Microsoft Word - Temel_Mekanik_1

T.C. Mİ LLİEĞİ Tİ M BAKANLIĞI

MEGEP

(MESLEKÎ EĞİ Tİ M VE ÖĞRETİ M Sİ STEMİ Nİ N GÜÇLENDİ Rİ LMESİPROJESİ )

MOTORLU ARAÇLAR TEKNOLOJİ Sİ

TEMEL MEKANİ K-1

ANKARA 2007

Milli Eğ itim Bakanlı ğı tarafı ndan geliş tirilen modüller;  Talim ve Terbiye Kurulu Baş kanlı ğ ı nı n 02.06.2006 tarih ve 269 sayı lıKararıile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda kademeli olarak yaygı nlaş tı rı lan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programları nda amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandı rmaya yönelik geliş tirilmişöğretim materyalleridir (Ders Notları dı r).  Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandı rmak ve bireysel öğ renmeye rehberlik etmek amacı yla öğrenme materyali olarak hazı rlanmı ş , denenmek ve geliş tirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda uygulanmaya baş lanmı ş tı r.  Modüller teknolojik geliş melere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandı rmak koş ulu ile eğ itim öğ retim sı rası nda geliş tirilebilir ve yapı lması önerilen değiş iklikler Bakanlı kta ilgili birime bildirilir.  Örgün ve yaygı n eğitim kurumları , iş letmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaş ı labilirler.  Bası lmı şmodüller, eğitim kurumları nda öğ rencilere ücretsiz olarak dağı tı lı r.  Modüller hiçbir ş ekilde ticari amaçla kullanı lamaz ve ücret karş ı lı ğ ı nda satı lamaz.

İ Çİ NDEKİ LER

AÇIKLAMALAR .................................................................................................................... v Gİ Rİ Ş.......................................................................................................................................1 ÖĞRENME FAALİ YETİ -1..................................................................................................... 3 1. MENGENELER...................................................................................................................3 1.1. Görevi...........................................................................................................................3 1.2. Çeş itleri ........................................................................................................................3 1.2.1. Tesviyeci Mengenesi............................................................................................3 1.2.2. Paralel Ağ ı zlıMakine Mengeneleri ..................................................................... 4 1.2.3. AyaklıMengeneler...............................................................................................4 1.2.4. Boru Mengenesi ...................................................................................................5 1.2.5. Pah Mengenesi..................................................................................................... 5 1.2.6. El Mengenesi........................................................................................................5 1.2.7. Havş a Mengenesi ................................................................................................. 6 1.3. Parçaları n Mengeneye Bağlanması nda Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar ................6 1.4. Mengenelerin Bakı mı ...................................................................................................6 UYGULAMA FAALİ YETİ ................................................................................................7 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME......................................................................................8 ÖĞRENME FAALİ YETİ -2..................................................................................................... 9 2. UZUNLUK ÖLÇME............................................................................................................9 2.1. Ölçme ve Ölçü Aletleri ................................................................................................9 2.1.1. Metrik Ölçü Sistemi ........................................................................................... 10 2.1.2. İ nç ( Parmak ) Ölçü Sistemi ............................................................................... 10 2.2. Çelik Cetveller ........................................................................................................... 10 2.2.1. Metrik Çelik Cetveller........................................................................................ 11 2.2.2. İ nç Çelik Cetveller .............................................................................................11 2.3. Sürmeli Kumpaslar..................................................................................................... 12 2.3.1. Görevi................................................................................................................. 12 2.3.2. Yapı sı ................................................................................................................. 12 2.3.3. Kumpas ile Ölçü Alı nı rken Dikkat Edilmesi Gerekenler................................... 13 2.3.4. Metrik Kumpaslar .............................................................................................. 14 2.3.5. İ nç Kumpaslar ....................................................................................................17 2.3.6. Genel Ölçme Kuralları ....................................................................................... 19 2.4. Ölçü Aletlerinin Bakı mı .............................................................................................19 UYGULAMA FAALİ YETİ .............................................................................................. 20 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME....................................................................................21 ÖĞRENME FAALİ YETİ -3................................................................................................... 22 3. EL TESTERESİİ LE KESME............................................................................................ 22 3.1. Testereler....................................................................................................................22 3.1.1. Testerenin Yapı sı............................................................................................... 22 3.1.2. Görevi................................................................................................................. 23 3.1.3. Kullanı ldı ğ ıYerler .............................................................................................23 3.1.4. Testere Lamaları................................................................................................ 23 3.1.5. Kesme İ ş leminde Dikkat Edilecek Hususlar ...................................................... 24 3.2. Anahtarlar................................................................................................................... 25 i

3.2.1. Görevleri ve Malzemesi .....................................................................................25 3.2.2. Çeş itleri ve Kullanı ldı ğ ıYerler.......................................................................... 25 ÖĞRENME FAALİ YETİ -4................................................................................................... 28 4. MARKALAMA İ ŞLEMİ ................................................................................................... 28 4.1. Markalama.................................................................................................................. 28 4.1.1. Markalamanı n Tanı mıve Önemi ....................................................................... 28 4.1.2. Markalama Aletleri ............................................................................................ 28 4.1.3. Markalamada Dikkat Edilecek Hususlar............................................................ 31 ÖĞRENME FAALİ YETİ -5................................................................................................... 34 5. EĞELEME VE PARÇA ALIŞTIRMA.............................................................................. 34 5.1. Eğ eler .........................................................................................................................34 5.1.1. Görevi................................................................................................................. 34 5.1.2. Malzemesi .......................................................................................................... 35 5.1.3. Çeş itleri ve Kullanı ldı ğ ıYerler.......................................................................... 35 5.1.4. Eğ elerin Kullanı lması nda Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar .......................... 38 5.2. Yüzey Kontrol Aletleri ............................................................................................... 39 5.2.1. Gönyeler............................................................................................................. 39 5.2.2. Yüzey Kontrol Mastarları .................................................................................. 39 5.3. Parça Alı ş tı rmak......................................................................................................... 40 5.3.1. Parça Alı ş tı rma Mastarları ................................................................................. 40 5.3.2. İ ç Yüzey Eğ elemede Dikkat Edilecek Noktalar................................................. 40 UYGULAMA FAALİ YETİ .............................................................................................. 41 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME....................................................................................42 ÖĞRENME FAALİ YETİ -6................................................................................................... 43 6. ZIMPARA TAŞLARI VE EL ALETLERİ Nİ N Bİ LENMESİ ........................................... 43 6.1. Zı mpara Taş ları .......................................................................................................... 43 6.1.1. Tanı mı ................................................................................................................43 6.1.2. Çeş itleri ve Özellikleri ....................................................................................... 44 6.1.3. Zı mpara Taş ıEtiketinin Okunması ....................................................................45 6.1.4. Taş ı n Zı mpara Taş ıTezgâhı na Bağ lanması ....................................................... 45 6.1.5. Zı mpara Taş ıTezgâhı nı n Kullanı lması yla İ lgili Bilgiler................................... 46 6.2. Nokta.......................................................................................................................... 47 6.2.1. Tanı mı ................................................................................................................47 6.2.2. Uç Özellikleri..................................................................................................... 47 6.2.3. Taş lama Metotları .............................................................................................. 47 6.3. Çizecek....................................................................................................................... 47 6.3.1. Tanı mı ................................................................................................................47 6.4. Keski .......................................................................................................................... 48 6.4.2. Uç Özellikleri..................................................................................................... 48 6.4.3. Taş lama Metotları .............................................................................................. 48 6.5. Tornavida ................................................................................................................... 49 6.5.1. Tanı mı ................................................................................................................49 6.5.2. Uç Özellikleri..................................................................................................... 49 6.5.3. Taş lama Metotları .............................................................................................. 49 UYGULAMA FAALİ YETİ .............................................................................................. 50 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME....................................................................................51 ÖĞRENME FAALİ YETİ -7................................................................................................... 52 ii

7. DELME VE ÇÜRÜTME ................................................................................................... 52 7.1. Metallerin Delinmesi.................................................................................................. 52 7.1.1. Matkaplar ........................................................................................................... 52 7.1.2. Matkap Tezgâhları .............................................................................................55 7.2. Çürütme İ ş lemi........................................................................................................... 58 UYGULAMA FAALİ YETİ .............................................................................................. 59 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME....................................................................................60 ÖĞRENME FAALİ YETİ -8................................................................................................... 61 8. RAYBALAMA VE HAVŞA – KILAVUZ YARDIMIYLA Dİ ŞAÇMA ........................ 61 8.1. Raybalama.................................................................................................................. 61 8.1.1. Raybaları n Görevi .............................................................................................. 61 8.1.2. Raybaları n Yapı sıve Malzemesi ....................................................................... 62 8.1.3. Rayba çeş itleri ....................................................................................................62 8.1.4. Raybalama da Dikkat Edilecek Noktalar ........................................................... 62 8.2. Havş a Matkapları ....................................................................................................... 63 8.2.1. Tanı mıve Görevi ............................................................................................... 63 8.2.2. Çeş itleri .............................................................................................................. 63 8.2.3. Havş alama da Dikkat Edilecek Hususlar ........................................................... 64 8.3. Vidalar........................................................................................................................ 64 8.3.1. Vida terimleri ..................................................................................................... 65 8.3.2. Vidaları n Sı nı flandı rı lması ................................................................................. 67 8.4. Kı lavuzlar................................................................................................................... 68 8.4.1. Tanı mı ................................................................................................................68 8.4.2. Yapı sıve malzemesi .......................................................................................... 68 8.4.3. Kı lavuz Çekilecek Deliğ in Matkap Çapı nı n Bulunması ....................................69 8.4.4. Kı lavuz Çekerken Dikkat Edilecek Noktalar .....................................................69 UYGULAMA FAALİ YETİ .............................................................................................. 71 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME....................................................................................72 ÖĞRENME FAALİ YETİ -9................................................................................................... 73 9. PAFTA İ LE Dİ ŞAÇMA....................................................................................................73 9.1. Paftalar ....................................................................................................................... 73 9.1.1. Tanı mı ................................................................................................................73 9.1.2. Yapı sıve Malzemesi.......................................................................................... 73 9.1.3. Pafta Çekerken Dikkat Edilecek Noktalar .........................................................73 9.1.4. Cı vatalar, Saplamalar, Somunlar........................................................................74 9.2. DişTarakları ............................................................................................................... 76 9.2.1. Tanı mı ................................................................................................................76 9.2.2. Yapı sıve malzemesi .......................................................................................... 76 UYGULAMA FAALİ YETİ .............................................................................................. 77 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME....................................................................................78 ÖĞRENME FAALİ YETİ -10................................................................................................. 79 10. Vİ DA ONARIMI ............................................................................................................. 79 10.1. Heilcoil (yay takma)................................................................................................. 79 10.1.1. Tanı mı .............................................................................................................. 79 10.1.2. Parçaları ........................................................................................................... 80 10.1.3. Uygulanması....................................................................................................80 UYGULAMA FAALİ YETİ .............................................................................................. 81 iii

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME....................................................................................82 MODÜL DEĞERLENDİ RME .............................................................................................. 83 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 88 KAYNAKÇA .........................................................................................................................92

iv

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD

521MMI077

ALAN

Motorlu Araçlar Teknolojisi

DAL / MESLEK

Alan Ortak

MODÜLÜN ADI

Temel Mekanik - 1 Öğ rencinin otomotiv sektöründe karş ı laş acağ ımekanik arı zaları giderebilmesi ve basit onarı mlarıyapabilmesi için temel mekanik iş lemlerin anlatı ldı ğıbir öğ retim materyalidir.

40 / 32

MODÜLÜN TANIMI SÜRE ÖN KOŞUL YETERLİ K

MODÜLÜN AMACI

EĞİ Tİ M ÖĞRETİ M ORTAMLARI VE DONANIMLARI

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME

Otomotiv parçalarıüzerinde temel mekanik onarı mlar yapmak.

Genel Amaç Standart süre içerisinde, ölçü standartları na uyarak düzgün yüzey kalitesiyle iş parçaları nı n üzerinde temel mekanik iş lemler yapabileceksiniz.

Amaçlar Standart süre içerisinde ölçü standartları na uyarak : 1. Mengeneye usulüne göre parça bağlayabileceksiniz.

2. Çelik cetvel ve sürmeli kumpas kullanarak ölçüm yapabileceksiniz.

3. El testeresiyle parça kesebileceksiniz.

4. Markalama yapabileceksiniz.

5. Düzgün yüzey kalitesiyle metal parçalarıeğ eleyip parça alı ş tı rabileceksiniz.

6. Düzgün yüzey kalitesiyle el aletlerini bileyebileceksiniz.

7. Delme ve kesme yöntemiyle çürütme yapabileceksiniz.

8. Raybalayabilecek, havş a ve kı lavuz ile dişaçabileceksiniz.

9. Pafta ile dişaçabileceksiniz.

10. Diş leri yalama olmuşvidayıonarabileceksiniz.

Ortam: Atölye, teknoloji sı nı fı , tesviye tezgâhları , mengeneler, çelik cetveller kumpaslar, el testereleri, markalama aletleri, eğ eler, matkap uçlarıve matkap tezgâhı , raybalar, havş a matkapları , kı lavuzlar, paftalar, heil-coil takı mları , işparçaları ve temel el aletleri.

Modül içerisinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçlarıile kazandı ğı nı z bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değ erlendireceksiniz. Öğ retmeniz modül sonunda sizlere ölçme araçlarıuygulayarak, modül uygulamalarıile kazandı ğ ı nı z bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirilecektir.

v

vi

Gİ Rİ Ş Gİ Rİ Ş Sevgili Öğrenci, Motorlu taş ı tlar sektörünün içinde bulunan Otomotiv Alanış u anda bütün bölgelerdeki sanayi sitelerinde yaygı n bir hizmet ağısunmaktadı r. Otomotiv endüstrisi çok genişve iş imkânlarıçok çeş itli bir endüstridir. Teknolojik geliş melerin çok hı zlıyaş andı ğ ı dünyamı zda, otomotiv sanayinde de baş döndüren bir hı zda teknolojik geliş meler yaş anmaktadı r. Sağlam temellerle bu yolda ilerlemek için bazıtemel bilgi ve becerilere sahip olmanı z gerekmektedir.

Bu modül ile sizlere temel mekanik iş lemleri yapabilmeniz için gerekli bilgiler verilmiş , sektöre çı ktı ğ ı nı zda karş ı laş acağı nı z basit onarı mları ve el tesviyeciliğ i uygulamaları nınası l yapacağ ı nı z anlatı lmı ş tı r. Temel bilgiler ve faaliyetler içeren bu modül, sektörde çalı ş ı rken sı k karş ı laş abileceğiniz durumlarda sizlere yardı mcıolacaktı r.

Bu nedenle modülün sizler tarafı ndan iyi bir ş ekilde öğ renilmesi ve uygulamaları n titizlikle yapı lmasıgerekmektedir. Temelleri sağlam atı lmı şbir meslek elemanı nı n ileride problem çözme yeteneğ i de kuş kusuz geliş mişolacaktı r.

Mengeneler, uzunluk ölçme araçları , eğeler, testereler, markalama aletleri, vida açma aletleri ve diğ er temel el aletlerinin anlatı ldı ğımodülde, bir otomotiv elemanıolarak ileride seçeceğiniz dal ne olursa olsun modülde bulunan bilgiler ile kazanacağı nı z yeterlikler sizin ayakları nıyere sağ lam basan, kendine güveni olan birer otomotiv elemanıolmanı zı sağ layacaktı r.

1

2

ÖĞRENME FAALİ YETİ –1 ÖĞRENME FAALİ YETİ -1 AMAÇ Standart süre içerisinde, ölçü standartları na uyarak mengeneye usulüne göre parça bağ layabileceksiniz.

ARAŞTIRMA 

Okulumuz atölyelerinde ve çevrede değiş ik alanlarda faaliyet gösteren iş yerlerindeki mengenelerin, hangi amaçlarla kullanı ldı kları nıaraş tı rı nı z ve rapor haline getirip sı nı fta sununuz.

1. MENGENELER 1.1. Görevi Çeş itli parçalarıtutmak, sabitlemek ve monte etmek amacı yla kullanı lan sökülebilir geçici bağ lantıaletleridir. Çeş itli işalanları nda kullanı lmak üzere değ iş ik ş ekillerde mengeneler geliş tirilmiş tir. Hepsinin de ortak özelliğ i parçayısı kı ş tı rmaktı r.

1.2. Çeş itleri 1.2.1. Tesviyeci Mengenesi Dökme demirden dökülerek ve dövülerek yapı lmı ş tı r. Biri sabit diğ eri hareketli olmak üzere iki çenesi vardı r. Mengenelerin esas çenelerini korumak için çelikten yapı lmı ş dikdörtgen prizma ş eklinde iki çelik parça pimler veya cı vatalar yardı mı yla çenelere bağ lanmı ş tı r. En çok kullanı lan mengene çeş ididir.

Şekil 1.1: Tesviyeci mengenesi

3

1.2.2. Paralel Ağı zlıMakine Mengeneleri Matkap tezgâhı , planya, vargel, freze gibi iştezgâhları nda iş lenecek parçaları n sabitlenmesi için kullanı lı r. Sağ a, sola, ileri, geri hareket edebilmesi için uzun kanalları vardı r.

Şekil 1.2: Paralel ağı zlımakine mengenesi

1.2.3. AyaklıMengeneler En eski mengenelerdir. Yumuş ak çelikten yapı lmı ş tı r. Mengenenin sabit çenesi üzerinde bir ayak olduğu için bu adıalmı ş tı r. Daha çok sı cak ve soğ uk demircilikte, darbeli iş lemlerde kullanı lı r.

Şekil 1.3: Ayaklımengene

4

1.2.4. Boru Mengenesi Daire kesitli boru ve yuvarlak malzemelerin paralel ağı zlımengenelerde sabitlenmesi mümkün değildir. Bu nedenle boruları n sabitlenmesinde, üzerinde girinti ve çı kı ntı ları bulunan V harfi ş eklinde çeneler kullanı lı r. Bu mengeneleri daha çok tesisat ve metal iş leriyle uğraş anlar kullanı rlar. Gezici tipte olanlarıvardı r.

Şekil 1.4: Boru mengenesi

1.2.5. Pah Mengenesi Çeş itli makine ve el aletlerinin kenarları nda bulunan keskin köş elerin ve sivri çı kı ntı ları n zarar vermesini önlemek, ayrı ca estetik bir görüntü vermek için 90 derecelik köş elere 30 veya 45 derecelik açı larla eğim vermeye, pah kı rmaya yarayan mengenelerdir.

Bu eğ imli yüzeylere pah denir. Parça pah mengenesine bağ landı ktan sonra parça ile mengene beraberce baş ka mengeneye bağ lanı r. Tek baş ı na kullanı lamaz, hareketlidir.

1.2.6. El Mengenesi Bu mengeneler çok küçük parçaları n iş lenmesinde kullanı lı r. Her iki çenesi de hareketlidir. Çeneler arası nda geri getirmeye yarayan yay vardı r. Bir tarafı ndaki kelebek somunu sı kı ldı kça parçada sı kı lmı şolur.

Şekil 1.5: El mengenesi

5

1.2.7. Havş a Mengenesi Değ iş ik çaplardaki parçalara havş a açabilmek için değiş ik delikler açı lmı şiki parçalı lamadı r. Borular çapı na uygun boş luğ a yerleş tirildikten sonra özel çektirmesiyle borunun ucuna havş a açı lı r. Dizel yakı t sistemi, fren sistemi hidrolik borularıve rekorları nda havş a açmada kullanı lı r.

1.3. Parçaları n Mengeneye Bağ lanması nda Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

Şekil 1.6: Mengene yüksekliği

1- Mengenenin tezgâh üzerindeki yüksekliği, çalı ş acak kiş inin dirseğ inden 5~8 cm aş ağ ı da olmalı dı r.

2- Küçük parçalar mengene ağzı nımutlaka ortalamalı dı r.

3- Parçayıtek taraftan sı kmak gerekiyorsa mengene ağ ı zları nı n paralelliğ inin bozulmamasıiçin diğ er tarafa aynıkalı nlı kta takoz konulmalı dı r.

4- Yüzeylerin bozulmamasıistenilen parçalarda mengene ağ ı zlı klarıkullanı lmalı dı r.

5- Mengene yalnı zca kol kuvveti ile sı kı lmalı dı r. Mengene koluna boru sokularak ya da çekiç vurularak sı kma, mengenenin arı zalanması na yol açar.

6- Mengene üzerinde parça doğ rultma iş lemi yapı lacaksa doğ rultma iş lemi çeneler üzerinde değil mengenenin örsünün üzerinde yapı lı r. Tesviyeci mengeneleri genelde dökme demirden yapı ldı kları ndan darbelere karş ıdayanı ksı zdı r. Kalı n parçaları n örs üzerinde düzeltilmesi gerekir.

7- Alüminyum alaş ı mı , bakı r vb. yumuş ak malzemeler mengeneye bağlanacaksa mengene kolu yüksek bası nçla sı kı lmamalı , özellikle yumuş ak dökük parçalarda çok dikkat edilmelidir.

1.4. Mengenelerin Bakı mı Çalı ş ma bittikten sonra mengene üzerindeki artı klar ve metal talaş larıtemizlenir.

Mengene kı zaklarıhafifçe yağ lanı r. Belirli zamanlarda mengenenin çeneleri sökülerek diş li ve yuvasıda temizlenip yağ lanmalı dı r.

Mengene kullanı lmadı ğızamanlarda ağ ı z aralı kları5–10 mm açı klı ğ ı nda bı rakı lmalı ve sı kma kolunun yere doğru bakmasısağ lanmalı dı r.

6

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları

Öneriler



Mengeneyi ve çeş itlerini tanı yı nı z ve  kullanı nı z. 

Madde 1.2 ve 1.3 ten yararlanı nı z.

Atölyelerde ve çevrede bulunan mengenelerden yararlanı nı z.



Tesviyeci mengenesini sökünüz ve  takı nı z    Mengene üzerindeki talaş ları  temizleyiniz ve mengeneyi yağlayı nı z.

Öğretmeninize danı ş ı nı z.

Madde 1.2.1’ den yararlanı nı z. Öğretmeninize danı ş ı nı z Madde 1.4.’ ten yararlanı nı z Mengenenin ağ ı z aralı ğ ı nı5–10 mm ayarlayı p iş i sonlandı rı nı z

  tezgâhı na 

Öğretmeninize danı ş ı nı z Madde 1.3’ ten yararlanı nı z El aletleri ve anahtarlarla mengeneyi sağlam bir ş ekilde ve oynama yapması na imkân vermeden tezgâha bağ layı nı z Öğretmeninize danı ş ı nı z Madde 1.3’ ten yararlanı nı z Yumuş ak döküm parçaları çok sı karsanı z kı rı lacağ ı nıunutmayı nı z.







Mengenenin tesviyeci montajı nıyapı nı z.

 İ ş parçası nı n mengeneye bağ lanma  metotları nıuygulayı nı z.. 

7

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1.

A) B) C) D)

Dökme demirden yapı lan ve piyasada en çok kullanı lan mengene aş ağ ı dakilerden hangisidir?

Boru mengenesi Ayaklımengene Tesviyeci mengenesi Döner çeneli mengene

2. İ ş imiz bittiğ inde mengene nası l bı rakı lmalı dı r?

A) B) C) D)

Talaş lar temizlenmiş , ağ zısı kı lıbir ş ekilde Ağzıtam açı k ve temiz bir ş ekilde Mengene kı zakları bolca yağlanarak kolu yukarı ya bakacak ş ekilde Talaş lar temizlenmiş , kı zaklar ve vida hafifçe yağ lanmı şve ağzı5–10 mm açı k ş ekilde

3. Yumuş ak döküm parçalar mengeneye nası l bağ lanı r?

A) B) C) D)

Kenarı ndan sı kı ca Malzeme özelliğ ine göre dikkatlice ve fazla sı kmadan Düş memesi için çok sı karak Bağ larken mengene koluna çekiçle vurularak

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarları yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

8

ÖĞRENME FAALİ YETİ –2 AMAÇ

ÖĞRENME FAALİ YETİ -2

Standart süre içerisinde, ölçü standartları na uyarak çelik cetvel ve sürmeli kumpas kullanarak ölçüm yapabileceksiniz.

ARAŞ TIRMA  

Okulumuz atölyelerinde ve çevrede değiş ik alanlarda faaliyet gösteren iş yerlerindeki uzunluk ölçme araçları nı n nerelerde kullanı ldı kları nıaraş tı rı nı z ve rapor haline getirip sı nı fta sununuz. “Çelik cetvel ve sürmeli kumpasıkimler, hangi iş lerde kullanı r” Araş tı rı nı z ve rapor haline getirip sı nı fta sununuz.

2. UZUNLUK ÖLÇME 2.1. Ölçme ve Ölçü Aletleri Uzunluğu bilinmeyen bir ş eyi bilinen bir birimle karş ı laş tı rmaya uzunluk ölçme denir.

Uzunluk ölçümü yapabilmek için değiş ik ş ekillerdeki uzunluk ölçme aletlerinden faydalanı lı r. Alanı mı zda en çok kullanı lan ölçü aletleri ş unlardı r: Uzunluk Ölçü Aletleri Çelik metre Çelik cetvel Eklemli ölçü taş ı ma kumpası Pergel Sentil Sürmeli kumpaslar Mikrometreler Komparatörler Teleskopik geyç (Delik mastarı )

Şekil 2.1: Uzunluk ölçü aletleri

9

Dünya üzerinde kullanı lan değiş ik ölçü sistemleri vardı r. Bu ölçü sistemleri iki ana grupta toplanı r.

2.1.1. Metrik Ölçü Sistemi Metrik sistem ülkemiz dâhil birçok Avrupa ülkesinde kullanı lan bir ölçü sistemidir.

Temel birim olarak bu ölçü sisteminde metre kabul edilmiş tir.

Metre yaklaş ı k olarak dünya çevresinin(ekvatorun) 1/40.000.000’ ine eş ittir.

Yurdumuzda kullanı lan yasal ölçü birimi metredir. Metre esas birim alı narak as katlarıve üst katlarıolmak üzere bölümlendirilmiş tir. Motorculukta genellikle metrenin as katları kullanı lı r. Özellikle milimetre en çok kullanı lanı dı r.

Metrenin askatlarıve üst katları ş unlardı r: 1 Metre…………………….0,001 Km (Kilometre) 1 Metre…………………….0,01 Hm (Hektometre) 1 Metre…………………….0,1 Dam (Dekametre) 1 Metre…………………….10 dm (desimetre) 1 Metre…………………….100 cm (santimetre) 1 Metre…………………….1000 mm (milimetre)

ÜSKATLARI

ASKATLARI

2.1.2. İ nç ( Parmak ) Ölçü Sistemi İ ngiltere, Amerika Birleş ik Devletleri, Kanada, Japonya ve diğer bazıülkelerde kullanı lan bir ölçü sistemidir. İ nç( ˝) iş areti ile gösterilir.

1inç = 25,4 mm dir. İ nçten daha küçük uzunluklar için 1/16, 1/32, 1/64, 1/128, 1/1000 inçlik bölüntüler kullanı lı r. İ nç değ erler metrik değ erlere çevrilmek istendiğ inde 25,4 sayı sıile çarpı larak milimetreye dönüş türülürler.

2.2. Çelik Cetveller Çelik cetvel ile çabuk ve kolay ölçme yapı labilir. Çelik cetveller 15cm ile 100cm arası nda imal edilmiş lerdir. Bölüntüleri mm ve inç ölçülerine göre yapı lmı ş tı r. Cetvelde mm’ ler kı sa çizgi, cm’ ler ise uzun çizgi ile belirtilmiş tir. 5 ve katlarıolan mm çizgileri ise normal mm çizgisine göre biraz daha yüksek yapı lmı ş tı r. İ nç bölüntülü çelik cetvelde ise 1inç çizgisi ve diğer ana inç çizgileri en yüksek, inçlerin yarı sı nıgösteren çizgiler daha kı sa, inç’in 1/16’sıçizgileri en kı sadı r.

10

Şekil 2.2: Çelik cetveller

Çelik cetvellerin düz, sertleş tirilmiş , esnek, baş lı klarıkonik uçlu gibi çeş itleri vardı r.

Esnek olanlarıince olup daha kullanı ş lı dı r. Esnekliğinden ötürü kavisli ve yuvarlak parçalardan da ölçü alı nabilir. Baş lı klıcetvellerde ölçü almak kolaylı k sağlar. Konik uçlu cetvel ise küçük kanalları n ve küçük deliklerin ölçülmesini kolaylaş tı rı r. Çelik cetvellerde ölçüyü okumak kadar ölçü almak da son derece önemlidir. Çelik cetvellerin sı fı r çizgisi ölçünün baş langı ç ucudur. Parça üzerinde dayanma yüzeyi varsa cetvelin uç kı smıburaya dayatı lı r. Eğ er dayanma yüzeyi yoksa cetvel ucu parça ile aynı hizaya yerleş tirilir. Baş parmağı mı zı n tı rnağ ıile cetvel üzerindeki bitişçizgisi belirlenir. Ölçü alı rken cetvel alı nan yüzeye dik olur ve okunurken göz hizası nda tam önümüze gelecek ş ekilde okunur.

2.2.1. Metrik Çelik Cetveller Metrik çelik cetvellerde her iki çizgi aralı ğı1 mm’ dir. Milimetrik bölüntünün kolay okunabilmesi için her 5 mm çizgileri uzun olarak iş aretlenmiş tir. On milimetre çizgilerinin üzerinde 1,2,3,4..... gibi santimetre rakamlarımevcuttur. Rakamlarıgeçen milimetre çizgileri sayı larak rakamlara ondalı k olarak ilave edilir veya tümü milimetreye çevrilir.

Şekil 2.3: Metrik çelik cetvel

2.2.2. İ nç Çelik Cetveller

Şekil 2.4: 1/16 İ nç bölüntülü çelik cetvel

11

İ nç çelik cetveller genelde 1/8, 1/16 ve 1/32 inç hassasiyetlerinde yapı lmı ş tı r.

Yukarı daki çelik cetvelde görüldüğ ü gibi 1/8 inçlik çelik cetvellerde 1 inç sekiz eş it parçaya bölünmüşve her bir çizgi aralı ğ ı na 1/8 inç denilmiş tir. 1 inç genelde 8, 16, 32, 64 ve 128 parçaya bölünüp anı lı r ve anı lı rken her bir çizgi aralı ğ ıkesirli olarak ifade edilir.

2.3. Sürmeli Kumpaslar 2.3.1. Görevi Daha hassas ölçülerin alı nması nda kullanı lan verniyer bölüntülü hassas bir ölçme aletidir. Derinlik, uzunluk, dı şve iç çap ölçmeye yarar. Kumpaslar ile milimetrenin 1/50 ye varan ölçüleri okunabilir, hatta dijital kumpaslarla bu oran 1/100 ölçüsüne çekilmiş tir.

Kumpasları n birçok çeş idi vardı r. Hepsinin de ortak görevi daha hassas bir ölçüm yapmaktı r.

Şekil 2.5: Kumpaslar

2.3.2. Yapı sı Kumpaslar genel yapıitibariyle iki kı sı mdan oluş ur. Bunlardan biri sabit çene ve ölçü cetveli, diğ eri hareketli çene ve sürgüdür.

Sabit çene ile hareketli çene kumpası n ölçü ağ ı zları nıoluş turur. Genellikle cetvelin üst kı smıinç, alt kı smımetrik bölüntülere aittir.

Sürgü ve hareketli çene tek parçadan oluş muş tur ve cetvel üzerinde hareket eder.

Sürgü üzerinde ve üstte inç değerler, altta metrik değ erler bulunur. Kı lı ç kı sı m sürgü ile birlikte hareket eder ve derinlik ölçümlerinde kullanı lı r. Kumpaslarda ayrı ca alı nan ölçünün bozulmamasıiçin bir tespit vidasıveya yaylımandal bulunur.

Şekil 2.6: Sürmeli kumpas

12

Şekil 2.7: Kumpası n kı sı mları

2.3.3. Kumpas ile Ölçü Alı nı rken Dikkat Edilmesi Gerekenler 

Parça üzerindeki çapaklar ve benzeri maddeler temizlenir.

Şekil 2.8: Kumpası n kullanı mı

    

Hareketli çene baş parmakla hareket ettirilerek parçaya yanaş tı rı lı r.

Küçük parçalar ölçülürken çenelerin orta kı smı na yerleş tirilir. İ nce kanalları n ve vida dişdiplerinin ölçülmesinde çenelerin ince kı sı mları ndan faydalanı lı r. İ ç çap veya iç ölçülerde iç ölçü çeneleri kullanı lı r. Ölçü alı rken çenelerin yüzeylere paralel ve tam yapı ş masısağ lanmalı dı r.

13

2.3.4. Metrik Kumpaslar Çelik cetvel ile 1mm’den daha küçük ölçüler okunamaz. Milimetrenin ara ölçüleri hassasiyetlerine göre 1/10mm,1/20mm,1/50mm’lik kumpaslarda sürgü bölüntüleri vardı r.

Hangi bölüntü ise onun karş ı tımetrik bölüntü üzerinde belirtilmişdurumdadı r.

Milimetre bölüntüsü ana cetvel üzerinde sı fı rdan baş lar. Ana cetveldeki her 10 mm çizgisinde sayı sal olarak cm rakamlarıvardı r. Okunurken bu ölçüler mm’ ye çevrilir.

Kumpası n çeneleri tam kapalıiken ana cetvel üzerindeki sı fı r çizgisi ile sürgülü cetvel üzerindeki sı fı r çizgisi tam çakı ş mı ş tı r.

Şekil 2.9: Metrik kumpasta 3 mm ölçüsünün okunması

Kumpas okunurken önce milimetre olarak ana cetveldeki değeri okunur. Sürgülü cetvelin sı fı r çizgisi, ana cetveldeki bir çizgiyle tam çakı ş mı ş sa bu uzunluk ölçünün tam değ eridir.

Şekil 2.10: Metrik kumpasta ana değerin okunması

Sürgülü cetvelin sı fı r çizgisi, ana cetvelde bir ölçüyü geçmişise bu ölçü yine tam kabul edilir, fakat küsuratıiçin sürgülü cetvele bakı lmalı dı r.

14

2.3.4.1. 1/10 mm Hassasiyetli Kumpas Bu kumpasları n çeneleri kapandı ğ ı nda sı fı r çizgileri çakı ş ı r. Ana cetvel üzerindeki 9mm’lik kı sı m sürgülü cetvelde 10 eş it parçaya bölünmüş tür. Sürgülü cetveldeki çizgilerin her birinin uzunluğ u 0,10 mm kabul edilmiş tir. 1/10 mm hassasiyetli kumpaslar milimetrenin onda birini ölçebilir.

Şekil 2.11: 1/10mm hassasiyetli kumpas

Şekil 2.12: 1/10mm hassasiyetli kumpasta 0.6mm ölçüsünün gösterilmesi

Sürgülü cetvelin sı fı r çizgisi ana cetvelde hangi değ eri geçmişise o değer tam kabul edilir. Küsuratıbelirlemek için sürgülü cetvele bakı lı r. Sürgülü cetveldeki kaçı ncıçizgi, ana cetvelden herhangi bir çizgiyle çakı ş mı ş sa, 0,10 ile çarpı larak ölçünün küsuratıda bulunmuş olur.

Şekil 2.13: 38.40mm

Şekil 2.14: 102.70mm

Sonuç olarak kumpas okunurken önce cetvel üzerindeki tam sayı lıkı sı m okunur. Daha sonra sürgülü cetvelden okunan ondalı k değ er, tam sayı nı n yanı na eklenir.

15

2.3.4.2: 1/20 mm Hassasiyetli Kumpas Bu kumpasları n çeneleri kapandı ğ ı nda da sı fı r çizgileri çakı ş ı r. Ana cetvel üzerindeki 19mm lik kı sı m sürgülü cetvelde 20 eş it parçaya bölünmüş tür. Sürgülü cetvelde çizgilerin her birinin uzunluğu 0,05 mm kabul edilmiş tir.

(1/20 = 0,05 “yüzde beş “)

Şekil 2.15: 1/20mm hassasiyetli kumpas

Sürgülü cetveldeki 1 rakamı0,10 mm’ yi, 2 rakamı0,20 mm’ yi gösterir. Bu rakamlar arası ndaki çizgiler 0,05 mm’ liktir.

Sürgülü cetvelin sı fı r çizgisi ana cetvelde hangi değ eri geçmişise o değer tam kabul edilir. Küsuratıbelirlemek için sürgülü cetvele bakı lı r. Sürgülü cetveldeki kaçı ncıçizgi, ana cetvelden herhangi bir çizgiyle çakı ş mı ş sa, 0,05 ile çarpı larak ölçünün küsuratıda bulunmuş olur.

Şekil 2.16: 18.90mm ve

102.40mm

1/10 mm hassasiyetli kumpastan tek farkısürgülü cetveli ile milimetrenin yirmide biri hassasiyetindeki ölçüleri ölçüyor olması dı r. Dolayı sı yla 1/10 mm hassasiyetli kumpastan daha hassas ölçü alabilir. Piyasada en çok kullanı lan kumpastı r.

16

2.3.4.3: 1/50 mm Hassasiyetli Kumpas Bu kumpasları n çeneleri kapandı ğ ı nda da sı fı r çizgileri çakı ş ı r. Ana cetvel üzerindeki 49mm lik kı sı m, sürgülü cetvelde 50 eş it parçaya bölünmüş tür. Sürgülü cetvelde çizgilerin her birinin uzunluğu 0,02 mm kabul edilmiş tir.

(1/50 = 0,02 “yüzde iki”) Bu kumpaslar 1/10 mm ve 1/20 mm hassasiyetli kumpaslardan daha hassaslardı r. İ leride markalama konusunda göreceğ iniz mihengir adı nıverdiğimiz verniyelli aletin hassasiyeti genelde 1/50 mm’ dir.

Şekil2.17: 1/50mm hassasiyetli kumpas

Bu kumpaslarda sürgülü cetvelin sı fı r çizgisi, ana cetvelde hangi değ eri geçmişise o değ er tam kabul edilir. Küsuratıbelirlemek için sürgülü cetvele bakı lı r. Sürgülü cetveldeki kaçı ncıçizgi, ana cetvelden herhangi bir çizgiyle çakı ş mı ş sa 0,02 ile çarpı larak ölçünün küsuratıda bulunmuşolur.

1/10 mm ve 1/20 mm hassasiyetli kumpaslardan tek farkısürgülü cetveli ile milimetrenin ellide biri hassasiyetindeki ölçüleri ölçüyor olması dı r. Dolayı sı yla diğ er kumpaslardan daha hassas ölçü alabilir.

2.3.5. İ nç Kumpaslar Kumpasları n üst kı smı ndaki bölüntüler inç ölçü almakta kullanı lı r. Ana cetvelin üst kı smı nda normal inç cetvel bölüntüleri vardı r ve aynımetrik kumpaslarda olduğ u gibi bu kumpaslarda da ilk önce sürgülü cetvelin sı fı r çizgisinin, ana cetvelde hangi çizgiyi geçtiğ ine bakı lı r. Sürgülü cetvel kı smı ndan okunan ölçü, ana cetvelde okunan ölçüye eklenerek ölçüm gerçekleş tirilir.

17

1/128 İ nç Hassasiyetli Kumpas Ana cetvelde 1 inçlik uzunluk 16 eş it parçaya bölünmüş tür. Her bir çizgi 1/16 inç ölçüsündedir. Bölüntülerin kolay okunabilmesi için çizgiler bir kı sa, bir uzun olarak çizilmiş tir. Sı fı rdan sonra gelen çizgiler 1/16, 2/16, 3/16, 4/16......inç olarak 16/16 ya kadar devam eder. 16/16=1 inçtir. İ nç ölçülerde değerler hep sadeleş tirilerek söylenir ve yazı lı r.

Şekil 2.18: 1/128 İ nç hassasiyetli kumpas

İ nç kumpaslarda çeneler tamamen kapalıiken sürgülü cetvelin sı fı r çizgisi ana cetvelin sı fı r çizgisiyle çakı ş ı r. Kumpası n çeneleri açı kken sürgülü cetvelin sı fı r çizgisi ana cetvelde hangi çizgiyle çakı ş mı ş sa tam değ er o ölçüdür. ( 3/16 , 7/16....gibi )

Şekil 2.19: 1/16 + 2/128 inç

Ana cetvel üzerinde 7/16 inçlik uzunluk, sürgülü cetvel üzerinde 8 eş it parçaya bölünmüş tür. Sürgülü cetvelde her bir çizgi aralı ğ ı1/128 inç kabul edilerek okunur. Bu çizgiler sı fı rdan sonra sı rası yla 1/128 , 2/128 , 3/128 , ……devam eder.

Sürgülü cetvel üzerindeki bu çizgilerden hangisi ana cetvelden her hangi bir bölüntü ile çakı ş mı ş sa bu değ er 16’lı k kı sma eklenir ve ölçü okunmuşolur.

18

2.3.6. Genel Ölçme Kuralları  Kumpas elimizin sı caklı ğı ndan bile etkilenen hassas bir ölçme aletidir.  Ölçü okunurken kumpas mutlaka göz hizası nda tutulmalıve çakı ş an çizgiler doğ ru tespit edilmelidir.  Iş ı k yönüne mutlaka dikkat edilmelidir. Yandan gelen ı ş ı kta okuma yapı lı yorsa hatalara neden olabilir.  Kumpas ile derinlik, uzunluk, iç ve dı şçap ölçümlerinde kumpası n uygun kı sı mları kullanı lmalı dı r.  Hareketli parçalardan ölçü kesinlikle alı nmaz.  Ölçü aleti ve ölçülecek parça temiz olmalı dı r.  Ölçme iş leminden önce ölçü aletinin doğ ruluğ u kontrol edilmelidir.

Şekil 2.20: Sürmeli kumpas

2.4. Ölçü Aletlerinin Bakı mı Ölçü yapı lan iş in temelidir. Ölçü aletleri bakı mlıve sağlamsa alı nan ölçü de o oranda sağ lı klıolur. Ölçü aletlerinden yüksek verim almak ve uzun süre sağlam kullanmak için aş ağ ı daki özelliklere mutlaka dikkat edilmelidir:  Ölçü aletleri, daima kesici alet ve takı mlardan uzakta tutulmalı dı r.  Ölçü aletleri, elde kullanı lmadı ğ ı zamanlarda yumuş ak bir zemin üzerine konulmalı dı r.  Ölçü aletleri, aş ı rısoğuk ve sı caktan, nem ve rutubetten, vurma, çarpma ve düş ürme gibi durumlardan korunmalı dı r.  İ ş i biten ölçü aleti mutlaka temizlenmelidir.  Kullanı lmayan ölçü aletleri mutlaka yumuş ak kı lı flarda veya özel kutularda birbirlerine temas etmeden saklanmalı dı r.

19

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları 







Öneriler

 Madde 2.2’ den yararlanı nı z.  Atölyelerde ve çevredeki iş letmelerde Metrik ve inç çelik cetveller ile parça bulunan çelik cetvellerden üzerinden ölçü alı nı z. yararlanı nı z  Öğretmeninize danı ş ı nı z  Öğretmeninize danı ş ı nı z 1/20 mm hassasiyetli metrik kumpası  Atölyelerde ve çevredeki iş letmelerde kullanı nı z. bulunan kumpaslardan yararlanı nı z  Madde 2.3.4.2. den yararlanı nı z  Öğretmeninize danı ş ı nı z  Madde 2.3.5. den yararlanı nı z 1/128 ” hassasiyetli İ nç kumpasıkullan  Atölyelerde ve çevredeki iş letmelerde bulunan kumpaslardan yararlanı nı z  Öğretmeninize danı ş ı nı z  Madde 2.3.3. den yararlanı nı z.  Plastik bir kumpas edinerek, sürekli pratik yapabilirsiniz.

Kumpas ile parça üzerinden ölçü al

20

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1-Çelik cetveller ölçü sistemlerine göre hangi gruplarda imal edilirler?

A) Metrik ve inç B) Milimetrik C) 1/128 inç hassasiyetinde D) Yalnı z inç (parmak) bölüntülü 2- Aş ağı daki 1/128 inç hassasiyetli kumpasta gösterilen değ eri bulunuz.

A) B) C) D)

1/16 + 3/128 inç 7/16 inç 14/16 + 5/128 inç 5/16 inç

3. Aş ağ ı daki 1/20 mm hassasiyetli kumpasta gösterilen değeri bulunuz.

A)15,35 mm B) 1.5 mm C) 155.30 mm D) 15,65mm

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarları yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

21

ÖĞRENME FAALİ YETİ –3 ÖĞRENME FAALİ YETİ -3

AMAÇ

Standart süre içerisinde, ölçü standartları na uyarak el testeresi ile parça kesebileceksiniz.

ARAŞTIRMA  

Okulumuz atölyelerinde ve çevrede değiş ik alanlarda faaliyet gösteren iş yerlerindeki kesici takı mları n ne amaçla kullanı ldı kları nıaraş tı rı nı z ve rapor haline getirip, sı nı fta sununuz.

“El testerelerini kimler, hangi iş lerde kullanı r?” araş tı rı nı z ve rapor haline getirip sı nı fta sununuz.

3. EL TESTERESİİ LE KESME Bir malzemeyi kesici araç kullanarak parçalara ayı rma iş lemine kesme iş lemi denir.

Kesme iş lemi talaş sı z ve talaş lıkesme iş lemi olmak üzere ikiye ayrı lı r. Testere ile kesme iş lemi talaş lıkesme iş lemidir. El testereleri sanayide oldukça kullanı m alanı na sahiptir.

3.1. Testereler 3.1.1. Testerenin Yapı sı

Şekil 3.1: El testeresinin kı sı mları

22

Şekil 3.2: El testeresi

El testeresi, testere kolu, testere laması , bağlantısomunlarıve bir saptan oluş ur.

Testere laması , testere koluna diş leri öne doğru bakacak ş ekilde takı lı r. Bağ lantısomunları sı kı larak lama gerdirilir.

3.1.2. Görevi Metal parçalarıkesmeye yarar. Metalden yapı lmı ş lardı r. Testere kolu(ağ aç veya plastikten) bir sap ve testere laması ndan oluş an kı sı mlarıvardı r. Zamanla kullanı mdan dolayıtestere lamalarıözelliğ ini kaybeder. Diş leri bozulur, kı rı lı r veya körelir. Bu tür lamalar sökülerek yenisi ile değ iş tirilir.

3.1.3. Kullanı ldı ğ ıYerler Endüstride her türlü metallerin demir boruları n kesilmesinde kullanı lı r. Otomotiv, sı hhi tesisat, metal ve makine bölümlerinde sı klı kla kullanı lan el testereleri ile metal kesim iş leri pratikleş tirilmiş tir.

Şekil 3.3: El testeresi

3.1.4. Testere Lamaları Molibdenli, karbonlu çelikten, tungstenli çelikten imal edilir. Isıiş lemine tabi tutularak sertleş tirilir. Parmaktaki (1 inç) dişsayı sıolarak sı nı flandı rı lı r. Bir parmak boyda 14, 18, 24 ve 32 dişsayı sıvardı r.

Şekil 3.4: Çapraz diş li lama

Şekil 3.5: Ondüle diş li lama

23

Kesme esnası nda testere laması nı n sı kı ş ması nıönlemek için, lamanı n dişkı sı mları ondüle diş li ve çapraz diş li olarak yapı lmı ş tı r.

Şekil 3.6: Testere laması

Yumuş ak malzemelerin kesilmesi iş leminde kalı n diş li, sert ve ince malzemelerin kesilmesinde ince diş li lamalar kullanı lı r.    

1 inç’te 14 dişolan lama yumuş ak çeliklerde, demir ve pirinç de kullanı lı r.

1 inç’te 18 dişolan lama yuvarlak çeliklerde ve köş ebent demirlerde kullanı lı r.

1 inç’te 24 dişolan lama metal borularda kullanı lı r.

1 inç’te 32 dişolan lama çelik levhalarda kullanı lı r.

3.1.5. Kesme İ ş leminde Dikkat Edilecek Hususlar Testerenin kayarak parça yüzeyini bozmamasıiçin parça üzerine testerenin keseceğ i yere testere ağ zıaçı lı r. Bu iş lem için bir eğe veya doğ rudan testere kullanı lı r.

Baş parmağı mı zı n tı rnağ ıtestere laması na teğ et olacak ş ekilde tutulur ve lama yüzeyine dayandı rı larak testere ağzıaçı lı r.

Şekil 3.7: El testeresi ile kesme

Kesme sı rası nda, testere ileri itilirken hafif bastı rı lı r, geriye serbest çekilir. Kesici diş ler öne doğru baktı ğ ıiçin testere ileri giderken keser, geri gelirken diş lerin arası ndaki talaş larıboş altı r.

Kesme yapı lı rken testere kolu belirli hı zda ve tüm lama boyunca hareket ettirilir. Sert malzemelerin kesiminde yavaşhareket ettirilmesi gereklidir.

Kesme sı rası nda testere kolu 5–10 derece açıyapacak ş ekilde öne doğru eğilmelidir.

Diş ler öne doğru baktı ğ ıve testere ileri doğru giderken kesim yaptı ğıiçin talaş lar ön taraftan yere dökülecektir.

24

3.2. Anahtarlar 3.2.1. Görevleri ve Malzemesi Cı vata, somun ve benzeri birleş tirme elemanları nı n sökülmesinde ve sı kı lması nda kullanı lan takı mlardı r. Anahtarlar uzun ömürlü olmalarıiçin alaş ı mlıtakı m çeliğinden imal edilir ve yüzeyleri krom ile kaplanı r. Anahtar ağzı nı n aş ı rıkuvvetlerle zorlanması nıönlemek için, anahtar boyu, sı kacağ ıvida baş ı na uygun özellikte yapı lı r.

3.2.2. Çeş itleri ve Kullanı ldı ğıYerler Anahtarları n ağı z ölçüleri mm ve inç olarak yapı lı r. Ölçüleri mm olan anahtarlara metrik, ölçüleri inç olarak yapı lan anahtarlara inç anahtar denir.

Anahtar ağ ı z ölçüleri cı vata ve somunu rahatça kavramasıiçin, normal ölçüsünden biraz büyük yapı lmı ş tı r. Ölçüler anahtar sapıüzerinde yazı lmı ş tı r. Değiş ik iş lerde kullanı lmak üzere farklıbiçimlerde anahtarlar üretilmiş tir.

3.2.2.1. Açı k Ağ ı zlıAnahtarlar Her iki ağ zıda açı k olduğundan hortum ve boru rekorlarıgibi yerlerde kullanı lı r.

Diğer anahtarları n kullanı lamadı ğıyerlerde kullanı lmalarıgerekir. Aş ı rızorlamalarda ağı z kı sı mları açı larak büyür ve işgöremez hale gelir.

3.2.2.2. Yı ldı z Anahtarlar Yı ldı z anahtarlar 6 ve 12 köş eli olarak yapı lmı ş tı r. Özel durumlar hariç, sı kma ve sökme iş lemlerinin tümünde yı ldı z ve lokma anahtarlar kullanı lı r.

3.2.2.3. Yarı m Yı ldı z (Kombine) Anahtarlar Bu tip anahtarları n bir tarafıaçı kağ ı zlı , bir tarafıyı ldı zş eklinde yapı lmı ş tı r. Her iki anahtarı n seri bir ş ekilde kullanı lacağ ıyerlerde pratik bir çalı ş ma sağ lar.

3.2.2.4. Lokma Anahtarlar Lokma anahtarlar, lokma ve lokma kolundan meydana gelir. Sı kma ve sökme iş lerinde, diğ er bütün anahtarlara tercih edilen anahtarlardı r. Lokma anahtarlar da aynı yı ldı zlar gibi, 6 veya 12 köş eli yapı lı r. Standart lokmaları n yanı nda buji lokmasıdenilen uzun boylu lokmalar da vardı r.

Lokma anahtarlar lokma kolları na takı larak kullanı lmaktadı r. Lokma kolu olarak cı rcı r, ara kol, T kol, fı rdöndü, mafsallıkol gibi parçalar üretilmiş tir. Sökülecek anahtarı n durumuna göre bu lokma kolları ndan bir tanesi lokmaya takı larak iş lem gerçekleş tirilir.

3.2.2.5. Allen Anahtarlar Anahtar ağ zıgömme olan cı vata ve vidaları n sı kı lma ve sökülme iş lemlerinde kullanı lı r. L ş eklinde ve genelde altı gen lokma uçlu yapı lı r.

25

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETLERİ İ ş lem Basamakları

Öneriler



 Kesilecek parçadan eğe ile kesme  kanalıaçı nı z.



El testeresi ile kesiniz.



Aş ı nmı ştestere laması nı değ iş tir

    

26

Madde 1.5’ den yararlanı nı z.

Atölyelerde ve çevrede bulunan üçgen eğ elerden ve testerelerden yararlanı nı z. Öğretmeninize danı ş ı nı z.

Madde 1.5’ den yararlanı nı z. İ şkazaları na karş ıönlem alı nı z. Öğretmeninize danı ş ı nı z.

Madde 1.4’ ten yararlanı nı z.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1. El testereleri hangi kı sı mlardan oluş ur?

A) Gövde, testere kolu, testere sapı B) Testere laması , lama yayı , lama sapı C) Kesici diş ler, lama gövdesi, testere kolu D) Testere kolu, testere laması , bağlantısomunları , sap 2. Testere laması takı lı rken nelere dikkat edilir?

A) Kesici diş ler arkaya doğru bakmalı dı r.

B) Kesici diş ler öne doğ ru 5–10 derece eğik bakmalı dı r C) Kesici diş ler öne bakmalı , lama düz ve gergin olarak sı kı lmalı dı r D) Kesici diş ler arkaya bakmalı , lama gevş ek sı kı lmalı dı r.

3. El testeresi ile parça kesilirken nelere dikkat edilir?

A) Testere kolu öne doğru 5–10 derece eğ ik bakar, ileri sürerken hafif bastı rı lı r, geriye serbest çekilir.

B) Arkaya doğ ru kuvvetlice bastı rı lmasıgerekir C) Öne ve arkaya doğru sürülürken çok baskıuygulanı r D) Arka tarafa 5–10 derece yatı rı larak kesme yapı lı r.

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarları yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

27

ÖĞRENME FAALİ YETİ –4

AMAÇ

ÖĞRENME FAALİ YETİ -4

Standart süre içerisinde ölçü standartları na uyarak markalama yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA 

Markalama aletlerini kimlerin, ne amaçlarla kullandı ğ ı nıaraş tı rı nı z ve rapor haline getirip sı nı fta sununuz.

4. MARKALAMA İ ŞLEMİ 4.1. Markalama 4.1.1. Markalamanı n Tanı mıve Önemi Kâğ ı t üzerindeki çizilen teknik resmi, gerekli aletleri kullanarak iş lenecek parça üzerine çizme iş lemine markalama denir.

Markalama, iş leme kalitesine etkisi açı sı ndan çok önemlidir. Çizilen çizgiler düzgün olursa yapacağ ı mı z iş i o ölçüde düzgün iş leyebiliriz. Doğ ru ölçülerde markalanmı şbir iş parçası , doğru olarak iş lenir ve hem malzeme hem de zamandan tasarruf edilmişolur.

4.1.2. Markalama Aletleri 4.1.2.1. Çeş itleri ve Görevleri

Şekil 4.1: Pleyt

Pleyt: Tesviyeciliğin ve markalamanı n temel aletidir. Yüzeyleri hassas olarak düzeltilmişkare, dikdörtgen veya yuvarlak ş ekillerde yapı lmı ş tı r. Pleyt yüzeyinin daima temiz ve düzgün olmasıgerekir. Pleyt kullandı ktan sonra yüzeyi temizlenip yağlanarak varsa tahta kapaklarıkapatı lı r.

28

Şekil 4.2: Mihengir

Mihengir: Tabanı ndan pleyt yüzeyinde kaydı rı larak kullanı lı r. Parçaları n yüzeylerine çizgi çizmekte kullanı lı r. Çelik Cetvel: Ölçü almakta kullanı lı r. Metrik ve inç olanlarıvardı r.

Göz Taş ı(Bakı r Sülfat): Parçaları n yüzeyini boyamakta kullanı lı r. Göz taş ıile suyun karı ş ı mı ndan meydana gelen sı vı ya bakı r sülfat (CuSO4) denir. Parçaları n yüzeyine sürüldüğ ünde yüzeyi bakı r rengine boyar.

Destek Parçası :İ şparçaları nımarkalarken desteklemek için kullanı lı r. Çizecek: Ucu sivriltilmişve sertleş tirilmişmalzemeden yapı lmı ş tı r. Parçaları n yüzeyini çizmekte kullanı lı r.

Şekil 4.3: Çizecek

Nokta: Metal yüzeylere nokta vurmakta kullanı lı r. Ucu sertleş tirilip sivriltilmiş tir. Uç açı larıgenellikle 60–70–90’ dı r. Büyük açı lınoktalar delinecek yerlerin merkezlerini belirlemede, küçük açı lınoktalar ise çizgilerin kaybolmamasıiçin yapı lan markalama iş lemlerinde kullanı lı r.

Şekil 4.4: Nokta

29

Pergel: Parçaları n üzerine daire ve yay çizmek için kullanı lı r. Ayrı ca bir ölçünün diğ er bir yere taş ı nması nda ve merkezlerin bulunması nda kullanı lı r.

Gönye: Birer kontrol aletidir. 30–45–60–90–120 derece olanlarıvardı r.

Şekil 4.5: Gönye

Çekiç: Keski, zı mba ve nokta gibi parçalarıkullanmaya yarar. Eğme, bükme ve ani darbe gerektiren iş lemlerde kullanı lı r.

Şekil 4.6: Çekiç

4.1.2.2. Malzemesi Markalama aletleri hassas ve kaliteli aletler olmalı dı r. Parçada iz bı rakan uçlar, çelikten yapı lmı şve sertleş tirilmiş tir. Özellikle üzerinde ölçü bölüntüleri bulunan aletler kaliteli çelikten yapı lmı ş tı r.

4.1.2.3. Kullanı ldı ğ ıYerler Markalama aletleri, makine, metal ve kalı p sektörü olmak üzere sanayide oldukça yaygı n kullanı m alanı na sahiptir. İ ş lenecek parçaları n referans ölçülerinin çizilmesinde, delinecek deliklerin merkezlerinin iş aretlenmesinde kullanı lı r. Otomotiv sanayinde de kullanı lan markalama aletleri, iş lemlerimizde bize çok kolaylı klar sağlar.

30

4.1.3. Markalamada Dikkat Edilecek Hususlar Markalama yapı lacak yüzeye, markalama çizgilerinin görünmesi için göztaş ısürülür.

Göztaş ısürülecek yüzey, kirden ve pastan arı ndı rı lmı şolmalı dı r. Göztaş ısürerken göztaş ı nı n deriye ve göze temas ettirilmemesi gerekmektedir.

Göztaş ı kurumadan iş parçaları pleyt üzerine alı nmamalı ve markalama yapı lmamalı dı r. Çizgilerin daha düzgün olmasıiçin parça kenarlarıçapaktan temizlenmeli ve çizgiler dengeli bir ş ekilde dikkatle çizilmelidir.

Şekil 4.7: Noktalama

Destek parçası nı n parçalarıdesteklemek için kullanı lması , çizgilerin temiz ve düz çizilmesini kolaylaş tı rı r. Mihengirin çizici ucu parçaya tam temas ettirilmeli ve kesin net çizgiler bir defada çizilmelidir. Çizecek nokta gibi elemanları n uçlarıbilenmeli, sivri olmayan uçlarla markalama yapı lmamalı dı r. Nokta vurma iş leminde, parça pleyt üzerinde değ il, örs üzerinde noktalanmalı dı r. Çekiç ile noktaya bir kere hafifçe vurulmalı dı r.

Markalama aletleri iş lem bittikten sonra, temizlenerek ayrıayrıyerlerde korunmalı dı r.

Pleytlerin üzeri biraz yağ lanmalı , tahta veya karton kapaklarıkapatı lmalı dı r.

31

UYGULAMAFAALİ FAALİ YETİ UYGULAMA YETLERİ Öneriler

İ ş lem Basamakları

 Atölyelerde ve çevrede bulunan eğelerden yararlanı nı z  Öğretmeninize danı ş ı nı z.



İ şparçası nı n kenar ve köş elerindeki çapaklarıtemizleyiniz.



Göztaş ısürülüp markalama yapı lacak  yüzeyi zı mpara ile temizleyiniz.   Markalanacak yüzeyi boyayı nı z. 







Markalamanı n niteliğ ine göre yüzeyleri markalama aletleri ile markalayı nı z.

Markalanmı şyüzey çizgilerini noktalayı nı z.

Öğretmeninize danı ş ı nı z

Öğretmeninize danı ş ı nı z Madde 4.1.2.1’den yararlanı nı z.

Gözlerinizi ve cildinizi göztaş ı yla temas ettirmeyiniz, temas ederse bol su ile yı kayı nı z.  Öğretmeninize danı ş ı nı z  Madde 4.1.2. ve 4.1.3’den yararlanı nı z.  Markalama aletlerinden yararlanı nı z.  Öğretmeninize danı ş ı nı z  Madde 4.1.3’den yararlanı nı z.  Noktayı delik ekseninin tam ortası na vurunuz  Çizgiler noktalanacaksa, nokta çizgiye teğ et, iş lenip atı lacak kı sma vurulur.

32

ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ RME Bu faaliyet kapsamı nda hangi bilgileri kazandı ğı nı zı , aş ağ ı daki sorularıcevaplayarak belirleyiniz.

OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1. Aş ağ ı dakilerden hangisi bir markalama aletidir?

A) Keski B) Mihengir C) Matkap

D)Zı mpara taş ı

2. Üzerine parçaları n konulup markalandı ğı , düz zemine sahip markalama aleti nedir?

A) Örs B) Masa C) Pleyt D) Zı mpara 3. Aş ağ ı daki markalama aletlerinden hangisi parçada iz bı rakmaz?

A) Çelik pergel B) Mihengir C) Çizecek D) Çelik cetvel DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarları yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

33

ÖĞRENME FAALİ YETİ –5 ÖĞRENME FAALİ YETİ -5 AMAÇ AMAÇ Standart süre içerisinde ölçü standartları na uyarak düzgün yüzey kalitesi ile metal parçalarıeğ eleyip parça alı ş tı rabileceksiniz.

ARAŞ TIRMA ARAŞTIRMA  

Eğ e çeş itlerini ve piyasada eğeleri kimlerin, ne amaçlarla kullandı ğ ı nıaraş tı rı nı z ve rapor haline getirip sı nı fta sununuz.

Parça alı ş tı rmak neye denir? Araş tı rı nı z ve rapor haline getirip sı nı fta sununuz.

5. EĞELEME VE PARÇA ALIŞTIRMA 5.1. Eğ eler 5.1.1. Görevi Metal parçaları n üzerinden talaşkaldı rarak istediğimiz ş ekli vermek üzere yardı mcı olan el aletleridir. Üzerindeki diş ler yardı mıile metal parçaları n yüzeyinden talaşkopararak çalı ş ı r.

Şekil 5.1: Eğenin kı sı mları

Eğeler ana yapıitibarı yla gövde ve kuyruk olmak üzere iki kı sı mdan oluş ur. Gövde üzerinde her iki yüzeyde kesici, talaşkaldı rı cıdiş ler vardı r. Kuyruk kı smıeğeye bir sap takmaya yarar. Eğ e saplarıgünümüzde sert plastikten imal edilmektedirler. Eğenin büyüklüğüne göre, uygun boyda sap takı larak kullanı lmalı dı r.

34

Şekil 5.2: Eğeler

5.1.2. Malzemesi Eğeler karbon çeliğ inden yapı lmı ş tı r. Çeş itli büyüklüklerde ve profillerde olabilir.

Esneme payıolmadı ğ ıiçin kı rı lgandı r. Sert malzemeden yapı ldı ğ ıiçin hiçbir zaman iki eğe üst üste gelecek ş ekilde konulmamalı dı r. Ölçü ve kontrol aletlerinden uzak tutulmalı dı r.

Şekil 5.3: Lama ve üçgen eğe

Eğenin yüzeyindeki diş ler özel bir diş leme kalemi ile açı lı r. Bu kalem etkisiyle ezilen malzeme yukarıkalkarak kesici ağ ı zları n oluş ması nı sağ lar.

Eğelerin diş leri alüminyum, pirinç… vb malzemelere sürülürse diş lerin içi hemen dolar ve eğ e özelliğ ini kaybeder. Bundan dolayıyumuş ak malzemeleri eğ elemek için, kesici diş leri frezede açı lmı şözel eğeler yapı lmı ş tı r. Bugün çelik iş lemek için kullanı lan eğ e diş leri bile frezede açı labilmektedir.

5.1.3. Çeş itleri ve Kullanı ldı ğıYerler Piyasada kullanı m amaçları na ve eğelenecek malzemelerin özelliğine göre birçok eğe çeş idi vardı r. Bu eğeler aş ağ ı daki gibi gruplara ayrı lı rlar:

35

5.1.3.1. Kesitlerine Göre Eğeler  Lama eğ e: Düz yüzeyleri eğ elenmesinde kullanı lan eğ elerdir.

Şekil 5.4: Lama eğe

 Kare eğ e: Köş eli deliklerin eğ elenmesinde ve iç yüzey eğ elemede kullanı lı r.

Şekil 5.5: Kare eğe

 Üçgen eğ e: İ ç köş elerin eğ elenmesinde, vida diş lerinin temizlenmesi gibi iş lerde kullanı lı r.

Şekil 5.6: Üçgen eğe

 Yuvarlak eğ e: Delik iş lerinin iş lenmesinde ve benzer iş lerde kullanı lı r.

Şekil 5.7: Yuvarlak eğe

 Balı ksı rtıeğe: Genellikle içbükey yüzeylerin eğ elenmesinde kullanı lan eğelerdir.

Şekil 5.8: Balı ksı rtıeğe

36

 Trapez eğ e

 Bı çak eğe

Şekil 5.9: Trapez eğe

Şekil 5.10: Bı çak eğe

5.1.3.2. Diş lerinin Şekline Göre Eğeler  Tek sı ralı eğe: Çelik ve sert madenlerin eğ elenmesinde kullanı lı r.  Çift sı ralıeğ e: Çelikler ve pirinç gibi sert malzemelerin eğ elenmesinde kullanı lan eğ e çeş ididir.  Kavisli diş li eğ e: Sı kı ş tı rı lmı şkâğı t veya duralumin malzemelerin eğ elenmesinde kullanı lı r.  Törpü diş li eğ e: Bu eğ elere ahş ap eğ esi de denilmektedir. Ağaç ve benzeri yumuş ak malzemelerin eğ elenmesinde kullanı lı r.

5.1.3.3. Diş lerinin Büyüklüğ üne Göre Eğeler  Kaba eğ eler  Orta kaba eğ eler  İ nce diş li eğeler Eğeler kullanı m amaçları na uygun olarak kabadan inceye doğ ru çeş itli diş büyüklüklerinde imal edilmiş lerdir. Eğ enin yüzeyinde 1 cm de bulunan dişsayı sıeğe diş lerinin büyüklüğ ünü belirler.

Kaba eğeler eğelemede bol ve kalı n talaşçı kartarak parçayıaş ı ndı rı r, fakat parça yüzeyi pürüzlü olur. Eğ e diş leri inceldikçe parçadan kopartı lan talaşmiktarıazalı r ama parçanı n yüzey kalitesi artar.

37

5.1.4. Eğelerin Kullanı lması nda Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar İ ş lenecek parça boyutuna, malzemesine ve istenilen yüzey kalitesine göre eğe seçilmelidir. Herhangi bir eğ eyi kullanmadan önce sapı nı n sı kıbir ş ekilde geçmişolması na dikkat edilmelidir. Sapsı z eğ e kesinlikle kullanı lmamalı dı r. Kuyruk kı smıçalı ş an kiş inin eline batabilir. Plastik saplar önce kaynar suyun içinde ı sı tı lı p sonra eğeye geçirilirse sapları n çatlamasıönlenir. Yerine sağlam oturtulmamı ş , gevş ek, çatlak ve kı rı k eğ e saplarıile çalı ş mak işkazaları na sebep olur. Eğeye sap takı lı rken eğ e sol el ile tutulur. Eğ e sapı kuyruğa takı ldı ktan sonra, ağaç tokmakla vurularak yerine çakı lı r.

Eğelenecek parçalar mengeneye bağlanı rken mengene ağ zı na mümkün olduğ u kadar yakı n bağlanı r. Eğ elenecek kı smı n mengene ağı zları ndan yaklaş ı k 5 mm yukarı da kalması yeterlidir. Mengene ağ zı ndan çok dı ş arı da bağlanan parçaları n eğ elenmesinde dikkat dağ ı lı r, titreş im artar ve rahatsı z edici sesler çı kar.

Eğe yapı lacak yüzey özel durumlar hariç yere paralel olarak mengeneye bağ lanmalı dı r. Eğ elemeye baş lanı rken sol ayak ileri, içe doğru hafif bükük, sağayak biraz geride ve vücuda destek olacak ş ekilde, mengenenin 45 derece solunda eğ eleme pozisyonu alı nı r.

Büyük eğelerde eğ e sapısı kı ca kavranmalı , eğe sapı nı n arka kı smısağavucun çukuruna dayanmalı , baş parmak üstte, iş aret parmağıalta gelecek ş ekilde tutulmalı dı r. Sol el avucunun kabarı k kı smıeğ enin ucuna konmalı , parmaklar hafifçe eğilmeli fakat eğenin ucunu sarmamalı dı r. Küçük eğ eler tek elle de tutulup eğeleme yapı labilir.

Eğeleme iş lemi sı rası nda eğe ileri giderken parçadan talaşkopartı r. Sağel ile ileri sürülürken aynızamanda sağve sol el üzerine eş it bası nç uygulanmalı dı r. Eğ e normal bir hı zda ve eğ e yüzü boyunca parça yüzeyine sürtülür. Eğe geri çekilirken parçadan uzaklaş tı rı lmaz parça yüzeyinde, bir baskıuygulanmadan çekilir. Böylece diş ler arası na giren talaş ları n dökülmesi sağ lanı r. Genişyüzeylerin eğ elenmesinde eğ e ucu parçanı n solundan harekete baş lar, eğ enin sonu geldiğ inde parçanı n sağ ı na gelinmişolur yani çaprazlaması na eğ eleme yapı lı r.

Parçayıaçkı layarak eğ elemek için eğe iki elimizle gövde boyunca tutularak yere paralel olarak parçaya sürtülür. Eğe ile sürekli açkıyapı lmamalı dı r. Devamlıaçkı lanan yüzey ya çukur ya da bombeli olur.

NOT: Eğ eler ve iş lenen parçalar kesinlikle yere düş ürülmemelidir.

Eğelenen yüzeye yağ lıve kirli elle dokunulmaz. Yumuş ak metaller eğ elenirken ince eğe kullanı lmaz. Böyle malzemeler eğelenirken eğe diş leri arası na tebeş ir sürülür. Eğe diş lerinin arası na dolan tebeş ir, yumuş ak metalin eğ e diş lerine sı vanması nıönler ve iş lem sonunda eğ e diş lerinin temizliğ ini kolaylaş tı rı r. Diş leri talaşparçaları yla dolan eğe tel fı rça ile temizlenmeli yağlıveya kirli bı rakı lmamalı , aynızamanda kı rı lgan olduğ undan levye olarak kullanı lmamalı dı r. Eğ eleme iş lemi bittikten sonra eğ eler geliş igüzel masa üzerine bı rakı lmamalıayrıayrıyerlerde muhafaza edilmelidir. Eğ eler kesinlikle ölçü ve kontrol aletlerinden uzakta tutulmalı dı r. Çekiç gibi kullanı lmamalı dı r.

38

5.2. Yüzey Kontrol Aletleri 5.2.1. Gönyeler Gönyeler, eğelenen yüzeylerin düzgünlüğünün kontrolünde ve birbirine komş u kenarları n açı ları nı n ayarlanması nda kullanı lan genellikle çelikten yapı lmı şhassas aletlerdir.

Değiş ik açıdeğ erleri ve özellikleri olan gönyeler yassıgönye, ş apkalıgönye, kı l gönye, sabit açı lıgönye, ayarlı gönye ve merkezleme gönyesi gibi çeş itlere ayrı lı r.

Şekil 5. 11: Kı l gönye

Şekil 5.12: Gönye ile kontrol ve markalama

Kı l gönyeler yüzey kontrol iş lemlerinde sı k olarak kullanı lı r. Gönye ile yüzey kontrolü yapı lacak parça, mengeneden sökülerek göz hizası nda ı ş ı k karş ı dan gelecek ş ekilde kontrol edilmelidir. Gönye ile parça arası ndan sı zan ı ş ı ğı n durumuna göre eğe yapı lacak kı sma karar verilir.

Şekil 5.13: Değiş ik özelliklerde gönyeler

5.2.2. Yüzey Kontrol Mastarları Gönye ile yüzey kontrolünün yapı lamayacağı , daha büyük parçalarda kullanı lan, çelikten yapı lmı şdüz araçlardı r. Bu araçlar, büyük yüzeylerin üzerine konularak sentil adı verilen alet yardı mı yla yüzeylerin çarpı lma ve eğiklik miktarlarıölçülür.

39

5.3. Parça Alı ş tı rmak Otomotiv ve talaş lıimalat sanayisindeki iş lemlerde bazen arı zalıparçaları n sökülüp yerlerine parça yapı lmasıgerekmektedir. Bu parçaları n yerlerine uyması , takı lacağıyerde sorunsuz bir ş ekilde çalı ş abilmesi için yerlerine alı ş tı rmak gerekir.

Yerlerine düzgün ş ekilde alı ş tı rı lamamı şparçalar daha sonra çok daha büyük parçaları n arı zalanması na sebep olabilir.

5.3.1. Parça Alı ş tı rma Mastarları İ ki paralel yüzey arası ndaki ölçünün ayarlanması nda kullanı lan özel yapı lmı ş mastarlardı r. Özellikle iç yüzey eğ eleme iş lemlerinde kullanı lı rlar. Çelikten yapı lmı ş tı r.

5.3.2. İ ç Yüzey Eğelemede Dikkat Edilecek Noktalar Çürütülmüşbir iç yüzeyin eğ elenmesinde, istenilen yüzey kalitesi, açı lar ve talaş miktarıdikkate alı narak eğ e seçimi yapı lı r. 90 derecelik iç köş elerde kare ve üçgen eğ elerin kullanı lmasıolumlu sonuçlar verir.

Eğe boyutuna göre dikkatli bir ş ekilde tutulmalı , eğ er parça alı ş tı rma yapı lacaksa iç yüzeye oturacak parçanı n tatlısı kıbir ş ekilde yerine oturmasısağ lanmalı dı r. Lama eğe ile eğeleme yapı lacaksa eğ enin diş siz kenarı , komş u kenara yaslanarak taban eğelenmelidir.

40

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları  

Madde 5.1.4’den yararlanı nı z.

Atölyelerde ve çevrede bulunan eğelerden yararlanı nı z.



Öğretmeninize danı ş ı nı z



Mengeneler faaliyetinden yararlanı nı z.

Parçadaki çapaklarıeğ eyle temizleyiniz.

 

Öğretmeninize danı ş ı nı z.

Madde 5.1.4’ten yararlanı nı z.

Düz dı şyüzey eğeleyiniz.

  

Öğretmeninize danı ş ı nı z Madde 5.1.4’ten yararlanı nı z.

Atölyelerde ve çevrede bulunan eğelerden yararlanı nı z.

Markalama aletlerinden yararlanı nı z.



Eğ e sapı nıdeğiş tiriniz.



Parçalarıeğ elenecek duruma göre mengeneye bağlayı nı z.





Öneriler





Pah kı rı nı z.

      



Yarı m yuvarlak yüzey oluş turunuz.



Her iş lem sonunda yüzeylerin  düzgünlüğ ünü gönyeler ya da kontrol  mastarlarıile kontrol ediniz.

Parça alı ş tı rı nı z. 



41

(1.

faaliyet)

Öğretmeninize danı ş ı nı z.

Madde 5.1.4’ten yararlanı nı z.

Pah kı rı lacak yüzeyi zemine paralel bağ layı nı z.

Markalama aletlerinden yararlanı nı z. Öğretmeninize danı ş ı nı z Madde 5.1.4’ten yararlanı nı z.

Markalama aletlerinden yararlanı nı z. Öğretmeninize danı ş ı nı z Madde 5.2’ den yararlanı nı z.

Madde 5.3’ den yararlanı nı z.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME Bu faaliyet kapsamı nda hangi bilgileri kazandı ğı nı zı , aş ağ ı daki sorularıcevaplayarak belirleyiniz.

OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1. Eğ eler hangi malzemeden yapı lı rlar?

A) Alüminyum alaş ı mı B) Karbon çeliğ i C) Pirinç D) Su çeliği 2. Aş ağ ı dakilerden hangisi kesitlerine göre eğ e çeş itlerinden birisidir?

A) Kaba eğ e B) Çift sı ralıeğ e C) Üçgen eğe D) İ nce diş li eğe 3. Yüzeylerin düzgün, komş u kenarları n uygun açı da olduğunu anlamamı za yarayan aletlere ne ad verilir?

A) Gönyeler B) Teleskopik mastarlar C) Çelik cetveller D) Çelik pergeller

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarları yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

42

ÖĞRENME FAALİ YETİ –6 ÖĞRENME FAALİ YETİ -6

AMAÇ

Standart süre içerisinde ölçü standartları na uyarak düzgün yüzey kalitesi ile el aletlerini bileyebileceksiniz.

ARAŞ TIRMA ARAŞTIRMA  

Uçlarıbilenebilen el aletlerinin hangi aletler olduğ unu araş tı rı nı z ve rapor haline getirip sı nı fta sununuz.

Zı mpara taş larısanayide hangi amaçlarla kullanı lı r? Araş tı rı nı z ve rapor haline getirip sı nı fta sununuz.

6. ZIMPARA TAŞLARI VE EL ALETLERİ Nİ N Bİ LENMESİ

Şekil 6.1: Zı mpara taş ıtezgâhı

6.1. Zı mpara Taş ları 6.1.1. Tanı mı Zı mpara taş ı , üzerinde pek çok kesici ağ ı z bulunan aş ı ndı rı cıgranüllerin yapı ş tı rı larak bir araya getirildiğ i ve talaşkaldı rarak aş ı ndı rma iş lemi yapan bir alettir.

Genellikle hassas makine parçaları nı n iş lenmesinde, dökümden çı kmı şparçaları n temizlenmesinde, kaynak yerlerinin düzeltilmesinde, sertleş tirilmişparçalar veya sert madenlerin iş lenmesinde, çeş itli iş lerin kesilmesinde, kesici aletler ve el aletlerinin bilenmesinde kullanı lı r.

Yaptı klarıiş in türüne ve taş lanacak malzemenin özelliğ ine göre çeş itli özellik ve biçimlerde zı mpara taş larıyapı lmı ş tı r.

43

6.1.2. Çeş itleri ve Özellikleri 6.1.2.1. Aş ı ndı rı cı Malzemenin Cinsine Göre Zı mpara Taş ları Doğ al Zı mpara Taş ları

Yapay Zı mpara Taş ları

Doğ al Korund Kuvars Kösele Taş ı Elmas

Korund Elektrokorund Karborundum

Zı mpara taş ları nı n malzemesi, parçalarırahat iş leyebilecek sert maddelerden oluş maktadı r. Taşmaddelerinin birleş tirilmesinde, seramik, kauçuk ve suni reçineli birleş tirme maddeleri kullanı lı r.

Seramik birleş tirme maddeleri taş a sertlik ve gevreklik verir. Kauçuk ve suni birleş tirme maddeleriyle üretilen taş lar, ince kesitli ve esnektir.

6.1.2.2. Tane Büyüklüğüne Göre Zı mpara Taş ları Kesici ve aş ı ndı rı cımaddeler çeş itli iş lemlerden geçirildikten sonra kalan tane büyüklüğüne göre sı ralanı r. Zı mpara taş ı nıoluş turan aş ı ndı rı cımaddeler, değ iş ik ölçülerdeki eleklerle elenir. Eleklerin gözlerinin büyüklüğ ü elenen maddelerin de büyüklüğ ünü belirler.

Maddelerden boyutu büyük olanlar, yüzey kalitesinin fazla aranmadı ğ ıfakat kuvvetli aş ı ndı rma istenen taş larda kullanı lı r. Tane büyüklüğü küçüldükçe, taş ı n iş lediği yüzey kalitesi artar fakat talaşalma miktarlarıazalı r. Taş lara eleklerin 1 inç karedeki delik sayı sı kadar değ er verilir. Örneğin 1 inç kare yüzey üzerinde 80 delik olan bir yüzeyden geçen tanelerin büyüklüğ ü 80’dir.

TANE BÜYÜKLÜĞÜ

İ ŞARETİ

İ ŞLEDİ Ğİ YÜZEYİ N EŞDEĞERİ

AÇIKLAMA

8–10–12–14

Çok Kaba

Törpü

Kaba İ ş ler

16–18–20–24

Kaba

Kaba Eğ e

Kaba İ ş ler

30–36–40

Orta

Orta Kaba Eğ e

Genel İ ş ler

46–50–60–70

İ nce

Yarıİ nce Eğ e

Yuvarlak, iç ve yüzey taş lama

80–100–120–140

Oldukça ince

İ nce Eğe

Kesici aletlerin keskin bilenmesi

180–220–250–280– 320–400–500

Çok İ nce

Raspa

Çok parlak taş lama

44

6.1.2.3. Şekillerine Göre Zı mpara Taş ları Yapı lacak iş in özelliğ ine göre değ iş ik ş ekillerde zı mpara taş larıimal edilmiş tir. Bu taş lar düz, tabak, çanak, saplı , sapsı z zı mpara taş larıolarak isimlendirilirler.

6.1.3. Zı mpara Taş ıEtiketinin Okunması Bir zı mpara taş ı nı n tüm özellikleri taşüzerinde bulunan etikette yazı lı dı r. Etikette bulunan değerlerin anlamları aş ağı dadı r.

NK Aş ı ndı rı cı

60 Tane büyüklüğ ü

S

7

Sertlik

Doku

Ke Birleş tirici

6.1.4. Taş ı n Zı mpara Taş ı Tezgâhı na Bağ lanması Zı mpara taş ı nıyerine takmadan önce mutlaka çatlaklı k kontrolü yapı lmalı dı r. Bu kontrol yapı lı rken taş , deliğinden geçirilen bir ip yardı mı yla ası lı r ve küçük bir çekiç ile vurularak çı kan ses dinlenir. Ses tiz çı kı yorsa taşsağ lam, ses tok çı kı yorsa taşçatlaktı r.

Şekil 6.2: Tezgâha takı lmı şzı mpara taş ı

Bu kontrol yapı ldı ktan sonra taşgöbek çapı nı n, tezgâhı n mil çapı na uygunluğ una bakı lı r. Göbek çapıeğ er mil çapı ndan büyük ise burç kullanı larak boş luksuz bir ş ekilde mile takı lı r. Taş ı n her iki yanı na dayama parçalarıve contalarıkonarak tespit somunlarısı kı lı r.

Taşsiperlikleri monte edildikten sonra tezgâh çalı ş tı rı lı r. Taş ları n zaman içinde yüzeyleri bozulup talaşalmayabilir. Bunun için taş ları n bilenmesi gerekir. Uygun bir elmas veya taşbileme tı rtı lı ile bilenir, balansı yapı lı p salgı sı alı nan taşkullanı ma hazı rdı r.

45

6.1.5. Zı mpara Taş ıTezgâhı nı n Kullanı lması yla İ lgili Bilgiler

Şekil 6.3: Zı mpara taş ıtezgâhı nı n çalı ş ması

         

Zı mpara taş ıtezgâhı nda çalı ş ı rken kesinlikle koruyucu gözlük takı lmalı dı r.

Taş ı n mil ve yatakları sağ lam olmalı dı r.

Taşsalgı sı z dönmeli ve iyi dengelenmişolmalı dı r.

Taş lanacak parçanı n özelliğ ine uygun taşseçilmelidir.

Taş lama sı rası nda parça, taş ı n yüzeyinde gezdirilerek taşyüzeyinin her tarafı ndan eş it aş ı nmasısağ lanmalı dı r.

Taş ı n yan yüzleri kullanı lmamalı dı r.

Uygun soğ utma sı vı sıkullanı lmalı , tezgâhı n su kabıboşbı rakı lmamalı dı r. İ şdayama parçasıile taşarası nda 2 mm boş luk bı rakı lmalı dı r.

Tezgâhı n elektrik kabloları nı n durumlarıkontrol edilmelidir.

Zı mpara taş ı na bakı r, pirinç, alüminyum, ağ aç vb. maddeler sürülmemelidir.

Şekil 6.4: İ şgüvenliği

46

6.2. Nokta 6.2.1. Tanı mı Markalama çizgilerinin ve delinmesi gereken merkezlerin belirtilmesi için kullanı lan takı m çeliğinden yapı lmı ştutulacak yeri altı gen profilli veya tı rtı llıbir alettir.

6.2.2. Uç Özellikleri Noktaları n uçlarıkoni ş eklinde ve sivri olarak bilenir. Markalama çizgilerinin belirginleş tirilmesi için nokta bilenecek ise uç açı sıküçük, delik merkez noktalarıiçin nokta bilenecek ise uç açı sı büyük olarak bilenir. Noktaları n uç açı sıgenel olarak 60 derece olur.

Sert malzemelerin noktalanması nda ya da delik merkezlerinin belirlenmesinde 90 derecelik noktalar kullanı lı r.

6.2.3. Taş lama Metotları Nokta ilk önce taş a dikey eksen ile 30 derece açıyapacak ş ekilde yanaş tı rı lı r. Daha sonra taş ı n ön yüzeyinde döndürülerek bilenir. Nokta ucunun aş ı rıı sı nması na imkân verilmeden sı k sı k soğ utulmalı dı r.

6.3. Çizecek 6.3.1. Tanı mı Markalama çizgilerinin çizilmesinde kullanı lan ucu sivriltilmişçelik çubuktur.

6.3.2. Uç özellikleri Çizeceklerin de uçlarınokta ucu gibi koni ş eklinde ve sivri olarak bilenirler. Uç açı ları daha küçük olup yaklaş ı k 15–30 derecedir.

6.3.3. Taş lama metotları Çizecek bileme kurallarınokta ile benzerlik gösterir. Ancak çizecek ucu ince olduğ u için oldukça yavaştaş a sürtülmeli ve yanması na sebep olunmadan sı k sı k soğ utulmalı dı r.

47

6.4. Keski 6.4.1. Tanı mı İ nce parçaları n ve perçinlerin kesilmesi, anahtar ağzıbozuk cı vata ve somun gibi elemanları n sökülmesinde kullanı lı r. Keskinin çekiç ile vurulan kı smı na baş , el ile tutulan kı smı na gövde, kesici kı smı na da ağı z adıverilir.

Şekil 6.5: Keski

Keskiler ağ ı zş ekillerine göre aş ağ ı daki ş ekillerde olur:    

Düz ağı zlıkeski Kavisli ağ ı zlıkeski Tı rnak keskisi Kanal keskisi

6.4.2. Uç Özellikleri El keskileri takı m çeliğ inden yapı lı rlar ve ağı z kı sı mlarısu verilerek sertleş tirilir.

Darbeye dayanı klıolmasıiçin keskinin gövde ve başkı smısertleş tirilmez. Keski ağzı bilenirken kesilecek malzeme özelliğ ine göre değ iş ik açı larda bilenir. Bu açı ya kama açı sı denir. Kama açı sı , yumuş ak malzemelerde 30 derece civarı nda, sert malzemelerde 80 derece civarı nda verilir.

6.4.3. Taş lama Metotları  Önce keskinin ucu taş a dik tutularak düzgün bir ş ekilde kütleş tirilir (düzgünleş tirilir).  Keski taş a uygun bir açı da tutularak destek parçası na bastı rı lı r ve yan yüzeyleri taş lanı r.  Gerek görülüyorsa kesici uç açı sımastarla kontrol edilir.  Ucu kavisli keskiyi bilemek için keski sağel ile tutulur, sol el ile taş ı n destek parçası na bastı rı larak önce sola doğ ru sonra sağ a doğru çevrilmek suretiyle bileme iş lemi yapı lı r.  Son olarak keskinin yan yüzeyleri düzeltilir.  Keskinin başkı smıbozulmuş sa taşile bu kı smı nda düzeltilmesi gerekir.

48

6.5. Tornavida 6.5.1. Tanı mı Çeş itli vidalarısökmek ve takmak üzere bizlere yardı mcıolan el aletleridir. Düz ve yı ldı z tornavidalar piyasada yaygı n olarak kullanı lmaktadı r. Atölye ortamları nda düz tornavidaları n ağ ı zlarıtaş lar yardı mıile bilenebilir.

6.5.2. Uç Özellikleri Düz tornavidalar kullanı lan yere uygun olarak çeş itli boyutlarda yapı lmı ş lardı r. Uç kı sı mları na ı sı l iş lem uygulanı p sertleş tirilmiş tir. Bazıdüz tornavidaları n uç kı sı mları na mı knatı s özelliğ i kazandı rı lmı ş tı r.

6.5.3. Taş lama Metotları  Tornavidanı n ucu zı mpara taş ı nı n alı n yüzeyine dik tutularak düzgün bir ş ekilde kütleş tirilir.  Tornavida belli bir açıaltı nda destek parçası na bastı rı larak taş a yanaş tı rı lı r ve taşyüzeyinde gezdirilir.  Yeterli ağ ı z kalı nlı ğıelde edilinceye kadar her iki yüzeyden simetrik bir ş ekilde bileme iş lemine devam edilir. Bileme sonunda tornavidanı n yan yüzeyleri düzeltilir (Pah kı rı lı r).

49

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları 











Öneriler

Zı mpara taş ı soğ utma suyu  seviyesini taş ile destek parçası arası ndaki mesafeyi ve taş ı n balansı nıkontrol ediniz.   Zı mpara taş ıtezgâhı nıçalı ş tı rı nı z.    Noktayıbileyiniz.     Çizeceğ i bileyiniz.     Keskiyi bileyiniz.     Tornavidayı bileyiniz.  

50

Madde 6.1.5.den yararlanı nı z.

Atölyelerde ve çevrede bulunan zı mpara taş ları ndan yararlanı nı z. Öğ retmeninize danı ş ı nı z. Öğ retmeninize danı ş ı nı z.

Madde 6.1.5’ ten yararlanı nı z. Öğ retmeninize danı ş ı nı z.

Madde 6.1.5’ ten yararlanı nı z.

Madde 6.2’ den yararlanı nı z.

B bölümünden yararlanı nı z. Öğ retmeninize danı ş ı nı z.

Madde 6.1.5’den yararlanı nı z.

Madde 6.3’ den yararlanı nı z.

C bölümünden yararlanı nı z. Öğ retmeninize danı ş ı nı z.

Madde 6.1.5’ ten yararlanı nı z.

Madde 6.4’ ten yararlanı nı z.

D bölümünden yararlanı nı z. Öğ retmeninize danı ş ı nı z.

Madde 6.1.5’ den yararlanı nı z.

Madde 6.5’ den yararlanı nı z.

E bölümünden yararlanı nı z.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME Bu faaliyet kapsamı nda hangi bilgileri kazandı ğ ı nı zı , aş ağ ı daki sorularıcevaplayarak belirleyiniz.

OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1. Aş ağ ı dakilerden hangisi zı mpara taş ı yapı mı nda kullanı lmaz?

A) Korund B) Karborundum C) Karbonmonoksit D) Kuvars 2. Taş lama yapı lı rken parça neden taş ı n ön yüzeyinde gezdirilir?

A) İ şparçası nı n kaliteli olarak taş lanmasıiçin.

B) Kolay ve rahat bir ş ekilde su verebilmek için.

C) İ şparçası nı n eş it ölçülerde ş ekillendirilebilmesi için D) Taş ı n ön yüzeyinin eş it bir ş ekilde aş ı nmasıiçin.

3. Zı mpara taş ıtezgâha dengesiz bağ lanı rsa ne olur. ?

A) B) C) D)

Titreş im çok fazla olur.

Ahş ap parçalar taş lanamaz.

Yüzey kalitesi çok yüksek olur.

Soğ utma suyu hı zla azalı r.

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarları yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

51

ÖĞRENME FAALİ YETİ –7 AMAÇ

ÖĞRENME FAALİ YETİ -7

AMAÇ Standart süre içerisinde ölçü standartları na uyarak delme ve kesme yöntemiyle çürütme yapabileceksiniz.

ARAŞ TIRMA ARAŞ TIRMA  

Matkap uçlarıhangi amaçlarla kullanı lı r? Araş tı rı nı z ve rapor haline getirip sı nı fta sununuz. Çürütme ne demektir, çürütmede kullanı lan takı mlar nelerdir? Araş tı rı nı z ve rapor haline getirip sı nı fta sununuz.

7. DELME VE ÇÜRÜTME 7.1. Metallerin Delinmesi Malzemeler üzerine delik delmek için yapı lan iş leme delme denir. İ mal edilen makine ve motor parçaları nı n hemen hepsinin üzerinde delikler bulunur. Bu delikler, içlerinden akı ş kanları n geçmesine, bağ lantı larda parçaları n birbirine bağlanması nda ve daha birçok iş için bizlere yarar sağ lar.

7.1.1. Matkaplar

Şekil 7.1: Matkaplar

52

7.1.1.1. Görevi ve Malzemesi Karbonlu sert çelikten yapı lan matkaplar, delik delmek ve havş a açmak için kullanı lan takı mlardı r. Silindirik gövde boyunca helisel oyuklar açı lmı ş tı r. Oyuklar kesici uçları n meydana gelmesini ve kaldı rı lan taş ları n rahatlı kla dı ş arıatı lması nısağlar.

Matkaplar, bireyiz ve matkap tezgâhları yla birlikte kullanı lı r. Matkapları n sapları silindirik ve konik yapı lmı ş tı r. Silindirik saplımatkaplar mandren ile konik saplımatkaplar ise mors koniğ i ile bireyz veya matkap tezgâhımiline takı larak kullanı lı r.

Şekil 7.2: Mors koniği

Şekil 7.3: Mandren

7.1.1.2. Matkabı n Yapı sı Delik matkapları , silindirik çelik gövde üzerine açı lan kesici ağ ı zlar ve helisel oluklardan oluş muş lardı r. Matkaplar yapıitibariyle; sap, gövde ve kesici uçtan meydana gelir.

Şekil 7.4: Matkabı n yapı sı

Matkabı n sapı , mandrene veya mors koniğ ine bağ landı ğ ıyerdir. Matkap sapları genellikle 14mm den küçük ise silindirik, büyük ise konik olarak yapı lı rlar.

53

7.1.1.3. Matkap Uç Açı larıve Bilenmesi

Şekil 7.5: Matkap uç açı ları

Matkap ucu, parça üzerinde kesme iş lemini yapan kı sı mdı r. Normal sertlikteki malzemeler için 118 derece, sert malzemeler için 118 dereceden fazla, yumuş ak malzemeler için 118 dereceden az olarak bilenir.

Matkabı n iyi bir kesme yapabilmesi için matkap ucunun biçimi çok büyük önem taş ı r.

Matkap ucunun çok iyi bir ş ekilde kesme yapabilmesi için ş uş ekilde olmalı dı r:  Matkabı n uç açı sı118 derece olmalı dı r. Bu açıaltı nda bilinen matkap kesici ağ zıbir doğru meydana getirir.  Matkabı n her iki tarafı ndaki kesici ağ ı z uzunluklarıaynıuzunlukta olmalı dı r. Kesici ağı zları n birbirine eş it olmamasıhalinde matkap kendi çapı ndan daha büyük delik deler.  Matkap ucunun kesici ağzı nı n arkası nda gereği kadar talaşboş luğu bulunmalı dı r.

Delinecek metallerde talaşboş luğ u genellikle 8–10 derece arası nda değ iş ir.

Bir matkap bilenirken aş ağı daki hususlara dikkat edilmelidir.  Matkabı n uç durumu kontrol edilir. Matkabı n ucu körelmişveya zı rhı n uca yakı n kı sı mları aş ı nmı şya da yanmı şise zı rh çı kı ncaya kadar taş a tutulur.  Baş parmak matkabı n, diğer parmaklar zı mpara taş ıtezgâhı nı n dayanma parçası na gelecek ş ekilde tutulur.  Matkabı n bilenecek ağ zı na yatay duran dayanma parçası nı n üst yüzüne paralel olarak tutulur.  Matkap bilenirken dairesel hareketler verilmez. Yani döndürülmez. Kesici ağı zdan arka kenara doğru bilenir. Ters tarafa bilenmez.  Matkap ekseni ile bileme taş ı nı n ön yüzü 60 derece olacak ş ekilde ayarlanı r. Bu durum kesici ağı zlar arası nda uygun olan açı yısağ lar.

54

 Bilinen matkabı n ucu özel mastarla kontrol edilerek Kesici ağ ı zları n aynıuzunlukta olduğ u Kesici ağ ı zları n eksene göre 59 derece olduğ u Talaşboş luk açı sı nı n 8-10 derece olduğ u kontrol edilir.  Bilinen matkaplar kesici aletlerden ve hassas ölçü aletlerinden uzak yerde tutulmalı dı r.

Şekil 7.6: Matkabı n bilenmesi

7.1.2. Matkap Tezgâhları 7.1.2.1. Görevi Matkaba bir döndürme hareketi vererek parçanı n delinmesini sağlayan cihazlardı r.

Sütunlu tip ve masa tipi olmak üzere iki çeş ittirler.

7.1.2.2. Yapı sıve Çalı ş ması Matkap tezgâhlarıelektrik motorundan elde edilen döndürme kuvveti ile çalı ş ı rlar.

Motor mili ve tezgâh mili arası na takı lan bir kayı ş -kasnak mekanizmasıile tezgâh milinin devir sayı sıayarlanabilir. Matkap tezgâhımiline geçen hareket buradan mors koniğ ine, mors koniğ inden de mandren vası tası yla matkaba aktarı lı r. Bunları n yanı nda tezgâh üzerinde matkabıdüş ey eksende hareket ettirmek için bir kol bulunur. İ şparçası nıbağ lamak için bir makine mengenesi ve mengeneyi bağ lamak için bir tablasımevcuttur.

Bazımatkap tezgâhları nda hareket diş liler vası tası yla iletilirken soğutma sı vı sı kullanı lanlarıda vardı r.

55

7.1.2.3. Kesme ve İ lerleme Hı zı  Kesme Hı zı : Matkap ile delik delerken matkap ucuna verilecek devir sayı sı dı r.

Geliş igüzel olamaz. Önemli ve belli kuralıvardı r.  Kural: Küçük çaplımatkaplar yüksek devir ile büyük çaplı matkaplar yavaşdevir ile döndürülür.  İ lerleme Hı zı : Matkabı n her devrinde iş e doğru ilerlediğ i yol uzunluğuna ilerleme hı zıdenir. İ lerleme hı zıotomatik ilerleme tezgâhlarıiçin geçerlidir. Elle yapı lan ilerlemelerde bu hı z saptanamaz. Çalı ş an kiş inin deneyimi ile matkap ilerletme koluna sabit ş ekilde baskı yapı larak ilerleme hı zıbelirlenir. İ lerleme hı zıparçadan çı kan talaş a ve kesilmenin durumuna göre ayarlanı r.

7.1.2.4. Delme İ ş leminde Dikkat Edilecek Hususlar Delme iş lemi kolay görülmekle beraber çok fazla özen gösterilmesi gereken bir iş lemdir. Matkabı n kesmesinin iyi olduğ unu anlayabilecek duyarlı lı ğa eriş ebilmek bir ustalı k iş idir. Talaş ı nş ekli ve çalı ş ması nı n sesi matkabı n kör ya da keskinliğ ini belirtir. İ ş lem sı rası ş öyledir:  Küçük çaplımatkaplar mandrene, konik büyük saplımatkaplar ise mors koniğ i ile matkaba bağ lanı r.  Uygun bir işkı yafeti giyilmeli, üzerimizden sarkan, kravat, elbise kol boyları ve matkap dönerken takı labilecek her ş eyin önlemi alı nmalı dı r.  Matkap tezgâhı nı n çalı ş ması nıetkileyecek ve insan hayatı nıtehlikeye atacak elektrik bağlantı larıile ilgili önlemlerin alı nmasıgerekir.  Matkabı n doğru bilenmişolması na ve çapı na bakı lmalı dı r.  Delinecek deliğin merkezi nokta ile noktalanmı şolmalı dı r.

Şekil 7.7: Dİ KKAT Çalı ş ı rken birbirinize ş aka yapmayı nı z.

56

 Matkap tezgâhıçalı ş tı rı larak matkabı n salgı sıkontrol edilmelidir. Salgıvarsa düzeltilmeli, mandren son olarak sı kı lmalı dı r.  Mandren anahtarıbastı rı larak döndürülmeli, anahtarı n kaymaması na dikkat edilmelidir. Bu anahtar mandren üzerinde bı rakı lmamalı dı r. İ lk dönmeyle fı rlar ve kaza meydana gelebilir.  İ şparçasımatkap tezgâhı nı n mengenesine sı kıbir ş ekilde bağ lanmalı dı r.  Bağ lanmasızor küçük parçalar el mengenesi ile tutulmalı dı r. Matkap ucunun parçayıdeldikten sonra tezgâh tablası na veya tezgâh mengenesine zarar vermemesi için altlı k kullanı lmalı dı r.  Matkap tezgâhı nı n tablasımatkap ucunun yüksekliğine göre ayarlanmaktadı r.  Önce delinecek nokta matkabı n eksenine göre yaklaş ı k ayar yapı lmalı , son ayar matkap dönerken yapı lmalı dı r.  Tezgâhı n devir sayı sımatkap çapı na, matkap gerecine ve delinen parçanı n gerecine göre seçilmelidir.  Delme iş lemi yapı lı rken matkap tezgâhı nı n koluna yeterince ve düzgün ş ekilde baskıyapı lmalı dı r. Kesmenin bitiş ine yakı n matkap ucu işparçası ndan çı kacağ ıanda baskıazaltı lmalı dı r. Delme iş leminde bu baskıdurumu çok önemlidir. Devamlıve kuvvetlice tatbik edilirse matkap dalma yapar ve kı rı lı r.

Şekil 7.8 : İ şgüvenliği

 Delme sı rası nda soğutma sı vı larıkullanmak uygun olur.Suyun devamlıve bol akması gerekir.Çeş itleri bol olan soğ utma sı vı larış u amaçlar için kullanı lı r: Matkap ucundaki ı sı yı giderir. Kesilen talaş ları n işparçası ndan uzaklaş ması nısağlar.

57

Kesmeyi daha etkili ve daha verimli yapar.  Matkabı n ses çı karmasımatkap ucunun kör olduğunu gösterir. Tezgâhı n inlemesi ise matkaba fazla yüklendiğini gösterir.  Bazıdurumlarda kesilen talaşparçacı kları , öz kenarı nı n altı na sı kı ş ı r. Bu durum matkabı n ilerlemesini engeller. Bu durumda yüksek baskıyapmadan matkabıaş ağ ıyukarıoynatı p talaşparçacı kları nı n atı lmasısağlanmalı dı r.  Büyük çaplımatkapla delik delinecekse 12 mm’ den büyük delikler kademeli olarak delinmelidir. Önce küçük çaplıdaha sonra istenilen çaptaki matkap ile delinir. İ lk delinen kı lavuz delik çapıen az büyük matkabı n öz kalı nlı ğıkadar olmalı dı r.  Delme iş lemi bitince matkap ucu işparçası ndan çı karı lı p tezgâh durdurulur.

Matkap ucu ve işparçasısökülüp fı rça ile temizlenmelidir.  Kör delik delinirken tezgâhı n bölüntülü ilerleme göstergesinden faydalanı lmalı dı r.

7.2. Çürütme İ ş lemi Bir yüzeyden kesilerek bir bölüm çı kartı lamı yorsa çürütme iş lemi dediğ imiz iş lem gerçekleş tirilir. Koparı p ayrı lmak istenen bölüm markalanarak birbirine teğet delikler delinir.

Daha sonra bu deliklerin arası nda kalan metal, el keskisi ve çekiç ile keskilenerek ayrı lı r. Çürütme iş lemlerinde el testeresi ile kesilerek ve matkapla delinerek de çürütme iş lemi yapı labilir.

Keskilemenin uygun yapı labilmesi için malzemeye ve yapı lan iş e uygun keski seçilmelidir. Sol el ile keski gövdesi sı kı ca kavranmalısağel ile kullanı lan çekiç keskinin başkı smı na dik olarak vurulmalı dı r. Keski ile çürütme iş lemi kalı n parçalarda örs üzerinde yapı lmalı dı r.

58

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları 



Matkap tezgâhı nıkullanı nı z.

Matkabı bağlayı nı z.

Öneriler  



Madde 7.1.2’den yararlanı nı z.

Atölyelerde ve çevrede bulunan tezgâhları ndan yararlanı nı z. Öğ retmeninize danı ş ı nı z.

Madde 7.1.2.2’den yararlanı nı z.

Atölyelerde ve çevrede bulunan tezgâhları ndan yararlanı nı z. Öğ retmeninize danı ş ı nı z. Öğ retmeninize danı ş ı nı z.

Markalama yapı nı z.

Madde 7.1.2.4’ ten yararlanı nı z.

  mandrene 

matkap

matkap



Parçayımatkapla deliniz.

  



Çapaklarıtemizleyiniz.

 

Öğ retmeninize danı ş ı nı z.

Madde 7.1.2.4’ten yararlanı nı z.



El testeresi ile kesinsiz.

  

Öğ retmeninize danı ş ı nı z.

El testeresi ile kesme faaliyetinden yararlanı nı z.

Markalama yapı nı z.



Keski çekiç kullanarak,  parçanı n çürütülecek kı smı nı  ayı rı nı z.

Öğ retmeninize danı ş ı nı z.

Madde 7.2’ ten yararlanı nı z.

59

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME Bu faaliyet kapsamı nda hangi bilgileri kazandı ğı nı zı , aş ağ ı daki sorularıcevaplayarak belirleyiniz.

OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1. Matkap uç açı sıkaç derece olmalı dı r?

A) 30 B) 45 C) 90 D) 118 2. Matkabı n her devrinde iş e doğ ru ilerlediği yol uzunluğuna ne ad verilir?

A) Kesme hı zı B) İ lerleme hı zı C) Dönme hı zı D) Delme açı sı 3. Matkaplar hangi araçlara bağ lanarak kullanı lı r?

A) Kayı ş -kasnak sistemine B) Matkap tezgâhıelektrik motoruna C) Mandren veya Mors koniğ ine D) Matkap tezgâhıtablası na

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarları yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

60

ÖĞRENME FAALİ YETİ -8

AMAÇ

ÖĞRENME FAALİ YETİ -8

Standart süre içerisinde ölçü standartları na uyarak raybalayabilecek, havş a ve kı lavuz ile vida diş i açabileceksiniz.

ARAŞTIRMA 

Vidalar hangi amaçlarla kullanı lı r? Araş tı rı nı z ve rapor haline getirip sı nı fta sununuz.

8. RAYBALAMA VE HAVŞA – KILAVUZ YARDIMIYLA Dİ ŞAÇMA 8.1. Raybalama 8.1.1. Raybaları n Görevi Matkapla delinen deliklerin iç yüzeylerini düzgünleş tirmek, istenilen ölçüye getirmek için kullanı lan alete rayba denir. Deliğ i rayba ile iş leyerek hassas bir yüzey kalitesi ile tam ölçüsüne getirme iş lemine raybalama denir. Bu nedenle raybalanacak olan delik matkap ile biraz küçük delinir. Daha sonra tam ölçüsünde raybalanı r.

Şekil 8.1: Raybalar

61

8.1.2. Raybaları n Yapı sıve Malzemesi Raybalar karbonlu veya alaş ı m çeliğ inden yapı lmı ş lardı r. Raybalar yapıitibariyle sap ve gövde kı sı mları ndan oluş ur. Silindirik ve konik saplıolarak imal edilir. Silindirik saplı raybalarda kol takmak için dört köş e uç bulunur. Konik saplıraybalar makinede raybalama yapmak için kullanı lı r.

Şekil 8.2: Rayba

8.1.3. Rayba çeş itleri  Biçimlerine göre  Silindirik raybalar  Konik raybalar  Çalı ş tı ğıyere göre  El raybaları  Makine raybaları  Ölçüsüne göre:  Sabit diş li raybalar  Ayarlıraybalar  Diş lerine göre  Düz diş li raybalar  Helisel diş li raybalar 8.1.4. Raybalama da Dikkat Edilecek Noktalar Raybalanacak olan delik son ölçüsünden 0,05–0,25mm daha küçük delinir. Rayba, raybalanacak deliğ e aynıeksende olmak üzere ağı zlatı lı r. Sağ a doğ ru döndürülür.

Baş langı çta raybaya bası nç uygulanmaz. El raybasıkavradı ktan sonra aş ağ ı ya doğ ru hafif bastı rı lı r ve sağ a döndürülür. Bu ş ekilde talaşalmaya devam edilir.

Genellikle rayba her dönüş ünde kendi çapı nı n 1/4'ü kadar aş ağıilerlemelidir. Fazla bastı rı lı rsa rayba sı kı ş ı r. Sı kı ş an rayba ters yönde çevrilerek çı karı lmalı dı r.

Aş ağ ı daki kurallar uygulanmalı dı r:  Raybalanacak delik daima ölçüsünden küçük delinmelidir.  Raybalanacak parça seyyar ise delik düş ey konumda olmak üzere mengeneye bağ lanmalı dı r.  Rayba kolu raybanı n kare kesitli tarafı na bağ lanmalı dı r.

62

 Raybanı n kesici ucu rayba pahı ndan yararlanarak düzgün bir ş ekilde ve delik ekseninde ağı zlatı lmalı dı r.  Üzerine fazla bastı rmadan ve zorlama yapmadan saat dönüş yönünde çevrilmelidir.  Raybalama iş lemi yapı lı rken hafifçe yağlanmalı dı r.  Rayba sürekli kesinceye kadar otlama yapabilir.(Otlama, raybanı n delik yüzeyinde meydana getirdiğ i çizgilerdir.)  Rayba otlamaya baş larsa çizgiler gittikçe derinleş ir. Bu otlamayıyok etmek için raybayıaş ağı ya doğ ru bastı ran kuvveti biraz arttı rarak sürekli ve düzgün kesme iş lemi sağlanmalı dı r.  Raybalama iş lemine rayba delikten çı kı ncaya kadar devam edilmelidir.

8.2. Havş a Matkapları 8.2.1. Tanı mıve Görevi Havş a matkaplarıönceden delinmişdeliklerin büyütülmesinde, delik çapakları nı n alı nması nda, vida açı lacak deliklerin baş langı cı na merkezleme kı lavuz için, vida baş ı , perçin baş ıgibi makine elemanları nı n ş ekillerine göre havş a açı lması nda kullanı lı r. Havş a, deliklerinin kenarları na açı lan konikler ve silindirlerdir. Havş alar, havş a matkaplarıile açı lı r.

8.2.2. Çeş itleri Genellikle konik, silindirik ve özel olmak üzere üç çeş it havş a matkabı vardı r.

8.2.2.1. Konik Havş a Matkapları Konik havş a matkapları nı n uç açı ları60–75-82-90 ve 120 derece gibi değiş ik açı larda olur. 60'lik konik havş a matkabı , kı lavuz çekilecek deliklerde kullanı lı r. 75'lik konik havş a matkabı , perçin baş ları nda kullanı lı r. 82'lik konik havş a matkabı , vida baş ları nda kullanı lı r. 90-120’lik havş a matkabı , çapak almakta kullanı lı r.

Şekil 8.3: Konik havş a matkabı

8.2.2.2. Silindirik Havş a Matkapları

63

Silindirik havş a matkaplarıdelik kenarları nıdar bir çapta silindirik bir ş ekilde büyütmekte kullanı lan matkaplardı r. Yüzeyde çı kı ntı sıistenmeyen, gömme vidaları n yuvası nıaçmakta kullanı lı rlar.

8.2.2.3. Özel Havş a Matkapları Genellikle derinliğ i az olan düzlem ve özel profillerde havş alama amaçlarıiçin kullanı lı r. Açı lan havş aya rondelâ, civata ve somun oturur. Takma uçlu havş a matkapları na benzer. Kesici ağı zlarıkolayca sökülebilir. Bilenmeleri de kolaydı r.

8.2.3. Havş alama da Dikkat Edilecek Hususlar   

Havş a matkabı ekseni, parça yüzey eksenine dik olmalı dı r.

Havş a matkabı ekseni, delik ekseni ile aynıhizada olmalı dı r.

Matkap tezgâhıkoluna birden baskıverilmemeli, havş a yavaş ça açı lmalı dı r.

8.3. Vidalar Vidalar parçalarıbirbirine sökülebilir ş ekilde bağ layan elemanlardı r. Cı vatalar ve saplamalar silindirik pimlerin dı şyüzeyine vida açı larak somun ve somun görevi yapan parçalar, delik içine vida diş i açı larak elde edilir.

Şekil 8.4: Çeş itli biçimlerde vidalar

Vida, silindirik parçalar üzerine geometrik düzgünlükte dolanı mlıolarak açı lan oluklardı r. Vidalar bu olukları n üzerinde kayarak çalı ş ı r. Oluklar üçgen, kare, trapez, yuvarlak veya dik üçgen biçiminde geometrik ş ekillerde olur. Dolanı mlıolarak tabir edilen ş ekle teknikte helis denilmektedir. Vidaları n kullanı m alanlarıçok genişve çeş itlidir. Açı lan 64

helisel oluklar, üçgen biçiminde ise üçgen vida, kare ş eklinde ise kare vida, yuvarlak ş ekilde ise yuvarlak vida, dik üçgen ş eklinde ise testere diş li vida adı nıalı r. Vidalar silindirik parçanı n dı ş ı na açı ldı ğ ıgibi silindirik deliklerin içine de açı labilir. Üçgen Vida: Birleş tirme ve sı kı ş tı rma amaçları nda kullanı lı r

Şekil 8.5: Üçgen vida profili

Kare Vida: Büyük bası nç gerektiren yerlerde. kullanı lı r.

Şekil 8.6: Kare vida profili

Trapez Vida: Hareket iletiminde ve kuvvet taş ı mada kullanı lı r.

Şekil 8.7: Trapez vida profili

Yuvarlak vida: Kaba iş lerde(Tozlu topraklıyerlerde ampul duylarıgibi yerlerde) kullanı lı r.

Şekil 8.8: Yuvarlak vida profili

Testere Diş li Vida: Tek yönlü kuvvet uygulanan yerlerde(Vagon çekme bağ lantı ları gibi) kullanı lı r.

Şekil 8.9: Testere diş li vida profili

8.3.1. Vida terimleri Dişüstü çapı : Diş lerin en üzerinden ölçülen vidanı n en büyük çapı dı r.

DişDibi Çapı : Diş lerin diplerinden ölçülen, vidanı n en küçük çapı dı r.

Bölüm Çapı : Diş lerin ortaları na yakı n olarak geçtiğ i kabul edilen çaptı r.

DişTepesi: Dişyan yüzlerinin tepede yaptı ğıküçük düzlüktür.

65

DişDibi Geniş liğ i: Dişyan yüzlerinin diş lerin dibinde yaptı ğ ıküçük düzlüktür.

Şekil 8.10: Vida terimleri

DişYüksekliğ i: Diştepesi ile dişdibi arası ndaki dikey uzaklı ktı r. Buna dı şderinliğ i de denir.

DişAçı sı : Vida diş lerinin yan yüzeyleri arası ndaki açı dı r.

Helis: Bir dik üçgenin, herhangi bir silindirin yan yüzeyine sarı ldı ğ ı nda meydana gelen izdir.

Adı m: İ ki diştepesi arası ndaki veya iki dişdibi arası ndaki uzaklı ktı r ya da vida ekseni üzerindeki alı nan iki eşnokta arası ndaki uzaklı ktı r.

Ağ ı z sayı sı : Vidanı n helisel oluk sayı sı dı r. Vida tek oluklu ise tek ağı zlı , iki oluklu ise iki ağ ı zlı , üç oluklu ise üç ağ ı zlıadı nıalı r. Tek ağ ı zlıvidalarda adı m iki diştepesi arası ndaki uzaklı ktı r. Çift ağ ı zlıvidalarda adı m iki diştepesi arası ndaki uzaklı ğ ı n iki ile çarpı mı kadardı r. Üç ağı zlıvidalardaki adı m ise üç diştepesi arası ndaki uzaklı k kadardı r.

SağVida: Sağa döndürüldüğünde ilerleyen, yani sı kan vidalardı r. Genellikle vidalar sağvida olarak yapı lı r.

Sol Vida: Sola döndüğünde ilerleyen, yani sı kan vidalardı r.

66

Kalı n DişVida: Adı mlarınormal büyüklükte olan ve en çok kullanı lan vidalardı r. Bu vidalar kuvvetli sı kar, fakat kolay gevş erler. Genellikle sabit bağ lantı larda kullanı lı r. İ nce DişVida: Dişadı mları , kalı n dişadı mları na göre daha sı k ve daha küçüktür. Az sı karlar, zor gevş erler. Genellikle sarsı ntı lıve hareketli yerlerde kullanı lı rlar. Çok sı kı lmaya gelmez, yalama olurlar.

Şekil 8.11: Cı vata ve somun ile bağlantı

8.3.2. Vidaları n Sı nı flandı rı lması Uzunluk ölçülerinde olduğu gibi vidalar da metrik ve inç ölçü sistemine göre yapı lı r.

8.3.2.1. Metrik vidalar Standart ölçüleri milimetre olarak yapı lan vidalardı r. Dünyanı n birçok ülkesinde kullanı lı r.  Normal Metrik Vidalar Bu vidanı n dişaçı sı60 derecedir. Diştepesi üçgen yüksekliğ inin 1/8 i kadar düz kesilmiş tir. Dişdibi ise üçgen yüksekliğinin 1/8 i kadar kesilerek yuvarlatı lmı ş tı r. Ölçüleri mm olup adı mımm olarak verilmiş tir. Normal metrik vida ince serisi olduğ u gibi genellikle kalı n dişvidalardı r.  İ sometrik Vidalar Bu vidanı n da dişaçı sı60 derecedir. Metrik vidaya çok benzerliğ i vardı r. Farkıiş profilinin düzeltilmişolması dı r. Diştepesi 1/8 (H) kadar düz kesilmişve yuvarlatı lmı ş tı r. Bu sayede vidanı n zorlamalara karş ıetkinliğ i artı rı lmı ş tı r.

8.3.2.2. İ nç Vidalar

67

Standart ölçüleri inç olarak yapı lan vidalardı r. Amerika, İ ngiltere, Kanada gibi ülkelerde kullanı lı r.  Withworth Vida Bu vidanı n dişaçı sı55 derecedir. Diştepesi ve dişdibi üçgen yüksekliğ inin 1/6 sı kadar kesilerek yuvarlatı lmı ş tı r. Ölçüleri inç olarak verilir. Withworth vidalar anı lı rken parmaktaki (1")dişsayı sı belirtilmelidir.  İ nç UNC" UNF" Vidalar Yeni kullanı lan vida çeş itlerindendir. Dişaçı sı60 derecedir. Dişüstü çapıinç olarak verilir. Diştepesi üçgen yüksekliğinin 1/8’i kadar kesilip düzeltilmiş tir. Dişdibi ise üçgen yüksekliğ inin 1/6’sıkadar kavislendirilmiş tir. Profil yönünde isometrik vidaya benzer, sadece adı mıparmaktaki dişsayı sıolarak verilir.

Bu vida çeş itlerinin yanı nda piyasada kullanı lan ağ aç vidası , sac vidasıgibi vida çeş itleri de vardı r.

8.4. Kı lavuzlar 8.4.1. Tanı mı Vida ve cı vataları n yuvaları na, somunları na dişaçı lması nda kullanı lan ve üzerinde kesici ağ ı zlar bulunan takı mlardı r.

Şekil 8.12: Kı lavuz takı mı

Şekil 8.13: Kı lavuz kolları

8.4.2. Yapı sıve malzemesi Kı lavuzları n üzerlerinde vida diş leri ve yan yüzlerinde kanallar bulunur. Kanal sayı sı 3 veya 4 tanedir. Su çeliğ i veya seri çelikten yapı lı r ve sertleş tirilir. Kı lavuz ile bir seferde dişaçmak zordur. Bu nedenle kı lavuzlar 3 parçalıtakı m olarak yapı lı r. Dişderinlikleri birbirinden farklı dı r ve farklıtalaşalarak vidayıtamamlar. Kı lavuz kolları na takı larak kullanı lı r.

Birinci kı lavuza konik kı lavuz ya da baş lama kı lavuzu da denir. Uç kı smı nda 8–9 tane diş i konik ve silik olarak yapı lmı ş tı r. Diğ er kı lavuzlardan ayı rt edilebilmesi için gövdesinde bir çentik (kanal) vardı r.

68

İ kinci kı lavuz ara kı lavuzdur. Birinci kı lavuzun açtı ğ ıdiş leri belirginleş tirir. Uçtan 3– 4 dişkonik ve silik olarak yapı lmı ş tı r. Gövdesinde iki çentik bulunur. Üçüncü kı lavuza bitirme kı lavuzu da denir. Uçtan 1–2 dişkoniktir. Geriye doğ ru tam vida ölçüsündedir. Gövdesinde çentik yoktur.

Bazıfirmaları n ürettikleri kı lavuz takı mları nı n üzerinde nadiren de olsa çentik yoktur.

8.4.3. Kı lavuz Çekilecek Deliğ in Matkap Çapı nı n Bulunması Kı lavuz çekilecek delikler vida çapı ndan yaklaş ı k iki dişyüksekliği kadar (1–2 mm) küçük delinir. Deliğ in hangi ölçüde delineceği, vida çizelgelerinden bulunur. Bunun çok pratik bir yöntemi de vardı r.

Matkap Çapı=Kı lavuz Çapı * Sabit Sayı Sabit sayıkalı n ve normal diş lerde 0,8, ince diş lerde 0,9 olarak alı nı r.

Yukarı daki formülde sabit sayıve çekilecek kı lavuzun çapıyazı larak matkap çapı bulunur.

8.4.4. Kı lavuz Çekerken Dikkat Edilecek Noktalar     

Kı lavuz çekilecek parça uygun matkap ile delinir.

Kı lavuz koluna birinci kı lavuz takı lı r.

Kı lavuz parça yüzeyine dik (90 derece) gelecek ş ekilde üzerine fazla baskı yapı lmadan ağı zlatı lı r.

Kol üzerine baskıyapı lmadan saat yönünde, bir tur ileri, yarı m tur geri hareket edilerek dişaçı lı r. Yağkullanı lmasıkı lavuzun parça içinde sı kı ş ı p kı rı lması nı engeller. Bu ş ekilde daha temiz diş ler elde edilir.

Sı rası yla diğ er kı lavuzlar çekilerek iç vida oluş turulur.

69

Şekil 8.14: Kı lavuz çekme iş lemi

70

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları

Öneriler

  Kı lavuz çekilecek deliğ in matkap çapı nı bulunuz.     Matkap ile deliniz.

 Delik ağzı na havş a açı nı z.

      

Madde 8.4.3’ten yararlanı nı z.

Kitaplarda ve internette bulduğ unuz vida standartları ndan yararlanı nı z. Öğ retmeninize danı ş ı nı z.

Delme çürütme faaliyetinden yararlanı nı z.

Atölyelerde ve çevrede bulunan matkap tezgâhları ndan yararlanı nı z. Öğ retmeninize danı ş ı nı z.

Markalama yapı nı z.

Güvenlik kuralları na uyunuz. Öğ retmeninize danı ş ı nı z.

Markalama yapı nı z.

Madde 8.2’ den yararlanı nı z.

Güvenlik kuralları na uyunuz.

 Delik içini raybalayı nı z.

 Öğ retmeninize danı ş ı nı z  Madde 8.1’ den yararlanı nı z

 Kı lavuz çekiniz.

 Öğ retmeninize danı ş ı nı z  Madde 8.4’ ten yararlanı nı z

71

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME Bu faaliyet kapsamı nda hangi bilgileri kazandı ğ ı nı zı , aş ağ ı daki sorularıcevaplayarak belirleyiniz.

OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1. M 10 vidanı n dişüstü çapı kaç mm dir?

A) 12 B) 15 C) 9 D) 10 2. 60 derecelik konik havş a matkaplarınerelerde kullanı lı r?

A) Çapak temizlemekte B) Profil yüzey oluş turmakta C) Kı lavuz çekilecek deliklerde D) Kı lavuz koluna takı larak 3. Aş ağ ı dakilerden hangisi üçüncü kı lavuzun özelliklerindendir?

A) Uçtan 8-10 dişsilik ve koniktir B) Dişüstü çapıtam vida ölçüsündedir C) Alüminyum alaş ı mı ndan yapı lmı ş tı r D) Gövdesinde, çı kan talaş ı n atı lmasıiçin kanal bulunmaz

4. Diş lerin dibinden geçen vidanı n en küçük çapı na ne isim verilir?

A) Dişdibi çapı B) Diştepesi C) Dişüstü çapı D) Adı m

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarları yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

72

ÖĞRENME FAALİ YETİ –9

AMAÇ AMAÇ

ÖĞRENME FAALİ YETİ -9

Standart süre içerisinde ölçü standartları na uyarak pafta ile dişaçabilecektir.

ARAŞ TIRMA ARAŞ TIRMA 

Paftalar sanayide nerelerde kullanı lı r? Araş tı rı nı z ve rapor haline getirip sı nı fta sununuz.

9. PAFTA İ LE Dİ ŞAÇMA 9.1. Paftalar 9.1.1. Tanı mı Metal silindirik parçalar üzerine dişaçan aletlerdir. Çeş itli çaplarda metrik veya inç olarak yapı lan pafta lokmaları , pafta kolları na takı larak kullanı lı r.

9.1.2. Yapı sıve Malzemesi Paftaları n içine konik olarak diş ler açı lmı ş tı r. Orta kı sı mdaki diş ler tam diş yüksekliğ inde olup kenarları koniktir. Pafta lokmaları , takı m çeliğ inden yapı larak sertleş tirilir. Yan yüzlerinde pafta kolları na takı labilmesi için oyuklar bulunan pafta lokmaları , genelde yuvarlak olarak imal edilir.

9.1.3. Pafta Çekerken Dikkat Edilecek Noktalar

Şekil 9.1: Pafta çekme

73

Pafta lokmalarıkola takı lı rken yazı lıyüzey dı ş a doğru gelir.

Silindirik parçanı n dı şyüzeyine dişaçı lı rken pafta kolu ekseni ile vida açı lacak milin eksenleri birbirine dik olmak ş artı yla ağ ı zlatı lı r.

Kol üzerine baskıyapı lmadan saat yönünde, bir tur ileri, yarı m tur geri hareket edilerek dişaçı lı r. Yağkullanı lmasıpaftanı n açtı ğıdiş ler üzerinde rahatça kayması nısağ lar.

Bu ş ekilde daha temiz diş ler elde edilir.

NOT: Gerek kı lavuzda gerekse paftada dişaçı lı rken ileri geri hareket ettirilmesi gereklidir. Eğer bu iş lem yapı lmazsa kopan talaş lar, parça ile kesici diş ler arası na sı kı ş ı r ve açı lan diş ler kaliteli ve düzgün olmaz.

9.1.4. Cı vatalar, Saplamalar, Somunlar 9.1.4.1. Cı vatalar Anahtarlarla sökülüp takı lan vidalardı r. Anahtar takı lan yere, cı vata baş ı , vida diş lerinin olduğu kı sma, cı vata gövdesi denir. Cı vata baş ıgenelde altı gen veya gömme (allen) ş eklinde üretilir. Cı vata gövdesinin uzunluğ una cı vata boyu, açı lan vidanı n uzunluğuna dişboyu denir.

Cı vatalar, vida çaplarıve adı mları na göre anı lı r. Takı ldı klarıyere göre, değ iş ik malzemelerden yapı lmı ş tı r. Malzeme özellikleri cı vata baş ları nda belirtilmiş tir.

Şekil 9.2: Cı vata

74

9.1.4.2. Saplamalar Silindirik gövde üzerine, baş sı z olarak her iki ucuna da dişaçı lmı şelemanlardı r. Özellikle makine parçaları nı n birleş tirilmesinde, özel durumlarda kullanı lı r.

Şekil 9.3: Saplama

9.1.4.3. Somunlar Cı vatalara ya da saplamalara takı lan diş i vidalara somun adıverilir. Anahtar ağ zı na göre kare ya da altı gen olarak yapı lı r. Piyasada başş ekillerine göre; düz, taçlı ,ş apkalıve kelebek somun gibi çeş itleri vardı r.

Şekil 9.4: Somun

Şekil 9.5: Çeş itli ş ekillerde somunlar

75

9.2. DişTarakları 9.2.1. Tanı mı Vidaları n hangi ölçülerde olduğunu anlamamı za yarayan parçalardı r. Vidanı n tanı nması , o vidanı n dişüstü çapıve adı mı nı n bulunmasıdemektir. Vidalar piyasada bu ş ekilde anı lı r.

9.2.2. Yapı sıve malzemesi Diştarakları , metrik ve inç vidalarıbelirlemek için kullanı lan tarak ş eklinde imal edilmişmastarlardı r. Genelde iki taraflıolarak imal edilir. Diştarağ ı nı n bir bölümüne metrik, diğ er bölümüne Withworth diştaraklarıtakı lmı ş tı r. Dişuçları nı n aş ı nı p bozulmamasıiçin çelikten yapı lı r. Diştarağ ıüzerinde bulunan taraklardan vida diş lerine oturtularak en uygunu seçilir.

Şekil 9.6: Diştarağı

Metrik taraklar üzerinde vida adı mı1–1,5–2 gibi rakamlarla gösterilmiş tir. Bazıdiş tarakları nda, adı m yanı nda dişüstü çapı nı n da kaç olduğ u belirtilmiş tir. Öyle bir ifade yoksa kumpas ile vidanı n dişüstü çapıölçülür, diştarağıile de adı mıbelirlenir.

Vidalar piyasada dişüstü çaplarıve adı mlarıile anı lı r. Örneğin dişüstü çapı ; 6mm ve adı mı1mm olan vida M 6 * 1 ifadesiyle gösterilir.

Şekil 9.7: Cı vata somun kesiti

Withworth diştarakları nı n üzerinde de adı mlarıve dişüstü çaplarıbulunur. 8 G 3/4 yazan bir tarağ ı n gösterdiğ i vidanı n dişüstü çapı3/4 inç, adı mıda 8 dir. Burada inç vidaları n adı mıvida üzerinde parmaktaki (1 inç) dişsayı sı yla belirlenir.

Withworth vidalar tanı mlanı rken dişüstü çapı3/4 inç, adı mıparmakta 8 dişolarak gösterilir.

76

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları  Pafta çekilecek mili uygun boy ölçüsüne getirerek paftanı n ağ ı zlatı lacağıyere pah kı rı nı z.  Mili pafta çekilecek yeri yukarı da kalmak üzere V yatağı içinde mengeneye bağlayı nı z.  Pafta çekiniz.

 Diştaraklarıile vidayıkontrol ediniz.

Öneriler  Madde 9.1.3’ten yararlanı nı z.  Öğ retmeninize danı ş ı nı z.  Madde 9.1.3’den yararlanı nı z.  Öğ retmeninize danı ş ı nı z.  Güvenlik kuralları na uyunuz.  Öğ retmeninize danı ş ı nı z  Markalama yapı nı z  Madde 9.1’ den yararlanı nı z  Güvenlik kuralları na uyunuz  Öğ retmeninize danı ş ı nı z  Madde 9.2’ den yararlanı nı z

77

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME Bu faaliyet kapsamı nda hangi bilgileri kazandı ğı nı zı , aş ağ ı daki sorularıcevaplayarak belirleyiniz.

OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1. Metal silindirik parçalar üzerine dişaçan aletlere ne denir?

A) Rayba B) Pafta C) Havş a D) Lokma 2. Vida diş lerinin hangi ölçüde olduğ unu tespit eden araç aş ağ ı dakilerden hangisidir?

A) Dişpaftası B) Vida raybası C) Diştarağı D) Dişhavş ası 3. Metrik sisteme göre üretilmiş , 8mm dişüstü çapı nda ve adı mı1,25mm olan vida nası l gösterilir?

A) 8mm*1,25mm B) 8mm C) 1,25 mm D) M8 * 1,25

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarları yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

78

ÖĞRENME FAALİ YETİ –10 ÖĞRENME FAALİ YETİ -10 AMAÇ AMAÇ Standart süre içerisinde ölçü standartları na uyarak diş leri yalama olmuşvidayı onarabileceksiniz.

ARAŞ TIRMA ARAŞTIRMA 

Heil-coil sanayide nerelerde kullanı lı r? Araş tı rı nı z ve rapor haline getirip sı nı fta sununuz.

10. Vİ DA ONARIMI Vidalar zamanla sökülüp takı lı rken ya da diğ er sebeplerle yalama olabilir. Bazıvidalar yenisi ile değ iş tirilebilirken bazı ları , özellikle iç vidalar özel bir makine parçası nı n üzerinde bulunuyorlarsa, komple o parçanı n değiş mesi gerekir. Bu tip durumlarda maliyeti artı rmamak ve en pratik yolla problemi çözmek için değiş ik sistemler geliş tirilmiş tir.

10.1. Heilcoil (yay takma) 10.1.1. Tanı mı İ ç vidaları n onarı lması nda kullanı lan bir sistemdir. Yalama olmuşiç vidalarda aş ı nmı ş diş lerin bulunduğu yere çelikten bir yay takı lı r. Bu yay vida diş i görevi görmektedir.

Şekil 10.1: Cı vata ve heilcoil

Şekil 10.2: Heilcoil yayları

79

10.1.2. Parçaları Aş ı nmı şiç vidayıdüzeltmek için çeş itli çaplarda tamir kı lavuzu, çeş itli çaplarda Heilcoil yaylarıve yayıilerletebilmek için bir merkezleyiciden oluş an bir takı mdı r.

Metrik, Withworth gibi çeş itli ölçü sistemlerinde yapı lan parçalarıvardı r.

Şekil 10.3: Heilcoil takı mı

10.1.3. Uygulanması Bir matkap yardı mı yla yuva delinerek temizlenir. Delme esnası nda acele edilmemelidir. Dikkatsiz davranı ş lar vida ekseninin bozulması na sebep olabilir. Daha sonra Heilcoil kı lavuzu deliğ e çekilir. Normal kı lavuzla açı lan deliğ e heilcoil yay sokulmaz. Bu iş lemler tamamlandı ktan sonra merkezleyici takı cı nı n ucuna kertikli kı sı mdan dişkaptı racak ş ekilde yay takı lı r. Yay takı cı nı n ucundan görünene kadar mil bastı rmadan çevrilir. Böylece yay yerine takı lmaya hazı rdı r. Takı cımilini bastı rmadan çekmek gerekir. Yayı n son sarı mı bir dişiçeride olmalı dı r. Daha sonra yayı n kertikli kı smıkı rı lı r ve delik içinden çı kartı lı r.

Şekil 10.4: Heilcoil uygulaması

Heilcoil uygulamaları nda bozulmuş iç vida ölçüleri dikkate alı narak iş lem yapı lmalı dı r. Vidanı n dişdibi ve dişüstü çapıgöz ardıedilmemelidir.

10.2. Diğ er Vida Onarı m Yöntemleri Takı lacağ ıyere uygunluğ una bakı larak erkek vidalar üzerlerinden pafta ile dişaçı larak diş ler düzeltilebilir. Aynış ekilde iç vidalarda, kı lavuz çekilerek düzeltilebilir. Ancak iç vida eğer çok aş ı nmı şise bulunduğ u ortam dikkate alı narak bir üst çapta delinir ve yeniden kı lavuz çekilir. Bu iş lem sonrası yuvaya takı lacak cı vatanı n da değ iş tirilmesi gerekmektedir.

80

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları 



Öneriler

 Değ iş ik bir çapta pafta-kı lavuzla  ya da heilcoil ile onarmaya karar veriniz.   Bir alt çapta pafta ile dişaçı nı z.



Bir üst çapta deliniz.



Bir üst çapta kı lavuz ile diş açı nı z.



Yalama olmuşsomuna heilcoil uygulayı nı z.

     

Vida onarı mıfaaliyetinden yararlanı nı z.

Kitaplarda ve internette bulduğ unuz heilcoil bilgilerinden yararlanı nı z. Öğ retmeninize danı ş ı nı z.

Pafta ile dişaçma faaliyetinden yararlanı nı z.

Atölyelerde ve çevrede bulunan matkap tezgâhları ndan yararlanı nı z. Öğ retmeninize danı ş ı nı z. Öğ retmeninize danı ş ı nı z.

Markalama yapı nı z.

Delme çürütme faaliyetinden yararlanı nı z.

Güvenlik kuralları na uyunuz.

 

Öğ retmeninize danı ş ı nı z.

Kı lavuz ile dişaçma faaliyetinden yararlanı nı z.

 

Öğ retmeninize danı ş ı nı z.

Vida onarı mıfaaliyetinden yararlanı nı z.

81

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME Bu faaliyet kapsamı nda hangi bilgileri kazandı ğı nı zı , aş ağ ı daki sorularıcevaplayarak belirleyiniz.

OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1. Heilcoil nerelere uygulanı r?

A) Yeni kı lavuz çekilmişdeliklere B) Yalama olmuşiç vidalara C) Deliklere pafta ile dişaçmak için D) Havş a matkapları na takmak için 2. Heilcoil yaylarıyerlerine nası l takı lı r?

A) Paftalar yardı mı yla B) Kı lavuzlar yardı mı yla C) Rayba çekilerek D) Merkezleyici özel bir aletle 3. Yalama olmuşiç vidalara ne takı lı r?

A) Heilcoil yayları B) Merkezleme segmanı C) Somun D) Rondela ve pul

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarları yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

82

MODÜL DEĞERLENDİ RME A. OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

MODÜL DEĞERLENDİ RME

Bu modül sonunda hangi bilgileri kazandı ğ ı nı zı , aş ağ ı daki sorularıcevaplayarak belirleyiniz.

1.Aş ağı dakilerden hangisi bir mengene çeş idi değ ildir?

A) Tesviyeci mengenesi B) Tesisat mengenesi C) Paralel ağ ı zlımakine mengenesi D) Boru mengenesi 2.Tesviyeci mengenesi hangi malzemeden yapı lmı ş tı r?

A) Saf çelik B) Alüminyum alaş ı mı C) Dökme demir D) Takı m çeliğ i 3. Çelik cetveller ölçü sistemlerine göre hangi çeş itlerde üretilmiş tir?

A) Metrik ve Withworth B) İ nç ve Withworth C) Withworth ve parmak D) Metrik ve inç 4.1/20 mm ölçüm hassasiyetli kumpası n ölçüm hassasiyeti kaç mm’ dir?

A) 0,05 mm B) b)0,5 mm C) 5 mm D) 0,005 mm 5.Kumpası n kı lı ç kı smı ile hangi ölçü alı nı r?

A) Dı şçap B) İ ç çap C) Derinlik D) d).Geniş lik 6.El testerelerinde testere laması yerine nası l takı lmalı dı r?

A) Düz, gergin ve diş ler arkaya bakacak ş ekilde takı lı r.

B) Gevş ek, 5–10 derece açı yla ve diş ler öne bakacak ş ekilde takı lı r.

C) Düz, gergin ve diş ler öne bakacak ş ekilde takı lı r.

D) Testere koluna 90 derece gelecek ş ekilde gergin ve sağ lam bir ş ekilde takı lı r.

83

7.Aş ağı dakilerden hangisi markalama amacı yla kullanı lamaz?

A) Çelik cetvel B) Çekiç C) Çizecek D) Kumpas 8.Eğ eler hangi malzemeden yapı lmı ş tı r?

A) Karpit çeliği B) Karbon çeliği C) Kromlu çelik D) Su çeliğ i 9. Aş ağ ı dakilerden hangisi kesitlerine göre eğ e çeş itlerindendir?

A) Üçgen eğ e B) Tek sı ralıeğ e C) Kaba eğe D) Törpü diş li eğ e 10. Yüzey düzgünlüğünü ve komş u kenarları n birbirine göre açı sı nıhangi alet ile kontrol ederiz?

A) Kumpas B) Çelik cetvel C) Gönye D) Markalama 11. Aş ağı dakilerden hangisi yapay zı mpara taş ımalzemesidir?

A) Elmas B) Kuvars C) Kösele taş ı D) Elektrokorund 12. Zı mpara taş ları nı n etiketinde hangi maddenin özelliğ i bulunmaz?

A) Aş ı ndı rı cıcinsi B) Taş lanacak malzeme C) Tane büyüklüğü D) Birleş tirici cinsi 13. Matkabı n standart uç açı sıkaç derece olmalı dı r?

A) 118 derece B) 90 derece C) 100 derece D) 178 derece

84

14. Silindirik saplı , küçük matkaplar nereye bağ lanı r?

A) Mors koniğ ine B) Mandrene C) Matkap miline D) Matkap ucuna 15.Deliklerin ağ zı nıgeniş letmek için kullanı lan alete ne denir?

A) Rayba B) Pafta C) Kı lavuz D) Havş a 16. Aş ağı dakilerden hangisi vida oluk tiplerinden değildir?

A) Kare vida B) Üçgen vida C) Lama vida D) Trapez vida 17. İ ç vidalar hangi takı mlarla açı lı r?

A) Pafta B) Kı lavuz C) Rayba D) Havş a 18. Millerin dı ş ı na vida açı lı rken hangi takı mlar kullanı lı r?

A) Pafta B) Kı lavuz C) Rayba D) Havş a 19. Vida diş lerinin ölçüsünü belirlediğ imiz alet aş ağı dakilerden hangisidir?

A) Çelik cetvel B) Mihengir C) Diştarağı D) Yüzey kontrol mastarları 20. Yalama olmuşiç vidalarıkullanı lı r hale getirmek için takı lan yayları n adınedir?

A) Mastar yayı B) Kı lavuz yayı C) Amortisör yayı D) Heil-coil yayı DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarları yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

85

B. UYGULAMALI TEST YETERLİ Lİ K ÖLÇME Aş ağ ı daki performans testi ile kazandı ğ ı nı z beceri, tavı r, tutum ve davranı ş larıölçünüz.

Değerlendirme Ölçütleri                              

Evet

Malzemeleri, büyüklüğüne, yapı sı na ve cinsine göre mengeneye bağladı nı z mı ?

Mengenenin bakı mı nıyaptı nı z mı ? Çelik cetvel kullanarak parça üzerinden ölçü aldı nı z mı ?

1/20 mm kumpas ile parça üzerinden ölçü aldı nı z mı ?

1/128 inç kumpas ile parça üzerinden ölçü aldı nı z mı ? Ölçü aletlerini koruyup bakı mı nıyaptı nı z mı ?

El testeresi ile metalleri kestiniz mi?

Testere laması nıdeğ iş tirdiniz mi?

Markalama aletleri ile markalama yaptı nı z mı ?

Düz dı şyüzey eğ elediniz mi?

Eğ e ile pah kı rdı nı z mı ?

Eğ e ile köş eleri yuvarlattı nı z mı ?

Matkap tezgâhı nda metalleri deldiniz mi? Çürütme iş lemi yaptı nı z mı ? İ ç yüzey eğelemek ve parça alı ş tı rma yaptı nı z mı ?

Nokta bileme yaptı nı z mı ? Çizecek bileme yaptı nı z mı ?

Keski bileme yaptı nı z mı ?

Tornavida bileme yaptı nı z mı ?

Matkap bileme yaptı nı z mı ?

Zı mpara taş ıtezgâhı nı n bakı mı nıyaptı nı z mı ?

Matkap tezgâhı nı n bakı mı nıyaptı nı z mı ?

Delik ağzı na havş a açtı nı z mı ?

Delik içini raybalama yaptı nı z mı ?

Kı lavuz ile dişaçtı nı z mı ?

Pafta ile dişaçtı nı z mı ?

Diştarağ ıile vidanı n ölçüsünü tespit ettiniz mi?

Yalama olmuşvidaya heilcoil uyguladı nı z mı ?

Verilen iş i süresinde bitirdiniz mi?

Güvenlik ve emniyet kuralları nıuyguladı nı z mı ?

86

Hayı r

DEĞERLENDİ RME Modül faaliyetleri ve araş tı rma çalı ş malarısonunda kazandı ğ ı nı z bilgi ve becerilerin ölçülmesi için öğ retmeniniz size ölçme araçlarıuygulayacaktı r. Ölçme sonuçları na göre sizin modül ile ilgili durumunuz öğ retmeniniz tarafı ndan değ erlendirilecektir.

Dİ KKAT! Modül ile birlikte, farklıkaynaklarda, yayı nlarda ve internet ortamı nda ilgili sitelerde merak ettiğiniz konular ile ilgili daha ayrı ntı lıbilgiler bulabilirsiniz.

87

CEVAP ANAHTARLARI

CEVAP ANAHTARLARI

ÖĞRENME FAALİ YETİ– 1 CEVAP ANAHTARI 1.

C

2.

D

3.

B

ÖĞRENME FAALİ YETİ– 2 CEVAP ANAHTARI 1.

A

2.

C

3.

D

ÖĞRENME FAALİ YETİ– 3 CEVAP ANAHTARI 1.

D

2.

C

3.

A

ÖĞRENME FAALİ YETİ– 4 CEVAP ANAHTARI 1.

B

2.

C

3.

D 88

ÖĞRENME FAALİ YETİ– 5 CEVAP ANAHTARI 1.

B

2.

C

3.

A

ÖĞRENME FAALİ YETİ– 6 CEVAP ANAHTARI 1.

C

2.

D

3.

A

ÖĞRENME FAALİ YETİ– 7 CEVAP ANAHTARI 1.

D

2.

B

3.

C

ÖĞRENME FAALİ YETİ– 8 CEVAP ANAHTARI 1.

D

2.

C

3.

B

4.

A

89

ÖĞRENME FAALİ YETİ– 9 CEVAP ANAHTARI 1.

D

2.

C

3.

B

4.

A

ÖĞRENME FAALİ YETİ– 10 CEVAP ANAHTARI 1.

B

2.

D

3.

A

MODÜL DEĞERLENDİ RME CEVAP ANAHTARI 1

B

2

C

3

D

4

A

5

C

6

C

7

D

8

B

9

A

90

10

C

11

D

12

B

13

A

14

B

15

D

16

C

17

B

18

A

19

C

20

D

91

KAYNAKÇA KAYNAKÇA 

ÖZCAN Şefik, Halit BULUT, Atelye ve Teknoloji 1, Gül Yayı nevi, Ankara, 1973.



ÖZCAN Şefik, Halit BULUT, Atelye ve Teknoloji 3, Gül Yayı nevi, Ankara, 1974.



ÖZLÜ İ rfan, Temel Metal, 71 sk. No:40/1 Emek, Ankara



TEKİ N Hüseyin Avni, Konak Motor Meslek Lisesi Tesviye Atl. Ders Notları ,İ zmir, 1999.



ZORLU Nihat, Otomotiv Tamir Boyacı lı ğı , YAŞARBASF Otomotiv Boyaları ,İ zmir, 2000 www.asteknikhirdavat.com www.bosch.com.tr www.civtas.com www.emrehan.com www.enkay.com.tr www.makinatakim.com www.koctas.com www.teskon.com www.pinarhobi.com www.singul.8m.com www.toreci.com.tr www.struers.com www.zimas.com.tr www.sangbo.co.tr www.zerteknik.com.tr www.onur.com www.arinoks.com.tr www.armotif.com.tr www.ecu.edu www.endercivata.com www.isgüvenligi.net www.istegenc.com.tr www.izeltas.com www.izocalc.com www.kar-el.com.tr www.latis.com www.sanalisveris.com www.phy.uct.ac.za www.demeter.com www.sayisalgrafik.com.tr www.tera.com

                              

92

  

www.tutas.com www.tmtemak.com www.netes.com.tr

93