Microsoft Word - SICAK KESME,YARMA, DELME

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

METAL TEKNOLOJİSİ

SICAK KESME-YARMA-DELME

ANKARA 2006

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; •

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

•

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

•

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

•

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

•

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

•

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ- 1 .................................................................................................... 3 1. SICAK KESME ................................................................................................................... 3 1.1. Sıcak Kesmede Kullanılan Takımlar ............................................................................ 4 1.1.1. Sıcak İş Saplı Keskileri.......................................................................................... 5 1.1.2. Örs Keskisi ............................................................................................................ 5 1.1.3. Örs Pabucu............................................................................................................. 5 1.2. Sıcak Kesmenin Yapılışı............................................................................................... 5 1.3. Sıcak Kesme İşleminde Dikkat EdilecekNoktalar ........................................................ 7 UYGULAMA FAALİYETİ ................................................................................................ 8 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ...................................................................................... 9 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ................................................................................................... 12 2. SICAK YARMA ................................................................................................................ 12 2.1. Sıcak Yarmada Kullanılan Takımlar........................................................................... 12 2.1.1. Sıcak İş Yarma Keskisi........................................................................................ 12 2.2. Yarma İşlemin Yapılışı ............................................................................................... 13 2.3. Sıcak Yarma İşlemi İle Büyük Çaplı Delik Oluşturma.............................................. 13 2.4. Sıcak Yarmada Dikkat Edilecek Noktalar .................................................................. 13 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 14 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 15 ÖĞRENME FALİYETİ - 3.................................................................................................... 18 3. SICAK DELME ................................................................................................................. 18 3.1. Sıcak Delmede Kullanılan Takımlar........................................................................... 18 3.1.1. Saplı Zımbalar ..................................................................................................... 18 3.1.2. Sapsız Zımbalar (El Zımbası).............................................................................. 18 3.1.3. Malafalar.............................................................................................................. 18 3.1.4. Zımba Altlığı (Möhre) ......................................................................................... 19 3.2. Sıcak Delmenin Yapılışı ............................................................................................. 19 3.3. Zımba İle Kuvvet Uygulama İşlemini Delinecek Yerin Her İki Yüzüne de Aynı Eksende Uygulama ............................................................................................................ 19 3.4. Sıcak Delme İşleminde Dikkat Edilecek Noktalar...................................................... 19 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 20 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 23 MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 26 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 27 KAYNAKLAR....................................................................................................................... 29

i

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD

521MMI213

ALAN

Metal Teknolojisi

DAL/MESLEK

Isıl İşlemciliği

MODÜLÜN ADI

Sıcak Kesme-Yarma-Delme

MODÜLÜN TANIMI

Çelik malzemeyi sıcak olarak kesme, yarma ve delme işlemlerini kapsayan bir öğrenim materyalidir 40/24

SÜRE ÖN KOŞUL YETERLİK

MODÜLÜN AMACI

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Metalleri Tavlama modülünü almış olmak Sıcak iş takımlarıyla kesme-yarma-delme yapmak Genel Amaç Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında tekniğine uygun olarak tavlanmış çelik malzemeyi kesme-yarma-delme yapabileceksiniz.

Amaçlar ¾ Tekniğine uygun sıcak kesme yapabileceksiniz. ¾ Tekniğine uygun sıcak yarma yapabileceksiniz. ¾ Tekniğine uygun sıcak delme yapabileceksiniz.

Metal işleri atölyesi sıcak kısmı Tavlama araçları (demirci ocağı veya tav fırınları) Örs, delikli pleyt, kısaç, çekiç ve balyoz Sıcak kesme, yarma, delme için gerekli takımlar.

Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra verilen ölçme araçlarıyla kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değerlendirebileceksiniz.

Modül sonundaki ölçme araçlarıyla da kazandığınız bilgi ve beceriler değerlendirilecektir.

ii

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Eğitim ve öğretimini aldığınız sıcak kesme, yarma, delme modülü; metal teknolojisi alanı ısıl işlemciliği meslek dalı, sıcak şekillendirme dersi içinde yer alan bir öğrenme metaryalidir.

Sıcak şekillendirme işlemlerinden olan kesme, yarma, delme işlemleri demir ve çelik malzemeye sıcak olarak uygulanmaktadır. Tav araçlarında belirli sıcaklıklara kadar ısıtılan malzeme uygun takımlar kullanılarak kesme, yarma, delme işlemlerine tabii tutulmaktadır.

Bir işin yapımında sıcak şekillendirme işlemlerinden bir veya bir kaçı birlikte uygulanmaktadır. Örneğin saplı sıcak iş keskisinin yapımında tavlama, kesme, çekme ve delme işlemleri uygulanır. Çevremizde örneklerine sıkca rastladığımız bahçe kapıları, (pencere, merdiven, teras vb) artık sadece kullanım amacına yönelik yapılmamaktadır. Kullanım amacının yanında estetik olması da istenmektedir.

Bu öğrenme materyalin de yer alan sıcak kesme, yarma delme işlemlerinin temelini öğrenerek sıcak olarak el demirciliği ile üretilen değişik işlerin yapımında bu bilgi ve becerileri uygulayabileceksiniz.

1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ÖĞRENME FAALİYETİ- 1 AMAÇ Uygun ortam sağlandığında tekniğine uygun olarak parçaları sıcak kesme yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA ¾

Sıcak şeklendirmenin endüstrideki yeri ve önemini araştırınız.

1. SICAK KESME Yarı yapık malzemelerin kullanılır hale getirilmesi için yapılan biçimlendirme işlemlerine şekillendirme denir. Sıcak şekillendirme ise talaş kaldırılmadan sıcak olarak elde veya makinelerde yapılan biçimlendirme şeklidir.

Endüstride pek çok alanda sıcak şekillendirme yöntemleriyle biçimlendirilmiş parçalar kullanılmaktadır. Örneğin, soğuk ve sıcak şekillendirme takımlarının bir kısmı (keski, çekiç baskı, zımba kısaç vb) makine ve otomativ sanayiinde çoğu parçalar sıcak şekillendirme yöntemleriyle işlenmektedir.

Resim 1.1: Sıcak şekillendirilmiş parçalar

Resim 1.2: Parçanın tavlanması

3

Sıcak kesme, tavlanmış parçaları saplı keski kullanarak ayırarak koparma işlemidir.

1.1. Sıcak Kesmede Kullanılan Takımlar Sıcak kesme işlemlerinde tav aracı, örs ve örs altlıkları, çekiçler, balyozlar, saplı keski, örs keskisi, örs pabucu, kısaçlar, tel fırça, çelik cetvel, çap ve delik kumpası kullanılmaktadır.

Demirci ocağı

Tav fırını

Şekil 1.1: Sıcak kesme takımları ve kısaçlar

4

1.1.1. Sıcak İş Saplı Keskileri Takım çeliğinden sıcak olarak dövülerek veya preslenerek yapılırlar. Sertleştirme işleminden sonra bilenerek kullanılırlar. Ağız bileme açısı 30 - 40ºdir.

Keskinin varyoz vurulan tepe kısmı zamanla yığılarak bozulur. Düzeltilmezse kullanma sırasında tehlikeli olabilir.

Bu durumda keskinin sapı çıkartılarak tepe kısmı tavlanır. Çapaklaşan kısımlar sıcak keskilerle kesilir ve düzeltilir, tekrar sertleştirilir, bilenir ve sapı takılır.

Saplı keskilere sert ağaçtan oval kesitli sap takılır. Sap kısmına kama çakılmaz. Sıkılığın sağlanması için sapın delik içinde kalan kısmının suya batırılıp şişmesi sağlanır.

Şekil 1.2.: Saplı keski ve örs keskisi

1.1.2. Örs Keskisi Kalın parçaların iki taraflı olarak aynı anda kesilmesi için kullanılan yardımcı takımdır. Örsün üzerinde bulunan kare deliğe takılarak kullanılır. Uç kısmı sertleştirildikten sonra bilenir. Bileme açısı 30 - 400 dir.

Şekil 1.3: Örs pabucu

1.1.3. Örs Pabucu Lama gibi ince parçaların kesilmesinde kullanılır. Kullanım amacı ise kesme anında keski ucunun örs yüzeyine çarpmasını önlemektir. Yumuşak çelik malzemeden yapılır.

Sıcak kesmede kullanılan diğer takımlar için sıcak çekme modülüne bakınız .

1.2. Sıcak Kesmenin Yapılışı Malzemenin kesilecek yeri markalanır. Marka yeri keski ile çentilir. Kesilecek bölge 800 – 900 0C tavlanır. Malzeme örs üzerine alınıp tel fırça ile temizlenır. Saplı keski çentilen yere yerleştirilir. Balyozla saplı keskiye vurulur. Malzemenin kopmasına 2-3 mm, kala kesilen bölge örsün ön kenarına alınır. Balyozla seri ve hafif darbelerle keskiye vurularak parça kopartılır.

5

b

a

c

d Şekil 1.4: Sıcak kesmenin yapılışı

6

1.3. Sıcak Kesme İşleminde Dikkat EdilecekNoktalar ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

Kör ve sapı uygun olmayan takımla çalışmayınız.

Keskiyi işlem sırasında sık sık soğutunuz. İnce parçaların kesiminde örs pabucu kullanınız.

Kalın parçaların kesimini çift taraflı veya dört taraflı yapınız. Örs keskisi kullanınız.

Parçanın kopma işlemini örsün ön kenarında yapınız. Keski ile örse makaslama işlemi yaptırınız.

Soğuyan malzemeyi kesmeye devam etmeyiniz, yeniden tavlayınız.

Şekil 1.5: Örs Pabucunun kullanılışı

Şekil 1.6: Örs Keskisinin kullanılışı

7

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Sıcak kesme işlemini Şekil 1.4’ü inceleyerek aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız ¾ ¾ ¾ ¾

¾ ¾ ¾ ¾

İşlem Basamakları Parçayı profiline uygun kısaca sıkıştırınız. (Şekil 1.4a) Parçayı ocağa eğik olarak ateş yüzeyine bastırarak yerleştiriniz.

(Resim 1.2) Parçanın tav sıcaklığına gelmesini bekleyiniz.

Parçayı portakal-beyaz renkler arasında ocaktan çıkararak, parça yüzeyine yapışan kömür vb pislikleri temizleyerek örs üzerine yerleştiriniz. (Şekil 1.5) Keskiyi malzemenin kesilecek yerine yerleştiriniz. (Şekil 1.6) Keski üzerine balyozla dik kuvvetler uygulayarak, parça kesiti 2-3mm kalıncaya kadar kesiniz. (Şekil 1.4c) Suyu kaçmaması için keskiyi sık sık soğutunuz.

Kesilmeye yakın parçayı örs kenarına getirerek örsle keskiye makas görevi yaptırarak hafif vuruşlarla parçayı ayırınız. (Şekil 1.4d)

¾

8

Öneriler Makaslama işlemini doğru yaparak kopan parçanın fırlamasını engelleyiniz.

¾

Yanmalara karşı tedbirli olunuz.

¾

İş önlüğü, kullanınız.

¾

Mesleğinizle ilgili etik ilkelere uygun davranınız.

gözlük

ve

eldiven

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgiler kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz.

A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1.

Yarı yapık malzemelerin kullanılır hale getirilmesi için yapılan biçimlendirme işlemlerine ne denir?

A) Çekme B) Bükme C) Şekillendirme D) Boğma 2.

Talaş kaldırmadan sıcak olarak elde veya makinelerde yapılan biçimlendirme şekline ne denir?

A) Soğuk şekillendirme B) Sıcak şekillendirme C)Kesme D) Eğme 3.

Sıcak iş saplı keskileri hangi malzemeden yapılır?

A) Sade karbonlu çelik B)Yumuşak çelik C) Takım çeliği D)Yüksek karbonlu çelik

4.

Sıcak iş keskilerinde ağız açısı ne kadardır?

A) 500 B) 200 C) 30– 400 D) 50 -700

5.

Örs keskisi hangi parçaların kesiminde kullanılır?

A) İnce parçalar B)Uzun parçalar C)Kısa parçalar D)Kalın parçalar

6.

Örs pabucunun kullanım amacı nedir?

A) Keskinin örse çarpmaması B)Örsün ısınmaması C)Örsün kaymaması D)Örsün temiz kalması

9

7.

Sıcak kesme işleminde keskinin sertliğini kaybetmemesi için ne yapılır?

A)Uygun açıda bilenir B)Sık sık soğutulur C) Tavlama işlemi yapılır D) Sık sık bilenir

8.

Sıcak iş parçasının saplı keski kullanılarak istenilen ölçülerde parçalara ayrılmasıdır?

A) Sıcak boğma B)Sıcak çekme C)Sıcak delme D)Sıcak kesme

9.

Hangisi sıcak kesmede kullanılan takımlardan değildir?

A) Balyozlar B)Saplı keskiler C)Örs keskisi D) Boncuk keski

10.

Örs pabucu hangi malzemeden yapılır?

A)Yumuşak çelik B)Alaşımlı çelik C) Döküm D)Paslanmaz çelik Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz

10

B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

Evet

Hayır

Mazemenin kesilecek kısmını ölçerek işaretlediniz mi? İşaretlenen kısmı keski ile çenttiniz mi? Çentilen kısmı tavladınız mı?

Tavlanan malzemeyi örse getirip fırçaladınız mı? Çentilen kısma keskiyi yerleştirip balyozla üzerine vurdurdunuz mu?

Keskinin ucunu sık sık soğuttunuz mu?

Parçanın kopması yaklaşınca kesilen kısmı örsün ön kenarına aldınız mı?

Balyozun hafif ve seri darbelerle vurdurarak parçayı koparttınız mı?

Keski ile örse makaslama görevi yaptırdınız mı?

Balyozu vuran arkadaşınızla uyumlu çalıştınız mı?

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

11

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 AMAÇ

ÖĞRENME FAALİYETİ-2

Uygun ortam sağlandığında tekniğine uygun olarak sıcak parçaları yarma yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA ¾ ¾ ¾ ¾

Yarma işlemi hangi işlerin yapımında kullanılır araştırınız.

Sıcak yarma işleminde kullanılan takımları araştırınız.

Sıcak yarma işlem sırasını ve dikkat edilecek noktaları araştırınız.

Sıcak yarma ile büyük çaplı delik oluşturmayı araştırınız.

2. SICAK YARMA Tavlanmış parçaları, yarma keskisi kullanarak, koparmadan ayırma işlemidir. İşlem yarma keskisi ile yapılır. Sıcak yarma işlemi ile süslü demir işleri ve büyük çaplı deliklerin oluşturulması sağlanır.

2.1. Sıcak Yarmada Kullanılan Takımlar Sıcak yarma işlemlerinde tav aracı, örs ve örs altlıkları, çekiçler, balyozlar, yarma keskisi, örs keskisi, örs pabucu, kısaçlar, tel fırça, çelik cetvel, çap ve delik kumpası kullanılır.

2.1.1. Sıcak İş Yarma Keskisi Takım çeliğinden sıcak olarak dövülerek veya preslenerek yapılır. Sertleştirildikten sonra bilenirler. Yarma keskisinin bileme açısı 25-30º’ dir.

Yarmada kullanılan keskinin kenarları ve ağzı yuvarlatılmıştır. Çünkü keskin köşeler, yarılan yerde malzemeyi zedeler. Düzeltme veya deliği büyültmede malzeme buradan çatlayabilir. Keskinin balyoz vurulan tepe kısmı zamanla yığılarak bozulur.

Düzeltilmezse kullanım sırasında tehlikeler olabilir.

Sap çıkartılarak keskinin tepe kısmı tavlanır. Oluşan çapaklar sıcak iş keskisiyle kesilir. Tepe kısmı dövülerek düzeltilir ve ağız kısmı sertleştirilerek bilenir. Şekil 2.1: Yarma keskisi

12

2.2. Yarma İşlemin Yapılışı Yarma işleminin yapılacağı yer markalanır. Marka yeri keski ile çentilir. Çentilen bölge tavlanır. Örsün kare deliğine örs pabucu takılır. Tavlanan parça örs üzerine alınır fırçalanır. Yarma keskisi çentik yerine dik olarak yerleştirilerek balyozla vurdurulur. Yarma işlemine malzemenin diğer yüzünden devam edilir.

Resim 2.1: Yarma işleminin yapılış

2.3. Sıcak Yarma İşlemi İle Büyük Çaplı Delik Oluşturma Büyük çaplı delikler yarma işlemiyle açılır. Yarma boyu L= delik çapının 3/4 ‘ü kadar yapılır. L=3/4 .d bu formülde (d ) oluşturulmak istenen delik çapıdır.Yarma sırasında keski kenarının kaymaması için yarma boyunun her iki ucu küçük çaplı matkap ile delinir. Yarma işlemine başlanır. Malzeme kalınlığının yarısına gelindiğinde malzeme çevrilerek diğer yüzeyden devam edilir. Kalın malzemelerde örs keskisi kullanılır. Yarma işlemi bitince yarılan kısım birbirinden ayrılarak örsün yuvarlak boynuzunda delik şekillendirilir.

Şekil 2.2: Yarma işlemiyle delik oluşturma

2.4. Sıcak Yarmada Dikkat Edilecek Noktalar ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

Kör ve sapı uygun olmayan takımla çalışmayınız.

Keskiyi işlem sırasında sık sık soğutunuz.

Kalın malzemelerin yarılmasında örs keskisi kullanınız. İnce parçaların yarılmasında örs pabucu kullanınız.

Keskinin ucunu örse çarptırmayınız.

Ayrılan dillerdeki çapakları çekiçle düzeltiniz.

13

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Sıcak yarma işlemini aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız

İşlem Basamakları ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

¾ ¾

Öneriler

Malzemenin yarma yapılacak kısmını çift taraflı markalayınız.

Markalanan yeri keski ile çentiniz.

0 Çentilen kısmı 800 – 900 C tavlayınız. (Resim 1.2) Malzemeyi örs üzerine getirip fırçalayınız. Çentilen kısma yarma keskisini yerleştirip balyozla vurdurunuz (Resim 2.1) Keskinin ucunu sık sık soğutunuz.

Keski ucu malzeme kalınlığının 2/3’ ne kadar dalınca yarma işlemine diğer yüzeyden devam ediniz. (Şekil 2.2) Parçaları ayırma işlemini örs pabucu üzerinde yapınız. (Şekil 2.2) Birbirinden ayrılan dilleri çekiçle döverek keski izlerini kaybediniz.

¾

Çalışma alanını temiz tutunuz.

¾

Yanmalara karşı tedbirli olunuz.

¾

İş önlüğü, kullanınız.

¾ ¾

14

gözlük

ve

eldiven

Mesleğinizle ilgili etik ilkelere uygun davranınız.

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgiler kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz.

A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1.

Tavlanmış parçaları, yarma keskisi kullanarak koparmadan liflerinden ayırma işlemine ne denir?

A) Kesme B) Delme C) Yarma D) Çekme 2.

Büyük çaplı delikler hangi takımla açılır?

A) Zımba B) Keski C) Örs keskisi D) Yarma keskisi

3.

Hangisi sıcak yarma işleminde kullanılmaz?

A) Testere B) Yarma keskisi C) Örs pabucu D) Balyoz

4.

Yarma keskisi hangi malzemeden yapılır?

A) Alaşımlı çelik B) Paslanmaz çelik C) Takım çeliği D) Yumuşak çelik

5.

Yarma keskisinin ağız açısı kaç derecedir?

A) 400 B) 50 -600 C) 200 D) 25 -300

6.

Sıcak yarma keskisinin kenarları ve ağızları neden yuvarlatılmıştır?

A) Malzemeyi kesmemesi için B) Malzemeyi zedelememesi için C) Malzemeyi delmemesi için D) Malzemede çapak oluşturmaması için

15

7.

Yarma işleminde ayrılan diller niçin çekiçle dövülür?

A) Yaymak için B) Uzatmak için C) Keski izlerini kaybetmek için D) İnceltmek için

8.

Yarma keskisinin örs yüzeyine çarpmaması için hangi takım kullanılır?

A) Örs keskisi B) Örs pabucu C) Boncuk baskı D) Varyoz

9.

Yarma keskisi işlem sırasında soğutulmazsa ne olur?

A) Sertleşir B) Kırılır C) Serliğini kaybeder D) Çatlar

10. Malzemelerde büyük çaplı delik oluşturulurken yarma sırasında keski kenarının kaymaması için ne yapılır?

A) Delinir B) İzlenir C) Çekiçlenir D) İnceltilir Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz

16

B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

Evet

Hayır

Mazemenin yarma yapılacak kısmını ölçerek işaretlediniz mi? İşaretlenen kısmı keski ile çenttiniz mi? Çentilen kısmı tavladınız mı?

Tavlanan malzemeyi örse getirip fırçaladınız mı? Çentilen kısma yarma keskisini yerleştirip balyozla üzerine vurdurdunuz mu?

Keskinin ucunu sık sık soğuttunuz mu?

Yarma işlemine diğer yüzeyden devam ettiniz mi?

Parçaların ayırma işlemini örs pabucu üzerinde yaptınız mı?

Ayrılan dilleri çekiçle döverek keski izlerini kaybettiniz mi?

Ayrılan dillere istenilen şekli verdiniz mi?

Balyoz vuran arkadaşınızla uyumlu çalıştınız mı?

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

17

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 AMAÇ

ÖĞRENME FALİYETİ - 3

Uygun ortam sağlandığında tekniğine uygun olarak sıcak parçaları delme yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA ¾

Sıcak delme ne demektir araştırınız.

3. SICAK DELME Tavlanmış parçalara zımbalar yardımıyla istenilen şekilde boşluklar açma işlemine sıcak delme denir.

3.1. Sıcak Delmede Kullanılan Takımlar Sıcak delme işleminde; 1-Tav aracı 2-Örs ve örs altlıkları 3-Saplı zımbalar 4-Sapsız zımbalar 5-Malafalar 6Zımba altlığı(Möhre) 7-Çekiçler 8-Balyozlar 9-Delikli pleyt 10-Kısaçlar 11-Tel fırça 12-Çelik cetvel 13-Çap ve delik kumpası kullanılır.

3.1.1. Saplı Zımbalar Takım çeliğinden sıcak dövülerek veya preslenerek yapılırlar. Zımbanın ucu su verilerek sertleştirilir. Delik şekillerine uygun zımbalar varsa da en çok kullanılanı yuvarlak ve takım sapı deliği zımbalardır.

3.1.2. Sapsız Zımbalar (El Zımbası) Takım çeliğinden sıcak dövülerek veya preslenerek yapılırlar. Saplı zımbalar Malzemelere sıcak olarak delinen delikleri büyütmek amacıyla kullanılır.

3.1.3. Malafalar Takım çeliğinden sıcak preslenerek yapılırlar.

Zımbalarla delinen delikleri düzeltmek için kullanılırlar.(Delik çapına uygun millerde kullanılabilir.)

Şekil 3.1 Sıcak delme takımları

18

3.1.4. Zımba Altlığı (Möhre) Zımba ile delik delinirken, zımba ucunun örsün sert yüzeyine çarparak bozulmaması için parça altına konulan delikli yüksüklere denir. Zımba altlıkları yumuşak çelikten yapılırlar.

Tav araçları, örs ve örs altlıkları, çekiçler, balyozlar, kısaçlar, tel fırça, çelik cetvel, çap ve delik kumpası için sıcak çekme modülüne bakınız.

3.2. Sıcak Delmenin Yapılışı 800 -900 0C derecelerde tavlanan parçanın üzerine zımbanın ucu yerleştirilir.

Balyozla zımbanın tepesine vurularak zımbanın malzemeye dalması sağlanır. Malzeme kalınlığının 1/3’üne kadar batan zımba çıkartılır ve soğutulur. Açılan kör deliğe yanmamış kömür parçası atılır.( Kömür parçası zımbanın sıkışmasını önler.) Delme işlemine devam edilir. Malzeme kalınlığının 2/3’üne kadar batan zımba çıkartılır ve soğutulur. Parça ters çevrilerek delme işlemine çevrilen taraftan devam edilir. Zımba ucunun örse zarar vermemesi ve delmenin rahat yapılabilmesi için çevrilen yüzey zımba altlığı (möhre) veya örste bulunan delik üzerine yerleştirilir. Delik önce küçük çaplı zımba ile açılır Sonra büyük çaplı zımba ile büyütülür. Delik çapına uygun malafa çakılarak delik düzeltilir.

3.3. Zımba İle Kuvvet Uygulama İşlemini Delinecek Yerin Her İki Yüzüne de Aynı Eksende Uygulama Delik açılmak istenen yüzeyde, zımba malzeme kalınlığının 2/3 ‘ne kadar daldıktan sonra zımba çıkartılarak malzeme ters çevrilir. Çevrilen yüzeyde zımba, delik izi beliren yerin tam üzerine konulmalıdır. Aksi halde delik, eksenden kaçık olur.

Şekil 3.2: Saplı zımba ile delik oluşturma

3.4. Sıcak Delme İşleminde Dikkat Edilecek Noktalar ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

Delme sırasında zımbanın düzgün tutulmasına, Açılan deliğin ekseninin düzgün olmasına, İşlem sırasında zımbanın sık sık soğutulmasına, Zımbanın sıcak parçaya yapışmaması için kör delik içine yanmamış kömür parçası atılmasına, İşlem sırasında soğuyan malzemenin tekrar tavlanmasına dikkat edilir. (Aksi halde delik bölgesi çatlayabilir.)

19

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Sıcak delme işlemini Şekil 3.2’yi inceleyerek aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız ¾

İşlem Basamakları Malzemenin delinecek bölgesini 800-900 ¾ 0 C tavlayınız.

Öneriler Çalışma alanını temiz tutunuz.

¾

Yanmalara olunuz.

¾

İş önlüğü, gözlük ve eldiven kullanınız.

¾

Mesleğinizle ilgili etik ilkelere uygun davranınız.

karşı

tedbirli

Resim 3.1: Parçayı tavlama

¾

Tavlanan malzemeyi örs üzerine alıp fırçalayınız.

Resim 3.2: Tavlanan parçayı örs üzerinde fırçalama

¾

Delinecek bölgeye zımba ucunu yerleştirip balyozla hafifçe vurdurunuz.

.

Resim 3.3: Zımbanın delinecek parça üzerine yerleştirilmesi ve balyozla vurulması

¾

Zımbayı kaldırarak delik yerini kontrol ediniz.

20

¾ ¾

Delik yeri uygunsa zımbayı aynı yere koyarak balyozla kuvvetle vurdurunuz.

Malzeme kalınlığının 1/3’ne kadar batan zımbayı çıkartarak soğutunuz.

Resim 3.4: Zımbanın soğutulması

¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

Açılan kör deliğe yanmamış kömür parçası koyunuz.

Zımbayı kömür parçası üzerine koyarak tekrar vurdurunuz.

Malzeme kalınlığının 2/3’ne kadar batan zımbayı çıkartıp soğutunuz.

Malzemeyi ters çevirerek örs üzerindeki delik üzerine yerleştiriniz.

Zımbayı delik izi beliren yerin üzerine koyup balyozla vurdurunuz.

Zımba ile son kuvveti uygulayarak deliği açınız.

Resim 3.5: Zımba ile son kuvveti uygulama

¾ ¾ ¾

¾

Zımbayı çıkartıp soğutunuz. (Resim 3.4) Deliği büyük çaplı sapsız zımba çakarak genişletiniz.

Genişleyen deliğe malafa çakarak deliği düzeltiniz.

İç çap kumpası ile delik ölçüsünü kontrol ediniz.

21

Resim 3.6: İşlem sonunda oluşan delik

¾

Delik istenilen ölçüye gelmemiş ise deliği genişletme işlemine devam ediniz..

22

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgiler kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz.

A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1.

Sıcak olarak delik açmak için kullanılan takım hangisidir?

A) Çekiç B) Örs pabucu C) Möhre D) Saplı zımba

2.

Hangisi sıcak delmede kullanılan takım değildir?

A) Saplı zımba B) Balyoz C) Tel fırça D) Nokta

3.

Saplı zımbalar hangi malzemeden yapılır?.

A) Takım çeliği B) Sade karbonlu çelik C) Alaşımlı çelik D) Döküm

4.

Zımba altlığı (möhre) hangi malzemeden yapılır?

A) Takım çeliği B) Yumuşak çelik C) Döküm D) Paslanmaz çelik

5.

En fazla hangi delik zımbası kullanılır?

A) Kare delik B) Altıgen delik C) Takım sapı deliği D) Dikdörtgen delik

6.

Zımbanın sıcak parçaya yapışmaması için ne yapılır?

A) Balyozla vurulur B) Kördeliğe kömür atılır C) Zımba bilenir D) Zımba soğutulur

23

7.

Zımbanın sertliğini kaybetmemesi için ne yapılır?

A) Soğutulur B) Tavlanır C) Çekiçlenir D) Beklenir

8.

Delik delerken zımbanın örse çarpmaması için hangi takım kullanılır?

A) Örs pabucu B) Zımba altlığı(möhre) C) Örs keskisi D) Malafa

9.

Sıcak delme işleminde delik bölgesi hangi durumda çatlar?

A) Soğuk çalışılırsa B) Sıcak çalışılırsa C) Möhre kullanılmazsa D) Fırçalanmazsa

10.

Malafanın kullanım amacı nedir?

A) Malzemeyi delmek B) Delik içini düzelmek C) Deliği büyütmek D) Deliği konikleştirmek Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz

24

B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

Evet

Hayır

Mazemenin delinecek bölgesini tavladınız mı?

Tavlanan malzemeyi örs üzerine alıp fırçaladınız mı?

Delinecek bölgeye saplı zımbayı yerleştirip balyozla vurdurup, zımbanın bıraktığı izin yerinde olup olmadığını kontrol ettiniz mi?

Zımba ucunu tekrar yerleşttirerek varyozla vurdurdunuz mu?

Açılan kör deliğe yanmamış kömür parçası koydunuz mu?

Aynı işlemi diğer tarafa da uyguladınız mı?

Açılan deliği büyütmek için sapsız zımba çaktınız mı?

Zımbanın ucunu sıksık soğuttunuz mu Delik içini düzeltmek için malafa çaktınız mı? İç çap kumpası ile delik ölçüsünü kontrol ettiniz mi?

Balyozu vuran arkadaşınızla uyumlu çalıştınız mı?

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı Evet ise modül değerlendirmeye geçiniz.

25

MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME) Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kontrol listesindeki kriterlere göre ölçünüz.

KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

Evet

Hayır

Mazemenin kesilecek ve yarılacak kısmını ölçerek işaretlediniz mi? İşaretlenen kısmı keski ile çenttiniz mi?

Kesilecek yeri tavlayıp örs üzerinde fırçaladınız mı?

Kesilecek yere saplı keskiyi yerleştirip malzemeyi kestiniz mi?

Yarılacak bölgeleri tavlayıp yarma işlemini gerçekleştirdiniz mi?

Yarma işlemi uyguladığınız kısımları resimdeki şekil ve ölçülere uygun biçimlendirdiniz mi?

Delinecek kısımları işaretleyip tavladınız mı?

Tavlanan malzemeyi örse getirip fırçaladınız mı?

Saplı zımbayı delinecek yere doğru ve düzgün yerleştirdiniz mi?

Balyozu vurdurarak delik izini kontrol ettiniz mi?

Deliği eksenin de delebildiniz mi?

Zımba ve keskilerin ucunu sık sık soğuttunuz mu? İş parçasının düzgünlüğünü kontral ettiniz mi?

Balyozu vuran arkadaşınızla uyumlu çalıştınız mı?

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa modülü tekrarlayınız.

Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır.

26

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ 1’İN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

C B C C D A B D D A

ÖĞRENME FAALİYETİ 2’NİN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

C D A C D B C B C A

27

ÖĞRENME FAALİYETİ 3’ÜN CEVAP ANAHTARI 1

D

2 3 4 5 6 7 8 9 10

D A B C B A B A B

28

KAYNAKLAR KAYNAKLAR ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

ADSAN Kasım, Ahmet YEŞİLMADEN, Arif AKSOY, Sıcak Şekillendirme, MEB yayınları, 1. Basılış, İstanbul, 1980. ÇALIŞKAN Hikmet, Metalişleri Teknolojisi, Yüksek Teknik Öğretmen Okulu Matbaası,3.Baskı, Ankara, 1976. ÇALIŞKAN Hikmet, Sıcak Şekillendirme Teknolojisi, Teknik Eğitim Fakültesi Matbaası,1. Baskı, Ankara, 1983.

LALİK Sıtkı, Fethi ATAV, Demircilik Meslek Teknolojisi, Maarif Basımevi,4.Baskı, İstanbul, 1959.

SERFİÇELİ Y. Saip, Soğuk ve Sıcak Şekillendirme, Form Ofset, 2. Baskı, Ankara, 1998.

TOPÇU Ahmet Mithat, Metalişleri Atelye ve Teknoloji 1, Ankara, 1974.

TOPÇU Ahmet Mithat, Sıcak Demircilik Meslek Analizi, MEB Mesleki ve Teknik Öğretim Müsteşarlığı Etüt ve Planlama Dairesi Yayınları, Ankara,1969.

29