Bolo-Malibago

Bolo History of Barangays in Torrijos

Noong unang panahon, ang lugar ngayon ay Barangay Bolo ay isang magubat at madawag na kabundukan na mayaman sa isang uri ng puno ng kawayan na kung tawagin ay Bolo. Ang pook na to ay nasa gitna ng tatlong burol burol ng Talisay, burol ng Perro sa gawing Kanluran ng Pulang Lupa sa gawing Timog, sinasaklaw nito ang maraming batis na pinagkukunan ng dalisay na inuming tubig at dalawang malilit na ilog na ang mga pangalan ay hinango mula sa kahoy na kayugkog at kalantas. Maraming hayop na dito ay matatagpuan katulad ng baboy ramo, usa, unggoy, labuyo, (manok gubat) at ibat-ibang uri ng ibon, may dahilan upang dayuhin ito ng mga mangangaso, madalas pumutol at kumuha ng mga puno ng kawayang bolo na kanilang ginagamit sa pavgawa ng bitag na panghuli ng mga usa partikular sa anak nito na kung tawagin ay bol-o. Nakagawian na ito ng mga tao roon, at maging ng mga dumarayo upang mangaso. Sa pagdaan ng mga panahon, ang ganitong gawain ay naging tanyag na dahilan upang ang maraming tao mula sa kanugnog na lugar ang dito'y nagsimulang magdagsaan at kinalaunan ay dito na naninirahan. Dito nagsimula ang isang pamayanan na sama-sama at tulong-tulong ng mamuhay sa lugar na ito, at sa pagiging tanyag ng kagandahan ng kawayang bolo at paboritong hulihin ng mga mangangaso ang batang usa na kung tawagin ay bol-o nakarating ito hanggang sa malayong pamayanan na ang tanging nakikilala lamang na Lugar ay pook ng kawayang bolo at ng batang usa. Kinasanayan ito ng mga tao kung kaya't nabuo ang pangalang Bolo bilang isang barangay.

Bonliw

Ang Lupang sakop nito noong ikalabing dalawang siglo ipinag utos ng emperador Madjapahit sa kanyang nasasakupan na palaganapin ang katutunang Islam. Naglatag ng pamayanan o barangay upang pagyamanin ang lupang sakop at masasakop pa ng kanyang imperyo. Dahil dito ipinasyang maglakbay si Datu Puti kasama pa ang kanyang sampung datu upang tuparin ang utos mula kay emperador Mahuma. Dahil dito maraming paglikas upang sumama sa kanila. Upang umiwas sa pinunong malupit sa pook an iyon na kumitil sa kanilang kalayaan at karapatan mula sa Bormeo. Sumakay sila sa kanilang mga paraw o Balangay hanggang sapitin nila ang Pulo ng P'anay kasama ang kanilang pamilya, tauhan, at kamag anak. Dito nila inihandog ang kanilang gintong salukot sa pinuno mg mga Katutubo na sina Maricudo at asawang si Matiwang iwang, nanguna sa paglatag ng pamayanan o Barangay na Si Datu Sumakwil. Ang mga Datu rin ang nagsilbing tagapagturo ng relihiyon, batas, at hukom sa bawal pulo na kanilang narating. Ang kanilang wikang Malay ang naging daan sa pag unlad ng iba't ibang wika. At ang mga wikang kanilang napaunlad ay ang Ilongo, Cebu, Waray, Bicol, Kapangpangan, at tagalog. Sa Timog Lazon nakarating dito si Batong Bakal, siya ay naging tagpagturo ng Alpabitong Alibata, na siyang pinagmulan ng Abakada. Ang kamag anak at mga tauhan nito ang nakarating sa look at lawa ng Maynila at sa paligid nito. At paglatag ng unang pamayanan ng mga tagalog sa gilid Ilog Pasig malapit sa dagat sa pangunguna ni Datu Puti ang pamayanang ito ay mabilis lumago at umunlad at pinagmulang kanilang angkan ang mga maharlikang Tagalog tulad ni Lakandula, Raja Matanda at Raja Sulayman. Si Datu Batong Bakal ay may isang Maharlikang kapatid siya ay si Raja Manuong na nakarating naman sa silangang bahagi ng pulong Marinduque kasama niya ang kanyang mga anak at tauhan. Ang tatlo sa kanyang mga anak na ito ay nanirahan ay sina Danao, Albon ar Salamat. Nang mamatay si Raa Gat Salamat, ang pumalit sa kanya bilang puno ng mga tagalog ay ang anak niyang si Raja Gat Bonleo. Sila ay tumira sa baybaying dagat at ilog na narating ng kanilang mga Bangka. Unang nakilala sa tawag na taga ilog na pinagmulan ng lupang tagalog sa silangan. NAng pumanaw si Raja Gat Bonleo, isang punong kahoy ang naging pananda. Ang kahoy na ito ay kumalat sa pook at naging palatandaan ng mga mangangalakal na Tsino. Ng dumaung ang mga kastila sa pangunguna ni Miguel Lopez De Legaspi noong taong 1579 kasama ang mga pareng Heswita na sina Felix La Huerta, Exlepan Oniz, at Juan Rusado, ang punong kahoy na ito ay kanilang nasumpungan at tinawag na ito sa pangalang gamit ng mga Mehuras De Bonleo bilang pangalan sa pinuno ng mga tagalog. Ang pangalan din ito ang unang

ginamit ng mga kastila bilang pangalan ng mga pook at ginamit sa titulo ng lupa. At naging Bonliw ang naging salin sa Pilipino sa paggamit ng alpabetong Pilipno.

Buangan

In earlier times the head/chief executive in the barangay was called "Kabesa-Barangay", and the Kabesa De Barangay is Don Timoteo Peñatlor. That time there were only few houses built. As the Chief Executive, he requested to have an assembly meeting in order for them to have an exchange of ideas on what the Barrio should be named. In this place there were two big trees called "Binoang and there are two birds away alighted in the branches of it every morning atternoon and even late in the afternoon and the chirping of this bird is "Buang-Buang, then the people living in this barangay agreed that the name of this barangay was followed to the name of the tree and the chirping of a bird. They organized the name ot a tree and chirping of a bird then the was barrio called "BUANGAN" in the time 1880.

Cabuyo

Ang kasaysayan ng Barangay Cabuyo ay itinatag noong taon 1896 sa pamamagitan ng Batas Republic Act 1896-469. Ang unang nanirahan dito ay binubuo ng pitong( 7) pamilya sa pangunguna ng mag-asawang Gregorio Almonte at Mercedes de Guzman. Bilang pinakamatandang lalaki sa pitong pamilya si Gregorio ang siyang pinili na mamuno sa kanila. Siya ay tinawag na 'cabu' na ang ibig sabihin ay 'lider'. Ang yumaong Gregorio Almante ay may palayaw na Cayo. Pinagsama ang Cabu at Cayo kaya 't nabuo ang pangalang cabuyo. Noong panahon ng pananakop ng mga kastila at mga Amerikano taong 1900. Ang lugar na ito lalo na ang baybaying dagat ay magubat at ito ay tinawag nagubat gubatan. Ito ay nilinisan ng mga unang nanirahan at tinaniman nila ng niyog at kinukuha ang mga niyog na itatanim sa Barangay Napo, Sta Cruz na kinarga nila sa mga kabayo. Ang ibang bahagi ng lupa ay ginawa nilang taniman na rin ng palay. Ang pating itaas ay tinaniman nila ng kogon at nagtanim ng narin ng palay Ang panahong yaon ang pinakasagana sa lugar na ito. Noong taon 1912 nagkaroon ng kolera sa buong bayan. Nagtayo sila ng kastilyo dito sa Cabuyo at may itinalagang bantay upang bantayan ang mga taong dumaraan. Kung isang tao ay nanggaling sa Tigwi ang karatig barangay at pupunta sa bayan. Kailangan ipakita muna niya ang kanyang permit sa guwardiya sa Kastilyo at bibigyan naman ng bagong permitgaling sa pinuno ng Cabuyo at bago lumisan ay kinakailangang pausukan muna sa pamamagitan ng bunot ng niyog upang alisin ang epidemyang kolera sa katawan Ang mga namamatay sa kolera ay binabalot sa banig at ibinabaon sa malalim na hukay sa kamposanto.Noong taong 1962 nagkaroon ng pagsalakay ang mapinsalang balang ( lucost at ang ani ng palay ay lumit. Dahil duon ang mamamayan ay tulong-tulong sa paghuli ng mga balang sa pamamagitan ng sigpau at ang mga huli ay inilalagay sa sako at sinunog. Ang mga iba ay gumagamit ng mga badon ng kahoy para maitaboy ang mga balang sa malalim na hukay at kapag puno na ang hukay ay tinatabunan upang mailibing ang mga balang.

Cagpo

(Sinaliksik at isinulat ni: Zarah Zoleta Jimena)

Sa panahon ng mga Hapones, may Isang barangay sa bayan ng Torrijos na tinatawag na Poctoy. Hindi pa noon barangay ang Cagpo sapagkat to ay isa lamang sa mga sitio ng nasabing barangay. May isang tao na nagngangalang Timoteo Penaflor at kanyang pamilya ang nanirahan sa Hilagang-Silangan ng Poctoy. Dahil sa kakulangan sa tubig, minabuti ng pamilyang ito na doon ipagpatuloy ang kanilang pamumuhay sa pamamagitan ng pagsasaka atpangingisda. Ayon sa sabi-sabi ng mga sinaunang matatanda, ang lugar na iyon ay tinawag na Tagpo sapagkat 'di umano, ang dating lugar na ito ay isang malawak na kagubatan noong araw. At dahil sa gayong sitwasyon ay naging tagpuan o lihim na pinagdarausan ng mga pagpupulong ng mga rebeldeng Pilipino na lumalaban sa mapanlinlang na pananakop ng mga Hapones sa ating bayan. Sa Tagpo ay makikita hanggang sa kasalukuyan ang tatlong malalaking bundok na ang ibabaw nito ay tinatawag na Pastores' (Pasture Land'). Ito ay bahagi pa ng lugar na tinatawag na "Kambindol'. Sa kalagitnaan ng bundok na Ito ay tinatayang siyang pinagkutaan ito ng mga rebelde pati na ang patag na lugar nito ngunit hindi katulad sa itaas. Ginawa ng mga rebelde ito bilang permanenteng Campo. Ngunit sa ibabang bahagi nito, kakaunti lamang ang nakatira rito at ang mga ito ang nagsisilbing bantay. Dito rin madalas na idaos ang mga pagpupulong. Sa kasamaang-palad, nahuli ang mga bantay sa baybaying lugar ng Tagpo. Ang mga ito ay pinahirapang mabuti hanggang sa lubusang maipagtapat ang lahat ng mga plano pati na ang oras at araw kung kallan magtatagpo upang magpulong ang mga rebelde. Dumating ang takdang panahon ng pagpupulong. Kampante ang mga rebeldeng bumaba mula sa Pastores. Dahil sa hindi nila inaasahan ang mangyayari,sila ay nagulantang sa biglaang paglusob ng mga Hapon. Dahil doon, nabigo at bumagsak ang kilusan kasabay ang pagkalansag nito. Ayon sa ipinagtapat ng mga rebeldeng nahuli ng mga Hapon ukol sa tagpuang lugar na ito ng kilusan. Ipinalagay ng mga Hapon na ang lugar na ito ay tawaging Tagpo (si G.Timoteo Penatlor na tinatayang Siyang kauna-unahang taong nanirahan sa lugar na ito ang naglipat-lipat o saling-bibig tungkol sa alamat na ito. ). Nang matupad ang pangako ni Hen. Douglas McArthur, agad na nagapila ang mga Hapones. Nagpasalin-saling dila ang alamat na ito sa mga Amerikano at mga Pilipinong dito aynapapagawi o nanirahan sa lugar na tinawag na Tagpo" na ng lumaon ay naging Cagpo.

Dampulan

The term "Dampulan" is originally from the name of a tree called "Dampul". This tree grows near the brook. It grows from 30cm to 40cm and its branches thrives from 10cm to 20cm. Its leaf margin is undulate. Dampul is used to make furniture, musical instruments, and more. Furthermore, this tree is also used to make fire because of its feaures that can easily make fire. There are a lot of benefits from this tree that is why it is famous in this place. Because of its tremendous features, the natives from this place called their site Dampul. As years pass by, the residents of Dampul learned new things and they decided to improve and change the name of their place from Dampul to Dampulan.

Kay Duke

Long time ago, there lived a man named Duke. He owned many cattles that traders came to the place. They asked the people who is the owner of those cattle. People said Kay Duke. Formerly Kay Duke was a sitio of Barrio Bonliw, not until the late Magno Regio, a resident of the place requested for the cooperation to be an indepent Barrio on the year 1950. It was acted upon, thus the place was given a precinct and a school. The Bahay Nayon was offered and became the first school building. The

school was opened in 1965. Later, the late father Ciriaco Dela Cruz, donated a portion of land of his owned, which is presently our school site, There's only few pupils at first. that was under the charge of alone teacher. Four years later, the population increased. So other classes wwre opened again with two teachers, with combined grade one and two, andarade three and four in 1974 to the present. Now that KAY DUKE, has a complete Primary School about 10.5 kilometers. KAY DUKE is a Barangay in the Municipality of Torrijos about 10.5 kilometers from the Poblacion. To reach the place drop first in Bonliw, passing the feeder road going to Kay Duke. The place is plain, but going to Sitio Kay Bulik is one of the most beautiful spot in the jurisdíction of Kay Duke is the famous of "AMBANGO" could be found, is a hilly scenery. The rest of the land is composed of open land and swamps, Kay Duke has a very bright future for fishing, agriculture and maybe the source of income for commercia purposes is salt industries, being a famous barangay farming, fishing and Copra makin area the source of income or livelihood in which the people mostly depend. People in this barangay are industrious, kind, helpful and peace lovers.

Mabuhay

Noong unang panahon, ang ating inang bayan ay halos walang kasarinlan. Maraming bansa ang nais magangkin ng kanyang kagandahan. Dahil sa matibay na pananalig ng ating mga ninuno na sila ay magkakaroon ng kasarinlan at ito nga ay nagkaroon ng katuparan hanggang sa sila ngayon ang kinikilalang Daya. Ang barangay Mabuhay, noong unang panahon, ang pangalan ay BAHAG. Sa dahilang ang lugar malapit sa talao na karugtong ng karagatan. Ang bawat mangingisdang dumaraan sa hatinggabi ay nakakakita ng taong nakabahag na nagtatampisaw sa tubig o sa putikan na kanilang kinatatakutan. Dahil sa napagmasdan nila na ito ay balbasin. Sa gayong pangyayari, ang Barangay na to ay tinagurang BAHAG sa mahabang panahon. Wala pang kasarinlan sa lugar na ito sa dahilang ilan pa lamang ang naninirahan sa lugar na ito kinatatakutan. Sumiklab ang Pangalawang Digmaang Pandaigdig, ang mga taong naninirahan dito ay hindi mmalaman kung saang pamunuan dapat susunod. Nang matapos ang digmaang yaon ang mga naniniranan doon ay nagkaroon ng pagpupulong sa pangunguna ni G. Jose Matienzo. Sa kanilang pagpupulong ay nagtatag ng pamunuan at at ito ay kanilang isinangguni sa Punong Bayan ng torrjos. Kay Mayor Manuel Rosales dahilan sa may batas na pinairal noon na pwede nang magkaroon ng kasarinlan ang isang lugar. Sa paliwanag na rin ni Teniente del Barrio, kung saan ang nakararami ay ayaw ng pangalang Bahag ay ipinaliwanag niya sa panahong iyon lamang nagkaroon ng kasarinlan ang ating Inang Bayan kaya't kung kanilang pagkakaisahan ang pangalan ng lugar ay gawing MABUHAY. Sa ganoong pagpapaliwanag ng Teniente del Barrio, ang mga tao ay halos lisang boses na sumigaw ng MABUHAY. Taonf 1947 ay kanitang ipinasa sa Sangguniang Bayan ng Torrijos bilang pagsang-ayon sa pangalan ng kanilg lugar. Ang mga naninirahan dito ay dagliang nagpulong at sa kanilang pagkakaisa, sila ay nagtayo ng bahay-pulungan. Sila ay nagkanya-kanya ng pagkuha ng mga kagamitan sa pag tayo hanggang sa matapos ay naging masigla ang mga tao.

Makawayan

Barangay Makawayan was formerly a part of Tigwi. It was first composed of four (4) sitios named as Calimpay, Apartahin, Kay Poo and Nabilin. The citizens of this placed were very cooperative and law abiding in nature. They helped in every undertaking of the people of Tigwi as well as in participating in the different activities. Later on, they noted that they were the ones leading and participating diligently in most of the activities in the community, while the people of Tigwi were one-sided and less cooperative. Dissatisfied with the practice, some people began to move to separate from Tigwi. The late Estanislao Revilla was the one who initiated the move, he requested Mr. Guillermo Fatalla to make a Resolution in creatirig a place as a new barrio to be named "MARAWAYAN" naming a place of many bamboo grooves.

Mr. Guillermo Fatalla who is native of this place drafted the said resolution. It was signed by all the people of Makawayan who were on voting age that ranging from 21 years old and above. Mr. Estanislao Revilla sacriliced too much by going to the houses of these people who have not yet signed the resolution. When the resolution was aready approved and signed by the people of the place. It was forwarded to the Municipal Council Meeting of Torrijos. During theMunicipal Council Meeting. the resolution was sporsored by Mr. Guillermo Fatalla who was a municipal member of the Municipal Council of Torrijos from 1956 to 1959. Being an cloquent speaker and an active member, the resolution was approved and torwarded to the Provincial Board of Boac, The Resolution was endorsed andforwarded to the Congress on May 20, 1958. And alter a long run,the creation of Barrio Makawayan was approved through Republic Act 2713.

Malibago

During Spanish Regime, when Torrijos was a barrio of Sta. Cruz, Torrijos was just a sitio. It remained a sitio up the time the American occupied the Philippines. As years went by, Torrijos became a town and in the year 1898, Malibago which grew in abundance in the place during those days. However, some people gave literal meaning to it. According to them, the name was derived from the characteristics of the inhabitants of the place. At the time those has many wrong doings but later on, they changed their chapter, they reformed themselves hence, 'Mali-binago'.