atılır.

Şekil 1.17: Fiziksel Kurutucu

Kimyasal Kurutma Kimyasal tepkime desikon ( kurutucu eriyik ) denilen kimyasal kurutucu hammaddedir. Bu kimyasal madde, nemi emdikçe çözünür, kendiside sıvı duruma geçer. Bu sistemle nemle birlikte yağ tanecikleri ve buharı da tutulabilir. Yağı temizleme gücü düşüktür. Bu nedenle yağın ön filtrede tutulması gerekir. Havanın kurutulması işlemlerinde içindeki nemin tamamı alınamaz. Bir kısım nem, nem tutucular ve filtreler yardımıyla alınır.

Şekil 1.18: Kimyasal Kurutucu

Nem alıcıların çalışma prensipleri, yapıları, arızaları hakkında daha geniş bilgiyi kaynakçalarda bulunan, kaynak kitaplar ve internet adreslerinden öğreniniz. DİKKAT: Su alma işlemi sırasında, hava basıncına dikkat ediniz, Pnömatik sistem çalışırken su alma işlemi yapılması zorunlu ise emniyet tedbirlerini alınız ( Koruyucu eldiven, gözlük, maske kulanınız) .

1.3.2.3- Havanın Filtre Edilmesi

Şekil 1.19: Filtre Sembolü

Havanın Emilmesi Sırasında Te mizlenmesi Endüstride kullanılan kompresörlerin girişinde, otomobil ve diğer araçlarda emiş sırasında emiş ( giriş, ön ) filtreleri tarafından hava temizlenir. Hava emme girişine konulan filtreler havanın içindeki toz, nem ve diğer zararlı atıkların bir kısmı temizlenir. Emiş filtreleri kuru ve ıslak tip emiş filtreleri olmak üzere iki çeşittir. Kuru Tip Emiş Filtreleri T el yumağı, elek, delikli plastik veya metal gövde içine yerleştirilen pamuklu, keçe, sünger elemanlı filtrelerdir. Filtrelerin belirli aralıklarla temizlenmesi gerekir. T emizleme şekli ve kuralları ile ilgili bilgileri otomobillerin bakım kitapçıklarından, kaynaklar ve internet adreslerinden öğreniniz. DİKKAT: Bu tür filtrelerin temizlenmesi sırasında benzin ve tiner kullanmayınız. Islak Tip Emiş Filtrele ri Metal elemanlı filtrelerdir.Hava, emiş kanalından sıvı içerisine akar. Sıvının içinde üzerindeki bir kısım kirleri bırakır. Sıvı çıkışında filtre elemanına girerek biraz daha temizlenir. Otomotiv sektöründe kuru tip ve kağıt elemanlı filtreler kullanılmaktadır. Bunlar kirlendiğinde yenisi ile değiştirilmeleri daha verimli çalışmalarını sağlayacaktır. Pnömatik Sistemle rde Havanın temizlenmesi Havanın temizlenmesi için çok değişik sistemler kullanılmaktadır. İçten yanmalı motorlarda hava ile yakıtı karıştırarak çalışırlar. Bunların aldığı hava filtre sistemi ile temizlenmektedir. Pnömatik sistemlerde de havanın içindeki kirletici maddeler filtreleme yöntemi ile temizlenir. Filtreleme sırasında kullanılan filtreler, farklı büyüklükteki parçacıkları tutar. Filtrenin tutma özelliği mikron cinsinden belirlenir.

Bir mikron 0,001 milimetredir. 10 mikrondan büyük parçacıklara toz, 0,1- 10 mikron arasındakilere bulut-pus, 0,010,8 mikrona kadar olanlarına, aerosol denir. Aerosolleri temizlenmesi çok güçtür. Filtre Çeşitle ri Genel olarak yüzey ve derinlik filtreleri olarak ikiye çeşittirler. Yüzey Tipi Filtreler Çok kaliteli bir temizleme yapamazlar. T amamen temiz havaya ihtiyaç duymayan kompresör girişlerinde, hava besleme ünitelerinde kullanılırlar. Otomotiv sektöründe çokça kullanılırlar. Fazla basınç ve emiş gerektirmezler. Elemanlarının yapı malzemelerine, çalışma prensiplerine, göre çeşitleri vardır.Daha kapsamlı bilgi e dinmek için otomobil kataloklarından,yakıt sistemlerini,inceleyiniz. Ayrıca kaynakçalar da bulunan kaynak kitaplar ve internet adreslerindende bilgi edininiz. Pnömatik sistemlerde dokuma kumaş (tek tabakalı) eleman yapılı filitreler çokça kullanılmaktadır. Filtre elemanı yüzeyine çarpan hava içindeki su, yağ damlacıklarını ve kirleri bırakır.Bu maddeler filtre tabanında birikir. Biriken pislik otomatik su boşaltıcısı tarafından veye el ile boşaltılır. Motorlu araçlar üzerinde kullanılanlarında su alma durumu yoktur. Yenisi ile değiştirilir veya uygun temizleme yöntemi ile temizlenir.Şekil 1.20 de filitre elemanı örgüsü ve pnömatik sistemlerde kullanılan bir filtre örneği de Şekil 1.21 de görülmektedir.

Şekil 1.20: Filtre Eleman Örgüsü

Şekil 1.21: Hava Filtresi

Pnömatik Sistemle rde Çokça Kullanılan Filtre Çeşitle ri

De rinlik Tipi Filtreler Kuru, ıslak ve yağ banyolu olmak üzere üç çeşittir. Kuru Tip Filtrele r Hava içindeki katı parçacıkları temizler. Maliyeti ucuzdur. Filtre elemanları genellikle yenisi ile değiştirilir. Kirlendikçe daha iyi temizleme yaparlar. Kirlenince basınç, alınan havanın debisinin düşmesine sebep olurlar. Islak Tip Filtreler Bu filtrelerin çalışması; kirletici maddelerin toplanması ve tutulması için yüzey üzerinde yağ tabakası oluşturulması prensibine dayanır. T emizleme işleminden sonra bir miktar yağ bırakırlar. Yağ Banyolu Filtrele r Hava filtre elemanına gelmeden önce yağın içerisinden geçirilmesi prensibine dayalı çalışan filtrelerdirSisteme Uygun Filtre Seçimi Pnömatik sistemin kullanılacağı yere uygun filtre seçilmesi en çok benimsenen ve istenen durumdur. Filtrenin tutma özelliği, kimyasal yapısı, kullanıldığı sisteme göre belirlenir. Bunun yanında filtre elemanlarının özellikleride büyük önem taşır. Filtrelerin elemanlarının özelliklerini, çalışma prensiplerinin ve arızalarının bilinmesi büyük önem taşır. Bunlarla ilgili detaylı bilgileri kaynakçalardaki kaynak kitaplar, internet adreslerinden ve üretici firmaların broşürlerinden öğrenebilirsiniz Yağ Ayırıcılar Pnömatik sistemlerde havanın elde edilmesi sırasında sisteme giren yağ kirlenir. İçerisinde sisteme zarar verecek boyutta toz, karbon, metal parçacıkları bulunur.Bunların mutlaka temizlenmesi gerekir. Son soğutucu ile hava depolama ünitesi arasına konulurlar.Yağ ayırıcı çeşitleri, çalışma prensipleri geniş bir şekilde kaynak kitep ve internet adreslerinden öğrenilebilir.Şekil 1.22 de basit bir yağ ayırıcı şekli görülmektedir.

Şekil 1.22: Yağ Ayırıcı

Şamandıralı Valf ( Otomatik Su Boşaltıcısı) T üm hava kurutma sistemlerinin alt kısmına yerleştirilmiştir. Bir şamandıra ve onun kumanda ettiği valfden oluşur. Valf katı maddelerin kendisine zarar vermemesi için tortu kabının biraz üst tarafına yerleştirilmiştir. Kabın içindeki su, yağ ve katı atık seviyesi yükselince şamandıra valfi açar atık dışarıya boşaltılır. DİKKAT: T ortu alınırken sistemdeki hava basıncına dikkat ediniz, emniyet tedbirlerini alınız. 1.3.2.4- Havanın Yağlanması Hava elde edilip temizlendikten sonra, gerekli yerlerde kullanılırken yeniden yağlanır. Havanın elde edilmesi sırasında, hava içerisine girecek olan yağ zerreleri pnömatik sistemlere zarar verir. Kompresörlerde havanın elde edilmesi sırasında yüksek sıcaklıklar oluşur. Yüksek sıcaklık yağı yakar, karbonlaştırır. Karbonlaşan yağ sistem elemanlarına, özellikle yüksek sıcaklıkta çalışan silindirlere ve valflere zarar verir. Bu zararlara engel olmak için hava elde edilip kurutulup temizlendikten sonra yağlanmalıdır. Bu durumda bile yağ pnömatik sistemlere zarar verir.

Şekil 1.23:Hava Yağlayıcı

Sistemin durması sırasında hava tesisatının iç yüzeyine, valflere, silindir yüzeyine yapışan yağlar karbonlaşır. Bu durum kısa süreli durmalarda bile geçerlidir. Havanın içerisine gereğinden fazla yağ gönderilmesi de sistemde zararlara sebep olacaktır. Sistemin amaç ve özelliklerine göre her metreküp ( m 3 ) hava içerisine 1-10 damla arasında yağ karıştırılır. Yağlamanın ve yağlama oranının doğruluğunu sisteme zaralı olup olamayacağının anlaşılması gereklidir. Bunu tespit etmek ve havanın yağlanması için gerekli daha fazla bilgiyi, kaynakçalardaki kaynak kitaplar, internet adreslerinden ve üretici firmaların broşürleri ğrenebilirsiniz DİKKAT: Paslanmayı ve aşınmayı önlemek için pnömatik sistemler yağlanır. Bazı pnömatik sistemlerde kesinlikle yağlama yapılmamalıdır. Bunları kaynakçalardaki kaynak kitaplar, internet adreslerinden ve üretici firmaların broşürleri araştırınız. Pnömatikte kullanılan yağlama cihazları ağır, ince yağ basan cihazlar olarak ikiye ayrılır.

Ağır Yağ Basan Yağlama Cihazları İçinde ince yağ zerrecikleri ( sis ) bulunan yağlama yağı hava hatlarının iç yüzeylerinde ince bir yağ filmi oluşturacak şekilde yapılan yağlamadır. Üç şekilde yağlama yapılır.

Fitilli Yağlama: Yağ haznesinin içine kadar uzanan gözenekli bronz fitil vardır. Bronz fitil, yağın hazneden dışarıya ( yukarıya ) doğru çekilerek hava geçiş noktasına girer. Hava akımı içine izin verilen oranda yağı alarak siteme gönderir.Şekil 1.24 te fitilli yağlamanın şekli örnek olarak verilmiştir. Diğer çeşitlerinin yapılarını, özelliklerini öğrenmek için kaynakçalardaki kaynak kitaplar, internet adreslerinden ve üretici firmaların broşürleri başvurunuz.

Şekil 1.24: Fitilli Yağlama Elemanı

Miktarı Ayarlanabilen Yağlama Cihazları: Ayrı bir hava kanalı yoktur. Hava dar bir boğazdan geçirilir. Bu sırada vakum etkisi ile yağ dozaj ayarlama ünitesinden yağ emilir. Memeye gelen yağ miktarı bir iğne tarafından ayarlanır.

İnce Yağ Basan Tip Yağlama Cihazları: Yağ dozaj ayarlama ünitesinden alınan yağ, hava karıştırma ve ölçme hücresine girer. Burada hava akımından gelen az bir hava yağı atomize eder. Hava çıkışa doğru yönlendirilirken bir yön değiştiriciye çarptırılarak yönü değiştirilir. Çarpma sonucunda iki mikron olan büyük yağ zerrecikleri tekrar parçalanır. Bu işlemden sonra ağır olan yağ zerrecikleri yağ haznesine düşer, ince yağlar cihazı terk eder. 1.3.2.5- Havanın Basıncının Ayarlanması Havanın basıncı basınç ayar valfleri yardımıyla ayarlanır. Basınç Ayar Valfleri Hava tanklarının üzerine, ayrık hava tanklarının her birine yada bazı sistem elemanlarının hava girişlerine konulmuşlardır. Kopresör tarafından üretilen havada basınç salınımları vardır. Basınç salınımları, valflerin anahtarlama özelliklerini, silindirlerin hareket hızlarını, akış kontrol valflerinin davranışlarını olumsuz etkiler. Basın ayar valfleri bu olumsuzlukları engeller.İki çeşittir: Tahliyeli Basınç AyarValfle ri

Şekil 1.25:Ayarlanabilir Basınç Ayar Valfi

Şekil 1.25 te sembolü verilen basınç ayar valfleri,silindirik kafalı ve bilyalı olmak üzere iki çeşittirler. Her ikisindede ayar vidası ayarlanabilen yay vardır. Sıkştırılarak yayın basıncı artırılır. Bir tarafından basınçlı hava gelir. Basınçlı hava yayın basıncını yenince silindirik valf yada bilya açar. Hava atmosfere çıkar. Basınç istenilen değerin altına düşünce kapanırlar

b Şekil 1.26: Tahliyeli Basınç Ayar Valfleri

Tahliyesiz Basınç Ayar Valfle ri: Basınç regülatörü de denir. Giriş basıncı çıkış basıncından yüksektir. Ayarlanabilen yay kuvvetine karşı dengeleyen piston veya diyafram bulunur. Çıkış basıncı ayar vidası ile ayarlanır.

Şekil 1.27: Tahliyesiz Basınç Ayar( Kısma ) Valfi

1.4- MANOMETRELER Sistemdeki yada sistemin belirli bölümlerindeki havanın basıncını ölçmeye yarayan ölçü aletleridir. Hava tankları üzerine, sistemde basıncın sürekli gözetim altında bulunması gereken değişik yerlere konulmuştur. Manometrelerin yenilenmesi ve ilk seçimleri sırasında ölçüm alanına, çalışma ortamına, hassasiyetlerine, bağlantı kolaylığına dikkat edilmelidir. Metal elemanlı ve sıvılı olmak üzere iki çeşittir. 1.4.1-Me tal Elemanlı Manome trele r Metal ve pirinç malzemeden yapılmış burbon tüpleri ölçümü yapar. Burbon tüpü basıncın etkisi ile açılır. Basıncın düşmesi ile kapanır. Burbon tüpü ucuna bağlı dişlinin dönmesi ile ibrenin bağlı olduğu dişli döner. Dişliden hareke alan ibre basınç değerini gösterir. Ölçme aralığı -1 ile +2500 atmosfer basıncındadır. İkinci metal elemanlı manometre çeşidi diyaframlı manometredir. Paslanmaz çelik saçtan yapılmış diyaframın ortasına itme çubuğu ba ğlıdır. İtme çubuğunun diğer ucuda ibreye bağlıdır. Diyafram diğer yüzüne etki eden hava basıncının etkisi ile esner. Çubuğu iter. Çubuk ibreyi etkiler İbre değeri gösterir.Ölçme aralığı -1 ile 50 atmosfer basıncındadır 1.4.2- Sıvılı Manometrele r Bu manometrelerde de burbon tüpüne benzer tüp içerisine civa konulmuştur. Hava basıncı sıvı üzerine etki ederek basıncı ölçer. Olçme aralığı çok yüksek ve hassasiyetleri de iyidir. Manometrelerin ölçme miktarı ve hassasiyetleri belirli aralıklarla kontrol edilmelidir.

1.5- SUSTURUCULAR Pnömatik sistemde kullanılan basınçlı havanın sistem egzozundan ( hava çıkış ünitesi) çıkışı sırasında, sakin dış ortam havasına hızla çarpması sonucunda bir gürültü (ses) oluşur. Bu amaçla kullanılan susturucular, dışarı çıkacak havayı dağıtmak, saptırma ve frenleme usulleriyle oluşacak gürültüyü dayanılabilir bir seviyeye düşürürler. Susturucu içine giren basınçlı hava, bu geniş alana yayılır ve hızı düşürülür, sonra susturucu iç kısmım örten sinterlenmiş yüzeye çarpar ve hava çıkışı hazırlanmış eşit çaplı deliklerden dışarı çıkar

Şekil 1.28: Susturucu Sembolü

Susturucuların pnömatik silindirlere zararları vardır. Bu nedenle susturucuların kısıcılı tipleri kullanılmaktadır. Silindire zarar verme etkisi kısıcılı tip kullanılarak azaltılır. Bir başka gür ültü azaltma yöntemi, birkaç valfin atık havasını yüksek kapasiteli bir susturucu aracılığı ile dışarı atmaktır. Basınç Anahtarı Kompresörün elektrik devresini açıp kapamaya yarayan basınçlı hava kontrollu elektro anahtardır. Basınçlı hava, çelik diyafram üzerine etki eder. Diyafram anahtar pistonunu etkiler Pistonun diğer ucunda yay vardır. Yay basıncı gerektiğinde ayarlanabilir. Ayrıca pistonun yay tarafındaki ucuna yakın iletken elketrikli eleman vardır. Anahtara etki eden basınç düşükken, anahtar yay basıncı pistonu iter. Pistonun ucundaki iletken eleman elektrik devresinden uzaklaşır. Elektrik devresi kapanır. Kompresör çalışmaya başlar. Basınç istenilen değere yükselince yay basıncını yener. Piston ucundaki iletken eleman, elektrik devresini açar. Kompresörün çalışması durur. Bu Basınç anahtarı 2 atmosfer basınç toleransı ile çalışır.

1.6- BORULAR Boru Donanımı İhtiyaçları Bîr pnömatik sistemin diğer bir önemli kısmı da hava dağıtım sistemidir. Bu sistem boruların, hortumların, valflerin tümü ile birlikte tüm diğer sistem aksamını birleştirmek için ihtiyaç olunan bağlantı parçalarının tümünü içine alır. Hava emiş filtresinden kompresöre, soğutucular ve ayırıcılardan hava ile çalışan cihaza kadar olan sistemin tümü, boru donanımı kullanılmasını gerektirir. Pnömatik sistem kurulurken kompresör, tank, filtreler, ayırıcı ve yağlayıcı gibi sistemin tüm elemanları ihtiyaçlarının tamamı ve gelecekte eklenebilecek yeni eklentilerin tamamı düşünülmelidir. Cihazlar içinde gerekli tolerans bırakılmalıdır.

Pnömatik boru tesisatları genel olarak, boru, hortum, rekor ve diğer bağlantı parçalarından oluşan birleşik ünitelerdir. Boru, hortum ve birleştirme elemanlarının kalite ve dayanım özellikleri en üst seviyede olmalıdır. Bu durum ve boru donanımı ile ilgili daha detaylı bilgileri kaynakçalardaki kaynak kitaplar, internet adreslerinden ve üretici firmaların broşürlerine başvurunuz.

Şekil 1.29: Pnömatik Boru Tesisatı

1.6.1.-Boruların Birleştirilmesi Bir pnömatik sistemde üç ayrı boru ba ğlama yöntemi uygulanabilir. Bunlar vidalı, kaynaklı ve flanşlı bağlamadır. Basınçlı hava hatlarında kullanılan bağlantı elemanları, sisteme monte, edilmeden önce basınçlı hava verilerek test edilmelidir. 1.6.1.1- Kaynaklı Birleştirme Kaynaklı bağlantı elemanlarına sahip hava hatlarında, vida dişi çekilmiş hava hatlarına göre daha az kaçak meydana gelir. Kaynaklı birleştirme yapılan boru hatlarında basınç düşmesi daha azdır. Kaynaklı boru montajı daha zor ve yeni hat ilave etmek güçtür. Bu nedenlerle küçük çaplı sistemlerde kullanılmazlar. Büyük çaplılarda kullanılırken çıkış yerlerine vida dişi açılır. 1.6.1.2-Flanşlı Birleştirme Flanşlı bağlantı parçaları, orta ve büyük çaplı boru tesisatı ve cihazı için kullanılır. Büyük çaplı kompresörlerin, son soğutucuların, ayırıcıların, hava tanklarının çoğu flanşlı bağlantı şeklinde birleştirilmiştir. Pnömatik sistemlerde sadece çelik flanşlar kullanılmalıdır.

1.6.1.3- Vidalı Birle ştirme Hava kaçaklarının fazla olduğu birleştirme biçimidir. Boruların uçlarına vida dişi açılır. Borunun içine yada dışına açılan bu vida dişleri, yardımcı metal tüp tipi bağlantı elemanları (manşonlar, rekorlar ) kullanılarak birbiri ile birleştirilirler.

Şekil 1.30: Vidalı Boru Birleştirme Elemanları

1.6.1.3- Me tal Olmayan Tüp Tipi Birleştirme Elemanları ve Hortumlar: P last ik bor u t esi sat ın da poliet ilen, polipropi len veya polivinil klorür m alzem eden yapılan plastik boru tesisatının kullanımı 7 at m osferin a lt ındaki bas ınçl arla ve 90 °C’ den düş ük sıc aklıklar da kullanı lır. B un unla bera ber, pl ast ik boru si st em inin baz ı t ipler i, 90 °C s ıcak lıkt a 10 bar bas ınca k a dar kullanıla bilir. Kim yasal et kilere karşı direnç göst erm esi ve paslanm aya uğram am ası ve benzeri üst ünlükleri vardır. Bunlar hakkında daha kapsam lı bil gi e dinilm esi gerekir. B u ne denle kaynakçalardaki kaynak kitaplar, internet adreslerine ve üretici firmaların broşürlerine başvurunuz. 1.6.1.4- Plastik Tüp-Tipi Boru Bağlantı Elemanları Sıkıştırmalı pirinç rekor, sıkıştırmalı rekor, "0" halkalı rekor ve tırtıklı "T" tiplerini içine a lır. Sıkıştırmalı rekorlar, plastik boruya destek görevi yaparak boru somuna sıkıldığında borun un çöküntü yapmamasını sağlar. Tırtıklı "T" parçalar ise hat basıncına bağlı olarak kelepçeli veya kelepçesiz olarak kullanılabilir 1.6.2- Hortumlar Çoğu tesiste, taşınabilir t ip havalı cihaz ve aletlerin hat içine monte edilmiş hava besleme istasyonlarına bağlana bilme si için hava hortumları kullanılır. Bu hortumlar 1.5 ile 15 m arasındaki bir uzunlukta olabilir. Hortumlar, hareketli ve sabit cihaz parçaları arasında esnek bağlantılar yapmak için de kullanılır.

Şekil 1.31: Hortum Kesit

Hortum Bağlantı Ele manları Çok sayıda sabit geçmeli ve sökülüp t a k ıla bilir t ip hortum bağlantı elemanları vardır. Bunlar Şekil 1.31.te görülmektedir. Bir hortum bağlantı elemanı e sa s itibar iyle iki parçadan oluşur. Bu parçalardan biri hortumu sıkıca kavrar, diğeri ise hortumu bütün olarak bağlantı elemanına ba ğlar.

Şekil 1. 32: Plastik Hortum Bağlantı Elemanları

1.6.2- Boru İç Çaplarının Belirlenme si Planlaması yapılmış pnömatik sistemde, hava hattının taşıma hattının çapı, iletilen havanın hacmi, sistem çalışma basıncı, havanın ulaştırılacağı en son noktaya olan uzunluk ve hat içinde bulunan dirsek ve bağlantı elemanlarının sayısı gibi çeşitli etkenlere bağlıdır. T esisin büyüklüğü ve kompresörün (veya kompresörlerin) yeri (veya yerleri), havanın ne kadar uzağa iletilmesi gerektiğini belirler. Bazı kuruluşlarda ilgili birimlere ayrı ayrı besleme yapan kısmi sistemler, bazılarında merkezi veya çevrimli sistemler kullanılır. Bazı durumlarda basınç düşmelerini azaltmanın yanında boru çaplarını düşürmek için kompresörden uzak yerlere yardımcı hava tankları yerleştirilir. Boru iç çaplarının belirlenmesinde grafikler kullanılır. Grafik 2 de görülen örnek grafiğe benzer kaynakçalarda bulunan kaynak kitaplardan grafikleri inceleyerek boru iç çaplarını belirlemeyi öğreniniz. Hava sıkıştırılabilir akışkan olduğu için sistem hatlarının ölçülendirilmesi, hidrolik sistem kadar önemli olmayabilir. Gene de belirli sınırlar içinde yeterli dikkat gösterilmelidir.

Diyagram 2: Boru İç Çapını Belirleme Diyagramı

1.6.3- Borularda Basınç Düşme si En az basınç düşmesini sağlayacak boru çapını seçerken diğer bazı etkenlerin de dikkate alınması gerekir. Sistemde hava kullanımı olmadığı zamanlar tüm manometreler aynı değeri gösterecektir. Sistem çalışmaya başladığında aynı hat üzerindeki iki manometrenin gösterdiği değerler arasında farklılıklar olacaktır. Önemli olan bu farkı en aza indirmektir. Metal borularda basınç düşmesi fazla olmayacaktır. Bağlantı hataları nedeniyle sadece ek metal boru tesisatlarında ek yerlerinde düşmeler görülecektir. Ama zamanla boruların içinin kirlenmesi hava akış hızını azaltarak basınç düşmesine sebep olabilir. Bu durum sistemin çalışmasını fazla etkilemez. Plastik borularda borunun esnemesi nedeniyle basınç düşecektir. Bundan sistemin etkilenmesini engellemek için boru boyları kısa, çapları ise boyları oranında büyük olmalıdır.

İşlem Basamakları 1- Boyle Mariootte inceleyiniz ve tanımını yapınız .

Öneriler Kanunu •

1) Lastik şişirme (ayaklı) yada bisiklet • lastiği şişirme(el) pompası ile basınç hacim değişimlerini uygulayınız. • 2) Pompanın çıkış ucuna manometre bağlantısı yapınız (Manometreli lastik • şişirme pompası kullanabilirsiniz).

Sayfa 8, 9’ da bulunan sayfalarından yararlanınız.

bilgi

Lastik şişirme (ayaklı) yada bisiklet lastiği şişirme(el) pompası Bilgi sayfasından yararlanınız. Kaynakçalarda verilen kaynak kitap ve Internet adreslerinden yararlanınız.

3) Pompa kolunu çekiniz, birkaç kez

pompalayınız 4) Pompa çekili iken alttan başlayarak pompa itme çubuğu üzerine en baştan, ortadan, son noktadan işaretleme yapınız. 5) Pompayı hızlıca orta noktaya kadar bastırınız. Okunan değeri yazınız. 6) Pomapayı son noktaya kadar bastırarak sonucu okuyup yazınız. 7) Sonucu de ğerlendiriniz. 2- Gay-Lussac Kanunu incele yip • tanımlayabilmek için aşağıdaki işlemle ri yapınız . • 1) Elinize bir balon alınız ve nefesiniz ile iyice şişiriniz, çevresini metre ile • ölçünüz. 2) Evinizde yada atölyede buz dolabında en az bir saat bekletiniz. 3) Çevresini tekrar ölçünüz ve yazınız. İçinde su olup olmadığını gözleyiniz. Su varsa oluşma sebebini raporlayıp açıklayınız. Konu 1.3.2.1’den ve kaynakçalardan yararlanınız.

•

Sayfa 9, 10’ da bulunan sayfalarından yararlanınız.

bilgi

Bir adet balon temin ediniz İçi boş ve balon şişirildiğinde alabilecek buzdolabı tespit ediniz Konu 1.3.2.1’den ve kaynakçalardan yararlanınız.

3- Kompresör hava emiş filtresinin • temizlenmesi. • 1) Kompresör hava emiş filtresini sökünüz. 2) Filtreyi yıkayınız.

•

3) Yıkamadan sonra basınçlı hava ile son temizleme ve kurutma işlemini yapınız • tutunuz. •

4- 0,35 m 3 / dak ve 200 C sıcaklığa • sahip bir ortamda bir saatteki nem yoğunlaşma miktarını bulunuz . •

•

Kompresör bulunan bir atölyeye gidiniz. Motor bölümü veya boya bölümü öğretmenlerinden yardım alınız Filtreyi sökmek için uygun takım temin ediniz. Uygun temizleme sıvısını temin ediniz. Kompresör bakım kitapçığından ve 18, 19, 20’ de bulunan bilgi sayfalarından yararlanınız. Sayfa 19’ yaralanınız.

daki

bilgi

sayfasından

Daha net, kapsamlı yapmanız için kaynakçada verilen pnömatik kitaplarındaki nem diyagramlarından yararlanınız. Kaynakçalarda belirtilen adreslerinden yararlanınız.

internet

5- Pnömatik sistemde yağlamanın • yapılıp yapılmadığını kontrol e t

Pnömatik sistem bulunan bir servis fabrika tespit ediniz.

1) Uygun kontrol noktasını tespit ediniz ve • sökünüz.

Motor bölümü veya boya bölümü öğretmenlerinden yardım alınız

2) Açık ağızlı yada boru anahtar temin ediniz.

•

Peçete temin ediniz.

•

Kaynakçalardaki kaynak kitaplardan yararlanınız.

3) Bir önceki vanayı açınız. 4) Hava çıkış noktasına peçeteyi tutunuz. 5) Elde ettiğiniz sonuçları değerlendirip rapor haline getiriniz.

6- Pnömatik sistemde bulunan • filtrele rin suyunu ve tortusunu alınız .

Pnömatik sistem bulunan servis, atölye (boya atölyesi olabilir ) tespit ediniz.

•

Su ve tortusu alınacak filtreleri tespit • ediniz.

Motor bölümü veya boya bölümü öğretmenlerinden yardım alınız

Açık ağızlı anahtar yada boru anahtarı temin • ediniz.

Doğru işlem yapabilmeniz için kaynakçalarda belirtilen kaynak kitaplardan ve internet adreslerinden yaralanınız.

Vanayı yada tapayı sökünüz

Havanın tortusunun kap içerisine akmasını • Sökme ve takma takımları. sağlayınız. • Tortuyu boşaltmak için kap bulunuz. • Hava alma işlemini raporlayınız. DİKKAT! •

Hava alma işlemi sırasında sistemin hava basıncını göz önüne alarak çalışınız.

•

Emniyet tedbirlerini etmeyiniz.

7- 40 m3 / dak tüke timi ve 8 bar • basınçla çalışan 100 me tre uzunluğundaki sistemde kullanılması ge reken boru • kesitini bulunuz.

almayı

ihmal

Sayfa 33’ de bulunan bilgi sayfasından yararlanınız Kaynakçalarda verilen kitap ve internet adreslerinden yararlanınız.

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME SO RULAR 1- Bir kap içindeki gazın kabın iç yüzeylerine yaptığı basınç, tüm yönlerde …….. hissedilir. 2- P 1 × V1 = P 2 × V2 eşitliği; bir gazın basıncı ve hacmi değiştiği halde, bunların çarpımının her zaman ………… olduğunu ifade eder. 3- Basınçlı hava sistemindeki pnömatik enerji, bir ……………… tarafından sağlanır. 4- Gay-Lussak Kanununa göre; eğer bir gazın hacmi sabit kalırsa, gazın basıncı,……………….. bağlı olarak değişir. 5- Yoğunlaşmış nemin sistemden alınması için, genellikle bir mekanik …………… kullanılır. 6- Havanın içindeki büyük küçük parçacıkların alınabilmesi için ………… tipi filtreler kullanılır. 7- Birçok ölçme ve kontrol sistemlerinin hava sistemlerinde kullanılan filtreler ……….. tipidir. 8- Büyük bir kapalı devre pnömatik sistemde hava basıncının aldığı yolun uz unluğu nedeniyle meydana gelecek basıncı azaltmak için …………. hava tankları kullanılır. 9- Kirletici parçacık boyutları, aşağıdaki birimlerden hangisi cinsinden ölçülür? A) Milyonda bir milimetre, C) Mikron, B) Milimetre, D) Atom. 10- Pnömatik cihazı A) Dizel motor yağı, B) Isıtılmış yağ,

yağlamak

için

kullanılan yağ çeşidi hangisidir? C) Otomotiv yağı, D) Hiçbir kirletici içermeyen yağ

11-Metal olmayan tüp tipi boru tesisatı, çoğunlukla hangi maksimum basınç ve sıcaklık değerlerinde kullanılır? A) 7 bar ve 70 0 C, B)

7 bar ve 90 0 C,

10 bar ve 900 C,

D) 10 bar ve 110 0 C.

12- Sabit hacimdeki bir silindir içinde bulunan gaza ısı uygulandığında ne olur? A) Basınç artar,

D) Kütle azalır.

Hacim artar,

Silindir genleşir,

13- Bir pnömatik sistemde, kompresör havası, aşağıdaki amaçların hangisi için kuvvet sağlar? A) Kompresörü soğutmak,

D) Cihaz ve aletleri yağlamak.

İş yapmak,

Çiğ noktasını kontrol etmek,

14- Çok kademeli bir kompresörde ara soğutucu kullanılmasının sebebi nedir? A) Güç ihtiyacını artırır, B)

Alıcı ünitelerin kapasitesini artırır,

Alıcı ünitelerin kapasitesini

D) Güç ihtiyacını azaltır.

düşürür,

15- Pnömatik sistemde, yağlama cihazının yerleştirilmesi için en uygun nokta aşağıdakilerden hangisinden sonradır? A) Hava tankı,

D) Kompresör.

Ayarlayıcı,

16- Uzun boru hatları daima, A) Askılarla desteklenmelidir, B)

Sıkıştırmalı tip rekorlarla korunmalıdır,

T amamen yalıtılmalıdır,

D) 5 0 lik bir eğime sahip olmalıdır. 17- Üç ayrı derinlik tipi filtrenin isimlerini yazınız.

Soğutucu,

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ Amaç

ÖĞRENME FAALİYETİ 2

Pnömatik silindirlerle ilgili hesaplamaları yapabilecektir.

ARAŞTIRMA Araştırma Otomotiv endüstrisinde hazırlayarak sununuz.

pnömatik

silindirlerin

kullanıldığı yerleri araştırıp,

rapor

2- PNÖMATİK SİLİNDİRLER 2.1- Pnömatik Silindirlerin Görevleri Basınçlı havada bulunan iş yapama ( basıncını, hareketini ) yeteneğini işe ( eksenel baskı kuvvetine, doğrusal harekete ) çevirmektir.

2.2- Çeşitleri ve Simgeleri 2.2.1- Te k Etkili Silindirle r Basınçlı havanın basıncını bir yönde doğrusal harekete dönüştüren silindirlerdir. Bu nedenle sadece bir yönde iş yaparlar.

Şekil 2.1: Tek Etkili Silindir ve Sembolü

Piston kolunun geri hareketi, bir geri getirme yayı veya dış kuvvet aracılığı ile gerçekleştirilir. Geri getirme yayının uygulayacağı kuvvet, yüksüz durum daki pistonun yeterli hızla geri dönebileceği şekilde seçilir. T ek etkili silindirlerde kurs boyu ( hareket etme aralığı, strok ) geri getirme yayının boyuyla sınırlıdır. Gerçek boyu çift etkiliden uzundur. Bu sınır azdır. Bu nedenle kısa aralıkta iş yapan; 1- İş parçalarının bağlanmasında, 2- İş parçalarının yönlendirilmesinde, 3- İş parçalarının baskı altına alınmasında, 4- İşlenmiş iş parçalarının yerinden alınmasında, 5- Kesme işlemlerinde kullanılırlar. 6- Kısaca; tutma, itme, sürme, kesme, pres işlemlerinde kullanılırlar.

Diyaframlı tek etkili pistonlarda piston görevini plastik, sentetik veya metal malzemeden yapılmış diyafram yerine getirir. Piston kolu merkezi olarak diyaframa bağlanmıştır. T ek etkili bir silindir de sızdırmazlık elemanı esnek bir madde olan perbunan malzemesinden yapılır. Piston kafası üzerindeki yatağına geçirilir. Pistonun hareketi sırasında silindir iç yüzeyine sürekli sürtünen sızdırmazlık elemanı gerekli sızdırmazlığı sağlar.

2.2.2- Çift Etkili Silindirler Yapı olarak tek etkili silindirlere benzerler, Farklı olarak geri getirme yayı bulunmaz. Bağlantı yerleri duruma göre hava girişi ve çıkışı için kullanılır. Her iki yönde hareket ve kuvvet elde edilir. Çift etkili silindirlerin diğer özellikleri, kullanılma alanları, arıza ve bakımları hakkında daha detaylı bilgiyi kaynakçalarda bulunan kaynak kitaplardan, internet adreslerinden, öğrenilebilir.Otomotiv endüstrisinde kullanılan silindirleri daha iyi tanıyıp öğrenmek için servislere giderek incelemeler yapınız. Ayrıca araçlada kullanılanlarını, araçlar üzerinden ve araçların yapım onarım kataloglarından öğrenebilirsiniz.Şekil 2.2 de çift etkili silindir ve sembolü görülmektedir.

Şekil 2.2: Çift Etkili Silindir ve Sembolü

2.2.3-Tandem S ilindirler Birbirine bağlanmış iki çift etkili silindir biçimindedir. Boyutları büyük, kısa hareket aralığında ve küçük hacimlerde büyük kuvvet elde edilmesi gereken yerlerde kullanılırlar. Şekil 2.3 de şekli ve sembolü verilmiştir. Çivi çakma perçinleme gibi.

Şekil 2.3: Tandem Silindir ve Sembolü.

Te leskopik: Şekil 2.4 te görüldüğü gibi birbirinin içine geçmiş birkaç silindirden oluşur. Uzun hareket aralığı istenen yerlerde kullanılır. Pnömatik sistemlerde kullanılmaz.

Şekil 2.4: Teleskopik Silindir ve Sembolü

Özel Silindirler 1- Körük Silindirler: Hareket eden,birbiri ile sürtünen, azda olsa eksenel gezintisi olan

yerlerde kullanılır. Taban ve tavan plakaları 150 eğilebilir. Hareket alanları kısa ve buna bağlı olarak elde edilen kuvvet değişir. Birbiri ile sürtünen mekanik parçaları yoktur.Havalı fren sistemine sahip araçların üzerinden ve onarım, yapım kataloglarından daha geniş bilgi edinebilirsiniz.

Şekil 2.5: Körük Silindir Sembolü, Silindir ve Araçtaki Yeri

Uzun süre bakım gerektirmeden kullanılabilirler.Otomotiv sektöründe şekil 2.5 te görüldüğü gibi süspansiyon sistemlerinde kullanılmaktadır. Endüstride, kaldırma platformlarında, sıkma ve baskı silindirlerinde kullanılırlar.

Frenli S ilindirler: Piston mili üzerinde frenleme yapan sistemi vardır. Mekanik kilide benzer bu sistem sayesinde ara konumlarda durdurulabilir özelliği vardır. T utma kuvveti en büyük pnömatik itme kuvvetinden daha büyüktür.

Şekil 2.6: Frenli Silindir ve Sembolü

Milsiz Silindir: Çok uzun hareket etme aralığına gereksinim duyulan ve piston milinin bükülme olasılığının bulunduğu uygulamalarda kullanılır. Çeşitleri, yapıları, kullanıldıkları yerler hakkında daha geniş bilgiye kaynakçalardaki kaynak kitap ve internet adreslerinden ulaşabilirsiniz. Şekil 2.7 de sembolü görülmektedir.

Şekil 2.7: Milsiz Silindir Sembolü

Çeşitle ri Fe rmuarlı Pistonun üzerindeki yuvaya oturan mekik, sızdırmazlığı sağlayan iki paralel bant arasından geçerek dışarıdaki alına bağlıdır ve hareketi iletir

Şekil 2.8: Fermuarlı Silindir.

Manyetik Etkili Milsiz Silindir Manyetik piston, mıknatıs etkisiyle hareketi dışarıdaki alına iletir.

Şekil 2.9: Manyetik Etkili Milsiz Silindir.

Bant Tip Milsiz Silindir Pistona bağlı bantların makaralar üzerinden geçerek alnı hareket ettirmesi prensibiyle çalışır.

Kramayerli Silindirler

Şekil 2.10: Bant Tipi Milsiz Silindir.

Çifte etkili silindirlerin doğrusal hareketi, kramayer sistemi yardımıyla dönel harekete çevrilir. Dönme hareketi sınırlıdır. İş parçalarının döndürülmesi, proses vanaların açılıp kapanması, dönel tablaların sınırlı açıda döndürme işlevlerinde kullanılırlar.

Şekil 2.11: Kramayer Silindir Kesiti

Dönel Silindirler: Havanın bir sistemi döndürme prensibiyle çalışır. 00 – 2700

aralığında döndürülüp bu aralıkta sınırsız olarak ayarlanabilir.

Şekil 2.12: Dönel Silindirler

2.3- Pnömatik Silindirin Ele manları a) Silindir gömleği, b) Piston, c) Piston kolu,

d) Sızdırmazlık elemanları, e) Kapaklar.

Silindir Gömleği: Yüksek basınç altında çalışan sistemlerde dikişsiz çelik borudan yapılmıştır. İç yüzeyleri, taşlanmış ve honlanmıştır. Pirinç malzemeden, hafiflik istenen durumlarda basınca göre alüminyum ve plastikten yapılan silindir gömlekleri vardır. Çekilmiş boruların iç yüzeyleri taşlanarak honlama işlemine tabi tutulursa silindir gömleği olarak kullanılır. Silindir gömlekleri hangi gereçten yapılırsa yapılsın iç yüzeyi iyi işlenmiş ve honlanmış olmalıdır. iyi verim alabilmek için silindir gömleği ile piston arasındaki sürtünme en aza indirilmelidir. Aksi halde sızıntı ve kaçaklardan dolayı verim düşer (Şekil 6.2).

Şekil 2.13: Pnömatik Silindir Kesiti.

Gömlek kapakları da aynı malzemelerden yapılmıştır. Kendinden vidalı civatalı, kaynaklı ve son zamanlarda perçinle birleştirilmektedir.Piston silindir gömleği içinde sızdırmazlık elemanı ile beraber çalışan, piston koluna bağlanmış bir elemandır. Genellikle basınca ve paslanmaya dayanıklı hafif metal, çelik alaşım malzemelerden yapılırlar.

Piston Kolları Piston kolları da pistonun yapım malzemelerinden yapılırlar. Paslanmaya karşı dayanıklı olmalıdırlar. Piston kollarının sızdırmaması için kapak içerisine çok hassas şekilde yataklandırılırlar.

Şekil 2.14: Piston ve Piston Kolu Şeması

Sızdırmazlık Elemanları

Pnömatik silindirlerde sızdırmazlık elemanları sert lastik, plastik, viton, teflon gibi malzemelerden yapılmıştır. Bazı özelliklere sahip olmalıdırlar. Bunlar: 1- Sürtünme katsayıları düşük olmalıdır, 2- Kuvvet karşısında özelliklerini korumalıdırlar, 3- Isıya dayanıklı olmalıdır, 4- Kolay sökülüp takılabilmelidir, 5- Yağ filmi oluşturacak özelliğe sahip olmalıdırlar. Piston üzerine takılan sızdırmazlık elemanlarının aşınması durumunda yağ kaçakları artmaya başlar ve verim düşerek güç kaybı oluşur. Aşınan, yıpranan sızdırmazlık elemanları yenisi ile değişimi sağlanır.

2-3 Silindirlerde Yastıklama Yastıklama pistonun hareket etme aralığı sonuna yaklaştığında pistonun yavaşlatılıp ani durma sonucu oluşabilecek darbeleri azaltmaktır. Dahili ve harici olmak üzere iki çeşit yastıklama yapılır.Dahili yastıklama da piston kolu sona yaklaşırken yastıklama mil yada manşonu,yastık kanalının içine girer. Kısıcı ( ayar vidası ) yardımı ile dışarı çıkan havanın çıkış hızı azaltılır.

Yastıklama Pistonu ( Manşonda Olabilir ) 1- Kısıcı ( ayar vidası )

2- Çek valf

Şekil 2.15: Manşonlu Yastıklama Pistonu.

Harici Yastıklama Eksozdan kısma, mekanik yastıklama elemanları, hidrolik şom emiciler, oransal valfler, pozisyonlama üniteleri ile yapılabilir.

2.4- Silindirlerde Kuvvet İletiminin Hesaplanması Pnömatik silindirden elde edilen kuvvet, hava basıncı ile piston alanının çarpımına eşittir. Elde edilen kuvvet sürtünme ( yaklaşık % 5-10 ), karşı basınç, hava kaçakları, piston üzerine etki eden toplam yükü yenerek pistonu hareket ettirir. T eorik Kuvvetin Bulunması İlerleme kuvveti: FV = P × Av = P ×

FR = P × Ar = P ×

d12 × π 4

V0 = VB ×

Geri Dönüş Kuvveti: Fv : Pnömatik kuvvet ( N )

dak

FR : Geri dönüş kuvveti ( N )

d12 − d 2 2 ×π 4

P1 × T0 P0 × T1

n: Dakikadaki strok sayısı ( Dev/ Vt: Sabit hacim ( m3 /dak )

Av : Piston alanı ( cm )

P 1 : Çalışma basıncı ( bar )

Aa: Halka alanı ( cm2 )

P 0 : Atmosferik basınç

Ast: Piston mili alanı ( cm 2 )

( 1bar = 1 kg/cm 2 )

d1 : Piston çapı ( cm

Vb : Çalışma basıncındaki hacim (m 3 /dak )

d2 : Piston mili çapı ( cm ) h: Strok (Hareket etme boyu) ( cm )

V0 : Atmosferik basıncındaki hacim (m 3 /dak ) 0

T1 : Çalışma sıcaklığı ( K )

T0 : Referans sıcaklığı ( 293 K = 20 Aşağıda verileri bulunan bir çift etkili silindirden elde edilecek teorik kuvveti bulunuz Piston çapı (di)

100

Piston mili çapı (d2 )

Strok(h)

500 mm

Sa bit Hacim ( VT )

cm3

Çalışma Basıncı ( Pı )

bar

Dakikadaki Strok Sayısı (n)

dak'1

Sıcaklık ( T ı )

30 °C (303 K)

Çözüm: P nöm at ik kuvvet : F V = P × Av = 6 0 ×

10 × 10 × 3. 14 = 4710 N 4

Geri dönüş kuvveti: FV=P × AR=60 ×

10 × 10 − 2 × 2 × 3,14 188,4 = 60 × = 4620 N 4 4

İşlem Basamakları

Öneriler

1- Havalı kapı sistemi bulunan bir • otobüs de kullanılan pnömatik silindir çeşidini ve silindir çapını tespit e diniz. • 1) Araç kataloğunu inceleyiniz. • 2) Aracı, varsa sökülmüş silindiri inceleyiniz. • 3) Sökülmüş ediniz.

pnömatik

silindir

temin

• 4) Sökülmüş silindiri temizleyerek ölçme yapınız. •

Motor bölümü öğretmenlerinden yardım alınız. Uygun araç ve servisini tespit ediniz. Servis yetkilisinden izin alınız. Serviste çalışan havalı kapı, havalı fren sistemi onarım işlemlerini yapan teknisyenlerden yardım alınız Komparatör ve mikrometre temin ediniz. T emizlik malzemesi temin ediniz

5) Silindir çeşidi ve aldığınız ölçüyü yazıp değerlendiriniz. 2- Havalı fren sistemi bulunan bir • aracın, bir tekerlek sistemine bağlı tek silindirli hava pistonunun üze rine 10 kg yük uygulandığında , silindirin meydana • ge tirdiği basıncı he saplayınız . •

Havalı fren sistemi ile çalışan araç tespit ediniz. Aracın servisine gidiniz. Servis yöneticisinden izin alınız.

•

Birinci işlemde ölçüsünü silindirin çapını baz alınız.

•

Bilgi sayfasındaki formülden yararlanarak hesaplamayı yapınız.

•

Farklı çözüm yollarının olup olmadığını kaynakçalardaki kaynak kitap ve ınternet adreslerinden yararlanınız.

aldığınız

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME SO RULAR 12345A) B) 6A) B) 7A) B) 8A) B) 9A) B)

Pnömatik silindirler, basınçlı havanın basıncını ………….. harekete veya eksenel baskı kuvvetine dönüştürür. Sa dece bir hareket yönünde güç strokuna sahip olan silindirlere …………. silindir denir. Çift etkili bir silindirin içeri hareket stroku, dışarı hareket strokuna kıyasla daha ……. güce sahiptir. Bir hava silindirini yerine bağlarken, silindirin ağız ölçüsü ile ………nin ağız ölçüsü ile aynı olduğundan emin olunuz. Aşağıdakilerden hangisi, piston geri çekilme hızının kontrolünü sağlar? Sınır şalterleri, C) Kısıtlanmış çıkış havası valfi, Giriş havası ölçü valfi, D) Yaylar. Aşağıdaki elemanların hangisi, bir pnömatik silindirin daha uzun bir hizmet ömrüne sahip olmasını sağlar? Bronz parçalar, C) Kösele piston keçeleri, Yağlama, D) Dökme demir piston kolları. Pnömatik silindirlerin hidrolik silindirlerden en belirgin farkı aşağıdakilerden hangisidir ? Dönüş hatlarının olmaması C) Silindir iç kesit çapı, Montaj yöntemi, D) Strok uzunluğu.

Aşağıdaki elemanlardan hangisini kullanarak, bir pnömatik silindir içindeki darbeler önlenir? Durdurma takozları, C) Yastıklama sistemi, Hava kontrol valfleri, D) Sıkıştırma yayları Yalnızca piston kolunun silindir dışına uzama stroku sırasında iş yapan bir silindire ne denir? İleri hareket silindiri, C) Eksenel baskı silindiri, T ek yollu silindir, D) T ek etkili silindir.

ÖĞRENME FAALİYETİ-3

AMAÇ Amaç

ÖĞRENME FAALİYETİ 3

Pnömatik motorların tipini ve özelliklerini belirleyebilecektir.

ARAŞTIRMA Araştırma 1- Endüstride pnömatik motorların kullanım alanlarını araştırıp, raporla sununuz. 2- Pnömatik motorların kullanıldıkları yerler ve kullanılış biçimlerini gözlemleyip, raporla sununuz.

3- PNÖMATİK MOTORLAR 3.1- Pnömatik Motorların Görevleri Basınçlı hava enerjisini dönme enerjisine dönüştüren pnömatik sistem elemanlarına hava motoru denir. Sistemdeki havanın sahip olduğu basınç pnömatik motorlar tarafından mekanik dönel harekete çevrilir. Bu şekilde havanın sahip olduğu kinetik enerji dönel mekanik enerjiye dönüştürülerek iş elde edilir.

3.2- Pnömatik Motorların Çeşitleri Yapılarına göre:

3- Dişli hava motorları,

1- Pistonlu motorlar,

4- T ürbin tipi motorlardır.

2- Paletli ( kanatlı ) motorlar, 3.2.1- Pistonlu Motorlar Kendi arasında iki çeşittir. 1- Radyal pistonlu motorlar, 1- Eksenel pistonlu motorlar.

3.2.1.1- Radyal pistonlu motorlar Pistonlu motorlarda piston ve krank mili aracılığı ile havanın enerjisi mekanik dönel enerjiye dönüştürülür. Düzgün çalışması için çok sayıda pistona gerek vardır. Motorların gücü giriş basıncına, piston sayısına, piston yüzeyi alanına ve piston hızına bağlıdır.

3.2.1.2- Eksenel pistonlu motorlar Eksenel pistonlu motorların çalışma prensibi de aynıdır. Motorun düzgün çalışması ve dengeli moment dağılımı için iki piston aynı anda basınç altına alınır. Bu tür hava motorları sağa yada sola dönecek şekilde ayarlanabilir devir sayıları yaklaşık 5000 dev/ dak’ dır. Vinç, beton kırma ve delme gibi ağır yükler gerektiren yerlerde kullanılırlar.

Şekil 3.1: Eksenel Pistonlu Motor

3.2.2- Paletli ( Kanatlı ) Hava Motorları Basit yapıda ve düşük ağırlıkta olmaları tercih edilme sebebidir. Kayar kanatlı çeşidi çokça kullanılır. Silindir şeklindeki bir hacme döner göbek merkezden kaçık olarak yerleştirilmiştir. Döner göbek üzerinde bulunan yuvalara kanatlar takılmıştır. Motorun çalışması sırasında kanatlar, merkezkaç kuvvetin etkisiyle silindirik hacim odasının iç çeperine doğru itilirler. Bu şekilde kanatlarla silindir yüzeyi arasında sızdırmazlık sağlanır. Bu motorların devir

sayısı 3000 ile 9000 dev/dak arasında değişir. Her iki yönde dönebilirler.Şekil 3.2 de paletli hava motoru ve sembolü verilmiştir. El aletleri ve karıştırıcılarda kullanılırlar.

Şekil 3.2: Paletli ( Kanatlı ) Motor.

3.2.3- Dişli Hava Motorları Döndürme hareketi; Havanın etki ettiği karşılıklı çalışan iki dişli çark aracılığı ile elde edilir. Dişlilerden biri hareket çıkış miline bağlanmıştır. Düz dişli, helisel dişli, çift helisel dişli biçiminde yapılanları vardır.

Şekil 3.3: Dişli Hava Motoru

Yüksek güç istenen yerlerde kullanılırlar. Bu özellikleri nedeniyle, 1- Madencilikte, taşıyıcı bant sistemleri, delme kırma aletlerinde, 2- Petrokimya sanayisinde,

3- Demir çelik endüstrisinde vinç, gezer köprü, karıştırıcılarda, 4- Büyük dizel motorlarının marş sistemlerinde kullanılır. 3.2.3-Türbin Tipi Motorlar Eksenel kompresörlerin çalışma prensinin tersi prensiple çalışırlar. Küçük güç istenen yerlerde kullanılırlar. Devir sayılar çok yüksektir. Dişçi çarklarında olduğu gibi 500 000 dev/dak dönebilirler. Elmas kesme, taşlama ve dişçi frezesi olarak kullanılırlar.

Hava Motorlarının Genel Özellikleri 1- Kademesiz devir sayısı, döndürme gücü ayarı yapılabilir. 2- Çok geniş aralıkta devir sayısı elde edilebilir. 3- Küçük ve hafiftir. 4- Aşırı yük emniyetlidir. 5- Toza, suya, sıcağa, soğuğa karşı dayanıklıdır. 6- Patlamaya karşı emniyetlidir. 7- Az bakım ister. 8- Dönme yönü kolay değişir.

İşlem Basamakları

Öneriler

1- Hava ile çalışan somun • sökme ve sıkma e l ale tinde kullanılan motor çe şidini, kapasitesini, çalışma şeklini • te spit e diniz . 1) Somun sıkma ve makinesini inceleyiniz. 2) Somun sıkma makinesini öğreniniz.

sökme •

ve sökme • özelliklerini

3) Somun sıkma ve makinesini motor belirleyiniz

sökme çeşidini

Hava ile çalışan bir oto motor tamir atölyesine gidiniz. Somun sıkma ve sökme makinesini incelemek için izin alınız. Somun sıkma ve sökme makinesinin üretici firma kataloglarından yararlanınız. Pnömatik motorlar bilgi sayfalarının tamamını inceleyerek yararlanınız.

•

Kaynakçalardaki kaynak kitaplardan yararlanınız.

•

Kaynakçalardaki internet adreslerinden yararlanınız.

4) Somun sıkma ve sökme makinesini çalışma kapasitesini • ve gücünü öğreniniz.

S omun sıkma ve sökme • makinesini çalışma durumunu el aleti üzerinde açıklayıp, raporlayınız.

Somun sıkma ve sökme makinesinin tanıtım etiketinden yararlanınız Somun sıkma ve sökme makinesinin bakım kitapçığından yararlanınız

2- Kullanılmakta ve çalışır durumda olan, be ton de lme • makinesi bulunuz. Motorunu inceleyiniz.

Elinde beton kırma makinesi bulunan, hafriyat işleri yapan bir kuruluşa gidiniz ve makineyi incelemek için izin alınız.

1) Beton kırma makinesini çalışma • prensibini belirleyiniz.

Pnömatik motorlar bilgi sayfalarının tamamını inceleyerek yararlanınız.

2) Beton kırma motorunun belirleyiniz

makinesini • özelliklerini

• 3) Beton kırma makinesinin motor yapısını, özelliklerini belirleyip raporlayınız • •

Beton kırma makinesinin üretici firma kataloglarından yararlanınız Kaynakçalardaki kaynak kitaplar ve internet adreslerinden yararlanınız. Beton kırma makinesinin tanıtım etiketinden yararlanınız Beton kırma makinesinin, bakım kitapçığından yararlanınız

3- Oto boyacılığında kullanılan hava ile çalışan zımpara makinesinin motor • çeşidini tespit e diniz. 1) Zımpara makinesinin bakım kitapçığını, • varsa kataloğunu inceleyiniz. • 2) Zımpara makinesini çalıştırıp, çalışmasını izleyniz. • 3) Zımpara makinesinin motor yapısını inceleyiniz. • 4) Motor tipini, çalışma şeklini belirleyip raporlayınız •

Hava ile çalışan zımpara makinesi bulunan oto boya atölyesi tespit ediniz. Atölye ye giderek gerekli izni alınız. Zımpara makinesi üretici firmalarının kataloglarından yararlanınız. Bilgi sayfasından yararlanınız. Kaynakçalardaki kaynak kitaplardan yararlanınız. Kaynakçalardaki internet adreslerinden yararlanınız.

•

Zımpara makinesinin tanıtım etiketinden yararlanınız

•

Zımpara makinesinin bakım kitapçığından yararlanınız

ÖLÇME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME SORULAR 1- Döner tip pnömatik hareketlendiriciler, genellikle bir tam …………… den daha küçük bir dönme açısında hareket eder. 2- Pistonlu tip döner hareketlendirici tarafından meydana getirilen ileri-geri dönme hareketi, bir ………… düzeni aracılığı ile sağlanır. 3- Pnömatik motordan ne tür bir enerji elde edilir? A) Potansiyel enerji,

C) Mekanik enerji,

B) Pnömatik enerji,

D) Akışkan enerjisi.

4- Aşağıdaki değerlerden hangisi, bir pnömatik motor seçiminde dikkate alınması gereken en önemli faktördür? A) Hava tüketimi,

C) b)Çıkış mili çapı,

B) Yağlama gereksinimleri,

D) Montaj özelliği.

5- Pnömatik motorlar, aşağıdaki özelliklerin hangisine göre sınıflandırılırlar? A) T ahrik elemanları ve hız,

C) T ahrik elemanları ve dönme hareketi,

B) b)T ahrik elemanları ve çalışma prensibi,

D) Dönme hareketi ve hızı.

6- Bir pnömatik motorda dönme yönünün değiştirilmesi, hangi unite veya işlem aracılığıyla sağlanır? A) Dişlilerin dönme yönünün değiştirilmesi,

C) Hava akış yönünün tersine çevrilmesi,

B) Çift yönlü kavrama,

D) Çift yönlü piston

7- Aşağıdakilerden hangisi pozitif yer değiştirmeli bir motor değildir? A) Eksenel pistonlu tip,

C) Kanatlı tip,

B) Radyal pistonlu tip,

D) d) Döner hareketlendirici tip.

ÖĞRENME FAALİYETİ-4 AMAÇ

ÖĞRENME FAALİYETİ-4

Amaç:

Valfleri sembolleri il ifade edebilecektir.

ARAŞTIRMA Araştırma 1- Otomobil hava sistemlerinde kullanılan valf çeşitlerini araştırıp, raporla sununuz. 2- Otomotiv fren sistemlerinde kullanılan valf çeşitlerini araştırıp, raporla sununuz. 3- Otomotiv klima sistemlerinde kullanılan valf çeşitlerini araştırıp, raporla sununuz.

4- PNÖMATIK VALFLER 4.1- Görevleri Pnömatik sistemlerde havanın basıncını, akış miktarını ve akış yönünü kontrol ederler.

4.2- Çeşitleri Pnömatik valfler, çalışma özelliğine, pozisyon ve yön sayısına, kumanda biçimine ve yapılış özelliklerine göresınıflandırılır. 1- Akış kontrol valfleri, 2- Basınç kontrol valfleri, 3- Yön kontrol ( Denetim, yönlendirme) valfleri.

4.2.1- Akış Kontrol Valfleri Hava akışının yönünü istenen amaca göre değiştirmeye yada akış yolunu tamamen kapamaya yarayan valflerdir. Her iki yönde akan basınç debisini kontrol ederler. Valf sembolünde, yol, konum sayısı ve kumanda şekli belirtilir.

Valflerin Normal Konumu: Valfın dışarıdan herhangi bir etki olmaksızın aldığı

konumdur.

Valf Başlangıç Konumu: Kontrol sisteminin çalışmaya başlayabilmesi için valfın alması gereken konumdur.

Akış Kontrol Valfının Yapım Özellikleri: T ek yönlü, iki yönlü ve ayarlanabilen çeşitleri vardır.

Te k Yönlü Akış Kontrol ( Kısma ) Valfle ri: Havaya bir yönde geçit veren valflerdir. Ayarlanabilir yapılmışlardır. Bu nedenle pnömatik silindirlerin hız kontrolünde kullanılırlar. Sistem izin verirse silindirler üzerine bağlanmalıdırlar.

Şekil 4.1: Tek Yönlü Akış Kontrol Valfi ve Sembolü

İki Yönlü Akış Kontrol Valfle ri Ayarlanabilen akış kontrol valfleri de denir. Basınçlı havanın geçtiği kesit azaltılıp çoğaltılarak birim zamanda geçen hava miktarı ayarlanabilir. İstenen ayar seviyesi sabitleştirilir. Silindir piston kolu hızının ayarlanmasında kullanılırlar. T am olarak kapatılamazlar.

Şekil 4.2: İki Yönlü Akış Kontrol Valfi ve Sembolü

Çek Valfı Ayarlanabilen Akış Kontrol Valfle ri Ayarlanabilen akış kontrol valfı ile tek yönlü geçit veren valfın birleşimidir. T ek yönlü valf bir yönde akışa izin vermez. Hava akış kontrol valfı üzerinden geçer. T ek yönlü valf, ters yönde akışa izin verir. Hava bu valf üzerinden akar, kısılmaz. Bu tür valfler pnömatik silindirlerin hız kontrolünde kullanılır.

Şekil 4.3: Çek Valfi Ayarlanabilen Akış Kontrol Valfi ve Sembolü

4.2.2- Basınç Kontrol Valfleri Boşaltmalı ve boşaltmasız tip olarak iki çeşittir. Boşaltmalı ( tahliyeli ) basınç kontrol ( ayar )valfleri:

Şekil 4.4: Basınç Şalteri Çalışma Şeması

Boşaltmalı ve boşaltmasız tipleri birinci faaliyette açıklanmıştır.

b Şekil 4.5: Basınç Kontrol Valfleri

Basınç Sınırlama Valfi

Şekil 4.6: Basınç Sınırlama Valfleri Dışarıdan ve Otomatik Kumandalı

1.4.2- Yön Kontrol ( Dene tim ) Valfle ri Pnömatik sistemlerde, basınçlı havaya yön veren havanın, alıcılara gönderilmesini sağlayan valflerdir. Endüstride programlanabilir kontrol sistemlerinde ç yaygın kullanılırlar. Mekanik, basınçlı hava, düşük voltajlı elektrik sinyalleri ( elektronik olarak ) ile kontrol edilirler. Çeşitle ri A)Basınçlı Havanın Ge çişine Göre 1.Normalde Açık Valf Havanın geçişine direk olarak izin veren valflerdir. Kompresörden gelen hava valfe girip çıkış deliğinden çıkıp sisteme giden valflere normalde açık valfler denir

Şekil 4.7: Normalde Açık Valf

2.Normalde Kapalı Valf Kompresörden gelen basınçlı hava valfe girip çıkış deliğinden çıkmıyorsa bu valflere normalde kapalı valfler denir. Basınçlı havanın çıkması için bir butona basılması gerekir.

Şekil 4.7: Normalde Kapalı Valf

B)Yapılışlarına Göre Yön Kontrol Valfle ri Yön kontrol valfleri basınçlı havaya yön verir alıcılara dağıtır. Konum:Basınçlı hava yön kontrol valfına girer. Çıkış bir alıcıya bağlıdır. Bu birinci konumdur. Aynı basınçlı hava ile aynı alıcı ters yönde çalıştırmak için valfin yönü değiştirilir. Buda ikinci konumdur. Valfe giren havanın yönünün değiştirilmesi işlemine konumlama denir. Yön kontrol valflerinde iki konum çokça kullanılır. Şu ana kadar en fazla üç konumlama yapılmaktadır. Kısaca iki ve üç konumlu valfler vardır. Valf sembolünde konum sayısı kare olarak gösterilir. Yol: Herhangi bir konum durumunda havanın gittiği ve gidebileceği yol sayısıdır. Bir valfde bulunan bağlantı deliği sayısı, yol sayısına eşittir. 1.Sürgülü Yön Kontrol Valfle ri 2/2 Yönlendirme ( Yön Kontrol ) Valfi 2/2 yönlendirme valfi iki konuma ( açık, kapalı ) iki yola sahiptir. Bu valfin kapalı konumunda dışarı hava atımı yoktur. En sık görülen yapım şekli bilye kapamalı olanıdır.

Şekil: 4.8 2/2 Yön Control Valfi Sembolü

3/2-Yönlendirme Valfi Yönlendirme valfi ile bir işaret uygulanabilir veya işaret ortadan kaldırılabilir.Bir başka deyişle basınçlı havanın yolu ya açılır ya da kapatılır. 3/2yönlendirme valfi 3 bağlantı ve 2 anahtarlama konumuna sahiptir. Üçüncü bağlantı aracılığıyla sisteme gönderilen basınçlı hava dışarı atılır. Bir yay aracılığıyla bilya valf kapama yüzeyine doğru itilir ve birinci bağlantısında bulunan basınçlı havanın yolu işlemci

tarafına geçemeyecek şekilde kapatılır. Bu konumunda işlemci hattı çıkış bağlantısı üzerinden atmosfere açılmış durumdadır.

Şekil 4.9: 3/2 Yön Control Valfi

2.Bilyalı 3/2 Yönlendirme Valfının Çalışması Bir yay aracılığıyla bilya valf kapama yüzeyine oturur ve basınçlı havanın iş elemanına gitmesini engeller. Giriş havası yolu kapatılmıştır. Valfin kumanda edilip ( 2. konumlaması yapılınca ) yay basıncı yenilince hava çıkış kanalı kapatılır. Basınçlı hava iş elemanına gider. Kumanda (konumlama) bırakılınca kullanılan hava valf üzerinden atmosfere açılmış olur. Diskli de havanın giriş ve çıkışı bir disk yardımıyla gerçekleştirilir. 3/2-Yönlendirme Valfının Çeşitle ri: 1- Normalde açık, kumandalı,

3- Normalde kapalı, kumandalı,

2- Normalde açık, kumandasız

4- Normalde kapalı, kumandasız,

5- Geri getirme yaylı kumandalı şeklindeki çeşitlerinin yanında kumanda şekillerine göre de el sürgülü, pnömatik kumandalı, ön kumandalı, makaralı ön kumandalı, eletromanyetik kontrollü çeşitleri de vardır. T üm valfler, çalışma şekilleri, yapıları ve diğer özellikleri hakkında kaynakçalarda belirtilen kaynak kitap ve internet adreslerinden bilgi edinebilirsiniz. 3/2-Yönlendirme Valfi Normalde Kapalı, Kumandasız Bu tür kumandalı valf normal konumda kapalıdır.

Şekil 4.10: Normalde Kapalı 3/2 Yön Valfi

3/2-Yönlendirme Valfi Normalde Açık, Kumandalı Valf açık konumdayken çıkış havası kapatılır.

Şekil 4.11: Normalde Açık 3/2 Yön Valfi Sembolü

4/2 Yönlendirme Valfle ri İki adet 2/2 valfinin yapabileceği işleri yapabilecek tek valftır. Çift etkili silindirlerin kumandasında kullanılırlar.

Şekil 4.12: 4/2 Yön Kontrol Valfi Sembolü

4 / 3 Yönlendirme Valfle ri Dört yol, üç konumludur.Döner diskli valf en iyi örneğidir. Sadece elle ve ayakla kumanda edilebilirler. Kumanda edilen pistonun kolu istenen herhangi bir açıda sabit tutulabilir. Havanın sıkıştırılabilir olması nedeniyle hassas konumda durdurulamaz.

Şekil 4.13: 4/3 Yön Kontrol Valfi Sembolü

5/2 Yönlendirme Valfi Beş yollu iki konumludur. Genellikle sürgülü valfler beş yollu iki konumludur. Ell, mekanik, elektrikle, pnömatik olarak kumanda edilebilirler.

Şekil 4.14: 5/2 Yön Kontrol Valfi Sembolü

5/3 Yönlendirme Valfi 5 yollu 3 konumlu valflerdir. Genellikle hidrolik sistemlerde kullanılmaktadır

Şekil 4.15 : 5/3 Yön Kontrol Valfi Sembolü

3.Özel Yön Kontrol Valfle ri Gelişen endüstride, kendi kendini kontrol edebilen pnömatik sistem devrelerinde kullanılan yön valfleridir. Programlanabilir sistemlerde kullanılmaktadırlar. Çeşitleri: 4- Yavaşlatma valfi,

1- VE valfi,

5- Akülü valf,

2- VEYA valfi,

6- Fıskiyeli Valf.

3- Çabuk Boşaltma valfi, VE Valfi

Pnömatik mantık devrelerde iki basınçlı hava girişinden tek çıkış veren valflere denir. Bu valfler de bir yoldan hava girdiği zaman çıkıştan hava elde edilemez. Hava çıkışı her iki yoldan basınçlı hava gelince gerçekleşir. Eşit basınçta gelirse son gelen basınçlı havasının geçmesine izin verir. Basınçlar farklı olursa düşük basıncın geçmesine izin verilir.

Şekil 4.16: Ve Valf İ Sembolü

Programlanabilir kontrol sistemlerine bağlı olarak çalışan, pnömatik mantık devrelerinde çok yaygın olarak kullanılmaktadırlar. Bu tür devrelerde üretim el değmeden yapılır. Pnömatik robotlarda çokça kullanılan valf çeşididir. Bu devrelerde basınçlı hava kontrollü olduğu gibi düşük voltajlı elektrik enerjisi ile de yapılabilir. VEYA Valfı Bu valf de mantık sistemine göre çalışır. İki girişten birine hava verilirse gelen havayı çıkışa verir. Bir s,ilindir yada kumanda valfının birden fazla noktadan kumanda edileceği zaman kullanılır.

Şekil 4.17: VEYA Valfi Sembolü

Çabuk Tahliye Valfı Bu valf silindirlerde piston hızının artırılması için kullanılır. Piston kolunun hızla geri dönmesi istenir. Havanın geri dönüşü sırasında karşılaşılan direnç çabuk hava tahliye valfı Yardımıyla en aza indirilir.

Şekil 4.18: Çabuk Hava Tahliye Valfi Sembolü

Yavaşlatma ( Hız kontrol ) valfı 3/2 yön kontrol, ayarlanabilir akış kontrol valfleri ve hava deposundan oluşur. Normalde açık ve normalde kapalı yapılan çeşitleri vardır. Ayarlanabilir akış kontrol valfının ayar vidası deponun dolma zamanını belirler. Yön kontrol valfının açılması ile basınç hattından gelen basınçlı havaya yol verilir. Yön kontrol valfının kapalı konumdan açık konuma geçinceye kadar geçen süre geciktirilen zamandır. Bu geciktirme yardımıyla pnömatik devrede, herhangi bir elemana gidecek sinyal geciktirilir.

Akülü Valf Bu valf de zaman geciktirme valfı olarak kullanılır. Yapısı çift etkili silindirlere benzer. Hava Üfle me Valfle ri Bir hava deposu ile çabuk boşaltma valfından oluşur. C) Kumanda Ediliş Şekille rine Göre Valfle r. Yön kontrol valfleri üretilirken konum değiştirmelerini sağlayacak kumanda veya kontrol sistemleri ile yapılırlar. Valfın adı söylenirken kumanda yöntemi ile birlikte söylenir. Butonlu, pedallı, elektromanyetik kumandalı, basınçlı hava kumandalı gibi. Çeşitle ri İnsan Gücü ile Kumanda Edilen Yön Valfle ri: İnsanlar tarafından, el yada ayakla kumanda edilirler. Yapıları da buna uygundur. Aşağıda sembolleri ve kumanda ediliş çeşitleri verilmiştir.

Şekil 4.1:9 Kol Kumandalı

Şekil 4.21: Kol Kumandalı İki Konumlu

Şekil 4. 20: Pedal Kumandalı

Mekanik Olarak Kumanda Edilen Yön Valfleri Pim, yay, makara gibi parçalarla mekanik parçalarla kumanda edilirler. Şekil 4.22: Genel Mekanik Uyarılı

Şekil 4.26: Buton Kumandalı

Şekil 4.23: Genel Mekanik Uyarılı İki Konumlu Şekil 4.24: Mafsal Makaralı

Şekil 4.27: Makaralı Şekil 4.28: Yay Kumandalı

Şekil 4.25: Mekanik Pim Uyarılı

Basınçlı Hava ile Kumanda Edilen Yön Valfleri Basınçlı hava sistemden alınarak veya herhangi bir sinyal gönderici valfden gelen hava ile kumanda görevini yaparlar. Şekil 4.29: Pnömatik Uyarılı

Şekil 4.30: Ddirek Uyarılı, Pnömatik Pilot Boşaltmalı

Elektromanyetik Kumanda Edilen Yön Valfleri Valfe gönderilen düşük voltajın meydana getirdiği manyetik alanla kumanda görevini yaparlar. Şekil 4.31: Elektrik Kumandalı (Bobinli)

Şekil 4.3:2 Elektro Pnömatik Uyarılı

Hidrolik Uyarılı Otomotiv sektöründe çokça kullanılır. Şekil 4.33: Hidrolik Pilot Uyarılı

İşlem Basamakları

Öneriler

1- Havalı Fren sistemine sahip bir • aracın fre n sistemini çiziniz . Sade ce akış kontrol valfle rini sembolle rle göste riniz. • 1) Şema temin ediniz. 2) Şemayı inceleyiniz

Havalı fren sistemi olan bir araç belirleyiniz. Motor bölümü öğretmeninden yardım alınız.

•

Aracın servisine yada motor bölümü şasi atölyesine giderek bu aracın fren sistemi şemasını araştırınız.

4) Araç üzerinde incelediğiniz akış kontrol • valflerini resimleyiniz.

4- Şema için serviste fren sistemi tamiri ile uğraşan teknisyenden yardım isteyiniz. T eknisyenle birlikte araç üzerinden valfleri ve çalışmalarını takip ediniz.

3) Akış kontrol valflerini belirleyiniz.

•

Sayfa59, 60,61’ de bulunan sayfaların dan yararlanınız

bilgi

• 2- Geniş kapsamlı bir oto boya atölyesinde bulunan pnömatik sistemi • inceleyip resimle yiniz ve sade ce basınç kontrol valfle rini sayılarını tespit e dip resimle yiniz . • 1) Oto boyacılığında kullanılmak üzere • yapılan pnömatik

Sanayide, büyük yetkili servislerin birinde, varsa okulunuzda ki geniş kapsamlı oto boya atölyesi tespit ediniz. Atölye yetkilisinden izin alınız. Önce tüm valfleri belirleyiniz.

2) Sistemdeki valfleri belirleyiniz.

•

Valfleri resimleyiniz.

3) Valfleri resimleyiniz.

•

Kaynakçalarda belirtilen kaynak kitap ve Internet adreslerinden yararlanınız.

4) Pnömatik sistemdeki basınç kontrol valflerinin çalışmalarını, çalışma • basınçlarını raporlayınız.

Sayfa 28, 61,62’ de bulunan bilgi sayfaların dan yararlanınız

3- Havalı Fren sistemine sahip bir • aracın, fren sisteminin şematik re smini çiziniz . Sade ce yön kontrol valfle rini • sembolle rle göste riniz . 1) Aracın şemasını inceleyiniz.

• 2) Servis teknisyeni ilenirlikte araç üzerinden yön kontrol valflerinin valflerini ve çalışmalarını takip ediniz. • 3) Pnömatik sistemdeki yön valflerini çalışmalarını, basınçlarını raporlayınız.

kontrol çalışma

Havalı fren sistemi olan bir araç belirleyiniz. Motor bölümü öğretmeninden yardım alınız. T espit ettiğiniz aracın bakım ve onarım kataloğunu bulunuz. Aracın servisine yada motor bölümü şasi atölyesine giderek bu aracın fren sistemi şemasını araştırınız.

•

Şema bulamazsanız,yetkili bir serviste fren sistemi tamiri ile uğraşan teknisyenden yardım isteyiniz.

•

Sayfa 63, 64, 65,66,67’ de bulunan bilgi sayfalarından yararlanınız

•

Kaynakçalarda belirtilen kaynak kitaplar ve Internet adreslerinden yararlanınız.

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME SORULAR 1- Bir pnömatik sistemdeki basınç kontrol tertibatları, hava basıncını ……………. İçin kullanılır. 2- Basınç ayar valfleri, ………… ağzındaki havayı ayar eder. 3- Bir pnömatik sistemde en büyük basınç bir …………… valfi aracılığı ile sağlanır. 4- Basınç tahliye valfleri genellikle sistem basınç ayarının hemen ……… bir basınç değerinde açacak şekilde ayarlanır. 5- İki konumlu ve otomatik kumandalı valfler, normalde …………. veya normalde ………. tip olarak sınıflandırılır. 6- Çek valfler, iki yollu ve iki ………. Otomatik valfler olarak sınıflandırılır. 7- İki yollu pistonlu tip valflerin olumsuzluğu, bunların her zaman ……………. basınç sağlayamamasıdır. 8- Pnömatik sistemde, bir basınç ayar valfi için en iyi yer neresidir? A) Bir hava istasyonu,

C) T ank,

B) Bir kompresör,

D) Ana dağıtım hattı

9- Basınç tahliye valfleri, genellikle hangi basınç seviyesinde açmak üzere ayarlanır? A) Emniyet valf ayar değerinde, B) Kontrol valf ayar değerinin üzerinde, C) Kontrol valf ayar değerinin altında, D) Hareketlendirici valfi ayar değerinde. 10- Aşağıdaki tahliye valfi çeşitlerinden hangisi en pürüzsüz biçimde tahliye kontrolü sağlar? A) Diyaframlı tip,

C) Pistonlu silindirik tip,

B) Bilyalı silindirik tip,

D) Emniyet tipi

11Yüksek hacimli bir hava hattını ayar etmek için aşağıdaki valf tiplerinden hangi kullanılır? A) Emniyet valfi, B) Diyaframlı hassas tip, C) Yükseltici ( servo ) yol verici, D) Silindirik kafalı hassas tip. 12- Elle çalıştırılan akış kontrol valfi, biri hariç aşağıdaki unsurların tümü ile tanımlanabilir. T anımlayıcı unsur olmayanı belirtiniz.

olur?

A) Kontrol konumlarının sayısı,

C) Bağlantı kanallarının sayısı,

B) Kontrol elemanının tipi,

D) Basınç kapasitesi.

13- Aşağıdaki etkenlerden hangisi, bir iğneli valfte yüksek basınç kayıplarına neden A) Valf yuvası,

C) Valf gövdesi,

B) Salmastra,

D) Anma basınç değeri.

14- Bir otomatik çek valf, aşağıda belirtilen tiplerin hangisi ile aynı sınıfa dahil edilir? A) Bir yollu, bir konumlu valf,

C) İki yollu, bir konumlu valf,

B) Bir yollu, iki konumlu valf,

D) İki yollu, iki konumlu valf.

15- Üç yollu bir valfin yapısı, aşağıda belirtilenlerden hangisine sahiptir? A) Üç adet pilot kumanda bağlantısı, B) Üç adet ana hat bağlantısı, C) Üç adet ana aksam, D) Üç adet kontrol konumu. 16- İş yaptıktan sonra, bir valf içinden geçerek sisteme geri dönen hava genellikle nereye yönlendirilir? A) Kompresöre,

C) Atmosfere,

B) T anka,

D) Son soğutucuya.

ÖĞRENME FAALİYETİ-5 AMAÇ

ÖĞRENME FAALİYETİ 5

Amaç

Pnömatik devre çizimi yapabilecektir.

ARAŞTIRMA Araştırma

Değişik Pnömatik devre çizimleri bulunuz, inceleyiniz, çalışmasını irdeleyip açıklayınız. Raporlayıp sununuz.

5- PNÖMATİK DEVRE ÇİZİMİ 5.1- Pnömatik Devrenin Çiziminde Dikkat Edilecek Hususlar: 1- Sinyal akışı aşağıdan yukarı olmalıdır, 2- Enerji de aşağıdan yukarıya temin edilir, 3- Elemanların fiziksel düzeni göz ardı edilir, 4- Silindir ve vafler yatay çizilir, 5- Sinyal elemanlarının gerçek yeri düşey bir çizgi ile gösterilir, 6- T üm denetim devresi gruplara bülünür, 7- Elemanlar başlangıç konumlarında gösterilir, 8- Hatlar birbirini kesmeyecek şekilde düzenlenir. 9- Çizime başlamadan bazı özellikler iyi incelenmelidir.

Çizime Başlamadan Yapılması Gereken İncelemeler: 1) Basınç kriterleri esas alınarak gruplara ayrılmalıdır. 2) Birden fazla değişken varsa; veri toplama ve veri işleme işlevlerinin yerine kumanda devresi elemanları ile birlikte incelenmelidir. 3) Birden fazla değişken varsa; çalışma elemanlarının ve bu elemanlara yön veren ana yön denetim valflerinin, bulunduğu güç devresi ayrı olarak incelenmelidir. 4) Denetim, karmaşık ve birkaç çalışma elemanını içeriyorsa, her bir çalışma elemanı bir grup oluşturacak şekilde bölümlere ayrılmalıdır. Bu bölümler hareket sırasına göre art arda çizilmelidir. 5) Çizim kolaylığı sağlamak için kurallara uygun adlandırma yapılmalıdır.

Elemanların Adlandırılması 1- Numara kullanarak adlandırma, 2- Alfabetik harfler kullanarak adlandırma, 3- Numara ve alfabetik harfleri birlikte kullanarak adlandırma.

Numara Kullanarak Adlandırma 1) Seri Numaralama Yöntemi: Denetimin karmaşık olduğu durumlarda yapılmalıdır. Örnek: 2.5 :2. grubun 5. elemanı 2) Grup Sayılarından Oluşan Sıralama Grup 0 : Devreye enerji temin eden bütün elemanlar. Grup1.2.3 : Her bir bağımsız denetim zincirinin tanımı. Her bir silindir yada valf normal olarak bir grup sayısı alır. 3) Gruptaki Seri Numaralardan Oluşan Sıralama 0 : Çalışma elemanları, 1 : Denetim elemanları, 2.4,.6, … :İlgili çalışma elemanlarının ileri hareketinde etkisi olan tüm elemanlar çift sayı alır. .3,.5,.7, … : İlgili çalışma elemanlarının dönüş hareketinde etkisi olan tüm elemanlar tek sayı alır. .01,.02,.03, … : Güç devresindeki yön denetim valfi ile çalışma valfi arasındaki elemanlar. Kısma valfi hesaplar gibi.

Alfabetik Harfler Kullanarak Adlandırma Alfabetik harfler kullanarak bir dereceye kadar listelemede daha kolay ve çabuk yapılabilir.Çalışma elemanları büyük harflerle adlandırılır. Sinyal elemanları, sınır anahtarları, küçük harflerle gösterilir. Daha önceki adlandırmadan farklı olarak sınır anahtarları ve sinyal elemanları etkilendikleri gruba değil, onlara konum değiştiren silindirlere atanır. A,.B,.C,. çalışma elemanları, a0 , b0 , c0 , A,B,C, silindirlerinin geri konumlarında çalışan sınır anahtarları, a1, b1, c1, A, B, C, silindirlerinin, millerinin ileri konumunda çalışan sınır anahtarları

Numara ve Alfabe tik Harfle r Kullanarak Adlandırma Rakamlar ve alfabetik harfler birlikte kullanılarak adlandırma yapılabilir. Bağlantı elemanları ve borular benzer şekilde adlandırılır. 4.6p : 4 grubun 6. elemanının P ( basınç ) hattı Boru Hatları, Genel Özellikleri Boru hatları birbirini kesmeyen doğru çizgiler olarak çizilir. Denetimin karmaşık olmadığı yerlerde, kumanda devresinin hatları kesikli, güç devresinin hatları dolu çizgi ile çizilir. Elemanların De vre Diyagramları Üze rinde Göste rilmesi Devre diyagramı üzerinde bütün elemanlar, denetimin başlama konumunda gösterilir. Bu kural geçerli de ğilse uygun bir açıklama ile belirtilmelidir. Eğer valf normal konumda değilse bir ok ile, sınır anahtarı konumunda kam çizerek belirtilmelidir. 5.1.1- Te k Etkili Silindirin Çalıştırılması Bir butonlu valfe basılır. T ek etkili silindirin pistonu ileriye doğru hareket eder. Buton bırakıldığında piston ilk konumuna döner. Hacmi büyük tek etkili silindirin dolaylı denetimi sağlanarak 1.1 valfi silindirin kapasitesinde seçilir. Sinyal elemanı 1.2 küçük boyutlu seçilir. Denetim elemanı olan yön valfi ile silindir arasındaki hat, hava tüketimini azaltmak için kısa tutulur. Yön denetim valfi ile sinyal elemanı arasındaki bağlantı küçük çaplı bir boru ile yapılır. Sonuçta çevrim süresi kısalır.

Şekil 5.1: Tek Etkili Silindir.

5.1.2- Çift Te k Etkili Silindirin Çalıştırılması Bir butonlu valfe basılır. Çift etkili silindirin piston kolu ileri hareket eder. Buton bırakıldığında, ilk konumuna döner.

Şekil 5.2: Çift Etkili Silindirin Çalıştırılması

5.2- HİDRO-PNÖMATİK DEVRELER Basınçlı havanın sıkışabilme özelliğinden yararlanılarak hidro- pnömatik sistemlerin bir arada çalışması sağlanmıştır. Bunun sonucunda çok büyük güçler elde edilmektedir. Bu güç yardımıyla hidro-pnömatik silindirler,depolar, basınç yükselticiler yapılmıştır. 5.2.1- Hidro-Pnömatiğin Kullanım Alanları Büyük preslerde, delme makinelerinde, otomotiv sektöründe fren ve süspansiyon sistemlerinde kullanılmaktadır.

Şekil 5.3: Hidro- Pnömatik ve Pnömatik Devre Örneği (Fren Sistemi Maket Resmi )

5.2.2 – Hidro-Pnömatik Basınç Yükselticile r Büyük ve küçük iki pistonun birbirine etki etmesiyle çalışır. Büyük ve küçük pistonlar birbirine piston kolu ile bağlanmıştır. Büyük piston hava tarafından itilir. Bu itme kuvveti hidrolik pistona piston kolu yardımıyla iletilir. Havanın düşük giriş ba sıncıyla hidrolik

devreden büyük basınç elde edilir. Bu büyük güç bir başka silindire gönderilerek silindir çapına bağlı olarak daha fazla güç elde edilir. Araç fren sistemlerinde olduğu gibi. 5.2.3- Hidro-Pnömatik De vre de Basınç Hesaplaması Bir hidro-pnömatik devrede pnömatik silindire 8 atmosfer basınç gönderilsin. Pnömatik silindirin pistonunun çapı 70 cm 2 , hidrolik silindirin piston çapı ise 14 cm 2’ dir. Hidrolik pistonun basıncını bulalım. Problemin çözümü:

P 1 × A1 = P2 × A2 P 2= Şekil 5.4: Pnömatik silindir

P 2=

Verilenler ve istenenler:

P1 × A1 A2 8 × 70 560 = = 40 bar 14 14

P 2 = 40 bar ⇒ 1 bar= 1kg/cm2 olduğuna göre

P 1 = 8 Atmosfer basıncı= 8 bar A1 = 70 cm2

Hidrolik silindirin bir cm2 si 40 kg kuvvet F1 = P 1 × A1= 8 × 70 = 560 kg oluşturmaktadır.

A2 = 14 cm2 F2 = ?

F1 = F2 = 560 bar

F2 = ? 5.2.4- Hidro-Pnömatik De vre Örne ği

Şekil 5.5: Havalı ( Pnömatik) Fren Sistemi Şeması

İşlem Basamakları

Öneriler

1- Hacmi büyük tek silindirin çalıştığı pnömatik çizimi yapınız 1) Silindirin kapasitesine seçimi yapınız.

e tkili • de vre

uygun

valf

2) Küçük boyutlu sinyal elemanı seçiniz.

•

Motor veya oto boyacılığı,pnömatik laboratuarı öğretmenlerinden yardım alınız yardım alınız.

•

Üretici firma kataloglarından ve sayfa 76’ daki bilgi sayfasından yararlanınız.

3) Yön valfi ile silindir arasındaki aralığı kısa tutunuz. • 4) Çizimi yapınız.

Pnömatik laboratuarına giderek gerekli izin alınız.

•

5) Pnömatik laboratuarın da çiz ime uygun devreyi k urarak ça lıştırınız.

2- Herhangi bir ara konumda tutularak çalıştırılan çift etkili silindir çizimini • yapınız . •

Çizim takımları temin ediniz Çalışmasını izleyiniz, çalışmıyorsa sebebini araştırınız, işlem basamaklarını tekrar kontrol ediniz. Sayfa 76

Pnömatik laboratuarına gerekli izni alınız.

giderek

2) Uygun sinyal elemanı seçimi yapınız.

Motor veya oto boyacılığı,pnömatik laboratuarı öğretmenlerinden yardım alınız yardım alınız.

3) Yön valfi ile silindir arasındaki aralığı • kısa tutunuz.

Üretici firma kataloglarından ve sayfa 76’ daki bilgi sayfasından yararlanınız

1) Uygun kısma valfi seçimi yapınız.

4) Çizimi yapınız.

•

Çizim takımları temin ediniz

Çizime uygun göre maket üzerinde • uygulayınız.

Çalışmasını izleyiniz, çalışmıyorsa sebebini araştırınız, işlem basamaklarını tekrar kontrol ediniz.

3- Şekil 5.5 te ve rilen şema havalı fre n sistemine sahip römorklu bir aracın şemasıdır. Çizim kurallara uygun de ğildir. Bu pnömatik de vrenin şemasını kurallara uyarak çiziniz.

•

Bilgi sayfası yararlanınız.

•

Kaynakçalarda belirtilen kaynak kitap ve internet adreslerinden yararlanınız.

•

Bir servise giderek fren teknisyeninden yardım alınız.

75, 76, 77

den

bakım

ÖLÇME ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME SORULAR 1- Bir pnömatik devre çiziminde gruptaki seri numaralama sırasında denetim elemanları nasıl göterilir? A) 3 rakamı ile,

C) 1 rakami ile,

B) 0 rakamı ile,

D) 7 rakamı ile.

2- Bir tek pnömatik çalışma elemanı olan pnçmatik sistemde ileri hareket gösterilirken hangi rakam kullanılmalıdır? A) 3 rakamı,

C) 5 rakamı,

B) 2 rakamı,

D) 10 rakamı.

3- Pnömatik sistem devre çiziminde harflerle kodlama yapılırken sinyal elemanlarında hangi harf kullanılmalıdır? A) a harfi,

C) AB harfi,

B) A harfi,

D) ab harfi.

4- Silindirlerinin geri konumlarında çalışan sınır anahtarları, pnömatik devre çizimlerinde nasıl gösterilir? A) aa harfleri ile,

C) AB harfleri ile,

B) ab harfleri ile,

D) a0 harfleri ile

5- Hava yardımcılı fren sistemi bulunan bir araçta pnömatik silindirin alanı 170 cm 2 hidrolik silindirin alanı 10 cm2 dir. Hidrolik silindirden 85 bar lık kuvvet elde edildiğine göre pnömatik basınç kaç bardır? A) 3 bar,

C) 6 bar,

B) 5 bar,

D) 7 bar.

ÖĞRENME FAALİYETİ-6 ÖĞRENME FAALİYETİ 6 AMAÇ Amaç:

Hidrolik, pnömatik devrelerin bakımını yapabilecektir.

ARAŞTIRMA Araştırma: Hava yardımcılı fren sistemi olan bir aracın fren servis bakımlarının ne zamanlar nasıl yapıldığını araştır, raporla ve sun

6- HIDROLIK VE PNÖMATIK DEVRELERIN BAKIMI 6.1- Hidrolik ve Pnömatik Devrelerin Bakımı Hidrolik ve pnömatik sistemlerde aralıklarla ve her gün aksatmadan yapılması gereken bakımlar vardır. Bu bakımlar zamanında yapılmayacak arızalar oluşacaktır. Arızalanma sistemin durmasına sebep olduğu gibi kazaları da artıracaktır. Arız a: İşin durmasına, kaza sonucu ölüm ve yaralanmalara sebep olmanın yanında çok büyük maddi kayıplara da sebep olacaktır. Bu nedenle bakımlar aksatılmamalıdır. 6.1.1- Günlük Bakımlar Günlük bakımlar her gün aksatmadan yapılan bakımlardır.Günlük bakımlarda 1- Bağlantı noktalarında sızıntı kontrolleri yapılır. 2- Filtrelerin, hava tanklarının birikmiş pislik ve suyu alınır. 3- Kompresör motorlarının, güç kaynağı olarak dört zamanlı motor kullanılıyorsa bunların yağ seviyeleri kontrol edilir. 4- Yağlayıcılardaki yağ seviyesi kontrol edilir. 6.1.2-Haftalık Bakımlar Hafta sonu yapılması gereken bakımlardır. Özellikle çalışma yoksa daha dikkatli ve titiz bir bakım yapılmalıdır. Bunlar: 1- Günlük bakım sırasında yapılan tüm bakımlar yapılmalıdır. 2- Sistemdeki hareketli parçalar kontrol edilmelidir. 3- Yağlamalar yapılır.

4- Bozulan, çalışmayan sistem parçaları yenisi ile değiştirilir yada onarılır. 5- Manometreler, yağlayıcılar ve filtreler kontrol edilir. 6.1.3- Aylık Bakımlar 1-Günlük ve haftalık bakımlarda yapılan tüm işlemlerin tamamı yapılır, 2- Filtrelerin temizlikleri yapılır. 6.1.4- 6 Aylık Bakımlar 1- Günlük, haftalık ve aylık bakımlarda yapılan tüm bakımlar yapılır. 2- Hareketli sistem parçaları tek tek kontrol edilir, 3- Piston keçeleri kontrol edilir, gerekirse yenisi ile değiştirilir. 4- Sızdırmazlık elemanları kontrol edilir gerekirse yenisi ile değiştirilir. 5- Filtre elemanlarının bazıları (özelliklerine göre ) yenisi ile değiştirilir. 6- Pnömatik sistemlerde basınç düşme kontrolleri yapılır. İşlem Basamakları 1bakım:

Pnömatik

Öneriler siste mde

günlük

•

1) Güç kaynağı olarak dört zamanlı motor kullanılıyorsa: a)

Motor yağ sev iyesin i kontrol • ediniz.

Su so ğutmalı motorsa, soğutma suy u seviye sini kontrol ediniz.

alınız

Motor veya oto boyacılığı öğretmenlerinden yardım alınız yardım alınız.

•

Üretici firma kataloglarından ve bilgi sayfasından yararlanarak günlük kontrolleri yapınız.

•

Özel anahtar ve takım seçimi yapınız.

2) Filtrelerin suyunu ve tortusunu 3) Hava tanklarının suyunu alınız.

Okulunuzda pnömatik sistem varsa okulunuzda yoksa size en yakın ve kapsamlı pnömatik sistem bulunan atölye bulunuz.

4) Yağ ayırıcıların su ve tortularını •

Emniyet kurallarına uyunuz.

•

İmalatçı uyarılarına uyunuz.

•

Hava kaçak kontrolü yapmaya başlamadan sistem basıncının yeterli

alınız. 5) Yağlayıcıların kontrol ediniz.

yağ

seviyelerini

6) Pnömatik sistem de hava kaçak kontrolleri yapınız

2bakım:

Pnömatik

siste mde

olmasına dikkat ediniz. •

Her bir bağlantı noktası ve ünitede kaçak kontrolünü ayrı ayrı yapınız

haftalık •

Okulunuzda pnömatik sistem varsa okulunuzda yoksa size en yakın ve kapsamlı pnömatik sistem bulunan atölye bulunuz.

1) Günlük bakım sır asında yapılan tüm işlemleri yapın ız •

Motor veya oto boyacılığı öğretmenlerinden yardım alınız yardım alınız.

3) Sistemde arıza lı parç a olup olmadığını kontrol ediniz. Varsa onarınız yada yenisi ile de ğiştiriniz.

•

Üretici firma kataloglarından ve bilgi sayfasından yararlanarak haftalık kontrolleri yapınız.

4) Manometrelerin düzgün ça lışıp çalışmadığını kontrol edin iz.

•

Özel anahtar ve takım seçimi yapınız.

•

Günlük kontrolü yapmak için birinci işlem basamağına bakınız.

•

Emniyet kurallarına uyunuz.

•

İmalatçı uyarılarına uyunuz.

2) Kompresörün kayış ve ka snağını kontrol ediniz.

5) Filtreler in düz gün çalışmadığını kontrol edin iz.

ça lışıp

6) Yağlayıcılar ın düz gün çalışmadığını kontrol edin iz.

çalışıp

3- Pnömatik siste mde aylık bakım • yapınız . 1)

Günlük bakımda yapılan tüm bakımları yapınız.

Okulunuzda pnömatik sistem varsa okulunuzda yoksa size en yakın ve kapsamlı pnömatik sistem bulunan atölye bulunuz.

•

Motor ve Oto boyacılığı öğretmeninden yardım alınız.

•

Üretici firma kataloglarından ve bilgi sayfasından yararlanarak haftalık kontrolleri yapınız.

4) Piston keçelerini kontrol ediniz.

•

Özel anahtar ve takım seçimi yapınız.

5) Sız dırmazlık elemanlarını kontrol ediniz.

•

Günlük bakımı yaparken birinci işlem basamağına bakınız.

2) Haftalık bakımda yapılan tüm işlemleri yapınız. 3) Sistemdeki hareketli kontrol ediniz.

tüm

parçaları

6) Düzenli aralıklarla değiştirilmesi gereken

ve sırası gelen filtre, yağlayıcı ve valfleri • yenisi ile değiştiriniz. •

Emniyet kurallarına uyunuz.

•

İmalatçı uyarılarına uyunuz.

4- Pnömatik sistemde altı aylık • bakım yapınız 1) Günlük bakımlar da işlem leri yapın ız.

yapılan

tüm

2) Haftalık bakımlarda işlem leri yapın ız.

yapılan

tüm

3) Aylık bakımlarda işlem leri yapın ız.

yapılan

tüm

Haftalık bakımı yaparken ikinci işlem basamağına bakınız.

Okulunuzda pnömatik sistem varsa okulunuzda yoksa size en yakın ve kapsamlı pnömatik sistem bulunan atölye bulunuz.

•

Motor ve Oto boyacılığı öğretmeninden yardım alınız.

•

Üretici firma kataloglarından ve bilgi sayfasından yararlanarak günlük kontrolleri yapınız.

•

Özel anahtar ve takım seçimi yapınız.

•

Günlük bakımı yaparken birinci işlem basamağına bakınız.

•

Haftalık bakım yaparken ikinci işlem basamağına bakınız.

•

Aylık bakımı yaparken birinci işlem basamağına bakınız.

•

Emniyet kurallarına uyunuz.

•

İmalatçı uyarılarına uyunuz.

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME SORULAR 1- Pnömatik sistemlerde sürekli gözlem altında tutulması gereken durum nedir? A) Nem aranı,

C) Hava kaçağı,

B) Basınç düşmesi,

D) Sıcaklık.

2- Hava kaçağı kontrolü ne ile yapılır? A) Renkli sıvı ile,

C) Sa bun köpüğü ile,

B) El ile,

D) Manometre ile.

3- Kompresörün havası hangi bakımda alınmalıdır? A) Günlük bakımlarda,

C) Haftalık bakımlarda,

B) Aylık bakımlarda,

D) Saat başı yapılan kontrollerde.

4- Pnömatik sistemde su ve kir alma işlemine nereden başlanmalıdır ? A) Filtrelerden,

C) Yağlayıcılardan,

B) Manometrelerden,

D) Kompresörlerden.

5- Yağlayıcıların yağ seviyeleri ne zamanlar kontrol edilmelidir ? a) Günlük bakımlarda,

c) Haftalık bakımlarda,

b) Aylık bakımlarda,

d) Saat başı yapılan kontrollerde

.6- Pistonların sızdırmazlık kontrolleri hangi bakımda yapılmalıdır ? A) Aylık bakımlarda,

C) Haftalık bakımlarda,

B) Altı aylık bakımlarda,

D) Saat

başı

kontrollerde.

yapılan

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ -1 C EVAP ANAHTARI 12345678910111213141516-

Eşit, Aynı Kompresör, Sıcaklığa Ayırıcı Yüzey, Diyaframlı ( mebranlı ) Yardımcı ( ilave ) C ( Mikron ) D ( Hiçbir kirletici içermeyen ) C ( 10 bar 900C ) A ( Basıncı artar ) B ( İş yapmak ) D ( Güç ihtiyacını azaltır ) B ( Ayarlayıcı ) a) Kuru tip b) Islak tip c) Yağ banyolu tip

ÖĞRENME FAALİYETİ -2 C EVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Doğrusal T ek etkili Daha az Kontrol valfi C ( Kısıtlanmış çıkış havası valfi ) B ( Yağlama ) A ( Dönüş hatlarının olmaması ) C ( Yastıklama sistemi ) D ( Tek etkili silindir )

ÖĞRENME FAALİYETİ -3 C EVAP ANAHTARI 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7)

Devir, Kramayer- pinyon dişli C (Mekanik enerji ) A ( Hava tüketimi ) B ( T ahrik elemanları ve çalışma prensibi ) C ( Hava akış yönünün tersine çevrilmesi.) D ( Döner hareketlendirici tip.)

ÖĞRENME FAALİYETİ -4 C EVAP ANAHTARI 12345678910111213141516-

Sınırlandırma. Çıkış. Emniyet. Üstündeki. Açık- Kapalı Konumlu. Dengeli. A ( Bir hava istasyonu ) B ( Kontrol valf ayarı ) A ( Diyaframlı tip ) C ( Yükseltici ( servo ) yol verici.) D ( Basınç kapasitesi ) A ( Valf yuvası ) D ( İki yollu, iki konumlu valf ) B ( Üç adet ana hat bağlantısı ) C ( Atmosfere )

ÖĞRENME FAALİYETİ -5 C EVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5

C ( 1 rakamı ile) B ( 2 rakamı ) A ( a harfi ) D ( a0 harfi ile ) B ( 5 bar )

ÖĞRENME FAALİYETİ -6 C EVAP ANAHTARI 123456-

B ( Basınç düşmesi ) C ( Sabun köpüğü ile ) A ( Günlük bakımlarda ) D ( Kompresörlerden ) A ( Günlük bakımlarda ) B ( Altı aylık bakımlarda )

Değerlendirme Soruları yanıtlayarak öğrenme durumunu kontrol ediniz. Başarılı olduğunuza inanıyorsanız bir sonraki faaliyete geçiniz. Başarılı değilseniz, eksiklerinizi not alınız. Eksiklerinizi tamamlamak için bilgi sayfasına dönünüz yada kaynakları yeniden araştırıp eksiklerinizi tamamlayınız.

MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME

Sıra no

Komple pnömatik sisteme sahip bir servis, atölye yada küçük bir fabrikada, pnömatik sistemin parçalarını tanıma, bakım onarımlarını yapma çalışması yapınız

Değerlendirme Konuları

Hava ve özelliklerini tanıma

Atmosfer basıncını açıklayabilme, sistemleri

genel

Evet

Pnömatik alanlarını bilme

Pnömatik sistemlerin otomotiv endüstrisindeki kullanın alanlarını bilme

Havanın sıkıştırılabilme özelliğini açıklama

Havanın sabit basın altındaki değişimini açıklayabilme

Havanın sabit hacim altındaki değişimini açıklayabilme.

Kompresörleri tanıyabilme

Havanın soğutulmasını önemini, soğutma yöntemlerini bilme

Havanın neminin alınmasının önemini, alınma yollarını bilme

çeşitlerini,

kullanım

özelliklerini

Hayır

Havanın içindeki zararlı partiküllerin zararlarını ve temizlenme gerekliliğini bilme

Havanın içindeki zararlı temizlenme yollarını bilme

partiküllerin

Havanın yağlanmasının gerekliliğini bilme

Hava basıncının ayarlanmasının önemini bilme.

Pnömatik sistem tesisatının önemini ve özelliklerini bilme

Plastik boruları, özelliklerini bilme,seçim kurallarına uyma

bilme

Havanın sesinin azaltılmasının gerekliliğini

Pnömatik silindirlerin kullanıldığı yerleri bilme

Pnömatik özelliklerini tanıma

silindirleri,

yapılarını,

Silindirlerde yastıklama, gerekliliğini açıklayabilme

önemi

Silindirlerde hareket iletimi güç, hava tüketimi problemlerini yapabilme.

Pnömatik silindirlerin otomotiv endüstrisindeki kullanım alanlarını ve çalışma şekillerini bilme.

Pnömatik motorları özelliklerini, yapılarını, çeşitlerini tanıma.

Pnömatik motorların otomotiv endüstrisindeki kullanım alanlarını ve çalışma şekillerini bilme.

Pnömatik valflerin, yapılarını çeşitlerini, özelliklerini, çeşitlerin bilme.

Pnömatik sistemdeki valflerin çalışmalarını açıklayabilme.

Hidro-Pnömatik sistemleri tanıma, farklılıklarını açıklayabilme. hesaplamalarını yapabilme.

Hidro-Pnömatik yapabilme.

Hidro-pnömatik sistemlerin günlük, haftalık, aylık, altı aylık bakımlarını yapabilme.

hesaplamalarını

Bu kısımdaki işlemleri mutlaka uygulayarak kendinizi değerlendiriniz Evet 1

Pnömatik sistemlerin tanıyabilme

Hava hazırlama ünitesini tanıyabilme

Kompresörlerin basit bakımlarını yapabilme.

Pnömatik seçebilme.

Pnömatik sistemin hava ihtiyacını tespit edebilme

Boru ve boru birleştirme elemanlarını tanıma

Pnömatik sisteme uygun boru ve Hortum iç çapını belirleyebilme

Manometreleri okuyabilme

Pnömatik silindirleri çalıştırma.

Pnömatik valfleri çeşitlerini tanıyabilme.

Pnömatik motorları tanıma

Pnömatik devre çizimlerini kurallarına uygun yapabilme

Pnömatik sistemde parçaları değiştirebilme, arızalarını giderebilme.

sisteme

ana

uygun

elemanlarını

kompresör

Hayır

Hidro-pnömatik sistemlerin bakımlarını yapabilme

günlük

Hidro-pnömatik sistemlerin bakımlarını yapabilme

haftalık

Hidro-pnömatik sistemlerin aylık bakımlarını yapabilme

Hidro-pnömatik sistemlerin bakımlarını yapabilme

Sistemde yağ kontrollerinin yapılması

Sistemde eksik yağların tamamlanması

Otomobiller üzerindeki pnömatik sistemlerin bakımlarını yapabilme

altı

aylık

Değerlendirme tablolarından ilki teorik ikincisi ise pratik değerlendirmedir. Açıklamaları dikkatli okuyunuz. Verilen mödül değerlendirme tablolarından kendinizi kontrol ediniz. Yeterli olduğunuzdan eminseniz öğretmeninize başvurunuz.

KAYNAKLAR KAYNAKLAR 1- T emel Pnömatik 2- Pnömatik Arıza Arama Becerisini Geliştirme 3- Motorlu T aşıt T ekniği 4- Pnömatik 5- Pnömatik Devre Elemenları Ve Uygulama T eknikleri 6-Pnömatik ( Öğretim Kitabı) T emel Seviye TP 101 7- Elektropnömatik ( Öğretim Kitabı) T emel Seviye TP 201 8- Pnömatik ( Alıştırma Kitabı) T emel Seviye TP 100 9- Hidrolik ve Pnömatik 10- Pnomatik Kontrol 11- Hidrolik ve Pnömatik 12- Otomotiv T amir Boyacılığı

Milli Eğitim Bakanlığı

1994

Milli Eğitim Bakanlığı 1994 Milli Eğitim Bakanlığı 1995 (Wilfried Staudt ) Milli Eğitim Bakanlığı 1994 ( Peter PATIENT, Ray PICKUP, Norman POWEl ) tmmob ( Makina Mühendisleri Odası )

2001

FEST O DİDACT İC

2000

FEST O DİDACT İC FEST O DİDACT İC Fayık DEMIRT AŞ İsmail KARACAN Faruk KART AL Nihat ZORLU ( YAŞAR BASF )

2000 2000 1989 1989 1998 2000

http://www.toreci.com.tr 13- http://www.entek.com.tr 14- http://products.kompass.com/tr 15- http://www.uzaymakina.com/ 16- http://www.citroenankara.com 17- info@hydac.com.tr 18- izmir@mmo.org.tr 19- http://www.mmo.org.tr/ 20- info_tr@festo.com 21- http://www.festo.com/ 22- metosan@metosan.com.tr 23- www.gultekin.com.tr 24- www hidrel.com.tr 25- www.geogle . com dan pnömatik araması yapılacak olursa yeni adresler bulunup kaynaklara ulaşılabilir.