ΨΥΧΟΑΠΟΙΚΙΑ:ΑΠΟ ΤΟ ΑΣΥΛΟ ΣΤΗΝ ΑΠΟΑΣΥΛΟΠΟΙΗΣΗ

Δεν θα μάθω τώρα που

φεύγω

Για σένα αδερφέ…. τίποτε περισσότερο από

ότι σε γνώρισα σε συνθήκες εγκλεισμού και του μυαλού… και του σώματος. Το ξέρω, με ένα ποτήρι Θα συνωστίζεσαι γύρω

από το τραπέζι, τρεις

φορές να πάρεις διάφορα χάπια… και ο άλλος με τα άσπρα, με μια κραυγή, θα τεκμηριώνει την…

Ειδική σου ύπαρξη. Τα βράδυα καμία φορά Το φεγγάρι θα μπαινοβγαίνει Στο θάλαμό σου Να σε παρηγορήσει με την σιωπή! Και συ δεμένος από το πόδι στο κρεβάτι Θα ξέρεις πως… η ελευθερία δεν στρυμώχνεται σε κάγκελα. Ποίημα του Γιώργου Κοκκινίδη με τίτλο «Το Εξιτήριο μου» από την ποιητική συλλογή «Κάνε τον ήλιο να κλάψει».

πηγή εικόνας https://www.offlinepost.gr/2020/11/29/o-eglismos/

Οι συντελεστές της εξουσιαστικής

ψυχιατρικής είναι αποσυμφωρημένες σε κάθε μοτίβο άσκησης, από την προσωπική άσκηση εντός των γραφείων έως την άσκηση της εντός της νοσηλείας. Στη δεύτερη αυτή υπόθεση το άτομο περιθάλπεται εκούσια είτε χωρίς να το έχει προτιμήσει οπότε η περίθαλψη του υποκειμένου είναι

ακούσια. Τα ποσοστά των

ακούσιων νοσηλειών στα ψυχιατρεία αγγίζουν το 60% στο ετήσιο σύνολο εισαγωγής. Δηλαδή τα περισσότερα περιστατικά που εισάγονται στα ψυχιατρεία είναι χωρίς την θέληση τους, σε κατάσταση πανικού με εισαγγελική εντολή μετακινώντας τους με αστυνομικά περιπολικά , όπου στην ουσία γίνεται μια καταγγελία για ακούσια νοσηλεία εναντίον του ψυχασθενή από συγγενικό φιλικό, γειτονικό πρόσωπο.

( Ασημοπουλος 2009). Καθώς προβάλλεται μια τιμωριτική πρακτική ως προς τα εν λόγω υποκείμενα καθώς καταχράζονται κάθε δικαίωμα και κάθε ελευθερία. Κατά τον Γιανουλόπουλο (2007) : «ενώ κατά, τον ποινικό κώδικα καμία ποινή δεν εφαρμόζεται χωρίς τον νόμο που την ορίζει ως πράξη αποδεχόμενη ποινή στερητική της ελευθερίας κάποιου, στην πράξη ο εισαγγελέας μπορεί να διατάξει αυτεπάγγελτη κράτηση ενός πολίτη σε ψυχιατρείο χωρίς αυτός ο πολίτης να έχει παραβεί κάποιο νόμο, χωρίς να έχει διαπράξει κάποιο αδίκημα. Δηλαδή του εφαρμόζεται μια ποινή, αναγκαστική νοσηλεία, και μάλιστα χωρίς να ισχύουν γι’ αυτόν οι διατάξεις του νόμου που προστατεύουν τα δικαιώματα των κρατουμένων» (σ.84). Κατά λύπη , σε σχέση με τις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες η Ελλάδα

χαρακτηρίζεται για τις περισσότερες ακούσιες νοσηλείες (Αλεβιζόπουλος 1998). Σαφώς αφορά για το χειρότερο μέτρο όταν η ψυχική κατάσταση των νοσούντων είναι εκτός ελέγχου και τα προληπτικά μέτρα δεν έχουν αποδειχθεί

επαρκή (Κονταξάκης 2010). Απ’ ότι φαίνεται και ενώ η νοσηλεία θεωρείται ύστατη λύση, αποτελεί συχνή πρακτική Στο ψυχιατρείο υπάρχει ένα γεγονός αμπαρωμένο πίσω από τις πόρτες με το οποίο σπάνια ή ποτέ δεν ερχόμαστε σε επαφή. Είναι ένα γεγονός που δύσκολα μεταδίδεται, μία πραγματικότητα που κουβαλάει χωρίς να έχει κάθε άλλο απελευθερωθεί από αυτές τις μαύρες σελίδες του παρελθόντος. Η δομή του ψυχιατρείου έχει κρατήσει το σωφρονιστικό χαρακτήρα των ιδρυμάτων και εξακολουθεί να απομονώνει από την κοινωνία αφαιρώντας κάθε στοιχείο ανθρωπότητας

από τα άτομα που βιώνουν ψυχικές δυσκολίες. Αυτό που υπάρχει και μεταδίδεται από περιγραφές ερευνών σε ψυχιατρικές δομές (ενδ. Ασημόπουλος 2009, Πύρρος 2011) είναι εγκλεισμός, χημική καταστολή, κακοποίηση, μηχανικές καθηλώσεις, κλειδωμένες πόρτες και απαξιωτική συμπεριφορά προς τους εγκλείστους, μία κατάσταση που οδηγεί σταδιακά στην παραίτηση και την αδράνεια. Όπως χαρακτηριστικά μεταδίδεται από έναν ασθενή έγκλειστο όπως κατέγραψε ο Ασημόπουλος (2009) : «Είμαι σαν το πουλάκι μέσα στο κλουβί. Το κεφάλι μου είναι καλά, αλλά έχει αδρανήσει το σώμα μου. Έχει τεμπελιάσει. Παραπάνω από μισή ώρα δεν μπορώ να κάτσω όρθιος. Τόσα σίδερα εδώ σε λυγάνε. Σου δημιουργούνε μέσα σου ότι δεν αξίζει να ζεις έξω. Δεν νιώθω καμία δύναμη».(σ.78)

Η καθημερινότητα

αναπτύσσεται σε συνθήκες εξαθλίωσης και εγκλεισμού, υπάρχει μία αδράνεια που σημαδεύεται

από τις ώρες φαρμακοληψίας

και τις ώρες φαγητού. Κατά τον Φαρμάκη ο λήπτης ψυχιατρικών υπηρεσιών (2008) από την εμπειρία του: «Τα σημαντικά γεγονότα πέρα από τα τσιγάρα ήταν τα γεύματα και τα χάπια»(σ.43). Αυτή η παθητικότητα είναι η αποχώρηση από τη ζωή που αναγκάζεται από το ίδρυμα και από όποιον υπηρετεί την καλή λειτουργία του, μία αποχώρηση που ο ασθενής επιτρέπει στον εργαζόμενο να έχει όλη την αυτοδιάθεση της ζωής του, οδηγώντας σταδιακά στην ολοκληρωτική ιδρυματοποίηση του εγκλείστου. Όπως χαρακτηριστικά περιγράφει ο Basaglia (2008): +Τον έχουν πετάξει σ να χώρο απ’ όπου δεν μπορεί να διαφύγει κι όπου δεν του αναγνωρίζεται το δικαίωμα διαφυγής, όπου δεν του ζητάνε καμία συμμετοχή, καμία

προσωπική επέμβαση στο όνομα της τάξης και της αποτελεσματικότητας, έτσι που δεν θα του απομείνει τίποτα εκτός από το να εκμηδενίσει αυτός ο ίδιος τον εαυτό του, αποδεχόμενος σαν λογικό τον αποκλεισμό του και τη μετατροπή του σε ένα πράγμα που θα υφίσταται τους κανόνες του ιδρύματος, τελειωτικά ιδρυματοποιημένος. Για τον τρόπο που αυτή η από-ανθρωποποίηση των ασθενών φυσικοποιεί εν τέλει τη χρήση της βίας στα σώματά τους ο Basglia γράφει: « Η απάθεια, απώλεια ενδιαφέροντος, το αργό και μονότονο βάδισμα με το κεφάλι σκυφτό, χωρίς σκοπό, στους κοιτώνες ή στους διαδρόμους, κάποιες ξαφνικές αντιδράσεις χωρίς εμφανή αιτία (που πολύ συχνά αποδίδονται στη ψυχασθένεια), μία συμπεριφορά, τόσο υποχωρητική που θυμίζει εξημερωμένο ζώο, τα μονότονα παράπονα, το βλέμμα που μοιάζει χαμένο μη βρίσκοντας

Αίθουσα εργασίας σε σιωπή, House of Correction, Tothill Fields πηγή εικόνας: https://www.alamy.com/stock-photo-tothill-fields-prison-56757657.html

κάτι να ακουμπήσει

επάνω του, το μυαλό που είναι άδειο μια που δεν έχει σκοπό προς τον οποίο να κατευθυνθεί

δεν είναι παρά κάποιες

πλευρές αυτού του συνδρόμου και εκφράζουν την αργή, βαθμιαία, αφύσική υποταγή σε μία

αρχή που θεσπισμένη για να προστατέψει και να φροντίσει αυτόν που της εμπιστεύονται, κατέφυγε στο τελευταίο μέσο το οποίο θα έπρεπε να χρησιμοποιήσει πάνω σ αυτόν ιδιαίτερα τον άρρωστο: τη βία.»(σ. 182-183) ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ Η πειθαρχία έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με την κατανομή των ατόμων στο χώρο, καθώς συνήθως απαιτούνται χώροι διαφορετικοί από τους υπόλοιπους που τις περισσότερες φορές είναι περιφραγμένοι (κολέγια, στρατώνες, εργοστάσια). Στους χώρους αυτούς το κάθε άτομο τοποθετείται

σε μία θέση με το χώρο να διαιρείται ανάλογα με την κατανομή των ατόμων σε αυτόν, και την απαγόρευση της ανεξέλεγξτης κυκλοφορίας. Παράλληλα τα άτομα καθορίζονται από την θέση που κατέχουν στο χώρο η οποία έχει να κάνει συνήθως με την ιεραρχία των γνώσεων και των ικανοτήτων. Οργανώνοντας λοιπόν η πειθαρχία κελιά, θέσεις, σειρές, που διαμορφώνει χώρους ταυτόχρονα αρχιτεκτονικούς, λειτουργικούς και ιεραρχικούς ορίζουν θέσεις και καταδεικνύουν αξίες ‘εγγυώνται την υπακοή των ατόμων, αλλά και μια μεγαλύτερη οικονομία χρόνου και κινήσεων ‘ είναι χώροι πραγματικοί, αλλά και ιδεατοί αφού πάνω σε αυτή τη διευθέτηση προβάλλονται χαρακτηρισμοί, αξιολογήσεις και ιεραρχίες. Επιπλέον η πειθαρχία συνδέεται με την έννοια του χρόνου όσον αφορά το

Πειθαρχικό ίδρυμα, εργοστασιο. πηγή εικόνας: https://globalpeaceandconflict.files.wordpress. com/2012/02/nike-factory-vietnam.jpg

κομμάτι της ακρίβειας, της επιμέλειας, της τακτικότητας και του προγράμματος. Συνήθως ακολουθείται μία αυστηρή αστυνόμευση του χρόνου που έχει να κάνει με τον καθορισμό του ρυθμού απασχόλησης, τον εξαναγκασμό σε καθορισμένες εργασίες και την ρύθμιση των κύκλων επανάληψης σε χώρους όπως τα νοσοκομεία και ο στρατός. Για κάθε κίνηση δίνεται μια κατεύθυνση, μια κλίμακα, μια διάρκεια και ορίζεται η σειρά διαδοχής τους. Κατά τον Michel Foucault “Ο χρόνος εισχωρεί στο σώμα και μαζί με αυτόν όλοι οι εξονυχιστικοί Έλεγχοι της εξουσίας”. (Foucault Ο μεγάλος εγκλεισμός 1999) Οι πειθαρχίες, επομένως, “που αναλύουν το χώρο, που αποσυνθέτουν και ανασυνθέτουν τις δραστηριότητες, πρέπει να νοούνται και σαν μηχανισμοί που αθροίζουν και κεφαλαιοποιούν τον χρόνο”.(Foucault Επιτήρηση και Τιμωρία:

Η γέννηση της φυλακής, σελ. 180). Η κατανομή στο χώρο σε συνάρτηση με το χρόνο δίνει τη δυνατότητα ενός εξονυχιστικού ελέγχου και μιας τακτικής παρέμβασης (για διαφοροποίηση, διόρθωση, τιμωρία, διαγραφή) σε κάθε χρονική στιγμή, τη δυνατότητα χαρακτηρισμού και χρήσης των ατόμων ανάλογα με το επίπεδό τους στις σειρές που διανύουν και τη δυνατότητα συσσώρευσης του χρόνου και των δραστηριοτήτων και επανεμφάνισή τους σε ένα τελικό αποτέλεσμα που αντιπροσωπεύει την τελειωτική ικανότητα ενός ατόμου. Η πειθαρχία κατασκευάζει άτομα, μέσα από τη διεισδυτική της ιδιότητα να μετατρέπεται σε τεχνολογία εαυτού, καθώς είναι μια εξουσίας που χρησιμοποιεί τα άτομα τόσο ως αντικείμενα όσο και ως εργαλεία για την άσκησή της. Όπως αναφέρει ο Foucault “δεν είναι μία θριαμβεύουσα εξουσία που

λόγω της υπερβολής της

μπορεί να εμπιστεύεται

την υπερδύναμή της, είναι μία μετριοπαθής και καχύποπτη εξουσία

που λειτουργεί με όρους υπολογισμένης αλλά συνεχούς οικονομίας”. (Foucault Επιτήρηση και Τιμωρία: Η γέννηση

της φυλακής, σελ. 195)

Η ιστορική στιγμή της

πειθαρχίας λέει ο Foucault είναι εκείνη όπου γεννιέται μια τέχνη του

ανθρώπινου σώματος που το καθιστά τόσο πιο υπάκουο όσο είναι πιο χρήσιμο και αντιστρόφως. Γεννιέται μια πολιτική ανατομία της λεπτομέρειας που είναι συγχρόνως μια μηχανική της εξουσίας: η πειθαρχία κατασκευάζει σώματα και εξασκημένα, σώματα πειθήνια διασπά τη δύναμη του σώματος και από τη μια τη μετατρέπει σε επιδεξιότητα, σε ικανότητα, ενώ από την άλλη αντιστρέφει την δύναμη και τη μετατρέπει σε σχέση αυστηρής υποταγής. Η επιτυχία της

πειθαρχικής εξουσίας οφείλεται στη χρήση κάποιων εργαλείων: του ιεραρχικού βλέμματος, της κανονικοποιητικής κύρωσης και του συνδυασμού τους σε μία διαδικασία, που είναι η εξέταση. Η άσκηση της πειθαρχίας προϋποθέτει έναν μηχανισμό που εξαναγκάζει, όπου οι τεχνικές οπτικής παρακολούθησης απολήγουν στην επιβολή εξουσίας και όπου τα μέσα καταναγκασμού καθιστούν απόλυτα ορατούς εκείνους που επιτηρούνται. Αναπτύσσεται τότε η προβληματική μιας αρχιτεκτονικής που δεν σχεδιάζεται πλέον μόνο για να είναι ορατή ή για να επιτηρείται ο εξωτερικός χώρος αλλά και για να επιτρέπει έναν εσωτερικό, διαρθρωμένο και λεπτομερή έλεγχο, για να καταστήσει ορατούς εκείνους που βρίσκονται μέσα σ’ αυτήν. Η αρχιτεκτονική αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει τελεστή για τον μετασχηματισμό

των ατόμων: να δρα σ’

εκείνους που στεγάζει, να συνιστά δίοδο πρόσβασης στη διαγωγή τους, να οδηγεί μέχρι σ’ αυτούς τα αποτελέσματα της εξουσίας , να τους προσφέρει ως αντικείμενα σε μία γνώση, να τους τροποποιεί.

Η αρχιτεκτονική

ανταποκρίνεται στην έννοια της επιτήρησης την οποία τείνει να προεκτείνει με χίλιους μηχανισμούς οι οποίοι καθόλου δεν την τιμούν.

Η επιτήρηση γίνεται ένας

οικονομικός τελεστής αποφασιστικής σημασίας, στον βαθμό που αποτελεί τόσο ένα εσωτερικό εξάρτημα του μηχανισμού της παραγωγής όσο και ένα εξειδικευμένο γρανάζι μέσα στην πειθαρχική εξουσία.( K. Marx, Le Capital, Βιβλίο Ι, 4ο τμήμα, κεφ. ΧΙΙΙ) Αλλά η πειθαρχία σύμφωνα με τον Foucault συνοδεύεται από έναν ειδικό τρόπο τιμωρίας, που έχει σαν αντικείμενο την παραμέληση, καθετί

που δεν αντιστοιχεί στους κανόνες, καθετί που απομακρύνεται από αυτούς, τις αποκλίσεις. Ο πειθαρχικός κολασμός στοχεύει στο να μειώσει και να διορθώσει αυτές τις αποκλίσεις, το μη κανονικό, επιβάλλοντας τιμωρίες που αποτελούν ένα στοιχείο διπλού συστήματος «ανταμοιβήκύρωση» που ανήκουν στην τάξη της άσκησης. ”.(Foucault Επιτήρηση και Τιμωρία: Η γέννηση της φυλακής, σελ. 206) Η εξέταση συνδυάζει τις τεχνικές της ιεραρχίας που επιτηρεί και εκείνες της κύρωσης που «κανονικοποιεί», είναι σαν μια τελετή άσκησης εξουσίας, επίδειξη ισχύος, ανεύρεση της αλήθειας. Η εξέταση γράφει ο Foucault φανερώνει την καθυπόταξη εκείνων που θεωρούνται ως αντικείμενα και την αντκειμενοποίηση εκείνων που καθυποτάσσονται. Περιλαμβάνει έναν μηχανισμό που συνδέει μια μορφή άσκησης εξουσίας με έναν ορισμένο τύπο

The Panopticon

https://www.nytimes. com/2013/07/21/books/review/the-panopticon-by-jenni-fagan.html

διαμόρφωσης γνώσεων. Δημιουργεί ένα αρχείο καταγραφής πάνω στο κάθε σώμα, μαζεύοντας στοιχεία- τεκμήρια τα οποία βοηθούν στη συγκρότηση του ατόμου ως αντικείμενο που μπορεί να αναλυθεί, περιγραφεί και να κατανεμηθεί σε έναν πληθυσμό. Ο Foucault κάνει αναφορά στο «Πανοπτικό» (Jeremy Bentham χέδιο του Πανοπτικού, the Works of Jeremy Bentham, τομ. IV, σελ 172-173) ως ένα σχήμα που δίνει ταυτόχρονα τη δυνατότητα επιτήρησης και παρατήρησης, της βεβαιότητας, της γνώσης, της ατομικοποίησης και του συνολικού αθροίσματος, της απομόνωσης, της διαφάνειας. Σε αυτό το σχήμα ελάχιστα ενδιαφέρει ποιος ασκεί την εξουσία, όπως αδιάφορο είναι και το αίτιο που την κινεί. Στόχος είναι ο κρατούμενος να ξέρει ότι παρακολουθείται, ενώ στην πραγματικότητα δεν υπάρχει ανάγκη να παρακολουθείται πραγματικά: εξουσία

ορατή και ανεξέλεγκτη. Το πανοπτικό σύστημα δημιουργεί ουσιαστικά μονάδες χώρων που επιτρέπουν την αδιάκοπη παρακολούθηση και την άμεση αναγνώριση. Η δομή του αποτελείται από ένα δακτύλιοειδές οικοδόμημα στο κέντρο του οποίου υπάρχει ένας πύργος με παράθυρα που βλέπουν στο εσωτερικό του δακτυλίου ο οποίος διαιρείται σε κελιά, καθένα από τα οποία έχει δύο παράθυρα, το ένα βλέπει προς τα μέσα και συγκεκριμένα βρίσκεται σε αντιστοιχία με ένα από τα παράθυρα του πύργου και το άλλο προς τα έξω επιτρέποντας στο φως να διαπεράσει το κελί , ώστε να μην προδίδουν την παρουσία του επιτηρητή. Με άλλα λόγια, Το κελί διακρίνεται από πλήρη διαφάνεια ενώ ο πύργος ελέγχου από πλήρη συσκότιση. Ο επιτηρούμενος δε γνωρίζει πότε επιτηρείται. Το πανοπτικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί κάθε φορά που πρόκειται να

αντιμετωπιστεί μία

πολλαπλότητα ατόμων, στα οποία θα πρέπει να επιβληθεί ένα καθήκον ή μία διαγωγή. Μπορεί να σωφρονίζει, να περιθάλπτει, να διδάσκει, να φυλάει, να επιτηρεί. Με λίγα λόγια ενσωματώνεται σε οποιαδήποτε λειτουργία εκπαίδευσης, θεραπευτικής, παραγωγής, κολασμού. Ο πανοπτισμός είναι η γενική αρχή μιας νέας πολιτικής ανατομίας, που αντικείμενο και σκοπός της δεν είναι οι σχέσεις κυριαρχίας αλλά οι σχέσεις πειθαρχίας, βελτιώνοντας την άσκηση της εξουσίας καθιστώντας την ταχύτερη, πιο ανάλαφρη, πιο αποτελεσματική. Αυτός ο πειθαρχικός μηχανισμός λειτουργεί υπό δημοκρατικό έλεγχο καθώς οποιοδήποτε μέλος της κοινωνίας, μπορεί να ασκεί επιτήρηση, να ελέγχει πως λειτουργούν τα σχολεία, τα εργοστάσια, τα νοσοκομεία, οι φυλακές,

και όχι μόνο διορισμένοι ελεγκτές. Το ακριβές σχέδιο του Μπένθαμ δεν υλοποιήθηκε ποτέ, χωρίς αυτό να σημαίνει πως η γενική του μορφή δε μελετήθηκε διεξοδικά.

ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

Η ψυχική υγεία

συσχετίζεται με την εμφάνιση του ατόμου και την αλληλεπίδραση του σε κοινωνικές ομάδες. Η κοινωνία πάντα διαχειριζόταν με ένα ιδιαίτερο τρόπο την ψυχική ασθένεια λόγω της διαφορετικής

ιδιότητας από τις άλλες σωματικές νόσους, όπως τα παθολογικά νοσήματα, έχοντας μια ιδιαίτερη και μαύρη εικόνα στις συλλογικές

αναπαραστάσεις. Σήμερα, παρόλο την πρόοδο και την εξέλιξη της κοινωνίας πάνω στις θεωρίες και σκέψεις της ψυχικής ασθένειας παραμένει για ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού σε καθολικό επίπεδο να συσχετίζεται από προκαταλήψεις και στερεότυπα. Η ψυχική ασθένεια δημιουργεί τρόμο και φόβο σε κάποιες περιπτώσεις, μέσα από την κοινωνική αλληλενέργεια και προκαλεί αντιλήψεις

για τον ψυχικά πάσχοντα αντίστοιχες με την επικινδυνότητα, και την αναπηρία ως προς τη διεκπεραίωση των αναγκών της κοινωνικής ζωής (εργασία, οικογένεια κ.α.), επαναφέροντας στη μνήμη στην ταμπέλα του ψυχικά ασθενή (Οικονόμου,Μ.,2010) Αποτελεί δηλαδή ταμπού ακόμα και σήμερα, ενώ κανείς δεν επιθυμεί να εμβαθύνει στο πρόβλημα. Κατά τους επιστήμονες της ψυχικής υγείας, αναλύουν πως η ύπαρξη παθογενειών ψυχικής φύσεως έχει ως αιτία σε ένα συνδυασμό παραμέτρων οι οποίοι δεν είναι μόνο βιολογική αιτία αλλά κοινωνική – οικογενειακή (Χριστοδούλου και Κονταξάκης 1994). Οι ψυχικές διαταραχές κάλλιστα είναι ικανές να προκληθούν από τους παραπάνω παράγοντες οι οποίες διαστρεβλώνουν τον ψυχισμό του ατόμου εξ αιτίας της κατάθλιψης συμπτώματα

ΜΟΡΦΕΑΣ (φτερωτός θεός) πηγή εικόνας: http://users.sch.gr/ipap/mixogeni/33.htm

των οποίων αποτελούν

συχνά οι ψευδαισθήσεις

και φαντασιώσεις. Μια πολύ γνωστή ψυχωτική διαταραχή είναι η σχιζοφρένεια. Η αγχώδης διαταραχής (stress), που στις μέρες μας πλήττει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού αναδεικνύεται η σοβαρότερη αιτία ασθένειας στον εξελιγμένο

κόσμο. (Lehtinen κ.α 2005). Κατά την σύγχρονη ψυχιατρική οι εκάστοτε κυβέρνηση και η κοινωνία υποχρεούνται να είναι ευαισθητοποιημένες στα ζητήματα της ψυχικής ασθένειας και να λαμβάνουν μέτρα πρόληψης των ψυχικών διαταραχών .

Ωστόσο, κανείς δεν επιθυμεί εμβαθύνει σ’ αυτό το ζήτημα καθώς δεν εμπίπτει στη σφαίρα της κανονιστικής κοινωνικής συμπεριφοράς. Άλλωστε το πρόβλημα αφορά «τον άλλο» όποιος κι αν είναι αυτός. «Ο άλλος», λοιπόν, ως πρόσωπο στιγματίζεται από το περιβάλλον του και υφίσταται τις αρνητικές συνέπειες του

κοινωνικού αποκλεισμού (Fontana, 1996). ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ

Αν ιχνηλατήσουμε στα πέρατα των αιώνων διακρίνουμε πως έννοιες και μέτρα που αντιστοιχούν με την ευρύτερη σημασία της ψυχιατρικής περίθαλψης προέρχονται την από αρχαιοτάτους χρόνους.

Στην αρχαιότητα βλέπουμε την αναφορά των οπιούχων, σε κείμενα του 5.000 π.χ. με την χρήση τους σε τελετές και στην αντιμετωπισης ψυχικων προβλημάτων. Το όπιο, τότε, ήταν η μοναδική ουσία κατά του πόνου. Στην αρχαία Ελλάδα, ο Μορφέας, θεός του ύπνου, είχε ως σύμβολο την παπαρούνα και ο Όμηρος αναφέρει σε κείμενα του το ποτό υπενθές. Η χρήση των ουσιών υπήρχε από τότε αλλά ως μέρος της κοινωνικής ζωής και με σκοπό την ενίσχυση των κοινωνικών

σχέσεων. Η ίδια η κοινωνία όριζε το πότε, ποιος κι γιατί θα κάνει χρήση και το φαινόμενο της εξάρτησης ήταν σαφέστατα περιορισμένο.

Επισης τον 4° αιώνα π.Χ. στην αρχαία Ελλάδα με την ανάπτυξη της Ιπποκρατικής άποψης για την ψυχική ασθένεια, ότι δηλαδή αυτή είναι αποτέλεσμα των αλληλεπιδράσεων των τεσσάρων σωματικών χυμών (του αίματος, της μαύρης και κίτρινης χολής και του φλέγματος),(Λέκκας

2012)θέτοντας μ’ αυτόν τον τρόπο το βιολογικό υπόστρωμα της ψυχικής αρρώστιας. Οι υποστηρικτές του Ιπποκράτη απορρίπτοντας την άποψη ότι η ψυχική αρρώστια είναι αποτέλεσμα θεολογικής παρέμβασης, σε αντίθεση με τις τότε επικρατούσες απόψεις, προχώρησαν σε εφαρμογή στην θεραπευτική πράξη των κλινικών τους παρατηρήσεων, όπως ήταν η ερμηνεία των ονείρων, η υποβολήσε λογοθεραπεία

και η παραμονή των ψυχικά ασθενών σε ιερά. Υπολογίζεται ότι την εποχή εκείνη υπήρχαν 420 τέτοια ιερά σε όλη την Ελλάδα. Σε ότι αφορά την έννοια του εγκλεισμού των ψυχικά ασθενών παρατηρούμε ότι αυτή αναπτύσσεται για πρώτη φορά από τον Πλάτωνα στο έργο του “ Νόμοι” , σύμφωνα με το οποίο ένα ψυχικά άρρωστο άτομο ήταν δυνατόν να δικαστεί από τον δικαστή σε φυλάκιση πέντε χρόνων με ταυτόχρονη απαγόρευση επαφής αυτού του ατόμου με την υπόλοιπη κοινότητα. Με την παρέλευση αυτού του χρόνου ο έγκλειστος έπρεπε να απελευθερωθεί, εφόσον είχε βελτιωθεί η συμπεριφορά του, αλλιώς θανατωνόταν. Τη Βυζαντινή περίοδο, 4° μ.Χ. αιώνα, η περίθαλψη των ψυχικά ασθενών ατόμων πραγματοποιούταν σε άσυλα Φιλανθρωπικής περίθαλψης, όπως το άσυλο “ Βασιλείας” , το έργο του Μεγάλου Βασιλείου

του 372 μ.Χ. και αργότερα μέσω των νοσοκομείων τα οποία ιδρύθηκαν στην Κωνσταντινούπολη από τον Ιωάννη το Χρυσόστομο. Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην η περίθαλψη των ψυχικά ασθενών γινόταν μέσω μοναστηριών τα οποία είχαν τη φήμη κέντρων εξορκισμού και θεραπείας δαιμονισμένων, τρελών, επιληπτικών και διεγερτικών αρρώστων. Η θεραπεία γινόταν με αυστηρή νηστεία, προσευχές, δέσιμο με αλυσίδες και διάφορες άλλες εκκλησιαστικές “θεραπευτικές” πρακτικές (Π.Πλουμπίδης, “Ιστορία της ψυχιατρικής στην Ελλάδα”,1989, σελ. 41) Ιστορικά η ψυχιατρική είναι ξεκάθαρη να συνδέεται άμεσα με την ιστορία οριοθέτησης

τελικά, είναι πως η έννοια της τρέλας είναι μία κοινωνική κατασκευή και ως τέτοια μεταβάλλεται ιστορικά και αλλάζει νοήματα από εποχή σε εποχή και από κοινωνία σε κοινωνία. Φαίνεται ασταθή και η νοηματοδοτότηση της σχηματίζεται ανάλογα με την πολιτική και κοινωνική συνθήκη. Ως λέξη από μόνη της δεν λέει τίποτα. Σύμφωνα με τον Φουκώ, η τρέλα το Μεσαίωνα συνήθως συσχετίζεται με την ιερή γνώση, η οποία εκφράζεται μέσω οραμάτων, παραισθησιών ή οξυμένων αισθητηριακών ερεθισμάτων, ακατάληπτη γλώσσα κι άλλα παρεμφερή συμπτώματα που σχετίζονται με τη μαγεία ή με ιερές τελετές. Παρόλα αυτά, δε μπορούμε να παραβλέψουμε την εξέχουσα θέση που κατείχε η θρησκεία και η καθολική εκκλησία

κοινωνικά, αλλά και κυβερνητικά κατά την σκοταδιστική εκείνη περίοδο. Σύμφωνα με άλλες αναγνώσεις, οποιοσδήποτε άνθρωπος εμφάνιζε

αλλόκοτες συμπεριφορές

χαρακτηριζόταν ¨δαιμονισμένος¨ ή ¨σατανικός, γεγονός που συχνά σήμαινε δημόσιο

μαστίγωμα, ακούσια μεταφορά και εγκλεισμό σε μοναστήρια και εκτοπισμό από την πόλη. Αυτή η αναγκαστική ώθηση των τρελών πλευρά από τα τείχη των (πολιτισμένων και ήσυχων πόλεων, σηματοδοτούσε την τελετουργία του εξαγνισμού από τις μιαρές υπάρξεις κα αποδόθηκε ποικιλοτρόπως στην λογοτεχνία, τη χαρακτική και τη ζωγραφική της εποχής, με χαρακτηριστικότερα έργα του Ιερώνυμου Μπός με τις απεικονίσεις των Πλοίων των τρελών (πλοία γεμάτα με ανθρώπους που ωθούνταν σε εξαναγκαστικό διωγμό από την πόλη). Σταδιακά ο μεταφυσικός χαρακτήρας της τρέλας

αποκτά μια περισσότερη μια ανθρώπινη χροιά. Τοποθετείται στην ανθρώπινη εμπειρία και παρέχει έμπνευση σε θεατρικούς συγγραφείς κι ποιητές από τον Σαίξπηρ μέχρι τον θερβάντες. Κατά την αναγέννηση η τρέλα καθίσταται υπεύθυνη για όλα τα κακά που συμβαίνουν στον άνθρωπο. Αποτελεί μια απειλή που πρέπει να ελεγχθεί, μέσω της βίας του κοινωνικού αποκλεισμού και του εγκλεισμού. Στο μετέπειτα ιστορικό στάδιο, αυτού του διαφωτισμού είναι που η τρέλα περιχαρακώνεται και εγκλείεται μαζικά πια, καθώς πάγιο αίτημα της τότε εποχής αποτελεί ο εξ ορθολογισμός η θετική σκέψη, η ανάπτυξη των επιστημών, η απόλυτη γνώση. Στο σημείο αυτό συντελείται μία ιστορική τομή, αυτή που ξεκάθαρα πια διαχωρίζει τη λογική από τη μη λογική και ορίζει πως η τελευταία χρίζει διαφορετικής αντιμετώπισης. Η

Έριχ Χέκελ, "Ο τρελός" ["Το φρενοκομείο"] (1914) πηγή εικόνας: https://psychoantimachies-images-of-madness. blogspot.com/2019/10/Erich-Heckel-1914b.html#img

επιστήμη κερδίζει

έδαφος, καθώς προσφέρει

στον άνθρωπο έλεγχο πάνω στη μοίρα του και θεωρίες του Hobbes και Locke προωθούν την ανάγκη δημιουργίας

εξ ορθολογισμένων

κοινωνιών, με έλεγχο πάνω στο ‘αδύναμο’, το ακατανόητο, ανθρώπινο η φυσικό, πρέπει να επιτευχθεί μέσω της γνώσης και της επιστήμης. Εκεί ακριβώς την περίοδο ξεκινά η ίδρυση των πρώτων μεγάλων ιδρυμάτων για τους ψυχικά ασθενείς και οι ανατομικοί πειραματισμοί των γιατρών πάνω στα άρρωστα σώματα με απώτερο σκοπό την ανάδειξη των αιτίων και την αντιμετώπιση της ασθένειας.

Τα πρώτα αποτυπώματα

για τον σχεδιασμό του χώρου περί ψυχιατρικών

ασθενών ξεκινάνε στο 16ο

αιώνα. οι προδιαγραφές που επικράτησαν στην οργάνωση και το σχεδιασμό ήταν φιλοσοφικοί και κοινωνικοί, είναι εμφανής και η επιρροή κάποιων στοιχείων που προέρχονται από το νοσοκομειακό σχεδιασμό και η επίδραση των μεταβολών που παρατηρούνται στην οργάνωση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας.(B.AbelSmith 15,354.405) Οι λόγοι που έφεραν το άσυλο -ψυχιατρείο στον σχεδιασμό και στην λειτουργία του ήταν η επιτήρηση και ο εγκλεισμός από τον 17ο αιώνα ως το 19ο διαφοροποιείται η μεταχείριση και οι πρακτικές κράτησης με το πέρασμα των χρόνων (αλυσίδες, κλπ.) Μετά την ίδρυση του

Γενικού νοσοκομείου στο Παρίσι (1656) , με στόχο τον εγκλεισμό ψυχικά ασθενών, ανέργων, φτωχών και όλων εκείνων των παρεκκλινόντων από πρότυπα παραγωγικότητας, ορθολογισμού και κοινωνικής εναρμόνισης (Στυλιανίδης 2014), αρχίζουν να εμφανίζονται τέτοια ιδρύματα σε όλη την Ευρώπη. Τα ιδρύματα αυτά εξ αρχής δεν είχαν παρά σωφρονιστικό χαρακτήρα, ενώ η δομή τους είναι «μισόνομική» , αποσκοπώντας στην επιβολή της εργασίας προς συμμόρφωση (Φουκώ,1964). Κατά το διάταγμα το 1690 οι άνδρες διαχωρίζονται στη Bicetre και οι γυναίκες στη Salpetriere Ενώ βλέπουμε να δημιουργούνται το 17ο αιώνα κι αλλά άσυλα στην Ευρώπη. Τα ιδρύματα αυτά εξ αρχής δεν είχαν παρά σωφρονιστικό χαρακτήρα, ενώ η δομή τους είναι «μισό-νομική» , αποσκοπώντας στην επιβολή της εργασίας προς

Hôpital de La Bicêrte στο γενικό νοσοκομείο Παρισιού. πηγή εικόνας: ο.π.

Hôpital de La Salpêtrière στο γενικό νοσοκομείο Παρισιού. πηγή εικόνας: ο.π.

συμμόρφωση (Φουκώ,1964).

Οι στόχοι του εγκλεισμού, όλων των παραπάνω ατόμων, που είναι δημιούργημα

του 17ου αιώνα και θεσμός κοινωνικής αντίληψης και οικονομικής πολιτικής ήταν κοινωνικοοικονομικοί, θρησκευτικοί και ηθικοί. Βλέπουμε, έτσι, να δημιουργούνται το 17ο αιώνα κι αλλά άσυλα στην Ευρώπη και η ίδια δομή απλώνεται και σε όλη την Ευρώπη. Στη Γερμανία ιδρύονται τα Zuchthauser, στην Αγγλία τα houses of correction και στη συνέχεια τα workhouses. Οι πολυπληθείς εγκαταστάσεις που ιδρύθηκαν για τους ψυχοπαθείς είχαν τις προδιαγραφές μιας αποικίας καταδίκων, ενός ασύλου τρελών, ενός προστατευμένου εργαστηρίου και του νοσοκομείου με το γιατρό στο ρόλο του φύλακα. (Ayers,βαβύλη 1994) Συνέπεια αυτών των ογκωδών συγκεντρώσεων

ήταν ο διπλασιασμός του πληθυσμού των εγκαταστάσεων που επιδείνωσαν, τις ήδη θλιβερές συνθήκες διαβίωσης. Βελτίωση των ψυχιατρικών συνθηκών εγκαταστάσεων αποπειράθηκε, κύρια, από τους ανθρωπιστές με προτάσεις σχεδιασμού που αποσκοπούσαν στην παροχή καθαρού αέρα και νερού και διαχωρισμό των διάφορων διανοητικών ασθενειών ανάλογα με τον τύπο και το βαθμό σοβαρότητας της ασθένειας, που ακολούθησαν τις αντίστοιχες επεμβάσεις που έγιναν στα γενικά νοσοκομεία. Οι προτάσεις αυτές σχεδιασμού, εκφράστηκαν από τον αρχιτέκτονα Francois Viel που σχεδίασε, ύστερα από εντολή του Λουδοβίκου XVI, νέα περίπτερα για τη Salpetriere. Ο Viel εξωτερίκευσε την ανάγκη για μείωση των επιβλαβών επιδράσεων στη σωματική υγεία που προέρχονται από τον αέρα, σχεδιάζοντας διπλή σειρά

Κάτοψη-τομή περιπτέρου στη Saltpriere.Frangois viel πηγή εικόνας: J.Thompson&Goldin. ‘‘The hospital:A social and architectural History”.New Heaven 1975. στό Βαβύλη, 198 Αξονομετρικό σε μία απο τις κατασκεύες του Frangois viel πηγή εικόνας: o.π.

Κάτοψη των περιπτέρων στη Saltpriere(1786-89) πηγή εικόνας: o.π.

δωματίων ανοιχτά προς

υπαίθριους διαδρόμους. Εξωτερίκευσε επίσης τις τρέχουσες απόψεις της εποχής (1786) για αίσθημα ελευθερίας των

ψυχικά ασθενών, με τη δημιουργία πράσινων χώρων περιπάτου και το διαχωρισμό των

αρρώστων με τις ανάλογες

παθήσεις. Οι διστάσεις των δωμάτιων είναι

2,30 Χ 1,86μ. με μια πόρτα και ένα παράθυρο ανοίγματος τόσου όσο κρίθηκε απαραίτητο για να περνά η τροφή. Κατηγοριοποιούνται οι ασθενείς ανάλογα με την οικονομική τους θέσεις. Αργότερα (Bicetre,1836), προσφέρονται, θερμαινόμενες από τον κοινό διάδρομο, πτέρυγες δωματίων. Στην κεντρική Ευρώπη την ίδια περίοδο (17ος-18ος αιώνας) τα κτίρια για τους ψυχοπαθείς ήταν όμοια με αυτά των φυλακών. Στη Γερμανία τα ψυχιατρεία Βρίσκονται έξω από τα τείχη και την κοινωνία με τον ίδιο στόχο της

Αναγέννησης, που δεν ήταν αποκατάσταση της λογικού αλλά η απαλλαγή από την “απειλή” που εκπροσωπούσαν.

Το Narrenturm (πύργος των τρελών)γενικό νοσοκομείο στη Βιέννη ήταν ένα πενταόροφο κυκλικό φρούριο με 28 κελιά ανά όροφο. Παρ’ όλα αυτά το κυκλικό σχήμα δημιουργούσε δυσκολίες απόλυτης επιτήρησης, αφού έδινε δυνατότητα ελέγχου, από το προσωπικό, μόνο ενός τμήματος του κυκλικού διαδρόμου και δεν επέτρεπε ανανέωση του αέρα στο κέντρο του. Ίσως τα κυκλικά κτίρια αποτέλεσαν το αρχέτυπο για το “πανοπτικό” που σχεδίασε ο Άγγλος Jeremy Bentham (1791). Θεωρήθηκε ότι τα προβλήματα που παρουσίαζαν τα κυκλικά κτίρια, ξεπεράστηκαν αποτελεσματικά και, με οικονομικό τρόπο με τη νέα πρόταση. Το σύστημα σχεδιασμού του Bentham, χρησιμοποιήθηκε στο σχεδιασμό ψυχιατρείων

Κάτοψη ισογείου των νέων περιπτέρων της Bicerte(1836) πηγή: ο.π.

Κάτοψη ισογείου -τομή της φυλακής ψυχιατρειου Celle Germany(1710) πηγή: ο.π. Το Narrentrum

Γενικού

Βιέννης. (1784) Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/Narrenturm_(asylum)

Το πανοπτικό Jeremy Bentham (1791) πηγή εικόνας: https:// el.wikipedia.org/wiki/ Panopticon

και φυλακών με σκοπό τον έλεγχο των κελιών από ένα υπερυψωμένο τμήμα.

Ο σχεδιασμός των βρετανικών, κύρια, ασύλων ακολούθησε το “πανοπτικό”, “Inspection house” του Bentham. Τα κτίρια οργανώνονται έτσι που η κάθε ομάδα ασθενών να απομονώνεται από την άλλη. Η χώρος διημέρευσης και ο υπαίθριος χώρος, επιτρέπει όχι μόνο τοσυνεχή έλεγχο των ασθενών από τους φύλακες αλλά και τη συνεχή επιτήρηση των φυλάκων από το διευθυντή - επόπτη.

Στη Celle η φυλακή καταλαμβάνει το χώρο αμέσως μετά την είσοδο και το “τρελοκομείο” την πίσω πλευρά του συμμετρικού συγκροτήματος. Ο διαχωρισμός δεν κρίνεται από τον τύπο της ασθένειας αλλά από το φύλο και για λόγους ασφαλείας οι χώροι διαμονής έχουν τα παράθυρα τους προς την εσωτερική αυλή.

Στο άσυλο του Schleswig της Δανίας (1818) ο διχωρισμός των ψυχικά ασθενών γίνονται με τα παρακάτω κριτήρια: α) το φύλο β) την κοινωνική τάξη, τα μονόκλινα προσφέρονται στους εύπορους, αλλά τα πολύκλινα (2-3 ατόμων) διατίθενται στους άπορους και στα χαμηλα στρώματα , γ) την επικινδυνότητα της ασθένειας. Στο άσυλο του Schleswig της Δανίας (1818) ο διχωρισμός των ψυχικά ασθενών γίνονται με τα παρακάτω κριτήρια: α) το φύλο β) την κοινωνική τάξη, τα μονόκλινα προσφέρονται στους εύπορους, αλλά τα πολύκλινα (2-3 ατόμων) διατίθενται στους άπορους και στα χαμηλα στρώματα , γ) την επικινδυνότητα της ασθένειας. Η διαχώριση των ασθενών ανάλογα τη σοβαρότητα της ασθένειας,

Κάτοψη ασύλου για ψυχασθενείς. Schleswing, Denmark (1818) πηγή εικόνας: Βαβύλη 1984

Illenau Asylum στο Achern,Grand Duchy of Baden πηγή εικόνας: https://museumofthemind.org.uk/ projects/european-journeys/asylums/achern-illenau-asylum

προέρχεται από τους Γάλλους ψυχιάτρους Pinel και Equirol, ενώ οι μέχρι τότε διαχωρισμοί προέρχονταν από την ανάγκη προστασίας που αναζητούσαν και επέβαλαν οι θεράποντες – επιτηρητές. Οι Γάλλοι δημιούργησαν τα “carre isole” για να περιορίσουν τις ανεπιθύμητες επιδράσεις ομάδων ψυχασθενών σε άλλους. Οι χώροι απομόνωσης επιτρέπουν ομαδοποίηση των ασθενών σε εσωτερικούς διαδρόμους

αυλές και αίθρια, όπου υπήρχε μια σχετική ελευθερία, αλλά ουδεμία δυνατότητα δραπέτευσης.

Το ψυχιατρείο Charenton έξω από το Παρίσι (183885) είναι μια, νεοκλασική κατασκευή συμμετρική και απαρτίζεται από δεκαέξι χώρους απομόνωσης, με τις μονάδες γυναικών και ανδρών στις δυο πλευρές του άξονα συμμετρίας. Στη Γερμανία αυτή η αρχή εκφράστηκε με δυο διαφορετικά θεραπευτικά ιδρύματα,

όπως πχ στο Illenau. Το ένα προοριζόταν για ασθενείς που μπορούν να θεραπευτούν και το άλλο για ανίατους, συνήθως απομακρυσμένο από τον οικισμό. Αργότερα οι δυο εγκαταστάσεις κατέληξαν να αποτελούν δυο ξεχωριστά τμήματα του ίδιου ιδρύματος, λογικό αποτέλεσμα μιας αυξανόμενης αναγνώρισης της αδυναμίας προσδιορισμού του ιάσιμου και του ανίατου. Η οργάνωση του ιδρύματος για τους ψυχασθενείς στο Illenau (1837), εκφράζει το συνδυασμό θεραπείας –φροντίδας. Οι ασθενείς ομαδοποιούνται ανάλογα με το στάδιο της ασθενείας και την κοινωνική τάξη αλλά, παρ’ όλη την έντονη επιρροή των ιδεών του Esquirol, δε λαμβάνεται υπόψη η κατηγορία και η βαρύτητα της κάθε ασθένειας όπως ήδη εμφανίζεται στο ίδρυμα της Charenton. Ο εγκλεισμός και η τρέλα ταυτίστηκε με το ίδρυμα Bethlehem Hos-

Εσωτερικό του Bethlem house πηγή εικόνας: https://qz.com/798351/bedlam-thestory-behind-the-london-mental-hospital-thatcame-to-mean-hell-on-earth/

To νοσοκομέιο Bethlem πηγή εικόνας: https://www. historichouses.org/house-listing.html

pital, γνωστό ως Bedlam, Κατασκευάστηκε στο Λονδίνο (1676) και ήταν τόπος διασκέδασης για τους κατοίκους του σχεδόν μέχρι το 1815. O διασυρμός των ψυχικά ασθενών σε δημόσια θέα, μια συνήθεια του μεσαίωνα, (περίπατος στην Bicetre, στις πύλες των πόλεων κτλ.). Τον χλευασμό των ψυχικά ασθενών αποτύπωσε στα έργα του Hogarth. Το 1766 οι ψυχικά ασθενείς έπαψαν να είναι δημόσιο

θέαμα και αντικείμενο χλευασμού και οι νέοι νόμοι προστασίας των ασθενών επέβαλαν την απομόνωση των γυναικών

με τη μεταφορά τους στους

επάνω ορόφους, αυστηρό επισκεπτήριο και την παρουσία νοσοκόμων στις περιπτώσεις συναντήσεων

ατόμων με το αντίθετο φύλο. Εφαρμόστηκε στο

Bedlam, έναν αιώνα πριν από το σχεδιασμό του ιδρύματος στο Illenau, κατανομή των ασθενών ανάλογα με την οικονομική τους τάξη και τον βαθμό επικινδυνότητας.

pia-me-ilektrosok-i-epistimoniki-alithia-ke-i-mithi/32098/

Γίνεται ξεκάθαρο πως σ

‘όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα σκοπός της

ψυχιατρικής επιστήμης

αντί τον θεραπευτικό

ήταν ο κατασταλτικός

χαρακτήρας των ψυχικά

ασθενών και στοχεύοντας μέσο της πειθαρχίας και της καταστολής. Η ίδια

πρακτική θα παραμείνει

και κατά τις αρχές του 20ου αιώνα όμως με την διαφορετική χρήση πιο αποτελεσματικών

πρακτικών με την ενίσχυση της βιοχημικής βιολογικής θεραπείας όπως το ηλεκτροσόκ και την λοβοτομή. Όμως το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα ακόμη και σήμερα κάνουν εμφάνιση τα σκευάσματα ψυχοφαρμακολογίας που είναι ο μοναδικός τρόπος αντιμετώπισης της ψυχικής ασθένειας δυστυχώς. (Λέκκα 2012) Στο εσωτερικό των ψυχιατρείων οι συνθήκες διαβίωσης παραμένουν απάνθρωπες. Ο

περιορισμός τον ασθενών επιτυγχάνεται από τον ειδικό σχεδιασμό των παραθύρων επισκιασμένων από πλέγμα ενώ παράλληλα τα μικρά ανοίγματα στην πόρτα επιδίωκε στην διαρκή επιτήρηση από το προσωπικό. Ενώ μία διαδικασία προστασίας για τους ψυχικά ασθενείς είναι ο σχεδιασμός σταθερών επίπλων που καλείται ο αρχιτέκτονας να ανταποκριθεί στις διάχυτες συμπεριφορές αυτής της ηρεμίας και αυτής της έκρηξης του ασθενή.(Βαβύλη 2003). Εκτός από τις πρακτικές αντιμετώπισης επεμβάσεων στο ανθρώπινο σώμα για την εξάλειψη της ψυχικής ασθένειας, από τις αρχές του 20ου αιώνα κάνει την εμφάνιση η ψυχανάλυση από το Sigmud Freud που ο οποίος ήταν κάθετα αρνητικός με την θετικιστική κατεύθυνση εκείνης της εποχής εξήγησε πως τα συμπτώματα σε <<ψυχικά τραύματα>> απωθημένα από την συνείδηση, αφού η ψυχανάλυση <<δίνει

Sigmund Freud ψυχίατρος και θεμελιωτής της ψυχανάλυσης. Πηγή εικόνας https://pngio.com/PNG/a102517-erving-goffman-png.html https://www.biography.com/ scholar/sigmund-freud

την δυνατότητα να καταλάβει τις συχνές και σημαντικές παθολογικές διαδικασίες της ψυχικής ζωής>>(freud 2008). Καθως επίσης άλλη μια εναλλακτική μέθοδος ως προς την αντιμετώπισης της ψυχικής ασθένειας είναι το κίνημα της <<κοινοτικής ψυχιατρικής>>από την Η.Π.Α. με εκπρόσωπο τον

C.Beers πρώην ψυχικά ασθενή έπειτα διαδόθηκε και στην Ευρώπη . σε αυτήν την προκειμένη περίπτωση κεντρικό ρόλο στη θεραπεία την πρόληψη των παθήσεων κατείχε το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον δηλαδή το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον αξιολογούνταν από ειδικούς κοινωνικούς λειτουργούς. (Ξενάκη.2009) Η καθοριστική ρήξη με τον χαρακτήρα του ασύλου προήλθε από την γέννηση του αντιψυχιατρικου κινήματος στην δεκαετία του 1960. Προφανώς από την απάνθρωπη πρακτική αυτής του ηλεκτροσόκ

και της λοβοτομής καθώς και για των εγκλημάτων των ναζί. Το κίνημα της αντιψυχιατρικής λοιπόν αμφισβήτησε τον θεσμό του ασύλου αλλά και αυτής τους μεθόδους θεραπείας, αλλά κι ακόμη την ίδια διάσταση της ψυχικής ασθένειας. Πολλοί μελετητές έδωσαν. Το έργο σταθμός για την μη θεραπευτικό χαρακτήρα του ασύλου είναι αυτό το Goffman όπου το οποίο ακόμη και σήμερα σκιαγραφεί το γίγνεσθαι στο εσωτερικό των ιδρυμάτων. (Μπαϊρακτάρης,2007)

GOFFMAN

Κατά τον γκόφμαν καναδός

κοινωνιολόγος (19221982) το άσυλο είναι μια μονάδα διαμονής και παράλληλα εργασίας. Όπου τα υποκείμενα του είναι διαχωρισμένα από την έξω κοινωνία για ένα διάστημα συμβιώνουν μαζί και διάγουν έναν περιοριστικό και αυστηρά διαχειριζόμενο τρόπο ζωής . Στα ολοπαγή ιδρύματα υπάρχει ένα βασικό σχίσμα ανάμεσα σε μια χειραγωγουμένη

ομάδα με το βολικό όνομα τρόφιμος κι ένα ολιγάριθμο εποπτικό προσωπικό Στα τέλη του 18ου αιώνα το άσυλο δεν είχε την ιδιότητα της ιατρικοποίησης ενός κοινωνικού χώρου αποκλεισμού αλλά αντιπροσώπευε τη σύγχυση διάφορων τεχνικών, από τις οποίες κάποιες είχαν χαρακτήρα κοινωνικής προστασίας και άλλες ιατρικής στρατηγικής. Επίσης υποστηρίζει πως ο περιορισμός των

εγκλείστων, η αφαίρεση κάθε ανθρώπινου δικαιώματος, ακόμα και αυτών της αυτοσυντήρησής του οδηγούν σε μία ολοκληρωτική παραίτηση που θα χαρακτηριστεί από τον ίδιο ιδρυματική νεύρωση. Κατά τον Goffman (1994) οι ιδιότητες των ασύλων έχουν , την τιμωρία και τον περιορισμό αρκεί να σκεφτεί κανείς πως στην ουσία λίγες είναι οι αλλαγές που έχουν γίνει σε αυτά παρά τους αγώνες για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η οργάνωση τους που παραμένει απαράλλαχτη με αυτή που περιέγραψε ο Goffman ονομάζοντάς τα «ολοπαγή ιδρύματα». Σύμφωνα με τον ίδιο (1994) (οι εκδηλώσεις της ζωής, σε αντίθεση με τη κοινωνία έξω από το ψυχιατρείο, διεξάγονται στον ίδιο χώρο κάτω από την ίδια μοναδική αυθεντία και οι ποικίλες καταναγκαστικές δραστηριότητες συντάσσονται σ’ ένα μοναδικό ορθολογικό

https://www.victoriagal.org.uk/northanger-abbey

σχέδιο, καταρτισμένο, όπως λέγεται, για να εκπληρώσει τους επίσημους σκοπούς του ιδρύματος.

Κατά τον Goffman τα ολοπαγή ιδρύματα καταγράφονται στις 5 εξής ομάδες

• Ο χώρος που έχει συσταθεί να μεριμνά το ανήμπορο ακίνδυνο άτομο (ορφανοτροφείο, γηροκομείο, πτωχοκομείο)

• Ο χώρος που έχει συσταθεί να μεριμνά το ανήμπορο επικίνδυνο

άτομο (ψυχιατρείο, λεπροκομείο)

• Ο χώρος που έχει

να συσταθεί να μεριμνά το ανήμπορο επικίνδυνο αλλά με σκοπό την εργασιακή ιδιότητα προς αυτό (φυλακές, στρατόπεδα συγκέντρωσης)

• Ο χώρος που έχει συσταθεί να είναι συγκροτημένα με τον καλύτερο τρόπο ώστε να φέρουν εις πέρας κάποια εργασιακή αποστολή (στρατώνες, σχολές με οικοτροφεία, μεγάλα αρχοντικά από την οπτική γωνιά αυτών που ζουν στα καταλύματα των υπηρετών).

• Ο χώρος που έχει συσταθεί να έχει την ιδιότητα του αναχωρητήριου από τον κόσμο, παράλληλα ως κέντρα εκπαίδευσης για τους θρησκευόμενους(αβαεία, μοναστήρια κι άλλες μοναστικές κοινότητες) Το κεντρικό Χαρακτηριστικό των ολοπαγών ιδρυμάτων μπορεί να περιγράφει ως μια κατάρρευση των φραγμών που συνήθως τις τρείς σφαίρες ζωής. • Όλες οι εκδηλώσεις ζωής διεξάγονται στον ίδιο χώρο • Κάθε φάση της καθημερινής δραστηριότητας του μέλους συντελείται σε άμεση συναναστροφή με μία σωρεία άλλων, οι οποίοι όλοι τυγχάνουν της ίδιας μεταχείρισης και από τους οποίους απαιτείται να κάνουν μαζί το ίδιο πράγμα • Όλες οι φάσεις των δραστηριοτήτων της ημέρας είναι αυστηρά προγραμματισμένες, καθώς η μία δραστηριότητα

πηγή εικόνας:

https://orthodoxostypos.gr/wp-content/uploads/2020/11/katathlipsi-psixiki-ugeia.jpg

οδηγεί στην επόμενη σε

χρόνο προκαθορισμένο κι η ολόκληρη η ακολουθία των δραστηριοτήτων

επιβάλλεται εκ των άνω από ένα σύστημα ρητών, τυπικών θεσπίσεων και σε ένα σώμα λειτουργιών.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΙΔΡΥΜΑΤΙΣΜΟΥ

Ο Ιδρυματισμός, εγκλεισμός όπως αναφέραμε, παρατηρείται σε περιπτώσεις μακροχρόνιας διαβίωσης στο εσωτερικό ενός σχετικά κλειστού ιδρύματος, όπως ένα ψυχιατρικό άσυλο, φυλακές και άλλα. Ο όρος «Ιδρυματισμός», προήλθε από τον ψυχολόγο Rene Spinz για να περιγράψει τις ψυχοδιανοητικές διαταραχές που πλήττουν το βρέφος κατά τον αποχωρισμό του από τη μητέρα και την τοποθέτησή του σε Ίδρυμα. Οι διαταραχές αυτές, που εκδηλώνονται συνήθως αν ο αποχωρισμός λάβει χώρα στους έξι πρώτους μήνες της ζωής του βρέφους,

προκαλούν το φαινόμενο της «ανακλητικής κατάθλιψης». Μεταγενέστεροι ερευνητές όμως, γενίκευσαν την χρήση του όρου «ιδρυματισμός» και την επέκτειναν στους εγκλεισμένους ενηλίκους. Η υποχρεωτική διαβίωση και παραμονή σε ένα χώρο ιδρυματικής µμορφής προκαλεί πολλαπλές συνέπειες στο πρόσωπο που διαβιεί μέσα σε αυτόν. Για παράδειγμα, πολλές φορές οδηγεί σε παλινδρόμηση, σε μία συμβολική επιστροφή σε πρώιμα στάδια της ψυχοδιανοητικής εξέλιξης, επομένως σε έκπτωση μιας σειράς κοινωνικών δεξιοτήτων, όπως στην από επένδυση του σώματος, το πρώιμο γήρας, διαταραχές της σεξουαλικότητας, αναστολή της ψυχοκοινωνικής δραστηριότητας, συναισθηματική αδιαφορία, έντονη ερεθιστικότητα. Συγγενικά µε τον ιδρυματισμό σύνδρομα

πηγή εικόνας https://www.csii. gr/%CE%BF-%CE%B5%CE%B3%CE%BA%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82-%CE%BC%CE %AD%CF%83%CE%B1-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CF%84%CE%AC-%CF%80%CE%B1%CF% 81%CE%AC%CE%B8%CF%85%CF%81/

σύνδρομα είναι η

απανθρωποίηση (deidividuation), η ιδρυματική νεύρωση (institutionalneurosis) και η κοινωνική κατάρρευση (social breakdown) (Τσαλίκογλου, 1989). Ο ολικός προγραμματισμός της καθημερινότητας σε ένα ίδρυμα καταλήγει στην αναίρεση της υποκειμενικής αίσθησης του χρόνου, αφού το άτομο δε διαχειρίζεται πλέον το χρόνο του όπως αυτό θέλει, αλλά υποχρεούται να τρώει ή να κοιμάται σε ορισμένες ώρες. Η χαρακτήρας θλίβεται και το εγώ βλάπτεται. Με την πάροδο του χρόνου αυξάνεται μια προσαρμοστική τακτική, η οποία βασίζεται στη «φιλοσοφία της ελάχιστης προσδοκίας» (Τσαλίκογλου,1989) Το άτομο ενδέχεται ως προστασία, να οικειοποιήσει τη στάση ζωής ενός ατόμου στερημένου αυτονομίας, έρχοντας στο σημείο να υποδύεται ένα άψυχο

αντικείμενο. Να θεωρεί δηλαδή ότι μπορεί να διατηρεί µία ελευθερία, ψευδαισθησιακή, ως άγαλμα, που όμως οδηγείται στο συμβολικό θάνατο. Το σύμπτωμα της τυπολατρίας(ritualism), σύμπτωμα δυσλειτουργικό για το ίδιο το άτομο, είναι επίσης ένα υποπροϊόν του μηχανισμού λειτουργίας των ασύλων. Ο εθισμένος τυπολάτρης, ακολουθώντας τη «μηχανή», σταδιακά χάνει κάθε πρωτοβουλία, µε συνέπεια να µη μπορεί να αποφασίσει για τον εαυτό του έξω από αυτήν και να είναι ένα άβουλο ων, για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις μιας ανταγωνιστικής κοινωνίας. Προφανώς και οι συνέπειες του ιδρυματισμού δεν περιορίζονται μόνο κατά την διαμονή εντός του ιδρύματος αλλά και έξω από αυτό σε περίπτωση που βγει ο έγκλειστος. Μετά την εξαγωγή του αρχίζει μια νέα ζωή

αλλά τις περισσότερες φορές ο στιγματισμός του υποκειμένου του δημιουργεί κοινωνικoοικομικά προβλήματα. Αξίζει να σημειωθεί ένα από τα έργα του βραβευμένου µε Νόµπελ Αλµπέρ Καµύ «Η πανούκλα». Εκδόθηκε το 1947 και αφορά την πόλη Οράν, σε µία γαλλική επαρχία της Αλγερινής ακτής. Ο Καμύ εξιστορεί µία ζοφερή περίοδο για το Οράν, όπου η πόλη είχε αποκλειστεί και τεθεί ολόκληρη σε καραντίνα από την υπόλοιπη χώρα, λόγω της επιδημίας πανούκλας που είχε ξεσπάσει. Στο τρίτο μέρος του έργου, περιγράφεται η κατάσταση στο Οράν στην περίοδο στασιμότητας που η επιδημία είχε ξεσπάσει εδώ και μήνες, αλλά δεν είχε μειωθεί. Εδώ, ο Καµύ αφηγείται µία κατάσταση που ταιριάζει σε πολλά σημεία µε το «Οι συμπολίτες µας συνήθισαν την κατάσταση. Είχαν εξουθενωθεί ψυχικά

και σωματικά. Εκείνη τη στιγμή είχαν μνήμη, αλλά η φαντασία τους είχε χαθεί. Στη δεύτερη φάση της πανούκλας, χάθηκε και η μνήμη τους. Κανείς ανάμεσά µας δεν είχε πια μεγάλα αισθήματα. Όλοι μοιράζονταν το κοινό αίσθημά της μονοτονίας. Η ακάθεκτη ορμή των πρώτων εβδομάδων είχε δώσει τη θέση της σε μια αμηχανία, που θα μπορούσε κανείς να την παρεξηγήσει για παραίτηση, α στην πραγματικότητα δεν ήταν παρά ένα είδος προσωρινής συγκατάθεσης. Τώρα τους έβλεπες απαθείς και αφηρημένους. Όσοι είχαν κάποια δουλειά, την έκαναν στο ρυθμό της πανούκλας, σχολαστικά, χωρίς εξάρσεις. Οι άνθρωποι είχαν γίνει μετριοπαθείς. Η ώρα της νύχτας είναι σκληρή για τον φυλακισμένο ή για τον εξόριστο, που έρχεται αντιμέτωπος µε το απόλυτο κενό . Όλοι πια είχαν καταλάβει πως πανούκλα θα πει ν ’απαρνιέσαι τα προσωπικά σου» (Camus,1947)

Ψυχιατρείο Κέρκυρας πηγή εικόνας:

https://www.newsbeast.gr/tag/psuxiatreio-kerkuras

ΕΛΛΑΔΑ

Γενικά μπορούμε να χωρίσουμε σε τρείς περιόδους την ψυχιατρική περίθαλψη στην Ελλάδα. Η πρώτη και αρχική φάση χρονολογείται από το 1839 μέχρι και το 1955, η δεύτερη και παραδοσιακή περίοδος χρονολογείται από το 1956 ως και το 1982, και η τρίτη από το 1982 ως και σήμερα. ΚΕΡΚΥΡΑ Το πρώτο φρενοκομείο δημιουργείτε στον Ελλαδικό χώρο το 1838 στην Κέρκυρα, η οποία τότε αποτελούσε µέρος της αγγλικής επικράτειας. Σε συνθήκες που θύμιζαν περισσότερο κράτησης παρά θεραπείας (το κτίριο που χρησιμοποιήθηκε ήταν παλιός στρατώνας υπό την αρμοστεία του Χόβαρτ Ντούγκλας, Για να καλυφθούν τα έξοδα της πρώτης εγκατάστασης συγκεντρώθηκε με έρανο

λιρών. Όμως μόλις το 1838 και συγκεκριμένα την 4η Ιουλίου άρχισε η λειτουργία του, δημοσιευθέντος του πρώτου “Κανονισμού Ασύλου Φρενοβλαβών” στην εφημερίδα του Ηνωμένου Κράτους των Ιονίων Νήσων την 2-7-1838. Το Ίδρυμα στεγάστηκε σε κτίριο το οποίο ανήκε στο συγκρότημα των στρατώνων και των οχυρώσεων του προαστίου Αγίου Ρόκκου και χρησιμοποιούνταν ως στρατώνας Μηχανικού. Η Διεύθυνση του Ψυχιατρείου αρχικώς ανετέθη στο γιατρό της Αγγλικής Φρουράς Κέρκυρας. Επειδή ο αριθμός των τροφίμων μεγάλωνε η Διεύθυνση προέβη στην ενοικίαση νέων κτιρίων στα προάστια Γαρίτσας και Μαντουκιού. Υπό τη μορφή αυτή λειτούργησε μέχρι την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα, δηλαδή μέχρι το έτος 1864, οπότε περιήλθε στο Ελληνικό Δημόσιο το οποίο ανέλαβε εξ ολοκλήρου τα έξοδα συντηρήσεως και λειτουργίας αυτού.

Άποψη του Δρομοκαϊτειου αρχική μορφή πηγή εικόνας https://www.dromokaiteio.gr/mouseio/

Ο Ζωρζής δρομοκαϊτης (1805-1880) υπήρξε

απόγονος της οικογένειας Δρομοκαΐτη. O Ζωρζής μετά τον θάνατο του αφήνει μέσα σε όλα τα άλλα κι ένα κληροδότημα για την ανέγερση του ενός ιδιωτικού

ψυχιατρείου. Ένα μέρος της κληρονομιάς προοριζόταν για την ανέγερση ενώ το άλλο για την νοσηλεία μικρό αριθμό φτωχών ψυχικά ασθενών. Το 1882 συστήνεται το φιλανθρωπικό ίδρυμα ‘Ζωρζή και Τάρσης Δρ ομοκαίτου(Σαββάκη ς&Τζανακης,2002). Οι διαχειριστές της διαθήκης καλούν τον Γάλλο ψυχίατρο Lunier στη μελέτη και στο σχεδιασμό των κτιριακών εγκαταστάσεων. Η αρχιτεκτονική τους θα είναι επηρεασμένη από τα ψυχιατρεία της δυτικής Ευρώπης και ιδιαίτερα όσα έχουν ανεγερθεί µε βάση τις θεωρίες του Γάλλου ψυχίατρου

Jean Etienne Dominique Esquirol (1772-1840) (Καραµανωλάκης, 1997). Σε μία περιφραγμένη έκταση μακριά από τον αστικό ιστό της πόλης απλώνονται τα περίπτερα των ασθενών, τα κτίρια για τη διοίκηση και οι υπόλοιπες βοηθητικές εγκαταστάσεις. Πρόκειται για οικοδομές ενός ή δύο ορόφων κτισμένες σύμφωνα µε τους ισχύοντες κανόνες υγιεινής (ευάερες, ευήλιες, µε μεγάλα παράθυρα). Στην κατανομή τους στον χώρο διακρίνονται σε δύο πτέρυγες, απομονωμένες µε κήπο µμεταξύ τους»(Καραµανωλάκης, 1997, σ. 47-48) Αρχικά είχαν χτιστεί 4 νοσηλευτικά κτίρια (Ανωτέρων Θέσεων Ανδρών, Ανωτέρων θέσεων Γυναικών, Ανήσυχων Ανδρών και Ανήσυχων Γυναικών), καθώς και τα απαραίτητα βοηθητικά κτίρια (οίκημα γραφείων, οικία Διευθυντή, θυρωρείο, μαγειρείο, φαρμακείο, πλυντήριο, ιματιοθήκη και υδροθεραπευτήριο)

Το επιστημονικό προσωπικό του ∆ροµοκαΐτειου

εκπαιδεύεται κυρίως στην

Γαλλία, είναι «άριστα καταρτισμένο» και ως ίδρυμα αναγνωρίζεται από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Μέχρι εκείνη τη στιγμή η πρωτεύουσα και γενικά η χώρα δε διαθέτει άλλο παρόμοιο ίδρυμα, εκτός από εκείνο της Κέρκυρας. Η διοίκηση του ∆ροµοκαΐτειου

ανατίθεται όχι στον ιατρό διευθυντή (στον Χρ. Τσιριγώτη, ο οποίος είχε διατελέσει προηγουμένως διευθυντής στο φρενοκομείο της Κέρκυρας), αλλά σε διοικητικό συμβούλιο επιλογής του δωρητή, αναγνωρίζοντας τον ιδιωτικό του χαρακτήρα (νόµος ΑΦΙ∆΄ Περί αδείας συστάσεως ιδιωτικού Φρενοκοµείου εκ του κληροδοτήματος ∆ροµοκαΐτου, του 1887). Το ψυχιατρείο ξεκινά τη λειτουργία του στις 4 Οκτωβρίου 1887 µε 100 κλίνες, αντί των 500 που αρχικά προβλεπόταν (Καραµανωλάκης,

1998, σ. 65)

Το επιστημονικό προσωπικό του ∆ροµοκαΐτειου εκπαιδεύεται κυρίως στην Γαλλία, είναι «άριστα καταρτισμένο» και ως ίδρυμα αναγνωρίζεται από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Μέχρι εκείνη τη στιγμή η πρωτεύουσα και γενικά η χώρα δε διαθέτει άλλο παρόμοιο ίδρυμα, εκτός από εκείνο της Κέρκυρας. Η διοίκηση του ∆ροµοκαΐτειου ανατίθεται όχι στον ιατρό διευθυντή (στον Χρ. Τσιριγώτη, ο οποίος είχε διατελέσει προηγουμένως διευθυντής στο φρενοκομείο της Κέρκυρας), αλλά σε διοικητικό συμβούλιο επιλογής του δωρητή, αναγνωρίζοντας τον ιδιωτικό του χαρακτήρα (νόµος ΑΦΙ∆΄ Περί αδείας συστάσεως ιδιωτικού Φρενοκοµείου εκ του κληροδοτήματος ∆ροµοκαΐτου, του 1887). Το ψυχιατρείο ξεκινά τη λειτουργία του στις 4 Οκτωβρίου 1887 µε 100 κλίνες, αντί των 500

Θάλαμος ασθενών πηγή εικόνας: o.π.

που αρχικά προβλεπόταν (Καραµανωλάκης, 1998, σ. 45-48). Το ∆ροµοκαΐτειο θα αποτελέσει τη «βιτρίνα» της ελληνικής ψυχιατρικής για πολύ καιρό (Πλουµπίδης, 1983, σ. 26). Όμως, σταδιακά οι πλούσιοι ασθενείς αποχωρούν και το ποσοστό των απόρων αυξάνεται. Για πλούσιες αστικές οικογένειες θα ιδρυθούν αργότερα οι ιδιωτικές κλινικές µε πρώτη εκείνη του Σιµωνίδη Γ. Βλαβιανού, το 1904. Για τους φτωχούς, αντίθετα, οι συνθήκες διαβίωσης στο εν λόγω ίδρυμα είναι πολύ καλύτερες των πραγματικών και γι’ αυτό, ανεξάρτητα από τα όποια θεραπευτικά αποτελέσματα συνιστά µια ιδανική λύση «απόθεσης». «Η διαμονή για µεγάλο χρονικό διάστημα ανίατων περιπτώσεων σε συνδυασµό µε την αποχώρηση µεγάλου αριθµού εύπορων ασθενών µετά, από τη διάψευση µιας σύντοµης θεραπείας, θα μετατρέψει αργότερα το

Φρενοκοµείο σε τελευταίο κρίκο αλυσίδας επιλογών» (Καραµανωλάκης, 1998, σ. 65)

Η Λέρος, όπως και όλα τα Δωδεκάνησα, από το 1523 έως το 1912 βρισκόταν υπό Τουρκική Κατοχή, ενώ από το 1912 έως το 1947 περιέρχεται στους Ιταλούς. Η γεωπολιτική της θέση και κυρίως η παρουσία φυσικών λιμανιών την καθιστούν ως το πλέον στρατηγικό νησί της Μεσογείου. Για αυτόν τον λόγο, οι Ιταλοί μετατρέπουν τη Λέρο στη μεγαλύτερη ναυτική βάση της Μεσογείου εγκαθιστώντας στο νησί 30.000 έως 35.000 στρατό και δημιουργώντας στρατιωτικές υποδομές όπως: στρατόπεδα, στρατώνες, νοσοκομεία, καταφύγια, κ.α. Με την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα, όλη η υποδομή παραμένει ως κληρονομιά στο νησί. Μετά την αποχώρηση των Ιταλών, το νησί μαστιζόταν από την ανεργία και η μετανάστευση έπαιρνε τρομακτικές διαστάσεις.

Παράλληλα, στα μεγάλα δημόσια ψυχιατρεία της ηπειρωτικής Ελλάδας (Δαφνί και Θεσσαλονίκη) ο αριθμός των εγκλείστων αυξάνεται φθάνοντας σε μία κατάσταση «υπερπλήρωσης» και χρήσης «αλλεπάλληλων» κρεβατιών. Έτσι λοιπόν, με τη συνέργεια πολιτικών και ψυχιάτρων, προσφέρονται οι κτιριακές εγκαταστάσεις για τη δημιουργία της «Αποικίας Ψυχοπαθών Λέρου» – με τις αντίστοιχες θέσεις εργασίας στους κατοίκους της περιοχής – ενώ παράλληλα επωφελείται η Ψυχιατρική με την παροδική, όπως θα φανεί αργότερα, μείωση του αριθμού των εγκλείστων στα δύο μεγάλα αστικά Ψυχιατρεία. Το νησί «αποικιοκρατείται» από την ψυχιατρική με τον πιο αρνητικό τρόπο· μια «αποικιοκρατία» που θα έχει επίδραση σε όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις και τις προσωπικές επιλογές των κατοίκων.

Ύστερά από το Βασιλικό Διάταγμα 18-3-1957, που δημοσιεύεται στις 7-5-1957 στο ΦΕΚ 76/57

Τ. δημιουργείτε η «Αποικία Ψυχοπαθών Λέρου» αξιοποιώντας τα κτίρια του πρώην Ιταλικού Ναυστάθµου που βρίσκονταν στις περιοχές Λέπιδα και Άη Γιώργης στη Λέρο στα Δωδεκάνησα και δύναµη 650 κρεβατιών. (ήδη έχει κλείσει η Αποικία Ψυχοπαθών Οι πρώτες εισαγωγές ασθενών

πραγματοποιούνται στις 3 Ιουλίου 1958 και αφορούν στην αποστολή 101 ασθενών από το Γ.Ν.Ν.Α. Θα ακολουθήσουν άλλες δύο αποστολές μέσα στον Ιούλιο) (73 άτομα στις 10-7 και 91 άτομα στις 24-7). Οι εγγραφές στο Βιβλίο Εισαγωγών θα γίνουν στις 25-1-1959 και τότε έχουν εισαχθεί συνολικά 304 ασθενείς. Κλιμακωτά , ο αριθμός τους πολλαπλασιάστηκε με τη μεταφορά τροφίμων από τα ψυχιατρεία Χανίων, Θεσσαλονίκης και Κέρκυρας (Μπαϊρακτάρης, 1994).

Το 1965 το ίδρυμα μετονομάζεται σε «Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Λέρου» (Β.∆. 16910/12/25-2-1965, Φ.Ε.Κ. 30-1965-Α) και η δύναμη του αυξάνεται σε 2560 κρεβάτια, χρησιμοποιώντας επιπλέον τα εγκαταλελειμμένα κτίρια των Βασιλικών Τεχνικών Σχολών στα Λέπιδα. Το 1967 ενσωματώνεται σε αυτά και το πρώην Ιταλικό Γενικό Νοσοκομείο του νησιού, δυναμικότητας 50 κρεβατιών. Παράλληλα µε το ψυχιατρείο, θα λειτουργήσει στον ίδιο χώρο και ένα παράρτημά του Π.Ι.Κ.Π.Α., που θα φιλοξενήσει 150 περίπου παιδιά µε βαριές νοητικές και σωματικές αναπηρίες. Το 1980, 2000 τρόφιμοι αντιστοιχούσαν σε ένα πληθυσμό 6000 κατοίκων για όλο το νησί. Η έντονη όμως κριτική για τις συνθήκες ζωής των τροφίμων οδηγεί στη σταδιακή συρρίκνωση του πληθυσμού τους σε 1150 το 1988 και σε 991 το

1991 (Μαδιανός,1994, σ. 185.) Περισσότεροι από 4.000 τρόφιμοι, χαρακτηρισμένοι «ανίατοι» και «κοινωνικά αζήτητοι», νοσηλεύτηκαν στη Λέρο.

Οι συνθήκες που επικρατούσαν στα ιδρύματα της Λέρου ήταν πανάθλιες. Για πολλά χρόνια υπήρχε ένας μόνο ψυχίατρος για όλους αυτούς τους ασθενείς, ενώ ως “νοσηλευτές” προσλαμβάνονταν οι ψαράδες, οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι του νησιού, οι οποίοι χωρίς καμιά προηγούμενη έστω στοιχειώδη εκπαίδευση καλούνταν να φυλάξουν τους “επικίνδυνους” ψυχικά, αβοήθητοι, χωρίς εποπτεία και χωρίς στήριξη. Φυσικά και δεν διεκπεραιωνόταν μέσα σε αυτές τις συνθήκες θέμα θεραπείας. “Δέρναμε εμείς, δέρναν και αυτοί αν μπορούσαν”, λέει ένα παλιός φύλακας. Προς το τέλος της δεκαετίας η σκυτάλη πέρασε

στους επαγγελματίες της ψυχικής υγείας. Συστάθηκε η “Ομάδα γιατρών της Λέρου” (από γιατρούς που υπηρέτησαν ως αγροτικοί ή ειδικευόμενοι στη Λέρο), η οποία το 1981 παρενέβει στο Ελληνογαλλικό Συμπόσιο Κοινωνικής Ψυχιατρικής που διεξαγόταν τότε στην Αθήνα σε μια πρώτη προσπάθεια διεθνοποίησης του “σκανδάλου της Λέρου” -παρέμβαση που συνέβαλε (σε συνδυασμό με τα δημοσιεύματα στον τύπο) στην ακύρωση μιας ακόμη προγραμματισμένης ομαδικής μεταγωγής στο νησί 250 ψυχασθενών. Η ελληνική κυβέρνηση ήταν πλέον υποχρεωμένη να προβεί σε ορισμένες μεταρρυθμίσεις. Στα τέλη του 1990

του ψυχιατρείου, μεταξύ

των οποίων ο Γιάννης

Λουκάς και ο Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου), το οποίο προέβλεπε ουσιαστικές παρεμβάσεις

στο Κ.Θ.Λ. κατά τα πρότυπα της ιταλικής ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και της αποϊδρυματοποίησης.

Το πρόγραμμα αυτό, στο οποίο συνέβαλαν επαγγελματίες-εθελοντές

από τη Ιταλία και την Ολλανδία, διαδέχθηκαν και άλλα παρεμφερή προγράμματα τα οποία

κατόρθωσαν μέσα στη δεκαετία του 1990 και τα μεθεπόμενα χρόνια να μεταμορφώσουν το “κολαστήριο της Λέρου” σε σύγχρονο δίκτυο ψυχιατρικών δομών με ό,τι συνεπάγεται η λέξη “σύγχρονο” στην ψυχιατρική. Τα πρώτα θετικά αποτελέσματα των επίμονων αυτών προσπαθειών μπορεί κανείς να παρατηρήσει στην ταινία του (Ανδρέα Λουκάκου “Η ελευθερία είναι θεραπευτική’’.

ΑΠΟΑΣΥΛΟΠΟΙΗΣΗ

Πριν αρχίσουμε την εξερεύνηση στα πελάγη της Ελληνικής Ψυχιατρικής

Μεταρρύθμισης κρίνεται απαραίτητη μια μετάβαση σε κινήματα και κριτικά θεωρητικά ρεύματα που προηγήθηκαν αυτής και τράνταξαν τα θεμέλια της ψυχιατρικής. Τα κριτικά αυτά ρεύματα αναπτύχθηκαν στη βάση του αναστοχασμού και της κυρίαρχης αμφισβήτησης

του ρόλου των ψυχιάτρων, του θεσμικού και κοινωνικοπολιτικού ρόλου της επιστήμης τους, των πεδίων άσκησης αυτής, των εννοιών και των εργαλείων της. Στη δεκαετία λοιπόν του 1960, ένα σταθερό ρεύμα κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων απέναντι στις θεωρίες και τις πρακτικές της κλασικής και θεραπευτικής ψυχιατρικής και αντιαποικιοκρατικών κινημάτων, και άλλων προκλήσεων προς την εξουσία – από

τις αντιπολεμικές διαδηλώσεις μέχρι τη στροφή στην αντικουλτούρα – διαγίγνωσκαν την κοινωνία με παρόμοιους όρους, ομιλώντας και απευθυνόμενα έντονα και συλλογικά προς τις κοινωνικές καταχρήσεις της εξουσίας (Coleman, 2008). Στη δεκαετία αυτή σύμφωνα με τον Μπαϊρακτάρη (2007) διαμορφώνονται διάφορα ρεύματα όπου οι κριτικές του βιοσωματικού μοντέλου συνδέονται άμεσα με το κοινωνικό γίγνεσθαι, την οργάνωση του κράτους, την κρατική εξουσία και την κοινωνική της διάχυση, τον καταμερισμό και την ανάθεση εξουσιών, δηλαδή τη λειτουργία της Ψυχιατρικής ως εργαλείο κοινωνικού ελέγχου. Επίσης

Με το υπόβαθρο αυτό

σύμφωνα με την Coleman (2008) γίνεται γνωστή η ευρέως διαβασμένη βιβλιογραφία από ακαδημαϊκούς με επιρροή

όπως ο Michel Foucault, ο Ervin Goffman και ο Thomas Sheff, καθώς επίσης κριτικές που αναπτύσσονταν από αντιγνωμούντες ψυχιάτρους, όπως ο Ronald Laing και ο Thomas Szasz, που απευθύνθηκαν συγκεκριμένα στην ψυχιατρική, τους θεσμούς της, και τα σχήματα κατηγοριοποίησης της ως τρόπους εξαναγκασμού. Αυτή η βιβλιογραφία έδωσε ζωή σε αυτό που κατέληξε σε μια κυρίως ακαδημαϊκά προσανατολισμένη, εντούτοις με επιρροή, κριτική που επίσης έφθασε να γίνει γνωστή πιο ευρέως με τον όρο αντί-ψυχιατρική (Crossley 2006). Παρά την ποικιλομορφία στις απόψεις των υπερασπιστών του αντιψυχιατρικού κινήματος όλοι

συμφωνούν, σύμφωνα με την Coleman (2008), πως η εξαναγκασμένη θεραπεία, η οποία εκείνον τον καιρό στηριζόταν εξολοκλήρου από τον νόμο, ήταν μια μορφή βίας, γιατί αρνιόταν στους συμμετέχοντες τον αυτόκαθορισμό των σωμάτων τους και συχνά τους έθετε σε περιπτώσεις που βίωναν ως επιζήμιες και επομένως ήταν τραυματικές. Παρά τον κοινό προσανατολισμό κάθε θεωρητικός είχε διαφορετικό πεδίο δράσης, δίνοντας έτσι μια ποικιλομορφία στο κίνημα και αγγίζοντας κάθε πτυχή της καταπίεσης. Συγκεκριμένα, τον όρο αντιψυχιατρική εισήγαγε και υπερασπίστηκε ο βρετανός ψυχίατρος David Cooper. Σύμφωνα με τον ίδιο (1975) η σχιζοφρένεια ανάγεται μεν σε μια διεργασία που ξεκινάει από την οικογένεια, όμως ο πάσχον οδηγείται σχεδόν νομοτελειακά στον ιδρυματικό αποκλεισμό και

Ronald Laing σκωτσέζος ψυχίατρος

πηγή εικόνας:

https://www.discogs.com/artist/1441266-RD-Laing

την κοινωνική παραίτηση

ανταποκρινόμενος στην κοινωνικά παραγόμενη εικόνα της τρέλας.

Την ίδιο περίοδο ο Ronald Laing σύμφωνα με τον Μπαϊρακτάρη (2007), επίσης βρετανός ψυχίατρος που είχε συνεργαστεί με τον David Cooper, επηρεάστηκε από τη φαινομενολογία και την υπαρξιακή οντολογία του Sartre, ακολουθώντας τη μεθοδολογία της «υπαρξιακής φαινομενολογίας» υποστηρίζει την ανάγκη της βιωματικής προσέγγισης του κόσμου του σχιζοφρενή σε μια προσπάθεια αναδόμησης της μορφής και του τρόπου που ο ίδιος ο ασθενής υπάρχει και βιώνει, χωρίς να διασπώνται ο εσωτερικός του κόσμος και οι εμπειρίες. Τόσο ο Cooper όσο και ο Laing επικέντρωσαν τις δραστηριότητές τους στην κοινότητα και εγκατέλειψαν από τότε κάθε προσπάθεια παρέμβασης σε ψυχιατρικά ιδρύματα.

Υποστηρίζει πως ο περιορισμός των εγκλείστων, η αφαίρεση κάθε ανθρώπινου δικαιώματος, ακόμα και αυτών της αυτοσυντήρησής του οδηγούν σε μία ολοκληρωτική παραίτηση που θα χαρακτηριστεί από τον ίδιο ιδρυματική νεύρωση. Τεράστιας σημασίας ήταν η συμβολή του MichelFoucault που σύμφωνα με τον Μπαϊρακτάρη (2007) με εργαλείο την ιστορική ανάλυση, ξαναγράφει την ιστορία της τρέλας ενδιαφερόμενος για τις κοινωνικό- αστυνομικές τεχνικές απομόνωσης στη μεταχείριση της τρέλας και αναλύει τη σχέση της επιστήμης και της γνώσης με την κοινωνική διάχυση της εξουσίας συνδέοντας την προσαρμογή σε κοινωνικά αποδεκτούς κανόνες συμπεριφοράς, με την εξέλιξη θεσμών και αξιών. Επίσης, ένας άλλος θεωρητικός ο Thomas Szasz ταυτίζει την

ακαδημαϊκή ψυχιατρική

και την ιδρυματική

ψυχιατρική και δίνει έμφαση στα ανθρώπινα και

πολιτικά δικαιώματα κατά

τον εγκλεισμό των ψυχικά

πασχόντων. Σύμφωνα με

τον Μπαϊρακτάρη (2007) η σημαντική αυτή διάσταση της συσχέτισης της ψυχικής πάθησης με την

καταπάτηση πολιτικών

δικαιωμάτων θα επηρεάσει

θετικά τη δημιουργία

πρωτοβουλιών και κινημάτων αυτοβοήθειας

ψυχικά πασχόντων αλλά

και άλλων πολιτών για την καταγγελία παραβάσεων

απέναντι σε ψυχικά πάσχοντες έγκλειστους

ή μη. (Μπαϊρακτάρης 2007, σ.63). Σύμφωνα με τον Frango Basaglia (2008,σ.180), ηγετική μορφή του Ιταλικού αντίιδρυματικού κινήματος: «Το πρόβλημα του ψυχικά πάσχοντα φαίνεται να είναι ένα πρόβλημα κοινωνικό, αλλά η προσπάθεια για τη λύση του διεξάγεται έξω από την κοινωνία, χωρίς να χρειάζεται να υποστεί κανείς τίποτα για τη

λύση του – εκτός από αυτόν που είναι θύμα της ψυχασθένειας (ασθένεια που έχει οριστεί ως ακατανόητη και ως εκ τούτου επικίνδυνη) και που αντιπροσωπεύει μια σοβαρή απειλή για την κοινωνία. Οπότε η κοινωνία απομόνωσε τον ψυχασθενή για να μην φοβάται και μέσα σε αυτή την αμυντική στάση ζητάει από τον ψυχίατρο να τον θεραπεύσει. Δηλαδή ζητούμε από τον ψυχίατρο να θεραπεύσει τον ασθενή μέσα σε μία κατάσταση περιορισμού της ελευθερίας του, η θεραπεία όμως δεν γίνεται όταν κινείται σε κλίμα φόβου και καταπίεσης. Η θεραπεία του ασθενή θα έπρεπε να σκοπεύει στην επανάκτηση της χαμένης ελευθερίας, μια κατακερματισμένης αξιοπρέπειας, πράγματα που είναι ακριβώς το αντίθετο της προστασίας, της άμυνας, του διαχωρισμού και της απομόνωσης, που διαφαίνονται μέσα στους κανονισμούς των

Ο Basaglia και οι συνεργάτες του ρίχνουν την πύλη του Ψυχιατρείου. πηγή εικόνας: http://www.triestesalutementale.it/english/doc/ BrochureTriesteENG.pdf

ιδρυμάτων μας». Κατά συνέπεια ο Basaglia

θέτει το ριζοσπαστικό αίτημα της κατάργησης των ψυχιατρείων και της αντικατάστασης τους από κοινοτικές δομές. Ο θεσμός του ασύλου θεωρείται πως έχει αποτύχει θεραπευτικά ενώ έχει καταλήξει μα καθορίζει με την έννοια της αρρώστιας.

Το αίτημα του Basaglia

δεν προχωράει παραπάνω, τουλάχιστον στην Γκορίτσια και το 1971 ξεκινά μία αντίστοιχη προσπάθεια από τον ίδιο και μία ομάδα ψυχολόγων και ψυχιάτρων στην Τεργέστη. Το σημείο εκκίνησης για τη δουλειά της ομάδας αποτελεί η αποϊδρυματοποίηση, η στιγμή που το ψυχοιατρικοποιημένο άτομο βγαίνει εκτός ψυχιατρείου και λαμβάνει πλέον ρόλους κινείται, απασχολείται και συναναστρέφεται. Οι παραδοσιακοί ρόλοι, καθορισμένοι από την ίδια την φύση του ασύλου,

προκαλούνται και ξεκινά ο πειραματισμός σε άγνωστα μέχρι τότε νερά, που περιλαμβάνει τη συνοδεία των πρώην εγκλείστων στην κοινότητα, αλλά και την επεξεργασία των σχέσεων μέσα σε αυτή, τη δημιουργική απασχόληση μέσω κοινωνικών δραστηριοτήτων και τη συνεργασία μέσα σε συνεταιρισμούς (΄Cooperativa Lavoratori Uniti΄ οι οποίοι συχνά απαρτίζονται πέρα από τους πρώην έγκλειστους και από ανέργους και εθελοντές). Στο επίπεδο της διαμόρφωσης των σχέσεων, η ομάδα της Τεργέστης θέτει ως πρωταγωνιστεί το χρήστη για τη διαχείριση της θεραπείας του, τον καθορισμό του καθημερινού του προγράμματος και της απασχόλησης του και τον προτρέπει, τον κινητοποιεί, τον αφουγκράζεται. Για πρώτη φορά πετυχαίνει το σπάσιμο του καθεστώς του εγκλεισμού, αλλά και της χρονιότητας του, και τα άτομα ανακτούν τα

χαμένα τους δεδομένα, όπως αυτό της ελευθερίας της κίνησης και των δυνατοτήτων τους. Το πέιραμα της Τεργέστης καταλήγει να έχει πολιτικό και τελικά, νομοθετικό αποτέλεσμα. Ενώ στην Ιταλία, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, υπήρχε συνταγματικός νόμος που όριζε πως η ψυχιατρική νοσηλεία επιβάλλεται ακούσια σε άτομα που κρίνονται επικίνδυνα για τον εαυτό τους και τους άλλους, η ομάδα του Basaglia δουλεύει αμφισβητώντας τους έμπρακτους και βρίσκει υποστηρικτές σε συνδικαλιστικούς και εργατικούς κύκλους. Το 1978 ψηφίζεται ο νόμος 180 (γνωστός πια και ως <<νόμος Basaglia>>, ο οποίος προβλέπει το κλείσιμο των ψυχιατρικων νοσοκομείων και την απαγόρευση επόμενων εισαγωγών σε αυτά, με παράλληλη λειτουργία εναλλακτικών δομών. Το ιταλικό παράδειγμα αποτελεί πρότυπο για τη διαδικασία

αποασυλοποίησης και στον ελλαδικό χώρο. Η ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ

Αφού στα μέσα του 1970 ξεκίνησαν να δημιουργούνται κινήματα αμφισβήτησης και κριτικής της παραδοσιακής ψυχιατρικής και στον ελλαδικό χώρο, επίσης ανάπτυξη της κοινοτικής ψυχιατρικής, καθώς και ομάδες συμπαράστασης στους ψυχιατρικούς έγκλειστους των ασύλων. Παράλληλα έχουμε την ύπαρξη μικρών οργανωμένων ομάδων και κινήσεων για τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών, χωρίς όμως σημαντικές ιδεολογικές επιρροές στην εξέλιξη της ψυχιατρικής, σε αντίθεση

σημαντική υστέρηση στην εξέλιξη της ψυχιατρικής σε σχέση με τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη και αποτελούν (Μαδιανός 1994).κατά τον Μαδιανό καθηγητή Ψυχιατρικής ορίζει την αποιδρυματοποιήση << ως μία διαδικασία κοινωνικής αλλαγής από τον προσανατολισμό της φροντίδας των ψυχικά ασθενών που βασίζονται στον εγκλεισμό στα ψυχιατρικά νοσοκομεία(άσυλα), προς την μέριμνα των αρρώστων στην κοινότητα σε συνθήκες ισότητας>>(Μαδιανός 2005)προς αυτήν την προδιαγραφή η αμφισβήτηση διακρίνεται σε τρία επίπεδα και συγκεκριμένα προς την μορφή της ψυχικής ασθένειας τον ρόλο του ασύλου αλλά και τον ίδιο τον ψυχιατρικό θεσμό. Συγκεκριμένα η ασθένεια σημαίνει απώλεια από την κοινωνική νόρμα ενώ η αντιμετώπιση από την παραδοσιακή ψυχιατρική μεταφράζεται

ως βία και αποκλείει τη διαφορετικότητα, νομιμοποιώντας το κοινωνικό κομφορμισμό. Όσο αφορά τον ασυλιακό θεσμό ένας μηχανισμός διαχείρισης με ρόλο την φύλαξη των αποκλινόντων. Ο μη θεραπευτικός χαρακτήρας προβάλλεται από την κλιμακωτή απώλεια της λειτουργικότητας των ψυχωσικών αρρώστων, που ο λόγος της έλλειψης των εξωτερικών αισθημάτων ερεθισμάτων ισχυροποιείται ψυχωσική ομογενοποίηση με λίγα λόγια η αδυναμία διάκρισης ανάμεσα σε ανθρώπους, πράγματα και χώρους, με αποτέλεσμα την αύξηση των συμπτωμάτων της ψύχωσής. (Μαδιανός,1994) Αντίθετα, η κοινοτική ψυχιατρική αφομοιώθηκε από το εσωτερικό της ψυχιατρικής, ως νίκη της δημόσιας υγείας απέναντι στη μονόπλευρη θεωρία της ψυχικής ασθένειας ως ατομικού ή βιολογικού φαινομένου, η αντιμετώπιση του

οποίου έχρηζε ασυλιακών

πρακτικών. Χρειάζεται

μια διαφορετική θεσμική διάρθρωση μέσω της δημιουργίας ενδιαμέσων

ή εναλλακτικών δομών, υπηρεσιών στο άμεσο φυσικό περιβάλλον η οποία εναντιώνεται στην άρνηση της διαφορετικότητας, ως αντίφαση της κοινωνικής

πραγματικότητας. Οι ενδιάμεσες δομές αποτελούν σε <<σε οποιαδήποτε κοινοτικό χώρο μικρής κλίμακας, ενσωματωμένο στο μεγαλύτερο βαθμό στην κοινοτική ζωή, ο οποίος μπορεί να χρησιμεύσει σε ενδιάμεσες σε όλες τις καταστάσεις αποκοπής από αυτή, δηλαδή η διέξοδος σε πρώιμο οικογενειακό ξερίζωμα, σε κοινωνική η ψυχιατρική αναπηρία ή σε οποιαδήποτε κατάσταση κρίσης>> (Βαβύλη 2003, 40). Αφορά για χώρους διαβίωσης εργασίας αναψυχής, όπου το άτομο το άτομο δεν αντιμετωπίζεται ως φορέας ψυχικών διαταραχών, αλλά ως κοινωνικό άτομο με κάποια κοινωνικά

προβλήματα, τα οποία θεωρείται να συμπίπτουν στην δικαιοδοσία των επαγγελμάτων της ψυχικής υγείας(Τζανάκης 1994, Μπαϊρακτάρης.

Όμως ο κοινωνιολόγος Μ.Τζανάκης φθάνει στο πόρισμα πώς <<η μετάβαση από το άσυλο στη κοινότητα>> δεν ισοδυναμεί αποκλειστικά με μία κίνηση απελευθέρωσης των ψυχικά ασθενών ή μία μετατροπή της ψυχιατρικής εξουσίας. Στηριζόμενος στην μετέπειτα οπτική του Φουκώ υποστηρίζει ότι η ουσιαστική διαφορά βρίσκεται στην αλλαγή του ψυχιατρικού θεσμού σε ένα καθεστώς, στο οποίο προβάλλεται η υποκειμενικότητα του πάσχοντα, με την κλινική πρακτική και τη θεραπεία να συνδέονται με την ανάπτυξη ενός ιδιαίτερου τύπου τεχνολογίας του εαυτού (Τζανάκης 2006). Συγκεκριμένα στον δεύτερο και τρίτο τόμο δημιουργεί την προβληματική

των διαδικασιών της υποκειμενικότητας

βάζοντας στο επίκεντρο του υποκειμένου, όχι σε σχέση με ένα ούτε αποκλειστικά με όρους γενεαλόγιας της εξουσίας, αλλά κυρίως ως πρακτικής και τεχνικών του εαυτού, βάσει των οποίων το υποκείμενο συγκροτεί τον εαυτό του σε ηθικό υποκείμενο.

(Foucault 1989) Στη καινούρια εποχή της ψυχιατρικής, με την κλινική πρακτική να ασκείται εκτός των τειχών του ασύλου <<η φροντίδα του εαυτού ανάγεται στο πρώτιστο ηθικό καθήκον και σε καθημερινή μέριμνα>> (Τζανάκης 2006). Ο ψυχικά ασθενής καταρτίζεται στην αξιοποίηση των μέσων παραγωγής, όπως ο έλεγχος των συναισθημάτων μέσω της αποφυγής συναναστραφών που διεγείρουν υπερβολικά τις αισθήσεις, τη σωστή χρήση φαρμάκων. Αυτές συνθέτουν τεχνικές, στις οποίες το άτομο καταλήγει προκειμένου

το τροποποιήσει το ίδιο. Παρεμβαίνοντας στο πυρήνα της υποκειμενικότητας και στις δομές του εαυτού. Στο πλαίσιο αυτό, η σχέση με τον εαυτό ηθικοποιείται, καθώς τίθενται συγκεκριμένα κριτήρια για τον τρόπο με τον οποίο το άτομο δύναται να μετασχηματίσει τη δομή της υποκειμενικότητας του. (Τζανάκης 2006)

ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ(Λυμπεράκης& Ευθυμίου 1984)

Α) ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ

Σκοπός: θεραπεία ψυχικά ασθενών

Επιστημονικό προσωπικό: Ψυχίατροι- Νευρολόγοι Θεραπεία: Φάρμακα- ηλεκτροσόκ

Ίδρυμα: Ιατρεία, ψυχιατρεία

Περιβάλλον ιδρυμάτων: Ασυλιακό, περιοριστικό Διοίκηση: Ιεραρχική

Β) ΣΥΓΧΡΟΝΗ

Σκοπός: Πρόληψη, θεραπεία, αποκατάσταση ατόμωνοικογενειών Επιστημονικό προσωπικό: Ψυχίατροι ,κοινωνικοί

λειτουργοί, ψυχολόγοι Θεραπεία: Φάρμακα, ψυχοθεραπεία, αποσχολησιοθεραπεία Ίδρυμα: Κέντρα ψυχικής υγείας, Νοσοκομεία ημέρας, οικοτροφεία, προστατευόμενα διαμερίσματα-ξενώνες. Περιβάλλον ιδρυμάτων: Ανοιχτά νοσοκομεία Διοίκηση: ισότιμη

Καινοτόμες δομές, πρακτικές ψυχικής φροντίδας Το πολύμορφο μοντέλο ψυχιατρικής περίθαλψης στηρίζεται σε ένα πλαίσιο εναλλακτικών δομών για την πρόληψη την θεραπεία και την κοινωνική αποκατάσταση των ψυχικά ασθενών. Παρακάτω αναλύονται εν ολίγοις τρεις εναλλακτικές μονάδες και κύριος στόχος αυτών των δομών είναι η επαγγελματική αποκατάσταση και η κατάκτηση αυτονομίας των ψυχικά ασθενών. Ο λόγος της ανάλυσης των δομών αυτών είναι απαίτηση της σύνδεσης με τον δημόσιο αστικό ιστό σε αντίθετες με άλλες που είναι απομακρυσμένες από τον δημόσιο αστικό ιστό αυτών των ψυχιατρείων. ΚΕΝΤΡΟ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Το Κ.Ψ.Υ. διεκπεραιώνεται στις ανάγκες των ψυχικά ασθενών μιας συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής και όπου προσφέρει Ψυχιατρική, Ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη σε άτομα κάθε ηλικίας (παιδιά, εφήβους, ενήλικες κ.λπ.) και σε οικογένειες. Άμεση βοήθεια

ψυχικές διαταραχές. Επίσης προσφέρει ενημέρωση των κατοίκων της εκάστοτε περιοχής και των φορέων για θέματα που αφορούν την Ψυχική Υγεία, με στόχο την πρόληψη των ψυχικών διαταραχών. Στο σώμα αυτό λειτουργεί ιεραρχικά βάση του ψυχιατρείου του επικεφαλής ψυχιάτρου. Παρόλα αυτά η δομή

https://www.anodos.org.gr/%CE%BA%CE%B5%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%BF-%CE%B7%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B1%CF%83/

Το Κέντρο Ημέρας είναι

μονάδα που απευθύνεται

σε άτομα, τα οποία έχουν ανάγκη από συμμετοχή

σε προγράμματα, που αποσκοπούν στη βελτίωση των δεξιοτήτων

καθημερινής διαβίωσης και κοινωνικότητας.

Λειτουργεί καθημερινά

και το πρόγραμμά του περιλαμβάνει

δραστηριότητες που αφορούν στην αυτοφροντίδα, στην ανάπτυξη κοινωνικών και

ατομικών δεξιοτήτων, στην κοινωνικοποίηση, στην ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων, καθώς και στην προετοιμασία του ατόμου για συμμετοχή σε εργασιακού χαρακτήρα δραστηριότητες. Επίσης Αποτελεί κέντρο παροχής πρωτοβάθμιας φροντίδας ψυχικής υγείας αστικού τύπου.(βαβυλη 2003) Στελεχώνεται από ψυχίατρο, ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό νοσηλευτικό, βοηθητικό προσωπικό.

ΠΡΟΣΤΑΤΟΔΟΜΕΝΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ-ΞΕΝΩΝΕΣ

Πρόκειται για δομές μετάνοσοκομειακού χαρακτήρα τοποθετημένες στον αστικό ιστό όπου παρέχεται ψυχοκοινωνική φροντίδα και έχει σκοπό την επίτευξη της μεγαλύτερης

ανεξαρτησίας, αυτονομίας των ένοικων έτσι ώστε να ενταχθούν στην κοινωνία με στόχο την ανεξαρτητοποίηση από τις ψυχιατρικές δομές τα ατομα με ψυχικες διαταραχές, την ανάπτυξη και βελτίωση των κοινωνικών και γνωστικών δεξιοτήτων τους .Κύριο στοιχείο είναι ο οικογενειακός χαρακτήρας διότι απευθύνονται σε άτομα με ψυχικές διαταραχές όπου δεν έχουν οικογένεια ή οικογενειακή υποστήριξη ενίοτε. Ουσιαστικά πρόκειται για σπίτια 10 έως 15 ατόμων και στελεχώνεται από ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό, ελαχιστα ένα οχτάωρο το 24ωρο.

Τοπογραφικό σχέδιο πηγή εικόνας: https://www.archdaily.com/801369/ day-care-centre-for-people-with-a-mental-disability-urbain-architectencollectief Στοά πηγή εικόνας: ο.π.

Κέντρο ημερήσιας

φροντίδας για άτομα

με ψυχική αναπηρία /

Urbain Architectencollectief

η Omega προσφέρει ημερήσια φροντίδα σε άτομα με ψυχικές

αναπηρίες. Η Omega απέκτησε ένα οικόπεδο μεταξύ του σιδηροδρόμου

και του Gentsesteenweg, ενός τυπικού φλαμανδικού δρόμου. Σε μια πρώτη φάση, ένα κρηπιδόσπιτο επεκτάθηκε με πολλά σαλόνια, μια αίθουσα πολλαπλών χρήσεων και μια βιομηχανική κουζίνα. Σε μια δεύτερη φάση προστέθηκε ένα νέο κτίριο εργαστηρίου, για την αντικατάσταση της παλαιότερης προσωρινής κατασκευής, και για τη στέγαση ενός μουσικού στούντιο, ενός στούντιο κλωστοϋφαντουργίας, ενός πηλού στούντιο, ενός εργαστηρίου ξύλου, ενός αισθητήριου δωματίου. Μια τρίτη

φάση περιελάμβανε την πραγματική ανακαίνιση του κτιρίου. Το 2005 ο urbainitectencollectief κέρδισε τον διαγωνισμό για ένα νέο κτίριο εργαστηρίου. Μέσω της εισαγωγής χαμηλού και μεγάλου όγκου και της έξυπνης μονόπλευρης θέσης του σε έναν κενό τοίχο, το έργο επέλεξε να διατηρήσει το μέγιστο του ανοιχτού χώρου. Τα στούντιο σχεδιάστηκαν επίσης με ιδιαίτερη έμφαση στον κήπο. Η κάτοψη έχει μια απλή δομή: μπροστά, ένα υπόστεγο στεγάζει τα λεωφορεία του παιδικού σταθμού. Στην αντιπαράθεση των εργαστηρίων οι καλεσμένοι μοντελοποιούν πηλό, συνθέτουν και παίζουν μουσική, συναρμολογούν ξύλινα έπιπλα, ζωγραφική,… Τα εργαστήρια συνδυάζονται σε ζευγάρια, με την εισαγωγή αποθήκης, τουαλέτας και εισόδων. Στο πίσω μέρος, ένας

μικρός όγκος κόβεται από

τα εργαστήρια από έναν

ανοιχτό χώρο. Στεγάζει το εργαστήριο κήπων. Το κτίριο αποτελείται από μια προκατασκευασμένη

χαλύβδινη κατασκευή, με επένδυση από μονωμένα ξύλινα τοιχώματα από μοριοσανίδες και επενδυμένα με ξύλινα

πλαϊνά. Ο ρυθμός των χαλύβδινων βεραντών καθορίζει το μέγεθος των διαφορετικών εργαστηρίων. Μέσα στη δομική λογική εμφανίζεται: η κυματοειδής χαλύβδινη οροφή, τα ξύλινα τοιχώματα από μοριοσανίδες, τα δάπεδα από σκυρόδεμα, οι χαλύβδινες κολώνες και οι δοκοί παραμένουν ημιτελείς. Υψηλής ποιότητας ντουλάπια σε πολυσύνθετο σημύδα και ξύλινα κουφώματα προσφέρουν μια αίσθηση οικειότητας σε αντάλλαγμα. Σχεδιάζοντας την κυκλοφορία ως καλυμμένη γκαλερί, το θερμικό όριο μετατοπίστηκε και η πραγματική

κατασκευασμένη επιφάνεια μειώθηκε. Η γκαλερί είναι επίσης ένας γενναιόδωρος χώρος. Το άνετο πλάτος και η ελαφριά δομή του προσκαλούν τους ανθρώπους να συναντηθούν, να κολλήσουν, να εκθέσουν. Ανοίγοντας τις διπλές πόρτες διαφυγής πυρκαγιάς, τα εργαστήρια μπορούν να επεκταθούν. Ο σχεδιασμός επιδιώκει έναν ειλικρινές και καθαρό απαέρωμα βασικών υλικών. Η δομή της στοάς αποτελείται από ξύλο. Η οροφή είναι κατασκευασμένη από διαφανή πολυανθρακικά φύλλα. Ο άκαμπτος ρυθμός ξύλινων στηλών και δοκών προσφέρει μια ισχυρή χωρική δυναμική. Διαφορετικές απόψεις προσφέρουν διάφορες εμπειρίες. Ο χώρος της γκαλερί κέρδισε βραχυπρόθεσμα μια ξεχωριστή θέση στην αντίληψη των επισκεπτών και του προσωπικού, καθώς το κτίριο αναφέρεται ως «γκαλερί». Μέσα σε αυτό το

Όψη

πηγή εικόνας: ο.π.

Τομή

πηγή εικόνας: ο.π.

Κάτοψη

πηγή εικόνας: ο.π.

ακατάστατο, κοινόχρηστο, αλλά τυπικό φλαμανδικό

περιβάλλον, το κτίριο του εργαστηρίου καταφέρνει

να παρουσιάσει δομή.

Δίνει νόημα στο μέρος, ξεκινά τον διάλογο με την προηγούμενη επέκταση. Η αναζήτηση μιας βιομηχανικής αίσθησης

μέσα στο κτίριο, οδήγησε επίσης στην εισαγωγή ενός γυαλισμένου

δαπέδου από μπετόν που χρησιμοποιείται

κυρίως σε μεγάλες

βιομηχανικές αίθουσες.

Λόγω της στάσης του νέου κτιρίου εργαστηρίου σε έναν κενό τοίχο, έπρεπε

να εισαχθούν θόλοι skylux για να αφήσουν το φως της ημέρας στα εργαστήρια

Κέντρο

Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης /

Otxotorena Arquitectos Πρόκειται για ένα κτίριο που στεγάζει ένα Κέντρο Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης , σε ένα οικόπεδο που βρίσκεται στο συγκρότημα Centro Dr. Esquerdo, του δήμου San Juan de Alicante στην Ισπανία Σύμφωνα με τις τεχνικές προδιαγραφές του Διαγωνισμού, το έργο ικανοποιεί τις ανάγκες που απορρέουν από τις δύο οντότητες ταυτόχρονα: από τη μία πλευρά, Κατοικία για άτομα με σοβαρές ψυχικές διαταραχές που δεν απαιτούν νοσηλεία. αφετέρου το Κέντρο Κοινωνικής Αποκατάστασης και Ένταξης (CRIS) και ένα Κέντρο Ημέρας για άτομα με σοβαρές ψυχικές διαταραχές. Το κτίριο, επομένως, παρέχει μια ανοιχτή

και ευέλικτη υπηρεσία κοινότητας για άτομα με χρόνιες ψυχικές διαταραχές που δεν απαιτούν νοσηλεία. οι χρήστες, περίπου 50, ζουν σε πρακτική άσκηση. Από την άλλη πλευρά, το Day Center είναι ένα εξειδικευμένο και ειδικό κέντρο για άτομα με σοβαρές ψυχικές διαταραχές, με μεγάλη επιδείνωση των λειτουργικών ικανοτήτων τους και του κοινωνικού τους περιβάλλοντος, όπου μεταφέρονται λειτουργικά προγράμματα αποκατάστασης και δομημένες δραστηριότητες για την απασχόληση του ελεύθερου χρόνου όλη την ημέρα, σε ένα ανοιχτό καθεστώς, για έναν αριθμό έως και 25 ατόμων. Το CRIS, για 50 χρήστες, ορίζεται ως κέντρο ειδικών και εξειδικευμένων υπηρεσιών που απευθύνονται σε άτομα με χρόνια ψυχική ασθένεια, με σημαντική επιδείνωση των λειτουργικών ικανοτήτων, όπου

προγράμματα εργασίας

είναι κατάλληλα για τα χαρακτηριστικά.

Το έργο, αναπτύσσει τη νικηφόρα πρόταση του διαγωνισμού ιδεών, στον οποίο όλοι οι χώροι και οι λειτουργικές

ανάγκες ομαδοποιήθηκαν

σε ένα ενιαίο κτίριο, σύμφωνα με την αρχιτεκτονική απάντηση στις ιδιαιτερότητες του οικοπέδου, και την εξοικονόμηση δεδομένης της υπέρθεσης χρήσεων και βελτιστοποίηση της

χρήσης του χώρου, περιττή σε προφανές προσωπικό, προϋπολογισμό και οικονομίες επιφανείας. Η έκταση του χώρου και η μεγάλη και περιφερειακή φύση του οικοπέδου οδηγούν στο σχεδιασμό ενός ορόφου κτηρίου, με ημιυπόγειο για χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων και

Ο τόμος έχει σχεδιαστεί ως ένα μεγάλο δοχείο με παράλληλη σύνδεση, που περιλαμβάνει και οργανώνει τους διάφορους τομείς του προγράμματος, με μία πρόσβαση και έναν κοινόχρηστο χώρο αναψυχής στον κήπο. Ο σχετικά σημαντικός διαχωρισμός του κτιρίου σε σχέση με την οδό πρόσβασης δίνει σημασία στην ενιαία πρόσβαση στο κτίριο. Το μέγεθος του οικοπέδου επιτρέπει την εξαγωγή ενός σχήματος τριών περιοχών για διαφορετικές χρήσεις. Εκτός από αυτά που σχετίζονται με το εξωτερικό και τον κήπο, υπάρχει ένας ευρύτερος κεντρικός κόλπος σχεδιασμένος για κοινωνικές δραστηριότητες. Ένα σύστημα αυλών παρέχει φως για το εσωτερικό ενός τόσο βαθιού πρίσματος. Και επιτρέπει την επίτευξη μιας αίσθησης οικειότητας, την επίλυση σημαντικών ζητημάτων όπως ο

Κάτοψη ισογείου-ορόφου πηγή εικόνας:o.π.

έλεγχος και η κίνηση του

προσωπικού, των χρηστών

ή των επισκεπτών, με τα σχετικά φυσικά και οπτικά φίλτρα.

Η κλίμακα του δημόσιου κτηρίου μπορεί να επισημανθεί από το σημαντικό μήκος της πρόσοψης. Πέρα από την αξιοσημείωτη επαναφορά του, ένα σύστημα ρυθμιζόμενης κάθετης

πλάκας ελέγχει το φως του ήλιου, έναν στόχο που ανατίθεται στα κατάλληλα δέντρα στην εσωτερική πρόσοψη. Η μικρή διαφορά στο επίπεδο του κήπου ενισχύει την ιδιωτικότητα. Στην πραγματικότητα, παύει να είναι μια πράσινη περιοχή για να γίνει ευχάριστη και φιλόδοξη όαση.

Μέσα από μια ιστορική αναδρομή της κοινωνικής προέλευσης/ κατασκευής της ψυχικής ασθένειας, καθώς και της συμβολής της δυτικής επιστημολογίας στην πειθαρχία και τον έλεγχο, αντιλαμβανόμαστε πως η εμφάνιση του ασύλου, από μια φουκωική σκοπιά, ήταν ένα αναπόφευκτο επίτευγμα της δυτικής επιστήμης. Ο ρόλος της αρχιτεκτονικής σε αυτό, με τη μορφή του πανοπτικού

αλλά και των κτηριακών δομών που ακολούθησαν το παράδειγμά του ήταν η πραγμάτωση αυτής ακριβώς της ρυθμιστικής παραγωγικής εξουσίας, που οδηγεί από την επιτήρηση και την πειθαρχία στην αυτόεπιτήρηση και αυτόπειθαρχία. Οι αρχικές προσπάθειες με άξονα τον ανθρωπισμό, να γίνει το άσυλο πιο «ανθρώπινο» είδαμε πως καταρρίφθηκαν αφού στηρίζονταν σε κανονιστικές κατηγορίες

σοβαρότητας της ψυχικής ασθένειας και αναδείκνυαν τα λεπτά όρια μεταξύ ανίατου και ιάσιμου, κοινωνικής ανοχής και εγκατάλειψης. Τα κινήματα που εμφανίστηκαν από τη δεκαετία του εξήντα και μετά, όπως είναι αυτό της αντιψυχιατρικής είχαν ως αποτέλεσμα η μορφή του ασύλου και οι καταστάσεις κοινωνικής απομόνωσης και εγκλεισμού που επιφέρει να αναγνωριστούν και να απορριφθούν σαν κομμάτι της γενικότερης ριζοσπαστικοποίησης ενάντια στις μορφές εξουσίας. Με τη σημαντική μετατόπιση της ψυχιατρικής βοήθειας εκτός των τειχών του ασύλου, στην αυτό-βοήθεια και την δημιουργία κοινοτήτων και κέντρων που μπορούν να συνδράμουν σε αυτό, μια νέα εποχή σηματοδοτεί τη σχέση των δυτικών κοινωνιών με την ψυχική υγεία, ενώ δε μπορούμε να παραγνωρίσουμε την ολοένα και μεγαλύτερη

προβολή τέτοιων

ζητημάτων στη δημόσια

σφαίρα, με τη μορφή κινητοποιητικού λόγου που αποσκοπεί στην

αυτό-φροντίδα. Ωστόσο, η ακούσια νοσηλεία και

οι ψυχιατρικές κλινικές ως ζώνες κοινωνικής εγκατάλειψης συνεχίζουν

να υπάρχουν και να λειτουργούν ως μια θεσμική αντιμετώπιση έναντι μιας ολικής αναθεώρησης του τι σημαίνει παραγωγικότητα και τι κοινωνικότητα. Στο συγκείμενο της πανδημίας και της ανάδειξης των ελλείψεων κοινωνικών παροχών, μπορούμε μόνο να αναρωτηθούμε τι μορφή θα πάρουν τέτοιες δομές, ενώ παρακολουθούμε μια συνεχόμενη υπονόμευση των συνταγματικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, πράγμα που φυσικοποιεί τον εγκλεισμό όσων ήδη νοσηλεύονται. Το άσυλο, ως μια υπενθύμιση της εξουσίας της επιστήμης αποκαλύπτει τις πολιτισμικές παραδοχές και βάσεις πάνω στις

οποίες έχει δομηθεί η νεωτερική πολιτειότητα. Εν αναμονή των ραγδαίων κοινωνικών μετασχηματισμών που η παγκόσμια υγειονομική κρίση επιφέρει, ελπίζουμε σε μια κοινωνική και πολιτική ριζοσπαστικοποίηση των τρόπων που η φροντίδα παρέχεται και όχι στην αναδίπλωση σε παρελθοντικά μοντέλα εγκλεισμού. Το μόνο βέβαιο είναι πως ο ρόλος της αρχιτεκτονικής σε αυτό θα είναι κομβικός.

Αλεβιζόπουλος Γ. (1998). Δικαστική Ψυχιατρική. Αθήνα: Παρισιανού Μαρία Γρ.

Ασημόπουλος Χ.(2009). Η καθημερινή ζωή στο ψυχιατρείο .Αθήνα: Καστανιώτη

Βαβύλη Φ.(2003) Σχεδιάζοντας για την ψυχική υγεία. / - Θεσσαλονίκη: University Press

Basaglia F.(2008). Οι θεσμοί της βίας και άλλα κείμενα. Αθήνα: Βιβλιοτεχνία

Γιανουλόπουλος Γ.(2008). Άλλα μας έλεγαν. Συνέδριο: ο Λόγος των Αποκλεισμένων, Ιούνιος 2008. Κοινωνία και ψυχική υγεία, 8, 28-31. Γιανουλόπουλος Γ. (2007). Ο μύθος των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών. Συνέδριο: Κοινωνία και Ψυχική Υγεία, Κοινωνία και ψυχική υγεία 6,84-86.

Camus Albert (1947 πρωτότυπη έκδοση-1990 μεταφρασμένη): Η Πανούκλα, Αθήνα, εκδόσεις Παπαζήσης.

Cooper D.(1974).Ψυχιατρική και αντιψυχιατρική. Αθήνα: Ράππα

Goffman E.(1994) Άσυλα. Αθήνα: Ευρύαλος.

Fontana D., Ψυχολογία για Εκπαιδευτικούς, Μετάφραση: Μαρίνα Λώμη, εκδόσεις Σαββάλας 1996

Cooper D.(1974).Ψυχιατρική και αντιψυχιατρική. Αθήνα: Ράππα

Foucault, Μ.(1964). Η Ιστορία της τρέλας . Αθήνα: Ηριδανός

Foucault, M. Επιτήρηση και Τιμωρία: Η γέννηση της φυλακής, εκδ. ΠΛΕΘΡΟΝ

Freud,S. (2009) Το ανοίκειο μετάφραση Bαικούρη Ε., Πλέθρον,Αθήνα

Freud,S.(2008) Το εγώ και το αυτό. Μετάφραση Παναγιωτοπούλου Δ., Πλέθρον,Αθήνα

K. Marx, Le Capital, Βιβλίο Ι, 4ο τμήμα, κεφ. ΧΙΙΙ) Λέκκα Β.(2012) Ιστορία και θεωρία της ψυχιατρικής, Από της Ιπποκράτη μέχρι το κίνημα της αντιψυχιατρικής και τον Michel Foucault. Αθήνα: FUTURA

Lehtinen V.B. Sohlman, V. K. Masfety, «Level of positive mental healthin the European Union: Results from the Euro barometer 2002 survey».Clinical Practice and Epidemiology in Mental health Καραμανωλάκης Β.(1998) Το Δρομοκαϊτειο Φρενοκομείο: 1887-1903. Όψεις της Εγκατάστασης ενός Ιδρυματικού Θεσμού’, Μνήμων, τεύχος 20 Λυμπεράκης E. & Στ.Ευθυμίου.( 1981) Εισήγηση στο Ελληνογαλλικό Συμπόσιο Κοινωνικής Ψυχιατρικής. Αθήνα. Μαδιανός Μ. (1994) Η Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση και η Ανάπτυξή της, από τη θεωρεία στην πράξη. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα. Μεγαλοοικονόμου Θ. (2009). Φαρμακευτικές

εταιρίες, κράτος καιψυχιατρική: Οι επικίνδυνες παρενέργειες της σύγχρονης έρευνας, παραγωγής και διάθεσης των ψυχοφαρμάκων.

Μπαϊρακτάρης Κ,( 1994) Ψυχική Υγεία και Κοινωνική παρέμβαση, Αθήνα,Εναλλακτικές Εκδόσεις Αντιπαραθέσεις 15.

Ξενάκη Λ.(2009) Αφετηρίες της ευρωπαϊκής ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Διδακτορική διατριβή ΔΠΘ, Ξάνθη.

Πλουμπίδης Π, (1989) "Ιστορία της ψυχιατρικής στην Ελλάδα",(σελ. 41)

Σαββάκης, Μ., & Τζανάκης, Μ. (2006). Βιογραφική ρήξη και ιδρυματισμός: Θεσμικές και αφηγηματικές διαστάσεις μιας κοινωνικής διαδικασίας. Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 120

Τσαλίκογλου, Φ. (1988). Ψυχιατρική βία: ο διάτρητος εφησυχασμός των ομάδων. Επιθεώρηση κοινωνικών ερευνών 68(68), 226-236. doi: 10.12681/grsr.852 Χριστοδούλου Γ.Ν., Κονταξάκης Β.Π.,( 1994) Θέματα προληπτικής ψυχιατρικής Β’ Τόμος, Αθήνα, εκδόσεις: Κέντρο ψυχικής υγιεινή.

https://www.archdaily.com/512803/center-for-psychosocial-rehabilitation-otxotorena-arquitectos https://www.archdaily.com/801369/day-care-centre-for-people-with-a-mental-disability-urbain-architectencollectief

https://belopoulos.blogspot.com/2019/05/thetheme-of-madhouse-in-art.html#axzz6dwyuN8X1

https://www.dromokaiteio.gr/mouseio/ http://grivas.info/psixiatriki http://www.psychargos.gov.gr/