Microsoft Word - YATAYDA KALIN PARÇALARIN KAYNAĞI

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKAN LIĞI

MEGEP

(MES LEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM S İS TEMİNİN GÜÇ LENDİRİLMES İ PROJES İ)

METAL TEKNOLOJİSİ

YATAYDA KALIN PARÇALARIN KAYNAĞI

ANKARA 2005

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; •

T alim ve T erbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve T eknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

•

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve T eknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

•

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

•

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

•

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

•

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER

AÇIKLAM ALAR........................................................................................................iii GİRİŞ ............................................................................................................................1 ÖĞRENM E FAALİYETİ - 1........................................................................................3 1. KAYNAĞA HAZIRLIK VE “V” KAYNAĞI........................................................3 1.1. Kaynak Ağzı ......................................................................................................3 1.1.1.Kaynak Ağzı Açmanın Gereği ve Önemi ....................................................3 1.1.2.Kaynak Ağzı Çeşitleri ve Sembolleri...........................................................4 1.1.3.Kaynak Ağzı Açma Araçları........................................................................5 1.2. Kaynakta Biçim Değişiklikleri...........................................................................5 1.2.1.Kaynağın Yapımı Sırasında Alınacak Önlemler..........................................5 1.2.2.Kaynak Sonrası Biçim Değişiklikleri ..........................................................5 1.2.3.Enine Çekme ................................................................................................6 1.2.4.Boyuna Çekme.............................................................................................6 1.2.5.Açısal Çarpılma............................................................................................7 1.3. Yatayda -V- Kaynağı ........................................................................................7 1.3.1.“V” Kaynak Ağzı Standart Ölçü Ve Açıları ................................................7 1.3.2.“V” Birleştirmenin Uygulandığı Birleştirme Çeşitleri.................................8 1.3.3.Kök Dikişin Gereği ve Önemi .....................................................................8 1.3.4.Parçaları “V” Birleştirme Kaynağını Yapacak Şekilde Puntalama ...........10 1.3.5.Ark Boyunu, Elektrod Açısını ve İlerleme Hızını Ayarlayarak Kök Dikişini Çekme ...................................................................................................10 1.3.6.“V” Kaynağında Kaynak Ek Yerlerinin Doldurulması..............................11 1.3.7.Her Dikişten Sonra Gerekli Temizliği Yapma...........................................11 UYGULAM A FAALİYETİ ...................................................................................12 ÖLVE DEĞERLENDİRM E...................................................................................13 PERFORM ANS DEĞERLENDİRM E...................................................................15 ÖĞRENM E FAALİYETİ - 2......................................................................................16 2. YATAYDA “K” KAYNAĞI..................................................................................16 2.1. -K- Kaynak Ağzı Standart Ölçü Ve Açıları .....................................................16 2.2. K – Birleştirmenin Uygulandığı Birleştirme Çeşitleri .....................................16 2.3. Parçaları “K” Birleştirme Kaynağı Yapacak Şekilde Puntalama.....................17 2.4. Ark Boyunu, Elektrod Açısını ve İlerleme Hızını Ayarlayarak Kök Dikişini Çekme .....................................................................................................................17 2.5. “K” Kaynağında Kaynak Ek Yerinin Doldurulması........................................17 2.6. Her Dikişten Sonra Gerekli Temizliği Yapma.................................................17 UYGULAM A FAALİYETİ ...................................................................................18 ÖLÇM E VE DEĞERLENDİRM E.........................................................................19 PERFORM ANS DEĞERLENDİRM E...................................................................20 i

ÖĞRENM E FAALİYETİ -3.......................................................................................21 3. YATAYDA “X” KAYNAĞI..............................................................................21 3.1. “X” Kaynak Ağzı Standart Ölçü ve Açıları .....................................................21 3.2. "X“ birleştirmenin uygulandığı birleştirme çeşitleri........................................22 3.3. Parçaların “X” Birleştirme Kaynağını Yapacak Şekilde Puntalama ...............22 3.4. Ark Boyunu, Elktrod Açısını ve İlerleme Hızını Ayarlayarak Kök Dikişini Çekme .....................................................................................................................23 3.5. “X” Kaynağında Kaynak Ek Yerinin Doldurulması........................................23 3.6. Her Dikişten Sonra Gerekli Temizliği Yapma.................................................23 UYGULAM A FAALİYETİ ...................................................................................24 ÖLÇM E VE DEĞERLENDİRM E.........................................................................25 PERFORM ANS DEĞERLENDİRM E...................................................................26 ÖĞRENM E FAALİYETİ - 4......................................................................................27 4. YATAYDA “J” KAYNAĞI...................................................................................27 4.1. “J” Kaynak Ağzı Standart Ölçü ve Açıları ......................................................27 4.2. “J” Birleştirmenin Uygulandığı Birleştirme Çeşitleri ......................................28 4.3. Parcaları “J” Birleştirme Kaynağını Yapacak Şekilde Puntalama...................28 4.4. Ark Boyunu, Elektrot Açısını ve İlerleme Hızını Ayarlayarak Kök Dikiş Çekme .....................................................................................................................29 4.5. “J” Kaynağında Kaynak Ek Yerinin Doldurulması .........................................29 4.6. Her Dikişten Sonrası Gerekli Temizliği Yapma ..............................................29 4.7. Kaynakta Oluşan Hatalar .................................................................................30 4.7.1. Gaz Boşluğu..............................................................................................31 4.7.2. Curuf Kalıntısı...........................................................................................31 4.7.3. Kenar Yenmeleri (Yanma Olukları) .........................................................32 4.7.4. Çatlamalar .................................................................................................32 4.7.5. Dikiş Fazlalığı ...........................................................................................33 4.7.6. Dikiş Sarkması ..........................................................................................33 4.8. Kaynakların Gözle ve M ekaniksel Kontrolü ...................................................33 4.8.1. Göz ile Kaynak Kontrolü..........................................................................33 4.8.2. M ekaniksel Kontroller ............................................................................34 UYGULAM A FAALİYETİ ...................................................................................35 ÖLÇM E VE DEĞERLENDİRM E.........................................................................36 PERFORM ANS DEĞERLENDİRM E...................................................................37 CEVAP ANAHTARLARI..........................................................................................38 DEĞERLENDİRM E...........................................................................................39 MODÜL DEĞERLENDİRM E...................................................................................40 KAYNAKLAR...........................................................................................................41

ii

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN T ANIMI SÜRE ÖN KOŞUL YET ERLİK

MODÜLÜN AMACI

EĞİT İM ÖĞRET İM ORT AMLARI VE DONANIMLARI

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

521MMI057 Metal T eknolojisi Ortak Alan Yatayda Kalın Parcaların Kaynağı Bu modül yatay konumda kalın parcaların kaynağını kapsayan öğrenim metaryalidir 40/32 Yatayda Köşe Kaynağı Modülü’nü almış olmak Elektrik ark kaynağı ile yatay konumda kalın parcaların kaynağını yapmak Ge nel Amaç: Bu modül ile gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak yatay konumda kalın parcaların birleştirme kaynağını yapabileceksiniz Amaçlar: ¾ T ekniğe uygun olarak -V- kaynak ağzı açıp kaynak yapabileceksiniz ¾ T ekniğe uygun olarak -K- kaynak ağzı açıp kaynak yapabileceksiniz ¾ T ekniğe uygun olarak -X- kaynak ağzı açıp kaynak yapabileceksiniz ¾ T ekniğe uygun olarak –J- kaynak ağzı açıp kaynak yapabileceksiniz Ortam: Sınıf, kaynak atelyesi Donanım: Kaynak makinesi, kaynak yardımcı elamanları, elektrod eğe, zımpara taşı, en az iki adet yumuşak çelik.

• Bu modül içerisinde her öğrenme faaliyeti sonunda kendi kendinizi değerlendirebileceğiniz çoktan seçmeli ve uygulamalı ölçme değerlendirme tekniklerine tabi tutulacaksınız.

Modül sonunda kazandığınız bilgi, beceri ve davranışların ölçülmesi için öğretmeniniz tarafından hazırlanan ölçme aracı ile değerlendirileceksiniz

iii

iv

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Kaynaklı imalat, bir ülkenin sanayisinin gelişme seviyesinin göstergesidir.

Mühendislik hizmetlerinin yoğun olduğu alanlarda kapsamlı uygulanmaktadır. Kullanım alanları; basınçlı kaplar, kazanlar, tarım aletleri vinç köprüler, boru hatları, otomotiv ve savunma sanayine kadar çeşitlilik gösterir.

Kaynaklı birleştirmeler; imalatın maliyetini, ürünlerin kalitesini ve servisteki performansını önemli ölçüde etkiler. Bu yüzden kaynaklı ürünlerin imalatın her aşamasında uygun yöntemlerle kontrolü gerekmektedir. Üretim ve kullanım sırasında sorunsuz bir kaynaklı imalatın yapılabilmesi için tasarımdan başlanarak malzeme seçimi, imalat yöntemi ile tahribatlı ve tahribatsız deneyleri içeren kontrol ve denetim birimleri kurulmalıdır.

Gerek, kalite seviyesi gittikçe yükselen iç pazarımız, gerekse dış satımı hedefleyen firmalarımız için Avrupa Birliği (AB) içinde yeniden yapılanma çalışmaları önemli bir örnek oluşturmaktadır. AB, Avrupa tek pazarının oluşturulması için üye ülkelerde geçerli olan kuralların uyumlu hale getirilmesine, basitleştirilmesine ve standardizasyonuna çalışılmaktadır. Devam eden bu süreçte, Avrupa Standartları üye ülkelerdeki ulusal standartların yerine yürürlüğe girmektedir. T ürkiye – AB ilişkilerinin daha da artacağı göz önüne alındığında, kaynak tekniği ve kontrol alanlarındaki yeni AB düzenlemelerine ve standartlara uyum sağlanması gerektiği açıktır.

Sizler bu modül eğitimini alarak, yukarıda belirtmiş olduğumuz standartlara uygun iş gücünü e dineceksiniz. Sahip olduğunuz bu standartlar sizleri aranan kişi yapacak, dolayısıyla iş bulmanız kolaylaşacaktır.

1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ÖĞRENME FAALİYETİ - 1 AMAÇ Bu öğretim faaliyeti sonunda uygun atölye ortamı sağlandığında tekniğe uygun olarak “ V” kaynak ağzı açıp kaynak yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA 1- Metal işleri meslek dalında kaynak yapan işletmelerden, yatayda kalın parçaların kaynağında kullanılan araç-gereç, takım, makine ve cihazların kaynağa hazırlanış aşamalarını araştırarak bir rapor halinde hazırlayınız.

2- Metal işleri meslek dalında kaynak yapan işletmelerden, yatayda kalın parçaların kaynağında kullanılan araç-gereç, takım, makine ve cihazların neler olduğunu araştırınız.

3- Ayrıca kaynak yapımındaki işlem basamaklarını rapor olarak hazırlayınız ve yaptığınız çalışmayı sınıfta sununuz

1. KAYNAĞA HAZIRLIK VE “V” KAYNAĞI 1.1. Kaynak Ağzı 1.1.1.Kaynak Ağzı Açmanın Ge reği ve Önemi Kaynak; zamanının kısaltılması, gerekli ölçü ve iyi kalitede kaynak, ancak uygun bir kaynak ağzı hazırlanması ile mümkün olur. ‘‘İyi bir hazırlık, kaynağı yarı yarıya başarıya ulaştırmak demektir’’ sözünü her kaynakcının iyice öğrenmesi gerekir.

Kaynak ağzı parçanın kalınlığı ve birleştirme şekli ile ilgilidir. Eğer kaynak dikişi çift taraflı çekilecekse 8 mm kalınlığa kadar olan parcalara kaynak ağzı açmaya gerek yoktur.

Eğer tek taraftan kaynak yapılacaksa 5mm’den kalın parcalara kaynak ağzı açmak gerekir. Özellikle kalın parcalarda kaynak dikişinin nufuziyeti (parçaya işleme derinliği) yeteri kadar olmalıdır. Bunu sağlamak içinde uygun kaynak ağzı açılır.

Kaynak ağzı hazırlanırken aşağıdaki hususlar dikkate alınmalıdır: 1. Kaynak posizyonu ve kaynağın arka tarafa geçip geçmeyeceği 2. Kaynak edilecek metalin kalınlığı, işin kaç pasoda bitirilmesinin düşünüldüğü ve birleştirmenin çeşidi 3. Eldeki elektrodun nüfuziyet (işleme derinliği) derecesi 4. Ana metalin yapısı 5. Kaynağın maliyeti

3

1.1.2.Kaynak Ağzı Çeşitle ri ve Sembolle ri Kaynak birleştirme çeşitleri ve sembolleri T ablo 1.1’de verilmiştir.

Tablo 1.1: Kaynak Birleştirme Çeşitleri ve Sembolleri

4

1.1.3.Kaynak Ağzı Açma Araçları Kaynak ağzı açma işleminde çoğunlukla talaş kaldırma ve yakarak kesme araçlarından yararlanılır. Kaynak ağzı açma araçlarını şu şekilde sınıflandırabiliriz: ¾ Oksijenle kesme ¾ Hava ve el keskileri ile ¾ Zımpara taşı ile ¾ Özel kaynak ağzı açma makineleri

1.2. Kaynakta Biçim Değişiklikleri 1.2.1.Kaynağın Yapımı Sırasında Alınacak Önlemle r Kaynağın doğru ve düzgün şekilde uygulanabilmesi için dikiş ilerledikçe kenarların birbirine göre durumu değişmemeli aralarındaki açıklık hep aynı kalmalıdır. Bunu sağlamak için puntalama işlemi yapılır.

T espiti güç veya ağır parçalarda puntalamadan önce bunların uygun aralığa getirilebilmesi için işkenceler kullanılır. Diğer taraftan küçük iş parçalarında şekil değişiklikleri olmaması için kalıplardan yararlanılır.

Puntalama işlemininde belirli kurallar vardır. Bunlar: ¾ Kayanaklı birleştirmenin başarılı olabilmesi için, kesinlikle puntalama yapılmalıdır. ¾ Punta dikişleri aralıklı ve kısa olmalıdır. ¾ Kayanak işleminde kullanılacak elektrod cinsi ile puntalamada kullanılan elektrod cinsi aynı olmalıdır.

Puntalama işlemi yapılırken iki iş parçasının birbirine yaklaşmaması için gerekli önlem alınmalıdır.

Puntanın ne kadar aralıkla olacağının tespiti iş parcasının kalınlığına bağlı olarak belirlenir. Burdaki amaç iş parçası puntalandıktan sonra aralığın korunmasıdır. Kaynaklı birleştirme yapılacak iş parcasının kalınlığı; ¾ 5 mm’ den az ise; punta aralığı, parca kalınlığının 30 katı alınır. ¾ 5 mm’ den fazla ise; punta arlığı, parca kalınlığının 20 katı olarak alınır. ¾ 1.2.2.Kaynak Sonrası Biçim De ğişiklikle ri Kaynak yerinin erimesi esnasında, ısıdan etkilenen metal genleşir; fakat soğuk kısımlar genleşmeye engel olur ve dolayısıyla kaynak edilen iş parçasında çekme ve çarpılma meydana gelir. Kaynak sonrası ortaya çıkan çekme ve çarpılmalar, görünüşlerine göre şu şekilde sınıflandırılır: ¾ Enine çekme ¾ Boyuna çekme ¾ Açısal çekme

5

1.2.3.Enine Çekme Parçada kaynak dikişine dik eksen boyunca ortaya çıkan çekmeye enine çekme denir (Şekil 1.1).

Şekil 1.1: Enine Çekme

1.2.4.Boyuna Çekme Parçanın kaynak dikişi yönündeki ekseni boyunca çekmesi, boyuna çekme diye adlandırılır (Şekil 1.2 )

Şekil 1.2: Boyuna Çekme

6

1.2.5.Açısal Çarpılma Enine çekmenin bir özel şekli olup, parçanın ilk başlangıçtaki durumuna göre bir α açısı kadar çekmesidir. Ortaya çıkan açısal çarpılmanın büyüklüğü kaynak ağzının şekline, pasoların miktar ve sırası ile parça kalınlığına bağlı olarak değişir. Aşağıdaki Şekil 1.3 ve Şekil 1.4’ de açısal çekmeye örnek verilmiştir.

Şekil 1.4: Açısal Çekme

Şekil 1. 3: Açısal Çarpılma

1.3. Yatayda -V- Kaynağı 1.3.1.“V” Kaynak Ağzı Standart Ölçü Ve Açıları V kaynak ağzı, tek taraflı kaynakla uç uca, tamamen nüfuz etmiş bir birleştirme elde etmek için açılır. Kaynaklı birleştirme uygulanacak parca kalınlığı 6-12 mm kalınlıktaki parçalara “ V” kaynak ağzı açılarak dikiş çekilir. “ V” kaynak ağzı genellikle 60o açılır.

Bir “V” Kaynak Ağzını Belirten Ölçüle r Şunlardır α: ağız açısı: Bu açı ile uygulanan kaynak yöntemi, pozisyonu ve tersten kaynak imkânının bulunmadığı durumda c: kök yüksekliği. Bu da α ve kaynak pozisyonuna bağlıdır. b: kök aralığı da α açısı, kaynak yöntem ve pozisyona bağlıdır. (Şekil 1 .5) V kaynak ağzı değerleri gösterilmiştir.

Şekil 1. 5: V Kaynak Ağzı Değerleri

7

1.3.2.“V” Birleştirmenin Uygulandığı Birleştirme Çeşitleri “ V” kaynak ağzı yöntemi aşağıda belirtilen kaynak konumlarında kullanılabilir.

• Yatay konumda ( küt alın birleştirmeler ) • Dik konumda “ V” kaynağı • T avan (baş üstü ) “ V” kaynağı • Yan (duvar ) “ V” kaynağı 1.3.3.Kök Dikişin Gere ği ve Önemi Kök aralığı, elektrodun birleşmenin dibi ya da köküne ulaşmasını sağlamak üzere kullanılır. Kök aralığı çok dar olursa, kökün ergimesini sağlamak güçleşir; daha küçük çaplı elektrod kullanıIması gerekir ki bu da kaynak işlemini yavaşIatır. Kök aralığı çok fazla olursa, kaynağın kalitesi bundan olumsuz yönde etkilenmez ama daha çok kaynak metali gerekir; bu durum kaynağın maliyetini artırdığı gibi çarpılmaları artırıcı yönde etkiler.

Kaynak ağız şekillerine göre kök aralığı Şekil 1.6’ da gösterilmiştir.

Şekil 1. 6: Kaynak Ağzına Göre Kök Aralığı Şekil1.7‘ de ağız açısı azaldıkça kök aralığının nasıl artırıImasının gerektiği

gösterilmektedir.

Şekil 1.7: Kök Aralığının Değişimi

8

Kaynak ağzı ya da kök aralığı yetersiz olursa kök dikişte curuf kalıntısı oluşacaktır.

Curuf kalıntısı kök temizleme işçiliğini artıracaktır. Şekil 1.8 (a ve c) de kök dikiş aralığının uygun seçilmemesi kök temizleme işçiliğini artırır. Şekil 1.8 b’ de kök aralığının uygun seçilmesi gösterilmiştir.

a

b

c

Şekil 1.8: Kök Aralığınınu Uygunluğu ve Uygunsuzluğu

Kök aralığının çok geniş olduğu durumlarda alttan destek lamaları kullanılır. Alttan destek lamaları (Şekil 1.9 a, b, ve c) gösterilmiştir. Yanmayı önlemek üzere kullanılacak aralık laması (Şekil 1.9 d) ikinci taraf kaynak edilmeden önce temizlenmelidir.

b

c

a d

aralık laması

Şekil 1. 9: Destek Lamalarının Kullanılışı

9

1.3.4.Parçaları “V” Birleştirme Kaynağını Yapacak Şekilde Puntalama “ V” kaynak ağzı açılmış parçalar puntalama kurallarına uyarak puntalanır. Şekil 1.10’ da verilen parça her iki ucundan uygun aralıklarla puntalanmalıdır.

Şekil 1.10: V Birleştirme Yapacak Şekilde Puntalama

1.3.5.Ark Boyunu, Elektrod Açısını ve İlerleme Hızını Ayarlayarak Kök Dikişini Çekme Yatayda düz dikiş çekme modülüne bakarak; ark boyunu, elektrod açısını ve ilerleme hızını ayarlayarak Şekil 1.11’ de gösterildiği gibi kök dikişi çekilir.

Şekil 1.11: Kök Dikiş Uygulaması

10

1.3.6.“V” Kaynağında Kaynak Ek Ye rlerinin Doldurulması Kaynatılacak iş parcaları puntalandıktan sonra, punta yerlerinin curufları temizlenir.

Kök paso genelde Ø 2,5 elektrod ile çekilir ve temizliği yapılır. Kök dikişin çalışma alanının dar olması ve kök dikişteki olumsuzlukları en aza indirmek için Ø 2,5 elektrod kullanılmalıdır. İkinci ve devamındaki dikişler daha kalın çaplı elektrod ile çekilir. Kalın çaplı elektrod ile daha fazla kaynak metali yığılacağından, zaman ve işçilikten kazanmış oluruz. Her dikişten sonra iyi bir temizlik yapılmalıdır. Eğer her dikişten sonra iyi bir temizlik yapılmazsa curuf kalıntısı oluşur (Şekil 1.12) Kaynatılacak parcaya kök paso ve ikinci paso çekilir. Eğer iki pasoda kaynak ağzı doldurulamazsa (Şekil 1.13) deki gibi kaynağa devam edilir.

Şekil 1.12: Curuf Kalıntısı

Şekil 1.13: “V” Kaynak Ağzının Doldurulması

1.3.7.He r Dikişten Sonra Ge rekli Temizliği Yapma Kök dikiş çekildikten sonra, curuf kaynak çekici ile kırılmalıdır. Kök dikiş dar bir alanda olduğu için curufun temizliği kolay olmaz, çok hızlı çekilmiş kaynak dikişlerinde curuf ince ve kaynak ağızlarına iyice yapışmıştır, curufu temizlemek zordur. Kaynak çekici ile temizlenemeyen curuf kalıntıları, kök dikişin yüzeyine ulaşabilecek keskiler ile temizlenmelidir. Bu işlemden sonra tel fırca yardımı ile kaynak dikişi temizlenmelidir. Eğer keski ve tel fırcanın temizliği yeterli olmaz, curuf kalıntısı bulunduğu yerden çıkarılamazsa bu bölge taşlama ile iyice temizlenmelidir. Aksi takdirde curuf ikinci dikişin altında kalarak boşluk oluşturacaktır.

11

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Yatayda -V- kaynağı yapma

İşlem basamakları

Öneriler

¾ Size verilen parcaların birleştirme kenarlarına eğe, veya makine yardımı ile -V- kaynak ağzı açınız ¾ Kaynak makinesini çalıştırıp, kaynak amper ayarını yapınız ¾ Elektrodu kaynak pensesine uygun biçimde bağlayınız. ¾ Açılan kaynak ağzına göre aralık bırakarak uygun mesafelerde puntalama yapınız ¾ Ark boyunu, elektrod açısını ve ilerleme hızını ayarlayarak kök dikişini çekiniz ¾ Çekilen kök dikişin curufunu kırdıktan sonra tel fırca ile temizleyiniz. ¾ Ark boyunu, elektrod açısını, ilerleme hızını ayarlayarak ve uygun elektrod hareketi vererek ikinci dikişi çekiniz ¾ Kaynak sonrası curufu kırınız

¾ ¾ ¾ ¾

Kaynak maskesi kullanınız Paravan kullanınız Eldiven ve iş önlüğü kullanınız Mesleğinizle ilgili güvenlik kurallarına uygun davranınız

Örnek Uygulama Bu işlemleri yaparken modül öğretmeninizden yardım alınız. Şekil 1.14’te verilen “ V” kaynak ağzını size verilen iki adet parçaya açınız

Şekil 1. 14: “V” Kaynak Ağzı Tek Tarafı

Kullanılacak Araç ve Ge reçle r 1.100x40x10 mm 2 adet lama 2.Kaynak ağzı açma takımları

12

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLVE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı, aşağıdaki soruları cevaplayarak belirleyiniz ÖLÇME S ORULARI (Çoktan S eçmeli S orular) 1- Aşağıdakilerden hangisi kaynağa hazırlık aşamalarından birtanesi değildir?

A) Gerekli araç-gereci seçmek B) Parça yüzeylerini temizlemek C) Kalınlık ne olursa olsun kaynak ağzını her zaman açmak D) Gerekli güvenlik önlemleri almak 2- Kaynak zamanının kısaltılması, gerekli ölçü ve kalitede kaynak yapmak için aşağıdakilerden hangisi yapılır?

A) Hızlı kaynak çekilir B) Kaynak ağzı açılır C) Amper ayarı yükseltilir D) Amper ayarı azaltılır 3- Kaynak ağzı hazırlanırken aşağıdakilerden hangisine dikkat edilmez?

A) Kaynak edilecek metalin kalınlığı B ) Ana metalin yapısı C) Eldeki elektrodun nufuziyet (işleme derinliği) D ) Kaynak makinesinin markası 4- Parca kalınlığı 5mm’ den az ise punta aralığı, parca kalınlığının kaç katı olmalıdır?

A) 15 mm B) 30 mm C ) 20 mm D) 25 mm 5- Aşağıdakilerden hangisi kaynak ağzı açma aracı değildir?

A)Oksijen kesme hamlacı B ) Freze C) Matkap tezgahı D ) El zımpara taşı 6- Aşağıda verilen kaynak sonrası ortaya çıkan çekme ve çarpılmalardan hangisi görülmez?

A) Yatay çekme B) Enine çekme C ) Boyuna çekme D ) Açısal çekme

13

7- Yatay konumda “ V” kaynak ağzı kaç derece olmalıdır?

A) 65º B)60º C)75º

D) 90º

8- Aşağıdakilerden hangisi “ V” kaynak ağzı şeklidir?

A )

B)

C)

9- Kaynak dikişi aşağıdakilerden hangisi ile temizlenmez?

A) Eğe B) Keski C) Kaynak çekici D) T el fırça 10- “ V” Kaynak ağzı kaç mm kalınlıktaki parçalara uygulanır?

A) 5-12 mm B) 13-20 mm C) 21-30 mm D) 30-40 mm

14

D

PERFORMANS TESTİ PERFORMANS DEĞERLENDİRME Verilen faaliyetler doğrultusunda yaptığınız çalışmaları aşağıdaki kriterlere göre DEĞ ERLENDİRME KRİTERLERİ

EVET

HAYIR

Verilen iki malzemeye de “ V” kaynak ağzı açtnız mı?

Kaynak makinesini çalıştırıp, kaynak amper ayarını yaptınız mı?

Elektrodu kaynak pensesine uygun biçimde bağladınız mı?

Açılan kaynak ağzına göre aralık bırakarak uygun mesafelerde puntalama yaptınız mı?

Ark boyunu, elektrod açısını ve ilerleme hızını ayarlayarak kök dikişini çektiniz mi? Çekilen kök dikişin curufunu kırdıktan sonra tel fırça ile temizlediniz mi?

Ark boyunu, elektrod açısını, ilerleme hızını ayarlayarak ve uygun elektrod hareketi vererek ikinci dikişi çektiniz mi?

Kaynak sonrası curufu kırdı ve dikişi tel fırca ile temizlediniz mi? değerlendiriniz.

Uygulamalarda hatanız var ise eksikliklerinizi tamamlayınız. Eğer cevaplarınızın tamamı Evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz

15

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ÖĞRENME FAALİYETİ - 2

AMAÇ

Bu öğretim faaliyeti sonunda uygun atelye ortamı sağlandığında tekniğe uygun olarak “ K” kaynak ağzı açıp kaynak yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA 1- Sanayiide “ K” kaynak ağzının nasıl açıldığını araştırarak bir rapor halinde hazırlayınız.

2- Sanayiide “ K” kaynak ağzı yerinin dolduruluşunu, elektroda verilen hareket ve açıları araştırarak rapor halinde hazırlayarak arkadaşlarınızla paylaşınız.

2. YATAYDA “K” KAYNAĞI 2.1. -K- Kaynak Ağzı Standart Ölçü Ve Açıları “ K” kaynak ağzı; iki iş parcasının bir tanesinin kenarına “ K” kaynak ağzı açarak, diğerinin yüzeyine 90˚ açı yapacak şekilde kaynaklı birleştirme işlemidir. K kaynak ağzı 15 ilâ 40mm kalınlıktaki parcalara açılabilir. K kaynak ağzı 45º- 60º arasında açılabilir. Şekil 2.1’ de “ K” kaynak ağzı uygulama kesiti gösterilmiştir

Şekil 2.1: “K” Kaynak Ağzı Uygulama Kesiti

2.2. K – Birleştirmenin Uygulandığı Birleştirme Çeşitleri ¾ İç köşe birleştirme kaynağında ¾ Küt ( alın ) birleştirme kaynağında “ K” kaynak ağzı genellikle köşe birleştirmelerde kullanılır.

16

2.3. Parçaları “K” Birleştirme Kaynağı Yapacak Şekilde Puntalama Şekil 2.2’ deki gibi kaynak ağzı hazırlanır, kaynak işlemi sırasında çekme olmaması için iki taraftan puntalama işlemi yapılmalıdır.

Şekil 2.2: “K” Kaynak Ağzı Puntalama

2.4. Ark Boyunu, Elektrod Açısını ve İlerleme Hızını Ayarlayarak Kök Dikişini Çekme Yatayda iç köşe kaynağı modülüne bakınız.

2.5. “K” Kaynağında Kaynak Ek Yerinin Doldurulması Kaynak ek yerininin doldurulması; öğrenme faaliyeti 1 deki V kaynak ağzının doldurulmasına bakakarak yapınız. Şekil 2.3

Şekil 2.3: “K” Kaynak Ağzının Doldurulması

2.6. Her Dikişten Sonra Gerekli Temizliği Yapma Öğrenme faaliyeti 1’e bakınız.

17

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Yatayda K kaynağı

İşlem Basamakları

Öneriler

¾ Parcaların bir tanesinin birleştirme kenarına eğe, veya makine yardımı ile “ K” kaynak ağzı açınız ¾ Kaynak makinesini çalıştırıp, kaynak amper ayarını yapınız ¾ Elektrodu kaynak pensesine uygun biçimde bağlayınız ¾ Kaynatılacak ucu flanşa temas edecek şekilde gönyesinde tutunuz ¾ Parcanın kaynatılacak ucunu flanşa yerleştirdikten sonra puntalayınız ¾ Ark boyunu, elektrod açısını ve ilerleme hızını ayarlayarak kök dikişini çekiniz ¾ Çekilen kök dikişin curufunu kırdıktan sonra tel fırca ile temizleyiniz ¾ Ark boyu, elektrod açısı ve hareketi vererek uygun kaynak hızı ile ikinci dikişi iç köşe kaynağı olarak çekiniz ¾ Kök dikişi ve üzerine çekilen hareketli dikişi parcanın diğer tarafınada tekrarlayınız ¾ Kaynak sonrası kaynak curufunu kırınız, dikişi tel fırca ile temizleyiniz

¾Kaynak maskesi kullanınız ¾Paravan kullanınız ¾Eldiven ve iş önlüğü kullanınız ¾Mesleğinizle ilgili güvenlik kurallarına uygun davranınız

Örnek Uygulama Bu işlemleri yaparken modül öğretmeninizden yardım alınız.

Aşağıda Şekil 2.4’de verilen “ K” kaynak ağzını oluşturmak için size verilen iki adet parçadan bir tanesine kaynak ağzı açınız.

Kullanılacak Araç ve Ge reçle r 1. 100x40x20 mm 2 adet lama 2. Kaynak ağzı açma takımları

Şekil 2.4: “K” Kaynak Ağzı Hazırlama

18

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı, aşağıdaki soruları cevaplayarak belirleyiniz.

ÖLÇME S ORULARI (Çoktan S eçmeli S orular) 1- Aşağıdakilerden hangisi “ K” kaynak ağzı şeklidir?

A)

B)

C)

D)

2- “ K” kaynak ağzı açıları aşağıda hangisinde doğru verilmiştir?

A) 45 o -60o B) 50o -70o C) 60o -80o

D) 60 o -85o

3- “ K” kaynak ağzı hangi kalınlıklar arasındaki parçalara uygulanır?

A) 10-20 mm B) 15-25 mm C) 16-40 mm

D) 40-60 mm

4- “ K” kaynak ağzı genellikle hangi tür birleştirmelerde kulanılır?

A) Köşe birleştirmelerde B) Bindirme kaynaklarında C) T avan kaynağında D) Duvar kaynağında

19

PERFORMANS TESTİ PERFORMANS DEĞERLENDİRME Verilen faaliyetler doğrultusunda yaptığınız çalışmaları aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz.

DEĞ ERLENDİRME KRİTERLERİ

EVET

HAYIR

Parcaların bir tanesinin birleştirme kenarına eğe, veya makine yardımı ile -K- kaynak ağzı açtınız mı?

Kaynak makinesini çalıştırıp, kaynak amper ayarını yaptınız mı?

Elektrodu kaynak pensesine uygun biçimde bağladınız mı?

Kaynatılacak ucu flanşa temas edecek şekilde gönyesinde tuttunuz mu?

Parcanın kaynatılacak ucunu flanşa yerleştirdikten sonra puntaladınız mı?

Ark boyunu, elektrod açısını ve ilerleme hızını ayarlayarak kök dikişini çektiniz mi? Çekilen kök dikişin curufunu kırdıktan sonra tel fırca ile temizlediniz mi?

Ark boyu, elektrod açısı ve hareketi vererek uygun kaynak hızı ile ikinci dikişi iç köşe kaynağı olarak çektiniz mi?

Kök dikişi ve üzerine çekilen hareketli dikişi parcanın diğer tarafınada tekrarladınız mı?

Kaynak sonrası curufu kırdı ve dikişi tel fırca ile temizlediniz mi?

Uygulamalarda hatanız var ise eksikliklerinizi cevaplarınızın tamamı Evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

20

tamamlayınız.

Eğer

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ÖĞRENME FAALİYETİ -3 AMAÇ Bu öğretim faaliyeti sonunda uygun atelye ortamı sağlandığında tekniğe uygun olarak “ X” kaynak ağzı açıp kaynak yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA 1. Sanayii de “ X” kaynak ağzının hazırlanışını bir rapor halinde hazırlayınız.

2. Sanayii de “ X” kaynak ağzı yerinin dolduruluşunu, elektroda verilen hareket ve açıları rapor halinde hazırlayarak arkadaşlarınızla paylaşınız.

3. YATAYDA “X” KAYNAĞI 3.1. “X” Kaynak Ağzı Standart Ölçü ve Açıları X kaynak ağzının amacı kaynak dikişinin işleme derinliğini artırmak, elektrodu ekomik kullanarak kenarları uc uca iki taraftan kaynak işlemi yapmaktır. X kaynağı çift taraflı V kaynak uygulamasıdır. Şekil 3.1 ‘de X kaynak ağzı ve kök aralığı gösterilmiştir. X kaynak ağzı 10 mm’ den kalın parçalara uygulanır.

Şekil 3.1: X Kaynak Ağzı ve Kök Aralığı

21

“ X” kaynak ağzı (Şekil 3.2) deki gibi hazırlanabilir. Kaynak eşit, simetrik (Şekil 3.2 a) veya simetrik olmayacak (Şekil 3.2 c) deki gibi hazırlanabilir.

Yatay konumda kaynatılacak parcalar döndürülemiyorsa alt tarafı tavan kaynağı konumunda (Şekil 3.2 b) kaynatılır. Kaynak ağzının altta kalan kısmının derinliği daha az hazırlanarak tavan kaynağı konumunda kaynatılacak kısma doldurulacak dikiş hacmi azaltılmış olur.

a

b

Şekil 3.2 A,B,C: “X” Kaynak Ağzı Hazırlanış Şekilleri

c

3.2. "X“ birleştirmenin uygulandığı birleştirme çeşitleri ¾ Yatay konumda Küt (alın ) “ X” kaynağı ¾ Yan (duvar ) “ X” kaynağı ¾ Dik konumda “ X” kaynağı

3.3. Parçaların “X” Birleştirme Kaynağını Yapacak Şekilde Puntalama Kaynak ağzı açılmış parçalar Şekil 3.3 deki gibi hazırlanarak, puntalama kurallarına uyarak puntalanır.

Şekil 3.3: “X” Kaynak Ağzı

22

3.4. Ark Boyunu, Elktrod Açısını ve İlerleme Hızını Ayarlayarak Kök Dikişini Çekme Yatayda düz dikiş çekme modülüne bakarak; ark boyunu, elektrod açısını ve ilerleme hızını ayarlayarak kök dikişi çekilir.

3.5. “X” Kaynağında Kaynak Ek Yerinin Doldurulması Şekil 3.4 deki gibi dikiş sırası takip edilerek kaynak ağzı doldurulur.

Şekil 3.4: “X” Kaynak Ağzının Doldurulması ve Dikiş Çekme

3.6. Her Dikişten Sonra Gerekli Temizliği Yapma Öğrenme faaliyeti 1’e bakınız.

23

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Yatayda “X” kaynağı

İşlem Basamakları

Öneriler

¾ Parcaların birleştirme kenarlarına eğe, veya makine yardımı ile “ X” kaynak ağzı açınız ¾ Kaynak makinesini çalıştırıp, kaynak amper ayarını yapınız ¾ Elektrodu kaynak pensesine uygun biçimde bağlayınız ¾ Açılan kaynak ağzına göre aralık bırakarak uygun mesafelerde puntalama yapınız ¾ Ark boyunu, elektrod açısını ve ilerleme hızını ayarlayarak kök dikişini çekiniz ¾ Çekilen kök dikişin curufunu kırdıktan sonra tel fırca ile temizleyiniz ¾ Ark boyu, elektrod açısı ve hareketi vererek uygun kaynak hızı ile ikinci dikişi çekiniz ¾ Kök dikişi ve üzerine çekilen hareketli dikişi parcanın diğer tarafınada tekrarlayınız ¾ Kaynak sonrası kaynak curufunu kırınız, dikişi tel

¾ Kaynak maskesi kullanınız ¾ Paravan kullanınız ¾ Eldiven ve iş önlüğü kullanınız ¾ Mesleğinizle ilgili güvenlik kurallarına uygun davranınız

fırca ile temizleyiniz Örnek Uygulama Bu işlemleri yaparken modül öğretmeninizden yardım alınız. Şekil 3.5’te verilen X kaynak ağzını size verilen iki adet parçaya açınız

Şekil 3.5: V Kaynak Ağzı Tektarafı

Kullanılacak Araç ve Ge reçle r 1. 100x40x20 mm 2 adet lama 2. Kaynak ağzı açma takımları

24

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı, aşağıdaki soruları cevaplayarak belirleyiniz

ÖLÇME S ORULARI (Çoktan S eçmeli S orular) 1- “ X” kaynak ağzının amacı aşağıdakilerden hangisi değildir?

A) Kaynak nufuziyetini artırmak B) Elektrodu verimli kullanmak C) Az kaynak metali yığmak D) Fazla kaynak metali yığmak 2- Aşağıdakilerden hangisi X kaynak ağzı şeklidir?

A)

B)

C)

3- “ X” kaynak ağzı kaç mm kalınlıktaki parçalara uygulanır?

A) 6-10 mm B ) 40-50 mm C) 45-50 mm

D) D) 60-70 mm

4- “ X” kaynak ağzı hangi konumda uygulanmaz?

A) Yatay konumda B) Yan (Duvar) konumunda C) Dik konumda D) Bindirme kaynağında 5- “ X” Kaynak ağzı kaç derece açılır?

A) 1200 B ) 600

C) 300

25

D) 45 0

PERFORMANS TESTİ PERFORMANS DEĞERLENDİRME Verilen faaliyetler doğrultusunda yaptığınız çalışmaları aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz.

DEĞ ERLENDİRME KRİTERLERİ EVET HAYIR Parcaların birleştirme kenarlarına eğe veya makine yardımı ile “ X” kaynak ağzı açtınız mı?

Kaynak makinesini çalıştırıp, kaynak amper ayarını yaptınız mı?

Elektrodu kaynak pensesine uygun biçimde bağladınız mı?

Açılan kaynak ağzına göre aralık bırakarak uygun mesafelerde puntalama yaptınız mı?

Ark boyunu, elektrod açısını ve ilerleme hızını ayarlayarak kök dikişini çektiniz mi? Çekilen kök dikişin curufunu kırdıktan sonra tel fırca ile temizlediniz mi?

Ark boyu, elektrod açısı ve hareketi vererek uygun kaynak hızı ile ikinci dikişi çektiniz mi?

Kök dikişi ve üzerine çekilen hareketli dikişi parcanın diğer tarafınada tekrarladınız mı?

Kaynak sonrası curufu kırdı ve dikişi tel fırca ile temizlediniz mi?

Uygulamalarda hatanız var ise eksikliklerinizi tamamlayınız. Eğer cevaplarınızın tamamı Evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

26

ÖĞRENME FAALİYETİ-4 ÖĞRENME FAALİYETİ - 4 AMAÇ Bu öğretim faaliyeti sonunda uygun atelye ortamı sağlandığında tekniğe uygun olarak “ J” kaynak ağzı açıp kaynak yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA 1- Çevrenizde çelik konstriksiyondan yapılmış kaynaklı birleştirmelerde –J – kaynak ağzı uygulamasının yapıldığı yerleri , kaynak ağzının açılma aşamalarını araştırarak yazılı olarak sınıfa getiriniz ve arkadaşlarınızla paylaşınız.

2- “ J” kaynak ağzı hangi kalınlıktaki parcalara uygulanır. Araştırınız 3 - Tahribatlı muayene yöntemlerini nelerdir araştırınız.

4. YATAYDA “J” KAYNAĞI 4.1. “J” Kaynak Ağzı Standart Ölçü ve Açıları “ J” kaynak ağzı açılmış parçaların kaynağını yapmak çok rahat olmasına karşın “ J” kaynak ağzının hazırlanması ekonomik değildir. Diğer kaynak ağzı açma araçları ile (Oksijenle kesme, zımpara taşı ) “ J” kaynak ağzı açılması kolay olmaz. “ J” kaynak ağzı vargel vaya freze makineleri yardımı ile açılır. Şekil 4.1’ de J kaynak ağzı gösterilmiştir.

Şekil 4.1: “J” Kaynak Kaynak Ağzı

27

4.2. “J” Birleştirmenin Uygulandığı Birleştirme Çeşitleri “ J” kaynak ağzı yöntemi aşağıda belirtilen kaynak konumlarında kullanılabilir. “ J” kaynak uygulamaları Şekil 4.2’ te gösterilmiştir.

• Yatay konumda küt alın birleştirme kaynaklarında • İç köşe bileştirme kaynaklarında • Köşe kenar birleştirme kaynaklarında kullanılır.

Destek Flanşı

J

J

Şekil 4.2: J Kaynak Uygulumaları

4.3. Parcaları “J” Birleştirme Kaynağını Yapacak Şekilde Puntalama Şekil 4.3’ de gösterildiği gibi iki parcadan bir tanesine “ J” kaynak ağzı açılır, puntalama kurallarına uyularak puntalanır.

Şekil 4.3: “J” Kaynak Ağzını Puntalama

28

4.4. Ark Boyunu, Elektrot Açısını ve İlerleme Hızını Ayarlayarak Kök Dikiş Çekme Yatayda düz dikiş çekme modülüne bakarak; ark boyunu, elektrod açısını ve ilerleme hızını ayarlayarak kök dikişi çekilir.

4.5. “J” Kaynağında Kaynak Ek Yerinin Doldurulması Kök dikiş (1) çekildikten sonra sırası ile diğer dikişler çekilir. Şekil 4.4

Şekil 4.4: “J” Kaynak Ağzı Ek Yerinin Doldurulması

4.6. Her Dikişten Sonrası Gerekli Temizliği Yapma Öğrenme faaliyeti 1’e bakınız.

29

4.7. Kaynakta Oluşan Hatalar Kaynaklarda iç ve dış hatalar olmak üzere iki çeşit hata oluşur. Bu hatalardan dış hatalar Şekil 4.5’te, iç hatalar Şekil 4.6’ da şematik olarak gösterilmiştir

Şekil 4.5: Kaynak Dış Hataları

Şekil 4.6: Kaynak İç Hataları

30

4.7.1. Gaz Boşluğu Kaynak işlemi sırasında açığa çıkan gazların kaynak metali içinde kalarak oluşturdukları boşluklardır.(Şekil 4.7)

Şekil 4.7: Gaz Boşlukları (Gözenekler)

4.7.2. Curuf Kalıntısı Curuf, kaynak işlemi sırasında arkın etkisi ile erimiş banyonun içine girerek curuf kalıntısı oluşturur.(Şekil 4.8 )

Şekil 4.8: Curuf Kalıntısı

31

4.7.3. Kenar Yenmele ri (Yanma Olukları) Bu hata kaynak dikişi çekildikten sonra, kaynatılacak parcada ve dikiş kenarlarında oyuk veya çentik biçiminde gözükür. Amper ayarının yüksek olması ve elektroda fazla hareket yaptırılması bu hataların oluşmasına neden olur. Oluklar ve çentikler dikiş boyunca sürekli veya kesintili olarak devam eder. (Şekil 4.9) Yanma olukları

Kesintili kenar yenmesi

Sürekli kenar yenmesi Şekil 4.9: Kenar Yenmeleri

4.7.4. Çatlamalar Kaynak yerinin bir hava akımı ile çabuk soğutulması veya düşük ortam sıcaklıkları, çatlama oluşumlarını kolaylaştırır.(Şekil 4.10)

Şekil 4.10: Kaynak Dikişinde Oluşan Çatlamalar

32

4.7.5. Dikiş Fazlalığı Kaynak ilerleme hızının düşük olması, kalın çaplı elektrod kullanılması, amper ayarının düşük olması, bu hatanın başlıca nedenleridir.(Şekil 4.11 a,b)

Şekil 4. 11 A: Dikiş Fazlalığı

Şekil 4.11 B: Dikiş Fazlalığı

4.7.6. Dikiş Sarkması Kaynak amper ayarının yüksek olması, kök aralığının gereğinden fazla olması, bu hatanın başlıca nedenleridir. (Şekil 4.12)

Şekil 4.12 :Dikiş Sarkması

4.8. Kaynakların Gözle ve Mekaniksel Kontrolü Kaynak bağlantılarının kendilerinden beklenen işlevleri yerine getirebilmeleri için hata içermemeli ve önceden saptanmış mekanik özellikleri sağlamalıdır. Bunları belirlemek için; göz ile veya mekaniksel (tahribatlı) ve tahribatsız kontrol uygulanır.

4.8.1. Göz ile Kaynak Kontrolü Çıplak gözle ve bir büyüteç yardımı ile kaynak bağlantıları üzerinde birçok hata kolaylıkla görülebilir. Hatta bu konuda tecrübeli bir kişi kaynak hızı, akım şiddeti, ark boyu ve elektrod çapının uygun seçilip seçilmediğini dahi böyle bir kontrol sonucunda söyleyebilir. Gözle muayene sonucunda aşağıdaki hatalar kolaylıkla belirlenir 1- Yanma olukları 2- Uygun olmayan kaynak dikişi boyutları 3- İç köşe dikişlerinin asimetriliği 4- Yüzey çatlakları

33

5- Yüzeye çıkmış gözenekler 6- Uygun olmayan dikiş tırtılları 7- Kraterler 8- Yeniden başlama noktaları 9- Kök pasolarda nufuziyet azlığı veya fazlalığı 4.8.2. Mekaniksel Kontrolle r

M ekaniksel kontrol yöntemlerinde parçalar tahrip oldukları için kullanılmazlar, bu nedenle parçalar numune parçalar üzerinde kontrol yapılır. ¾ ¾ ¾ ¾

Çekme deneyi Çentik vurma deneyi Sertlik deneyi Eğme ve katlama deneyi

34

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ (Yatayda “J” kaynağı ) İşlem Basamakları Öneriler ¾ Parcaların birleştirme kenarlarına ¾ Kaynak maskesi kullanınız makine yardımı ile –Jkaynak ağzı ¾ Paravan kullanınız ¾ Eldiven ve iş önlüğü kullanınız açınız ¾ Kaynak makinesini çalıştırıp, kaynak ¾ Mesleğinizle ilgili güvenlik kurallarına uygun davranınız amper ayarını yapınız ¾ Elektrodu kaynak pensesine uygun biçimde bağlayınız ¾ Kaynatılacak ucu flanşa temas edecek şekilde gönyesinde tutunuz ¾ Parcanın kaynatılacacak ucunu flanşa yerleştirdikten sonra puntalayınız ¾ Ark boyunu, elektrod açısını ve ilerleme hızını ayarlayarak kök dikişini çekiniz ¾ Çekilen kök dikişin curufunu kırdıktan sonra tel fırca ile temizleyiniz ¾ Ark boyu, elektrod açısı ve hareketi vererek uygun kaynak hızı ile ikinci dikişi iç köşe kaynağı olarak çekin ¾ Kaynak sonrası kaynak curufunu kırınız, dikişi tel fırca ile temizleyiniz

Örnek Uygulama

Bu işlemleri yaparken modül öğretmeninizden yardım alınız.

Aşağıda Şekil 4.13’te verilen “ J” kaynak ağzını oluşturmak için size verilen iki adet parçadan bir tanesine kaynak ağzı açınız.

Kullanılacak Araç ve Ge reçle r 1. 100x40x20 mm 2 adet lama 2. Kaynak ağzı açma takımları

Şekil 4.13: “J” Kaynak Ağzı

35

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı, aşağıdaki soruları cevaplayarak belirleyiniz

ÖLÇME SORULARI (Çoktan Seçmeli Sorular) 1- Aşağıdaki şekillerden hangisi “ J” kaynak ağzıdır?

A)

B)

C)

D)

2- “ J” Kaynak ağzı hangi araçla açılır?

A) Oksijenle kesme ile B) Eğe ile C) Zımpara taşı ile 3- Aşağıdaki kaynak ağızlarının hazırlanışı hangisinde ekonomik değildir?

A) “ J” Kaynak ağz B) “ X” Kaynak ağzı C) “ K” Kaynak ağzı D) “ V” Kaynak ağzı 4- Aşağıdaki hangi konumda J kaynak ağzı kullanılmaz?

A) Yatay konumda küt alın birleştirmelerde B) İç köşe birleştirmelerde C) Köşe kenar birleştirmelerde D) Bindirme kaynaklarında 5- Aşağıdakilerden hangisi dış hata değildir?

A) Sıçramalar B) Yanma olukları

C) Kökte sarkma

D) Gaz boşluğu

6- Aşağıdakilerden hangisi iç hata değildir A) Çatlak B) Gaz boşluğu

C) Curuf kalıntısı

D) Birleşme hatası

7- Kaynak işlemi sırasında açığa çıkan gazların kaynak metali içinde kalarak oluşturdukları boşluk hatalarına ne denir?

A) Gaz boşluğu B) Curuf kalıntısı C) Yanma oluğu D) Çatlama 8- Kaynak dikişi kenarlarında ve esas metalde meydana gelen oyuklara ne denir?

A) Curuf kalıntısı B) Gaz boşluğu C) Yanma oluğu D) Çatlama 9- Akım şiddetinin ve kaynak dikiş hızının yüksek olması, elektroda fazla hareket yaptırılması kaynak sırasında elektrotun yanlış açıda tutulması hangi hatanın oluşumuna neden olur?

A) Yanma olukları B ) Gaz boşluğu C ) Dikiş fazlalığı D) Dikiş sarkması 10- Göz ile kontrolde aşağıdaki hatalardan hangisi tespit edilemez?

A) Yanma olukları B) Gaz boşlukları C) Yeniden başlama noktaları D) İç köşe kaynaklarının asimetriliği

36

PERFORMANS TESTİ PERFORMANS DEĞERLENDİRME Verilen faaliyetler doğrultusunda yaptığınız çalışmaları aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz.

DEĞ ERLENDİRME KRİTERLERİ EVET HAYIR Parcanın bir tanesinin birleştirme kenarına makine yardımı ile -J- kaynak ağzı açtınız mı?

Kaynak makinesini çalıştırıp, kaynak amper ayarını yaptınız mı?

Elektrodu kaynak pensesine uygun biçimde bağladınız mı?

Kaynatılacak ucu flanşa temas edecek şekilde gönyesinde tuttunuz mu?

Parcanın kaynatılacak ucunu flanşa yerleştirdikten sonra puntaladınız mı?

Ark boyunu, elektrod açısını ve ilerleme hızını ayarlayarak kök dikişini çektiniz mi? Çekilen kök dikişin curufunu kırdıktan sonra tel fırca ile temizlediniz mi?

Ark boyu, elektrod açısı ve hareketi vererek uygun kaynak hızı ile ikinci dikişi iç köşe kaynağı olarak çektiniz mi?

Kaynak sonrası curufu kırdı ve dikişi tel fırca ile temizlediniz mi?

Uygulamalarda hatanız var ise eksikliklerinizi tamamlayınız. Eğer cevaplarınızın tamamı Evet ise modül değerlendirmeye geçiniz.

37

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 C EVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

C B D C B A B D A B

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 C EVAP ANAHTARI 1 2 3 4

B A C A

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 C EVAP ANAHTARI 1

D

2

A

3

A

4

D

5

B

38

ÖĞRENME FAALİYETİ-4 C EVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

A D A D D D A C A B

DEĞ ERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz.

Bu faaliyette gördüğünüz konular ile ilgili; eksiklerinizi faaliyete tekrar dönerek, araştırarak veya ders öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

39

MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME Modül faaliyetleri ve araştırma çalışmaları sonunda kazandığınız bilgi ve becerilerin ölçülmesi için öğretmeniniz size ölçme araçları uygulayacaktır Ölçme sonuçlarına göre sizin modül ile ilgili durumunuz öğretmeniniz tarafından değerlendirilecektir.

Bu değerlendirme için öğretmeninize başvurunuz.

40

KAYNAKLAR KAYNAKLAR ¾ OĞUZ Burhan, Ark Kaynağı Oerlikon Yayınları , İST. 1986 ¾ BÖHLER T İC. SAN. A.Ş. Kaynakcı El Kitabı, Böhler Yayını – Kartal, İST ¾ ANIK Selahattin, Kutsal T ÜLBENT Cİ, Erdinç KALUÇ Ö rtülü Elektrodlar İle Elektrik Ark Kaynağı, Gedik Holding Yayınları, İST ,1991 ¾ ANIK Selahattin, Kutsal T ÜLBENT Cİ, Erdinç KALUÇ, Murat VURAL, Selim CENGİZ, T anju BİLGEN, Uluslar Arası Kaynak Teknolojisi’ 96 Sempozyum Bildirileri Gedik Holding Yayınları, İST 1996

41