Microsoft Word - YATAYDA BORU VE PROFİL KAYNAĞI

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKAN LIĞI

MEGEP

(MES LEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM S İS TEMİNİN GÜÇ LENDİRİLMES İ PROJES İ)

METAL TEKNOLOJİSİ YATAYDA BORU VE PROFİL KAYNAĞI

ANKARA 2005

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; •

T alim ve T erbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve T eknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

•

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve T eknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

•

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

•

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

•

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

•

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR ........................................................................................................ iii GİRİŞ ............................................................................................................................1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ...........................................................................................2 1. BO RULARIN KAYNAĞI..........................................................................................2

1.1. Boruların Tanımı................................................................................................2 1.2. Boru Çeşitleri .....................................................................................................3 1.2.1 Sanayi Boruları ............................................................................................3 1.2.2. Galvanizli Tesisat Boruları .........................................................................3 1.2.3. Doğal Gaz Boruları .....................................................................................3 1.3. Boru Kesmede Kullanılan Araçlar .....................................................................3 1.4. Küçük Çaplı Boruların Küt Ek Kaynağı Küçük Çaplı Boruların Kaynağa Hazırlanması .............................................................................................................3 1.4.1. Borulara Kaynak Ağzı Açma Yöntemleri...................................................4 1.4.2. Boru Kaynaklarında V Yatakları ................................................................4 1.4.3. Kaynak Ek Yerlerini Temizleme ................................................................5 1.4.4. Boru Kaynaklarında Dikkat Edilecek Hususlar ..........................................5 1.4.5. Boruların Kaynatılması ...............................................................................5 UYGULAM A FAALİYETİ .....................................................................................6 ÖLÇM E VE DEĞERLENDİRM E...........................................................................7

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ...........................................................................................9 2. KÜÇÜK ÇAPLI BO RULARIN “T” KAYNAĞI........................................................9

2.1. Ara Kesitler........................................................................................................9 2.1.1. Parçaların Birbirine Alıştırılması ................................................................9 2.1.2. Ara Kesitleri Açılmış Boruları Puntalanması ...........................................10 2.1.3. Boru Kaynaklarında Sızdırmazlığın Önemi..............................................10 2.2. “T” KAYNAĞI YAPMAK.............................................................................11 2.2.1. Kaynak Dikişinin Temizlenmesi...............................................................11 UYGULAM A FAALİYETİ ...................................................................................12 ÖLÇM E VE DEĞERLENDİRM E.........................................................................13

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 .........................................................................................15 3. PRO FİL BORULAR................................................................................................15

3.1. Profil Boruların Tanımı ve Standartları ...........................................................15 3.2. Profil Borularının Alın Kaynağı ......................................................................15 3.2.1. Kaynak Ek Yerlerini Temizleme ..............................................................16 3.2.2. Profil Boru Kaynağında Dikkat Edilecek Hususlar ..................................16 3.2.3. Profilleri Puntalama ..................................................................................16 3.2.4. Kaynak Dikişlerini Temizlemek ...............................................................16 UYGULAM A FAALİYETİ ...................................................................................17

ÖĞRENME FAALİYETİ-4 .........................................................................................20 4. PRO FİL BORULARININ KÖŞE KAYNAĞI..........................................................20

4.1. Profilleri Köşe Kaynağı İçin Hazırlama...........................................................20 4.2. Profilleri Köşe Oluşturacak Şekilde Puntalama...............................................20 i

4.2.1. İç Köşe Kaynağında Elektrot Hareketleri .................................................20 4.3. Kaynak Dikişlerini Temizleme ........................................................................20 UYGULAM A FAALİYETİ ...................................................................................21 ÖLÇM E VE DEĞERLENDİRM E.........................................................................22 CEVAP ANAHTARLARI ...........................................................................................23

PERFORM ANS DEĞERLENDİRM E...................................................................25

MO DÜL DEĞERLENDİRME ....................................................................................26 KAYNAKLAR.............................................................................................................27

ii

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KO D

521MMI058

ALAN

Metal T eknolojisi

DAL/MESLEK

Ortak Alan

MO DÜLÜN ADI

Yatayda Boru ve Profil Kaynağı

MO DÜLÜN TANIMI

Bu modül yatayda küçük çaplı boruların ve profillerin kaynağı konusunun işlendiği bir öğrenim materyalidir

SÜRE Ö N KOŞUL YETERLİK

MO DÜLÜN AMACI

40/32 Elektrik Ark Kaynağı Düz Dikiş Çekme Modülünü almış olmak Yatayda küçük çaplı boru ve profillerin kaynağını yapmak Ge nel Amaç: Bu modül ile gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak yatay konumda küçük çaplı boruların ve profillerin kaynağını yapabileceksiniz.

Amaçlar 1. T ekniğe uygun olarak boruların alın kaynağını yapabileceksiniz 2. T ekniğe uygun olarak borulara arakesitlerini açabileceksiniz 3. T ekniğe uygun olarak arakesit açılmış boruların kaynağını yapabileceksiniz 4. T ekniğine uygun olarak profil boruların köşe kaynaklarını yapabileceksiniz Ortam: Elektrik ark kaynak atölyesi,

EĞİTİM Ö ĞRETİM O RTAMLARI VE DONANIMLARI

Ö LÇME VE DEĞ ERLENDİRME

Donanım: Kaynak makinesi, elektrod, kaynakçı takımları (iş önlüğü, kaynak maskesi, tel fırça, kısaç v.b), en az 2 adet yumuşak çelik boru Bu modül içerisinde her öğrenme faaliyeti sonunda kendi kendinizi değerlendirebileceğiniz çoktan seçmeli ve uygulamalı ölçme değerlendirme tekniklerine tabi tutulacaksınız

iii

iv

GİRİŞ GİRİŞ Se vgili Öğrenci, Bu modül ile sizlere metal teknolojileri alanında yaygın ve yoğun olarak kullandığımız boruların ve profillerin elektrik ark kaynağı ile birleştirme tekniklerini öğreneceksiniz.

T eknolojinin dev adımlarla hızla ilerlediği günümüzde, enerji kaynaklarının kıtalar arası naklinden, yağmurlu havalarda kullandığımız şemsiyeye, üzerinde oturduğumuz tabureye varıncaya kadar kullandığımız gereçlerde kullanılan boruların imalat kademelerini ve elektrik ark kaynak tekniği ile kaynatılması becerisini kazanacaksınız.

Metal teknolojileri sektöründe başarılı bir teknik eleman olabilmenin ilk şartı teknolojik bilgilerimizi artırmak birey olarak belirli bir alanda her zaman başkalarını geçme gücünü gösteremeyebilirsiniz; ama kişi kendini aşma gücüne her zaman sahiptir. Çalışmaya, zorlukları yeneceğim, başarılı olacağım, başaracağım diye başlamalıyız.

Başarı esrarengiz bir tabiat hediyesi değildir. Eğitim sonunda elde edilen bir davranış değişikliğidir, bir sonuçtur.

Alfin T ofler; ”Yirmi birinci asrın cahilleri okuma-yazma bilmeyenler değil;öğrenmeyi öğrenmeyenler olacaktır.” demektedir.

Beynimizin ortalama %1’ini kullandığımız yani yeteneklerimizin büyük bir kısmı geliştirilmeye halen uygundur.

Hemen doğrulmalıyız herhangi bir noktaya ulaşılmış ise, biz de ulaşabiliriz.

Tohamas Edison der ki; Dehanın %99’u ter %1’i ilhamdır. Başarılı olmak ve mutlu yaşamak istiyorsak çok çalışmalı ve kendimizi güncelleştirmeliyiz. Çalışmadan kazanamayız, tüm çalışmalarınızda başarılar dilerim.

1

ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ Uygun atölye ortamı sağlandığında tekniğe uygun olarak yatay konumda boruların küt ek kaynağını atölye ortamında yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA ¾ Boru çeşitlerini araştırınız. Rapor haline getirip, sınıfta sununuz. ¾ Metal işleri meslek dalında kaynak yapan işletmelerden, küt-ek kaynağında kullanılan araç gereç, takım, makine ve cihazların neler olduğunu araştırınız, topladığınız bilgileri sınıf da tartışınız.

1. BORULARIN KAYNAĞI 1.1. Boruların Tanımı Sıvı,gaz,buhar vb .maddeleri iletmeye yarayan içi boş gereçlere boru denir. Borular imalat şekillerine göre; ¾ Dikişsiz Çelik Borular ¾ Dikişli Çelik Borular olmak üzere iki şekilde imal edilirler.

Dikişsiz çelik borular soğuk çekme metodu ile üretilir. Bu standart kapsamındaki boruların imalatında kullanılan çelik üretim metotları ile döküm teknikleri kullanılarak elde edilir. Dikişli borular soğuk haddelenmiş şeritlerin biçimlendirilerek birleşme noktalarından elektrik direnç veya indüksiyon kaynağı ile kaynatılarak üretilirler. Sıcak veya soğuk olarak çekilerek ısıl işlemlerine tabi tutularak piyasaya arz edilir.

Borular belirli standartlar dahilinde üretilir. T est ve deneme basınçlarından sonra piyasaya arz edilir. Boru imalatında kullanılan standartlar (T S 301, 1, 2, 3, 4 – T S 416 – T S 1997 – T S 5317 – T S 10208 – T S 11004 – T S 6438 – T S 6474- T S 6475 )

Şekil 1.1 Değişik Profiller

2

1.2. Boru Çeşitleri 1.2.1 Sanayi Boruları Genellikle et kalınlıkları 1mm’ye kadar olan borular çelik eşya yapımında kullanıldıklarından sanayi borusu olarak tanımlanır.

1.2.2. Galvanizli Tesisat Boruları Korozyona, paslanmaya ve çürümeye karşı dirençleri nedeniyle temiz su tesisatı başta olmak üzere, korozyon etkisinin önem taşıdığı akışkan iletim tesisatlarında kullanılır.İç ve dış kısımları çinko ile kaplanarak piyasaya arz edilir.

1.2.3. Doğal Gaz Boruları Özel kaliteli çeliklerden imal edilen kolay işlenebilir, korozyona karşı dirençli, ,ısıl işleme tabii tutulmuş olarak imal edilen borulardır.

Borular iç ve dış çaplarına göre anılırlar. Boruların anılmaları parmak cinsindendir. Örneğin ½” (Yarım Parmak) , 1” (Bir Parmak) gibi.

1.3. Boru Kesmede Kullanılan Araçlar Borular değişik takım ve makineler kullanılarak kesilirler. Boru kesmede aşağıdaki takım ve makineler kullanılır.

• El testeresi • Boru keskileri • Boru kesme makinesi • Hidrolik testere • T epsi testere • Şerit testere • Kesme taşları • Oksi gaz ile boru kesme

1.4. Küçük Çaplı Boruların Küt Ek Kaynağı Küçük Çaplı Boruların Kaynağa Hazırlanması Boruların kaynak öncesi ön hazırlığı kaynak dikişinin kalitesini artırır, fiziksel görünümünü ve işin ekonomik olmasını sağlar. Kaynağa hazırlık aşaması da parça kalınlığı, uygun kaynak ağzı ve gereç düzgünlüğüne dikkat edilerek hazırlık yapılır. Parçaların kaynağa hazırlanmasında aşağıdaki işlem sırası takip edilir.

• • • • •

M arkalama Kesme Temizleme Alıştırma Kaynak Ağzı Açma 3

1.4.1. Borulara Kaynak Ağzı Açma Yöntemle ri Et kalınlıkları 4 mm den kalın borulara, nufuziyetin artırılması amacıyla kaynak ağzı açılır. Küçük çaplı borulara kaynak ağzı eğelerle, boru keskilerle, taşlama makineleri ve oksi gaz ile açılabilir.

1.4.2. Boru Kaynaklarında V Yatakları Boruların puntalanması sırasında eksenlerin karşılıklı gelmesi ve kaynak sırasında sabit kalmasını sağlamak için “ V” yatağı kullanılır. Özel durumlarda, köşebent de kullanılır.

Amper ayarı için Düz Dikiş Çekme Modülüne bakınız.

Resim 1.1 Boruların Puntalanması

1 4

3

Boruların Puntalanması Mutlaka Karşılıklı Olmalıdır !.....

2 Şekil 1.2 Puntalama İşlem Sırası

4

1.4.3. Kaynak Ek Yerlerini Te mizleme Aynı çaptaki boruların kesilen ve kaynakta birleştirilecek ağızların temizlenir. Kaynak ile birleştirilecek borularda eksen kaçıklığı olmamalıdır

Şekil 1.3; Kaynak Ağzı Açılması

Şekil 1.4; Kaynak Ağızlarının Hazırlanması

1.4.4. Boru Kaynaklarında Dikkat Edile cek Hususlar • • • •

Kaynatılacak boruların markalanarak ölçüsünde kesilmesi.

Kesilen parçaların birbirine alıştırılması.

Parçalara eksen noktaları karşılıklı gelecek şekilde dört noktadan puntalanması Punta aralığı borunun tüm çevresinde eşit olmalıdır.

1.4.5. Boruların Kaynatılması Boruların uç kısımları, her taraf da eşit olacak şekilde alıştırılır. Et kalınlığı et kalınlığı 3 mm ye kadar olan boruların arasında bir miktar boşluk bırakılarak kaynak yapılır (yaklaşık et kalınlığının yarısı kadar). Makine çalıştırılıp amper ayarı yapılır. Eksenleri aynı hizada olacak şekilde dört taraftan puntalanır, puntaların curufları kaynak çekici ile veya tel fırçalar ile temizlenir. Kaynağa bu noktadan başlanarak kaynak yapılır.

5

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ BO RULARIN KÜT EK KAYNAĞI B 1 4

3

2 B

B-B Kesiti Puntalama işlem sırası

Elektrod açısı

Araç ve Gere çle r

İş ve İşlem Basamakları

1. İki adet 60 mm boyunda siyah su borusu 2. Ǿ 2.5 mm elektrot, testere

1. Boruları markalayarak kesiniz.

2. Kaynak ağızları açarak parçaları alıştırınız.

3. Eksenlerden eşit puntalayınız.

4. T üm çevreyi “ V” yatağında kaynatınız.

3. Kaynak makinası, takım ve avadanlıklar 4. “ V” yatağı veya köşebent

6

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 1.

Metalik malzemelerin dış etkiler altında kalarak aşınmalarına ne denir ?

A ) Y aşlanma B ) Korozyon C ) Metalik yorulma D ) Malzeme çürümesi

2.

Soğuk şekillendirme metotları ile elde üretilen, kaynatılarak piyasaya arz edilen bağlantı elemanlarına ne ad verilir ?

A ) Dikişsiz borular B ) Dikişli borular C ) Sanayi boruları D ) Galvanizli borular 3.

Et kalınlıkları ince ve kalınlıkları 1 mm ‘ ye kadar olan borular aşağıdakilerden hangisidir ?

A ) Mobilya boruları B ) Siyah su boruları C ) Sanayi boruları D ) Doğalgaz boruları 4.

Mobilya boruları niçin elektrik ark kaynağı ile kaynatılamaz ?

A ) Isıl işlem uygulandığından B ) Et kalınlıklarının fazla olması C ) Et kalınlıklarının ince olması D ) Çeliklerden imal edildiklerinden

5.

Korozyon ve paslanmaya dayanaklı dikişsiz imal edilerek iç ve dış kısımları çinko ile kaplanan borulara ne ad verilir?

A ) T esisat borusu B ) Sanayi borusu C ) Doğalgaz borusu D ) Galvanizli tesisat borusu 6.

Yüksek basınç ve sıcaklığın söz konusu olduğu yerde kullanılan döküm teknolojileri ile elde edilen borulara ne ad verilir ?

A ) Doğalgaz borusu B ) Galvanizli tesisat borusu C ) Dikişli borular D ) Dikişsiz çelik borular 7.

Boru kaynaklarında Ark boyu mesafesi ne kadar olmalıdır.

A) Elektrod çapı kadar B) Elektrod çapının iki katı C) Elektrod çapını üç katı D) Elektrod çapının dört katı

7

8.

Boruların kaynağında eksenlerin düzgün puntalanması en az kaç noktadan yapılmalıdır.?

A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 9.

Sıvı,gaz vb maddeleri iletmeye yarayan içi boş silindirik bağlantı elemanlara ne ad verilir ?

A ) Profil boru B ) Boru C ) Dağıtım sistemi D ) Boru hattı 10. Boru kaynaklarında boru et kalınlığı ile kaynak aralığı arasında bırakılacak kaynak boşluğu ne kadar olmalıdır.

A) Boru et kalınlığının yarısı B) Boru et kalınlığı kadar C) Boru et kalınlığının üç katı D) Hiçbiri

8

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ T ekniğine uygun olarak ark boyunu ,elektrod açısını ve ilerleme hızını ayarlayarak arakesit açılmış boruların kaynağını yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA ¾

Çevrenizde boru ve birleştirme elamanlarının hangi metotlarla birleştirildiğini Gözlemleyerek arkadaşlarınızla tartışınız.

¾

Ayrıca kaynak yapımındaki işlem basamaklarını rapor olarak hazırlayınız ve yaptığınız çalışmayı sınıfa sununuz

2. KÜÇÜK ÇAPLI BORULARIN “T” KAYNAĞI 2.1. Ara Kesitler Birbirini kesen iki parça arasında meydana gelen alana ara kesit denir. Birbirini kesen boruların kaynağında, kaynaktan önce borular çeşitli izleme takımları (testere, matkap, eğe vb.) kullanarak ara kesiti oluşturacak şekilde birbirine alıştırılmalıdır.

2.1.1. Parçaların Birbirine Alıştırılması

Boru “T ” kaynağına başlamadan önce üst boru alt boruya oturacak şekilde yarım yuvarlak ve yuvarlak eğeler ile alıştırılır. Alt borunun ara kesiti ise kademeli olarak küçük çaptan başlanılarak matkap ile delinir. Üst boru tam bir birleştirme sağlayacak şekilde alt boru deliği ovalleştirilir.

9

Şekil 2.2:Boruların Markalanarak Alıştırılması

Şekil 2.3: T Birleştirme Ara Kesit Oluşturma

Birleştirme kaynaklarında parçaların birbirine alıştırılması eksenlerin ve doğrultuların oluşturulması oldukça önemlidir. Parçalar puntalanmadan önce eksenler ve oluşturulacak açılar mutlaka kontrol edilmelidir. Parçaların birbirine alıştırılmasında oluşturulan temas noktaları kaynak dikişini etkileyen önemli faktörlerden biridir. Kaynak eklerinin aralarında bırakılacak kaynak aralığı kaynak dikişinin dayanımını artırır. Boru et kalınlığının yarısı kadar kaynak aralığı bırakılarak nufuziyet artırılır.

2.1.2. Ara Kesitle ri Açılmış Boruları Puntalanması Boruların kaynağa hazırlanmasının en önemli aşamalarındın biri boruların puntalanmasıdır. Puntalama işlemi birleşme yerlerindeki eksenler doğrultusunda yapılmalıdır. Boruların birleştirilmesi için yapılan puntalama işleminden sonra parçalarda kaynak çekmelerinden dolayı meydana gelen eksen kaçıklıkları gönyesine getirilmelidir.

2.1.3. Boru Kaynaklarında Sız dırmazlığın Önemi Yapılan kaynakların sızdırmaz olması gerekir. Özellikle hidrolik, pnömatik, doğalgaz ve ısıtma sistemlerinde sızdırmazlık önemlidir. Yapılan kaynakların basınçlı hava ve su ile kontrolleri yapılır.

10

2.2. “T” KAYNAĞI YAPMAK Kaynaklı birleştirmelerde gözle görülmeyen gözenek ve cüruf sızıntılara sebebiyet vereceği için eriyik banyonun kaynak esnasında kontrolü çok önemlidir. Kaynak sırasında, kaynak elektrot açısı her noktada farklıdır. Bu nedenle elektrot gereç yüzeyine 75 – 80 ‘ açı yapacak şekilde tutulmalıdır.

Boruların yatay kaynağında elektrot üst noktadan başlatılarak döndürülerek kaynatılır.

Elektrotun başlangıç ve bitiş noktalarında açıklık kalmadan kaynatılmalıdır. Elektrik ark kaynağında yeterli eğrime sıcaklığı amper ayarı ve uygun elektrot kullanımı ile gerçekleştirilir.

Ark boyu elekrod çapı kadar olmalıdır. Bu mesafenin elektrot eğrime hızına bağlı olarak kaynakçı tarafından kontrol altında tutulması oldukça önemlidir. Kaynak hızı da kaynak dikişinin biçimini ve nufuziyetini etkileyen önemli etkenlerden bir tanesidir. Hızın artması kaynak dikişinin genişliğinin azalmasına ve nufuziyetin azalmasına neden olur.

Kaynak hızının azalması ise kaynak dikişinin yığılmasına neden olur.

2.2.1. Kaynak Dikişinin Temizlenmesi Boruların kaynatılmasında kaynak işlemi tamamlanırken dikişin bitiş noktalarında cüruflar temizlenerek ve kaynak parametreleri muhafaza edilerek tüm çevre dikişi tamamlanmalıdır. Kaynak dikişi etrafında oluşan sıçramalardan dolayı yapışan metal parçacıklar temizlenerek kaynak dikişi tüm çevrede kontrol edilir. Elektrotun yanma esnasında çıkan gazlar kaynak ek bölgesi etrafında havanın nemi ile birleşerek korozyon oluşturacağından kaynak eki çelik tel fırçalarla temizlenmelidir.

. Şekil 2.4: Kaynak Eklerinin Temizlenmesi

11

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Boruların “T” Kaynağı ile ilgili uygulamayı yapınız .

Araç ve gere çle r 1. ¢1”x150 mm siyah su borusu 2. ¢2,5 mm elektrod, el testeresi 3. Kaynak takım ve gereçleri İşlem Basamakları 1.

2.

3.

Boruyu ölçüsünde kesiniz Parçaları alıştırınız. (Şekil 2.2) Eksenlerden puntalayınız

4.

5.

T üm çevrede dikişi tamamlayınız Kaynak dikişini temizleyiniz. (Şekil 2.4)

12

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

1.

Borularda eksenel kaçıklıkların oluşmasını önlemek için puntalama hangi araçlar yardımıyla yapılmalıdır ?

A) Gönye B) Kaynak çekici C) Kaynak maskesi D) -V- yatağı 2.

Boru yatay kaynak pozisyonunda kaynatılırken elektrot ile parça arasındaki açı kaç derece olmalıdır ?

A) 60 – 80 derece B) 75 – 80 derece C) 30 – 40 derece D) 80 – 90 derece 3.

Boru kaynaklarında ark boyu mesafesi ne kadar olmalıdır ?

A ) Elektrot çapı kadar B ) Elektrot çapının yarısı kadar C ) Elektrot çapının iki katı D ) Elektrot çapının üç katı

4.

Borulara kaynak ağzı neden açılmalıdır.?

A ) nüfuziyeti artırmak B ) kaynak dikişini çekebilmek C) kaynak yapmayı kolaylaştırmak D ) kaynak hızını artırmak

5.

Boru kaynaklarında boru et kalınlığının kaç oranında kaynak aralığı bırakılmalıdır A ) Et kalınlığının yarısı B ) Et kalınlığı kadar C ) Et kalınlığının iki katı D ) Et kalınlığının üç katı 6.

Boru kaynaklarında kaynaklı birleştirmelerinin sızdırmazlık deneyleri hangi metotlar ile yapılmalıdır ?

A ) Göz ile kontrol B ) Ultrasonik kontrol C ) Hava ve su basıncı D ) Çekme deneyi

13

7.

Aşağıdakilerden hangisi boruların kaynağı hazırlanma aşamalarından biri değildir A ) Temizleme B ) Alıştırma C ) Kaynak ağzı açma D ) Kaynak dikişi çekmek 8.

Güvenli bir boru bağlantısının gerçekleşebilmesi için borular ne kadar basınçla denenmelidir?

A ) Çalışma basıncı kadar B )Çalışma basıncının iki katı C ) Çalışma basıncının yarısı D ) Çalışma basıncının üç katı 9.

Boruların puntalanmasında eksen kaçıklıklarının oluşmaması için puntalama işlemi nasıl gerçekleştirilir.

A ) eksenler peş peşe B ) Eksenler karşılıklı C ) eksenler fark etmez D ) hiçbiri

14

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ÖĞRENME FAALİYETİ-3 AMAÇ T ekniğine uygun olarak profil boruların alın alına kaynağını yapabilecektir.

ARAŞTIRMA Profil borularla yapılmış çelik eşyaları inceleyerek arkadaşlarınızla tartışınız.

3. PROFİL BORULAR 3.1. Profil Boruların Tanımı ve Standartları İçi boş kare, dikdörtgen ve özel şekilli malzemelere boru profil denir. Soğuk şekillendirme ile bükülerek birleşme kenarları yüksek frekanslı indüksiyon kaynak metodu ile kaynatılarak üretilirler. Profillerin et kalınlıkları 0,70 mm ile 10,00 mm arasında değişir.

Standart 6 metre olarak imal edilirler. Ebat ölçüleri ve et kalınlıkları ile tanımlanırlar.

30x30x2 gibi gösterilirler. İnce etli profiller T S 6475’e göre kalın etli profiller ise T S 5317’ye göre üretilirler.

Şekil 3.1: Kare Profil

Şekil 3.2: Dikdörtgen Profil

3.2. Profil Borularının Alın Kaynağı Profil borularının alın kaynağında iki profilin kesitlerinin yatay konumda yan yana ve aynı hizaya gelip kaynatılmasına alın ya ada küt ek kaynağı denir.kesilip çapakları alındıktan sonra düzgün biçimde köşebent içerisinde puntalandıktan sonra kaynak için hazır hale getirilir. Profil boruların et kalınlıkları ince olduğundan parçalar arasında kaynak aralığı bırakılmadan puntalanırlar.

Profil boruların et kalınlıkları 3 mm ‘ye kadar olanlara kaynak ağzı açılmadan kaynakları yapılır. Genel olarak profillerin kaynatılmalarında akım değeri kullanılan elektrot çapına göre tespit edilir. Elektrot çapı X 40 olacak şekilde hesaplanmalıdır.

Kaynak akımının yüksek olması sıçramaların artmasına, yanma oluklarının olmasına, dikişte çatlamalara neden olur. Profil borularının alın kaynağında yatay konumda elektrot 75 – 80 C ‘ açı ile kaynatılır. Profil borularının kaynatılmasında özel elektrot seçimine ihtiyaç duyulmaz. Her türlü elektrot ile kaynak yapmak mümkündür.

15

3.2.1. Kaynak Ek Yerlerini Te mizleme Kaynak ek yerleri kesme çapakları alındıktan sonra eğe ve zımpara ile yüzey pürüzlülükleri giderilmelidir. Parçalar birbirine tam olarak kavuşacak ve aynı eksende olacak şekilde karşılıklı olarak puntalanmalıdır.

3.2.2. Profil Boru Kaynağında Dikkat Edilecek Hususlar ¾

Profil boruların et kalınlıklarının ince olması nedeni ile profil borunun et kalınlığı göz önünde bulundurularak akım amper ayarını seçiniz.

¾

Kaynak dikişi genişliğinin dar olmasına dikkat ediniz.

¾

Punta kaynakları normal standartlarda olmalı zayıf ya da şişkin olmamalıdır.

¾

Kaynak ark yüksekliği, kaynak dikişi süresince ergime hızına bağlı olarak elektrot çapı kadar olmalıdır.

¾

Kaynak açısı 90 C ‘ derece ve sağ kaynak dikişinde parça ile elektrot arasında 75 – 80 C ‘ lik açı korunmalıdır.

3.2.3. Profille ri Puntalama Profil boruları birbirlerine eksenler karşılıklı doğrultularında köşebent içerisinde düzlemleri üzerine getirilerek puntalanmalıdır. Puntaların zayıf olması kaynak esnasında ısı genleşmeden dolayı aralığın açılmasına neden olur. Puntaların kalın ve şişkin olması eriyik banyonun kaynak esnasında geçişini zorlaştırarak aynı zamanda kaynak dikişinin şişkin olmasına neden olur.

3.2.4. Kaynak Dikişle rini Temizlemek Kaynak dikişi üstünde öncelikle elektrot kabuğundan dolayı cüruf kaynak çekici ile kırılır. Dikiş çevresinde ve metal üzerinde elektrot kabuğundan çıkan gazların kalıntıları bulunur. Bu kalıntılar nem ile birleşerek korozyonun ve dolayısı ile malzemenin dayanımının azalmasını sağlar. Bu nedenle kaynak bitiminde kaynak dikişi üstü ve çevresi çelik tel fırça ile iyice temizlenmelidir.

16

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA 3 PROFİL BORULARIN ALIN(KÜT EK KAYNAĞI) 30x30x2 mm A

B

Ark y üksekliği elektrod çapı k adar olmalıdır

Profil kesitli borularda parçalar arasında kaynak aralığı bırakılmaz

ARAÇ VE GEREÇLER

İŞLEM BASAMAKLARI

1.30X30X2 mm, 120 mm boyunda kare profil 2.Ǿ2.5 mm elektrod, el testeresi

1.Profil boruyu iki eşit parçaya kesiniz.

2.Alın alına en az iki noktadan puntalayınız.

3.T üm çevrede kaynak dikişini tamamlayınız.

3.Kaynak makinası, takım ve avadanlıkları

17

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE VE D EĞERLENDİRME

1. Profil boruların alın kaynağında yatay konumda elektrod ile profil arasındaki açı kaç derece olmalıdır.

A) 30 o -40 o B) 50 o-60 o C) 75 o-80 o D) 45 o-50 o 2. Profil boruların kaynağında ark boyu elektrod çapına göre ne kadar olmalıdır?

A) Elektrod çapı kadar B) Elektrod çapının yarısı kadar C) Elektrod çapının iki katı D) Fark etmez 3. Profil boruların kaynağında kaç mm kalınlığa kadar kaynak ağzı açılmaz .

A) 2 mm B) 4mm C) 3mm D) 2.5mm 4. Profil kaynağında elektrod çapının her 1 mm”sine kaç amper akım uygulanmalıdır.

A) 30 amper B) 40 amper C) 50 amper D) 60 amper 5. Profil borular standart olarak kaç metre boyunda imal edilirler.

A) 12 metre B) 6 metre C) 7 metre D) 5 metre 6. Profillerin puntalanmasında düzlemlerin düzgün puntalanabilmesi için hangi takımdan yararlanılır?

A) Gönye B) köşebent C) mikrometre D) testere 7) Profil kaynak eklerinin kaynak sonrası temizlenmesinde hangi takımlar kullanılmalıdır?

A) çelik tel fırça B) zımpara taşı C) zımpara kağıdı D) eğe

18

8) Kaynatılacak profillerin kaynağa hazırlanmasında hangi el takımından yararlanılır?

A) testere B) V yatağı C) kaynak çekici D) eğe 9) Kaynak akım şiddetinin yüksek olması kaynak ekinde hangi fiziksel olaylara neden olur?

A) kaynak dikişinin yığılmasına B) kaynak dikişinin çatlamasına C) parçaların delinmesine D) kaynak nufuziyetinin azalmasına 10)

Profillerin alın alına kaynatılmasında kaynak ekleri arasında boşluk bırakılmama nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) sızdırmazlık C) malzeme kalınlığının ince olması C) nufuziyet D) hiçbiri

19

ÖĞRENME FAALİYETİ-4 ÖĞRENME FAALİYETİ-4 AMAÇ Profil boruların köşe kaynaklarını yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA Profil borularla birleştirme yapılmış profilleri inceleyerek,arkadaşlarınızla tartışınız.

4. PROFİL BORULARININ KÖŞE KAYNAĞI 4.1. Profilleri Köşe Kaynağı İçin Hazırlama Kaynatılacak profiller kesildikten sonra istenilen çap ve ebatlarda kaynak birleştirme bölgeleri eğe ve zımpara taşları ile temizlenerek kaynağa hazırlanır. Kaynakla birleştirme yapılacak profillerin birbirlerini tam karşılaması ve parçaların birbirlerine alıştırılması gerekir.

Profil aralarında kalan boşluklar kaynağı zorlaştırır ve kaynak kalitesini düşürür.

Kalınlığı 3 mm ‘ ye kadar olan profillerin elektrik ark kaynağı ile kaynatılmasında kaynak ağzı açılmasına gerek yoktur. Parçalar birbirine alıştırıldıktan sonra puntalanır. Açılar kontrol edildikten sonra kaynatılma işlemine başlanılır.

4.2. Profilleri Köşe Oluşturacak Şekilde Puntalama Profiller markalanarak, marka çizgilerinden el testereleri ve profil kesme makineleri yardımı ile kesilir. Köşe birleştirmelerinde, birleşme açısının 90 °C olması için parçaların 45’er °C açı ile düzgün olarak kesilip puntalanması gerekir.

4.2.1. İç Köşe Kaynağında Elektrot Hareke tle ri İç köşe kaynaklarının yapılmasında elektrot ile parça yüzeyi arasında 45 °C lik açı oluşacak şekilde elektrot açısı oluşturulmalı ve bu açı kaynak süresince muhafaza edilmelidir. Elektrot açısı eşit konumda tutularak kaynak dikişinin birleşme noktaları aynı kaynak dikişinde kaynatılır.

4.3. Kaynak Dikişlerini Temizleme Kaynak dikişleri üzerinde oluşan cüruflar kaynak keskisi ile kırıldıktan sonra kaynak dikiş bölgesi ve çevresi çelik tel fırçalar ile iyice temizlenmelidir. Kaynak dikişi ve metal üzerinde elektrotlardan çıkan gazların kalıntıları mutlaka çelik tel fırçalar ile temizlenmelidir.

20

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Profil Boruların Köşe Kaynağı

Resmi diğer sayfada verilen profil boruların iç köşe kaynağı uygulama işini aşağıdaki işlem basamaklarını takip ederek yapınız?

ARAÇ ve GEREÇLER İŞLEM BASAMAKLARI 1. 30X30X2 mm, 120 mm kare profil 1. Profil boruyu markalayınız.

2. Ǿ2.5 mm elektrod 2. Profil boruyu kesiniz.

3. El testeresi 3. 90° lik açı oluşturarak puntalayınız.

4. Kaynak takım ve avadanlıkları 4 .T üm çevrede kaynağı tamamlayınız.

1 . İŞ LE M ( M A R K A LA M A )

A

B

2 . İ ŞL E M ( 4 5 ° lik a çı ol u ştu r ar ak k e sm e )

A

B

3 . İ ŞL E M ( Pu n ta lam a v e k ay n a k y ap m a )

E l ek tr od aç ı sı

A

B

Şekil-11: Profil Köşe Kaynağı

21

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME DOĞRU-YANLIŞ TESTİ Aşağıdaki faaliyet ile ilgili bilgileri ölçen Doğru-Yanlış testi verilmiştir. Uygun bulduğunuz seçeneğin altına (X) çarpı işaretini koyunuz.

SO RULAR

D

1) Kesilen profil parçalardaki çapaklar alınmadan da kaynatılabilir 2) 3 mm’ye kadar olan profillerin elektrik ark kaynağı ile kaynatılmasında kaynak ağzı açılmasına gerek yoktur.

3) Köşe birleştirmelerinde, birleşme açısının 90 °C olması için parçaların 45’er °C açı ile düzgün olarak kesilip puntalanması gerekir 4) İç köşe kaynaklarında elektrot ile parça yüzeyi arasındaki açı 55 °C olmalı 5) Profil parçalar birbirine alıştırıldıktan sonra puntalanır TO PLAM

22

Y

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 C EVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

B B A C D D A C B A

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 C EVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9

D B A A A C D B C

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 C EVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

C B C B B B A D B C 23

ÖĞRENME FAALİYETİ-4 C EVAP ANAHTARI 1

Y

2

D

3

D

4

Y

5

D

DEĞ ERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz, yanlışınız var ise faaliyete geri dönünüz.

24

MODÜL DEĞERLENDİRME PERFORMANS DEĞERLENDİRME Yeterliğinizi kazanıp kazanmadığınızı ölçmek için kendi kendinizi ya da bir arkadaşınız yardımıyla aşağıdaki uygulamayı yaparak sonraki sayfadaki kritere göre kendinizi değerlendiriniz?

30x30x2

Şekil-12: Profil T Kaynağı

30X30X2 mm kare profil kesilerek, 90 olacak şekilde puntalanarak kaynatılacaktır.

25

GÖ ZLENEC EK DAVRANIŞLAR

EVET

HAYIR

Kaynak ek yerlerini temizlediniz mi?

Kaynak ağızlarını düzgün olarak alıştırdınız mı ?

Kaynak makinesini çalıştırıp, kaynak amper ayarını yaptınız mı ?

Elektrodu kaynak pensine uygun biçimde bağladınız mı ?

Düzgün aralık bırakarak puntaladınız mı?

Ark boyu eletrod açısını ayarlayarak kaynağı yaptınız mı ?

TO PLAM

DEĞ ERLENDİRME NO T-1: Soruların tamamının cevabı “ EVET ” olacaktır.

NO T-2: Cevaplarınızın içinde “HAYIR” varsa uygulamaya geri dönerek, eksiklerinizi gözden geçiriniz

MODÜL DEĞERLENDİRME Modül faaliyetleri ve araştırma çalışmaları sonunda kazandığınız bilgi ve becerilerin ölçülmesi için öğretmeniniz size ölçme araçları uygulayacaktır. Ölçme sonuçlarına göre sizin modül ile ilgili durumunuz öğretmeniniz tarafından değerlendirilecektir.

Bu Değerlendirme için Öğretmeninize Başvurunuz.

26

KAYNAKLAR KAYNAKLAR ¾

Sa bri KUMRAL, Te sisat Te knolojisi İş ve İşlem Yaprakları 10 Sınıf, Y.E. ENS. MAT .2003

¾

Ahmet AŞICI, Me talle rin İşlenmesi, T ürk Tarih Kurumu Basım Evi, ANKARA

¾

Hüseyin KOÇ, Me tallerin Ark Kaynağı, T ürk T arih Kurumu, ANKARA

¾

Ahmet URFALI, Yayımlanmamış Ders Notları, 2000

¾

Selahattin ANIK, Elektrik Ark Kaynağı

¾

ŞAHİN Sami, Me tal İşle ri Meslek Te knolojisi, 2003

¾

Borusan Ürün Katalogu, 2005

27