Microsoft Word - Pozisyon Kaynaklar-2

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

METAL TEKNOLOJİSİ

POZİSYON KAYNAKLARI–2

ANKARA 2006

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; •

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

•

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

•

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

•

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

•

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

•

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ..................................................................................................... 3 1. YAN (DUVAR) KÜT EK KAYNAĞI ................................................................................ 3 1.1. Uygulama Alanları........................................................................................................ 4 1.2. Kaynak Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar ............................................................... 4 1.2.1. Ark Boyu ve Akım Şiddeti .................................................................................... 5 1.2.2. Elektrot Hareketleri ............................................................................................... 5 1.2.3. Elektrot Çeşitleri ve Açıları ................................................................................... 6 UYGULAMA FAALİYETİ ................................................................................................ 7 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ...................................................................................... 8 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ................................................................................................... 11 2. YAN (DUVAR) -V- KAYNAĞI ....................................................................................... 11 2.1. Uygulama Alanları...................................................................................................... 12 2.2. Kaynak Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar ............................................................. 12 2.2.1. Elektrot Hareketleri ............................................................................................. 12 2.2.2. Ark Boyu ve Akım Şiddeti .................................................................................. 12 2.2.3. Elektrot Çeşitleri ve Açıları ................................................................................. 13 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 14 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 15 ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ................................................................................................... 18 3. YAN (DUVAR) BİNDİRME KAYNAĞI ......................................................................... 18 3.1. Uygulama Alanları...................................................................................................... 18 3.2. Kaynak Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar ............................................................. 18 3.2.1. Elektrot Hareketleri ............................................................................................. 19 3.2.2. Ark Boyu ve Akım Şiddeti .................................................................................. 19 3.2.3. Elektrot Çeşitleri ve Açıları ................................................................................. 20 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 21 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 22 ÖĞRENME FAALİYETİ-4 ................................................................................................... 24 4. YAN (DUVAR) İÇ KÖŞE KAYNAĞI ............................................................................. 24 4.1. Uygulama Alanları...................................................................................................... 25 4.2. Dikkat Edilecek Hususlar............................................................................................ 25 4.2.1. Elektrot Hareketleri ............................................................................................. 25 4.2.2. Ark Boyu ve Akım Şiddeti .................................................................................. 26 4.2.3. Elektrot Çeşitleri ve Açıları ................................................................................. 26 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 27 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 28 ÖĞRENME FAALİYETİ-5 ................................................................................................... 30 5. TAVAN YÜZEY KAYNAĞI............................................................................................ 30 5.1. Kaynak Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar ............................................................. 31 5.1.1. Elektrot Hareketleri ............................................................................................. 31 5.1.2. Ark Boyu ve Akım Şiddeti .................................................................................. 31 5.1.3. Elektrot Çeşitleri ve Açıları ................................................................................. 32 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 33 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 34

i

ÖĞRENME FAALİYETİ-6 ................................................................................................... 36 6. TAVAN KÜT EK BİRLEŞTİRME KAYNAĞI................................................................ 36 6.1. Uygulama Alanları...................................................................................................... 36 6.2. Kaynak Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar ............................................................. 36 6.2.1. Elektrot Hareketleri ............................................................................................. 37 6.2.2. Elektrot Çeşitleri ve Açıları ................................................................................. 37 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 38 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 39 ÖĞRENME FAALİYETİ-7 ................................................................................................... 41 7. TAVAN -V- KAYNAĞI.................................................................................................... 41 7.1. Uygulama Alanları...................................................................................................... 42 7.2. Elektrot Hareketleri..................................................................................................... 42 7.3. Ark Boyu ve Akım Şiddeti.......................................................................................... 42 7.4. Elektrot Çeşitleri ve Açıları ........................................................................................ 42 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 44 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 45 ÖĞRENME FAALİYETİ-8 ................................................................................................... 47 8. TAVAN İÇ KÖŞE KAYNAĞI .......................................................................................... 47 8.1. Uygulama Alanları...................................................................................................... 47 8.2. Elektrot Hareketleri..................................................................................................... 48 8.3. Ark Boyu ve Akım Şiddeti.......................................................................................... 48 8.4. Elektrot Çeşitleri ve Açıları ........................................................................................ 49 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 50 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 51 MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 53 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 54 ÖNERİLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 58 KAYNAKLAR....................................................................................................................... 59

ii

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI

521MMI195 Metal Teknolojisi Kaynakçılık Pozisyon Kaynakları–2 Yan (duvar) ve tavan konumunda yapılabilmesini içeren öğrenme materyalidir.

kaynak

SÜRE ÖN KOŞUL

40/32 Pozisyon Kaynakları -1 modülünü almış olmak.

YETERLİK

Yan ve tavan konumlarında kaynak yapmak.

Genel Amaç Gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak elektrik ark kaynağı ile yan ve tavan pozisyon kaynaklarını yapabileceksiniz.

Amaçlar

MODÜLÜN AMACI

¾ ¾

Yan (duvar) küt-ek kaynağı yapabileceksiniz.

Yan (duvar) -Vbirleştirme kaynağı yapabileceksiniz. ¾ Yan (duvar) bindirme kaynağı yapabileceksiniz. ¾ Yan (duvar) iç kçşe kaynağı yapabileceksiniz. ¾ Tavan yüzey kaynağı yapabileceksiniz. ¾ Tavan küt-ek kaynağı yapabileceksiniz. ¾ Tavan -V- birleştirme kaynağı yapabileceksiniz. ¾ 8 Tavan iç köşe kaynağı yapabileceksiniz.

Ortam: Metal teknolojileri atölyesi

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Donanım: Elektrik ark kaynak makinesi, elektrodlar, kaynak elemanları ve iş parçaları

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Modülün içerisinde yer alan her faaliyetten sonra verilen ölçme araçları ve uygulama parçaları ile kendinizi değerlendireceksiniz.

Değişik parçalara yan ve tavan pozisyonlarda kaynak yaparak kendinizi değerlendiriniz.

Modül sonunda bilgi ve beceri bakımından öğretmeniniz tarafından yapılacak yazılı veya çoktan seçmeli test ile değerlendirileceksiniz.

iii

iv

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, İdeal olarak kaynak sırasında iş parçasının pozisyonu, ergimiş kaynak banyosunun yerçekimi kuvveti ile akmamasını, yani yerinde sabit kalmasını sağlayacak şekilde olmalıdır.

Bu pozisyona yatay (oluk) pozisyon adı verilir. Bu pozisyon kaynakçıya kaynak banyosunu kontrol etmek bakımından en uygun şartları sağlar. Bu pozisyonda rahatlıkla istenilen özelliklere uygun, hatasız kaynak dikişi çekilebilir.

Ancak endüstride üretimi yapılan çelik çatılar, köprüler, tanklar, borular, gemiler ve makine parçalarının kaynatılacak yerlerini yatay konuma getirme imkânı yoktur. Bu tür parçalar konumlarından dolayı dik, yan (duvar) ve tavan (baş üstü) pozisyonlarında kaynatılır. Bu konumlarda yapılan kaynaklara pozisyon kaynakları adı verilir.

Bu modülde yan (duvar) ve tavan konumlarında parçaların kaynatılma biçimleri ile ilgili teknolojik bilgi ve becerileri kazanacaksınız. Yan ve tavan pozisyonlarında yapacağınız çeşitli uygulamalar ile değişik parçaları kaynatabileceksiniz.

1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ Uygun ortam, elektrik ark kaynak makinesi, elektrot ve gerekli diğer ekipman sağlandığında yan (duvar) küt-ek kaynağı yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: ¾ Yan küt ek kaynağının kullanıldığı yerleri araştırınız, ¾ Yan küt ek kaynağında kullanılan elektrot hareketlerini araştırınız.

Araştırma işlemleri için internet ortamı, çelik konstrüksiyon yapan işyerleri ve kaynak atölyelerinden yardım alabilirsiniz.

1. YAN (DUVAR) KÜT EK KAYNAĞI Bu kaynak pozisyonunda parçalar yataya dik konumda durur. Ancak kaynak dikişi yataya parelel olarak çekilir (Resim 1-1). Kaynatılacak parçalar alın alına getirilir, kaynakçı kaynağı soldan sağa veya sağdan sola doğru çeker. (Şekil 1.1)

Resim 1.1: (Yan duvar) Küt Ek Kaynağı Uygulaması

3

E le k t r o

Ka

y

ö kY na

d

nü

Şekil 1.1: (Yan duvar) Küt Ek Kaynağı Uygulamasının Şematik Gösterilmesi

1.1. Uygulama Alanları Yan küt ek kaynağı, genellikle kalınlığı 6 mm’ye kadar olan parçalara uygulanır. Bu kaynak yöntemi çelik konstrüksiyon işlerinin yapımında yaygın olarak kullanılır. Çekilen kaynak dikişinin nüfûziyeti ve dayanımı düşüktür. Kalın parçaların kaynağında ve yüksek dayanım istenen kaynak dikişlerinde bu kaynak yöntemi tavsiye edilmez. (Şekil 1.2)

6 Şekil 1.2: Uygulama Kalınlığı

1.2. Kaynak Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar Bu pozisyondaki kaynakta en büyük sorun, ergiyik metalin ve curufun yer çekimi etkisi ile aşağıya akmasıdır. Ayrıca üstteki parçada, ergiyiğin aşağıya akması nedeni ile kenar yanmaları meydana gelir. Bunu önlemek için elektrot hareketlerinin üst noktalarında çok az süre beklenmelidir.

Kaynağa başladıktan sonra elektrot bitinceye kadar veya kaynak sonuna kadar arkı kesmeden devam edilmeli ve dikiş bitirilmelidir. Kaynak sonunda krater çukuru doldurulmalıdır.

4

1.2.1. Ark Boyu ve Akım Şiddeti Yan küt ek kaynağında ark boyu elektrot çapının yarısı kadar olmalıdır (a = d / 2) (Şekil 1.3). Akım şiddeti ise yatay pozisyondaki kaynağa göre düşük olmalıdır. Ark boyunun kısa olması dikiş sarkmasını önler ve ergiyik kontrolünü kolaylaştırır.

Elektrot

d

d/2

Şekil 1.3: Ark Boyu ve Akım Şiddeti

Not: Amper ayarını yaparken aşağıdaki tablodan yararlanabilirsiniz

Tablo 1.1: Amper Ayarı

1.2.2. Elektrot Hareketleri Bu kaynak yönteminde üstteki parçada oluşan krater boşluklarının doldurulması ve dikiş sarkmasının önlenmesi için elektroda hareket verilmelidir. Ayrıca kenar yanmalarını önlemek için elektrot hareketinin üst noktalarında biraz duraklanmalıdır. Elektrot hareketi olarak yarım ay ve ters kapalı üçgen hareketleri uygulanabilir. (Şekil 1.4)

5

Beklem e Nok.

a-Yarım ay

b-Kapalı üçgen Şekil 1.4: Elektrot Hareketleri

1.2.3. Elektrot Çeşitleri ve Açıları Yan küt ek kaynağında genellikle rutil karekterli elektrot kullanılır. Ayrıca yüksek dayanım istenen yerlerde bazik karekterli elektrotlar da kullanılır. Elektrot alttaki parçaya 80º-85º açı yapmalıdır. Elektrodun kaynak yönüne olan açısı ise 70º-75º olmalıdır.

Şekil 1.5: Elektrot Açıları

6

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Yan (duvar) küt-ek kaynağını aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız. ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

¾ ¾

¾

¾

¾

İşlem Basamakları Kaynatılacak parçaların birleşme kenarlarındaki çapakları eğe ile temizleyiniz.

Kaynak makinesini çalıştırıp amper ayarını yapınız (Tablo 1.1’den faydalanabilirsiniz).

¾ ¾ ¾ ¾ ¾

Kaynak pensine tebeşir ya da kurşun ¾ kalem takarak bu kaynakta kullanılan elektrot hareketlerini çiziniz.

Elektrot hareketlerini yaptıktan sonra elektrodu kaynak pensine uygun biçimde bağlayınız Parçaların kalınlığına ve elektrot çapına göre aralık bırakarak parçaları puntalayınız. Kalınlığı 3mm’ye kadar olan parçalarda aralık bırakılmaz.

3mm’den kalın olan parçalar arasında ise yaklaşık 1,5-2 mm boşluk bırakılır.

Ark boyunu elektrot çapının yarısı kadar tutarak kaynağa başlayınız.

Kaynak boyunca elektrot alttaki parçaya 80º-85º kaynak yönüne doğru ise 70º-75º açı yapacak şekilde kaynak dikişini çekiniz. (Şekil 1.5).

Kaynak dikişini çekerken ters kapalı üçgen veya yarım ay elektrot hareketlerinden bir tanesini uygulayınız (Şekil 1.4).

Kaynak dikişinin sonuna gelindiğinde elektrotu dik konuma getirerek oluşan krater çukurunu doldurmak için biraz bekleyiniz.

Kaynak sonrası curufu kırıp dikiş yüzeyini tel fırça ile temizledikten sonra kaynağı gözle kontrol ediniz

7

Öneriler Aşağıya düşen sıcak maden damlacıklarına karşı tedbir alınız.

Emniyet tedbirlerini uygulayınız.

Kaynak maskesi kullanınız.

Eldiven ve iş giysisi kullanınız.

Mesleğinizle ilgili etik ilkelere uygun davranınız.

Kaynak makinesini çalıştırırken elektrik kaçağına dikkat ediniz.

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında cevaplandırarak belirleyiniz.

hangi

bilgileri

kazandığınızı

aşağıdaki

soruları

A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1.

Yan küt ek kaynağında curuf boşluğı ve üst parçadaki kenar yenmelerini önlemek için aşağıdakilerden hangisi uygulanır?

A) Ark boyu elektrot çapı (d) kadar tutulur.

B) Amper yüksek seçilir.

C) Elektrot hareketinin üst noktalarında duraklanır.

D) Alttaki parçada daha fazla duraklanır.

2.

Yan küt ek kaynağı aşağıdaki hangi kalınlıktaki parçalara uygulanır?

A) 6 mm kalınlığa kadar gereçlere B) 20 mm kalınlığa kadar gereçlere C) İnce (sac) gereçlere D) Hepsi

3.

Yan duvar kaynağında ilerleme yönüne doğru elektrot açısı aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?

A) 60º-65º B) 70º-75º C) 80º-85º D) 30º 4.

Kaynak dikişleri en kolay, başlangıç ve bitiş noktalarından kırılır. Bunu önlemek için aşağıdakilerden hangisi uygulanmalıdır?

A) Puntalamada aralık az bırakılmalıdır.

B) Amper ayarı çok yüksek seçilmelidir.

C) Parça birkaç yerden puntalandıktan sonra kaynatılmalıdır.

D) Başlangıç noktasında duraklanmalı, bitiş noktasında krater çukuru doldurulmalıdır.

5.

Yan küt ek kaynağında parçalar puntalanırken ideal bırakılması gereken aralık aşağıdakilerden hangisidir?

A) Elektrot çapı (d) kadardır.

B) Parça kalınlığı (s) kadardır.

C) Elektrot çapının yarısı (d/2) kadardır D) Parça kalınlığının yarısı (s/2) kadardır

8

6.

Yan küt ek kaynağında amper ayarının düşük seçilmesinin nedeni aşağıdakilerden hangisi değildir?

A) Ergiyik banyonun kontrolünü kolaylaştırmak için B) Dikişte derin nüfûziyet sağlamak için C) Ergiyik ve curuf damlacıklarını azaltmak için D) Kaynak dikişi kütlesini ayarlamak için DOLDURMA TİPİ SORULAR Aşağıdaki ifadelerde boş bırakılan bölümlere uygun kelimeleri yazınız.

1. Yan küt ek kaynağında düzgün bir dikiş için ark boyu ……………. kadardır.

2. Yan küt ek kaynağında en uygun elektrot hareketi …………. ve …………

Hareketleridir.

3. Yan küt ek kaynağında …………….. nedeniyle dayanım düşüktür.

4. Yan küt ek kaynağında yüksek dayanım isteyen yerlerde …………… karekter örtülü elektrodlar kullanılır.

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız.

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz uygulamalı teste geçiniz.

9

B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

Evet

Hayır

Kaynak ek yerlerini temizlediniz mi?

Amper ayarını yaptınız mı?

Elektrodu kaynak pensine uygun biçimde bağladınız mı?

Ark boyunu elektrod çapının yarısı kadar ayarladınız mı?

Elektrod açısını doğru verdiniz mi?

Elektrod hareketinin üst uç noktalarında beklediniz mi?

Krater çukuru doldurdunuz mu?

Kaynak sonrası curufu kırıp, dikiş yüzeyini tel fırça ile temizledikten sonra kaynağı gözle kontrol ettiniz mi?

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

10

ÖĞRENME FAALİYETİ-2

AMAÇ

ÖĞRENME FAALİYETİ-2

Uygun ortam, elektrik ark kaynak makinesi, elektrot ve gerekli ekipman sağlandığında yan (duvar) -V- kaynağı yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA ¾

Yan (duvar) -V- kaynağının uygulama alanlarını araştırınız.

Araştırma işlemleri için internet ortamı, çelik konstrüksiyon yapan işyerleri ve kaynak atölyelerinden yardım alabilirsiniz.

2. YAN (DUVAR) -V- KAYNAĞI

Resim 2.1: Yan (duvar)-V- Kaynağı Uygulaması

Yan (duvar) kaynakta 10mm kalınlığın üzerindeki gereçler kaynak ağzı açılarak birleştirilir(Resim 2-1). Kalınlığı 10-20mm arasındaki parçalara tek taraflı (V) kaynak ağzı açılırken kalınlığı 20mm’nin üzerindeki parçalara çift taraflı (X-K) kaynak ağzı açılır. (Şekil 2.1) Kaynak ağzı üstteki parçaya 50º açılırken alttaki parçaya ise 20º açılmalıdır.

Şekil 2.1: Yan (duvar)-V- Kaynağı Uygulamasının Şematik Gösterilmesi

Bu pozisyonda yan küt ek kaynağına göre daha fazla nüfûziyet ve dayanım elde edilir.

11

2.1. Uygulama Alanları Yan (duvar) -V- kaynağı genellikle 10mm kalınlığın üzerindeki parçalara, derin nüfûziyet istenilen yerlerde (gemi inşaatı, çelik kazan, depo, çelik çatı ve köprüler vb.) uygulanır.

2.2. Kaynak Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar Yan (duvar) -V- kaynağında birkaç pasoda birleştirme sağlanır. Kök paso küçük çaplı elektrotla çekilir. Kök pasoda elektrot hareketi dar verilir. Her dikişten sonra curuflar iyice temizlenmelidir, aksi halde curuf boşluğu kalır.

Parça uygun şekilde her iki taraftan puntalanır.

PUNTA

Şekil 2.2: Yan (duvar)-V- Kaynağında Puntalamanın Şematik Olarak Gösterilmesi

2.2.1. Elektrot Hareketleri Yan (Duvar) -V- kaynağında üstteki parçada oluşan krater boşluklarının doldurulması ve dikiş sarkmasının önlenmesi için elektroda hareket verilmelidir. Ayrıca kenar yanmalarını önlemek için elektrot hareketinin üst noktalarında biraz duraklanmalıdır. Elektrot hareketi olarak yarım ay ve ters kapalı üçgen hareketleri kullanılabilir. (Şekil 2.3) Bekleme Nok.

a-Yarım ay b-Kapalı üçgen Şekil 2.3: Elektrot Hareketleri

2.2.2. Ark Boyu ve Akım Şiddeti Yan (duvar) -V- kaynağında kısa ark boyu ile kaynak çekilir. Uygun ark boyu elektrot çapının yarsı kadardır. Akım şiddeti yatay pozisyondaki kaynağa oranla düşük olmalıdır.

Not: Amper ayarını yaparken aşağıdaki tablodan yararlanabilirsiniz.

12

Tablo 2.1: Amper Ayarı

2.2.3. Elektrot Çeşitleri ve Açıları Yan (Duvar) -V- kaynağında genellikle rutil karakterli elektrotlar kullanılır. Kaynağın başlangıcında ve kaynak dikişi boyunca elektrot kaynak ağzı açıortayında tutulur (alttaki parçaya 15º). Elektrot kaynak ilerleme yönüne doğru ise 70º-80º açı ile tutularak kaynak dikişi çekilir.

Şekil 2.4: Elektrot Açıları

13

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Yan (duvar) –V- kaynağını aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız. ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

¾

¾

¾ ¾

İşlem Basamakları Üstteki parçaya 50º, alttaki parçaya 20º -V- kaynak ağzı açınız (Şekil 2.1) Kaynak makinesini çalıştırıp amper ayarını yapınız (Tablo 2.1’den faydalanabilirsiniz) Kaynak pensine tebeşir ya da kurşun kalem takarak bu kaynakta kullanılan elektrot hareketlerini çiziniz.

Elektrot hareketlerini yaptıktan sonra elektrodu kaynak pensine uygun biçimde bağlayınız Parça kalınlığına ve elektrot çapına göre boşluk bırakarak parçaları puntalayınız (Şekil 2.2).

Kök dikişi ince çaplı elektrotla ark boyunu elektrot çapının yarısı kadar tutarak çekiniz. Elektrot alttaki parçaya 15º açı ile dururken ilerleme yönüne doğru 70º-75º açı yapmalıdır (Şekil 2.4).

Kaynak sırasında elektroda kapalı üçgen veya yarım ay hareketlerinden bir tanesini vererek kök dikişiniz çekiniz ve temizleyiniz (Şekil 2.3).

Akımı biraz yükselterek kök dikişin üzerine diğer diğer dolgu dikişlerini verilen elektrot açı ve hareketleri ile çekiniz.

Kaynak sonrası curufu kırınız, tel fırça ile temizleyerek kaynağı kontrol ediniz.

Dolgu dikişlerinin curufunu kırınız, dikişi tel fırça ile temizleyiniz ve gözle kontrol ediniz.

¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

14

Öneriler Aşağıya düşen sıcak maden damlacıklarına karşı tedbir alınız.

Emniyet tedbirlerini uygulayınız.

Kaynak maskesi kullanınız.

Eldiven ve iş giysisi kullanınız.

Mesleğinizle ilgili etik ilkelere uygun davranınız.

Kaynak makinesini çalıştırırken elektrik kaçağına dikkat ediniz.

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında cevaplandırarak belirleyiniz.

hangi

bilgileri

kazandığınızı

aşağıdaki

soruları

A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1.

Yan -V- Kaynağında kaynak ağzı açıları aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?

A) Alttaki parçaya 20º üstteki parçaya 50º olmalıdır.

B) Alttaki parçaya 50º üstteki parçaya 20º olmalıdır.

C) İki parçaya 40º olmalıdır.

D) Toplam açı 90º olmalıdır.

2.

Yan -V- Kaynağında çift taraftan kaynak ağzı hangi kalınlıktaki gereçlere uygulanır?

A) 10 - 20 mm kalınlıktaki parçalara uygulanır.

B) 10 - 15 mm kalınlıktaki parçalara uygulanır.

C) 15 - 20 mm kalınlıktaki parçalara uygulanır.

D) 20 mm’den kalın parçalara uygulanır.

3.

Yan -V- Kaynağında alttaki parçaya kaynak ağzı açısı üste göre dar açılır. Bunun sebebini aşağıdakilerden hangisi açıklar?

A) Üstteki parçaya nüfûziyeti artırmak için B) Dikiş çekimini kolaylaştırmak için C) Dikiş aşağı sarktığı için dar kaynak ağzı açılır.

D) Kaynak çekmesini ortadan kaldırmak için 4.

Yan -V- kaynağında kaynak ağızlarına göre elektrot açısı aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?

A) Alttaki parçaya 20º olmalıdır.

B) Kaynak ağızları toplamının açıortayı olmalıdır.

C) Yataya 45º açı olacak şekilde olmalıdır.

D) Yataya 60º açı olacak şekilde olmalıdır.

5.

Yan -V- kaynağı aşağıdaki yöntemlerden hangisi ile uygulanır?

A) Kaynak üst üste bindirilerek çekilir B) Kapatma yolu ile çekilir C) Tek pasoda doldurulur D) Kök pasodan sonra üst üste bindirilerek çekilir

15

DOLDURMA TİPİ SORULAR 1- Yan -V- kaynağında ……..…………..…. nedeni ile dayanım fazladır.

2- Yan -V- kaynağında kök paso …………... çaplı elektrot ile çekilir.

3- Yan -V- kök paso çekilirken elektrot hareketi …………….verilir.

4- Yan -V- kaynağında ark boyu …………… kadardır.

5- Yan -V- kaynağında ilerleme yönüne doğru elektrot açıları ……. derece olmalıdır.

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz uygulamalı teste geçiniz.

16

B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

Evet

Hayır

Yan -V- kaynağı için kaynak ağzını açtınız mı?

Amper ayarını yaptınız mı?

Elektrodu kaynak pensine uygun biçimde bağladınız mı?

Ark boyunu elektrod çapının yarısı kadar ayarladınız mı?

Elektrod açısını doğru verdiniz mi?

Uygun elektrod hareketi ile kök dikişini çektiniz mi?

Kök dikişinin üzerine dolgu dikişlerini çektiniz mi?

Dolgu dikişlerinin curufunu kırarak, dikişi tel fırça ile temizleyip gözle kontrol ettiniz mi?.

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

17

ÖĞRENME FAALİYETİ-3

AMAÇ

ÖĞRENME FAALİYETİ-3

Uygun ortam, elektrik ark kaynak makinesi, elektrot ve gerekli diğer ekipman sağlandığında yan (duvar) bindirme kaynağı yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA ¾

Yan (duvar) bindirme kaynağında kullanılan elektrot hareketlerini araştırınız.

Araştırma işlemleri için internet ortamı, çelik konstrüksiyon yapan işyerleri ve kaynak atölyelerinden yardım alabilirsiniz.

3. YAN (DUVAR) BİNDİRME KAYNAĞI Yan (duvar) bindirme kaynağı yatayda bindirme ve iç köşe kaynağına benzer, bu nedenle uygulaması kolaydır. (Resim 3.1)

Resim 3.1: Yan (duvar) Bindirme Kaynağı Uygulaması

3.1. Uygulama Alanları Yan (duvar) bindirme kaynağı çelik çatı, çelik köprü ve yama tamirlerinde yaygın olarak kullanılır.

3.2. Kaynak Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar Yan (duvar) bindirme kaynağı tek pasoda yapılabildiği gibi kalın parçalarda birkaç pasoda da yapılabilir. Kaynakta dikkat edilmesi gereken en önemli husus üstteki parçada kenar yanması, alttaki parçada ise parça köşenin yanmasıdır. Ayrıca ilerleme hızının ayarlanmaması durumunda curuf boşlukları meydana gelir. Bu etkileri ortadan kaldırmak için ilerleme hızı ve el hareketi genişliği aynı olmalıdır.

18

3.2.1. Elektrot Hareketleri Yan (duvar) bindirme kaynağında elektroda yarım ay, dairesel ve kapalı üçgen hareketleri verilebilir. (Şekil 3.1) Beklem e Nok.

a- Dairesel

b- Yarım ay Şekil 3.1: Elektrot Hareketleri

c- Kapalı üçgen

3.2.2. Ark Boyu ve Akım Şiddeti Yan (duvar) bindirme kaynağında ark boyu elektrot çapının yarısı kadar olmalıdır. Önce düşük akım şiddeti ile kök dikişi çekilir, daha sonra dolgu dikişlerinde akım şiddeti artırılmalıdır.

PUNTA

Şekil 3.2: Yan (duvar) Bindirme Kaynağında Puntalamanın Şematik Olarak Gösterilmesi

Resim 3.2: Yan (duvar) Bindirme Kaynağında Puntalama

Parça uygun bir şekilde mutlaka puntalanmalıdır.

19

3.2.3. Elektrot Çeşitleri ve Açıları Yan (duvar) bindirme kaynağında kalın parçalarda ilk dikişte düşük çaplı rutil elektrotlar kullanılır. Daha sonraki dikişlerde gerekirse rutil elektrodun yanı sıra yüksek dayanım gerektiğinde bazik karekterli elektrot da kullanılabilir.

Şekil 3.3: Yan (duvar) Bindirme Kaynağında Elektrot Çeşitleri ve Açıları

20

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Yan (duvar) bindirme kaynağını aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız.

İşlem Basamakları ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

¾

¾

Öneriler

Parçaların birleşme kenarlarını eğe ile temizleyiniz.

Kaynak makinesini çalıştırıp amper ayarını yapınız.

Kaynak pensine tebeşir ya da kurşun kalem takarak bu kaynakta kullanılan elektrot hareketlerini çiziniz Elektrot hareketlerini yaptıktan sonra elektrodu kaynak pensine uygun biçimde bağlayınız Bindirme payını hesaplayıp (L= 2 x S + 12) parçaları puntalayınız.

Ark boyunu elektrot çapının yarısı kadar tutarak (Kısa ark boyu)kaynağa başlamak Yan bindirme kaynağında elektrodu kaynak yönüne doğru 85º, kaynatılan parçaların ise açı ortayında (45º) olacak şekilde ayarlayınız (Şekil 3.3).

Ark boyunu elektrot çapının yarısı kadar tutarak kalın parçalarda ince elektrot ile dairesel, kapalı üçgen ve yarım ay elektrot hareketlerinden birisi ile kök dikişini çekiniz, parça ince ise direkt birleştirme dikişini çekiniz (Şekil 3.1).

Kaynaktan sora kaynak dikişini temizleyip kaynağı gözle kontrol ediniz.

¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

21

Aşağıya düşen sıcak maden damlacıklarına karşı tedbir alınız.

Emniyet tedbirlerini uygulayınız.

Kaynak maskesi kullanınız.

Eldiven ve iş giysisi kullanınız.

Mesleğinizle ilgili etik ilkelere uygun davranınız.

Kaynak makinesini çalıştırırken elektrik kaçağına dikkat ediniz.

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında cevaplandırarak belirleyiniz.

hangi

bilgileri

kazandığınızı

aşağıdaki

soruları

A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1.

Yan bindirme kaynağında ilerleme yönüne doğru elektrot açısı aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?

A) 70º-75º B) 60º-70º C) 80º-85º D) 45º 2.

Yan bindirme kaynağında binme payının hesaplanmasında aşağıdaki formüllerden hangisi kullanılır?

A) L = 1,5 x S + 12 B) L = 2 x S + 12 C) L = 2 x S + d D) L = 2 x S + 20 3.

Aşağıdakilerden hangisi yan bindirme kaynağı yapılırken dikkat edilicek hususlardan değildir?

A) Elektrot üstteki parçada kenar yenmesi oluşturmayacak şekilde tutulmalı ve ilerlenmelidir.

B) Ark boyu kısa olamlıdır (d/2).

C) İlerleme hızı iyi ayarlanmalıdır.

D) Amper ayarı çok düşük seçilmelidir.

4.

Bindirme kaynağında elektrodun parçalara göre açısı aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?

A) Açı ortayı (45º) B) Alttaki parçaya 30º C) Yataya 20º D) Yataya 60º 5.

Aşağıdakilerden hangisi yan bindirme kaynağında görülen en belirgin hatadır?

A) Krater boşluğu B) Üstteki parçada kenar yenmesi, alttaki parçada ise köşenin yanması C) Curuf boşluğu D) Dikişte sarkma Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz uygulamalı teste geçiniz.

22

B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

Evet

Hayır

Kaynak ek yerlerini temizlediniz mi?

Amper ayarını yaptınız mı?

Elektrodu kaynak pensine uygun biçimde bağladınız mı?

Bindirme payını hesaplayıp parçaları puıntaladınız mı?

Elektrod açısını doğru verdiniz mi?

Uygun elektrod hareketini vererek kaynak dikişini çektiniz mi?

Kaynaktan sora kaynak dikişini temizleyip kaynağı gözle kontrol ettiniz mi?

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

23

ÖĞRENME FAALİYETİ-4 AMAÇ

ÖĞRENME FAALİYETİ-4

Uygun ortam, elektrik ark kaynak makinesi, elektrot ve gerekli diğer ekipman sağlandığında yan (duvar) iç köşe kaynağı yapabilecesiniz.

ARAŞTIRMA ¾

Yan iç köşe kaynağının kullanıldığı yerleri araştırınız

Araştırma işlemleri için internet ortamı, çelik konstrüksiyon yapan işyerleri ve kaynak atölyelerinden yardım alabilirsiniz.

4. YAN (DUVAR) İÇ KÖŞE KAYNAĞI Bu kaynak pozisyonunda 90º (-T- veya -L-) olacak şekilde puntalanan parçaların konumu birleşen köşeleri merkez alınarak 45º döndürülmüş konumdadır (Resim 4-1).

Kaynak işlemi soldan sağa veya sağdan sola yapılabilir. (Şekil 4-1)

Resim 4.1: Yan (duvar) İç Köşe Kaynağı Uygulaması

K

ü Yön k a ayn

45° Yatay Doğrusu

Şekil 4.1: Yan (duvar) İç Köşe Kaynağı Uygulamasının Şematik Gösterilmesi

24

4.1. Uygulama Alanları Yan iç köşe kaynağı endüstride, daha çok büyük konstrüksiyon işlerinde, makine imalatında kullanılan pozisyon kaynaklarından biridir. 10 mm kalınlığa kadar olan parçalara tek paso kaynak çekilirken, daha kalın parçalara ise konstrüsiyon durumuna göre üst üste birkaç paso kaynak dikişi çekilebilir.

4.2. Dikkat Edilecek Hususlar Yan iç köşe kaynağında, çekilen kaynak dikişinin her iki parçaya eşit miktarda dağılmasına dikkat edilmelidir. Ayrıca dikiş sarkmasına, ergiyik metal ve curufun akmasına karşı önlem alınmalıdır.

Parçalar uygun bir şekilde mutlaka puntalanmalıdır.

Resim 4.2: Yan (duvar) İç Köşe Kaynağında Puntalama

Şekil 4.2: Yan (duvar) İç Köşe Kaynağında Puntalamanın Şematik Olarak Gösterilmesi

4.2.1. Elektrot Hareketleri Yan iç köşe kaynağında kullanılan elektrot hareketleri genellikle ters kapalı üçgen ve yarım ay hareketleridir. Dikişte elektrot hareketlerinin üst noktalarında hafif duraklanmalıdır.

Bu durum dikiş sarkmasını ve üstteki parçada kenar yenmelerinin oluşmasını ortadan kaldıracaktır. (Şekil 4.3) B.N.

a- Yarım ay b-Ters kapalı üçgen Şekil 4.3: Yan (duvar) İç Köşe Kaynağında Elektrot Hareketler

25

4.2.2. Ark Boyu ve Akım Şiddeti Yan iç köşe kaynağında kısa ark boyu kullanılır. Ark boyu elektrot çapının yarısı kadar olmalıdır. (Şekil 4.4) Akım şiddeti ise yatay konumdaki kaynaklara oranla düşük olmalıdır.

d

d /2

Şekil 4.4: Yan (duvar) İç Köşe Kaynağında Ark Boy

4.2.3. Elektrot Çeşitleri ve Açıları Yan iç köşe kaynağında rutil elektrotun yanı sıra yüksek dayanım istenilen yerlerde bazik karekterli elektrot da kullanılır. Elektrot kaynatılacak parçaların açıortayında (45º) olmalıdır. Ayrıca elektrot kaynak yönüne doğru 80º-85º açı yapmalıdır.(Şekil 4.5)

Şekil 4.5: Yan (duvar) Bindirme Kaynağında Elektrot Çeşitleri Ve Açıları

26

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Yan (duvar) iç köşe kaynağını aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız. ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

¾

¾

İşlem Basamakları Parçaların birleşme kenarlarını eğe ile temizleyiniz.

Kaynak makinesini çalıştırıp amper ayarını yapınız.

Kaynak pensine tebeşir ya da kurşun kalem takarak bu kaynakta kullanılan elektrot hareketlerini çiziniz Kaynak pensine elektrot bağlayınız Parçaları 90º (-T- veya -L-) aşağıdaki gibi puntalayınız (Resim 4.2).

Kaynatılacak gereç küçük ise askıya bağlayınız Ark boyunu elektrot çapının yarısı kadar tutarak kaynağa başlayınız Yan iç köşe kaynağını yaparken elektrota kaynak yönüne doğru 80º85º açı veriniz. Aynı zamanda elektrodu parçaların açıortayında (45º) tutarak dikişi çekiniz (Şekil 4.5).

Elektrot açısını ve ilerleme hızını ayarlayarak kapalı üçgen elektrot hareketini kullanarak kaynak dikişini çekiniz (Şekil 4.3) Kaynak curufunu kırarak kaynağı gözle kontrol ediniz

¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

27

Öneriler Aşağıya düşen sıcak maden damlacıklarına karşı tedbir alınız.

Emniyet tedbirlerini uygulayınız.

Kaynak maskesi kullanınız.

Eldiven ve iş giysisi kullanınız.

Mesleğinizle ilgili etik ilkelere uygun davranınız.

Kaynak makinesini çalıştırırken elektrik kaçağına dikkat ediniz.

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında cevaplandırarak belirleyiniz.

hangi

bilgileri

kazandığınızı

aşağıdaki

soruları

A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1.

Yan duvar iç köşe kaynağında parçanın konumu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Birleşen köşeler merkez alınarak yataya 30º açı yapmalıdır.

B) Birleşen köşeler merkez alınarak yataya 60º açı yapmalıdır.

C) Birleşen köşeler merkez alınarak yataya 45º açı yapmalıdır.

D) Birleşen köşeler merkez alınarak yataya 20º açı yapmalıdır.

2.

Yan iç köşe kaynağında dikişin sarkmasını önlemek için ne yapılmalıdır?

A) Amper ayarı yüksek seçilmelidir.

B) Elektrot hareketinin üst noktalarında duraklanmalıdır.

C) Ark boyu elektrot çapı kadar olmalıdır.

D) İlerleme hızı yüksek olmalıdır.

3.

Yan iç köşe kaynağında kaynak yönüne doğru elektrot açısı kaç derece olmalıdır?

A) 80º-85º B) 60º-65º C) 45º D) 90º

4.

Yan iç köşe kaynağında elektrotun parçalara olan açısı aşağıdakilerden hangisidir?

A) 35º B) 50º C) 60º D) 45º

5.

Yan iç köşe kaynağında düzgün kaynak dikişi için hangi elektot hareketi kullanılır?

A) Terapez B) Zig-zag C) Yarım ay D) Dairesel Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz uygulamalı teste geçiniz.

28

B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

Evet

Hayır

Kaynak ek yerlerini temizlediniz mi?

Amper ayarını yaptınız mı?

Elektrodu kaynak pensine uygun biçimde bağladınız mı?

Parçaları 90º (-T- veya -L-) puntaladınız mı?

Elektrod çapının yarısı kadar ayarladınız mı?

Uygun elektrod açısını verdiniz mi?

Uygun elemktrod hareketi ile kaynak dikişini çektiniz mi?

Kaynak curufunu kırarak kaynağı gözle kontrol ettiniz mi?

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

29

ÖĞRENME FAALİYETİ-5 AMAÇÖĞRENME

FAALİYETİ-5

Uygun ortam, elektrik ark kaynak makinesi, elektrot ve gerekli diğer ekipman sağlandığında tavan yüzey kaynağı yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA ¾ ¾

Tavan yüzey kaynağının uygulandığı alanları araştırınız.

Tavan yüzey kaynanığında kullanılan elektrot hareketlerini araştırınız.

Araştırma işlemleri için internet ortamı, çelik konstrüksiyon yapan işyerleri ve kaynak atölyelerinden yardım alabilirsiniz.

5. TAVAN YÜZEY KAYNAĞI Tavan yüzey kaynağı, genel olarak tavanda yapılan birleştirme kaynakları için ön çalışma (alıştırma) niteliğindedir. Bu pozisyonda parça tavanda yataya parelel durur, kaynak dikişleri parçanın altına ve yan yana olacak şekilde çekilir (Resim 5.1). Tavan kaynağında yan (duvar) kaynağa göre nüfûziyet daha fazladır. (Şekil 5.1)

Resim 5.1: Tavan Yüzey Kaynağı Uygulaması 90

Kaynak Yönü

Şekil 5.1: Tavan Yüzey Kaynağı Uygulamasının Şematik Gösterilmesi

30

5.1. Kaynak Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar Kaynak dikişi çekerken kaynakçının kendisini yukarıdan düşen ergiyik metal ve curuflara karşı koruyacak şekilde giyinmesi gerekir. Endüstride bu tür pozisyon kaynakları genellikle yüksek yerlerde yapıldığı için düşmelere karşı güvenlik önlemleri alınmalıdır.

Ayrıca kaynak sırasında ergiyik metalin akmasına karşı dikkatli olunmalıdır. Kaynakta bir önceki dikişin curufu mutlaka kırılmalıdır.(Şekil 5.2)

Şekil 5.2: Tavan Yüzey Kaynağında Bir Önceki Dikişin Curufunun Temizlenmesi

5.1.1. Elektrot Hareketleri Tavan yüzey kaynağında dairesel ve zig-zag elektrot hereketleri kullanılır. Elektrot hareketleri çok geniş olmamalı, hareketlerin uç noktalarında duraklamalar yapılmalıdır. Uç noktalardaki duraklama dikişin sarkmasını önleyeceği gibi kenar yenmelerini de ortadan kaldırır. İlerleme hızı ve elektrot hareketi genişliği tüm dikiş boyunca aynı olmalıdır. (Şekil 5.3)

B.N.

a- Dairesel b- Zig-zag Şekil 5.3: Tavan Yüzey Kaynağında Elektrot Hareketleri

5.1.2. Ark Boyu ve Akım Şiddeti Kaynak esnasında ark boyu elektrot çapının yarısı kadar olmalıdır. Akım şiddeti ise yatay konumdaki kaynağa göre daha düşüktür.

31

5.1.3. Elektrot Çeşitleri ve Açıları

Şekil 5.4: Tavan Yüzey Kaynağında Elektrot Çeşitleri ve Açıları

Tavan iç köşe kaynağında rutil karekterli elektrotlar kullanılır. Kaynak esnasında elektrot kaynak yönüne doğru 75º-85º açı yapmalıdır. Ayrıca elektrot parçaya (90º) dik durmalıdır.

32

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Tavan yüzey kaynağını aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız.

İşlem Basamakları ¾ ¾ ¾

¾ ¾ ¾ ¾

¾

¾

Kaynak yapılacak yüzeyi temizleyiniz.

Kaynak makinesini çalıştırıp amper ayarını yapınız.

Kaynak pensine tebeşir ya da kurşun kalem takarak bu kaynakta kullanılan elektrot hareketlerini çiziniz Kaynak pensine elektrot bağlayınız Ark boyunu elektrot çapının yarısı kadar tutarak kaynağa başlayınız.

Elektrodun açısını ilerleme yönüne doğru 75º-85º ayarlayınız. (Şekil 5.4) Elektrot açısını ilerleme hızını ayarlayarak dairesel veya zig-zag elektrot hareketini kullanarak kaynak dikişini çekiniz (Şekil 5.4) Aynı şekilde diğer dikişleri de yan yana çekiniz. Ancak dikişleri çekerken bir önceki dikişin curufunu kırınız.

Dikişlerin curuflarını kırınız ve kaynağın gözle kontrolünü yapınız.

Öneriler ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

33

Aşağıya düşen sıcak maden damlacıklarına karşı tedbir alınız.

Emniyet tedbirlerini uygulayınız.

Kaynak maskesi kullanınız.

Eldiven ve iş giysisi kullanınız.

Mesleğinizle ilgili etik ilkelere uygun davranınız.

Kaynak makinesini çalıştırırken elektrik kaçağına dikkat ediniz.

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında cevaplandırarak belirleyiniz.

hangi

bilgileri

kazandığınızı

aşağıdaki

soruları

A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1.

2.

3.

4.

5.

Tavan kaynağında karşılaşılan en önemli sorun aşağıdakilerden hangisidir?

A- Kenar yenmeleri B- Ark boyunun ayarlanması C- Ergiyik metal ve curufun aşağıya dökülmesi D- El hareketi güçlüğü Tavan kaynağında ilerleme yönüne doğru elektrot açısı kaç derecedir?

A) 15º-25º B) 30º-40º C) 55º-65º D) 75º-85º Tavan kaynağında parçanın konumu nasıldır?

A) Parçalar tavanda yataya parelel durur.

B) Parçalar yataya dik durur.

C) Parçalar yan durur.

D) Parçalar 45º eğik durur.

Tavan kaynağında hangi elektrot hareketi kullanılır?

A) Yarım ay B) Dairesel C) Kapalı üçgen D) Açık üçgen Tavan kaynağında hareket genişliğinin dar olmasının sebebi nedir?

A) Ergiyik metalin kontrolünü kolaylaştırmak B) Kenar yenmelerini önlemek C) Dikişi hızlı çekmek D) Kolay elektrot hareketi vermek

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.

Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz uygulamalı teste geçiniz.

34

B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

Evet

Hayır

Kaynak ek yerlerini temizlediniz mi?

Amper ayarını yaptınız mı?

Elektrodu kaynak pensine uygun biçimde bağladınız mı?

Elektrod açısını doğru verdiniz mi?

Uygun elektrod hereketini vererek kaynak dikişlerini çektiniz mi?

Kaynak curufunu kırarak kaynağı gözle kontrol ettiniz mi?

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

35

ÖĞRENME FAALİYETİ-6 AMAÇÖĞRENME

FAALİYETİ-6

Uygun ortam, elektrik ark kaynak makinesi, elektrot ve gerekli diğer ekipman sağlandığında tavan küt ek birleştirme kaynağı yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA ¾ ¾

Tavan küt ek kaynağının uygulandığı alanları araştırınız.

Tavan küt ek kaynağında kullanılan elektrot çeşitlerini araştırınız.

Araştırma işlemleri için internet ortamı, çelik konstrüksiyon yapan işyerleri ve kaynak atölyelerinden yardım alabilirsiniz.

6. TAVAN KÜT EK BİRLEŞTİRME KAYNAĞI Tavan küt ek kaynağı genellikle kalın parçalara uygulanır. Ancak değişik konstrüksiyon işlerinde 5mm kalınlığın üzerindeki gereçlere de uygulanabilir. (Resim 6.1) (Şekil 6.1) Kaynak Yönü

Resim 6.1: Tavan Küt Ek Birleştirme Kaynağı Uygulaması

Şekil 6.1: Tavan Küt Ek Birleştirme Kaynaği Uygulamasının Şematik Olarak Gösterilmesi

6.1. Uygulama Alanları Bu kaynak yöntemi endüstride çelik çatı, çelik köprü, değişik çelik konstrüksiyonlar ve gemi inşa sanayiinde geniş olarak kullanılır.

6.2. Kaynak Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar Kaynak dikişi çekerken kaynakçının kendisini yukarıdan düşen ergiyik metal ve curuflara karşı koruyacak şekilde giyinmesi gerekir.

Parçalar uygun bir biçimde puntalanmalıdır.

36

Resim 6.2: Tavan Küt Ek Birleştirme Kaynağında Puntalama

Şekil 6.2: Tavan Küt Ek Birleştirme Kaynağında Puntalamanın Şematik Olarak Gösterilmesi

6.2.1. Elektrot Hareketleri Tavan küt ek kaynağında kaynağında dairesel ve zig-zag elektrot hereketleri kullanılır.

Elektrot hareketleri çok geniş olmamalı, hareketlerin uç noktalarında duraklamalar yapılmalıdır. Uç noktalardaki duraklama, dikişin sarkmasını önleyeceği gibi kenar yenmeleri de ortadan kaldırır. İlerleme hızı ve hareket genişliği tüm dikiş boyunca aynı olmalıdır. (Şekil 6.3)

B.N.

a- Dairesel b- Zig-zag Şekil 6.3: Tavan Küt Ek Birleştirme Kaynağında Elektrot Hareketleri

6.2.2. Elektrot Çeşitleri ve Açıları Bu kaynak yönteminde rutil karekterli elektrotlar kullanılır. Yüksek dayanım isteyen yerlerde bazik tip elektrotlar da kullanılabilir. Elektrot açıları ilerleme yönüne doğru 75º 85º, birleştirilen parçalara ise 90º açı ile tutulmalıdır.(Şekil6.4) Ark boyu elektrot çapının yarısı kadar olmalıdır. Akım şiddeti düşük tutulmalıdır.

Şekil 6.4: Tavan Küt Ek Birleştirme Kaynağında Elektrot Çeşitleri ve Açıları

37

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Tavan küt ek birleştirme kaynağını aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız

İşlem Basamakları ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

¾

¾

¾ ¾

Öneriler

Parçaların birleşme kenarlarını eğe ile temizleyiniz.

Kaynak makinesini çalıştırıp amper ayarını yapınız.

Kaynak pensine tebeşir ya da kurşun kalem takarak bu kaynakta kullanılan elektrot hareketlerini çiziniz Kaynak pensine elektrot bağlayınız Parça kalınlığına göre yaklaşık 1.5-2 mm boşluk bırakarak parçaları alın alına puntalayınız (Resim 6.2 ve Şekil 6.2) Elektrot açısını kaynak yönüne doğru 75º-85º, kaynak yapılan parçalara ise 90º dik tutarak ve ark boyunu da elektrot çapının yarısı kadar ayarlayı kaynağa başlayınız (Şekil 6.4) Elektrot açısı ve ilerleme hızını ayarlayarak kavisli veya zig-zag elektrot hareketini kullanarak kaynak dikişini çekiniz (Şekil 6.3) Dikiş sonunda elektrodu dikleştirerek krater çukurunu doldurunuz.

Dikişin curufunu kırınız ve kaynağın gözle kontrolünü yapınız.

¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

38

Aşağıya düşen sıcak maden damlacıklarına karşı tedbir alınız.

Emniyet tedbirlerini uygulayınız.

Kaynak maskesi kullanınız.

Eldiven ve iş giysisi kullanınız.

Mesleğinizle ilgili etik ilkelere uygun davranınız.

Kaynak makinesini çalıştırırken elektrik kaçağına dikkat ediniz.

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında cevaplandırarak belirleyiniz.

hangi

bilgileri

kazandığınızı

aşağıdaki

soruları

A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1.

2.

3.

4.

5.

Tavan küt ek kaynağı hangi parçalara uygulanır?

A) 5 mm’den ince parçalara B) 5-10 mm kalınlıktaki parçalara C) 10-20 mm kalınlıktaki parçalara D) 20 mm’den kalın parçalara Tavan küt ek kaynağındaki puntalama işleminde ne kadar aralık bırakılır?

A) 1,5-2 mm B) Bırakılmaz C) 3 mm D) 4 mm Tavan küt ek kaynağında ilerleme yönüne doğru elektrot açısı kaç derecedir?

A) 65º-70º B) 30º-40º C) 75º-85º D) 15º-25º Tavan küt ek kaynağında elektrot hareketinin uç noktalarında neden beklenir?

A) Elektrot açısının ayarlayabilmek için B) Kaynağı hızlı çekebilmek için C) Ark boyunu ayarlamak için D) Kenar yenmeleri ve sarkmaları engellemek için Tavan küt ek kaynağında elektrot dikiş sonunda neden dik duruma getirilir?

A) Dikişin sarkmaması için B) Elektrodun yapışmasını engellemek için C) Krater çukurunu doldurmak için D) Hepsi

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz uygulamalı teste geçiniz.

39

B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

Evet

Hayır

Kaynak ek yerlerini temizlediniz mi?

Amper ayarını yaptınız mı?

Elektrodu kaynak pensine uygun biçimde bağladınız mı?

Parça kalınlığına göre aralık bırakarak puntalama yaptınız mı?

Elektrod açısını doğru verdiniz mi?

Uygun elektrod hareketini vererek kaynak dikişini çektiniz mi?

Krater çukuru doldurdunuz mu?

Dikişin curufunu kırarak kaynağın gözle kontrolünü yaptınız mı?

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

40

ÖĞRENME FAALİYETİ-7 AMAÇ

ÖĞRENME FAALİYETİ-7

Uygun ortam, elektrik ark kaynak makinesi, elektrot ve gerekli diğer ekipman sağlandığında tavan -V- kaynağı yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA ¾

Bu kaynak yönteminin uygulama alanlarını araştırarak rapor olarak hazırlayınız.

Araştırma işlemleri için internet ortamı, çelik konstrüksiyon yapan işyerleri ve kaynak atölyelerinden yardım alabilirsiniz.

7. TAVAN -V- KAYNAĞI Bu kaynak yöntemi 10mm kalınlığın üzerindeki gereçlere her bir parçaya 30º toplam 60º kaynak ağzı açılarak yapılır (Resim 7.1),(Resim 7.2). Dikişlerin birleştirme alanındaki durumu yan kaynaktaki gibi kapak biçiminde olmayıp yan yana bağlayıcı şekilde olmalıdır.

Dikişin dar olması kaynağın sağlamlığını artırır. Kaynak ağzı açma yöntemleri 10. sınıf modüllerin de verilmiştir, inceleyiniz. (Şekil 7.1)

Resim 7.1: Tavan V Kaynağı Uygulaması

Şekil 7.1: Tavan V Kaynağı Uygulamasının Şematik Olarak Gösterilmesi

41

7.1. Uygulama Alanları Bu kaynak yöntemi genellikle büyük konstrüksiyon işlerinde ve kalın parçalarda uygulanır.

7.2. Elektrot Hareketleri Bu kaynak yönteminde zig-zag ve dairesel elektrot hareketi kullanılır. Kök dikişi çekilirken elektrot hareket genişliği küçük olmalıdır. Hareketlerin uç noktalarında duraklama yapılmalıdır. (Şekil 7.2)

B.N.

a- Dairesel b- Zig-zag Şekil 7.2: Tavan V Kaynağında Elektrot Hareketleri

7.3. Ark Boyu ve Akım Şiddeti Ark boyu elektrot çapının yarısı kadar olmalıdır. Akım şiddeti düşük tutulmalıdır. Kök pasodan sonra dolgu dikişlerinde amper biraz yükseltilebilir.

Amper ayarını yaparken aşağıdaki tablodan yararlanabilirsiniz

Tablo 7.1: Tavan V Kaynağında Amper Ayarı

7.4. Elektrot Çeşitleri ve Açıları Bu kaynak yönteminde rutil karekterli elektrotlar kullanılır. Yüksek dayanım isteyen yerlerde bazik tip elektrotlar da kullanılabilir. Elektrot açıları ilerleme yönüne doğru 75º 85º, kaynatılan gereçlerin ise açıortayında tutulmalıdır.

42

Şekil 7.3: Tavan V Kaynağında Elektrot Açıları

43

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Tavan V kaynağını aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız. ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

¾ ¾

¾ ¾

İşlem Basamakları Parçalara 60º -V- kaynak ağzı açınız.

Kaynak makinesini çalıştırıp amper ayarını yapınız (Tablo 7.1’den faydalanabilirsiniz) Kaynak pensine tebeşir ya da kurşun kalem takarak bu kaynakta kullanılan elektrot hareketlerini çiziniz.

Kaynak pensine elektrot bağlayınız.

Parça kalınlığına göre yaklaşık 3mm aralık bırakarak puntalama işlemini yapınız.

Kaynak işlemine elktroda kaynak yönüne doğru 75º-85º , kaynak yapılan parçalara göre 90º olacak şekilde açı veriniz (Şekil 7.3) Ark boyunu elektrot çapının yarısı kadar tutup kök pasoyu ince çaplı elektrotla çekiniz.

Kök dikişin temizliğini yapınız.

Kaynak amperini biraz yükselterek diğer dikişleri sıra ile çekiniz. Çekilen her dikişin curufunu kırınız ve temizleyiniz.

Dikiş sonlarında elektrodu dik konuma getirerek bir süre bekleyiniz.

Kaynak sonrası dikiş yüzeyini temizleyerek gözle kontrol ediniz.

¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

44

Öneriler Aşağıya düşen sıcak maden damlacıklarına karşı tedbir alınız.

Emniyet tedbirlerini uygulayınız.

Kaynak maskesi kullanınız.

Eldiven ve iş giysisi kullanınız.

Mesleğinizle ilgili etik ilkelere uygun davranınız.

Kaynak makinesini çalıştırırken elektrik kaçağına dikkat ediniz.

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında cevaplandırarak belirleyiniz.

hangi

bilgileri

kazandığınızı

aşağıdaki

soruları

A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1.

Tavan kaynağında kalın parçalara neden kaynak ağzı açılır?

A) Yüksek dayanım elde etmek B) Kaynak dikişini hızlı çekebilmek C) Sarkmaları önlemek D) Elektrot hareketi genişiliğini azaltmak 2.

Tavan -V- kaynağında kaynak ağzı açısı kaç derece olmalıdır?

A) 45º B) 90º C) 70º D) 60º 3.

Tavan -V- kaynağında dolgu dikişlerinin sıra ile çekilmesinin sebebi nedir?

A) Kaynak ağzı açısı dar olduğu için B) Hareket genişliğinin dar, nüfûziyetin fazla olması istendiği için C) Kök dikişine zarar vermemek için D) Curufun kolay temizlenmesi için 4.

Tavan -V- kaynağında kök paso kalın elektrotla çekilirse ne olur?

A) Parça delinir.

B) Elektrot hareketi kolaylaşır.

C) Kaynak kütlesi fazla nüfûziyet az olur.

D) Nüfûziyet artar.

5.

Tavan -V- kaynağında kök dikişinden sonra dolgu dikişlerinde amper neden yükseltilir?

A) Elektrodun yapışmasını engellemek için B) Elektrot çapının artması ve derin nüfûziyet için C) Kaynak hızını artırmak için D) Hepsi Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

45

B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

Evet

Hayır

Kaynak ek yerlerini temizlediniz mi?

Amper ayarını yaptınız mı?

Elektrodu kaynak pensine uygun biçimde bağladınız mı?

Ark boyunu elektrod çapının yarısı kadar ayarladınız mı? İnce çaplı elektrod ile kök dikişini çektiniz mi?

Uygun elektrod hareketini vererek diğer dikişleri çektiniz mi?

Krater çukuru doldurdunuz mu?

Kaynak sonrası dikiş yüzeyini temizleyerek gözle kontrol ettiniz mi?

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

46

ÖĞRENME FAALİYETİ-8 AMAÇ ÖĞRENME

FAALİYETİ-8

Uygun ortam, elektrik ark kaynak makinesi, elektrot ve gerekli diğer ekipman sağlandığında tavan iç köşe kaynağını yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA ¾

Bu kaynak yönteminin uygulama alanlarını araştırarak rapor olarak hazırlayınız.

Araştırma işlemleri için internet ortamı, çelik konstrüksiyon yapan işyerleri ve kaynak atölyelerinden yardım alabilirsiniz.

8. TAVAN İÇ KÖŞE KAYNAĞI Tavanda köşe kaynakları küt kaynaklara göre daha kolaydır. Çünkü kaynağı tutan yüzeylerin hacimsel değeri fazladır. Tavan iç köşe kaynakları konstrüksiyonun şekline göre -T- ve -L- şeklinde yapılabilir.(Resim 8.1) (Şekil 8.1)

Resim 8.1: Tavan İç Köşe Kaynağı Uygulaması

Şekil 8.1: Tavan İç Köşe Kaynağı Uygulamasının Şematik Olarak Gösterilmesi

8.1. Uygulama Alanları Bu kaynak yöntemi genellikle çelik çatılar, çelik köprüler, gemi inşası, otomobil, karoseri ve makine sanayiinde vb. yerlerde yaygın olarak kullanılır.

47

8.2. Elektrot Hareketleri Bu kaynak yönteminde dairesel elektrot hareketi kullanılır. Kalın parçalarda kök paso çekilirken elektrot hareket genişliği küçük olmalıdır. Hareketlerin üst uç noktalarında duraklama yapılmalıdır. (Şekil 8.2)

B.K.

Şekil 8.2: Tavan İç Köşe Kaynağında Elektrot Hareketleri

8.3. Ark Boyu ve Akım Şiddeti Ark boyu, elektrot çapının yarısı kadar olmalıdır. Akım şiddeti düşük tutulmalıdır.

Kök pasodan sonra amper biraz yükseltilmelidir. Parçalar uygun bir şekilde puntalanmalıdır.

Şekil 8.3: Tavan İç Köşe Kaynağında Puntalamanın Şematik Olarak Gösterilmesi

Resim 8.2: Tavan İç Köşe Kaynağında Puntalama

Tablo 8.1: Tavan İç Köşe Kaynağında Amper Ayarı

48

8.4. Elektrot Çeşitleri ve Açıları

Şekil 8.4: Tavan İç Köşe Kaynağında Elektrot Açıları

Bu kaynak yönteminde rutil karekterli elektrodlar kullanılır. Dayanım isteyen yerlerde bazik tip elektrolar da kullanılabilir. Elektrot açıları ilerleme yönüne doğru 70º - 80º, üstteki parçaya göre ise elektrot 50º-60º açı ile tutulmalıdır.

49

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Tavan iç köşe kaynağını aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız.

İşlem Basamakları ¾ ¾ ¾

¾ ¾ ¾

¾ ¾ ¾

Öneriler

Parçaların birleştirme kenarlarını temizleyiniz.

Kaynak makinesini çalıştırıp Tablo 8.1’e göre amper ayarını yapınız.

Kaynak pensine tebeşir ya da kurşun kalem takarak bu kaynakta kullanılan elektrot hareketlerini çiziniz (Şekil 8.2) Kaynak pensine elektrot bağlayınız Parçaları -T- veya -L- şeklinde 90º puntalayınız (Resim 8.2 ve Şekil 8.3) Kaynak işleminde elktroda kaynak yönüne doğru 70º-80º , üstteki parçaya göre ise 50º-60º olacak şekilde açı veriniz (Şekil 8.4) Ark boyunu elektrot çapının yarısı kadar tuturak dairesel hareket ile dikişi çekiniz.

Dikiş sonlarında elektrodu dik konuma getirerek bir süre bekleyiniz Kaynak sonrası dikiş yüzeyini temizleyerek gözle kontrol ediniz.

¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

50

Aşağıya düşen sıcak maden damlacıklarına karşı tedbir alınız.

Emniyet tedbirlerini uygulayınız.

Kaynak maskesi kullanınız.

Eldiven ve iş giysisi kullanınız.

Mesleğinizle ilgili etik ilkelere uygun davranınız.

Kaynak makinesini çalıştırırken elektrik kaçağına dikkat ediniz.

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında cevaplandırarak belirleyiniz.

hangi

bilgileri

kazandığınızı

aşağıdaki

soruları

A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1.

Tavan iç köşe kaynağında kaynak yönüne elektrot açısı kaç derece olmalıdır?

A) 15º-25º B) 30º-40º C) 50º-60º D) 70º-80º

2.

Tavan iç köşe kaynağı diğer tavan kaynaklarına göre neden daha kolay uygulanır?

A) Kaynağı tutan yüzylerin fazla olmasından B) Parçalar arasındaki açı 90º olduğundan C) Ark boyu kısa olduğundan D) Akım şiddetinin yüksek olmasından

3.

Tavan iç köşe kaynağında amper ayarı neye bağlıdır?

A) Birleşme şekline göre B) Elektrot çapı ve parça kalınlığına C) Kaynağın uzunluğuna D) Akım çeşidine göre

4.

Tavan iç köşe kaynağında elektrot hareketinin alt uç noktasında neden beklenmez?

A) Krater çukurunun oluşmaması için B) Kenar yenmesi olmaması için C) Dikişin aşağıya sarkmaması için D) Amper ayarını kolay yapmak için

5.

Tavan iç köşe kaynağında hangi elektrot hareketi kullanılır?

A) Dairesel B) Trapez C) Açık üçgen D) Kapalı üçgen

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz uygulamalı teste geçiniz.

51

B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

Evet

Hayır

Kaynak ek yerlerini temizlediniz mi?

Amper ayarını yaptınız mı?

Elektrodu kaynak pensine uygun biçimde bağladınız mı?

Parçaları -T- veya -L- şeklinde 90º puntaladınız mı?

Elektrod açısını doğru verdiniz mi?

Uygun elektrod hareketi ile kaynak dikişini çektiniz mi?

Krater çukuru doldurdunuz mu?

Kaynak sonrası dikiş yüzeyini temizleyerek gözle kontrol ettiniz mi?

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı evet ise modül değerlendirmeye geçiniz.

52

MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME) Modül ile kazandığınız yeterliliği aşağıdaki kontrol listesindeki kriterlere göre ölçünüz.

Kaynakçılık Uygulamaları

Atelyesinde

Pozisyon

Kaynakları–2

Modülü

Değerlendirme

KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER ¾ ¾ ¾

Ø70x40x4 Boru 2 adet boru 90x90x4 Sac 1 adet Ø70x40x4 1 adet boru

1- Yukarıda verilen ölçüye göre boruyu yan küt ek kaynağı ile birleştiriniz 2- Tavanda flanş kaynağı ile birleştiriniz Yukarıdaki uygulama parçasını önce arkadaşınızla değerlendirip, sonra öğretmenininz ile değerlendiriniz. Hatalarınızı düzeltiniz.

KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

Evet

Hayır

Kaynak ek yerlerini temizlediniz mi?

Amper ayarını yaptınız mı?

Elektrodu kaynak pensine uygun biçimde bağladınız mı?

Ark boyunu elektrod çapının yarısı kadar ayarladınız mı?

Elektrod açısını doğru verdiniz mi?

Elektrod hareketinin üst uç noktalarında beklediniz mi?

Krater çukuru doldurdunuz mu?

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa Pozisyon Kaynakları–2 modülünü tekrarlayınız.

Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeniniz ile iletişime geçiniz.

53

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ 1’İN CEVAP ANAHTARI

ÇOKTAN SEÇMELİ 1

C

2

A

3

B

4

D

5

C

6

B

DOLDURMA TİPİ 1

d/2

2

Yarım ay ve

3

Az nüfûziyet

4

Bazik

54

ÖĞRENME FAALİYETİ 2’NİN CEVAP ANAHTARI ÇOKTAN SEÇMELİ 1

A

2

D

3

C

4

B

5

D

DOLDURMA TİPİ 1

Derin nüfûziyet

2

Küçük

3

Dar

4

d/2

5

70º-80º

ÖĞRENME FAALİYETİ 3’ÜN CEVAP ANAHTARI ÇOKTAN SEÇMELİ 1

C

2

B

3

D

4

A

5

B

55

ÖĞRENME FAALİYETİ 4’ÜN CEVAP ANAHTARI ÇOKTAN SEÇMELİ 1

C

2

B

3

A

4

D

5

C

ÖĞRENME FAALİYETİ 5’İN CEVAP ANAHTARI ÇOKTAN SEÇMELİ 1

C

2

D

3

A

4

B

5

A

ÖĞRENME FAALİYETİ 6’NIN CEVAP ANAHTARI ÇOKTAN SEÇMELİ 1

B

2

A

3

C

4

D

5

C

56

ÖĞRENME FAALİYETİ 7’NİN CEVAP ANAHTARI ÇOKTAN SEÇMELİ 1

A

2

D

3

B

4

C

5

B

ÖĞRENME FAALİYETİ 8’İN CEVAP ANAHTARI ÇOKTAN SEÇMELİ 1

D

2

A

3

B

4

C

5

A

Cevaplarınızı cevap anahtarları ile karşılaştırarak kendinizi değerlendiriniz.

57

ÖNERİLEN KAYNAKLAR ÖNERİLEN KAYNAKLAR ¾

Elektrot katalogları

¾

Elektrot ve kaynak makinesi üreten firmaların siteleri

¾

Çelik konstrüksiyon yapan işyerleri

58

KAYNAKLAR KAYNAKLAR ¾

ADSAN Kasım, Elektrik Kaynağı, Emel Matbaacılık Sanayi, Ankara 1977.

¾

ÇALIŞKAN Hikmet, ADSAN Kasım, Metal işleri İş ve İşlem Yaprakları 2.

Sınıf, Yüksek Teknik Öğretmen Okulu Matbaası, Ankara 1980.

¾

SERFİÇELİ Y. Saip, Metal İşleri Meslek Teknolojisi 2, Genç Büro Basım Evi, Ankara 2000.

¾

www.askaynak.com tr

¾

www.hemadisli.com tr

¾

www.arctech.com tr

¾

www.gedik.com tr

59