ISSN 24663514 (online)
FILOZOFSKI POGLEDI Issue 3rd Philosophical Views dedicated to Aristotle 2400 years
You will never do anything in this world without courage. It is the greatest quality of the mind next to honor. Aristotle
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Impressum Email: olivera.mijushkovic.philosophical.views@journalist.com
EDITORS Olivera Z. Mijušković CEO, Founding Director and Editor-in Chief
Vesna Maričić Editor-in-Chief
Editorial Board/National Delegates National Delegates of Europe
Martin Ovens (PhD) - The United Kingdom Luca Scotto di Tella de' Douglas, (PhD) - Italy Tomas Domingo Moratalla, (PhD) - Spain
Page
1
Ioannis Mpoitsis, (PhD Candidate) - Greece Fatima Moukaideche, (PhM ) - France Elena Seghedin, (PhD) - Romania
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online) Edgar Dahl, (PhD) - Germany Ana Torrão, (PhM) - Portugal Kasper Johansen, (PhM) - Denmark Inocent - Mária Vladimír Szaniszló (PhD) - Slovakia Sylvia Borissova, (PhD)-Bulgaria Gamze Nesipoglu, (MSc, Phil.) - Turkey Vlado Franjevic (Professional Fine Artist) - Lichtenstein Anto Cartolovni (PhD Candidate) - Croatia
National Delegate of the United States William Bauser, (PhD), Wrentham, Massachusetts Holly L. Baumgartner (PhD), Toledo, Ohio Area
National Delegate of Canada Kristina Barisaite, (MA), Washington D.C. Metro Area
National Delegates of Latin America Sandra Vivas Toro, (MD), Venezuela Viviana Yaccuzzi Polisena, (PhM), Argentina
National Delegate of Russia and Ukraine Sergey Kamenskiy (MA), Odessa
Page
2
National Delegates of Asia Andri Aziz, (MPhil), Indonesia
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online) Abraham Joseph (PhD) - India
National Delegate of Africa Valentine Oyedipe, (PhD Candidate), Nigeria
Advisory Board Prof. dr Martin Ovens (PhD) - an English philosopher and a Philosophy Tutor at Wolfson College, University of Oxford
Prof. dr Giuseppe Gagliano (PhD) - an Italian philosopher and Founding Director of "Il Centro Studi Strategici Carlo de Cristoforis", and Editor-in-Chief of "Polemos" from Como, Italy
Prof. dr Holly L. Baumgartner, (PhD) -Dean of College of Arts and Sciences at Lourdes University, USA
Prof. dr Inocent - Mária Vladimír Szaniszló (PhD) - Vicerector for Science and International relationships of Danubius University, Slovakia
Prof. dr Marina P. Bonser (PhD) - a pioneer theorist and research scientist of Global Education and Sustainable Development, Founding Director "Global Thinking World" and a member of UNESCO Open Educational Resources & US Partnership of Education for Sustainable Development
Page
3
Prof.dr Edgar Dahl (PhD) - a German philosopher and bioethicist, Institute for Medical Ethics, University of Muenster, Germany
Prof. dr Timothy Tambassi (PhD) - Research Fellow in Archival, Bibliographical and Library Sciences at the University of Eastern Piedmont (Italy).
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
OFFICE Nemanja Glintić - literature, correspondent from China
Veljko Eraković - theater and film critic
Maja Herman Sekulić - poetry, correspodent from the United States
Miloš Mihajlović - philosophical analysis
Spomenka Martić - philosophical analysis
Senka Milošević - logic
Miloš Milovanović - literature and philosophical analysis
Jovana Nikolić - science and travel books
Jelena Biković - philosophical analysis
Renata Prodanović - social issues
Page
4
Gala Čaki – arts
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Intervjui
Ksenijini znakovi pored puta " Vargas Ljosa je jedan od najvećih autora i intelektualaca današnjice, a pristupačan je i normalan čovjek koji je sa osamdeset godina zadržao onu zdravu dozu radoznalosti prema novoj zemlji koju je posjetio i ljudima koje je upoznao, i koji još uvijek provodi dane pišući i čitajući, jer to su dvije aktivnosti bez kojih, kako i sam kaže, ne bi više bio živ."
Page
5
Foto: Privantni album Ksenije Popović
Ksenija Popović je pisac i scenarista rođena u Podgorici. Školovala se u SAD i Italiji gdje je završila dva fakulteta na „Università Cattolica del Sacro Cuore” u Milanu - engleski jezik i književnost i španski jezik i književnost. Napisala je i objavila „Gramatiku italijanskog jezika“.
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Autorka je dva romana: „Dječak iz vode“ i „Uspavanka za Vuka Ničijeg“. Koautorka je dramskog teksta "Redakcija" sa dramskim piscem Stelom Mišković, a autorka dva filmska scenarija: „Uspavanka za Vuka Ničijeg“ i „Ruske kape“. Radila je kao diplomata od 2005. do 2012. godine. Trenutno radi na Atlas televiziji kao urednica kulturno-zabavne redakcije. Uređuje i vodi emisiju „Znakovi pored puta“, u kojoj intervjuiše ličnosti iz kulture.
1. Završeno je snimanje filma „Ruske kape” za koji ste pisali scenario. Reč je o filmu koji se bavi problemom narkomanije. Naime, film je, kao edukativni materijal, rađen u dogovoru sa Zavodom za školstvo kako bi bio uvršтen u redovnu nastavu za srednje škole i za više razrede u osnovnim školama. Kako ste odlučili da se bavite ovom temom?
Moj dragi prijatelj Filip Đurišić mi je prišao i rekao da treba da radi film za magistarski rad iz produkcije, i da me moli da napišem scenario na temu narkomanije, koja je njemu posebno važna jer mu je ta bolest odnijela bliskog prijatelja. Na meni je bilo da odaberem između dokumentarne i igrane forme, i ja sam naravno odabrala igranu. Taj scenario je nešto što sam najbrže u životu napisala, priča se sa nevjerovatnom lakoćom sklopila i svaka stvar je dobila svoje mjesto, kao da sam uvijek čekala da je ispričam, a zapravo nikad nisam ni razmišljala da se njome bavim. Čim je scenario napisan i Filipu i meni je bilo jasno da nećemo raditi studentski film, već je u pitanju vrlo ozbiljni poduhvat sa četrdesetak scena i desetak različitih lokacija, desetak glumaca. Tako da sam i ja postala producent projekta, što nisam planirala, i došla na ideju da film ponudimo Zavodu za školstvo i Zavodu za udžbenike i nastavna sredstva. Тrenutno prolazimo procedure koje su neophodne da bi on bio uvršten u nastavna sredstva i prikazivao se u školama u sklopu predmeta Zdravi stilovi života. Dakle, u pitanju je tridesetominutni igrani film čiju režiju potpisuje srpski reditelj Kosta Đorđević, u kojem glavnu ulogu maestralno tumači Momčilo Otašević. Оvo je projekat u kojem smo Momčilo i ja konačno uspjeli da radimo zajedno, nakon dvije godine neuspjelih pokušaja s obje strane. Jedna od najljepših anegdota sa snimanja mi je bila kada je pala posljednja klapa; on je obišao tridesetak ljudi da bi prvo došao kod mene, zagrlio me i rekao: “Prvi smo snimili. Sad idemo dalje.”
Page
6
2. Problem narkomanije je težak i rasprostranjen problem. Mladi sve više posežu za drogom kao za utočištem. Šta mislite ko je kriv za takvo stanje, porodica ili društvo ili oboje?
Kriva je životna nelagoda koju neko intimno osjeća a razlozi za nju mogu biti najrazličitiji, od porodice, do društva, do poremećaja ličnosti. Ima ljudi koji to učine iz dosade, koja je takođe jedan oblik životne nelagode za koji, recimo, ja lično ni ne znam. Nikad mi u životu nije bilo dosadno. Ima ljudi koji to učine iz radoznalosti, pa možemo pričati o njihovoj neodgovornosti kao o nečemu što vuče korijene odnekud. Ali, kako su posvjedočili svi momci sa kojima smo razgovarali u instituciji za odvikavanje, problem nije u drogi, već u njihovoj psihi i nesposobnosti
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
da se suoče sa stvarnim životom, koja ih tjera da posegnu za anestezijom. Mnogo je više onih koji su probali nešto i nisu postali narkomani, pa i onih koji uzimaju marihuanu cijelog života, a da nikad nisu probali ništa teže. Ne poznajem pet ljuti koji nikad nisu probali alkohol, baš kao što ne poznajem pet koji su alkoholičari. Hoću da kažem da se taj ekstrem događa kod ljudi koji imaju druge, teže probleme sa samim sobom, a kad supstanca ovlada njihovim životima, pretvara se u hroničnu bolest koja se samo ogromnom snagom volje i radom može držati pod kontrolom.
Page
7
3. Napisali ste dva romana: „Dječak iz vode“ i „Uspavanka za Vuka Ničijeg“, kao i nekoliko pripovetki. Kroz vaše junake oštro se ocrtavaju konture društva koje marginalizuje i ostavlja na cedilu drugačije, različite i društveno „upitne“ pojedince. Roman „Uspavanka za Vuka Ničijeg” dramatizovan je 2013. godine, a u skorije vreme možemo se nadati i filmskom ostvarenju. Veliku pažnju posvećujete ukazivanju na ogromnu razliku između društva i pojedinca, to jest na problem koji se pojavljuje kada se neki mladi i talentovani ljudi namerno zaustave na putu svog razvitka. Da li često u svakodnevnom životu susrećete junake koje ste opisali u svojim romanima? Da li je moguće prevazići problem između društvenih normi i individualnih načela i težnji? Da li je pojedinac opasan po društvo?
Što se tiče filma, to je za sad samo san koji nekoliko nas mašta, a pozorišni komad postoji već dvije godine i lijepo funkcioniše na maloj sceni Narodnog pozorišta u Beogradu. Moji junaci se ne zaustavljaju namjerno na putu svog razvitka, već ih zaustavljaju drugi ljudi i nesrećne okolnosti, poput antičkih tragičnih junaka. Mladi su, puni života i potencijala da budu najbolji među najboljima, ali je društvo u kojem žive toliko naopako i ljudi koji ih odgajaju su do te mjere naopaki - ovo je najviše napad na naš, balkanski mentalitet - da gutaju sve ono što bi mladu osobu moglo učiniti izuzetnom i uspješnom, i pretvaraju je u emotivnog bogalja. Pa pogledajte naše generacije u proteklih 30-40 godina, makar u Crnoj Gori, a vjerujem i mimo nje. Žene moje generacije su odgojene tako da izreda nemaju samopouzdanja. Stalno smo učene da se ne zalijećemo, da smanjimo ambicije, da se zadovoljimo, da moramo ponešto da istrpimo, da nismo dovoljno važne i da naše želje nisu dovoljno važne. Imamo današnje generacije koje su roditelji doveli u drugu krajnost, pa su prepune lažnog samopouzdanja, a nemaju pojma o životu i prelako ih je slomiti. Mi na Balkanu ne umijemo da odgojimo djecu kojoj je dobro u sopstvenoj koži, jer se njima ne bavimo, i nikad nismo. Majke moje generacije, a pogotovo njihove majke su bile prisutnije u kući, ali su bile prezauzete izigravanjem besplatnih čistačica da bi se smisleno igrale sa svojom djecom i zaista ih odgajale. One su ih hranile, čistile za njima i tukle ih kad nešto polome ili kad dobiju slabiju ocjenu, a djeca su emotivno bila prepuštena sebi. Današnje majke su na poslu, na aerobiku, u izlasku, u hiljadu i jednoj obavezi, očevi i dalje smatraju da su papučari ako se previše trude, a djecu podižu vrtić, škola, internet i televizija. Nigdje kompromisa, nigdje zlatne sredine, nigdje makar sat vremena dnevno koji je smisleno potrošen sa djecom. Ja ista sam tu često grešna, mada se puno trudimo i suprug i ja.
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
4. Već nekoliko godina uređujete kulturno-zabavnu redakciju na crnogorskoj televiziji Atlas. Urednik ste emisije „Znakovi pored puta“ u kojoj ste ugostili veoma značajne ljude iz različitih oblasti kulture: umetnosti, književnosti, pozorišta i filma. Trudili ste se da proniknete u suštinu ljudske potrebe za umetnošću i kulturom uopšte. Zanima me da li ste zadovoljni odgovorima koje ste dobili od svojih sagovornika? Da li mislite da ima smisla boriti se za kulturne, duhovne i moralne vrednosti danas? Da li reč danas ima neku opominjuću notu u smislu poziva na istrajnost?
Za što ćemo se boriti, ako nećemo za kulturu? Devedeset posto mojih sagovornika, kulturnih poslenika, je svjesno tog izazova i koliko je važno da ne odustajemo. I stvar nije toliko crna, ubijeđena sam, jer ljudi stalno upisuju akademije, i svi mi je stalno stvaramo i imamo svoju publiku. Naravno, da bismo svi voljeli da državna politika prema kulturi bude drugačija, ali ako nemaš novca za predstavu od 100.000 eura, napraviš predstavu sa dva glumca, bez scenografije, i ako to vrijedi, ona će svakako imati svoju publiku i prenijeti neku poruku. Naravno da bismo svi voljeli da široke narodne mase prezru šund i okrenu se kulturi, ali smo isto tako svi svjesni da je riječ o utopiji i da toga nema nigdje na svijetu. Svaka zemlja na svijetu ima svoju Kim Kardašijan sa čijim smo dimenzijama stražnjice (ili grudi u našem slučaju) svi primorani da budemo upućeni, od nepismenog čovjeka do direktora pozorišta, jer se mediji godinama staln o time bave, ali to ne može uništiti poriv za kulturom koji jedan dio ljudi istrajno njeguje. Meni lično smetaju samo oni koji sebe nazivaju svestranim zato što vole i jedno i drugo. Mogu tolerisati jedno, a voljeti drugo, ali voljeti dvije toliko suprotstvaljene estetske kategorije to nije normalno.
5. Rođeni ste u Podgorici, školovali ste se u SAD i Italiji. Završili ste dva fakulteta na Università Cattolica del Sacro Cuore u Milanu - engleski jezik i književnost i španski jezik i književnost. Napisali ste i obajvili Gramatiku italijanskog jezika. Koliko ljudi obraćaju pažnju na pismenost i obrazovanje? Da li Vam se čini da ljudi češće posežu za papirima na kojima piše da su nešto završili nego za istinskim znanjem? Da li takvo stanje stvari, polupismenost i poluobrazovanost, koje nas sve više obuzima, stvara velike probleme?
Page
8
Naravno, mada tu opet krivim naš sistem. Mi imamo sistem okrenut velikom teorijskom a malo praktičnom znanju, a teorijsko znanje se svuda u svijetu prepušta ljubiteljima knjige koji će izrasti u intelektualne elite. Svuda u svijetu se nastoji da se polupismeni i poluobrazovani osposobe da budu kvalitetni profesionalci, od zanatlija do efikasnih rukovodilaca, dok balkanski roditelji tjeraju djecu na fakultete da bi postali intelektualci, kao da su fakultetlija i intelektualac isto. Pa znate li koliko fakultetlija poznajem koji govore da nam “hvali” znanja i obrazovanja.
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
6. Imali ste priliku da se susretnete sa nobelovcem Mariom Vargasom Ljosom koji je boravio u Crnoj Gori od 19. do 22. juna. Peruanski pisac je u Budvi svečano otvorio ovogodišnji Grad teatar Budva gde je održao književno veče. Kako je izgledao Vaš susret sa nobelovcem Vargasom Ljosom?
Bila sam moderator na njegovoj književnoj večeri na Budva Grad teatru i jako sam zadovoljna razgovorom koji smo vodili a koji je pretočen u specijalno izdanje moje emisije „Znakovi pored puta”, u kojem smo se bavili najvažnijim temama o kojima je pisao i kojima se bavio u životu. Vargas Ljosa je jedan od najvećih autora i intelektualaca današnjice, a pristupačan je i normalan čovjek koji je sa osamdeset godina zadržao onu zdravu dozu radoznalosti prema novoj zemlji koju je posjetio i ljudima koje je upoznao, i koji još uvijek provodi dane pišući i čitajući, jer to su dvije aktivnosti bez kojih, kako i sam kaže, ne bi više bio živ.
7. Šta mislite o Vargas Ljosinoj izjavi da je kultura nestala i da su umetnici pajaci?
To se odnosi na zvaničnu kulturu i na umjetnike koji su finansirani od strane zvaničnih kultura. Nikad sva kultura neće nestati, i nikad svi umjetnici neće biti pajaci, što je i sam Vargas Ljosa kazao u razgovoru sa mnom na Grad teatru. Tada je govorio o tome kako diktature prvo ukidaju literaturu, pa onda ostalo, i kako je literatura veoma opasna u sredinama u kojima nema slobode, zato što u sebi nosi sjeme pobune.
8. Možete li nam preporučiti neko značajno književno ili filmsko ostvarenje koje je privuklo vašu pažnju, a da je prošlo potpuno nezapaženo u široj javnosti?
Nedavno sam, zahvaljujući preporuci prijatelja, otkrila danski film „Lov” (Jagten) iz 2013. godine, reditelja Tomasa Vinterberga.
Page
9
9. Spremate li neko novo književno odnosno dramsko delo koje bi smo mogli očekivati od Vas u bliskoj budućnosti ?
Trenutno su mi „na stolu” četiri otvorena projekta: nova verzija “Dječaka iz vode”, scenario za dugometražni film čija je budućnost suviše neizvjesna da bih o njemu govorila, scenario za novi film Nikole Vukčevića i pozorišni komad „Press(titucija)”, koji sam napisala u koautorstvu sa
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Stelom Mišković. Dok ta četiri projekta ne dovedem do kraja nema govora o novom romanu. A za njega imam u glavi najvažnije događaje, dakle, smislila sam osnovnu priču. Vidjećemo...
autor: Vesna Maričić
EKSKLUZIVNO ZA "FILOZOFSKE POGLEDE" Priznati londonski fotograf John Nicholas Stoodley
"KAKO SAM RADIO SA PIKASOM I VALENTINOM"
Page
10
Foto: John Nicolas Stoodley
Intervju prenosimo u originalu na engleskom jeziku. Intervju je preneo i “The Guardian”, London
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Filipini 20.VII 2015
John Nicholas Stoodley je slavni umetnički fotograf iz Londona. U Parizu je studirao istočnu filozofiju i metafiziku, a u Londonu je završio Art College. Kroz svoju karijeru je radio sa najpriznatijim imenima iz sveta umetnosti, mode i filozofije kao što su Picasso i Valentino. Živeo je i radio u preko 50 zemalja sveta. Trenutno živi i radi na Filipinima gde piše knjige iz filozofije, a među njima su i one posvećene deci. Porazgovarali smo o njegovom zaista impresivnom životu i karijeri i planovima njegove kompanije "Nicholas Stoodley & Associates".
1. Whether you are an explorer, adventurer or successful rebel?
I am a bit of all of those three. I am extremely curious and this often leads me into territory where angels would fear to tread. This attitude probably had a lot to do with my upbringing which was far fron normal – paranormal even! I quickly became acceptant of the abnormal, discovering that I had obviously inherited some of my mother’s psychic abilities which allowed me to connect with our collective consciousness with relative ease. I was therefore able to get an objective overview of our often disorderly and confused situation in life to the extent that I could literally step back and view existence in its entirety - all the diverse elements working together. I had called this experience: sitting on the edge of the universe. It had been a mixed blessing though since I became very much aware of the general state of unease and anxiety that is apparent in the world. That aspect had unsettled me greatly.
I had found school similar to a prison - not at all an encouraging environment. I wanted to learn, be charmed, enthralled, and excited. Instead one quaked in anticipation of the mordant stare and consequent humiliation before the class that was exacted if some totally irrelevant piece of information had not cemented itself well enough into one’s neural pathways. Was it so very important to my future that the capital of Mongolia was Ulan Bator and that it was so unbelievably cold in winter - the chill Siberian winds sweeping in from the north? The frigid winds were akin to my despair, and I had wilted from sheer boredom.
Page
11
What a waste of opportunity!
Education, or so I had thought, should have been inspiring: a time of passionate involvement in our potentials. Instead, mine had been gray and uninspired - so often merely rote. Strongly suspecting that I could do a far better job of educating myself, I had subsequently announced
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
that I was leaving school to do exactly that! My mother was initially stunned, but she had quickly recognized my dedication to do just what I said I would and mercifully left me to my own devices.
Albert Einstein had once said: “It is a miracle that curiosity survives formal education.” I completely agree. In general, I regard our educational system as being one of the greater problems of humankind: we teach entirely the wrong subjects at entirely the wrong times in entirely the wrong manner. But then I’m obviously a bit of a rebel. At an early age our schools teach reading, writing and arithmetic but then exclude subjects like philosophy, psychology and social anthropology that would better explain the generally anguished reality that we are born into. It is far more useful, as an example, for an eight year old child to understand the precepts of tolerance and understanding of our differences, than to be able to spell a complicated word that they will probably never use throughout their entire lives or, perhaps, solve a perplexing mathematical problem that a calculator can so easily do in an instant!
Even a six year old can understand that some people are not as fast, clever or “normal” as others. Rather than teasing or merely confining them to the peripheries of life however, our children need to be taught that all of us must be embraced as aspects of our greater consciousness as each child has something to offer and we are all connected. In this way bullying is negated and a greater respect and understanding for each other is engendered. If we could really do this then so many of the problems that crop up later in life could be easily eliminated! But that sounds completely naïve doesn’t it? It shouldn’t, but it does. There are calculators for math and dictionaries for spelling but no accessories for understanding who and why we are as we have become. Our children badly need to know that though!
2. You`re born Londoner. London offers great opportunities in science, education and culture. How is your birthplace formed you as an artist? You`re a professional photographer.
Page
12
I think that if you have a generally adventurous and questioning nature then you have to immerse yourself in a creative environment where there is a lot going on: the energy and opportunities of a big city. London certainly overflowed with the opportunity to explore my potential and although I would often long for the serenity and solitude of a mountain top monastery in Nepal, the bustling alchemy of London was extremely stimulating: full of creative free thinkers all also exploring boundaries.
Photography developed as an offshoot of my general desire to do something “creative”, though I was never exactly sure what. I studied architecture, general design, clothing, fine arts and
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
even used to write free-lance articles for a magazine on interior design when I was at college. That was the problem: I wanted to do everything!
But in general I was very lucky to be in London since you get such an objective point of view because there is just so much going on….and it is in those areas where science meets philosophy and philosophy meets educations, the arts and spirituality that I was interested in….this is where true creativity flourishes!
3. What was it like to work for a Picasso or Valentino? Tell us the details of that part your life.
My opportunity to design for Picasso was a complete accident. A friend of mine had a small shop in central London that imported silks from India. When I went to visit him I always saw a large pile of small off cuts of the most amazing silks, so I would ask if I could have them. I then sewed them together to make large pieces of patchwork silk that I then made into shirts that I would sell to friends. As a student I needed the money. Vogue magazine saw one and published a photograph of it. By pure luck Picasso saw the photograph, loved the shirt and sent someone to London to have me make one just for him.
I worked for Valentino by accident. I had gone to Rome to work with the Italian film director Franco Zeffirelli, but was refused a work permit since the government decided there were too many outsiders engaged in the Italian Film industry. A friend was working as an assistant to Valentino in Rome and told me that he was looking for another assistant at that time to design fabrics, furniture and home accessories for his Valentino Piu shops. “Have you ever designed a chair?” he asked me at my interview. I had told him no and he had felt this to be a very good answer since he didn’t want me doing anything “as usual”. I was there to be creative!
Page
13
I had lived on the top floor of a seventeenth century building overlooking old Rome and lived a life that people dream about… but the problem was that it wasn’t a real life at all – it was as though I was part of a very glamorous film: all gloss but little substance! I was far more interested in substance, so I left and, via Australia, went to study metaphysics in Manila.
4. You have been traveling around the world court. Where did you find the meaning of your creativity? Whether your inspiring island where you live now?
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
I have lived in England, Italy, Australia, the Philippines and France and this has given me a very broad-based background that has obviously influenced my creative impulse. I am a natural adventurer and I am quite sure that I will again shortly move on to another country. At the moment I live on a small tropical island about 800 kilometers south of Manila, but I am not cut off in any way at all… and that is what is so good about this particular period in our evolution: our ability to digitally connect with each other. I look out of my window as I answer these questions and see palm trees, the sea and a small island. The sun shines, tropical flowers bloom as if on fire with passion and somewhere in the distance children are singing, yet merely by pushing a few keys those words are instantly in Europe or, in fact, anywhere on this planet – even the Moon if necessary.
But on another level….it is so easy to be seduced with the idea of our interconnectivity, yet nothing replaces actual contact between people: the type of contact where your subconscious “reads” the invisible signals that other people emit in conversation and, in this manner, you get an increased perspective and understanding of a dialogue. This is why I must travel: to make contact as often as I can.
5. You`re interested in philosophy. How do you find the thread between philosophy and art, where the point of refraction?
Philosophy is basically seeking to understand. Art is one aspect of understanding: the creative expressionism involved in translating a feeling or understanding onto a canvas, piece of paper or computer screen etc. If you like art is a form of visual philosophy since it attempts to explain a situation. WE so often try and make things complicated and talk for hours about existence – the how and why of it all – but in the end analysis we probably talk too much and ask too may questions. Zen teaches us to be more accepting, to merely let go and drift with the current rather than continually wasting so much energy swimming upstream, only to inevitably fail in reaching your destination. And then, to realize that there is, in fact, no destination since you are all ready there.
Page
14
6. Designed're successful project “The new ching”. It`s based on Eastern philosophy. Tell us something about it.
I have written a book: The Book of Incredible Changes – The Survival of the Human Species which will be published later this year. It contains a completely revised version of the 5,000 year old Chinese system of divination called the I Ching. But much more than a book about answering questions (which it does extremely well) it a book about our possibilities as a species
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
that, so far, have remained dormant. Albert Einstein felt that we were prisoners of our very limited viewpoint concerning existence: not realizing that were all aspect, in fact, of each other. And with this limited viewpoint – seeing each other as “separate” and often as “enemies” we were probably doomed to extinction.
Such a pessimistic assessment is mirrored in our history of degradation and belligerence. Einstein felt that only “new thinking” would be of any use in creating a much needed change in our attitudes and The Book of Incredible Changes is then about just that: new thinking and an opportunity to actually create a positive shift in human consciousness on a worldwide level. This sounds implausible of course, but it isn’t.
The thing is to recognize that the universe is intelligent – everything, in fact, is a mirror of this intelligence: you, me, the chair you are sitting on and the constellation Virgo billions of light years away. Let me give you a small example. In the I Ching, you throw three coins and let them fall on a flat surface. They will either fall “heads” or “tails” and there is no way that you can influence how they fall… it’s a totally random process. You do this six times in a row and by recording how the coins fall you are directed to a particular answer to a question that has been asked. Perhaps the answer is very precise – so precise that it obviously is verty much connected with the question. This can be called coincidence. Perhaps this happens also with the second and third question as well. Still coincidence. But what if all the answers that the I Ching gives are pertinent and totally relate to the questions asked? How can randomness answer questions? Obviously an intelligent and directive force has to be involved. It is this intelligent and directive force that I am interested in.
As a matter of interest Steve Jobs studied rhe I Ching for a year after he dropped out of college and great psychoanalyst Carl Jung actually used it in his work as a toll to better connect with a patients subconscious. The Nobel Prize winning write Hermann Hesse felt that the I Ching had the power to transform lives. He was correct.
You can discover more by going to my website at www.newiching.com
Page
15
7. What are the future plans of your company “Nicholas Stoodley & Associates”?
I am writing two more books on philosophy, one for teenagers and another for children. Apart from that I will be working on a project to engage 700 million people in a coordinated programme of meditation through ten time zones and through 100 countries worldwide. I was
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
meant to be designing a concept super luxury motor vehicle in Dubai at this time – the chance of a lifetime – but I gave it up in favour of the work I am doing. That took a lot of courage since the financial results of such a decision would make many think that I am quite insane – but insanity is a relative term in a world that is essentially quite mad itself.
Author: Olivera Z. Mijuskovic
Page
16
Art photos by John Nicholas Stoodley
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
FILOZOFIJA SLIKANA FUTURIZMOM Kako danas deluje "Fond Olja Ivanjicki"
"Državni muzej (Istorijski muzej Srbije) na predlog Ministarstva kulture i po odluci suda brine da Oljina umetnička i druga zaostavština ne propadne. Da nije bilo muzeja i ljudi koji tamo rade, ne bi se ni sačuvalo sve. Ovako, jasno je, treba vremena da se reši, ali bar smo jednu stvar postigli za sada, a to je da je do poslednje skice, do posledje sitnice iz ateljea, sve sačuvano i u dobrom je stanju. To je na kraju utešno, jer setite se, toliko drugih umetnika je bilo o kojima danas jedva da nešto znamo ili imamo."
Page
17
Foto: Privatni album Suzane Spasic
U junu se navršila šesta godišnjica od odlaska najbolje slikarke 20. veka na Balkanu Olje Ivanjicki. Njena dela ostala su da nas sećaju na nju i njen jedinstveni izraz bojen filozofijom i futurizmom. Bežeći ispred vremena, izmakla nam je i ostavila nas u neverici da je možda bila
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
u pravu kada je rekla da pokreti nadživljavaju ljude. Njene ideje su tu prisutne. O njima se brine Suzana Spasić, najbolja prijateljica i saradnica Olje Ivanjicki, koja nam je ispričala kako danas sve izgleda šest godina kasnije. Suzana Spasić u kulturnim krugovima važi za izuzetnog poznavaoca umetnosti i slikarstva, a bila je i svedok stvaranja umetničkih dela najeminentnijih umetnika u ovoj zemlji. Osim vođenja "Fonda Olja Ivanjicki", Suzana je i osnivač i urednica časopisa za kulturu "Avant Art Magazin" sa kojim sa velikim zadovoljstvom sarađujemo.
1.Za širu javnost ste postali poznati kao simbol borbe za očuvanje zaostavštine eminentne slikarke i umetnice, Olje Ivanjicki. Kako gledate na to da je ona proglašena za najbolju slikarku 20. veka na Balkanu, da je uvrštena među 200 vodećih intelektualaca u svetu, a Vi zapravo vodite bitku da se ne izgubi sećanje na nju u našoj zemlji?
Da, bitka za očuvanje zaostavštine Olje Ivanjicki traje šest godina, uprkos svim ponudama, idejama, pregovorima, dogovorima i obećanjima, nismo još uspeli da nađemo rešenje koje bi bar donekle ispunilo ideju Olje Ivanjicki o stalnoj postavci – muzeju. Mislim da ovaj problem ne bi trebalo lično shvatati, iako je postojala namera da se Fond Olge Olje Ivanjicki koji je osnovala sama umetnica na neki način diskredituje, a i nije lako ostati hladnokrvan na sve što se događalo kada je Olja umrla. Nekako sam sklona da ceo taj problem danas posmatram kao tehnički, kao neki nesporazum iz koga će kad tada da izađe neko rešenje. Iako apsurdno zvuči da ne možemo da se dogovorimo, opet možda samo taj problem nije dobro shvaćen. Mi smo šest godina na sudu, Republika Srbija i mi iz Fonda. Na prvi pogled smo suprotstavljene strane, ali kad se bolje razmisli, ni to nije baš tako. Državni muzej (Istorijski muzej Srbije) na predlog Ministarstva kulture i po odluci suda brine da Oljina umetnička i druga zaostavština ne propadne. Da nije bilo muzeja i ljudi koji tamo rade, ne bi se ni sačuvalo sve. Ovako, jasno je, treba vremena da se reši, ali bar smo jednu stvar postigli za sada, a to je da je do poslednje skice, do posledje sitnice iz ateljea, sve sačuvano i u dobrom je stanju. To je na kraju utešno, jer setite se, toliko drugih umetnika je bilo o kojima danas jedva da nešto znamo ili imamo.
Page
18
2.Kako je biti direktor „Fonda Olge Olje Ivanjicki“? Bile ste bliske prijateljice. Kako se čovek oseća u situaciji kada vidi da je zaista kulturno blago ove zemlje potpuno neprepoznato? Sa jedne strane verovatno to doživljavate emotivno, a sa druge strane ste poznavalac umetnosti koji je bio svedok i akter odvijanja iste.
Odgovoriću pomalo stereotipno, ali bila je zaista velika čast biti u blizini Umetnika, Mislioca i Čoveka Olje Ivanjicki. Voditi fondaciju nije lako ako nemate sredstva ili ako nije sve kako treba rešeno sa tom zaostavštinom, tako da ni meni nije lako. Organizovati izložbe sa slikama koje nemate ili nisu dostupne zaista je teško, kao i sa finansiranjem svih akcija koje organizujete.
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Morate sve da pokrijete, da nađete prijatelje, dobrotvore, da zaradite nekako, pa da možete da radite. To jeste teško, naročito što ni u ostalim segmentima umetnosti i kulture nažalost nije ništa bolje. Ali ne vredi ni sesti pa čekati ili kukati. Radimo onoliko koliko se može, institucije i pojedinci sa kojima sarađujemo su brojni i uvek dobronamerni i tako nekako, na polju kulture, preko pojedinaca kao što sam i ja, povezujemo i institucije i sarađujemo. Pomažemo jedni drugima zarad opšte bolje slike o našoj umetnosti i kulturi. Ta saradnja me uverava da ni „najbolja slikarka 20. veka“ nije ostala neprepoznata, da mi još živimo i danas na račun onoga što je Olja Ivanjicki za života postigla, a to je da je ljudi vole, prepoznaju, da vole njeno delo. I kad je emotivno teško zbog toga što Olja nije više ovde, utešno je to koliki je trag ostavila na ljude koji su je sreli ili koji su sa njom razgovarali, ili na svet koji je voleo ono što je radila.
3. Vi i ja smo se upoznale kroz moj tekst o Olji, napisan na petu godišnjicu od njene smrti. Ostala sam iznenađena kako ste sa puno entuzijazma pristupili čitanju mog teksta, ponudili mi materijale i ispričali zaista tešku priču o tome kako Oljina dela danas stoje po depoima. Kakva je danas situacija posle godinu dana?
Page
19
Situacija ni danas nije bolja, dakle, vrtimo se u krug. Ponudili smo razna rešenja, i Gradu Beogradu i Republici Srbiji, ništa još nije dogovoreno. Jednog dana valjda će se umoriti svi od te priče i reći, hajde da to završimo. Oljina dela i kompletna zaostavština su sačuvani, nisu po depoima kako se to često kaže ali jesu u najboljem depou koji ima Istorijski muzej. To znači da ta dela trenutno nisu dostupna javnosti, ali su itekako dostupna kustosima i konzervatorima koji vode računa da se ništa ne upropasti. Zvuči grozno kad se kaže da su dela nedostupna javnosti, jer trebalo bi da bude suprotno, ali je utešno što niko ništa nije odneo niti je nešto propalo niti se zagubilo. Iza Olje rađen je detaljan popis kompletne imovine i sve je dokumentovano i fotografijama. Ako danas iskreno pogledamo unazad šest godina, mislim da je očuvanje kompletne imovine bio najvažniji zadatak. A organizovanje stalne postavke, ili muzeja, veliki je posao. Ne može se ni očekivati da se to preko noći reši, kad imamo na primer problem Narodnog muzeja koji traje deset godina. Moje je da verujem da će i Oljin muzej jednom doći na red, i da se koliko mogu borim za to.
4. Ispričali ste mi da ste zajedno sa Oljom pohađali privatne časove filozofije kod sada već pokojnog profesora Slobodana Jaukovića, koji je i meni bio profesor estetike na osnovnima studijama. Kako objašnjavate činjenicu da se kroz Oljina dela, ma koliko ih možda neki dovodili u klasu sa pop artom ili pomalo populističkim temama (sa čime se ja apsolutno ne slažem), provlače u isto vreme i Hegel, i Platon, Hrist, Njegoš, Nil Armstrong pa i Majkl Džekson. Da li mislte da je Olja zapravo bila neko ko je jednako poznavao i prošlost i sadašnjost, pa i budućnost, da je videla malo više od drugih... Njena žeđ za novim znanjima mi to govori...
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Jednu svoju veliku izložbu Olja Ivanjicki nazvala je „Posmatrač ljudskih duša i sudbina, političkih događaja zadnjih decenija, doba napretka u svim pravcima i opštih zakonitosti planete i svemira“. Mislim da je to definiše na neki način. Olja je bila hroničar svog doba, smatrala je da umetnik mora da bude svedok epohe i da je zabeleži za buduća pokoljenja. Ali bila je i vizionar koji traga za odgovorima na sva moguća pitanja. U tom svom traganju za dobro postavljenim pitanjima i ako je moguće i odgovorima, Olja je slikala na svoj način a njeni „modeli“ odnosno likovi na slikama jesu često bili ljudi i iz pop kulture. Oni nisu bili teme slika, oni su uglavnom zabeleženi pojedinci u hronologiji sveta. Dakle, modeli kojima se nešto drugo kaže. Olja je filozofski pristupala svemu, jedino što se možda drugi nisu dovoljno potrudili to da razumeju, ili nisu uspevali. Znate, ljudi na tim slikama vide lepe žene, zanimljive pojedince. A kod Olje i naslov dosta govori, i detalj. Kada smo počeli sa tim časovima filozofije, tražili smo od profesora Slobodana Jaukovića da nam prvo približi Platona. Htele smo da napravimo jednu književnu igru koju je Olja nazvala „Platonizacija“. Šta bi danas Platon rekao? Kako bi tumačio svet? Kako bi reagovao na ono što čini današnji svet? Tako je počelo sa časovima filozofije. Profesor Jauković nam je sedam godina držao časove, retko kad smo ih preskakali, nedeljom od šest do devet, a onda se gleda „Utisak nedelje“. Ritualno učenje filozofije. I mnogo strpljenja našeg divnog profesora koji nam je zaista mnogo toga razjasnio i pomogao da razumemo, kod Platona, Aristotela, Hegela, Sloterdika, Hajdegera i još nekih drugih velikih umova.
Page
20
5. Kada govorimo o umetničkoj sceni, neizostavno je da pomenemo „Medialu“. Ona je bila spoj avangardnog i tradicionalnog. Ona je bila stecište intelektualne elite ovog podneblja. Mnogi su otišli tiho, a neki se i dan danas bore za svoju ideju, poput Ljube Popovića. Olja je izjavila da pokreti nadživljavaju ljude. Da li mislite da je moguće da neke nove generacije zaista nastave put kojim je ova misleća grupa išla?
Mislim da je Mediala prerasla u neko mitsko biće koje opstaje uprkos svim novim tendencijama u umetnosti i uprkos tome da oni koji su tu Medialu stvorili odlaze na „onu drugu stranu“. Ali takođe mislim i da svaka nova generacija ima svoje bitke i svoje težnje, da nije potrebno insistirati na nastavljanju ideje Mediale, jer je Mediala univerzalna borba za integralnu umetnost, ako hoćete i za opstanak umetnosti. Svih umetnosti, ne samo slikarstva. Nove generacije imaju drugačije okruženje, drugačija sredstva izražavanja i drugačije mogućnosti od generacije koja je pedesetih godina dvadesetog veka u druženju i međusobnom prepoznavanju došla na kraju do Mediale. Ono što Medialu čini zaista posebnom je to što su svi oni ostali verni idejama iako kao neka formalna grupa umetnika nisu nikad postojali, sa nekakvim učlanjenima i slično. Oni su se prepoznali. Pošto pratim likovnu scenu kod nas, vidim šta rade današnji mladi umetnici. Oni isto imaju taj kreativni naboj, nepotrošen, buntovan, nestegnut, oni se takođe u svojim težnjama, bitkama koje vode u društvu koje je umetnost potpuno marginalizovalo, prepoznaju, udružuju i zajedno nešto stvaraju. Oni nisu nova Mediala, oni su svoji. I to daje nadu.
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
6. I na kraju, kakvi su planovi „Fonda Olja Ivanjicki“ i „Avant Art Magazina“? Da li su u pripremi nove izložbe, izdanja, monografije? Možda umetnički konkursi za mlade stvaraoce?
Na početku smo pomenuli da mnogo toga zavisi od finansijske situacije, dakle, sve izložbe, monografije, neke druge knjige, projekti traže i veliki novac. Mi smo za šest godina imali 30 izložbi u zemlji i inostranstvu, Oljine izložbe su svuda veoma posećene, tako da kad nas neko pozove, ako se može, rado se odazivamo. Smatramo da je važno da što više ljudi može da vidi, u svom gradu, dela Olje Ivanjicki. Ne mislim samo na gradove poput Pariza, Stokholma, Njujorka, već mislim i na gradove u zemlji, na Svilajnac, Aleksandrovac, Prokuplje, Kruševac i mnoge druge. To je kao neka decentralizacija umetnosti, da i ljudi iz drugih mesta mogu da vide ono što vidi Beograd. Da upoznaju svoje umetnike. A što se planova tiče, nadam se da ćemo do Sajma knjiga objaviti i drugi naslov u ediciji koju smo pokrenuli a koja se zove Peto carstvo. Prva knjiga „Vodič“ izašla je prošle godine, i to su tekstovi koji su ostali u zaostavštini, neobjavljeni. Druga knjiga će takođe biti pravi biser i zaista se nadam da će u oktobru ugledati svetlost dana. Što se tiče Avant Art Magazina, on je počeo kao samostalni projekat, kao sajt koji želi da na drugačiji način obrađuje teme iz kulture i umetnosti i vrlo je lepo što traje već dve i po godine i što se dosta čita. Ne može se mnogo planirati unapred, ali i tu ima nekih novina koje će verovatno krenuti od jeseni. Možda ćemo najbolje tekstove i intervjue „spakovati“ i u neko štampano izdanje, da ostane nekako i na papiru. Da se sačuva.
7. Hvala na izdvojenom vremenu za odgovore.
Hvala i Vama na odličnim pitanjima, prostoru i podršci koju dajete radu Fonda Olge Olje Ivanjicki. Iskreno verujem da samo udruženi možemo postići neki korak više na polju umetnosti, kulture, nauke i filozofije. Svi smo potrebni jedni drugima. I potrebni smo ovom prostoru koji kao da malo luta i ne nalazi više pravi put. A ako svi nekako ostavimo po mrvicu , možda će i put biti vidljiv i lako savladiv. Za nas kao kolektiv.
Page
21
Autor: Olivera Z. Mijušković
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Recenzije Smrdljiva bajka? Autor: Veljko Eraković
Page
22
foto: Žarko Laušević, promo / screenshot
Egzistencijalizam, egzistencijalni problemi, kao i sunovrat nekog društva ili samog pojedinca, česti su motivi u pozorištu i na filmu.
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Sve ove motive možemo videti i u najnovijem filmu paradoksalnog naziva ,,Smrdljiva bajka”, u režiji Miroslava Momčilovića. Međutim, ovi motivi su slabo ili nedovoljno predstavljeni, a tu pre svega mislim na scenario koji je pisao sam reditelj. Glavni junaci ove savremene srpske bajke su beksućnici, odbačeni ljudi koji, osim ,,vedrog neba”, nemaju drugi zaklon u svom životu. Složićemo se da je to česta slika našeg društva. Ljudi odbačeni, gladni i bez nade u neko ,,sutra” nisu, nažalost, samo filmski junaci. Filozofija egsistencijalizma je u ovom delu Evrope slika gladi i velikog broja ljudi na samom socijalnom dnu. To je realnost. Kako tu realnost predsaviti jednim umetničkim delom - filmom, i to socijalnom dramom kao žanrom? Jasno je da postoji veliki broj filmova koji su se ovom i sličnom temama bavili. U našoj bogatoj filmskoj umetnosti, odavno se prepliću film i stvarnost. Brojni jugoslovenski reditelji, od tzv. crnog talasa pa do kraja prošlog veka, pravili su filmove o ,,životu kakav jeste”, dakle realnu priču o svom okruženju. Neki od tih reditelja, čak su i uspešno pisali o tim problemima, poput Živojina Pavlovića, koji je i nagrađivan za svoju prozu, i to u vreme jake cenzorske politike.
Page
23
Međutim, u celoj prvoj polovini ovog filma, mi osim što gledamo par ovih beskućnika kako ,,žbunjaraju” po kontejnerima, guraju kolica natovarena raznim smećem, i ponekad izgovaraju neke replike, pred našim očima ništa značajno se ne dešava. Problem je, kao što sam pomenuo, scenario. Glavni junaci, klošar Moma (Žarko Laušević) i klošarka Ema (Jelena Đokić), samo su skice, tako da ovo dvoje glumaca nisu ni mogli biti ubedljivi. U izjavama koje je davao sam reditelj o filmu, u kojima priča da je ideju za film našao u pravom ljubavnom paru klošara, koji su mu bili veoma zanimljivi i interesantni, mi smo kao gledaoci ostali uskraćeni za takvu jednu sliku. Ovi filmski beskućnici nisu nimalo živi, da ne govorim o nekoj autentičnosti, šarmu i bilo čemu po čemu bismo ih mogli pamtiti ili vrednovati. Oni su samo kostimirani i zaprljani likovi, tj. skice koje nam ne šalju nikakvu važnu poruku, a priča o njihovom poreklu, tj. razlogu zašto tako žive je gotovo nepoznata. Alkoholizam ovo dvoje junaka predstavljen je vrlo slabo, a to bi, da je veštije urađeno, izdvojilo ovaj film među nekim novijim srpskim ostvarenjima. Ovde nema sukoba kod dvoje glavnih junaka, oni su previše statično snimani, i ostali su samo kao slika jednog para beskućnika. Nedostaje glumačka igra, jer da su oni veštije napisani kao likovi, sve drugo bi se razvijalo u daleko boljem pravcu. Ovde je više nego jasno da je gledalac u neprekidnom iščekivanju da se nešto desi, razvije, pomeri sa mrtve tačke. Film je sniman previše jednostavnim stilom s obzirom na svoju polaznu osnovu. Pomenuću dva američka, više nego uspela filma o paru alkoholičara i marginalnih ljudi. To su Fat city (Džon Hjuston, 1972) i Barska mušica (Barfly, Berbet Šreder, 1987). Oba ova filma su uspela jer njihovi junaci stalno imaju neke probleme, oni se neprekidno mire, svađaju, vole, konzumiraju alkohol i žive potpuno odbačeno na samom socijalnom dnu. Sva ta stanja mi pratimo i pokazujemo interesovanje za njihove probleme. U Smrdljivojj bajci toga nema. U narativu dominiraju opšta mesta i jaka žanrovska nedoslednost. Već od prvog kadra to možemo videti. Taj kadar, koji je fino urađen, i čak asocira na neke postapokaliptične filmove (npr. ranih filmova Džordža Milera) potpuno iskače iz daljeg narativa. Jasna je aluzija koju reditelj šalje kroz sliku ovo dvoje nesrećnih ljudi. Ali, ako već imamo problem ljubavi, onda kakav je to problem? I koje su prepreke koje se javljaju pred njima? To što žive u djubretu je
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
opšte mesto. i čitav niz drugih nedoslednosti. Naime, u drugoj polovini filma nešto se i dešava. Postoje i veće scene – ali sve one skupa nisu uverljive jer su nemotivisane, upravo zbog prvog dela filma. Što se tiče drugih likova u filmu, njih je mali broj, i oni su vrlo slabo razrađeni u priči. Tu leži problem ne samo ovog, već i većeg broja filmova naših reditelja u protekloj deceniji. Jer, za razliku od nekih značajnih evropskih reditelja (da ne govorim o mnogim španskim, italijanskim, francuskim i drugim rediteljima) ovi reditelji ne posvećuju dovoljno pažnje tim malim likovima, tzv. minijaturama, koji bi zapravo, film učinili većim. Mogao bih izdvojiti tu Petra Božovića, koji igra kralja klošara, i u sceni svadbe ima nekoliko finih replika, ali sve to je nedovoljno da bi film i naraciju učinilo značajnim. Možemo konstatovati da je Božović postao i tipiziran, jer je ovakve i slične uloge imao u dosta prethodnih filmova. Tako i drugi glumci – epizode, ima ih malo i više su pojave, koje se neće pamtiti. Glavni razlog je previše fragmentaran narativ. Iskusni glumci, kakvi su Bojan Žirović, Nebojša Ljubišić, Nebojša Ilić, Miloš Samolov i drugi, u tumačenju svojih manjih uloga nisu, nažalost, u ovakvoj priči ni mogli predstaviti svoje role boljim. Replike koje poneki od njih izgovaraju su trebale da izazovu nekakav smeh kod gledalaca, ali rezultat nije dobar. U ovom filmu fali ono što je krasilo rediteljev raniji filmski opus, a to je humor. Ovakav rezultat filma je prilično iznenađujuć, ako uzmemo u obzir Momčilovićev raniji rad. Filmu nedostaje mnogo više humora koji smo gledali u njegovim prethodnim ostvarenjima. Naime, on je ipak jedan od boljih scenarista, koji je pisao scenario za film ,,Kad porastem biću Kengur”. Analitički posmatrano, ono što ima scenario u ,,Kenguru”, sve to nedostaje u Smrdljivoj bajci. Ovde bih mogao i upoređivati Momčilovića kao redtelja i kao scenaristu, i to sa jednim veoma dobrim rediteljem Radivojem Andrićem, koji je i režirao Kengura. U Bajci fali taj humor, kakvog je publika željna, pogotovo zbog nekih davnih crnohumornih komedija iz naše filmske prošlosti. Njegovi filmovi ,,Sedam i po”, ali i ,,Čekaj me, ja sigurno neću doći”, i ,,Smrt čoveka na Balkanu”, su daleko kvalitetniji i bolji. Ali, i tu leži problem novijeg srpskog filma – reditelji ne ostvaruju pozitivan kontinuitet – svaki sledeći film (u večini slučajeva) slabiji je od prethodnog.
Page
24
Jelena Đokić, koja je jedna od boljih glumica svoje generacije, i u pozorištu i na filmu, ovde nije imala (nažalost) mnogo toga da pokaže – jer lik nije dobro napisan. Ta scena koja opisuje njen gubitak bebe, i koja kasnije prelazi na groblje, trebala je biti jedna od ključnih scena, da je priča imala svoj jasan ritam i razvoj. Filmski ritam ovde je preterano spor, konfuzan i prepun nereda. Tako i Žarko Laušević. U sceni sa ostavljenom bebom, u kojoj on briljira, ne možemo je posebno vrednovati jer je ta scena došla ,,veštačkim putem”. Upravo tumačenje Lauševića u ovom filmu (ako znamo da je on jedan od najpoznatijih glumaca ex – ju filma) čini najveću vrednost ovog filma, i više će se pamtiti kao njegov veliki ,,comeback”. Međutim, cela ta priča o njegovom povratku može se posmatrati kao dobrodošlica u jednu ,,Srbiju na đubrištu“, s tim što je sve to ispalo prilično kičeizirano. Cela ta priča o nekakvoj slobodi koja ,,smrdi” i slično, je jedan kliše. Naslov filma Buđava bajka može se preneti na novu srpsku filmsku bajku, film bez ideje i lutanja u prazno, svetlosnim godinama udaljenim od nečega što se zove autorski film. Pred sam kraj,
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
izdvojio bih u pozitivnom kontekstu scenu šetnje kroz knez Mihajlovu ulicu, koja je ,,pokrivena” jednim zaboravljenim šlagerom Darka Domijana, jer se izdvaja od čitavog narativa. Ona odiše nekom energijom koje nema u svim drugim scenama, i to gde likovi imaju dijaloge. S obzirom da je ovaj film imao jednu veliku reklamnu kampanju, više nego dobru glumačku postavu, i iskusnog reditelja i scenaristu, ovakav ishod filma je više nego iznenađujući i obeshrabrujući. Naši najuspeliji filmovi ovakvog žanra nisu imali veliki budžet, ni reklamnu kampanju, a često ni velike glumce, pa se i dan-danas pažljivo gledaju kako kod nas, tako i u svetu. U vreme ,,filmskih radnih zajednica”, raznih saveta i ,,oura” nastajali su filmovi ove tematike, i oni su danas vrhunska umetnička ostvarenja trajne vrednosti. I kako je najveći broj kadrova ove Momčilovićeve priče predstavljen u đubretu, sve se plašim da će i film brzo završiti na nekom filmskom ,,đubrištu istorije”.
Autor teksta je dopisni saradnik našeg časopisa i dramski umetnik.
Page
25
No Pasaran?
Jugoslovenski pozorišni festival Užice pod sloganom - No Pasaran? Autor: Vesna Maričić
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Već dvadeset godina Jugoslovenski pozorišni festival gradi svoj umetnički opus na rubovima beskompromisne propasti države, a samim tim i propasti u biću estetskog, personalnog, grupnog, generacijskog, kulturno-obrazovnog i nacionalnog plana. Selektor Bojan Munjin izabrao je da ove godine slogan festivala „Bez prevoda“ bude No pasaran? – neće proći uzvik koji je Dolores Ibaruri (Dolores Ibarruri Gomez) uputila fašistima 1936. godine na barikadima u Madridu. Odluku za ovakav slogan Munjin je obrazložio činjenicom da je grad Užice pre 74. godina usred porobljene Evrope jedini imao petlju da proglasi Republiku. shodno takvim istorijskim okolnostima i danas priliči tako skromnom i hrabrom gradu da podigne glas i kaže neće proći. Da li taj mali grad može da prenese takvu poruku državi koja je digla ruke od naroda, a narod od sebe? Munjin se dalje u obrazloženju pita koliko treba da bude još mrtvih na ovom svetu, koliki broj izbeglica bi bio alarmantan, koliki broj nezaposlenih je dovoljan, koliko još bede i prekopavanja po kontejnerima, koliko još vulgarnosti i idiotizma na TV ekranima treba da se emituje pa da uzvik neće proći! u našem društvu bude bar negde slobodno izgovoren I dobije svoj izvorni smisao? Bojan Munjin smatra da jednu vrstu odgovora, možda sasvim jasnog i konkretnog odgovora, možemo pronaći u sedam predstava koje je izabrao za ovogodišnji Jugoslovenski pozorišni festival u Užicu. Tako je teg odgovornosti pao na predstave Razbijeni krčag, Divlje meso, Životinjska farma, Kazimir i Karolina, Urnebesna tragedija, Svrati, reče čovek ili san o zavičaju i Radni naslov Antigona koje su trebale da daju odgovor kada i kako će doći kraj eri u kojoj su probijene sve granice normalnog života. Na žalost, pozorišne reditelje ne bi trebalo precenjivati iako često posežu za pozorišnim sredstvima koja se čine kao dobar način za polemisnje sa stvarnošću a u stvari su loša politička tribina u kojoj pojedinci pozorišni prostor koriste kao prostor za parlament. Događa se da pozorište pokušava da da nekakav suvisli odgovor o stvarnosti u kojoj se zatiče ali odgovor najčešće izmiče. Izmicanje odgovora uglavnom je uslovljeno činjenicom da pozorište nije nikakva politička fantomska tvorevina koja služi za potkusurivanje sa vlastima i za proklamovanje ličnih interesa ili interesa većine pozorišnih radnika. Neshvatanje svrhe pozorišta tj. prvobitne prirode ili pak shvatanje pozorišta kao političke tribune govori nam o nedostatku lične hrabrosti kako samih reditelja tako i glumaca. Shvatanje pozorišnog prostora kao prostora za lične marifetluke u mnogome doprinosi sve većem udaljavanju od smisla samog pozorišta kao takvog. Postoji jedna stara narodna izreka koja veoma precizno opisuje ovu situaciju u samo jednoj rečenici: “Psovati kapetana u potoku”.
Page
26
Utisak je da predstave nisu bile dovoljno ubedljive i jasno artikulisane. Samim tim slogan No pasaran se činio provizornim i distanciranim, gotovo ne prepoznavajućim. Dakle, ovih šest gore navedenih predstava nisu uspele da opravdaju slogan No pasaran. Sve, osim jedne. Da li je jedna predstava dovoljna da opravda izbor slogana ili ne, pitenje je koje u ovom slučaju ostaje bez konkretnog odgovora! Uprkos upinjanju reditelja da upotpune svoje biografije proleterskim i postproleterskim pokličima opisivanjem antifašističke borbe u doba tehničke reprodukcije globalne ideje novog svestkog poretka apatična publika osećala je gorak ukus u ustima besomučno vapeći “kad će nešto veselije?”. Naime publika godinama unazad živi u ubeđenju da je veselje osnovni vid izražavanja umetnosti I to kroz najbanalniji vid lake zabave. Zašto je to tako zavisi od mnogo
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
faktora ali pre svega, tako su je naučili da misli. Da bi je to naučili utrošeno je mnogo novca, vremena, medijskog prostora i krvi. Pokušajavajući da ostane izvan domašaja, tačnije da ostane u snu, publika se pitala imali kraja teškim temama? Džordžu Orvelu i nakon šesdeset godina, koliko je proteklo od prvog objavljivanja romana Životinjska farma, uvek iznova polazi za rukom da probudi i protrese publiku. Predstava posle koje se publika nije osećala ni dobro ni prijatno, predstava koja je bar na jedno veče uspela da probudi uspavanu publiku i natera je da se bar na trenutak zapita pre nego što se vrati svom svakodnevnom dremežu, jeste predstava “Životinjska farma” po istoimenom romanu Džordža Orvela u režiji Andraša Urbana. Andraš Urban za potrebe predstave osmislio je scenski prostor ispunjen slamom. Na taj način je od početka pokazao da će se držti orginalne alegorijske priče u kojoj životinje potpuno preuzimaju vlast nad Veleposedničkom farmom od vlasnika Džonsa menjajući joj ime u Životinjska farma. Proces preuzimanja vlasti izvršen je pod parolom “ Svi smo jednaki”. Međutim sam proces ostvarivanja vlasti na Životinjskoj farmi u realnosti se odigrao pod nešto malo izmenjenom parolom: “Svi smo jednaki, ali neki su jednakiji od drugih”. Reditelj smatra da aktuelna stvarnost oslikava uljuljkanost većine u “blagodetima” neznanja oivičene prilikama koje je opisao Orvel a koje su do danas ostale konstanta u svim takozvanim promenama što pojedince kroz generacije čini ljutima i duboko razočaranima . Reditelj Urban zadao je glumcima zadatak da kroz svoja sećanja, znanja i osećanja prikažu promenu vlasti od anarhije, preko titoizma do šahovnice pod istom parolom “ Svi smo jednaki, samo su neki jednakiji od drugih”. Reditelj je prvo pitao glumce da li uopšte znaju o čemu se radi u romanu Životinjska farma. Kada su odgovorili da znaju otpočeo je sa procesom stvaranja predstave kroz razgovore sa glumcima o Životinjskoj farmi kao i o sadašnjem stanju stvari u njihovoj zemlji. Glumci su danima pripremajući predstavu pričali s rediteljem o tome kako oni shvataju komunizam, socijalizam, kapitalizam, religiju, moral kao spolja nametnute dogme. Pri samom izvođenju predstave pred publikom pokušali su da pokažu koliko su svi ti sistemi u svojoj suštini utopijski, a u realnosti banalni. Jedina uloga svih tih sistema pokazala se kao puka potreba da čovek od drugog čoveka načini poslušnu životinju što neminovno vodi ka brisanju granice između ljudi i životinja.
Page
27
Glumci Riječkog pozorišta HNK Ivana pl. Zajca vrlo hrabro i ne štedeći sebe iznose pred publiku iskreni osećaj bespomoćnosti čoveka u svim sistemima, razoružanog neznanjem, opštom utrnulošću i besmislenom potčinjenošću nekakvom suverenu na kojeg je ”svojevoljno” preneo svoja prava. Orvel u svojoj knjizi Životinjska farma, koja predstavlja alegorijsko i antiutopijsko delo, opisuje vreme staljinizma koje se oslikavalo u brutalnoj diktaturi izgrađenoj na kultu ličnosti sprovodeći stravičan teror nad stanovništvom Sovjetskog Saveza. U vreme kada je Orvel pisao Životinjsku farmu Britanci su, a Orvel je bio Britanac, činilo se obožavali Staljina što je Orvel prezirao te je u znak protesta takvom režimu napisao satiričnu priču u kojoj životinje sa jedne Veleposedničke farme odluče da se pobune i oteraju sa farme neodgovornog i pijanog vlasnika Džonsa. Pri tom životinje ljude nazivaju običnim parazitima, a zatim farmu preimenuju u Životinjska farma.
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Suština Orvelove priče ostaje ista s tim što Urban u toku dramaturgije u prilagođeni tekst za potrebe pozorišne predstave unosi pesme i eseje glumaca. Urbanova Životinjska farma tako predstavlja ličnu ispovest generacija čiji se život odvijao na teritoriji čiji se prostor nije menjao ali se simboličko značenje režima koji su se smenjivali bitno menjao po formi ali ne i sadržinski. Pod uvek “novom” parolom “Svi smo isti, svi smo isti” čini se da je Orvel vizionarski pretpostavio da će svaki naredni režim u osnovi biti staljinistički. Upravo nam glumci govore ono što mi ne umemo ili ne smemo da kažemo, a to je činjenica da je oportunizam i makijavelizam udruženi sa zastrašivanjem najprofitabilniji i najsigurniji način da oni koji se osećaju jednakije od jednakih upravljaju onima čija “prava” zastupaju. Dok se u pozadini scene iscrtava slovo A kao anarhija, zatim od slova A pravi se petokraka, da bi se na kraju oslikala šahovnica, kroz igru, pevanje, glasan govor , lične ispovesti, jasno ukazivanje na obmane od strane jednakijih uz glasno udaranje u metalnu burad posmatramo kako su i pobune u stvari obmane. Brutalnim udarcima u metalnu burad oponašajući životinje glumci nam opisuju režime od komunizma preko socijalizma do kapitalizma podsećajući nas na njihova lažna obećanja koja za posledicu imaju veliki broj mrtvih, gladnih, izbeglica, nezaposlenih, sve veću bedu koja za sobom povlači prekopavanje po kontejnerima, uz konstantnu vulgarnost i glupost na TV ekranima koja oblikuju živote mladih naraštaja. Dominantne prerogative današnjih okupatora ljudskih vrednosti čine banke, štednja i rezovi, dužničko ropstvo, glasačka mašinerija, Crkva, odnos pojedinca i države i gušenje slobode govora. Završnica predstave prikazuje kako izgleda zasedanje svinjskog komiteta na kojem se vodi oštra polemika o tome da li prihvatiti pravila EU ili ne po pitanju uzgoja svinja jasno aludirajući na činjenicu da je svinja najinteligentnija od svih životinja a ujedno I najveći oportunista. I u Orvelovoj završnici romana svinje pregovaraju sa ljudima i ponovo Životinjskoj farmi vraćaju stari naziv Veleposednička farma: “Sada je bilo jasno što se promijenilo u izgledu svinja. Pogled životinja koje su stajale napolju klizio je od svinje do čovjeka, od čovjeka do svinje, i ponovo od svinje do čovjeka; ali, već je bilo nemoguće raspoznati tko je svinja, a tko čovjek.” 1
Page
28
Orvel implicitno, kroz satiričnu priču, govori koliko su slobodni ljudi zapravo suvišni jer se u totalitarnom režimu radi o pukom opstanku i recikliranju ideološkog modela apsolutne kontrole nad svima. Obznanujući zločin misli, to jest zločinačko mišljenje, totalitarni režim teži da poništi čoveka kao biće za sebe i da ga uskladi sa vladajućom ideološkom matricom. Urban je na temelju Orvelovog shvatanja želje za konstantnom kontrolom čoveka nad drugim čovekom uspeo da nam potpuno približi stvarnost koja se ogleda u suštinskoj promeni u sferi ljudske kretivnosti i receptivnosti kao jezive otupelosti onih nad kojima se vlada što bi se moglo posmatrati kao antropološki fenomen. Slogan No passaran je bio previše za ovaj Jugoslovenski pozorišni festival, rekla bih, da je ishitreno izabran. Osim predstave Životinjska farma Andraša Urbana ostalih šest predstava se ne dotiču slogana . Čak bih se usudila da kažem da nemaju veze sa zadatim sloganom. A i sama publika traži vesele sadržaje zato što zna da ih oni čekaju kad zagusti. Svako danas zna da posle crne hronike ili nepodnošljive stvarnosti sledi reality show u svim sferama društva koji će potpuno okupirati našu pažnju ne ostavljajući nam vreme ni razlog za upitanost, zamišljenost, zastajanje i promišljanje. Manje ili više deluje kao da stvarnost ne postoji, konzumira se nekakva paralelna stvarnost ispunjena jeftinim sadržajima koja deluje kao jak hipnotik.
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Ukoliko je selektor imao nameru da Jugoslovenski pozorošni festival sa pozornice poručuje No passaran onda je trebalo da izabere predstave poput Urbanove Životinjske farme , ukoliko nema takvih predstava onda je slogan zloupotrebljen kako bi pod terminima fašizam i antifašizam publika gledala jeftine ljubavne petparačke priče. 1 Džordž Orvel, Životinjska farma, BIGZ, Beograd, 1985.
Pogledi u umetnike Sloboda bojena u plavom – Nikolaos Lytras " Nikolaos Litras je slikar rođen krajem 19. veka, a koji je stvarao na početku 20. veka. u jednom trenutku je bio očaran ekspresionistima i čuvenim pokretom “Plavi Jahač” pa je kao posledica toga nastala njegova druga umetnička crta kao ilustratora. Roman grčke spisateljice za decu Penelope Delta ( Πηνελόπη Δέλτα, grč.) “Priče bez imena” uobličeni su nejgovim predivnim slikama ."
Autor: Olivera Z. Mijušković
Page
29
Na tragu "Plavog jahača"
Kada putujem obično u sebi vodim dijalog sa Platonom. Posmatram neobične i zarobljene trenutke koje samo istančano oko može da uhvati ili da bude privilegovano da ih vidi.
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Nema ništa poetičnije od pejzaža i zalazaka ili izlazaka sunca. Ko god je bio u prilici da posmatra buđenje zore u Solunu može da shvati o čemu pričam. Potpuno sam bila očarana trenutkom kada se stapaju srebrne nijanse boje mora i neba i kada ne postoji granica već je sve jedno. Tu punoću su jedino presecali beli brodovi koji kao da su želeli da nacrtaju put kojim bi se nebo vratilo na svoje visine. Oni koji dobro poznaju mitologiju, očekivali bi Posejdonove kočije koje odlaze put Atine, grada koji je on pretendovao da stvori. Pravim digresiju i na prelepu priču o nastanku imena mojih imenjakinja i moga imena. Čula sam je potpuno slučajno. Atena, boginja mudrosti i umetnosti kao poklon bogu Zevsu poklonila je prelepe maslinjake. Zahvaljujući tome odnela je prevlast nad Atinom u odnosu na Posejdona. Tako je od naziva olive, nastalo i ime Olivera. Ali, vratimo se prelepoj zori koja ima gotovo mitsku lepotu. Ovaj neverovatan prizor traje svega par minuta. A onda, kao nekim neverovatnim bljeskom sve se vraća u normalu, docrtava se purpurna linija između neba i mora i opet su dvoje u jednostavnosti svakodnevice. Zašto onda imam dijalog sa Platonom? Dijalog nastaje kada se zapitam da li je bilo ljudi koji su ovekovečili ovakve trenutke. Uvek nalazim paralelu sa umetnicima i njihovim beskrajnim talentom i sukobim se sa Platonom koji u slikarstvu ne vidi istinu već imitaciju istine. Odgovor mi se sam ukazao kada sam potpuno slučajno upoznala umetnost ili bar mali delić nje, najznačajnijeg predstavnika ekspresionizma u Grčkoj, a to je Nikolaos Litras (Νικόλαος Λύτρας, grč.) ili kako ga Grci nazivaju - Nikos.
Page
30
Nikolaos Litras je slikar rođen krajem 19. veka, a koji je stvarao na početku 20. veka. Talenat je nasledio od oca, takođe poznatog slikara toga doba Nikiforisa Litrasa (Νικηφόρος Λύτρας grč.) koji je i bio predavač na Atinskoj školi likovnih umetnosti (Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, grč.) gde je Nikos započeo svoje prve profesionalne slikarske dane. Školovanje je igrom životnih okolnosti nastavio na Minhenskoj akademiji lepih umetnosti gde se susreo sa velikim imenima toga doba kao što su nemački slikar Ludwig von Löfftz i najznačajniji predstavnik grčkog umetničkog pokreta u Minhenskoj školi i osnivač Nacionalne galerije u Atini, Georgios Jakobidis (Γεώργιος Ιακωβίδης grč.). Nikos je u jednom trenutku bio očaran ekspresionistima i čuvenim pokretom “Plavi Jahač” pa je kao posledica toga nastala njegova druga umetnička crta kao ilustratora. Roman grčke spisateljice za decu Penelope Delta ( Πηνελόπη Δέλτα, grč.) “Priče bez imena” uobličeni su nejgovim predivnim slikama . Neverovatne životne okolnosti i rođenje na tlu koje nazivaju “bure baruta” - Balkanu, Nikosa je nateralo da napusti Minhen i da se vrati u Grčku i učestvuje u Balkanskim ratovima u periodu između 1912. i 1913. godine. Tokom ratnog perioda služio je kao oficir i crtao je skice za tzv. Turska utvrđenja. Nakon završetka rata Nikos je dobio brojna odlikovanja. Pridružio se svome kolegi vajaru Gregorisu Zevgolisu i osnovali su “Udruženje grčkih umetnika”. Kasnije im se pridružuju Lazaros Sochos ( Λάζαρος Σώχος grč.) poznat po statui grčkog generala Theodorosa Kolokotronisa (Θεόδωρος Κολοκοτρώνης grč.) iz vremena Grčkog rata za nezavisnost (1821– 1829) protiv Turske, a koja se nalazi ispred zgrade Parlamenta (Stara Palata) u Atini. Neposredno nakon toga pridružuju im se Konstantinos Parthenis (Κωνσταντίνος Παρθένης grč.), grčki slikar rođen u Aleksandriji koji je bio inspirisan likom Hrista u svojim delima, kao i temama iz tradicije Grčke. Ova grupa slikara je i formalno stvorila novi umetnički pokret koji se kratko zvao “Umetnička grupa” (Ομάδα Τέχνη grč.). Delovanje ovog umetničkog pokreta se granalo na način da se potpuno pobegne od nemačkog akademizma u umetnosti. Iako je slikarsko iskustvo
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
sticao upravo u Nemačkoj i u Litrasovoj umetnosti će se uočiti crta kojom beži od uštogljenih formi izražavnja koja je svojstvena nemačkoj školi. Iako predani ideji umetnosti, ova grupa istaknutih umetnika privukla je pažnju tadašnjeg premijera Grčke Elefteriosa Venizelosa (Ελευθέριος Κυριάκου Βενιζέλος , grč.) poznatog zbog svog tvrdog stava za oslobođenje Grčke i sukobom sa tadašnjim grčkim kraljem. On im je pružao nesebičnu podršku. Venizelosova uloga u ratnom periodu za vojnike iz Srbije je takođe velika zbog čega jedna ulica u Beogradu, na Dorćolu nosi njegovo ime u znak zahvalnosti. Nikos se 1923. godine našao u poziciji da bude rukovodilac Atinske škole likovnih umetnosti, ali je naišao na tvrd otpor zbog činjenice da je njen dugogodišnji rukovodilac bio njegov otac, a da je on bio "najklasičniji predstavnik" Minhenske umetničke škole, kako su mu protivnici spočitavali, iako se borio protiv uticaja te struje u grčkoj umetnosti. Ipak, uspeo je da se održi na toj poziciji narednih pet godina nakon čega ga je u tome sprečila teška tuberkuloza koja je prekinula njegov život. Dve godine nakon njegove smrti njegova dela izložena su u Zapeionu, u Narodnoj bašti, gde se nalazi u blizini i Stara Palata u samom centru Atine. Umetnički opus Nikosa Litrasa možemo podeliti u tri dela. Bio je sjajan portretista. Bio je odličan autoportretista. I na kraju – bio je besprekoran u oslikavanju pejzaža Grčke, prvenstveno ostrva. Za razliku od njega, njegov otac Nikiforis je bio inspirisan mitskim pričama Grčke i svakodnevicom.
Page
31
Kao portretista Nikos Litras se iskazao kao izvrstan poznavalac trenutka u kome slika model i njegove psihologije. On u svom izrazu ne barata tananim potezima niti ulepšava estetske nedostatke, a svako njegovo platno je ljupko i estetski vredno. Kritičari njegove umetnosti napominju da on po svaku cenu prenosi životnu radost na platna iako je u periodu kada je stvarao bilo više krvi i bola nego radosti. Možda ima istine u tome, ali talentovan slikar otima estetsku vrednost od onoga što bi moglo da je ukloni i učini da se životna radost (ili kako bi Anri Bergson definisao Élan vital) pretvori u turobni nihilizam i Weltschmerz koji je skovao Jean Paul i koji je ponekada i samoljubljivo bekstvo u patnju umesto u borbu. Litras je i svojim ličnim primerom pokazao da ume i da bude ratnik za svoja prava, ali i nežni slikar čija dela nadživljavaju svaki pesimizam i lenjost duha. Simbol ove “borbe” je njegova predivna slika koja prikazuje osobu sa velikim žutim slamnatim šeširom (Slamnati šešir). Slika obiluje žutom bojom koja simboliše energiju životne radosti i plavom koja je boje mora i neba, beskrajne metafore slobode. Bezbrižno lice na slici potkrepljuje harmoničnu atmosferu koja pleni kada je posmatrate. Kao autoportreista Nikos se vešto poigrava svojim likom. Gotovo uglađen, sa rezervisanim, ali otmenim izrazom lica, umetnik nam ne daje puno od svojih ličnih emocija, ali nam prenosi svu svoju atmosferu stvaranja umetničkog dela. Moja omiljena slika iz serije njegovih autoportreta je “Umetnik u svom ateljeu” gde je predstavljena scena zamišljenog i besprekorno urednog stvaralačkog prostora i isto tako savršeno uglađenog i zamišljenog umetnika koji kao da već zamišlja svoje novo delo. Boje su tamnije u krem i braon nijansama, ali one ne pokazuju
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
nikakavu turobnost, već dubinu. Nikos u svemu kao da je nalazio Aristotelovu meru, pa i u estetskom uobličavanju. Treća grupa njegovih dela je meni najomiljenija i predstavlja predivne predele mora. Na njegovim slikama more je oslikano vrlo jednostavnim potezima bez tananih prelaza, vrlo su kruto izdefinisane linije, a igra svetlosti i senki je potpuno stavljena u drugi plan spram primata dominantnih plavih nijansi koji prate konturu mora. Tako na ovim slikama možemo videti ribare u svojim čamcima, žene u svečanim haljinama, usamljene čamce, crkve koje su na svakom koraku na grčkoj obali, detalje Akropolja na velikoj visini, planine koje izranjanju iz mora. U ovoj seriji slika odiše sve ono što sam pomenula na početku ovoga teksta – Nikos je ukrao na hiljade predivnih trenutaka koji nisu dugi i koje samo istančano oko može da uoči i sačuva.
Zato i nije bitno kada je umetnik rođen.
Zato i nije bitna kategorija vremena u umetnosti.
Zato umetnost i živi bez ograda.
Page
32
Potpuno slobodna.
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Poezija boja u motivima slika Leonida Afremova
"Leonid Afremov je od onih slikara i umetnika koje ne možemo svrstati u geografski ram i na taj način ga prisvojiti. On je građanin sveta koji nam se obraća slikajući predivnu i magičnu atmosferu svetskih metropola i ljudskih svakodnevica u njima. Afremov je kosmopolita iz Vitebska, grada u kome je započeo svoj ovozemaljski život i čuveni Mark Šagal."
Page
33
Leonid Afremov je od onih slikara i umetnika koje ne možemo svrstati u geografski ram i na taj način ga prisvojiti. On je građanin sveta koji nam se obraća slikajući predivnu i magičnu atmosferu svetskih metropola i ljudskih svakodnevica u njima. Afremov je kosmopolita iz Vitebska, grada u kome je započeo svoj ovozemaljski život i čuveni Mark Šagal. Afremov je otkriven kao slikar od glasa u Velikoj Britaniji. Slikajući predele Londona i kišnih izmaglica bojama koje ovaj grad čine veselijim, ritmičnijim i tajanstvenijim, Afremov osvaja stručnu i širu publiku na Ostrvu. Njegova pažnja je usmerena na arhitetkturu British Parliament, velelepnu St. Paul Katedralu, Tower Bridge, South Bank, Temzu, London Eye, panoramu grada koja odsijava u predvečerje. Afremov krade retke sunčane trenutke i čuva ih za večnost. On stvara gotovo impresionističku harmoniju poprilično ležernim potezima u jarkim bojama koje podjednako mame i oko istančanog ljubitelja umetnosti i nekoga kome i nije stalo do toga. Afremov u svemu traži lepotu i otkriva je. Njegove slike su zapravo otkrivanje estetske istine koja nije „soap opera“ već potraga za istinskom čari onoga što se usled svakodnevnog života pomalo istroši i postane rutina. Afremov ide hrabro i snažno protiv toga i hrli na krilima misli Dostojevskoga koji je tvrdio da će lepota promeniti svet.
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Ne verujem u teoretičare koji svoje kritike pišu po kalupu već osmišljenih estetičkih teorija, već smatram da je osećaj za umetničku vrednost nešto što se naprosto prepozna. Umetnost Leonida Afremova je u tom smislu dokazala tvrdnju Mikelanđela koji je rekao da umetnik ne slika rukom, već umom. Ma koliko nevervatno bilo da klasičan ljubitelj umetnosti prihvati da su vesele i veoma jarke boje uobličene grubim potezima zapravo ono što odaje tananu i suptinu poruku koja odiše elegancijom i tajanstvenom atmosferom otmenog i prefinjenog – to jeste tačno u Afremovljevom umetničkom izrazu. Podjednako dobro oslikane konture arhitekture Londona, Pariza, prelepih zalazaka sunca mediteranskih i skandinavskih gradova, slučajnih prolaznika i zaljubljenih parova, Afremova odaju kao izvrsnog psihologa trenutka koji svaki detalj i drhtaj atmosfere vešto beleži i oblikuje. Afremov je moderni impresionista koji ima izraziti lični stil i vešto koketira sa main stream tematikom koja je bliska svim posmatračima jednako. Vešto preovladava granicu opšte prihvatljivog lepog i estetike koja ne ugrožava, ali koja ništa nije manje vredna od nekih teskobnijih umetničkih izraza u modernoj umetnosti. Prelep sunčan dan u Londonu nije odraz nekog „preteranog optimizma“ kako bi Afremovljevi kritičari bili skloni da kažu, već je to odraz umetničkog izraza koji udahnjuje novu istinu i novu vizuru koja osvešćuje i psihologijski donosi drugačiji utisak. Afremov je i slikar i psiholog. On nam nudi na dlanu odgovor, ali odgovor je drugačiji za svakoga od nas. Njegove slike su kao naočari koje ne postoje u dva slučaja iste. To je beskraj mogućnosti, odgovora, nepregledan horizont u kome ćemo možda jednom ugledati i nas same u njegovom okeanu plave, žute, ljubičaste, koje se prelamaju u igri senki i talasa zavodljive svetlosti. Ono što fascinira na njegovim slikama jeste poetičnost koja oplemenjuje i uz koju svaki njegov pokret oživljava kao igrokaz. Umetnost Leonida Afremova jeste život, nije podražavanje kako bi možda Platon bio sklon da definiše kada govori o slikarstvu, ona je oživljavanje psihologije svakog sekunda i treperenja vetra i vazduha dok ga udišemo. Njena definicija bi bila poezija boja i boja zvuka svakodnevice. U tom smislu Afremov je i mađioničar i poeta i talentovani sugrađanin Šagala, u čijem redu će možda jednom i stati... Na tragu njegove umetničke veštine svakako hodi.
Page
34
Autor: Olivera Z. Mijušković
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Studiozni pogledi
ARISTOTLE 2400 YEARS Aristotle`s Year: in 2016 Russia will celebrate the 2400–years jubilee of the great thinker Author: Sergey Kamenskiy, M.Sc. (Eng).
In 2016 the Humanity will celebrate the 2400–year jubilee of Aristotle, the great Ancient Greece thinker, scientist and philosopher, who was the first to create all–embracing philosophical system, embracing and uniting all spheres of human development: politics, sociology, logic, physic. The series of celebrations dedicated to his 2400–year jubilee will take place all over the world, and Russia won`t be an exception. In October this year ceremonial events announcing Aristotle`s Year and popularizing philosophy in our country will be held in Moscow.
Page
35
Chosen as the central site of the festival was The Russian State Library (RSL). On September 27, at 20.30 the ceremony of solemnly opening the Aristotle`s Year in Russia will begin at RSL. It will be staged at RSL`s huge marble staircase where an atmosphere of antique amphitheatre would have been recreated. Right there, at the stairs, dancers, ballet artists and acrobats will be make their festive show, and well–known actors read the lines from not yet published and for the first time translated into Russian, works of Aristotle and his followers. Leading Russian philosophers and scholars – originators of “Aristotle`s heritage as the constituating element of European rationality” research project – will tell of unique findings of the great thinker, and philosophy`s role in our country. Following this, an international round table “Aristotle today: ethics, religion, medicine” will be held on October 29 at the Library of Russian Philosophy and Culture, “A.F. Losev`s House”.
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
It is to gather leading philosophers, theologists and public figures from Russia and foreign countries. Besides, a series of open lectures will be held at Moscow. The scientists will tell of the riddles of antique philosophy and its links with contemporary world realities. A large city quest, various competitions and theateralized performances will be staged. In addition, a wide sequence of scientific events will be taking place in 2916. These were planned and scheduled by Russian scholars from the Institute of Philosophy of the Russian Academy of sciences, RAS` Institute of General History, The First Moscow Medical University named after Sechenov, and Novosibirsk State University. A detailed program of Aristotle`s Year will be at V.Kontakte and Facebook social nets` pages. An access to all events will be free. Aristotle`s Year Aristotle`s philosophy Russia, Russian Philosophy Institute of Philosophy State University in open access. Join the Aristotle`s Year! The focal place: Moscow, Russia http://iamhuman.ru/obshchestvo/2878-god-aristotelya-v-2016-godu-rossiya-otmetit-2400letnij-yubilej-velikogo-myslitelya.html https://vk.com/godaristotely Tweet
Metaphysics in the political thought of Aristotle Author: Mpoitsis Ioannis, PhD candidate at University of Macedonia, Thessaloniki, Department of International and European studies.
Page
36
Abstract In the present paper I will try to connect the metaphysical aspect of Aristotle’s thought with his political one. I will examine the connection between the city and the cause and the concept of bliss (eudemonia) that Aristotle believes that is city’s high cause. I will also investigate why Aristotle believes that city should encourage citizens to act with virtue and why it so important for a democracy to have virtuous citizens. Finally I will present and explain the notion of metaphysics in politics. Check text here. (click)
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
La serie delle critiche di Aristotele alle posizioni di Platone e dei Platonici Author: Stefano Ulliana, Laurea e Dottorato di Ricerca in Filosofia presso l'Università di Padova. Autore di testi filosofici.
TRADUZIONE Inoltre, in che senso si deve intendere che le proprietà del numero e il numero sono cause delle cose che sono nell’universo e delle cose che in esso si producono dall’origine fino ad ora, e che d’altra parte non c’è altro numero fuori di questo numero del quale è costituito il mondo? Infatti, quando essi dicono che in questo dato luogo dell’universo si trovano l’opinione e il momento giusto e un poco al di sopra e un poco al di sotto si trovano l’ingiustizia e la separazione o la mescolanza e come dimostrazione affermano che ciascuna di queste cose è un numero (ma poi accade che in questo luogo del cielo si trovi già una moltitudine di grandezze riunite, per il fatto che queste proprietà del numero che le costituiscono corrispondono a particolari regioni dell’universo): ebbene, si deve forse intendere che questo numero che è nell’universo coincida con ciascuna di quelle cose, oppure che si tratti di un altro numero oltre questo? Platone afferma che è un numero diverso. Eppure, anch’egli ritiene che siano numeri e queste cose e le loro cause; egli, però, ritiene che le cause siano i numeri intelligibili, e che gli altri siano invece numeri sensibili. Check text here. (click)
Symbiotic Learning Systems: Reorganizing and Integrating Learning Efforts and Responsibilities Between Higher Educational Institutions (HEIs)
Page
37
1st part Author. Olav Eikeland, Vice-Dean R&D / Prodekan FoU, Professor of Education and Work Research. Project leader: Program for Lifelong Learning, Oslo and Akershus University College of Applied Sciences, Faculty of Education & International Studies
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Abstract: This article presents the idea of “symbiotic learning systems” as a possible strategy for dealing with institutional knowledge and learning challenges posed by an emerging transition from “socially monopolized” to “socially distributed” knowledge generation and distribution. As knowledge production and learning become increasingly relocated from segregated and specialized institutions for research and education and socially distributed to and within “ordinary” work life, corresponding changes are required in the basic institutionalized relationships between research, higher education, and practical knowledge application. The concept of “symbiotic learning” addresses these problems by deconstructing age-old divisions between vocational and liberal education. In order to build foundations for a changed and improved relationship between advanced organizations in work life and institutions of higher education and research (HEIs), the general preconditions for learning in the work places themselves need to be addressed. In modeling general preconditions for learning, and even in transcending the division of labor between manual and intellectual work, inspiration is found in the philosophy of Plato and Aristotle, and in their search for intellectual “commons” (tà koiná) as constituting public spheres and community among individuals.
Page
38
Keywords Symbiotic learning system. Organizational learning. Action research Public spheres. Counter public spheres. Commons
The following text presents the idea of “symbiotic learning systems.” This idea has grown through several attempts to deal with institutional knowledge and learning challenges posed over the last half-century at least, on a societal level, by an emerging transition from “socially monopolized” to “socially distributed” knowledge generation and distribution (Gibbons et al. 1994; Nowotny et al. 2001; Eikeland 1999a, b). The emerging “new knowledge management regime” or “new mode of knowledge production” is characterized by increased global competition and technological change, increasingly knowledge based and competence intensive work life, new ICT and social media, highly educated workers at all levels, highly educated, informed, and critical users/customers/consumers, and increasing requirements in both private and public enterprises for continuous learning, research, improvement, development, and innovation. Both private and public organizations, at all levels, become increasingly populated by highly educated individuals. Simultaneously, advanced work life is often more “up-to-date” than educational institutions concerning technological and organizational solutions. It has been evident for some time that these new constellations challenge inherited hierarchical models of organization (like scientific management and bureaucracy), which are mostly based on a division of labor between thinking and planning in the higher organizational echelons, and mere execution of systemically predefined tasks by more or less unskilled labor on “the floor” of organizations. By challenging conventional conceptions of who learns what, how, when, and where, they also challenge traditional educational institutions. Simultaneously, from a different angle, challenges requiring similar solutions concerning validity and the relationship between theory and practice or theory and experience come from an epistemological and methodological perspective.1 In industry and
Page
39
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
business, the possibilities are explored of refining and upgrading practically and experientially acquired knowledge, tacit knowledge etc. as the basis for insight and understanding and for practical measures and innovations (cf. Nonaka and Takeuchi 1995), raising questions about who should (most appropriately) research what, where, how, when, and why. The new regime is gradually (and still, in spite of financial and debt crises) changing the institutional relations between research, education, and work life (Winter and Maisch 1996; Slaughter and Leslie 1997; Teare et al. 1998; Symes and McIntyre 2000; Levin and Greenwood 2000, 2001; Jarvis 2001; Slaughter and Rhoades 2004; Barnett 2006; McNay 2006; Levin and Greenwood 2008; Greenwood 2012).2 The challenges posed by these developments are comprehensive and fundamental. They concern much more than the conventional and simple tug of war between “scientific rigour” and “practical relevance” among different but apparently unchanged social interests, organizations, and institutions. The increasing dispersion of competence, knowledge production, and learning through society and work life requires the transformation of research, higher education, and practical knowledge application, making all three continuously less “ordinary.” The institutional and individual division of labor between intellectual and manual work is at stake. Before proceeding, I will briefly explain the term “symbiotic,” introduced in working papers (Eikeland 2005, 2006) in order to describe the proposed model of collaboration between learning organizations in work life and HEIs providing 1 Cf. Eikeland 1985, 1995, 1997, 2008a, 2009. The reflexive methodology of Alvesson and Sköldberg (2000) incorporates most of the recent discussions in the philosophy of social research. Still, they seem to remain within the confines and divisions of labor of interpretive or qualitative social research, and do not see the radical institutional implications. 2 Symbiotic learning systems may be seen as a version of what Levin (2004) calls “cross-boundary learning systems,” but where the boundaries themselves move and change education for professions. The term symbiosis is Greek. It may generate associations to biology and psychology. But here, the word bíos or bíôsis is used in a “prebiological” and “pre-psychological” sense. “Bíos,” (and even more so, “bíôsis”) in Greek, originally did not primarily designate abstract “natural life” as such, common to all living things, as in the modern discipline of biology. Rather, it meant “lifestyle” or “way of living” as in “bíos theoretikós” and “bíos praktikós” in Aristotle.3 A biological symbiosis is by definition mutually beneficial, which, transferred to this case, would mean, on the one hand, that symbiotic learning does not threaten academic freedom or academic standards, on the other hand that it will contribute to the improvement of individual and collective practice in organizations. Hence, symbiosis is used to mean some form of entangled or interwoven relationship and new modus vivendi from which all partners involved—those active in learning, research, and performance—will benefit. Hence, I conclude that “symbiotic learning” is an appropriate term for what is arguably needed between work life and institutions providing education for the professions (i.e., the field of vocational education and training expanded to include research based professions and semi-professions more generally).4 The basic aim of what follows is to suggest some general preconditions for individual and organizational learning in both academic and less academic work places, and to describe how this learning, in turn, is required for an improved collaborative and institutional integration of work, learning and knowledge generation, education, and innovation, making these relations more “symbiotic.” 5 Theoretically, the general learning preconditions sought for have been developed from explicitly philosophical sources in Plato and Aristotle and “the philosophical” bíôsis extracted
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
from their texts.6 When work place learning as systematic organizational and individual selfevaluation is achieved, it can be used both for educational purposes and for solving immediate problems and challenges and improving individual and collective practice. It can articulate tacit knowledge and competence and disclose different perspectives and common realities, and finally, it can define emergent and long-term learning challenges and research questions without being limited to a search for what is instrumentally useful merely for immediate application or acute problem solving. Instead of reducing work-based or practice-based learning to problem or project based learning , symbiotic learning reinstates apprenticeship learning in a modernized version as its core. In practical terms, a central challenge is how to optimize and accredit the use of a presumed systematized method of learning and research in the work places as a basis 3 Ancient philosophy in itself was a way of life; a bíôsis, as emphasized especially by Hadot (1995). See Eikeland 1997, 2008a. 4 The point is not, of course, that “everything” should “always” be learned while working on the shop floor of some work life enterprise. The point is even less that everyone should only learn as much as is needed for shop floor practice or only as much as needed for solving some particular niche problem or challenge. University education cannot be reduced to conventional . The general point is rather that conceptual understanding is and must be developed as experience formation, in close conjunction between relevant practice and reflection. The general educational and learning model may be seen as a form of modernized apprenticeship learning model. 5 Cf. the call from CEDEFOP (2011) for an integration of training/education, work based learning/learning organizations, and innovation. 6 For detailed references to the texts of Plato and Artistotle cf. Eikeland (1997), (2008a). for providing formal professional education by the institutions of higher education, and for the benefit of both work places and academic learning. In order for learning in the work place to serve this function (and not remain subordinate to external research as it mostly is, for example, in the “evidence based” movement), it cannot remain unrecorded, and merely informal and serendipitous. It has to become more systematic and testable. The focus in what follows is on explaining the logic and organization of this type of learning.
Page
40
To be continued.
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
From Aristotelianism to Existentialism: the Problem of Being
Page
41
Author: Stanley Sfekas, Professor Emeritus of Philosophy and Religion at University of Indianapolis/Athens Campus
Being has been the central and dominating concept of twenty-five hundred years of Western philosophy. Ontology is the branch of metaphysics that concerns itself with the nature of being. In this sense it is at the core of metaphysics and is the central problem of philosophy. As Aristotle has put it: “That which now and always has been asked and now and always perplexes us is the question: ‘what is being?’ Aristotle did not use the word ontology, but called the study of Being: “First Philosophy”. The special sciences study Being “in some way”, το ον πως, whereas “first philosophy” studies being as being, being qua being, being as it is in itself; το ον η ον, or as Plato had put it before him, the being of being, το όντος ον. . First philosophy, therefore, is a science which is prior to all the other sciences and is therefore termed the science of sciences, επιστήμη επιστημών. The purpose of first philosophy, then, is to examine what there is, to ti esti. The whatness of a thing or its quiddity, its nature as a substance or essence, an ousia, was examined. First philosophy becomes an examination of the world and sets out to describe the familiar. In this sense, Aristotle’s ontology has been called descriptive metaphysics as opposed to speculative metaphysics which sets out to interpret the features of ultimate reality. One may ask what the purpose is in describing the familiar. If it is familiar, then we are already acquainted with it, are we not? The answer is that an examination of the familiar may prove surprisingly novel; the familiar may reveal heretofore hidden dimensions of itself. Indeed, the etymology of the Greek word for truth, aletheia, is “unhiddenness”. The truth is that which is not hidden, which is open to view and shines out , phainein, and is therefore a phenomenon, something which is seen and experienced, a phainesthai, which derive from phos, light. In this way, ontology was pursued by the phenomenological movement, by thinkers such as Brentano, Husserl, and Heidegger, who were seeking access to Being, to a radical level of experience, to the things themselves. What had been unproblematic for Aristotle, simply a description of the world around us, had become for modern philosophy an insoluble cluster of problems, a vexatious enigma consisting of the mind-body problem, the subject-object distinction, and the problem of solipsism. The starting point of these difficulties is the philosophy of Descartes with its methodological skepticism and hyperbolic doubt. Searching for a solid foundation for a method of inquiry, a ground of certainty or indubitandum, Descartes found himself in a position where he could only demonstrate the certainty of his own consciousness, his “I think”, the cogito. But how could he demonstrate the existence of his own body, of the physical world, and of other minds, if the only certainty was his thoughts. This cleavage between ego and world riddled modern philosophy until the challenge was met by phenomenological ontology. 2 For Heidegger, the solution to the problem lies in re-examining
Page
42
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
the point of departure. Here Heidegger is influenced by Husserl who like Descartes attempted to find certainty for philosophy and found it also in the Cogito, in the indubitable ‘I think’. But at this point Husserl breaks with Descartes. Husserl denies that Descartes’ Cogito established the certainty of a thinking substance, but only the certainty of consciousness. Moreover, says Husserl, consciousness is always of something, it is intentional, it is directed toward an object. The foundation on which knowledge rests is thus not the certainty of Descartes’ thinking substance, which is separate from the objects in the world, whose existence and nature remains questionable. Husserl’s foundation is consciousness and its intended objects; consciousness is not separate from the world but joined to it by intentionality. Heidegger takes from Husserl’s complex and formal philosophy the view of consciousness as intentional, a consciousness of something other than itself which it intends, to which it refers; and thus the conception of consciousness as relating to the world through its intentionality. For Heidegger, conscious existence is being-in-the – world; one does not begin from the standpoint of the ego but from the fundamental standpoint that man inhabits the world. Man finds himself ‘thrown’ into the world, finds himself in an already structured world with things ready to hand. An individual finds himself born in a specific historical and geographical milieu, dropped there as if from above. The investigation of Being must begin anew, Heidegger states, for the great tragedy of Western man is what he calls the Fall of Being, which is of biblical proportions, like the fall of Adam. Ever since the Greeks, Western man has lost contact with the nature of Being. The Greeks were closest to it, especially Parmenides, but the fundamental error in man’s relation to Being is a “turn’ away from it to the notion of Being as a thing, a reification of Being. “ Being is not a thing,” Heidegger keeps reminding us. Kant had said that the scandal of philosophy is that it has never succeeded in demonstrating the existence of an external world. The real scandal, Heidegger maintains, is that philosophers should continue to attempt such a demonstration, as if in answer to a genuine problem, instead of realizing that the problem only arises within an ontology that renders a solution to it impossible. As soon as we ask what it is that is demanding a proof of the external world, we see at once, according to Heidegger, that it is already a being-inthe-world. Only the impossible ontological presumption that questions about the external world could be asked by an isolated self enables the empiricist to suppose that the existence of the world could ever be a real problem. When man sets out to study Being, he notices that he is a being like all the other things out there. However, he is uniquely the one being for whom being is an issue. Man is the only being among the many beings that asks: “What is Being?” In this sense, whereas man and the other things are all beings, all ontic, only man is a being which, in addition to being ontic, is ontological. To be ontological is to be concerned with the question of being—not just to be, but to be a being for whom Being is an issue. The unique distinguishing feature of man is his existence which is characterized by his concern with being. The starting point of ontology, then, must be the features of man’s existence, an investigation of the ontological before there can be an investigation of the ontic. For the features of existence must be understood in order to understand man’s condition as a Being-in-the-world. Ontology therefore is necessarily an ontology of existence, a philosophy of existence. This puts man squarely in the center of things after the great speculative Hegelian systems of philosophy had relegated man to the periphery. The centrality of existence becomes a theme for literature after the excesses of the Romantic period. Heidegger’s seminal work Being and Time is an ontology of existence. And Sartre’s work Being and Nothingness is a
Page
43
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
response to Being and Time. 3 . Heidegger takes as his point of departure a passage from Plato’s Sophist—a passage which he translates as follows: “For you have long been aware of what you mean when you use the expression ‘being’. We, however, who used to think we understood it, have now become perplexed.” Heidegger agrees with Plato that everybody must in some sense know what he means when he says of something ‘it is’. But philosophy, Plato says, has become perplexed about the meaning of Being.. It is that perplexity which Heidegger hopes to understand and to resolve. Philosophy, he argues, must return to the problem of Being, a problem which Plato himself put fatally in the wrong light in so far as he identified Being with the Forms. For Heidegger, man’s existence is ontological. This is because man is a being that not only asks what is being and for whom being is an issue, but the being that is aware of Nonbeing. Man is a being that must die. Man is a being that knows that it must die. Therefore man is not only a being for whom Being is an issue but for whom Nonbeing is an issue. And not only is existence of concern to man. But it is so because of the everpresent possibility of nonexistence. As Heidegger puts it, Man is a “Being-towardsdeath”. This means not only that man must die but that he can die at any time. That he must die is his finitude. That he can die at any time is his contingency. Finitude and contingency taken together are the features of Being-toward-death. But man cannot stare death in the face. It is like staring into the sun. He will surely be struck blind. No, man averts his gaze. The truth causes dread and angst, what Kierkegaard called fear and trembling, and the sickness unto death. Anxiety is unfocussed fear, fear without a specific object that is the source of it. This metaphysical anxiety drives man into a modality of retreat from the truth which takes the form of triviality, of unthinkingness. Man falls back on mechanical behavior and idle talk to allay his anxiety. This is inauthentic existence. But occasionally circumstances intrude upon this dynamic, a death of a significant other perhaps, or a life threatening illness may cause a person to confront himself, to confront the void. Authenticity would take the form of the individual’s asking himself: “In view of the fact that I must die, and I can die at any time, what meaning can I give to my life?” That is to say, in view of the finitude of existence and its contingency, life can only have the meaning I myself give to it. Hence to ask what is the meaning of life is the wrong question. I can only ask what meaning can I give to it? Only then have I entered into authentic existence. At this point the question of ultimate reality is raised. Ultimate reality often refers to God. Heidegger calls his philosophy of existence: a temple without a shrine. The shrine is supplied by the individual if he chooses to posit it, if he chooses to make a leap to faith. In that sense his ontology of existence leads to a pre-religious state which may or may not be taken further by the individual in his ultimate subjectivity, as Kierkegaard had put it. Jean-Paul Sartre chooses not to take it. “We have lived through Auschwitz, we are no longer naïve” he says about religious belief. “No one lives there any more” is his literary echo to Nietzsche’s “God is dead.” But Sartre does take from Heidegger the basic distinction between the world of conscious being and the world of things; the concept of being thrown absurdly into existence; anguish and nothingness; the distinction between authentic and inauthentic existence; the distinction between facticity and transcendence; and the concept of man as making himself by having projects into the future. Sartre takes the standpoint of phenomenology, which rejects the endeavor of speculative metaphysics to inquire into the nature of ultimate reality. It rejects as unattainable the ideal of philosophy which Hegel represents, the ideal of achieving a unified view of the world out of theory of knowledge, the natural and social sciences, history, politics, religion, and art.
Page
44
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Phenomenology rejects all forms of empiricism as well. Phenomenology for Sartre is the modest study of phenomena, of appearances in 4 relation to the structures of human consciousness through which they appear to us as they do. Sartre investigates being as it appears to human consciousness. Sartre agrees with Husserl’s view of consciousness as intentional, as intending or referring to an object. Consciousness is always of an object, says Sartre. Consciousness points to what is other than itself, to the whole world of things which are outside it and confront it as the ugly root of the chestnut tree confronted Roquentin’s consciousness, in Nausea.) In itself, says Sartre, consciousness is empty, nothing; it is a transparency, existing only as consciousness of some object. But Sartre agrees with Descartes that consciousness is always consciousness of itself; to be aware of an object is to be aware of being aware—or else I would be unconscious of being aware, and this would place consciousness in the power of the unconscious and of Freudian determinism, which rob consciousness of its freedom and responsibility. Consciousness is thus the starting point of philosophy; consciousness is intentional; and transparent; a nothingness. How then does being appear to consciousness? There are two absolutely separate kinds of being, two regions of being which appear with within consciousness. There is the being of myself as consciousness and the being of that which is other than myself, separate from myself, the objects of which I am conscious. This opposing region of being, the being of the objects of consciousness, the being of existing things—a pebble, a chestnut tree.. The things which are the objects of consciousness we regard as independent of consciousness, as independently real. Things are subject to causal laws and are causally determined to be what they are. They simply exist solidly, massively as what they are, like the root of the chestnut tree. Sartre calls this region of being being-in-itself, or the in-itself, en-soi. Conscious being Sartre calls “being for-itself”, or the for-itself, pour-soi. To be a conscious being is to be aware of a gap between my consciousness and its objects. It is to be in the world, and yet to be aware of not being one of the causally determined objects of the world. It is to be aware of a distance, an emptiness, a gap that separates me from the region of things. Sartre then argues that thee is such a thing as nothingness in the world and that it rises solely in relation to conscious being: it is only through conscious beings that nothingness enters the world. T o be a conscious being, to be a being foritself is endlessly to bring nothingness into the world of being. What is Sartre up to? Sartre is trying to shed light upon the human condition and to show the crucial differences which separate conscious being from the causal deterministic order of things. In contrast with beingin-itself, conscious being is the realm of being which has the power to separate itself from its objects, to distinguish itself from the realm of things , to question, to doubt, to entertain possibilities, to be aware of lacks. But all of these— separating, distinguishing, raising questions, having doubts, thinking of possibilities or deficiencies—introduce a negative element into the world. They involve what is not, or nothingness. It is thus only in the distinctive capacities of a conscious being, a being for-itself, that you can think of what you lack, do not have, and what your possibilities are. Only as a possible being can you be dissatisfied with yourself, and desire not to be what you are now, and desire to be what you are not. This is the meaning of Sartre’s starkly contrasting definitions of being in itself and being for itself: Being in itself is what it is….the being of for-itself is defined, on the contrary, as being what it is not and not being what it is. 5 In all of these capacities on your part—your awareness of lacks, possibilities, unsatisfied desires, expectations of the future—you have been conscious of what is NOT the case, what is
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Page
45
NOT present, what is NOT actual. You have been negating what is. And so, says Sartre, you have brought negation into the world. Sartre offers the now famous example of coming late to an appointment with Pierre in the café. To ask: is Pierre in the café? -- Will he have waited for me? -- is to open up the possibility of his NOT being there. It is again to introduce the notion of what is NOT the case, the notion of negation or nothingness. The café is full of being. But the massive solid being of the café is reduced to a mere background for the figure of Pierre that he seeks. The being of the café is made into nothing, it is negated, nihilated by the question: Where is Pierre? The judgment “Pierre is not here” introduces absence, the non-being of Pierre, nothingness, into the café. The necessary condition for our saying “not’, says Sartre with poetic intensity, is that non-being be a perpetual presence in us and outside of us, that nothingness haunts being. Moreover, says Sartre, nothingness, negation, nihilation is the basis of all questioning and of all philosophical or scientific inquiry. In asking any question about the world, the questioner is detaching, dissociating himself from the causal series of nature, the world of things. Only conscious being has the capacity to withdraw from the bare existence of things in the causal order, the capacity not to be part of that order—and introduce a gap, a void, a nothingness between consciousness and the realm of things. And so Sartre is able to make his dramatic conclusion that it is through man that nothingness comes into the world of being. Man presents himself says Sartre as a being who causes nothingness to arise in the world. “Man secretes his own nothingness.” At the same time, this nothingness is human freedom. To be a conscious being is to be free—free in relation to any particular object of consciousness; free from the causally determined world of things, free to negate –we are always free to say no. There is no difference between the being of man and his being free. Consciousness is totally free, undetermined and thus spontaneous. Since I am totally free my past does not determine what I am now, and what I am now does not determine my future. I am totally free, and thus I experience anguish at the giddy prospect that I am therefore also totally responsible. Sartre’s ontology constitutes a contribution and an advance on the classical free willdeterminism argument. The whole of Being and Nothingness can be seen as a cogent defense of freedom as the essential characteristic of human beings. One might have expected existentialism, stressing as it does the uniqueness and irreplaceability of the individual, to have been much exercised about the problem of his final destiny. But this is not so. It is typical of this stance to see death as final. We have already seen the important part played by death in the thought of Heidegger and Sartre. For them it is death above all that constitutes human finitude, and its prominence in their thinking lends a somber tone to their philosophies. It seems clear, however, that this question of the destiny of the individual is inseparable from the question about ultimate reality. If the universe is indeed absurd and godless, then there is no final destiny for the individual. But if the universe is a meaningful process in which God, Transcendence, or Being is realizing creative possibilities in finite beings, then it is reasonable to hope that whatever of value is thus realized will not finally be lost.
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
ARISTOTLE HERITAGE AND EUTHANASIA - A Systematic Study of Ethics As an Effort to Understand the Virtue Author: ANDRI AZIS PUTRA, M. Phil, Lecturer and Secretary of Office of International Affairs at Universitas Proklamasi 45 Yogyakarta – Indonesia. Abstract: Euthanasia is one of the modern ethical problem that got a lot of attention in recent decades. Questions about the legality of the law over euthanasia is certainly requires in-depth study in the field of ethics. As other thorny ethical issues, euthanasia is always discussed on at least two opposite sides. So it needs a basic explanations about the issues and agree on a core definitions for euthanasia. Virtue Ethics as one of the oldest branches of ethics in the history of human life becomes the last hope to reconcile the dispute concerning the validity of the implementation of euthanasia. As the beginning of everything, Aristotle became the most influential figure in establishing the role of primacy. Although in the discussion as a whole, the role of Aristotle more accurately described as a historical figure for the philosophers who come and inherit his thoughts. Aristotle, by virtue ethics that are passed into the hands of humans today, is expected to explain and provide solutions to the problem of euthanasia, which until this moment still shake the stage of human morality.
Keywords: Aristoteles, euthanasia, virtue ethics, humanity.
Page
46
Check text here. (click)
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Bioethical Issues FDA Bans Micro-Sort No Sex Selection Through Sperm Sorting Anymore Author: Professor Edgar Dahl, PhD, Institute for Medical Ethics, University of Muenster, Germany
In April 2011, the American Food and Drug Administration has forced the Genetics and IVF Center in Fairfax, Virginia, to stop offering MicroSort for family balancing. MicroSort is a device that allows the separation of X- from Y-bearing sperm. Thanks to MicroSort more than one thousand couples have been able to have a baby of their choice. These couples include those who were at risk of transmitting a sex-linked genetic disorder as well as those who, say, after having three or four boys were longing for a girl. Check text here. (click)
Mejoramiento deportivo (Sport Enhancement) Vs. Doping Una mirada desde el principio bioético de la justicial
Page
47
Author: Henrry Caro Mgr. en Bioética, Mgr. en Educación y estudiante del Doctorado en Educación de la Universidad Pedagógica Nacional Colombia.
RESUMEN El objetivo de este artículo, es abordar los dilemas bioéticos generados entre el mejoramiento deportivo (Enhancement Sport) y el Doping a partir del Principio Bioético de la Justica. Para iniciar, se efectúa una revisión de estos conceptos, identificando semejanzas y diferencias, haciendo evidente que la línea que los separa es tenue, ya que ambos buscan
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
aumentar las capacidades físicas y psicológicas de los deportistas, tratando de potencializar al máximo su desempeño atlético. Con respecto al denominado mejoramiento deportivo, (Enhancement Sport), se hace explícito su origen, ligado al Enhancement Human que tiene como objetivo la mejora humana. En cuanto al Doping, el rastreo partió de las directrices de la Agencia Mundial Antidopaje (AMA), y de las diversas posturas tanto a favor como en contra de su implementación. Luego se analizó la posición de la Bioética, desde el principio bioético de la justicia, dado que quienes tienen los recursos pueden acceder a las bondades del mejoramiento deportivo (donde los deportistas ricos…también podrán ser más ricos…genéticamente), mientras que los demás atletas, se tendrán que conformar con la lotería genética. Para concluir, se explicitan algunas razones contra la falacia de la igualdad de condiciones en las competencias del deporte de alto rendimiento contemporáneo. Palabras claves: Mejoramiento deportivo, Doping, Bioética, Principio bioético de la Justicia. Check text here. (click)
La Bioetica ha la propria genesi nel Buddismo? Author: Prof. Dott Luca Scotto di Tella de' Douglas, MD (AM), OMD, ND, Ph.D., D.Sc. D.Lit.,
Page
48
Direttore del Centro di Bioetica della Nobile Accademia di Santa Teodora Imperatrice, Presidente Internazionale, Magnifico Rettore della A.S.A.M. University, Direttore del Centro di Bioetica e Diritti Umani della “The International University Saadaud", Presidente della J.S. Bach Academy of Music, Arts, Letters and Sciences, Professore di Bioetica e Professore di Bioetica Clinica, Roma, Italia Una Scienza Interdisciplinare e Multidisciplinare giovane come la Bioetica, circa 40enne, sovente poco conosciuta dai non addetti ai lavori, spesso viene conosciuta per le sue espressioni più famose, ad esempio per le generalizzazioni pro life, pro choice, pro abortion (o pro death, laddove sì parla non di aborto procurato ma di eutanasia). La persona che un poco si addentra entro la nostra materia di studio conosce subito che vi sono due grandi indirizzi ideologico-politico-filosofici posti in antitesi l’uno all’altro, quello della Bioetica Laica e quello della Bioetica Religiosa, che il più delle volte coincide con quella Cattolica Apostolica Romana, magari “Sgrecciana”. La prima rivendica una autodeterminazione troppo spesso cinica e
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Page
49
menefreghistica, abiofila, la seconda, per contro, essendosi formata all’interno di una plurisecolare Filosofia e Teologia Morale è biofila ergo per la difesa del principio di sacralità della vita. Quello che i più non sanno, è che non soltanto esistono, da qualche tempo, studi di Bioetica riferibile a grandi Religioni Acattoliche ed Non Cristiane (Bioetica del Protestantesimo, Bioetica Cristiano Ortodossa, Bioetica Islamica, Bioetica Giainista, Bioetica Induista, Bioetica Sikh, Bioetica Confuciana, Bioetica Taoista, Bioetica Buddista) ma che addirittura l’inizio della Bioetica può addirittura risalire non all’ambito Cristiano, come si è soliti affermare, ma all’ambito Buddista. Quando l’Etica Non Violenta germoglia vivificante entro il cuore di una persona, si hanno meravigliosi risultati. “Dio è Amore” (I Giov. 4,8). E’ questa l’affermazione centrale del Cristianesimo, una affermazione che ci fa intravvedere il mistero di Dio e rischiara il senso dell’intera esistenza. La Violenza, la smania di possesso, il desiderio e la volontà di soggiogare popoli, la brama di dominazioni, li troviamo ovunque nel mondo, in tutte le Culture e, soprattutto, in tutte le epoche. In India, ad esempio, quando la Filosofia di Amore e di Non Violenza del Budda raggiunsero un Sovrano assoluto come Ashoka, non soltanto mutarono radicalmente questo Re ed Imperatore, ma persone ed animali ne gioirono, d’altronde Violenta nemo imperia continuit diu, nessun Impero conquistato e retto con la violenza è duraturo (Seneca, Troad., atto 2, scena 2, vers. 158). Nel Testo Buddista “Dhamika Sutta” (pâli, in sanscrito “Dhammika Sûtra”, cioè “il Sûtra di Dhammika”) estratto dal “Suttanipâta”, che è una raccolta di Aforismi, al Capitolo II, verso 19 è scritto: “Non uccida egli essere vivente, né lo faccia uccidere, e nemmeno approvi che altri lo uccidano; essendosi frenato dal danneggiare tutte le creature, sia quelle che sono forti come quelle che tremano nel mondo”. Se il Cristianesimo ha avuto il Suo Costantino, il Buddismo ha avuto l'Imperatore Ashoka, il Terzo Sovrano della Dinastia dei Maurya, figlio di Bindusâra, che regnò dal 272[1] al 232 a.C. su tutta l'India assumendo pure il titolo Regale di “Devanampiya Piyadasi[2]” che significa “il Beneamato degli Dei ai quali guarda con affetto”. Ashoka nacque attorno al 304 a.C. e divenne Sovrano o dopo la morte di Suo Padre, Bindusâra. Durante almeno due anni di Guerre per la successione, almeno uno dei Fratelli di Ashoka persero la vita. Nel 262, otto anni dopo la Sua incoronazione, le poderose Armate di Ashoka attaccarono e conquistarono[3] Kalinga[4], un fertile e ricco Paese situato fra il Godavari ed il Manhandi, corrispondente all’attuale Orissa, India Orientale, abitato da gente fiera, Patriota e libera, che non intendeva sottomettersi all’Imperatore. La perdita di vite umane causate dalle cruentissime battaglie della Guerra del Kalinga, rappresaglie e deportazioni che ogni Guerra porta con sé, scioccarono talmente tanto nella loro orrenda e cruda realtà il Sovrano (ci furono almeno 100.000/150.000 morti, fra civili e soldati, 150.000 feriti e migliaia di persone deportate e ridotte in schiavitù, 10.000 morti fra i soldati di Ashoka), tanto che nel Suo cuore si sviluppo, anche a seguito del contatto con l’Etica Buddista, l’idiosincrasia con la Violenza e conseguentemente la personalità del Sovrano mutò completamente ed in meglio, dal buio alla luce. Ashoka, che guidava personalmente la propria Armata, composta da quel che sappiamo da 60.000 uomini della Fanteria, 1000 uomini montati a Cavallo e ben 700 elefanti dotati di corazze e uomini sopra di essi, dopo avere visto con i propri occhi, il post battaglia, il campo di battaglia grondante di sangue e dal quale pervenivano urla e pianti, sopra il quale si aggiravano già i rapaci, disse a sé stesso, secondo quanto pervenutoci:
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
“Che cosa ho fatto! Ho vinto e soggiogato un piccolo Regno indipendente, ma a quale prezzo! Quanti morti fra umani ed animali, quanta sofferenza, quanti orfani e vedove ho fatto piangere….”. La vittoria gli arrise, ma a prezzo dei soliti orrori della guerra: centinaia di migliaia di vite sacrificate; donne vecchi e fanciulli trascinati prigionieri come mandrie; incendi, rapine, stupri, fame, carestia, pestilenze; ed urla, urla, urla, lacrime, lacrime, lacrime. Un sentimento di profonda pietà, cui non tardò a seguire un cocente rimorso, s’impadronì dell’Imperatore. Ashoka trionfante si vergognava del suo trionfo e dell’allargamento dei confini del proprio Impero ottenuto a prezzo di tanto dolore umano. Un Monarca assoluto, padrone di far muovere ad un suo cenno Eserciti formidabili, ha la visione, ha la visione del dolore mondiale, se ne accora e domanda a sé stesso: “E se tutta questa mia potenza, invece d’adoprarla a conquistare altro territorio ed altri sudditi, io l’adoprassi a una conquista assai più meritoria e duratura, a quella cioè della Carità e della Pietà?”. Appunto questa domanda che Ashoka rivolgeva sé stesso costituisce il nuovo e miracoloso fatto storico che non ha riscontro o almeno pallidi riscontri, negli Annali degli altri Paesi. Una conquista fortunata invece di alimentare, come di solito accade, l’ambizione del conquistatore, la spegne nel caso di Ashoka e fa divampare la fiamma dell’Amore e della Compassione. Nello stesso anno Ashoka si fa Laico Buddista per poi entrare nell’Ordine in qualità di Monaco due anni dopo. Un Monaco Buddhista resse quindi l’India dal 259 al 232 facendosi banditore della Legge Morale predicata dal Maestro, proteggendo la vita degli esseri anche nelle Sue più umili manifestazioni, curando che ogni uomo compisse il proprio dovere, esortando alla tolleranza religiosa, seminando il Paese d’Istituzioni Caritatevoli d’ogni genere, inviando Apostoli del Nuovo Verbo di Verità e di Bontà a tutte le Genti. Il miracolo di sapienza e di santità avveratosi nella sovrumana persona del Buddha provoca, a distanza di due secoli, il miracolo politico incarnato dall’Imperatore Ashoka, Monaco Buddista e insieme Governatore dal ferreo polso.
Page
50
Dopo la Guerra, infatti, Ashoka dedicò il resto della Sua esistenza terrena all’applicazione dei principi Buddisti nella Amministrazione del Suo vasto Impero. L’antico Poeta Pindaro infatti espresse in greco che “Per chi è inesperto la guerra è cosa dolce”, proseguendo che chi sa cos’è la guerra l’affronta con il terrore, tanto che anche i latini solevano dire che “inexpertis enim dulcis est pugna” (dolce è la battaglia per chi non ha esperienza). Grazie ad Ashoka il Buddismo si diffuse al di fuori dell’India tramite Missionari (in pāli “Dhammadûta”) e i primi monumentali omaggi artistici al Signore Budda cominciarono ad edificarsi (ad esempio edificò ben 84.000 Stūpa, cioè Reliquiari). Asoka morì nel 232 B.C. nel 38° anno del Suo Regno L’Imperatore Ashoka raccomandò nei Suoi Editti in più lingue (come per la Stele di Rosetta di ambito egiziano) scolpiti su rocce e su colonne, in India, Nepal, Pakistan ed Afghanistan di seguire l'Etica del Budda (ad esempio abolendo la caccia reale e vietando pure di uccidere gli animali al popolo), vantandosi anche in una iscrizione, di aver fatto conoscere questa Dottrina della Non Violenza, per mezzo di Ambasciatori, ai Sovrani Greci di Epiro, Macedonia, Siria, Egitto e Cirene e financo ai Sovrani di Asia Centrale e di Burma (attuale
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Birmania). La Ruota del Dharma (“Dharma-Chakra” in sanscrito o “Dhamma-Chakka” in pāli), cioè della Legge, simbolo del Buddismo, raffigurata a Sarnath per volere di Ashoka è talmente importante da essere stata inclusa nella bandiera nazionale dell’India da parte del Governo di questa Repubblica. Il figlio di Ashoka (secondo altri testi invece il fratello minore), il Venerabile Arahat (Santo) Mahinda (pāli, in sanscrito Mahendra), convertì il Re Devānaṁpiya Tissa e la Regina Anisha di Ceylon, conquistando così l'Isola alla Fede (nel Dharma) che ha conservato fino ad oggi. Sotto Ashoka addirittura apparvero i primi Ospedali, non solo per gli Umani ma anche per gli animali, cioè Ospedali Veterinari, si costruirono pozzi e cisterne ed Ashoka stesso divenne prima quasi Vegetariano, poi strettamente Vegetariano, per ragioni di coerenza non violenta, al pari di un qualsiasi Monaco osservante. E’ curioso osservare che nel Protestantesimo del Buddismo giapponese, la Morale si vada rammollendo. Una donna che non può o non vuole portare avanti la gravidanza, troverà conforto dai Monaci (i cosìdetti Bonzi) che la spingeranno a pagare delle Cerimonie (una sorta di Messe) di suffragio per l’anima del figlio ucciso e respinto (auri sacra fames), con preghiere, incenso, dedicate soprattutto al Santo Jizō (in sanscrito Ksitigarbha), protettore dei bambini, soprattutto dei bambini morti, compresi quelli appena nati o quelli non ancora nati, abortiti, patrono dei viaggiatori, a comprare una statua del santo, solitamente in pietra alla quale offrire fiori, incenso e preghiere, trovando così anche conforto psicologico. La Cerimonia riguardante le scuse e le preghiere offerte ai feti abortiti si chiama in giapponese “Mizuko kuyō” (水子供養, letteralmente offerta ai bambiniacqua).
[1] Per altri Studiosi dal 274 al 232 a.C. [2] Piyadasi. Titolo Regale che nella lingua usata dal Sovrano poteva essere anche tradotto come “di aspetto benevolente”. In sanscrito “Priyadarsin” e nel greco di Kandahar, allora chiamata Arachosia, “Piodasses”. [3] Conquista. Il Fondatore del Buddismo disse: “La sola conquista che porti la Pace, è la conquista di sé; L’odio non è mai placato con l’odio, ma è placato dalla gentilezza. Questa è una Verità Eterna: si possono conquistare milioni di uomini nelle battaglie, ma chi conquista sé stesso, solo un unico uomo, è il più grande conquistatore”.
Page
51
[4] Kalinga. Era per taluni Studiosi un Regno molto Democratico e Libertario, fortissima potenza marinara commerciale e mercantile, per altri era una Repubblica Aristocratica (un pò come la Serenissima Venezia) dell’India Centro Orientale che comprendeva gran parte del moderno Stato dell’Orissa cosìccome le aree del Nord dello Stato confinante delll’Andhra Pradesh.
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Political Issues Il totalitarismo di Lenin e Hitler nella riflessione di Luciano Pellicani
Author: Giuseppe Gagliano, PhD, Il Presidente della "Centro Studi Strategici Carlo de Cristoforis", Como, Italia
Abstract: Come scrive S. Zweig in Il mondo di ieri la fede illuministica in un “progresso ininterrotto e incoercibile” fu distrutta dal Primo conflitto mondiale che inaugurò, secondo le parole di Luigi Fenizi, il “secolo crudele”. Un secolo in cui il mondo è stato radicalmente trasformato e milioni di uomini sono stati brutalmente uccisi nel nome di valori contrari a quelli dell’illuminismo. La società dei diritti è stata rasa al suolo tanto che Benedetto Croce, riflettendo sull’ideale di morte che aveva contraddistinto nazismo e comunismo, ha fatto riferimento alla figura dell’Anticristo, il quale distrugge per il piacere di distruggere innescando un vertiginoso processo in cui “il negativo vuole comportarsi come positivo ed essere come tale non più creazione ma (…) dis-creazione” (B. Croce, L’Anticristo che è in noi). Nazismo e comunismo, benché proponessero l’uno un ideale perverso (il dominio di una razza sulle razze inferiori) e l’altro un ideale “generoso” (rendere gli uomini fratelli), hanno provocato nei fatti gli stessi orrori, macerie materiali e morali e una mole smisurata di morti. Sia Lenin che Hitler hanno lasciato un’eredità totalmente negativa.
Page
52
Check text here. (click)
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Meta-Philosophy of New Global Era Integration of philosophical worldviews is an important part of contemporary world development. The principle of relativity of any worldview determines limits for its “working zone”. Finding basic common components, figuring classification models, taking into account different approaches and the world’s philosophical inheritance makes a strategy for building united worldviews. ***** Author: Marina P. Bonser, PhD, Founding Director "Global Thinking World" , A member of UNESCO Open Educational Resources & US Partnership of Education for Sustainable Development
Page
53
The 21st Century is the beginning of the New Era of integration of processes in the world, which appear in globalization and internationalization of cultures, technologies, businesses, and education. Modern world languages, religions, and philosophical views have also started to change toward integration to keep up with changes in life. Communication strategies of representatives of different groups are changing from fighting over their differences in views into building connections between them. Remember the legend of blind men arguing over the definition of an elephant? If instead of arguing they collaborated in analyzing and summarizing their views, they all would have enriched each other’s worldviews and eventually have come to the definition closest to the reality. Contemporary strategies of communication and team work can help any team in the process of integration of their worldviews. Imagine different groups of people at the different viewpoints in the same valley. They all will agree on the view of the sun, clouds, and sky, and they all feel the same gravity. They all will see creeks, lakes, mountains, trees, and meadows but will disagree on their locations and sizes in their sceneries. Flora and fauna in one place might be partly or completely different for different groups which are located near the lake, in the forest, on the slope of the hill, or on the top of the mountain. Communication and collaboration is the way they all can have the whole picture of the valley closest to the reality. At the next step in broadening and deepening their worldview they will learn to understand people in different valleys who see different lakes, mountains, and hills, and then understand people who see different landscapes like oceans and seas, cities, and even different views of the sun in the sky, different environments, different cultures, and so on, up to different gravities. This is a great model for the understanding of differences in philosophical views and the principle of their relativity which means understanding that any worldview is relative and has a “working zone”, a limited conditions where it works well.
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
Different philosophical schools can also find their “location” in the process of their integration by analyzing their “worldview landscapes” in comparison to others, finding common basic components, or “bricks” of their different “buildings”. Discovery of electrons and protons was a base for understanding the nature of chemical elements and their relations in the periodic table. Finding basic common components in worldviews (paradigms) will help organize them in a system similar to Mendeleev’s Periodic Table of Elements where each worldview will have a certain place. Perhaps it is also possible to assemble a biological map of all types of beings which organizes perfectly all types and families based on deeper level structures like DNA information. We don’t know yet if it is possible to find principles for assembling a Meta philosophical Map of Worldviews in only one way just like the Periodic Table of the elements, but it is worth a try to look for united worldview approaches, not just for building a better model of the world but for increasing understanding and peace in the entirety of humanity. Any united worldview might integrate oriental and occidental, traditional and modern views, also combining scientific and artistic approaches of understanding the world. In different united worldviews, types and families of worldviews can be organized by different principles. Every united worldview is also relative and limited just like a model of the valley landscape built by different viewers from different points of the valley might not work even for another valley and definitely not for completely different environments. A strategy for building a united worldview: 1. Finding a common base everyone agrees on; 2. Overseeing the whole picture of connections between considered worldviews and figuring classification options of differences by a degree and a type of difference. 3. Exploring how figured classification works for assembling and placing new worldviews. A core question of any worldview is existence of a source of life/world. In searching for a united worldview, it will be useful to find a “common denominator” in a definition of religion which would include all possible answers to this question. Let’s define religion as an organized worldview based on belief in one or multiple sources of the world’s creation and evolution, with the description of the entire process of how the world evolves, and with a set of ethical rules and instructions on human life purpose and activities.
Page
54
Such a definition will include religions which fit a traditional definition based on beliefs in god(s), and also all kinds of agnosticism. (Different kinds of denial of god’s existence are still beliefs; those of them which are organized in the worldview will fit into this definition of religion.) Let’s consider relations between opposite “poles” of answers to the question of the existence of god. Global Systems Thinking gives an integrated approach on eternal debates over god’s existence. The more complex and sustainable any living system is, the higher its ability to reflect the world. Gaining this ability grows along with gaining a complexity of inner structure for a better ability to live. It grows along with arranging and adjusting outer connections for better
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
integration with the world for survival which makes this development sustainable. If we consider god as the pure consciousness of the world, the more complex a living system is, the higher consciousness it has for a better world’s reflection, world’s model assemble. According to Hegel, god implements itself as a visible (perceptible) world, natural and cultural/social, and continues to grow consciousness in world’s systems until eventually the world will be consciously integrated, so the god will return to itself. According to Dissipative System’s Theory, systems have a self-organizational ability which can be considered as a form of consciousness. This goes well with the above mentioned Hegel’s concept, and also with the scientific Theory of World and Life Evolution. Considering this old concept in a new systemic approach, god (pure consciousness, source of life and world) and its creation (any parts of the material world) are components of the “eggchicken” model in terms of non-existence of an answer for which came first. They both help each other to develop. This process is perfectly illustrated by an image of Tao sign. So, someone’s answer to the question of god’s existence will depend on which point of the process of world evolution a person wants to consider as the beginning of everything. In other words, for someone who is near the sun or another star the world consists of light and heat. For someone in space the world is extremely dark and cold, and somewhere between those worlds there are conditions for life in sentient forms which can host consciousness – a reflection of universal source. The understanding of relativity of any worldview and existence of limits of its “working zone” even on the level of core principles is the core principle in assembling united worldviews.
DEMOCRACY AND VIOLENCE AGAINST THE NIGERIAN CHILD: IMPLICATIONS FOR PUBLIC MORALITY, LEGAL FRAMEWORK AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT
Page
55
Author: Valentine Oyedipe, PhD Candidate, Department of Sociology, Usmanu Danfodiyo University, Sokoto, Nigeria, Member of the Carnegie Council for International Affairs Global Ethics Network
Abstract: The future of any nation lies a great deal in the manner the nation has been able to cater for its children. More significantly, in a democratic regime where government is by consent, accountability and majority rule, coupled with the minority rights being protected. There is no gainsaying the fact that a democratic regime is under obligation to protect
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
effectively the rights of its citizenry. However, the Child Rights Act (CRA) was enacted in 2003 by the National Assembly to protect the rights of the Nigerian Child and other related matters. The Act affirms that the interest of a child should be a paramount concern in all actions and protection and care of the child should be basic rights to ensure his well-being. Contrastingly, the Nigerian child has been subjected to both physical, psychological/emotional violent conditions at varying degrees by the significant and the generalized others; conditions that are antithetical to the actualization of full humanness and civilization of the Nigerian child. These violent conditions include among others poverty, nutritional deficiencies, child battering, child marriage, female genital mutilation/cutting (FGM/C), child trafficking, child abandonment, child rape and torture, child soldier etc. Consequently, this paper examines the nature/character and the dimension of violence against the Nigerian child in the nascent democracy and the level of the success made in the implementation of the Child Rights Act with a view to unravel the implications for public morality, legal framework and sustainable development in Nigeria.The paper recommends that the Nigerian child should be treated with dignity and be given opportunities to live and achieve his full humanness. Key word: child rights, democracy, public morality, sustainable development Check text here. (click)
Писано ћирилицом НОВА ГЕОГРАФИЈА ИДЕНТИТЕТА У ГРАФИЧКОЈ НОВЕЛИ ПЕРСЕПОЛИС МАРЂАН САТРАПИ
Page
56
Аутор: Немања Глинтић, докторанд, Harbin Normal University, China, Serbian Language Lecturer
Представити пословично незавидну позиција жена у Ирану није био основни циљ писања Персеполиса. То постаје јасно већ у Уводу у ком ауторка Марђан Сатрапи каже да јој је писање овe графичкe новеле било важно, јер је желела да деконструише традиционалну стереотипну представу о својој земљи о којој се „говори углавном у вези са фундаментализмом, фанатизмом и тероризмом“1. Осим тога, Сатрапи се у интервјуима често обазире на то да је погрешно довођена у везу са феминизмом, и да себе превасходно види као хуманисткињу. С друге стране, питање рода и разлике је
FILOZOFSKI POGLEDI ISSN 2466-3514 (online)
незаобилазно, јер је ауторка итекако свесна да је реч о проблему који, између осталих, и чини културни и верски идентитет земље у којој је рођена. Иако је дело подложно полемици и критици са становишта бројних савремених књижевних теорија које се баве проблемом идентитета (нарочито се као плодно тле ова графичка новела може указати савременим имаголозима), као релевантно, тумачење се указује управо у кључу феминистичке књижевне критике, и то оног њеног модернијег крила које иде преко гинокритике и гинезе, а које се тиче локационе феминистичке критике и могућих дискурса нове географије идентитета унутар којих се Сопство конституише. О овом приступу пише Сузан Стенфорд Фридман у тексту Преко рода: нова географија идентитета и будућност феминистичке критике, у којем истиче опасност од једностраних проучавања идентитета са становишта гинокритике и гинезе, за чије методе каже да су зашле у слепу улицу средином деведесетих година прошлог века, јер су оријентисане само на полне разлике и род као осу идентитета и тумачење бинарних опозиција задатих конституената. Род се не може узети као један и искључиви чинилац идентитета јунакиње, с обзиром на то да се Сопство непрестано конституише у флуидној интеракцији рода са другим чиниоцима (класом, националном и верском припадношћу, идеолошким опредељењем). Дакле, сасвим у складу са идејама Сузан Стенфорд Фридман, „ово кретање преко категорије рода не значи да ту категорију заборављамо, већ пре да јој се враћамо у новом опростореном смислу“2. Избор географског дискурса у тумачењу идентитета јунакиње Персеполиса указује се као важан превсаходно зато што наглашава „недостатак чврстог ослонца“ као и „непрестану промену флуидности“3, који и карактеришу услове у којима јунакиња одраста. У средишту графичке новеле је одрастање и сазревање Марђан, нараторке и јунакиње, обликовање њеног идентитета у геополитички, верски и културолошки различитим појасевима, на Средњем Истоку и у Европи. Структурно посматрано, прве две свеске Персеполиса описују јунакињино одрастање у теократском Ирану за време Исламске револуције и иранско-ирачког рата, до њене четрнаесте године. Трећа, бечка свеска, описује Марђанин живот у „световној и отвореној“ Европи од четрнаесте до осамнаесте године, а последња, четврта, враћа јунакињу измењену у послератни и апсолутистички Иран. У свакој од свезака затичемо јунакињу изглобљену из центра, без чврстог ослонца.
1Марђан Сатрапи, Персеполис 1, Фабрика књига, Београд, 2006, стр. 8. 2Сузан Стенфорд Фридман „Преко рода: нова географија идентитета и будућност феминистичке критике“, стр. 105.
Page
57
3Сузан Стенфорд Фридман „Преко рода: нова географија идентитета и будућност феминистичке критике“, стр. 106.
Check text here. (click)