Elke cultuur heeft eigen rituelen: van koperblazers en bloemblaadjes tot wassen en wierook branden.
Een handig overzicht van de grote begraafplaatsen en crematoria in de stad.
2
3
Dit bewaare xemplaar g aat over begraafpla atsen en cr ematoria in de stad, en maakt u we gwijs in de keuzes die u bij een uit vaart heeft .
Begraven en cremeren Een speciale uitgave van de Gemeente Amsterdam
■
14 november 2016
‘Zorg dat je er zakelijk instaat’ Plotseling Op een zondagochtend in augustus overleed plotseling haar vader. Tijdens het koffiedrinken kreeg hij een hartstilstand, 65 jaar was hij. Iresh Soekhoe kon het amper geloven. Er moest ineens van alles geregeld worden. Soekhoe vertelt: “Ik kwam in een soort overlevingsmodus, ging regelen en doen. Voor emoties was geen ruimte. De familie moest worden geïnformeerd, de uitvaartverzekering gebeld en er moest een religieuze dienst komen. Ik belde nog dezelfde dag met de uitvaartondernemer uit mijn vaders polis. Die maandagochtend stond er iemand voor de deur om praktische zaken door te spreken waarover ik nog niet had nagedacht. De kist, de bloemen, het aantal momenten om afscheid te nemen, de tekst op de rouwkaart; ik had werkelijk geen idee. Wel was duidelijk dat we
alles geregeld wilden hebben voor het bedrag waarvoor hij verzekerd was.” Vertrouwen op je gevoel “Plotseling moet je in korte tijd veel keuzes maken. De door mijn vader gewenste begraafplaats had geen plek en dus moesten we uitwijken naar een andere, die bovendien duurder was. De offerte die ik ook die maandag kreeg, bedroeg het dubbele van het bedrag waarvoor mijn vader verzekerd was. Ik vroeg de uitvaartverzorger om het eindbedrag te specificeren, maar dat was niet mogelijk. Het liep tegen vijven en ik voelde me enorm onder
druk staan. Maar mijn intuïtie zei: niet tekenen. Het voelde niet goed.” Tot in de puntjes geregeld “Nog dezelfde middag heb ik een andere uitvaartondernemer gebeld en hem de situatie uitgelegd. Zijn reactie stelde me gerust: “Ik ga het voor je regelen, het komt goed.” Hij kwam dinsdagochtend en belde met de begraafplaats die mijn vader had gewenst. We mochten kiezen op welke dag we wilden begraven. De uitvaart was tot in de puntjes geregeld. Ik herinner me nog dat de begrafenis vóór ons zo’n twintig minuten uitliep. We werden netjes daarover geïnformeerd en kregen zelfs drankjes aangeboden, het was een snikhete dag. Ik hoefde me nergens druk over te maken.” Juiste vragen stellen “Als ik mensen moet adviseren? Haal er iemand bij die afstand heeft tot de overledene, helder kan denken en de
juiste vragen stelt. Gelukkig had ik mijn nichtje en mijn tante. Mijn tweede advies luidt: vraag bij elk voorstel van de uitvaartondernemer naar het kostenplaatje. En ten slotte: ga shoppen. Vraag bij verschillende uitvaartondernemingen offertes aan of bekijk de prijzen op websites. De dood komt vaak zonder dat je bent voorbereid. Maar ook als het overlijden niet onverwacht is, is mijn tip: zorg dat je er zakelijk instaat.”
2
Begraven en cremeren 2015 ■ 14 november 2016
Gemeentelijke begraafplaatsen
We stellen graag aan u voor Groen en sfeer Amsterdam heeft eigen gemeentelijke begraafplaatsen met crematorium: De Nieuwe Ooster en De Nieuwe Noorder. Zij zijn er voor álle Amsterdammers. Verzekering, achtergrond of geloof maken niet uit. De begraafplaatsen zijn ook mooie natuurparken om in te wandelen en tot rust te komen. De Nieuwe Ooster is met 33 hectare de grootste begraafplaats van Nederland. Landschapsarchitect Leonard Springer ontwierp het park, dat in 1894 open ging. Nog steeds staan er bijna 125 jaar oude ‘Springer’ bomen. Springer koos voor lieflijke vormen om er een echt wandelpark van te maken. Geen enge plek, maar een vriendelijk, natuurlijk park. Op De Nieuwe Ooster staan 3.300 bomen van 723 verschillende soorten. Ook nazaten van de originele Anne Frankkastanjeboom groeien hier. Typisch Amsterdamse sfeer Ook op De Nieuwe Noorder speelt
natuur een hoofdrol. Deze begraafplaats werd in 1931 geopend. Rond het park loopt een natuurpad dat ecologisch wordt beheerd. De Noorder heeft een typisch Amsterdamse sfeer. Mensen worden er begraven zoals ze hebben geleefd. De graven zijn vaak versierd met lichtjes, foto’s, beelden en ornamenten. Er is een eigen aanlegsteiger in het Noordhollands Kanaal, waardoor de uitvaart varend kan beginnen. Stenen archief Een wandeling over de gemeentelijke begraafplaatsen is een wandeling door het stenen archief van de stad. De
geschiedenis van de stad en de verhalen van alle mensen, beroemd, bekend, of gewone Amsterdammers, zijn voelbaar als je over de begraafplaats wan-
delt. Achter elk grafmonument schuilt een verhaal. www.denieuweooster.nl www.denieuwenoorder.nl
Cremeren of begraven?
Van koperblazers tot rijstkorrels en bloemblaadjes
Keuzes en kosten
Elke cultuur zijn eigen rituelen
Wegwijs Veel mensen denken dat een begrafenis een stuk duurder is dan een crematie. Dat is niet altijd zo. Op de gemeentelijke begraafplaatsen kost een begrafenis in een algemeen graf ongeveer evenveel als een crematie. Wat zijn deze kosten?
Wasruimten De samenstelling van de bevolking verandert. De begraafplaatsen laten dat mooi zien. Elke cultuur neemt eigen rituelen mee. Mensen kunnen begraven of gecremeerd worden op de manier die bij hen past. In 1922 wordt de eerste Chinees in Amsterdam op De Nieuwe Ooster begraven: Pang Lit. Deze gebeurtenis haalt de krant. Een Chinese uitvaart kent veel rituelen. Zoals het branden van wierook en het verbranden van namaakgeld. Zo kan de overledene een soepele reis door de onderwereld naar het hiernamaals maken.
Zeventig procent van de Amsterdammers kiest voor een crematie. Soms is dat een gevoelsmatige keuze. Ook willen sommige mensen hun nabestaanden niet belasten met de zorg voor een graf, of denken ze juist aan de kosten. Wat zijn de mogelijkheden? Algemeen graf Een algemeen graf is bestemd voor meerdere overledenen die geen familie van elkaar zijn. Het blijft tien jaar bestaan en wordt daarna geruimd. Een algemeen graf op een gemeentelijke begraafplaatsen kost ongeveer € 1000 (2017). De kosten van de uitvaart komen daar natuurlijk bij, zoals de kosten voor de aula, de catering en de kosten die de uitvaartondernemer in rekening brengt. Crematie Een crematie bij een gemeentelijk crematorium kost ook ongeveer € 1000. Ook hier komen kosten van de plechtigheid etc. nog bij. De gemeentelijke
begraafplaatsen De Nieuwe Noorder en De Nieuwe Ooster hebben een eigen crematorium. Ook Westgaarde en Zorgvlied hebben een crematorium. Particulier graf In een particulier- of familiegraf kunnen maximaal drie overledenen begraven worden. Het graf blijft minimaal tien of twintig jaar, maar meestal veel langer, bestaan. De grafrechten kunnen steeds opnieuw worden verlengd. De rechthebbende van het graf is degene die voor het graf tekent en betaalt. Deze beslist wie er in het graf begraven wordt en zorgt voor de grafbedekking. De kosten variëren per locatie en het aantal overledenen waar het graf voor is. Het goedkoopste gemeentelijke particuliere graf voor één overledene kost ongeveer € 1.500 voor twintig jaar, met daarbij een verplichte onderhoudsbijdrage van € 75 tot € 95 per jaar. Kijk voor actuele prijzen op de websites van begraafplaatsen en crematoria.
Koperblazers Sinds 1975, toen Suriname onafhankelijk werd en er veel Surinaamse mensen naar Nederland kwamen, zijn er in de stad ook veel creoolse begrafenissen. Vaak loopt bij de begrafenisstoet een orkest met koperblazers voorop: het bazuinkoor. Zingende en dansende mensen lopen achter de kist naar de laatste rustplaats. Het geeft nabestaanden troost en brengt kwade geesten in de war. Zigeunerfamilies De uitbundige graven van Roma en Sinti-zigeunerfamilies lijken soms net tempeltjes, zoals het graf van de familie Romanov op De Nieuwe Ooster. Het graf met pilaren is versierd met kunst-
bloemen, gouden vazen, engeltjes en lichtjes. Een groot en uitbundig graf is dat van zigeunerkoning Koko Petalo (1942-1996) met boven zijn foto een kroontje. Moslims Sinds 2012 kunnen moslims volgens hun gebruiken worden begraven op het Islamitisch grafveld van De Nieuwe Ooster. Daar staat een speciale wasruimte. De mannen uit de familie brengen het levenloze lichaam naar het graf. Daar wordt het op de rechterzij in het graf gelegd met het gezicht naar Mekka. Ook De Nieuwe Noorder heeft een grafveld voor moslims. Hindoes Vrijwel alle Hindoes kiezen voor een crematie. Zij geloven dat dit de snelste manier is om terug te keren naar Brahm, de oerbron. Een overleden man wordt in een speciale doek gewikkeld. Of, zoals nu vaker het geval is, gekleed in een pak. Een vrouw krijgt een sari, een gewaad van een mooie lap stof, aan. Mensen lopen langs de kist en leggen rijstkorrels en bloemblaadjes in de kist.
Chinese herdenking op De Nieuwe Ooster
3
Begraven en cremeren 2015 ■ 14 november 2016
Begraafplaatsen, crematoria en gedenkplaatsen
1
De Nieuwe Noorder Gemeentelijke begraafplaats, crematorium en gedenkpark Buikslotermeerdijk 83, 1025 WH T 020 252 9800 E denieuwenoorder@amsterdam.nl
2
Sint Barbara Rooms-Katholieke Begraafplaats Spaarndammerdijk 312, 1014 AA T 020 682 0598 E info@stbarbara-amsterdam.nl
3
Begraafplaats Vredenhof Haarlemmerweg 367, 1051 LH T 020 682 6013 E info@pc.nl
4
Herdenkingspark Westgaarde Begraafplaats en crematorium Ookmeerweg 275, 1067 SP T 020 410 6666 E info@pc.nl
5
Huis te Vraag Gesloten begraafplaats Rijnsburgstraat 51, 1059 AT T 020 608 0608 E info@denieuweooster.nl
6
Rooms-Katholieke begraafplaats Buitenveldert Fred. Roeskestraat 103, 1076 EE T 020 662 9890 E info@begraafplaats-buitenveldert.nl
7
Zorgvlied Algemene Begraafplaats en Crematorion Amsteldijk 273, 1079 LL T 020 540 4927 E zorgvlied@amstelveen.nl
8
De Nieuwe Ooster Gemeentelijke begraafplaats, crematorium en gedenkpark Kruislaan 126, 1097 GA Amsterdam T 020 608 0608 E info@denieuweooster.nl
9
Algemene begraafplaats Driemond Provincialeweg 2, 1108 AA T 020 608 0608
Begraafplaatsen, crematoria en gedenkplaatsen
Dit overzicht is niet compleet. Amsterdam heeft nog een tiental kleine kerkhoven en begraafplaatsen.
Wat komt er zoal kijken bij een uitvaart? Als een geliefde sterft, moeten de uitvaart en alles wat daarbij komt snel geregeld worden. De gemeente geeft u graag tips. Vooraf regelen ■ Bespreek van tevoren de wensen. Wordt het een crematie of een begrafenis? Waar? Welke muziek wordt gedraaid en wat geven we de gasten te eten en drinken? ■ Het is goed om wensen op te schrijven in een handgeschreven, gedateerd en ondertekend codicil. Zorg dat meer personen weten waar het codicil ligt. ■ Bedenk goed hoe kosten betaald gaan worden. Controleer wat de verzekering dekt. ■ Zorg voor een up-to-date adressenbestand van familie en vrienden. Voor straks ■ Bij een sterfgeval thuis, belt een nabestaande direct de huisarts. ■ Omdat voor het regelen van een uitvaart maar een paar dagen beschikbaar zijn, kan een uitvaartondernemer adviseren en ondersteunen. U kunt het ook zelf regelen. Maar het is tijdrovend, weet goed wat u doet. ■ U mag altijd zélf de uitvaartondernemer kiezen. Ook als iemand in het ziekenhuis of verpleeghuis is overleden. ■ Het is belangrijk een uitvaartondernemer te kiezen die past bij u. Uitvaartondernemers verschillen in dienstverlening, prijzen, benadering en (na)zorg. ■ De uitvaartondernemer maakt afspraken over de diensten die hij of zij zelf verleent
Amsterdamse schoolstijl en eigentijdse nieuwbouw op De Nieuwe Noorder
■
■
■
zoals verzorging, vervoer en opbaren van de overledene, rouwkaarten, bezoek, rouwstoet. Verder maakt hij uit uw naam afspraken met de begraafplaats of het crematorium over de uitvaart. Als u een uitvaartverzekering heeft, kan het voordelig zijn om deze maatschappij de uitvaart te laten verzorgen. Maar ook dan heeft de familie een keuze. De uitvaartondernemer komt vaak dezelfde dag bij u thuis om de uitvaart te bespreken. Neem daar rustig de tijd voor. Een uitvaart wordt vaak geregeld met meer mensen, maar één persoon is uiteindelijk opdrachtgever. Onderling wordt besloten wie dat is. Deze persoon bepaalt uiteindelijk
■
■
■
wat er gebeurt en is ook verantwoordelijk voor het betalen van de factuur. Soms is er vooraf een eindbedrag afgesproken. Ook kan per onderdeel betaald worden. Vraag dan om een transparante offerte. Zo weet u precies waar u voor betaalt. Vraag aan de uitvaartondernemer wie de dienst begeleidt. Dit is niet altijd degene met wie u gesproken heeft. Informeer goed hoe de muziek aangeleverd moet worden. Meer weten? Ga naar www.uitvaartinformatie.nl, www.uitvaartinfotheek.nl, www.uitvaart.nl
Uitvaart van gemeentewege Als iemand sterft, moet er een uitvaart geregeld worden. De verantwoordelijkheid voor de uitvaart ligt altijd bij de familie. Als de familie zich niet meldt, nemen hulpdiensten die de overledene aantreffen contact op met de gemeente Amsterdam. Er wordt dan gezocht naar familieleden van de overledene. Wordt er familie gevonden, dan is het aan hen om de uitvaart te regelen en te betalen. Als er geen familie is die de uitvaart regelt, regelt de gemeente de uitvaart. Het is mogelijk om, onder speciale voorwaarden, bijzondere bijstand voor een uitvaart aan te vragen. Sinds 2002 zet een groep Amsterdamse dichters zich in voor eenzaam gestorven overledenen. De dichters maken om beurten een gedicht dat ze voorlezen tijdens de eenzame uitvaart. www.eenzameuitvaart.nl
Colofon Dit is een uitgave van de gemeente Amsterdam ■ www.amsterdam.nl Telefoon 14 020 Redactie: Communicatiebureau Fotografie: Edwin Butter ■ Ton Döpp ■ Marjolijn Pokorny ■ Sophie de Kort Productie: Movement Vormgeving: Floppy Design
4
Begraven en cremeren 2015 ■ 14 november 2016
Vrijwilliger aan het woord
‘De dood is heel vertrouwd voor mij’
Activiteiten De gemeentelijke begraafplaatsen zijn oases van rust in een drukke stad. Overdag zijn de parken open om te wandelen. Op De Nieuwe Ooster zijn vaak gratis activiteiten. Ook is het Nederlands Uitvaart Museum ‘Tot Zover’ daar te vinden, in de voormalige directeurswoning naast de hoofdingang. Dagelijks opent café Roosenburgh zijn deuren voor iedereen die langskomt, om wat te drinken, te lezen aan de leestafel of even af te spreken. Vrijwilligers houden het draaiende. Wilt u eens praten met deskundigen of lotgenoten? Kom dan naar het Nabestaandencafé op De Nieuwe Ooster, elke laatste zondag van de maand, van 11.00 tot 13.00 uur in café Roosenburgh. Meer weten? Bel met Mischa Smeding, tel. 020 608 0642.
Wil Nieuwstraten: “Ik voel me hier thuis. Is het gek om dat te zeggen?”
Mensen begeleiden Wil Nieuwstraten werkt als vrijwilliger bij café Roosenburgh, het café van begraafplaats De Nieuwe Ooster. Hij biedt bezoekers een luisterend oor als dat nodig is. Nieuwstraten: “Dit werk is een geschenk uit de hemel. Ik kan hier al mijn talenten kwijt.” Nieuwstraten vertelt: “Ik heb echt een band met De Nieuwe Ooster. Met mijn vrouw maak ik hier elk voor- en najaar een wandeling. Het is een prachtig
park. Toen ik na mijn pensioen in 2007 een advertentie zag voor vrijwilligers voor het uitvaartmuseum en het café, hoefde ik niet lang na te denken.” Nieuwstraten werkte dertig jaar als radiojournalist bij de NOS. Vol emoties “De dood is heel vertrouwd voor mij. In de journalistiek had ik er voortdurend mee te maken. Zeker de helft van de nieuwsberichten gaat over overleden mensen. Ik vind het fijn om ande-
ren te helpen ermee vertrouwd te raken. De mensen die hier komen zijn vaak vol emoties, al merk je dat niet direct. Ik kan daar goed mee overweg.” Met de dood omgaan “Al die verschillende culturen in Nederland gaan op hun eigen manier met de dood om. Je ziet dat bijvoorbeeld aan kleding, voertuigen en voorgangers. Vroeger kon dat niet. Die verscheidenheid vind ik heel mooi.”
Op woensdag 14 december is dit jaar voor het eerst een herdenkingsavond op de Noorderbegraafplaats, de Noorderlichtjesavond. Wilt u bijdragen aan de organisatie van deze avond en kunt tussen 4 en 14 december ten minste een halve dag meehelpen? Graag! Neem voor 24 november contact op met Carla van der Elst, c.van.der.elst@amsterdam.nl of tel. 020 608 0641.
Wat is er te doen op de gemeentelijke begraafplaatsen?
Bijzondere graven
Monument lichaamsdonoren
Oorlogsherdenkingen
Veel soorten bomen
Monumenten Zeventien bijzondere grafmonumenten van De Nieuwe Ooster staan op de Rijksmonumentenlijst. Ook hebben veel bekende Amsterdammers een graf, zoals Jos Brink, majoor Bosshardt en Wally Tax. Op zondagmiddag 9 april, 7 mei en 11 juni 2017 zijn er lezingen bij schrijversgraven. Gratis, aanmelden bij c.van.der.elst@amsterdam.nl
Jaarlijkse herdenking Op De Nieuwe Ooster staat sinds juni 2015 een monument ter nagedachtenis aan hen die hun lichaam ter beschikking stelden aan de wetenschap (VUmc). Deze plek is heel waardevol om stil te staan bij de mensen die deze bijzondere keuze maakten. Jaarlijks is er een herdenkingsbijeenkomst.
Slachtoffers Op de gemeentelijke begraafplaatsen vinden jaarlijks oorlogsherdenkingen plaats. Zoals de herdenking van de bevrijding van kamp Buchenwald, de 4 mei herdenking en de jaarlijkse klaprozenherdenking (De Ooster). Op de Noorder worden elk jaar de slachtoffers van de bombardementen op de Fokkerfabrieken herdacht.
Rondleidingen De Nieuwe Ooster is een groot natuurgebied met ruim 700 verschillende soorten bomen. Zoals de zakdoekjesboom, de doodsbeenderenboom en de hemelboom. Elk jaargetijde biedt het park een ander beeld. De bomen trekken vogels en andere dieren aan. Rondleidingen: elke eerste zondag van de maand. www.denieuweoosterbomenpark.nl
Een oase van groen en rust
Oorlogsmonument Draka
Lichtjesavond met muziek
Hij die Amsterdam liefhad
Natuurpracht Meer dan een begraafplaats is De Nieuwe Noorder ook een prachtig natuurgebied, een oase van groen, water en rust. De ecologische gebieden trekken veel dieren aan, zoals vleermuizen, uilen, roofvogels en de ijsvogel. Er staan bijenkasten en soms kijkt de vos even om de hoek. www.denieuwenoorder.nl/natuur
Verhuizing monument Na 106 jaar verlaat de Drakafabriek Amsterdam Noord. Het oorlogsmonument voor zeventien omgekomen medewerkers in de Tweede Wereldoorlog dat stond op het terrein van de fabriek, is verhuisd naar De Nieuwe Noorder. Op dit moment wordt het monument gerestaureerd. De onthulling is later dit jaar.
14 december van 18.00 tot 21.00 uur. Een bijzondere herdenkingsavond op begraafplaats De Nieuwe Noorder, met honderden kaarsjes, muziek en warme dranken, brengt licht in ieders hart. Alle Amsterdammers zijn van harte welkom om te luisteren, te herdenken en het graf op zijn ‘Noords’ te versieren voor de kerstdagen. Buikslotermeerdijk 83.
Noorderlingen De Noorderbegraafplaats uit 1931 is een echte familiebegraafplaats, intiem en rustig, waar van oudsher veel Noorderlingen begraven liggen. Ook vind je er graven van lokale en nationale beroemdheden, zoals het graf van T.C. Groot (19371966), een activist die opkwam voor de belangen van Noord. Op zijn grafsteen staat: ‘Hij die Amsterdam liefhad.’