Energie by mr Supeley

Energie Project Algemene Vakken

4 BSO

Mr. Supeley Onze Jeugd Roeselare PAV

Energie

Inleiding

Energiebronnen

Energie door verbranding

1 Fossiele brandstoffen

a) Steenkool

Een stukje geschiedenis …

Hoe ontstaat steenkool?

Eens kende België een bloeiende steenkoolindustrie

b) Aardolie en aardgas

p 10

Hoe ontstaat aardolie?

p 10

Waar vind je aardolie en aardgas op de aarde?

p 11

Olie– en gasproductie in de Noordzee

p 14

p 16

Heb je nog energie over om te schrijven?

d) Hoeveel energie nog in voorraad?

p 18

Welke zijn de oorzaken van een steeds toenemend energieverbruik?

p 19

p 23

Milieuproblemen

a) Het broeikaseffect

p 23

b) Andere milieuproblemen

p 25

Zure regen

p 25

Smog

p 25

p 26

Duurzame energie

a) De zon als energiebron

p 28

Het zonnepaneel

p 28

De zonneboiler

p 28

b) Windenergie

p 30

Windmolenpark vóór Belgische kust

p 31

p 32

Waterkracht

De Yangtze: de drieklovendam

p 33

d) Kernenergie

p 34

Werking kerncentrale

p 34

PAV

Energie

Kerncentrales in BelgiĂŤ

p 36

Belgische uitstapwet

p 37

Kernramp nabij Tsjernobyl

p 38

d) Energieverbruik volgens de energiebronnen

p 39

p 40

Elektriciteit

Hoe wordt elektriciteit opgewekt?

p 40

Wat is vermogen?

p 41

Energiebesparende maatregelen

p 42

Passiefhuis

p 42

Verlichting: gloeilamp - spaarlamp - led

p 43

Schonere wagens

p 44

Energy

p 45

Bronnenlijst

p 51

PAV

Energie

Inleiding In het 3e jaar zagen jullie reeds het thema ‘Je bent wat je verbruikt’. Hierin kwam energie in al zijn vormen aan bod. In het 4e jaar gaan we er dieper op in. De oorsprong van fossiele brandstoffen, diverse milieuproblemen en alternatieve energiebronnen zijn nog maar enkele onderwerpen. Energie komt in alle vormen voor. We hebben energie nodig om te leven, werken en zelfs te ontspannen. Een wereld zonder energie is voor ons niet meer denkbaar. Energie kunnen we op verschillende manieren definiëren. Probeer hieronder een beknopte omschrijving te geven van energie met hetgeen je vorig jaar geleerd hebt.

Energie is ……………………………………………………………………………………………………

PAV

Energie

Energiebronnen Bekijk aandachtig de tekening op de volgende bladzijde en noteer de energiebron naast het juiste nummer: Werk per twee. 1. ………………………………………………………………………………………………………………… 2. ………………………………………………………………………………………………………………… 3. ………………………………………………………………………………………………………………… 4. ………………………………………………………………………………………………………………… 5. ………………………………………………………………………………………………………………… 6. ………………………………………………………………………………………………………………… 7. ………………………………………………………………………………………………………………… 8. ………………………………………………………………………………………………………………… 9. ………………………………………………………………………………………………………………… 10. ………………………………………………………………………………………………………………… 11. ………………………………………………………………………………………………………………… 12. ………………………………………………………………………………………………………………… 13. ………………………………………………………………………………………………………………… 14. ………………………………………………………………………………………………………………… 15. ………………………………………………………………………………………………………………… Geothermisch = ………………………………………………………………………………………… Uranium = …………………………………………………………………………………………………

PAV

Energie

PAV

Energie

Energie door verbranding 1 Fossiele brandstoffen a) Steenkool Een stukje geschiedenis … In de periode 1760-1830 werd handenarbeid in grote mate vervangen door machines en de huisnijverheid door fabrieksarbeid. Deze verandering in de industrie noemde men de Industriële Revolutie. Enkele grote uitvindingen lagen aan de basis van dit alles: In 1712 vond de Engelsman Thomas Newcomen de stoommachine uit, maar hij paste deze machine nergens toe. Pas in 1769 kwam de Schot James Watt op het idee om de stoommachine te gebruiken om machines aan te drijven. Men warmde water op tot stoom, de door die stoom opgewekte kracht deed een machine draaien. De energie, nodig voor het opwarmen van het water, gebeurde door verbranding van steenkool. In 1803 vond de Amerikaan Robert Fulton het stoomschip uit. Pas in 1807 voer hij met zijn stoomschip "Clermont" in de Hudsonbaai van New York naar Albany. In 1803 bouwde de Engelsman Trevithick de eerste stoomlocomotief. In 1814 reed de eerste stoomtrein "Rocket" van de Engelsman Georges Stephenson.

PE: leestekst ‘De stoommachine’

PAV

Energie

Hoe ontstaat steenkool? Bekijk de figuur hieronder.

Honderden miljoenen jaren was de aarde bedekt door moerassen en grote planeten.

100 miljoen jaar geleden werden die plantenresten bedekt door water en modder.

Stenen, modder, zand en klei zorgen voor druk en warmte waardoor diep onder de grond steenkool wordt gevormd.

Je ziet een bebost gebied dat overspoeld wordt door de zee. De planten en bomen sterven af en worden bedolven onder verschillende lagen ( zand + klei ) die de zee afzet. Door deze lagen wordt het afgestorven plantenmateriaal afgesloten van de zuurstof. Na verloop van duizenden jaren ontstaat uit dit plantaardig afval steenkool. Opdracht: Lees aandachtig p 6 & 7 en vul onderstaande tabel aan: Jaar

Uitvinding

uitvinder Thomas Newcomen

1769

Gebruikte de stoommachine om machines aan te drijven.

1803

Robert Fulton De eerste stoomlocomotief.

1814

PAV

Trevithick

De eerste stoomtrein â&#x20AC;&#x2DC;Rocketâ&#x20AC;&#x2122; rijdt.

Energie

Eens kende België een bloeiende steenkoolindustrie Hieronder zie je de toestand eind 1980. Noteer de twee grote steenkoolgebieden op het kaartje: Wallonië—de Kempen

Steenkoolwinning in België (x 1 miljoen ton) 1938 1950 1965 1974 1985 Kempen Wallonië

6,5 28

8 19

9,7 10

6 2

6,4 0

30 25 20 15 10 5 0 1938

1950

1965

1974

1985

Overtrek de productie in Wallonië met rood. Wat stel je vast? ……………………………………………………………………………………………………………………………… Overtrek de productie in de Kempen met blauw. Wat stel je vast? ……………………………………………………………………………………………………………………………… PE: internetopdracht ‘steenkoolwinning in België’ PAV

Energie

b) Aardolie en aardgas Hoe ontstaat aardolie? Miljoenen jaren geleden was een groot deel van het aardoppervlak met zee bedekt. In die zeeën leefden miljarden microscopisch kleine diertjes (= plankton). Bij het afsterven zonken deze organismen naar de zeebodem en stapelden zich op. Deze dierlijke resten werden bedekt door andere lagen (zie figuur). Daardoor werden deze dierlijke resten van de zuurstof afgesloten. Door de druk en de warmte van de bovenliggende lagen werd dit dierlijk afval omgezet in aardolie. In de loop van de tijd werden die aardoliehoudende lagen met andere lagen bedekt en geplooid of gebroken. Geleidelijk werden het zoutwater, de aardolie en de gassen uit de rotslagen geperst en kwamen in het voorraadgesteente terecht. Stilaan ontstond er een scheiding: het gas, dat licht is, bevindt zich nu bovenaan, daaronder de aardolie. Het zwaardere zoutwater bevindt zich helemaal onderaan.

Leisteen



Kleur de aardolielaag rood, de waterlaag bauw en de gaslaag geel.



Vul de lege kadertjes correct aan met: aardolie, aardgas of water

klei

PAV

Energie

Waar vind je aardolie en aardgas op de aarde? Zoek op in je atlas of op het internet en noteer de 3 landen die het meeste aardolie produceren. Gebruik recente cijfers.

Land

Aantal tonnen (1 ton = 1000 kg)

Uit welk jaar zijn je gegevens? ………………………………………

OPEC = Organisation of Petroleum Exporting Countries = organisatie van olie-exporterende landen Het is een samenwerkingsverband van 12 landen die olie uitvoeren. Deze groep kan de prijs van de olie op de markt bepalen door het aanbod te verminderen ( prijsverhoging) of te vermeerderen (prijsdaling). Dit fenomeen noemen we in de economie het principe van vraag en aanbod.

PAV

Energie

In alfabetische volgorde zijn de landen van de OPEC: Algerije

Irak

Qatar

Angola

Kuweit

Saudi-Arabië

Ecuador

Libië

Verenigde Arabische Emiraten (VAE)

Iran

Nigeria

Venezuela

De OPEC-landen kunnen reageren op bepaalde politieke situaties in de wereld, zoals in volgend krantenartikel verduidelijkt wordt. De Arabische landen die voortdurend in spanning leven met Israël gebruiken olie als wapen. Na de vierde Arabisch-Israëlische oorlog in 1973 leverden de OPEC-landen opzettelijk te weinig olie aan de bevriende landen van Israël waaronder de meeste Europese landen. Ze verhoogden de olieprijs. In januari 1974 lag de prijs meer als viermaal hoger dan in december 1973. Deze crisis betekende ook de start van een reeks autoloze zondagen. 1.

Wat gebruiken de Arabische landen als wapen?

………………………………………………………………………………………………………………………… 2.

Naar aanleiding van welke oorlog werd de olietoevoer afgeremd?

…………………………………………………………………………………………………………………………… 3.

Welke landen werden vooral getroffen?

……………………………………………………………………………………………………………………………… PE: atlasoefening de OPEC-landen PAV

Energie

Bekijk aandachtig onderstaande grafiek. Drie keer stijgt de olieprijs sterk als gevolg van een gebeurtenis in de wereld. Noteer 2 van deze gebeurtenissen op de juiste plaats naast het jaartal: 1990: ……………………………………………………………………………………………………………

1999: ……………………………………………………………………………………………………………… Kleur de grafiek van de olieprijs in het rood.

augustus 1990 Irak valt Koeweit aan

maart 1999 OPEC verlaagt de productie

Van de drie prijsstijgingen in bovenstaande grafiek is er duidelijk één die te maken heeft met het economisch principe van vraag en aanbod. Verklaar. ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………

PAV

Energie

Olie– en gasproductie in de Noordzee Onderzeese pijpleidingen Om aardgas uit velden die in zee liggen aan land te brengen, maken we gebruik van onderzeese pijpleidingen. In de Noordzee liggen meer dan 2000 km diverse pijpleidingen. Zo zijn er de leidingen Norpipe, Statpipe en Europipe die de velden van de Noorse aardgaszone verbinden met Emden,aan de Duitse kust. De Zeepipe voorziet sinds 1993 het transport van Noors aardgas tussen Trol (Noorwegen) en Zeebrugge. Later werd de Zeepipe ontdubbeld zodat er nu ook een pijpleiding in Duinkerken aankomt. Eind 1998 werd de Interconnector in dienst gesteld, een gasleiding tussen Bacton, op de Britse kust en Zeebrugge ( zie kaartje ). Hierlangs wordt het Brits aardgas naar Europa vervoerd en omgekeerd. Eind 2006 werd een tweede leiding ( de BBL ) tussen Bacton en het continent in gebruik gesteld. Welke gaspijpleiding transporteert er Noors aardgas naar Zeebrugge? ………………………………………………………………………………………………………………………… Welke 2 landen worden er met mekaar verbonden door de Interconnector? ……………………………………………………………………………………………………………………………

PAV

Energie

Plaats volgende landcodes op de juiste plaats op het kaartje in de cirkeltjes: BE

België

Groot-Brittannië

Noorwegen

Nederland

Denemarken

Duitsland

Kleur: 

de landen groen,



zee blauw,



de zonegrenzen in het rood,



leiding aardolie bruin,



leiding aardgas geel.

PAV

Energie

Heb je nog energie over om te schrijven?

De onvoltooid tegenwoordige tijd ( OTT )

DANSEN

INFINITIEF van het werkwoord

DANS

STAM van het werkwoord ( = infinitief - EN )

1ste persoon

………………………………………..

2de persoon

jij, je

………………………………………..

3de persoon

hij, zij, het

………………………………………..

1ste pers mv.

wij

………………………………………..

2de pers. mv.

jullie

………………………………………..

3de pers. mv.

zij, ze

………………………………………..

Vervoeg nu het werkwoord WORDEN

PAV

1ste persoon

………………………………………..

2de persoon

jij, je

………………………………………..

3de persoon

hij, zij, het

………………………………………..

1ste pers mv.

wij

………………………………………..

2de pers. mv.

jullie

………………………………………..

3de pers. mv.

zij, ze

………………………………………..

Energie

Uitzonderingen a) - jij, je - staat achter het werkwoord : geen - t ( Worden) ……………………………………………… jij vlug kwaad?

( Komen) ……………………………………………… je morgen? b) een bevel : geen - t ( Blijven) ……………………………………………… eens hier! ( Worden ) ……………………………………………… volwassen! Opdracht: vervoeg het werkwoord in de OTT 1. Het vele roken (schaden) ……………………………………………… de gezondheid. 2. De parketvloer (glanzen) ……………………………………………… als een spiegel. 3. De bediende (wenden) ……………………………………………… zich tot de directeur. 4. Waarom (antwoorden) ……………………………………………… hij niet? 5. Zus (komen) ……………………………………………… altijd te laat thuis. 6. (Worden) ……………………………………………… hij de nieuwe klasverantwoordelijke? 7. Hij (verbieden) ……………………………………………… hem te komen. 8. (Worden) ………………………………………………lid van onze club! 9. Door steenkool te verbranden (worden) ……………………………………………… er stoom opgewekt. 10. (Aanvaarden) ……………………………………………… hij het voorstel?

PE: werkwoorden vervoegen in OTT PAV

Energie

d) Hoeveel energie nog in voorraad? fragment You Tube: " Hubberts piek is bereikt: kennisdebat energievoorraden " (8 min.)

De olieproductie in de wereld heeft haar piek bereikt.

Voor oliewinning beschik je over 3 bronnen: 1째 de goedkoop te winnen olie, dit voor minder dan 20 dollar per barrel bv. de bronnen in het Midden -Oosten.

2째 je gaat veel dieper boren of teerzand afgraven hier is er nog zeer veel van maar het is veel duurder en milieubelastender

3째 synthetische olie maken uit steenkool of aardgas het is veel duurder en slechter voor het milieu deze vorm van energiebron wordt vooral in China aangewend; PE: oliereserves in Canada PAV

Energie

Welke zijn de oorzaken van een steeds toenemend energieverbruik?

Bekijk aandachtig de volgende 2 grafieken. Wat stellen de grafieken voor? Bovenste grafiek: ………………………………………………………………………………………………… Onderste grafiek: …………………………………………………………………………………………………

PAV

Energie

We bestuderen de grafiek van de bevolkingstoename. Wat was de wereldbevolking in 1960?

…………………………………………………….

Wat was de wereldbevolking in 2000?

…………………………………………………….

Uit de bovenstaande cijfers kunnen we besluiten dat in 40 jaar tijd de wereldbevolking ……………………………………………………. is. We kunnen deze stijging ook berekenen en uitdrukken in procent: verschil formule :

x 100 oorspronkelijk getal

Bereken nu procentueel de bevolkingstoename tussen 1960 en 2000. ……………………………………………………………………………………………………………………………… We bestuderen de grafiek van het olieverbruik . Wat was het olieverbruik in 1960?

…………………………………………………….

Wat was het olieverbruik in 2000?

…………………………………………………….

Uit de bovenstaande cijfers kunnen we besluiten dat in 40 jaar tijd het energieverbruik bijna ……………………………………………………. is.

Bereken nu procentueel de bevolkingstoename tussen 1960 en 2000. ………………………………………………………………………………………………………………………………

PE: Berekenen % stijging/daling PAV

Energie

Lees aandachtig volgende tekst. Tijdens de oorlog tussen Israël en de Arabische landen in 1973 steeg de olieprijs enorm. De reden was dat de Arabieren minderolie leverden aan de landen die bevriend waren met Israël. De oorzaak van de oliecrisis van 1979 ( ook wel de tweede oliecrisis genoemd ) lag in de onrust in het MiddenOosten waar de sjah van Perzië tijdens de Iraanse Revolutie moest vluchten om plaats te maken voor de islamitische ayatollah Khomenei. Het nieuwe regime zette de olie-export weliswaar weer in gang, maar bood een lager volume op de markt aan waardoor de prijzen stegen. Wat gebeurt er met de olieprijs als het aanbod vermindert? ………………………………………………………………………………………………………………………… Bekijk opnieuw de grafiek ( pag. 18 ) van het energieverbruik. Wat gebeurt er met het energieverbruik als minder olie op de markt komt? ……………………………………………………………………………………………………………………………… Kleur nu de 2 stroken van de twee oliecrisissen op de grafiek in het rood.

Wat kunnen we besluiten als we de grafiek van de bevolkingsgroei vergelijken met de grafiek van het energieverbruik? …………………………………………………………………………………………………………………………

PAV

Energie

In dit hoofdstuk hebben we gezien dat de energievoorraden stilaan opraken. We hebben aangetoond dat één van de oorzaken de bevolkingsaangroei is. Hoe meer mensen er zijn op de aarde, hoe meer energie er verbruikt zal worden. Er zijn echter buiten de bevolkingstoename nog oorzaken. Noteer er enkele: ……………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………… Wat kunnen we doen opdat de energievoorraden langer zouden meegaan? ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… Als over ongeveer honderd jaar de olie- en gasvoorraad volledig is opgebruikt welke problemen zullen wij dan ervaren?

In onze eigen leefomgeving

In de wereld

De evolutie van de bevolkingsaantal, oliereserves, geboortes, sterftes, … kan je volgen op www.hln.be bij ‘planet’.

PAV

Energie

Milieuproblemen

a) Het broeikaseffect In het 3e jaar leerde je reeds over het broeikaseffect. Dit jaar bekijken we eens de oorzaken. Wetenschappers houden de mens verantwoordelijk voor het versterken van het broeikaseffect. Dit heeft tot gevolg dat het warmer wordt op aarde, gletsjers en poolijs smelten en de zeespiegel stijgt. Maar wat is nu eigenlijk het broeikaseffect en kunnen we iets doen tegen de versterking ervan?

Oorzaken Onderzoekers denken dat het versterkte broeikaseffect komt door het gebruik van fossiele brandstoffen. De laatste honderd jaar gebruiken we veel meer brandstoffen dan daarvoor. Dat komt omdat we nu apparaten, machines en vervoermiddelen gebruiken, en die werken op olie, kolen of gas. Het lijkt moeilijk te geloven, dat mensen het klimaat kunnen veranderen, maar door het gebruik van fossiele brandstoffen zijn de concentraties CO2 in de atmosfeer sinds de industriĂŤle revolutie, tweehonderd jaar geleden, met dertig procent toegenomen. Fossiele brandstoffen bevatten CO2 die miljoenen jaren geleden door planten is vastgelegd. Het kooldioxide kwam destijds niet vrij na sterfte van de planten, omdat bijzondere omstandigheden leidden tot opslag van het materiaal. Het oude kooldioxide ligt dus buiten de CO2-cyclus opgeslagen. Maar met het gebruik van fossiele brandstoffen belandt fossiele CO2 als extra hoeveelheid in de atmosfeer. Het broeikaseffect wordt ook versterkt doordat mensen veel bomen kappen waardoor de bossen verdwijnen. Bomen gebruiken tijdens hun groei CO2 en slaan de koolstofverbindingen op in hun takken, bladeren en wortels. Dit komt weer in de lucht bij de kap of als de boom sterft en langzaam verrot.

PAV

Energie

Lees aandachtig de tekst op de vorige pagina en beantwoord de volgende vragen: 1. Wie is volgens de wetenschappers verantwoordelijk voor het broeikaseffect? ……………………………………………………………………………………………………………………………… 2. Noteer 3 gevolgen van het broeikaseffect: 

……………………………………………………………………………



……………………………………………………………………………



……………………………………………………………………………

3. Hoe komt het dat we de laatste honderd jaar meer fossiele brandstoffen gebruiken? ……………………………………………………………………………………………………………………………… 4. Sinds wanneer zijn de concentraties CO2 in de atmosfeer met 30% toegenomen? ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… 5. Soms worden ze ' de longen ' van onze planeet genoemd omdat ze CO2 uit de lucht halen voor hun groeiproces. Waarover hebben we het? ………………………………………………………………………………………………………………………………

PAV

Energie

Andere milieuproblemen

Zure regen Door de verbranding van fossiele brandstoffen komen schadelijke stoffen in de lucht terecht, die â&#x20AC;&#x2DC;zure regenâ&#x20AC;&#x2122; (zure neerslag) kunnen veroorzaken waardoor wereldwijd bossen en gebouwen aangetast worden. Ook landbouw en verkeer zijn grote veroorzakers. Alles wat aan regenwater op aarde valt bezit een natuurlijk gehalte aan zuren. Door de toenemende milieuverontreiniging stijgt de uitstoot van CO2 . Dat CO2-gehalte moet dus weer naar beneden! Hoe zuur is zure regen? pH 7: zuiver water (neutraal) pH 6: natuurlijke regen pH 5: licht zure regen pH 4: zeer zure regen, tomatensap pH 3: azijn pH 2: citroensap pH 1: maagzuur

Smog Het woord is ontstaan door samentrekking van de twee Engelse woorden "smoke" ( = rook ) en "fog" ( = mist ). Letterlijk vertaald betekent het ' door de rook en mist vervuilde lucht '. De stoffen die invloed hebben op de vorming van smog zijn vooral ozon en fijn stof.

PAV

Energie

Duurzame energie

Duurzame energie helpt klimaatverandering tegen te gaan en voorkomt dat energie 'op' raakt. Maar wat verstaan we onder duurzame energiebronnen? En welke soorten en toepassingen behoren daartoe? Duurzame energie heet zo omdat de bronnen, zoals zonlicht of windkracht, niet kunnen opraken. Bovendien drukt de productie van duurzame energie in vergelijking met conventionele bronnen veel minder zwaar op het milieu, doordat er veel minder van het broeikasgas CO2 bij vrijkomt. Bij de productie van 1 kWh elektriciteit uit kolen ontstaat minstens 850 gram CO2; 1 kWh stroom uit zonlicht levert maar 50 gram op. De bekendste duurzame energiebronnen zijn windkracht, waterkracht en zonlicht. Andere bronnen zijn biomassa, aardwarmte en warmte uit onze omgeving (zoals in lucht en bodem). 1.

Welk voordeel biedt duurzame energie?

……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… 2.

Vanwaar komt de naam "duurzame energie" ?

……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… 3.

Noteer 5 duurzame energiebronnen:

……………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………

PAV

Energie

Plaats de letter van de duurzame energiebron bij het juiste prentje: ( A) zonneboiler, (B) windenergie, (C) aardwarmte, (D) biomassa, (E) waterkracht, (F) golfkracht, (G) getijdenenergie, (H) zonne-energie

Welke alternatieve energiebron geniet jouw voorkeur en waarom? ……………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………

PAV

Energie

a) De zon als energiebron Het zonnepaneel Een zonnepaneel is een paneel dat zonne-energie omzet in elektriciteit. Hoe meer zonlicht de panelen kunnen opvangen, hoe meer elektriciteit er kan opgewekt worden. De stand van het paneel t.o.v. de zon is dus zeer belangrijk. De zon komt op in het oosten en gaat onder in het westen. 1.

Naar welke windrichting moet je paneel gericht zijn om 100% rendement op te leveren? ………………………………………………

Welke helling biedt het hoogste rendement? …………………………………………

De zonneboiler De zonneboiler werkt op het principe van een tuinslang die in de zon ligt. Na enkele uren zal het water in de tuinslang warm worden. De zonnecollector vangt het zonlicht op. In de collector bevinden zich buizen waar vloeistof doorheen loopt. De opgevangen warmte wordt aan deze buizen afgegeven. Deze buizen met de warme vloeistof ( tot 80°C ! ) geven hun warmte af aan het water in het opslagvat. Als de temperatuur van het water onder de 62°C zit dan zal de CV-ketel het water bij verwarmen. Dit noemen we de na verwarming.

PAV

Energie

Detail zonnecollector: hier zie je duidelijk hoe een buizensysteem het warme water van de collector naar het opslagvat brengt. Het warme buizensysteem staat zijn warmte af aan het koude water in het opslagvat. Via een pomp wordt het warme water van het opslagvat naar de CV-ketel gestuwd.

Premies Om de aankoop van groene energie te stimuleren kennen veel steden een premie toe voor het installeren van zonnepanelen of een zonneboiler, maar …..

Groen! niet te spreken over afschaffing subsidie zonnepanelen Het Nieuwsblad woensdag 16 december 2009

ROESELARE - De inwoners van Roeselare kunnen vanaf 1 juli 2010 geen beroep meer doen op een stadspremie voor het plaatsen van zonnepanelen. De subsidie voor zonneboilers blijft wel behouden. Om de plaatsing van zonnepanelen en zonneboilers aan te moedigen, kent het stadsbestuur van Roeselare sinds 2001 een subsidie toe. ‘De maatregel kende heel wat succes, maar intussen zijn de prijzen voor zonnepanelen sterk gedaald en wordt de plaatsing gestimuleerd door de mogelijke belastingvermindering. Zonnepanelen zijn heel goed ingeburgerd, zodat een extra financiële aanmoediging door een stedelijke premie niet meer doeltreffend is. Nadat de premie dit jaar al werd gehalveerd, wordt hij vanaf 1 juli 2010 helemaal afgeschaft', voerde schepen van Energie Griet Coppé (CD&V) maandagavond tijdens de gemeenteraad. Het voorstel lokte meteen een storm van protest uit op de oppositiebanken. Open VLD sprak van ‘een schande' en ook Filiep Bouckenooghe van Groen! trok fel van leer. ‘Roeselare was ooit de koploper met een subsidie van 1.000 euro voor zonnepanelen. Door het succes en om budgettaire redenen werd die intussen verminderd tot 500 euro. En nu, tijdens de Klimaattop van Kopenhagen dan nog, wordt de premie helemaal onderuit gehaald en wordt het bedrag dat daardoor vrijkomt niet besteed aan nieuwe groene maatregelen. Gewoon belachelijk!', vond Bouckenooghe.

PAV

Energie

b) Windenergie Overal zien we windmolenparken verschijnen in het landschap. Maar hoe werkt nu eigenlijk een windmolen?

Werking windturbine De wind doet de rotorbladen draaien. Deze draaiende beweging wordt via de hoofdas overgebracht op een versnellingsbak waar een trage draaisnelheid van de rotorbladen wordt omgezet in een snelle draaibeweging die een generator in werking stelt. In de generator wordt een magnetisch veld opgewekt dat elektriciteit doet ontstaan. Het principe kun je vergelijken met de werking van een dynamo bij een fiets. Met de kruimotor kan de gondel meer of minder naar de wind gericht worden.

PAV

Energie

Windmolenpark vóór Belgische kust

Windmolenpark Thorntonbank officieel opgestart woensdag 24 jun 2009 Op de Thorntonbank is het eerste offshore windturbinepark officieel in gebruik genomen. Het betreft een park van zes turbines van het bedrijf C-Power. Over een viertal jaar moet dat park uitgegroeid zijn tot een eenheid met 54 turbines en een gezamenlijke capaciteit van 300 megawatt. Dan moet het elektriciteit kunnen leveren voor 600.000 gezinnen. Het turbinepark ligt 27 kilometer voor de Belgische kust, waarmee het op dit ogenblik wereldwijd het verst in zee is gelegen. Onder meer daarom is de ontwikkeling van het windturbinepark op de Thorntonbank volgens Filip Martens, algemeen directeur van C-Power, vooral een technische uitdaging geweest. Met de bouw van het windturbinepark op de Thorntonbank is een investering gemoeid van € 152 miljoen. (MH) Woordenboekoefening. officieel:

……………………………………………………………………………………………………………

offshore:

……………………………………………………………………………………………………………

turbine:

………………………………………………………………………………………………………………

1. Hoe heet de zandbank waarop het windmolenpark gebouwd is? ……………………………………………………………………………………………………………………………… 2. Hoeveel turbines zullen er werkzaam zijn? ……………………………………………………………………………………………………………………………… 3. Hoeveel gezinnen kunnen er van elektriciteit voorzien worden? ………………………………………………………………………………………………………………………… 4. Hoeveel bedraagt de kostprijs? ………………………………………………………………………………………………………………………………

PAV

Energie

Waterkracht

Dit is energie opgewekt uit stromend water. Het principe van waterkracht is al eeuwen oud. Ongeveer 2300 jaar geleden maakten de mensen al gebruik van waterwielen om bijvoorbeeld molens te laten draaien. Vandaag de dag gebruiken we waterkracht om waterturbines aan te drijven. Zoals je op de figuur kan zien valt het water op de schoepen van een turbine. Hierdoor gaat de as van het waterrad draaien. De as is gekoppeld aan een generator waar vervolgens stroom wordt opgewekt. Dit principe is te vergelijken met de werking van je dynamo.

Zoals je weet stroomt water in rivieren niet altijd even snel. Om water harder te laten stromen is hoogteverschil nodig. Daarom vind je de meeste waterkrachtcentrales in de bergen. Als het regent kunnen bergstromen redelijk wild zijn. Ten tijde van droogte kunnen bergrivieren echter droog komen te liggen. Om toch zeker te zijn van voldoende aanvoer van water wordt er meestal een ‘stuwmeer’ aangelegd. Dit is een kunstmatig aangelegd meer dat is ontstaan doordat er een dam in een rivier is gebouwd. Met behulp van de stuwdam wordt de waterhoogte in het meer en de hoeveelheid water die door de waterturbine stroomt geregeld. Een ander voordeel is dat er met behulp van zo’n stuwdam een enorm hoogteverschil gerealiseerd kan worden. Zoals je ziet bevindt het water aan de linkerkant van bovenstaande afbeelding zich op veel grotere hoogte dan het water aan de rechterkant. Door dit hoogteverschil stroomt het water met extra veel kracht door de turbine en kan meer elektriciteit worden opgewekt.

PAV

Energie

De Yangtze: de drieklovendam

De Chinese Drieklovendam in de Jangtsekiang is 's werelds grootste waterkrachtcentrale en dam. De constructie begon in 1994 en de stuwdam was in 2006 voltooid; alleen de scheepslift is nog niet klaar (2014 volgens planning). 26 generatoren van 700 MW waren in 2008 operationeel. Hierna zijn nog eens 6 generatoren toegevoegd, waarvan de laatste twee naar verwachting medio 2012 volledig operationeel zijn. De bouw van de dam is omstreden omdat het stuwmeer een groot aantal steden en unieke archeologische vindplaatsen zal bedekken. Ook moeten er vanwege het ontstane stuwmeer 1,2 miljoen mensen worden geĂŤvacueerd en bezit het Drieklovengebied veel natuurschoon dat verloren zal gaan. Op 12 oktober 2007 werd daarenboven duidelijk dat nog 4 miljoen extra mensen over een periode van 10 Ă 15 jaar aangemoedigd zullen worden om te verhuizen. Daarnaast wordt gevreesd dat het reguleren van de rivier zal leiden tot een verstoorde slibafzetting, waardoor bovenstrooms het stuwmeer zal dichtslibben, en benedenstrooms geen vruchtbare aarde meer afgezet zal worden. Tevens zullen alle achtergebleven gebouwen en fabrieken ook voor de nodige watervervuiling zorgen. Het water uit de rivier is inmiddels al niet meer drinkbaar. Op 18 mei 2011 gaf de Chinese regering toe dat de bouw van de dam milieuproblemen, geologische problemen en economische malaise heeft gebracht. PE: Yangtze: de drieklovendam PAV

Energie

d) Kernenergie Werking kerncentrale In wezen is het werkingsprincipe van een kerncentrale niet verschillend van dat van een centrale met fossiele brandstoffen. Het enige verschil is de manier waarop warmte wordt opgewekt. Bij kerncentrales worden in een reactor uraniumatomen gesplitst om warmte te produceren, terwijl zogenaamde klassieke centrales warmte opwekken door aardgas, steenkool of aardolie te verbranden. Het algemene principe bestaat in de omzetting van warmte (opgewekt door het splijtingsproces) in elektriciteit.

De hitte van de kernreactor wordt afgestaan aan water dat via een gesloten kringloop langs de splijtstofstaven circuleert. Dit eerste circuit wordt de primaire kringloop genoemd. Het water in die kringloop bereikt een temperatuur van gemiddeld 300 째C. In een drukwaterreactor kan het water het kookpunt niet bereiken omdat het onder druk staat: daarvoor zorgt de pressurizer of het drukregelvat. Het verhitte water in de primaire kringloop staat op zijn beurt warmte af aan een tweede gesloten circuit, de secundaire kringloop. Beide kringlopen zijn hermetisch van elkaar gescheiden. De warmtewisseling vindt plaats in een stoomgenerator, een grote cilindervormige warmtewisselaar die uit duizenden buizen bestaat. De hitte zet het water van de secundaire kringloop om in stoom. De stoom die in de secundaire kringloop wordt geproduceerd, zet zich uit over verschillende turbinelichamen en doet de turbine draaien. Een alternator, gekoppeld aan de turbines, zet ten slotte de bewegingsenergie om in elektriciteit die het hoogspanningsnet voedt.

PAV

Energie

Via een buizensysteem wordt de hitte van de kernreactor afgestaan aan water. Hoe noemen we dit eerste circuit?

……………………………………………………………………………………………………………………………… 2. Welk toestel zorgt ervoor dat water niet kan koken in een drukwaterreactor? ……………………………………………………………………………………………………………………………… 3.

Wat gebeurt er met water in de secundaire kringloop?

……………………………………………………………………………………………………………………………… 4.

Wat wordt aangedreven door de stoom?

……………………………………………………………………………………………………………………………… 5.

Wat is er door een as verbonden met de turbine?

……………………………………………………………………………………………………………………………… 6.

Wat verwekt de generator?

………………………………………………………………………………………………………………………………. 7.

Duid aan op de figuur:

1-koeltoren, 2-turbine, 3-primaire kringloop, 4-secundaire kringloop, 5-stoom, 6-alternator, 7-kernreactor

PAV

Energie

Kerncentrales in België Energiebronnen in België (2006)

Kerncentrales

54,5 %

Warmtekrachtcentrales op gas

29,4 %

Warmtekrachtcentrales op steenkool

8,0 %

andere

3,6 %

Warmtekrachtcentrales op aardolie

1,6 %

Windkrachtcentrales

1,4 %

Waterkrachtcentrales

1,2 %

Aantal °

Plaats onderstaande gegevens in een cirkeldiagram. Noteer de bewerkingen voor het omzetten naar procenten hieronder en schrijf de uitkomsten in de tabel. ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………… ……………………………………………………… ……………………………………………………… ……………………………………………………… ……………………………………………………… ……………………………………………………… ………………………………………………………

PAV

Energie

Belgische uitstapwet De Belgische regering nam in 2003 een kernuitstapwet aan die stipuleert dat "De nucleaire centrales bestemd voor de industriële elektriciteitsproductie door splijting van kernbrandstoffen, worden gedeactiveerd veertig jaar na datum van hun industriële ingebruikname en kunnen geen elektriciteit meer produceren". Hierdoor zullen wellicht tussen 2015 en 2025 alle Belgische kerncentrales sluiten. Om het verlies aan energieproductie op te vangen worden onder meer windturbines geplaatst op een zandbank, de Thorntonbank in de Noordzee. De kernuitstapwet biedt echter mogelijkheden om de uitstap niet te effectueren, indien er niet voldoende vervangende capaciteit is voor de te sluiten centrales. Aangezien België 55 procent van zijn elektriciteit nucleair opwekt, is het niet ondenkbaar dat deze escape in de wet nog gebruikt gaat worden. Waarom willen landen kernenergie afbouwen? Lees onderstaande tekst. Schade aan milieu - het delven van uranium verontreinigt waterbronnen en heeft vele ongelukken en ernstige degradatie van het milieu veroorzaakt in meer dan 10 landen over de hele wereld. Lage CO2-uitstoot - bij de opwekking van elektriciteit uit kernenergie komt veel minder CO2 vrij dan bij de opwekking van elektriciteit in gas- of kolencentrales. Nucleair afval - Het definitief opslaan van radioactief afval is alleen in theorie mogelijk: het is in de wereld nog nergens geregeld. Nucleair afval blijft nog langdurig (tot wel duizenden jaren) radioactief en er moet een speciale locatie gevonden worden waarvan gegarandeerd wordt dat deze gedurende die tijd niet wordt verstoord door bijvoorbeeld een aardbeving. Goedkope energie - kernenergie is historisch een goedkope bron van elektriciteit geweest. Alhoewel het moeilijk is de kosten van nieuwe kerncentrales in te schatten, wijzen voorstanders veelvuldig op deze historische kosten. Niet duurzaam - De grondstof voor kernsplijting, uranium, is beperkt voorradig en daarmee niet duurzaam. Volgens berekeningen van het Nuclear Energy Agency in 2006 is er voor ongeveer 100 jaar uranium voorradig bij huidig energiegebruik. Een andere bron heeft het over 60 jaar. 1.

Noteer 2 voordelen van kernenergie.

Noteer 2 nadelen van kernenergie.

PAV

Energie

Kernramp nabij Tsjernobyl De oorzaak van het ongeval in Tsjernobyl (1986) is een opeenvolging van menselijke fouten. Het ongeval gebeurde tijdens een slecht voorbereide test waarbij de automatische veiligheidssystemen werden uitgezet. De procedures werden niet gevolgd: een duidelijk bewijs van het totale gebrek aan veiligheidscultuur. In de kerncentrales van de voormalige Sovjet-Unie was er maar één prioriteit: produceren. In tegenstelling tot moderne centrales was Tsjernobyl niet uitgerust met een beschermend omhulsel. De radioactieve vervuiling als gevolg van het ongeval in Tsjernobyl trof verschillende Europese landen. Ze bereikte ook België. Hier had ze echter geen schadelijke gevolgen en de impact op het milieu was verwaarloosbaar.

Atlasoefening: Kleur op onderstaande kaartje Oekraïne aan en duid Kiev & Tsjernobyl aan met hun eerste letter.

Wat is de meeste recentste kernramp? Jaar: …………………………….. Land: …………………………………. Oorzaak: ………………………………………………………………………………………………………………………... Wat is er precies gebeurt? ……………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………

PAV

Energie

e) Energieverbruik volgens de energiebronnen Aardolie: 36.7%

Aardgas: 24.6 %

Steenkool: 17.7 %

Kernenergie: 14.2 %

Hernieuwbare energie: 6.7%

Opdracht: Stel de bovenstaande gegevens voor in een cirkeldiagram. 100 % = 360° 1%

= ………. °

Aardolie: 36.7 x ………= …………… ° = ……………° (rond af tot op een hele graad) Aardgas: 24.6 x ………= …………… ° = …………… ° (rond af tot op een hele graad) steenkool: 17.7 x ………= …………… ° = ……….. ° (rond af tot op een hele graad) kernenergie: 14.2 x ………= ………… ° = ……… ° (rond af tot op een hele graad) Hernieuwbare energie: 6.7 x ………= ……… ° = …… ° (rond af tot op een hele graad)

……………………………………………………… ……………………………………………………… ……………………………………………………… ………………………………………………………. ………………………………………………………

PAV

Energie

Elektriciteit

Hoe wordt elektriciteit opgewekt?

In een klassieke thermische centrale kan je 3 fasen onderscheiden: 1. In de stoomketel (1) wordt chemische energie omgezet in thermische energie. Door de verbanding van een brandstof gemengd met lucht ontstaat warmte die het water zal omzetten naar stoom. Als brandstof wordt meestal steenkool, gas of stookolie gebruikt. 2. In de turbine wordt de thermische energie omgezet naar bewegingsenergie. (= mechanische energie) De stoom die opgewekt werd in de stoomgenerator (ketel) verplaatst zich door de buizen naar de turbine (3). De turbine bestaat uit schoepen die door de stoom aan het draaien gaan. De stoom koelt nadien af in de condensor (6) en wordt nadien opnieuw verhit in de ketel (zie fase 1) Het koelwater dat in de condensor gebruikt wordt komt meestal via de koeltoren (7) uit een rivie 3. In de alternator (4) wordt de bewegingsenergie omgezet in elektrische energie. Zoals bij de fietsgenerator zal deze alternator stroom (elektriciteit) opwekken doordat hij rechtstreeks in verbinding staat met de turbine (schoepen).

PAV

Energie

Wat is vermogen? Vermogen is de energie ( = elektriciteit) dat een apparaat kan omzetten per seconde. Vermogen wordt uitgedrukt in watt (W) of kilowatt (kW) 1 kW = 1000 watt Enkele voorbeelden: Een lamp zet elektriciteit om in licht: een lamp van 40W schijnt helderder dan een lamp van 30W. Een boormachine zet elektriciteit om in een draaiende beweging. De fietser krijgt zijn ‘brandstof’ via eten en drinken. 20% tot 30% van de voedingsenergie wordt daadwerkelijk omgezet in energie om voort te bewegen. En daarmee is de fiets veel efficiënter dan de auto. Er is nog een ander belangrijk verschil tussen de menselijke motor en de motor van de auto. De mens beschikt over reserves en de energielevering kan variëren van dag tot dag. Naast energie om voort te bewegen wordt er ook warmte geproduceerd en dat is vooral handig bij koud weer. Het vermogen dat een fietser kan leveren hangt af van leeftijd, lichaamsbouw, voedsel en natuurlijk de training. De hoeveelheid energie per seconde noemen we vermogen en wordt uitgedrukt in Watt. Een wielertoerist levert tussen de 100 en 200 Watt. Een getrainde wielertoerist levert 300 tot 400 Watt. Een profwielrenner heeft een vermogen van 800 tot 900 Watt. Als we het energieverbruik van een fietser vergelijken met het verbruik bij andere vormen van voortbeweging of transportmiddelen, dan is de fiets verreweg het meest efficiënt. Het kost minder energie om een kilometer te fietsen dan te lopen. Fietsen kan namelijk vijf keer zo efficiënt zijn als lopen. Hoe krijgt de fietser zijn brandstof? ……………………………………………………………………………………………………………………………… Waarvan is het vermogen dat een fietser kan leveren afhankelijk? ……………………………………………………………………………………………………………………………… Noteer het vermogen dat volgende fietsers kunnen leveren: wielertoerist getrainde wielertoerist profwielrenner

PAV

…………………………………………… W …………………………………………… W …………………………………………… W Energie

Energiebesparende maatregelen Passiefhuis

Een passiefhuis is een zeer energiezuinig gebouw gericht op een goed winteren zomercomfort. De warmteverliezen zijn er door een doorgedreven isolatie zo beperkt, dat er slechts een kleine naverwarming op de ventilatie nodig is. Met het vermogen van een strijkijzer blijft een passiefhuis ‘s winters warm. Er moet dus geen klassiek verwarmingssysteem meer worden geïnstalleerd. Het totale energieverbruik van een passiefhuis is gemiddeld 75 procent lager dan een traditionele nieuwbouwwoning. Ten opzichte van bestaande Vlaamse woningbestand ligt het energieverbruik (en bijbehorende energiefactuur) zelfs tot 85 procent lager. Wat zijn de voordelen van een doorgedreven isolatie? ……………………………………………………………………………………………………………………………… Welk voordeel biedt het passiefhuis in vergelijking met een traditionele nieuwbouwwoning? ………………………………………………………………………………………………………………………………

PAV

Energie

Verlichting: gloeilamp - spaarlamp - led Het zal voor veel mensen geen verassing meer zijn dat LED veel energiezuiniger is dan ‘normale’ verlichting. Met minder wattage komt er meer licht uit een LED lamp. Dat komt door het rendement van een LED. We vergelijken nu de 3 soorten lampen en we gaan ervan uit dat de lampen 8u per dag branden, 3 jaar lang. Na 3j hebben we dan de volgende kost: Geg: aantal branduren: 8 uur x 365 dagen x 3 = 8760 uren kostprijs verbruik = € 0,25 per kWh 1 kWh = 1000 Wh of 1000 Wh =

1 kWh

aanschafprijs

LED € 33

Spaarlamp €7

Gloeilamp € 0,5

Wattage lamp

40 W

40 000 u

10 000 u

1000 u

Levensduur in uren

Formule verbruik lamp: wattage lamp x aantal branduren Formule kostprijs verbruik lamp: verbruik lamp x prijs/kWh TOTALE KOST

aanschafprijs + kostprijs verbruik lamp

Gev: Totale kostprijs LED, spaarlamp, gloeilamp Opl:

LED

Spaarlamp

Gloeilamp

aanschafprijs

€ 33

€7

€ 0,5

Wattage lamp

40 W

40 000 u

10 000 u

1000 u

Levensduur in uren verbruik lamp

4 x 8760 = 35040 Wh = 35,04 kWh

kostprijs verbruik lamp

TOTALE KOST Na 3 jaar

PAV

Energie

Wat stel je vast als je het verbruik van een LED-lamp vergelijkt met een spaarlamp? ………………………………………………………………………… Hoe verklaar je dat de totale kost van een LED-lamp na 3 jaar nog altijd een heel stuk hoger ligt dan de totale kost van een spaarlamp

………………………………………………………………………… Schonere wagens Belastingvoordeel voor een energiezuinige wagen Voor particulieren Voor de aankoop van een (nieuwe) zuinige wagen met een lage CO2-uitstoot hebt u vanaf 1 juli 2007 recht op een ’korting op factuur’ (op de totale aankoopprijs, opties en BTW inbegrepen), die rechtstreeks verrekend wordt bij de aankoop: uitstoot in gram CO2/ km

korting op factuur

begrensd tot [1]

lager dan 105 g

15%

€ 4540

105 t.e.m. 115 g

€ 800

[1] Deze bedragen zijn reeds geïndexeerd voor het jaar 2010. De Belgische staat verleent ook een korting van 210 € voor de aankoop van een wagen met dieselmotor die standaard uitgerust is met een roetfilter en die een CO2-uitstoot van minder dan 130 g CO2 per kilometer heeft. De roetfilter mag maximaal 5 mg deeltjes per kilometer uitstoten. Hybride voertuigen Een hybride auto betekent in het algemeen een auto die een combinatie van verschillende technieken gebruikt ter aandrijving. Een "hybride voertuig" is volgens de definitie van de VN een voertuig waarin ten minste twee energie-omzetters en twee in het voertuig ingebouwde energieopslagsystemen aanwezig zijn om het voertuig aan te drijven.

PAV

Energie

Energy

Tijdens de lessen praktijk ge(ver-)bruiken jullie veel energie. Maar kennen jullie ook de Engelse benaming van de gereedschappen? Op p 17 45, 46, 47 maak je enkel de opdracht die bij jouw richting past. Heb je tijd over dan mag je de andere pagina’s ook maken. Plaats de Engelse benaming bij het juiste gereedschap; Carpenter meter—drill—nails—sandpaper—screw—hammer—chisel—wood glue—miter saw machine—table saw machine—chisel—screw macine

PAV

Energie

ME Plaats de Engelse benaming bij het juiste gereedschap;

AN IC

welder—lathe– tape measure—wrench—spanner—monkey wrench—digital caliper—pillar drill machine—hacksaw—hex(agonal) key—socket spanner—car lift

PAV

Energie

Plaats de Engelse benaming bij het juiste gereedschap; Ladder—brick—drill—isolation plate—concrete grinder—hollow bricks—trowel— level—cement—wheelbarrow—concrete truck—scaffolding

PAV

Energie

Los onderstaand woordpuzzel op:

BAND SAW BOLT CUTTER BRUSH BUFFER CALIPER CHALK CHISEL CLAMP COPING SAW CROWBAR DADO DIVIDER

PAV

FILE GRINDER HAMMER HAND SAW HEX KEY JIG SAW JOINTER KNIFE LATHE MALLET MITER BOX PLANE

POLISHER PROTRACTOR PRY BAR PUNCH RASP RATCHET ROUTER SANDER SAWHORSE SCREWDRIVER SCROLL SAW SOCKETS

Energie

SPRAY GUN SQUARE STAPLE GUN STUD FINDER TABLE SAW TAPE MEASURE TAPS AND DIES TINSNIPS VISE WOOD RULE WRECKING BAR WRENCH

Noteer 15 gereedschappen, die op de vorige pagina staan, die je niet kent. Zoek dan in een woordenboek of op het internet naar de vertaling.

PAV

gereedschap

vertaling

……………………………………………….

Energie

Ga per 2 zitten en maak volgende oefening. Hieronder zie je een tabel met enkele werken die je kan uitvoeren. Kies er 1 werkje uit en probeer in het Engels uit te leggen wat je doet. Je mag wel de 2 woorden die er naast staan NIET gebruiken. Je hebt telkens 1 minuut en mag maar 1 keer raden. Kan de ander raden wat je doet dan win je 1 punt. Je bent bezig met â&#x20AC;Ś.

Woorden die je NIET mag gebruiken

het vervangen van een bougie.

cilinder

een keuken aan het installeren.

kitchen

een tuinhuis aan het metsen.

garden

een autoband aan het vervangen.

tyre

een keukenkast aan het maken.

closet

een brievenbus aan het metsen.

letterbox

de olie aan het verversen.

oil

een keukentafel aan het maken.

table

een tuinmuur aan het metsen.

wall

een autoband aan het oppompen.

pump

een keukenlade aan het herstellen.

drawer

een oprit aan het aanleggen.

access route

PAV

Energie

Bronnenlijst ©

CROMBEZ F. Energie. VTI Roeselare, 2011

http://indianamichiganpower-in.apogee.net/kids/? ver=kkblue&utilid=indianamichiganpower-in&id=16200

http://www.mini-energietechniek.be/MINIENERGIETECHNIEK/NL/zonneboilers/

nl.wikipedia.org

http://www.express.be/sectors/nl/energy/windmolenpark-thorntonbank-officieelopgestart/108498.htm

http://www.climatequest.org/page/reference.php?id=34

www.electrabel.com

http://www.nucleairforum.be

http://www.encyclo.nl/begrip/energie

http://www.youtube.com/watch?v=mK0Wd9eBhtQ

http://www.scholieren.com/werkstukken/4629

http://nl.wikipedia.org/wiki/Thomas_Newcomen

http://www.absolutefacts.nl/wetenschap/data/wattjames.htm

http://www.google.be/images?hl=nl&biw=1020&bih=558&q=clermont% 20fulton&um=1&ie=UTF-8&source=og&sa=N&tab=wi

http://nl.wikipedia.org/wiki/George_Stephenson

http://www.museumkennis.nl/nnm.dossiers/museumkennis/i000203.html

http://nl.wikipedia.org/wiki/Kolenmijn

http://nl.wikipedia.org/wiki/Kolenmijn#Waalse_Steenkoolbekkens

http://www.google.be/images?hl=nl&q=ontstaan+aardolie

http://nl.wikipedia.org/wiki/Organisatie_van_olie-exporterende_landen

http://www.gasterra.nl/OverGasTerra/Documents/Gasprijsbrochure_2008.pdf

http://www.google.be/imgres?imgurl=http://users.skynet.be/jeanpierre.schreurs/ aardrijkskunde/fig81.jpg&imgrefurl=http://users.skynet.be/jeanpierre.schreurs/ aardrijkskunde/mijnbouw9.html&usg

http://www.google.be/imgres?imgurl=http://1.bp.blogspot.com/Interconnector-inzeebrugge-

http://www.kleyenburg.nl/Oefeningen%20leerlingen/wwspelling

http://www.youtube.com/watch?v=BHvZCfWrbZo

http://www.google.be/imgres?imgurl=http://www.theoildrum.com/uploads/ hp_world_peak_2005.gif

http://www.google.be/imgres?imgurl=http://upload.wikimedia.org/wikipedia/ commons/4/4d/World_population_history.png

http://www.google.be/imgres?imgurl=http://lobbyingcongress.org/images/charts/ World%2520Oil%2520Consumption.png

http://mentortukker.isbeschikbaar.nl/homepage/show/pagina.php?paginaid=110831

http://nl.wikipedia.org/wiki/Oliecrisis_van_1973

PAV

Energie

http://www.milieucentraal.nl/pagina.aspx?onderwerp=Broeikaseffect

http://dier-en-natuur.infonu.nl/milieu/15074-zure-regen-zure-neerslag.html

http://nl.wikipedia.org/wiki/Smog

http://www.vmm.be/lucht/luchtkwaliteit/luchtvervuilende-stoffen/welke/ozon.html

http://www.milieucentraal.nl/pagina.aspx?onderwerp=Duurzame%20energiebronnen

http://www.google.be/http://nl.wikipedia.org/wiki/Zonnepaneel

http://nl.wikipedia.org/wiki/Zonneboiler

Het Nieuwsblad woensdag 16 december 2009

http://www.energieplaats.be/windturbine/werking/

http://www.windunie.nl/windenergie.aspx

http://www.energieplaats.be/windturbine/werking/

http://www.express.be/sectors/nl/energy/windmolenpark-thorntonbank-officieelopgestart/108498.htm

http://www.spe.be/index.php? page=production&subpage=how&section=company&subsubpage=water

http://www.google.com/imgres?imgurl=http://www.spe.be/img/nl/water_map.gif

http://www.standaard.be/Assets/Images_Upload/drieklovendam.jpg.275.jpg

http://www.refdag.nl/polopoly_fs/afbeelding_1_13246!image/3036213868.jpg_gen/ derivatives/landscape

http://nl.wikipedia.org/wiki/Drieklovendam

EEA & Eurostat

http://www.spreekwoord.nl/

http://www.mengoxide.nl/site/cm_bestanden/display_bestand.asp?id=10028410

http://www.electrabel.com/whoarewe/nuclear/operation.aspx

SPF Economie, cijfers 2006

http://nl.wikipedia.org/wiki/Kernenergie

http://www.tsjernobyl-rodenleek.nl/index.php? option=com_content&view=article&id=49&Itemid=59

http://www.angelfire.com/art3/ellen/klassieke_thermische_centrale.htm

http://www.natuurkunde.nl/vraagbaak/view.do?request.requestId=2052

http://www.encyclo.nl/begrip/vermogen

http://www.wielrennen.net/fietsica/vermogen.htm

http://www.passiefhuisplatform.be/index.php?col=-welkom&doc=passiefhuis&lng=nl

http://www.ledgloeilamp.nl/weblog/led-algemeen/hoe-kan-ik-wattages-van-ledverlichting-vergelijken-met-bijvoorbeeld-halogeen-of-gloeilamp/

http://www.google.be/http://www.climatechange.be/spip.php?article229

http://nl.wikipedia.org/wiki/Hybride_auto

PAV

Energie