Polscy Medycy Światu

polscy medycy światu

Polscy medycy światu

Redakcja

Wydział ds. Programowych Departamentu Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP

Biogramy

Joanna Stachyra / Ministerstwo Spraw Zagranicznych Henryka Karolewska / PBP Książnica Pedagogiczna im. Alfonsa Parczewskiego w Kaliszu Róża Pomiecińska-Żarnowska / PBP Książnica Pedagogiczna im. Alfonsa Parczewskiego w Kaliszu

Projekt graficzny i skład Heroldart Paweł Maszerowski

Korekta językowa

Zuzanna Sala

Wydawca

Ministerstwo Spraw Zagranicznych Departament Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą © Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP

ISBN 978-83-66213-95-1

Publikacja ma charakter niekomercyjny i nie jest przeznaczona do obrotu handlowego.

Druk i oprawa

Zakład Poligraficzny Sindruk ul. Firmowa 12, 45-594 Opole

Wstęp

Wśród dokonań i osiągnięć Polaków na świecie nie ma dziedziny bardziej uniwersalnej i zasłużonej dla ludzkości niż medycyna. Obejmuje ona zarówno naukę opartą na doświadczeniu, jak i praktykę dbania o zdrowie, w tym: leczenie chorób i zapobieganie im.

To oczywiste, że z najwyższym szacunkiem podchodzimy do działalności lekarzy, chcących bezinteresownie nieść pomoc medyczną i służyć drugiemu człowiekowi. Takie były motywacje osób prezentowanych w niniejszej publikacji Polscy medycy światu. Znani nieznani. Postaci te zostały wybrane spośród szerszego grona naszych rodaków, którym przyszło działać i leczyć albo w niełatwym okresie zaborów – czyli w realiach narzucanych przez trzy wielkie imperia europejskie – albo w mniej lub bardziej oddalonych państwach i regionach świata. Medycy ci rozumieli polskość i oddanie sprawie narodowej jako codzienne poświęcenie praktyce i idei niesienia pomocy. Byli potrzebni i doceniani za swój profesjonalizm oraz humanistyczną postawę. Tym, co ich łączy, jest fakt, że wiedzą, mądrością, sercem i siłą empatii służyli innym. Jednak oprócz leczenia i pomocy chorym, wiele czasu poświęcali sprawom swojej ojczyzny. Myśleli o niej z dumą i szacunkiem. I zawsze o niej pamiętali.

Wśród nieodkrytych do końca kart historii polskich medyków poza granicami kraju wciąż znaleźć można wiele intrygujących nazwisk. Część z nich może być znana w środowisku lekarskim – nie zmienia to jednak faktu, iż zasługują one na przypomnienie. Warto podkreślić i docenić wkład tych osób w rozwój medycyny oraz nierzadko pionierskie działania, których się podejmowały. Wspomnieć trzeba na przykład o prekursorskiej roli Polek, przełamujących tabu związane z kształceniem kobiet i zdobywających pierwsze dyplomy medyczne, aby następnie rozpocząć kariery lekarskie i tym samym otworzyć swojej płci dostęp do wykonywania zawodu w wybranych krajach (to Polka była autorką słynnej na początku XX wieku książki Kobieta i rozwój nauk lekarskich). Warto pamiętać o dokonaniach naszej rodaczki w zapewnieniu podstawowej – a następnie specjalistycznej – opieki zdrowotnej w jednym z państw Afryki. Nie można też pominąć historii aktywistki społecznej i oświatowej, działającej w czasach Imperium Rosyjskiego oraz Rosji Sowieckiej.

Nie mniejsze zasługi dla światowej medycyny mieli Polacy, wśród których znaleźli się m.in.: pionier metody rentgenowskiej w Szwajcarii, najwybitniejszy bułgarski stomatolog końca XIX wieku, chirurg w paryskiej Gwardii Narodowej i jeden z lekarzy Fryderyka Chopina, prekursor chirurgii naczyniowej, który jako jeden z pierwszych operował guzy mózgu oraz pionier powołania, a następnie rozwoju, publicznej służby zdrowia w Turcji. W niniejszej publikacji są również prezentowane biogramy: światowej sławy specjalisty, badającego ludność Peru i Boliwii pod kątem chorób

tropikalnych; pioniera neurologii; zasłużonego dla medycyny światowej malariologa; twórcy pierwszego we Francji czasopisma okulistycznego; konstruktora narzędzi medycznych czy aktywisty na rzecz dzieci, które były ofiarami wojny (a więc jednej z osób, mających wpływ na powstanie organizacji UNICEF). Poprzez lekturę Polskich medyków światu… poznać można losy: współtwórcy akademii medycznej w Rio de Janeiro i jednego z najznakomitszych lekarzy Brazylii XIX wieku; lekarza chorego sułtana Sulejmana II; badacza, który określił punkty uciskowe na kręgosłupie; medyka cesarza Franciszka Józefa; bohatera walki z dżumą płucną w chińskim Harbinie; naczelnego lekarza Kolei Wschodnich; australijskiego medyka i działacza społecznego; współtwórcy rosyjskiej szkoły psychiatrii czy światowego prekursora zdrowego życia i abstynencji.

Celowo nie odkrywając we wstępie nazwisk i miejsc działalności naszych rodaków, serdecznie zapraszamy do lektury publikacji. Liczymy, iż pozwoli ona zapoznać się z niezwykle ciekawymi losami, peregrynacjami oraz doświadczeniami polskich lekarzy. Mamy bowiem nie tylko powody, by być z nich dumni, ale także obowiązek pamiętać o ich dokonaniach. Niech lektura niniejszego tomu – przygotowanego przez Departament Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP i stanowiącego czwartą już odsłonę w serii publikacji poświęconych naszym krajanom zatytułowanych Polacy Światu. Znani nieznani – będzie odkrywaniem zarówno indywidulanych losów, jak i historii krajów czy społeczności lokalnych, w których polskie nazwiska, polski humanizm i polski patriotyzm zakorzeniły się i trwają do dziś i przybierają różne postaci: opowieści przekazywanych z pokolenia na pokolenie, licznych monografii naukowych i rozmaitych form doceniania zasług dla rozwoju narodowej medycyny. Niekiedy są bardzo materialne, jak w pełni wyposażony ze środków i w ramach polskiej pomocy szpital i wielofunkcyjny ośrodek medyczny.

Życzymy miłej lektury, jednocześnie ufając, że zaznajomienie się z dokonaniami polskich lekarzy na świecie i poznanie ich indywidualnych historii – w tym niezwykle zasłużonych i szczególnie godnych polecenia czytelniczej uwadze medyczek – nie tylko wzbogaci Państwa wiedzę, ale także będzie podstawą do dumy i radości, odczuwanej w trakcie wizyt w najróżniejszych zakątkach świata.

Departament Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą

Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP

Ludwik Anigstein

Józef Julian Babiński

Adolf Abraham Beck

Mojżesz Beiser (Baiser)

Edmund Faustyn Biernacki

Wanda Błeńska

Teofil Chudziński

Antoni Cieszyński

Stanisława Dowgiałłówna

Edward Flatau

Ksawery Gałęzowski

Seweryn Gałęzowski

Jan Jonston

Antoni Tomasz Aleksander Jurasz

Antoni Stanisław Jurasz

Władysław Augustyn Kuflewski

Edward Landowski

Antonina Leśniewska

Melania Lipińska

Joachim Midowicz

Jan Lucjan Mierzejewski

Jan Antoni Mikulicz-Radecki

Marceli Wilhelm Nencki

Edmund Neusser

Ewa Odachowska

Wacław Olszak

Jadwiga Olszewska

Teodor Opęchowski

Florenty Orzeszko

Jadwiga Michalska Picado

Salomea z Rusieckich II° voto Pilsztynowa

Paweł Emilian Postempski (Postępski)

Adam Raciborski

Ludwik Rajchman

Robert Remak

Władysław Semerau-Siemianowski

Lucjan Skupiewski

Józef Struś

Ludwik Karol Teichmann

Teodor Teuttold Stilichon Tripplin

Adam Ernest Narymunt-Waszklewicz

Dionizy Wielobycki

Seweryn Wielobycki

Maria Zakrzewska

Ludwik Anigstein

(1891–1975)

Lekarz specjalista w zakresie chorób zakaźnych.

Delegacja ekspertów Ligi Narodów podczas przerwy w podróży do ZSRR, Ludwik Anigstein drugi z lewej, 1935 r.

Urodził się w Warszawie jako syn przemysłowca żydowskiego pochodzenia Izydora Anigsteina i Heleny z domu Steinkalk. Ojciec wysłał go do Heidelbergu na studia przyrodnicze oraz na roczną naukę zoologii morskiej we Francji. W 1913 roku uzyskał stopień doktora, kończąc studia z wyróżnieniem. Drugi doktorat – tym razem z nauk medycznych – otrzymał na Uniwersytecie Dorpackim w Estonii. Kolejny tytuł naukowy nadano mu na Uniwersytecie Poznańskim w 1923 roku. Podyplomowo kształcił się także w London School of Tropical Medicine and Hygiene.

Jako członek komisji malarycznej Ligi Narodów, odbył w 1924 roku podróż badawczą do Rosji europejskiej, krajów bałkańskich, Włoch, Hiszpanii, Palestyny i Syrii. W 1929 roku – z ramienia rządu brytyjskiego – badał tyfus tropikalny na Półwyspie Malajskim. W latach dwudziestych i trzydziestych pracował jako parazytolog w Państwowym Zakładzie Higieny w Warszawie. Delegowany przez Ligę Morską i Kolonialną do Liberii jako polski doradca sanitarny tamtejszego rządu w 1938 roku opublikował w Warszawie ilustrowane sprawozdanie z tej wyprawy zatytułowane Choroby i stan sanitarny Liberii.

W 1940 roku, chroniąc się przed nazistami, wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie podjął pracę jako profesor na Wydziale Medycznym Uniwersytetu Teksańskiego w Galveston. Pod koniec wojny przyjechał do

Polski z ramienia ONZ z serią wykładów poświęconych chorobom zakaźnym.

W 1945 roku przyjął obywatelstwo amerykańskie. W latach 1941–1962 pełnił funkcję dyrektora Rickettsial Laboratory na University of Texas Medical Branch, a od 1962 do 1970 roku stał na czele UTMB Tissue Immunity Laboratory. W 1950 roku został konsultantem działu medycznego United States Atomic Energy Commission w Oak Ridge Institute for Nuclear Studies.

W 1955 roku wyruszył do Peru i Brazylii, by badać choroby tropikalne. Rok później został członkiem londyńskiego Royal Society of Health. Jego pierwsze ważne odkrycie dotyczyło chorób przenoszonych przez kleszcze, pochodzących od riketsji. Anigstein ustalił, że jedna z tych pasożytniczych bakterii wywołała chorobę, która zaatakowała setki żołnierzy podczas II wojny światowej.

Przełomowym dokonaniem Anigsteina było także odkrycie antybiotyku będącego pochodną krwi – wcześniej bowiem antybiotyki pozyskiwano wyłącznie z pleśni i bakterii. Dorobek naukowy medyka obejmuje około 2000 prac naukowych i artykułów dla pism specjalistycznych oraz podręcznik, którego jest współautorem.

Zmarł w 1975 roku w Galveston w stanie Texas w USA.

Józef Julian Babiński

Fotografia z książki: Orzechowski, Kazimierz (1878–1942) Józef Babiński w dziejach ubiegłego okresu neurologji: (sylweta badacza i człowieka na tle środowiska)

Józef Julian Babiński (1857–1932)

Jeden z najsławniejszych neurologów w historii, pionier neurochirurgii.

Syn polskich emigrantów – Aleksandra Babińskiego i Henryki z Warenów – którzy trafili do Francji w 1848 roku. Uczył się w polskiej szkole średniej w Batignolles w Paryżu, a w 1879 roku ukończył studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Paryskiego. W 1885 roku został doktorem medycyny, obroniwszy pracę poświęconą związkom anatomiczno-klinicznym w stwardnieniu rozsianym. W 1890 roku zdał egzamin konkursowy na stopień ordynatora szpitali paryskich [médecin des hôpitaux de Paris]. Cztery lata później został powołany na tę funkcję w małym oddziale szpitala w Porte d’Aubervilliers, a następnie został ordynatorem szpitala de la Pitié w Paryżu. Na tym stanowisku pozostał do 1922 roku.

W 1887 roku mianowano go członkiem Paryskiego Towarzystwa Biologicznego, a od 1914 roku zasiadał we francuskiej Akademii Medycyny. W 1899 współzakładał Francuskie Towarzystwo Neurologiczne, a od 1907 roku mu przewodniczył. W latach 1924–1925 roku pełnił funkcję członka honorowego American Neurological Association i Royal Society of Medicine. Od 1925 roku był także profesorem honorowym Uniwersytetu Wileńskiego.

Okładka książki: Orzechowski, Kazimierz (1878–1942) Józef Babiński w dziejach (…)

Jest autorem około 300 prac naukowych. Niektóre z nich – poświęcone fizjologii układu nerwowego oraz neuropatologii, np. objawowi Babińskiego i anosognozji – miały przełomowe znaczenie dla rozwoju neurologii. Był czterokrotnie nominowany do Nagrody Nobla. Podtrzymywał więź z krajem, uczestnicząc w zjazdach polskich medyków, publikując w czasopiśmie „Neurologia Polska” oraz umożliwiając rodakom odbywanie praktyk zagranicznych.

Zmarł 29 października 1932 roku w Paryżu. Został pochowany w grobie rodzinnym na Cmentarzu Les Champeaux w Montmorency.

Adolf Abraham Beck

Adolf Abraham Beck w towarzystwie Napoleona Cybulskiego

Strona tytułowa podręcznika fizjologii człowieka autorstwa Cybulskiego i Becka

Abraham Beck (1863–1942)

Fizjolog, współtwórca podręcznika fizjologii.

Urodził się w ubogiej żydowskiej rodzinie w Krakowie. W rodzinnym mieście ukończył gimnazjum św. Jacka, a następnie podjął studia medyczne. Jeszcze w ich trakcie rozpoczął pracę w Katedrze Fizjologii i Histologii prof. Napoleona Cybulskiego. Zajmował się fizjologią ośrodków nerwowych, a w szczególności zagadnieniem wykorzystania elektrofizjologii w badaniu mózgu. Na podstawie tych analiz ogłosił pracę zatytułowaną Oznaczenie lokalizacji w mózgu i rdzeniu za pomocą zjawisk elektrycznych, dzięki której 23 stycznia 1890 roku otrzymał stopień doktora wszech nauk lekarskich. Badania te pozwoliły także Beckowi na odkrycie zjawiska tzw. „aktywnego prądu niezależnego” i ustanowiły podwaliny dzisiejszej elektroencefalografii.

Habilitował się w 1894, a rok później dostał propozycję objęcia katedry fizjologii wraz z profesurą na Uniwersytecie Lwowskim. Przez kolejne lata swojej aktywności zawodowej wykładał fizjologię oraz zajmował się badaniem układu nerwowego. W latach akademickich 1903/1904 oraz 1916/1917 pełnił funkcję dziekana

Wydziału Lekarskiego, a w 1912/1913 – rektora uczelni. Wraz z prof. Napoleonem Cybulskim podjął się opracowania pierwszego zbiorowego podręcznika fizjologii, który został opublikowany w dwóch tomach w 1915 roku. Drugie rozszerzone wydanie dzieła ukazało się już po śmierci prof. Cybulskiego w 1924 roku.

Beck otrzymał tytuł profesora zwyczajnego w 1897 roku, zaś w 1932 roku przeszedł na emeryturę. Pod jego kierunkiem habilitację złożyło siedmiu lekarzy, a do grona jego uczniów należał m.in. prof. Franciszek Czubalski. Dwa lata po przejściu na emeryturę medyk został uhonorowany dyplomem i pierścieniem z inskrypcją Bene merenti Facultas Medica Wydziału Lekarskiego UL, a rok później został profesorem honorowym Uniwersytetu Jana Kazimierza.

Był zagorzałym patriotą. Podczas II wojny światowej trafił do obozu i popełnił samobójstwo poprzez zażycie cyjanku, unikając w ten sposób wywozu do obozu zagłady w Bełżcu. Miał dwoje dzieci: syna Henryka – także lekarza – i córkę Jadwigę.

Adolf

Mojżesz Beiser

Strona tytułowa książki Jana Beisera, opisującej życiorys Mojżesza Beisera

Mojżesz Beiser (Baiser)

(1807–1880)

Lekarz, filantrop, radny i honorowy obywatel miasta Lwowa.

Urodził się we Lwowie. Tam ukończył nauki w szkole średniej, a następnie podjął studia wyższe na uniwersytecie w Wiedniu, gdzie 25 maja 1835 roku otrzymał tytuł magistra okulistyki i położnictwa. Podczas studiów wspomagał finansowo swoich kolegów, ponieważ sam pochodził z zamożnej rodziny. Swoją praktykę lekarską rozpoczął na Ukrainie – najpierw w Gwoźdźcu, a następnie w Kołomyi – gdzie zyskał uznanie wśród lokalnej społeczności. Miejscowa ludność bardzo ceniła jego bezinteresowność i ofiarność wobec ubogich pacjentów.

W 1848 roku został wybrany na delegata do Lwowskiej Rady Narodowej. Za sprawą władz austriackich trafił do Żółkwi i tam dostał pozwolenie na prowadzenie praktyki lekarskiej. Po piętnastu miesiącach dozoru policyjnego przeniósł się z Żółkwi do Lwowa, gdzie przebywał

Jedna z kart książki Jana Beisera, opisującej życiorys Mojżesza Beisera

i pracował do końca życia. Był jednym z założycieli Lwowskiego Towarzystwa Lekarskiego. W czasach epidemii cholery w przeciwieństwie do innych lekarzy Beiser pomagał chorym, nie zważając na swoje zdrowie i bezpieczeństwo. Pieniądze otrzymane od zamożnych pacjentów przekazywał ubogim, a sam żył bardzo skromnie. Odwiedzając z darami potrzebujących pacjentów, mawiał, „że idzie do biednego chorego, którego chorobę rozpoznał, a którą jest głód i niesie mu odpowiednie lekarstwo”.

Za swoje zasługi i pracę na rzecz ubogich dnia 9 listopada 1876 roku otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Lwowa. Zmarł 12 października 1880 roku we Lwowie, a na jego uroczystym pogrzebie zgromadziły się tysiące wdzięcznych pacjentów, chcących pożegnać swojego lekarza.

Edmund Faustyn Biernacki

Edmund Faustyn Biernacki (1866–1911)

Lekarz, patolog, neurolog, hematolog, filozof medycyny.

Urodzony w Opocznie. Syn Joanny Józefy z Baranowskich i Wincentego Adolfa Biernackiego herbu Poraj, który za udział w powstaniu styczniowym utracił dobra na Litwie, był prześladowany i zmuszony do osiedlenia się w Królestwie Polskim. Jego brat, Wiktor Biernacki, był warszawskim profesorem fizyki i pionierem polskiej radiotechniki i radiologii.

Edmund Biernacki kształcił się w gimnazjum w Kielcach i w lubelskim liceum. Po uzyskaniu dyplomu na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim w 1889 roku odbywał staże w klinikach w niemieckim Heidelbergu i w Paryżu. Po powrocie do kraju został ordynatorem kliniki diagnostycznej. Zasłynął jako eksperymentator i autor nowatorskich rozpraw naukowych, za które jednak był atakowany przez konserwatywne środowisko lekarskie Warszawy. W 1897 roku jako pierwszy na świecie wykazał zależność między szybkością opadania krwinek czerwonych w osoczu krwi a ogólnym stanem zdrowia. Opracował własną metodę diagnostyczną tego zjawiska, zwaną „odczynem Biernackiego” (OB), do dziś stosowaną w badaniach klinicznych na całym świecie. Pomaga ona ratować tysiące ludzi każdego roku, poprzez umożliwienie wykrycia groźnych chorób we wczesnych stadiach rozwoju. Odkrycie to jest w większości obcojęzycznych podręczników

przypisywane dwóm szwedzkim lekarzom, mimo że swoje badania opublikowali oni znacznie później. W 1902 roku Biernacki przeniósł się z rodziną do Lwowa, gdzie w 1908 roku objął stanowisko profesora Wydziału Medycznego Uniwersytetu Lwowskiego. W trakcie sezonów letnich zarabiał na chleb jako „lekarz kąpielowy” w Karlsbadzie.

Biernacki jest autorem pierwszego polskiego podręcznika hematologii. Również jako pierwszy opisał objaw porażenia nerwu łokciowego w przebiegu kiły, nazwany później „objawem Biernackiego”.

Ogłosił drukiem łącznie około 100 prac naukowych. We Lwowie wygłaszał odczyty popularyzujące osiągnięcia naukowe w medycynie. Jeden z nich zatytułował Z autobiografii człowieka szczęśliwego. W wolnych chwilach zajmował się z upodobaniem sztukami pięknymi, a zwłaszcza współczesnym mu malarstwem polskim. Kolekcjonował dzieła artystów lwowskich, propagując tym samym miasto jako centrum sztuki. W Karlsbadzie jego poczekalnia i gabinet znane były jako „wystawy malarstwa polskiego”. Biernacki zmarł w wieku zaledwie 45 lat.

Spoczywa na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.

Pracownia fizyczna prof. Edmunda Faustyna Biernackiego

Fotografia braci Biernackich

Obie fotografie: Szpital Wanda Matugga Health Centre im. Wandy Błeńskiej w Ugandzie

Wanda Błeńska

(1911–2014)

Lekarka, misjonarka, specjalistka w leczeniu trądu.

Urodziła się w Poznaniu jako córka Teofila i Heleny Błeńskich. Podstawą jej nauczania zajmował się ojciec. W Toruniu ukończyła Gimnazjum Żeńskie, a następnie w 1934 roku została absolwentką Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego. Na studiach działała w Akademickim Kole Misyjnym i redagowała „Annales Missiologicae”. Do zarządu Koła, jak również do zarządu Związku Akademickich Kół Misyjnych w Polsce, dostała się na drugim roku studiów, a rok później reprezentowała polski ruch misyjny na Międzynarodowym Kongresie Misyjnym w Lublanie.

Pracowała w szpitalach w Toruniu i Gdyni, w czasie wojny działała w Armii Krajowej. W 1946 roku wyjechała do Niemiec, gdzie mieszkał jej ciężko chory brat. Ukończyła kursy medycyny tropikalnej w Hamburgu i Liverpoolu, pracując jednocześnie w polskich szpitalach w tych miastach. W 1950 roku wyjechała do Ugandy, spełniając tym samym swoje marzenie o pracy na misjach. Od 1951 roku zajmowała stanowisko naczelnego lekarza w ośrodku dla trędowatych w Bulubie nad Jeziorem Wiktorii, przy misji sióstr franciszkanek. Działała w międzynarodowym środowisku leprologów, angażowała się w badania

nad szczepionką przeciw trądowi, szkoliła miejscowych lekarzy. W 1983 roku zakończyła kierowanie ośrodkiem, pozostając w Bulubie jako konsultant.

W 1994 roku wróciła do Polski, gdzie kontynuowała działalność społeczną na rzecz Afryki. Odwiedziła Ugandę kilkakrotnie, m.in. podczas wizyty Jana Pawła II. Zmarła w 2014 roku, w wieku 103 lat. W 2019 roku rozpoczął się jej proces beatyfikacyjny.

Misja i dzieło Wandy Błeńskiej są kontynuowane. W ramach projektu zakładającego poprawę dostępności i jakości opieki medycznej świadczonej Ugandyjczykom, Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP sfinansowało sprzęt umożliwiający działalność leczniczą w Wanda Matugga Health Centre im. Wandy Błeńskiej w zakresie podstawowej opieki medycznej, stomatologii, chirurgii, położnictwa oraz ratownictwa medycznego. 1 grudnia 2019 roku miała miejsce uroczysta inauguracja szpitala, a pierwsze narodzone w nim dziecko (dziewczynka) na cześć patronki szpitala otrzymało imię Wanda.

Teofil Chudziński

Teofil Chudziński

(1842–1897)

Strona tytułowa 2 działu, Anatomia porównawcza zwojów mózgowych. Dz. 2

Lekarz wojskowy, antropolog, anatom.

Urodził się w Brześciu Litewskim w osiadłej tam rodzinie Tomasza i Dominiki z Jakublewiczów. Uczył się w gimnazjum białostockim, podjął studia przyrodnicze na uniwersytecie w Moskwie. Brał udział w powstaniu styczniowym, po jego klęsce był internowany w Austrii, skąd przedostał się najpierw do Belgii, a następnie do Francji.

W Paryżu rozpoczął studia lekarskie. Zatrudnił się jako ekstern w jednym ze szpitali, gdzie w czasie wojny francusko-niemieckiej pełnił służbę lekarza pomocniczego. W jej wyniku zniechęcony do medycyny, zaniechał studiów lekarskich i rozpoczął pracę jako preparator w Laboratorium Antropologicznym przy L’École des Hautes-Études kierowanym przez Paula Broca – jednego z twórców antropologii. Pomimo wybitnych osiągnięć, m.in. stworzenia podstaw antropologii części miękkich (mięśnie, mózg, trzewia), Chudziński z powodu braku doktoratu pozostał do końca życia na stanowisku preparatora, pełniąc równocześnie do śmierci Broca funkcję kustosza zbiorów École d’Anthropologie.

Przez 25 lat oddany tylko swej pracy zajmował się dysekcją ciał (dawn. sekcja zwłok), w złych warunkach higienicznych na niewielkiej mansardzie, w otoczeniu gnijących

Laboratorium Antropologiczne i Muzeum Broca (początek XX w.). Półki laboratoryjne zawierające liczne serie czaszek i gabloty mózgów

preparatów. Wiele czasu poświęcał na sporządzanie wykonywanych w kilku normach antropometrycznych rysunków czaszek ludzi różniących się pochodzeniem. Po latach zostały one oprawione w piękne albumy. Chudziński jako pierwszy na świecie opisał anatomię osób z różnych regionów świata. Pozostawił po sobie w muzeum liczne mulaże, tj. modele z gipsu lub wosku, zachowujące kształt i budowę powierzchni przedmiotu, oraz odlewy gipsowe mięśni i mózgów tak zwierząt, jak i ludzi.

Był także autorem 49 prac naukowych, w tym kilku w języku polskim. Najważniejsza spośród nich to: Anatomia porównawcza zwojów mózgowych (1878 i pośmiertnie 1898).

Po śmierci Broca pozbawiony jego opieki i dochodów ze stanowiska kustosza Chudziński z trudem się utrzymywał, mimo to nieraz wspomagał materialnie rodaków, z którymi zachowywał kontakty. Pod koniec życia Akademia Medyczna i paryskie towarzystwa naukowe przyznały mu zaszczyty, o które się nigdy nie ubiegał, w tym nagrodę Prix Fauvelle za rozprawę o etnicznych różnicach mięśni twarzy.

Zmarł w Paryżu w wieku 55 lat.

Antoni Cieszyński

Antoni Cieszyński

(1882–1941)

Pionier nowoczesnej stomatologii.

Urodził się w Oleśnicy w rodzinie Tomasza i Emilii z Chiżyńskich. Uczęszczał do gimnazjum najpierw w Poznaniu, a następnie w Bydgoszczy. Medycynę i stomatologię studiował na uniwersytetach w Berlinie i Monachium. Studia ukończył w 1911 roku z najwyższym odznaczeniem – summa cum laude. W 1913 roku został mianowany profesorem nadzwyczajnym i objął kierownictwo nad Ambulatorium Dentystycznym Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Lwowskiego, które potem zostało przemianowane na Instytut Dentystyczny, a od 1930 roku nazwane jest Kliniką Stomatologiczną.

Do największych osiągnięć Cieszyńskiego należy opracowanie metody pozwalającej na wykonywanie zdjęć rentgenowskich zębów w taki sposób, aby zachowały one rzeczywisty rozmiar. Metoda ta określana jest mianem izometrii.

Cieszyński był także twórcą pierwszego na świecie atlasu radiologii stomatologicznej i współtwórcą czterotomowej Ilustrowanej nowoczesnej encyklopedii zdrowia wydanej w latach 1937–1939 w Warszawie. W swojej pracy zawodowej

podejmował się także prac związanych z usprawnieniem procesu diagnostycznego oraz udoskonaleniem metod operacyjnych, np. kasety do zdjęć stereoskopowych. Po wybuchu I wojny światowej i zajęciu Lwowa przez Rosjan wyjechał do Wiednia, gdzie otworzył oddział obrażeń szczękowych i poliklinikę stomatologiczną dla polskich uchodźców. W czasach przed II wojną światową angażował się w akcję pomocy dla lekarzy z Czechosłowacji pochodzenia żydowskiego represjonowanych przez Niemców. W 1936 roku otrzymał nagrodę im. Willoughby’ego Daytona Millera za wkład w rozwój światowej stomatologii. Był także honorowym członkiem towarzystw stomatologicznych w Waszyngtonie, Buenos Aires, Pradze i Wiedniu. W swoim dorobku naukowym posiadał ponad 350 prac poruszających zagadnienia z wszystkich dziedzin stomatologii. Był wydawcą i redaktorem takich czasopism jak: „Kwartalnik Stomatologiczny”, „Polska Dentystyka” i „Słowiańska Stomatologia”.

Został rozstrzelany przez Niemców na Wzgórzach Wuleckich w nocy z 3 na 4 lipca 1941 roku wraz z dwudziestoma pięcioma innymi profesorami uczelni lwowskich.

III Zjazd Stomatologów w Krakowie – wśród uczestników z lewej strony prof. Antoni Cieszyński

Pierwsza od lewej, w pierwszym rzędzie: Stanisława Dowgiałłówna

Stanisława Dowgiałłówna (1865–1933)

Farmaceutka, działaczka społeczna i polonijna w Łotwie, jedna z pierwszych studentek Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Pochodziła z rodziny ziemiańskiej z terenów dzisiejszej Łotwy. Uczyła się w Warszawie na tajnym Uniwersytecie Latającym. Zdała egzamin podaptekarski i została pomocnikiem aptekarskim. Wraz z Jadwigą Sikorską i Janiną Kosmowską została przyjęta na Uniwersytet Jagielloński w charakterze hospitantki (tj. bez zgody na uzyskanie dyplomu). Były to pierwsze trzy kobiety na polskiej uczelni.

Po ukończonych studiach w 1897 roku absolwentki nie uzyskały zgody na zdawanie egzaminów warunkujących uzyskanie dyplomu prowizora. Dowgiałłówna złożyła wówczas stosowne dokumenty na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Moskiewskiego i w 1897 roku uzyskała stopień prowizora z wyróżnieniem. Następnie prowadziła aptekę w Wielonach (Viļani) oraz zajmowała się promocją kultury i higieny wśród ludności wiejskiej.

W 1907 roku osiadła w rodzinnym majątku w Rzeżycy (Rēzekne) i samodzielnie go prowadziła, wykorzystując najnowsze naukowe metody pracy na roli. Po rewolucji październikowej zorganizowała Polską Macierz Szkolną w Rzeżycy i została jej pierwszym prezesem. Udzielała się także w inflanckiej Radzie Polskiej, a po powstaniu państwa łotewskiego podjęła pracę w Komisji Oświatowej Ziemstwa Rzeżyckiego jako przedstawicielka mniejszości polskiej.

W 1922 roku współtworzyła struktury Związku Polaków w Łotwie i jako pierwsza stanęła na czele tej organizacji, a w 1925 roku z jej ramienia została polską delegatką na I Międzynarodowym Kongresie Mniejszości Narodowych w Genewie. Po reformie rolnej z 1927 roku, skutkującej parcelacją jej majątku, wyemigrowała do Krakowa i pracowała w Okręgowym Związku Kas Chorych.

Edward Flatau

Strona tytułowa Atlasu mózgu człowieka i przebiegu włókien autorstwa Edwarda Flatau

Edward Flatau (1868–1932)

Pionier neurologii.

Urodził się w Płocku jako syn Ludwika i Anny z domu Heyman. Gimnazjum ukończył w Płocku, a następnie podjął studia medyczne na Uniwersytecie Moskiewskim. W 1892 roku uzyskał dyplom lekarza cum eximia laude [ze szczególną pochwałą]. Następnie wyjechał do Berlina i w klinice Emanuela Mendla rozpoczął specjalizację z zakresu neurologii. W 1894 roku w Berlinie opublikował Atlas mózgu człowieka i przebiegu włókien (wyd. polskie w 1896 roku) – pracę nowoczesną jak na ówczesne standardy, przetłumaczoną później m.in. na język francuski. Atlas zawierał oryginalne fotografie bruzd i zwojów mózgu, które zostały wykonane specjalnie stworzoną przez lekarza kamerą.

Następnie Flatau zainteresował się budową neuronów – starał się wykazać ich jedność pod kątem budowy anatomicznej i fizjologicznej. Wyniki swoich badań publikował m.in. w czasopismach niemieckich. W swojej pracy zajmował się również przebiegiem i układem szlaków nerwowych w rdzeniu. Odkrył, że krótkie włókna nerwowe przebiegają centralnie, natomiast długie przesunięte są ku odwodowi. Zjawisko to zostało nazwane prawem Flatau i przedstawione na posiedzeniu Pruskiej Akademii Nauk w Berlinie, co pozwoliło autorowi Atlasu mózgu człowieka na uzyskanie stopnia doktora medycyny.

Jedna z kart Atlasu mózgu człowieka i przebiegu włókien autorstwa Edwarda Flatau

W 1899 roku wraz z profesorem Louisem Jacobsohnem opracował podręcznik anatomii i anatomii porównawczej ssaków. Był także współautorem podręcznika patologii Hermanna Nothnagla.

Flatau wrócił do Polski i został konsultantem neurologicznym na oddziałach Teodora Dunina oraz Władysława Janowskiego, a także w Szpitalu Dzieciątka Jezus w Warszawie. We własnym mieszkaniu zorganizował pracownię mikroskopową dla młodych adeptów zawodu lekarskiego, którą w 1913 roku rozwinął przy Towarzystwie Psychologicznym w Warszawie. Był także twórcą i dożywotnim kierownikiem Pracowni Neurobiologicznej im. Marcelego Nenckiego. W 1904 roku wygrał konkurs na stanowisko ordynatora Oddziału Neurologicznego Szpitala Starozakonnych na Czystem, co pozwoliło mu połączyć pracę badawczą i kliniczną. W tym okresie życia interesowały go kwestie związane z zapaleniem opon mózgowych, zapaleniem nerwów oraz nowotworami układu nerwowego.

Flatau był twórcą ponad osiemdziesięciu prac naukowych i założycielem Warszawskiego Towarzystwa Neurologicznego.

Zmarł 7 czerwca 1932 roku w Warszawie.

Ksawery Gałęzowski

Ksawery Gałęzowski (1832–1907)

Okulista, twórca narzędzi medycznych.

Urodził się w Lipowcu, w guberni kijowskiej. Nauki pobierał na Akademii Medyko-Chirurgicznej w Petersburgu, gdzie w 1858 roku otrzymał stopień doktora medycyny. Następnie wyjechał do Paryża, do stryja Seweryna, by tam pogłębiać swoją wiedzę szczególnie z zakresu okulistyki.

Gałęzowski we Francji ponownie podjął studia medyczne, a swoje umiejętności doskonalił w prywatnej klinice Ludwika Augusta Desmarresa. Rozpoczął także zakończoną sukcesem pracę nad modyfikacją oftalmoskopu, której wyniki ogłosił po polsku w 1860 roku.

Gałęzowski w latach 1859–1864 pełnił funkcję adiunkta w klinice Desmarresa. Rok później ukończył studia medyczne we Francji, a w 1867 otworzył klinikę okulistyczną, w której prowadził wykłady teoretyczne i ambulatorium. Przybywali do niej chorzy z całego świata, a sam Gałęzowski zyskał szerokie uznanie i sławę. Był twórcą pierwszego we Francji czasopisma okulistycznego „Journal d'ophthalmologie” publikowanego do 1878 roku. Później założył i do końca życia prowadził periodyk „Recueli d'ophthalmologie”. Wiele czasu poświęcał na publikację dzieł związanych z zagadnieniem budowy i leczenia ludzkiego oka

Strona tytułowa pracy Ksawerego Gałęzowskiego pt. Hygjena wzroku

zarówno w języku francuskim (np. Traité des maladies des yeux – 1875, 1888), jak i polskim (m.in. artykuł zatytułowany Pogląd na terapię chorób oczu wydany w czasopiśmie „Klinika”). Niemiecki historyk okulistyki Julius Hireschberg uważał, że Gałęzowski to wspaniały specjalista w swojej dziedzinie, stosujący własne metody i narzędzia pracy, potrafiący rozpoznawać choroby „z oczu”.

Najważniejszym odkryciem Polaka było wynalezienie pionierskiej metody operacyjnego leczenia odwarstwienia siatkówki – schorzenia, które w tamtych czasach prowadziło do ślepoty. Gałęzowski w 1903 roku na Kongresie Okulistów Francuskich w Paryżu zaprezentował skonstruowane przez siebie narzędzie służące do przypalania siatkówki w przypadkach przedarć – tzw. żegadło. Metoda ta zyskała uznanie dopiero 26 lat później, kiedy ponownie zaprezentował ją środowisku lekarskiemu Jules Gonin. Gałęzowski był bardzo oddany i życzliwy dla swoich pacjentów.

Zmarł 22 marca 1907 roku w Paryżu.

Gałęzowski

Seweryn

Fotografia pomnika Seweryna

Gałęzowskiego

Seweryn Gałęzowski (1801–1878)

Lekarz, działacz społeczny.

Urodził się we wsi Kniaża Krynica pod Lipcowem, w guberni kijowskiej. Ukończył słynne gimnazjum oo. bazylianów w Humaniu, gdzie zaprzyjaźnił się m.in. z Józefem Malinowskim. W 1819 roku rozpoczął studia na Wydziale Medycznym Uniwersytetu Wileńskiego. 30 lipca 1824 roku, po pięciu latach nauki, uzyskał stopień doktora medycyny, chirurgii i sztuki położniczej.

Gałęzowski swoją drogę zawodową związał z chirurgią i rozpoczął współpracę z profesorem Wacławem Pelikanem, po którym objął klinikę. W 1828 roku został mianowany profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Wileńskiego. W związku z wybuchem powstania listopadowego rozpoczął pracę jako lekarz wojskowy, za co został odznaczany Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari.

Aby uniknąć represji, po upadku powstania opuścił Europę i w 1834 roku rozpoczął pracę w kopalni srebra w Meksyku, gdzie szybko zyskał uznanie lokalnej społeczności, a także dorobił się fortuny. Pieniądze przyjmował od zamożnych pacjentów, natomiast ludzi ubogich leczył za darmo. Był także jednym z założycieli Uniwersytetu w Meksyku.

Nekrolog Seweryna Gałęzowskiego

Po wybuchu powstania wielkopolskiego w 1848 roku wrócił do Europy i osiadł w Paryżu, gdzie rozpoczął pracę na rzecz polskich emigrantów, łożąc na to z własnych funduszy. Wspierał ich naukę, kierował do odpowiednich zakładów przemysłowych i zabiegał o przyznanie im stypendiów. W 1842 roku otworzył Szkołę Polską na Batignolles, która stała się dziełem jego życia. W okresie największego rozkwitu szkoła kształciła trzystu uczniów. Gałęzowski poświęcał całą swoją uwagę placówce, przez co zaniechał praktyki lekarskiej. Dbał zarówno o kwestie dydaktyczne, jak i materialne – starał się pozyskiwać środki od rządu francuskiego i od dobroczyńców, aby szkoła mogła działać na wysokim poziomie. Jej rozwój został przerwany przez wybuch wojny francusko-pruskiej w latach 1870–1871. Z uwagi na zadłużenie Gałęzowski sprzedał budynek szkoły Departamentowi Sekwany i przeniósł placówkę do niewielkiego budynku na ul. Lamandé, gdzie ta istniała do 1910 roku.

W 1879 roku na dziedzińcu szkoły w Batignolles odsłonięto pomnik założyciela placówki autorstwa Cypriana Godebskiego. Gałęzowski zmarł 31 marca 1878 roku w Paryżu. Był stryjem Ksawerego Gałęzowskiego.

Jan Jonston

Jan Jonston (1603–1675)

Medyk, przyrodnik, filozof szkockiego pochodzenia.

Cieszył się uznaniem wśród europejskich środowisk naukowych jako autor prac z dziedziny historii naturalnej. Był również pierwszym mieszkańcem Rzeczypospolitej Obojga Narodów, który stworzył kompendium przyrodnicze. Urodził się w Szamotułach w rodzinie Simona Johnstona i Anny z domu Becker. Uczęszczał do szkoły braci czeskich w Ostrorogu, a następnie podjął naukę w gimnazjach w Bytomiu Odrzańskim i Toruniu.

W latach 1623–1625 wyjechał do Szkocji i tam podjął studia na kierunkach filozoficznym i teologicznym, a także pobierał nauki języka hebrajskiego. Po powrocie do Polski osiedlił się w Lesznie i podjął pracę jako prywatny wychowawca. W 1628 roku ponownie opuścił kraj i wraz ze swoimi wychowankami odbył podróż po najlepszych uczelniach Europy. W 1634 roku uzyskał stopień doktora medycyny i podjął pracę w Anglii, Francji i we Włoszech. W 1636 roku wrócił do Polski i został osobistym lekarzem Bogusława Leszczyńskiego, syna wojewody bełskiego. Jan Jonston przez całe swoje życie odbył wiele podróży i wydał kilkadziesiąt publikacji.

Do najważniejszych jego dzieł należą: pierwsza na świecie monografia dendrologiczna zatytułowana Dendrographias sive historiae naturalis de arboribus et fructibus tam nostri, quam peregrini orbis libri decem figuris aeneis adornati oraz wydany w 1644 roku podręcznik medycyny Idea universae medicinae practicae. Jonston był również autorem wydanej w 1666 roku „encyklopedii wszechnauk” Polymathia philologica.

Zmarł 8 czerwca 1675 roku w Składowicach.

Strona tytułowa pracy Jana Jonstona pt. Dendrographias sive historiae naturalis de arboribus et fructicibus tam nostri qv am peregrini orbis libri decem [...], (tł. Dziesięć ksiąg dendrograficznych, czyli historii naturalnych drzew i owoców, zarówno naszych, jak i obcych, [...])

Idea vniversae medicinae practicae libris VIII absoluta (tł. Idea Uniwersalnej Medycyny Praktycznej Księga VIII)

Antoni Stanisław Jurasz

Antoni Stanisław

Jurasz

(1847–1923)

Laryngoskopia, Stowarzyszenie do Wydawnictwa

Dzieł Lekarskich Polskich, Kraków 1878

Ojciec światowej laryngologii.

Urodził się w Spławiu koło Poznania w rodzinie Wawrzyńca i Anny z domu Przyjemskiej. Szkołę średnią ukończył w Poznaniu. W 1867 roku podjął studia medyczne na Uniwersytecie w Greifswaldzie, gdzie w 1871 roku uzyskał dyplom lekarza i stopień doktora. Wrócił do Polski w celu podjęcia pracy zawodowej, jednak z uwagi na brak zatrudnienia osiadł w Heidelbergu i spędził tam trzydzieści pięć lat swojego życia. W 1874 roku został tam asystentem polikliniki uniwersyteckiej. Podjął pracę w zakresie usprawnienia badań laryngoskopowych.

Wielkim sukcesem Polaka było usunięcie polipa z krtani chorego – dzięki operacji pacjent odzyskał głos, a sam Jurasz postanowił związać swoje życie z laryngologią. Był jednym z pierwszych, którzy w swojej pracy wykorzystywali rynoskopię, przypisuje mu się także skonstruowanie niektórych instrumentów medycznych, m.in. wziernika nosowego.

Jako jeden z najwybitniejszych laryngologów uczestniczył w wielu międzynarodowych zjazdach lekarzy. W 1876 roku w Krakowie wydał rozprawę zatytułowaną Laryngoskopia, a 1877 roku uzyskał habilitację. Następnie

podjął się pracy dydaktycznej – prowadził wykłady z laryngoskopii i laryngologii, kładąc tym samym podwaliny pod katedrę laryngologii przy Uniwersytecie w Heidelbergu. W 1880 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego i zajął się wydawaniem pierwszego czasopisma laryngologicznego „Monatsschrift für Ohrenheilkunde sowie für KehlkopfNasen-Rachenkrankheiten”.

W 1908 roku wrócił do Polski i objął katedrę laryngologii na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Kilkukrotnie pełnił funkcję dziekana Wydziału Lekarskiego, a podczas I wojny światowej powierzono mu rolę rektora Uniwersytetu. Od 1919 roku pracował w katedrze laryngologii na Uniwersytecie Poznańskim, także po przejściu w 1920 roku na emeryturę. W swoim dorobku naukowym posiadał ponad sto publikacji dotyczących nie tylko laryngologii, ale także pediatrii, np. krupowego zapalenia płuc. Był redaktorem czasopisma „Nowiny Lekarskie”.

Zmarł 12 sierpnia 1923 roku w Poznaniu. Z jego małżeństwa z Angieliką Karoliną Gaspey narodził się m.in. syn Antoni – wybitny chirurg.

Portret Antoniego

Stanisława Jurasza

Antoni Tomasz Aleksander Jurasz

Antoni Tomasz Aleksander Jurasz

(1882–1961)

Chirurg.

Urodził się w Niemczech w Heidelbergu. Był synem Antoniego Jurasza – polskiego profesora laryngologii – i Angieliki Karoliny z domu Gaspey. Gimnazjum ukończył w Heidelbergu i tam rozpoczął studia na kierunku lekarskim. W 1907 roku otrzymał stopień doktora medycyny i rozpoczął praktykę lekarską w Instytucie Anatomii Patologicznej w Heidelbergu. Swoje umiejętności doskonalił pod okiem najwybitniejszych profesorów chirurgii, m.in. Ericha Lexera. Odbył podróż naukową, w trakcie której odwiedził Londyn, Królewiec i Lipsk. Następnie w latach 1908–1910 pracował jako asystent w klinice chirurgicznej German Hospital w Londynie. Od 1910 roku podróżował do Ameryki Północnej, Afryki i Indii, pełniąc funkcję lekarza okrętowego. Po wybuchu I wojny światowej podjął pracę na stanowisku kierowniczym w Szpitalu św. Marii we Frankfurcie, gdzie przyznano mu profesurę tytularną. W 1920 roku powrócił do Polski i objął katedrę chirurgii

Uniwersytetu Poznańskiego, którą kierował do wybuchu II wojny światowej. Stworzył Poznańską Klinikę Chirurgiczną, która została otwarta w 1923 roku. W latach akademickich 1925/1926 i 1926/1927 pełnił funkcję dziekana, a w 1930 roku został prorektorem.

Był założycielem i współredaktorem czasopisma „Chirurgia Kliniczna”. Po wyjeździe do Wielkiej Brytanii podjął starania na rzecz utworzenia Polskiego Wydziału Lekarskiego przy Uniwersytecie Szkockim w Edynburgu. Jednostka została otwarta w 1941 roku, a Jurasz został jej pierwszym dziekanem. Wykładał chirurgię ogólną

Prezydium zjazdu chirurgów.

Siedzą od prawej: prof. Antoni Leśniowski, prof. Tadeusz Ostrowski, prof. Antoni Jurasz, prof. Jan Glatzel.

Stoją od prawej: doc. dr Stanisław Nowicki, dr Sławiński, dr Byszewski

i urazową. Na wydziale wykształcenie zdobyło dwustu dwudziestu siedmiu lekarzy, a dziewiętnastu z nich otrzymało stopień doktora medycyny. Po zakończeniu wojny Jurasz zrezygnował z pracy na uczelni i zaangażował się w działalność Polskiego Szpitala im. Ignacego Paderewskiego, który powstał dzięki jego staraniom. Chciał przenieść placówkę do Polski, jednak na przeszkodzie stanęły amerykańskie władze, które finansowały jej powstanie.

Jurasz miał na swoim koncie wiele wartościowych prac i odkryć medycznych, m.in. opracowanie sposobu na zespolenie torbieli trzustki z żołądkiem (metoda Jurasza) czy też modyfikację metody operacyjnej Hallera przy kurczu wypustu żołądka.

Zmarł 19 września 1961 roku w Nowym Jorku. Jego prochy w 1997 roku zostały sprowadzone do Polski i pochowane na stokach Cytadeli.

Portret Antoniego Tomasza Jurasza

Władysław Augustyn Kuflewski

Delegaci z Polski na kongresie związkowym w Waszyngtonie –Władysław Kuflewski stoi w górnym rzędzie, pierwszy z prawej

Władysław Augustyn

Kuflewski

(1870–1945)

Chirurg, działacz polonijny.

Urodził się w Jaroszewie koło Poznania. W 1886 roku przybył do Ameryki i osiedlił się w Chicago. Tam ukończył Chicago College of Pharmacy, a następnie rozpoczął studia medyczne w College of Physicians and Surgeons of Chicago, zwieńczone otrzymaniem dyplomu z wyróżnieniem.

Od 1895 roku pracował w polskim Szpitalu Matki Bożej z Nazaretu. Równocześnie jako profesor chirurgii wykładał w Chicago Clinical School. W 1896 roku wybrano go naczelnym lekarzem Związku Narodowego Polskiego – urząd ten piastował przez dwadzieścia pięć lat. Pełnił też funkcję chirurga drugiego regimentu stanowej milicji i radcy szkół publicznych. Jego metoda leczenia złamań kończyn dolnych, umożliwiająca poruszanie się pacjentów natychmiast po wypadku, była powszechnie znana.

Kuflewski prowadził również badania nad leczeniem i hamowaniem rozwoju gruźlicy. Opublikował wiele

fachowych artykułów na temat chirurgii oraz higieny, np. o możliwościach szerzenia chorób poprzez książki –Jak oczyszczać książki (1901) – a także przekłady artykułów politycznych i literackich. Był aktywny w życiu Polonii jako prezes Wydziału Biblioteki i Muzeum ZNP, a także jeden z założycieli Towarzystwa Lekarzy Polskich, na którego czele stał przez lata. Działał m.in. w American Medical Association, Chicago Medical Society, Illinois Medical Society, Chicagowskim Klubie Atletycznym oraz w Krakowskim Towarzystwie Lekarskim.

O pozycji, jaką zajmował Kuflewski w Polonii amerykańskiej, świadczy powierzenie mu prestiżowej roli głównego marszałka [grand marshal] w czasie uroczystości odsłonięcia pomników Kazimierza Pułaskiego w Chicago i Tadeusza Kościuszki w Waszyngtonie w 1910 roku. Był tam delegatem Chicago na I Kongres Polaków i przewodniczącym Komitetu Finansowego.

Edward Landowski

Zdjęcie Edwarda Landowskiego z dziećmi

z archiwum Muzeum Paula Landowskiego

Edward Landowski (1839–1882)

Lekarz, antropolog, uczestnik powstania 1863 roku.

Urodził się w Wilnie, w rodzinie lekarskiej, jako syn Vincenza Landowskiego, lekarza wojskowego. Szkołę średnią ukończył w Lublinie, a medycynę studiował we Wrocławiu i w Warszawie na Akademii Medyko-Chirurgicznej i w Szkole Głównej. Po upadku powstania styczniowego kontynuował studia lekarskie oraz działalność polityczną na emigracji w Szwajcarii i we Francji, gdzie w 1867 roku uzyskał doktorat z medycyny. Członek Stowarzyszenia Lekarzy Polskich we Francji. Za działalność medyczną w czasie oblężenia Paryża w 1870 roku otrzymał obywatelstwo francuskie. Osiem lat później, głównie staraniem Landowskiego i pod jego kierownictwem, zorganizowano oddział antropologii polskiej na wystawie powszechnej w Paryżu. W 1879 roku przeniósł się do Algieru, gdzie w Mustapha Supérieur założył zimową stację klimatyczną dla osób dotkniętych gruźlicą.

Praca Landowskiego pt. Essai sur la blennorrhagie uréthrale chez l'homme (tł. Rzeżączka cewki moczowej u mężczyzn)

Prowadził badania naukowe m.in. nad rośliną Piscida erythrina oraz jej zastosowaniem w leczeniu gruźlicy, a także nad kumysoterapią.

W 1879 roku otrzymał tytuł i odznakę Officier de l’Académie. Pracował naukowo, ogłosił kilkanaście prac, głównie z zakresu higieny, antropologii, profilaktyki i leczenia gruźlicy, a także klimatologii Algieru. Publikował najczęściej w „Journal de Thérapeutique”.

Z pierwszego małżeństwa z Polką (z domu Januszkiewiczówną) miał syna Pawła (Paul Landowski, 1875–1961), który należał do najwybitniejszych rzeźbiarzy przełomu wieków i pozostawił wiele znakomitych dzieł tak we Francji, jak i poza jej granicami, np. słynny Pomnik Chrystusa Odkupiciela w Rio de Janeiro w Brazylii.

Antonina Leśniewska

Antonina Leśniewska (1866–1937)

Farmaceutka, działaczka społeczna i oświatowa.

Urodziła się w Warszawie w rodzinie lekarza. Do 1882 roku uczyła się na pensji Henryki Czarnockiej w Warszawie. Następnie przeniosła się z ojcem do Petersburga, gdzie kontynuowała edukację w katolickiej szkole. Pragnąc zdobyć wykształcenie farmaceutyczne, uczęszczała na Kursy Wyższe Żeńskie im. Bestużewa. Przez pewien czas pracowała jako nauczycielka, a w 1892 roku podjęła praktykę w jednej z petersburskich aptek. Choć uzyskała zgodę na rozpoczęcie studiów, nie mogła korzystać z laboratoriów uczelni.

W 1897 roku zdała egzamin na prowizora w Wojskowej Akademii Medycznej. Po czterech latach – w 1900 roku –jako pierwsza kobieta w Rosji uzyskała stopień magistra farmacji. Rok później uruchomiła pierwszą żeńską aptekę w Petersburgu w gmachu Polskiego Towarzystwa Dobroczynności na Newskim Prospekcie. W placówce pracował wyłącznie żeński personel, co stanowiło ewenement nie tylko w carskiej Rosji, ale i w całej Europie. W 1903 roku Leśniewska uruchomiła przy aptece dwuletnią Farmaceutyczną Szkołę dla Kobiet. W ciągu trzynastu lat jej funkcjonowania czternaście kobiet zdobyło uprawnienia prowizora, a sto osiemdziesiąt cztery – pomocnika aptekarskiego. Powołała także Stowarzyszenie Farmaceutek

w Petersburgu (1905) oraz Związek Równouprawnienia Kobiet Polskich (1910).

W 1913 roku zapadła decyzja o przekształceniu apteki w Samodzielny Instytut Naukowy, lecz na przeszkodzie stanął wybuch I wojny światowej. Wówczas, po przekazaniu apteki współpracownicy Florentynie Stankiewicz, Leśniewska zajęła się pomocą dla polskich jeńców i uchodźców wojennych (m.in. w Towarzystwie Pomocy Ofiarom Wojny). Wstąpiła do Polskiego Zrzeszenia Niepodległościowego, a od 1917 roku z pomocą Duńskiego Czerwonego Krzyża działała na rzecz uwolnienia i powrotu jeńców do Polski. Swoje doświadczenia opisała we wspomnieniach Po neprotorennoj doroge (Nieprzetartym szlakiem).

W 1919 Leśniewska wróciła do Polski i podjęła działalność społeczną (obejmującą założenie domu dla polskich repatriantów w Ciechocinku i ochronki dziecięcej w Starej Miłosnej pod Warszawą), w wyniku której została uhonorowana Orderem Polonia Restituta. W 1933 roku uruchomiła aptekę w Warszawie, którą prowadziła do końca życia.

Muzeum Farmacji w Warszawie

Melania Lipińska

Melania Lipińska (1865–1933)

Lekarka, psychofizjolożka, historyczka medycyny.

Melania Lipińska podczas wizyty w Stanach Zjednoczonych w 1922 roku, w towarzystwie Jeana Julesa Jusseranda (ambasadora Francji w USA) oraz Alberta Thomasa (dyrektora Międzynarodowej Organizacji Pracy przy Lidze Narodów)

Urodziła się w Ostrołęce. W wieku dziewiętnastu lat zachorowała na jaskrę. Studiowała medycynę we Francji, a także w Sztokholmie i Zurychu. Wielkie uznanie – związane zarówno z poziomem naukowym, jak i talentem pisarskim – przyniosła jej w 1900 roku obroniona na Uniwersytecie Paryskim dysertacja doktorska zatytułowana Histoire des femmes médecins, poświęcona historii kobiet w światowej medycynie od starożytności do współczesności.

Lipińska przez pewien czas mieszkała w Warszawie, gdzie w 1903 roku, być może z powodu postępującej jaskry, doznała załamania nerwowego. Po otrzymaniu odpowiedniej pomocy i odbyciu kuracji wróciła do zawodu. W 1904 roku osiadła jako lekarka we francuskim uzdrowisku u stóp Wogezów. Utrata wzroku ok. 1920 roku nie osłabiła jej działalności. Zbierała materiał badawczy, zwykle korzystając z pomocy lektorek, które czytały jej treść źródeł. Interesowała się psycho- i fizjoterapią. Dużo podróżowała, odwiedzając w wielu krajach kliniki i ośrodki wypoczynkowo-kliniczne, szczególnie balneologiczne. Wygłaszała wykłady i odczyty, m.in. na kongresie kobiet lekarzy w Bolonii, w Kairze czy na światowym kongresie ociemniałych

w 1931 roku w Nowym Jorku. Zwiedzała polskie uzdrowiska i propagowała je w swoich referatach prezentowanych w paryskim towarzystwie lekarskim.

Przeprowadziła się do Nowego Jorku, gdzie pracowała w klinice okulistycznej, a następnie do Kalifornii. Tam prowadziła badania nad ślepotą na zlecenie Amerykańskiej Fundacji dla Niewidomych, a także poznała wybitną głuchoniewidomą pisarkę i działaczkę Helen Keller. Później powróciła na stałe do Paryża, gdzie pracowała w szpitalu okulistycznym na stanowisku starszej asystentki. Równocześnie opracowywała nową wersję doktoratu, wydaną w Paryżu w 1930 roku pod tytułem Les femmes et le progrès des sciences médicales (wydanie polskie Kobieta i rozwój nauk lekarskich, Warszawa 1932).

Rok później paryska Akademia Medyczna przyznała jej nagrodę Prix Hugo za działalność naukową. Była autorką wielu prac z zakresu historii medycyny, psychologii ociemniałych i balneologii polskiej.

Zmarła w Katowicach.

Joachim Midowicz

Praca Joachima Midowicza pt. Ueber Schlüsselbeinbrüche und derer Behandlung, mit Hilfe einer neuen von Dr. Ludwig Bierkowski […] (tł. O złamaniach kości obojczyka i ich leczeniu nową metodą dr Ludwiga Bierkowskiego […])

Joachim Midowicz [Aćim Medović]

(1815–1893)

Lekarz, profesor medycyny sądowej, autor pierwszego podręcznika medycyny sądowej w języku serbskim.

Urodził się w Galicji jako Joachim Midowicz w majątku rodzinnym Pogwizdów niedaleko Nieszkowic. Absolwent Uniwersytetu Wiedeńskiego, w czasie studiów członek Stowarzyszenia Ludu Polskiego. Dekretem księcia Aleksandra Karadziordziewicza z 6 grudnia 1842 roku został mianowany lekarzem w okręgu Požarevac. Tam m.in. prowadził działalność naukową, taką jak badania epidemiologiczne dotyczące tzw. muchy z Golubaca, która powodowała straty w stadach bydła w Serbii. Jego raporty na temat tego owada odbiły się szerokim echem nawet w Wiedniu, co przyczyniło się do wzmocnienia prestiżu zarówno jego osoby, jak i całej serbskiej służby zdrowia.

Następnie został zatrudniony w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych w Belgradzie, gdzie tworzył przepisy

sanitarne. Odegrał pionierską rolę w inicjowaniu nauki medycyny sądowej w Serbii, dzięki czemu został wybrany na wykładowcę nowo powstałej Katedry Medycyny Sądowej przy Wydziale Prawa w Belgradzie.

W późniejszych latach pełnił także funkcję pierwszego przewodniczącego Serbskiego Towarzystwa Lekarskiego. Aktywnie działał w Serbskim Towarzystwie Czerwonego Krzyża jako wiceprzewodniczący, był również członkiem Serbskiego Towarzystwa Naukowego, a od 1892 roku honorowym członkiem Serbskiej Akademii Królewskiej.

Midowicz/Medović zaliczany jest do grona najwybitniejszych lekarzy serbskich XIX wieku.

Jan Lucjan Mierzejewski

Jan Lucjan Mierzejewski (1838–1908)

Współtwórca rosyjskiej szkoły psychiatrii.

Urodził się w Jędrzejowie w rodzinie szlacheckiej Pawła i Janiny Rozalii z Wróblewskich. Gimnazjum ukończył w 1855 roku, uzyskując srebrny medal. Następnie wygrał konkurs zorganizowany przez Radę Lekarską Królestwa Polskiego i otrzymał stypendium, które pozwoliło mu rozpocząć naukę w Carskiej Akademii Medyko-Chirurgicznej w Petersburgu na kierunku lekarskim. W 1861 roku ukończył studia, znów otrzymując srebrny medal, tym razem uzupełniony nagrodą Busza – założyciela Akademii.

Rozpoczął pracę jako asystent w klinice Jana Balińskiego –ojca rosyjskiej psychiatrii. Szybko zyskał uznanie i został następcą kierownika. W 1865 roku doktoryzował się na podstawie pracy zatytułowanej Badania kliniczne szalenców (vesanici), a dwa lata później został lekarzem w klinice psychiatryczno-neurologicznej. Następnie wyruszył w podróż do największych ośrodków naukowych w Europie – m.in. w Berlinie czy Paryżu – w celu pogłębienia swojej wiedzy lekarskiej.

W 1876 roku po przejściu Balińskiego na emeryturę objął kierownictwo kliniki, a następnie ją zmodernizował. Pod rządami Mierzejewskiego klinika mogła pomieścić stu pacjentów. Nowy kierownik poczynił także starania w celu utworzenia nowego oddziału – pediatryczno-psychiatrycznego.

Portret Jana Lucjana Mierzejewskiego

Rok póżniej otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. Pracował także jako wykładowca na akademii oraz żeńskich kursach medycznych. Udzielał się jako członek Rady Medycznej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz rady w przytułku dla obłąkanych przy stacji Udielnaja. Był pomysłodawcą rosyjskich zjazdów psychiatrycznych, a od 1903 roku pełnił funkcję prezesa Towarzystwa Psychiatrów w Petersburgu.

Działał czynnie również w Kole Lekarzy Polskich w Petersburgu, a także m.in. w Towarzystwie Lekarskim w Warszawie, Krakowie i Wilnie. Był współwłaścicielem czasopisma „Medycyna”, gdzie publikował również swoje prace. Wśród jego uczniów znaleźli się m.in. Stanisław Felicjan Daniłło i Alfons Erlicki. W jego dorobku naukowym znajdują się pięćdziesiąt cztery prace opublikowane w językach: rosyjskim, polskim, francuskim i niemieckim. Należał do światowych pionierów badań w zakresie zmian neurohistopatologicznych w porażeniu postępującym oraz w kwestii zmian somatycznych u pacjentów z zaburzeniami psychicznymi.

Zmarł w marcu 1908 roku w Paryżu i został pochowany w Petersburgu.

Jan Antoni MikuliczRadecki

Jan Mikulicz-Radecki w sali operacyjnej Uniwersytetu Wrocławskiego

Jan Antoni Mikulicz-Radecki

(1850–1905)

Chirurg, konstruktor narzędzi medycznych.

Urodził się w Czerniowcach jako syn Andrzeja oraz Austriaczki Emilii von Damnitz. Uczęszczał do szkół w mieście rodzinnym, Pradze, Wiedniu i Klagenfurcie. Studia medyczne podjął na Uniwersytecie Wileńskim mimo sprzeciwu ojca i braku pomocy finansowej z jego strony. W 1875 roku otrzymał stopień doktora wszech nauk lekarskich i podjął pracę na stanowisku elewa (ucznia) w klinice chirurgicznej Christiana Alberta Theodora Billrotha. Zajął się tam badaniem twardzieli (wtedy nazywanej „trądem Słowian”). Zwrócił uwagę na charakterystyczne dla tej choroby komórki olbrzymie, które potem zostały nazwane jego imieniem. Po trzech latach pracy w klinice otrzymał posadę asystenta oraz prawo do prowadzenia wykładów.

W 1879 roku opublikował rozprawę zatytułowaną Die seitlichen Verkrümmungen am Kine und deren Heilungsmethoden, która została pozytywne odebrana w wiedeńskim środowisku lekarskim. Następnie odbył podróż do najważniejszych ośrodków chirurgicznych Europy, gdzie zetknął się m.in. z pionierami stosowania listerowskich zasad postępowania przeciwgnilnego. Efektem tych podróży było wprowadzenie postępowań antyseptycznych w klinice w Wiedniu.

Portret Jana Antoniego Mikulicza-Radeckiego

Mikulicz był autorem innowacyjnych narzędzi chirurgicznych do wziernikowania przełyku i żołądka. Jako pierwszy zastosował też rękawiczki niciane, gaziki i osłonę na usta podczas operacji. W 1882 roku objął posadę kierownika Kliniki Chirurgicznej Uniwersytetu Jagiellońskiego i przeprowadził wcześniej nieznane zabiegi chirurgiczne, m.in. wycięcie żołądka. Konstruował także narzędzia medyczne, takie jak skoliozymetr, czyli przyrząd do mierzenia skrzywień kręgosłupa. Podczas pracy udało mu się również całkowicie wyeliminować powstawanie zakażeń podczas operacji.

W 1887 roku przeniósł się do Królewca i tam podjął pracę w klinice chirurgicznej. Wprowadził m.in. wyjaławianie parą wodną, a także opisał technikę operacji odtwórczej zwężenia odźwiernika. Ostatnie lata swojego życia Mikulicz spędził we Wrocławiu, pracując w katedrze chirurgii. W 1897 roku otworzył tam nowoczesną salę operacyjną, a dwa lata później uruchomił klinikę uważaną za jedną z najlepszych w Europie.

Zmarł 14 czerwca 1905 we Wrocławiu.

Marceli Wilhelm Nencki

Marceli Wilhelm Nencki

(1847–1901)

Strona tytułowa publikacji zawierającej wszystkie prace Marcelego Nenckiego

Strona tytułowa pracy Marcelego Nenckiego pt. Utlenianie ciał aromatycznych w organizmie zwierzęcym

Światowy pionier biochemii drobnoustrojów.

Urodził się w Boczkach pod Sieradzem w rodzinie Wilhelma i Katarzyny z domu Serwaczyńskiej. Szkołę średnią ukończył w 1863 roku w Piotrkowie. Następnie rozpoczął studia filologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W 1864 roku wyjechał do Jeny, gdzie przez rok studiował filologię porównawczą. W latach 1865–1867 kontynuował te studia w Berlinie, jednak po pewnym czasie pod wpływem znajomych przeszedł na medycynę. W obszarze jego zainteresowań szczególne miejsce zajęła chemia organizmów żywych, która dała podwaliny dzisiejszej biochemii.

Nencki pracował także w Akademii Technicznej w laboratorium chemika Adolfa von Baeyera, późniejszego noblisty. Był niezwykłym erudytą – znał osiem języków –i cieszył się szacunkiem wśród współpracowników. Jego niezwykłe zdolności sprawiły, że już w wieku dwudziestu dziewięciu lat otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego. Na kolejnych dwadzieścia lat Nencki związał swoje życie zawodowe z Uniwersytetem w Bernie, gdzie specjalnie dla niego utworzono Katedrę Chemii Fizjologicznej. Objął także kierownictwo nad Instytutem Chemii Medycznej.

Wykładał bakteriologię i chemię fizjologiczną, a prowadzone przez niego ośrodki zostały rozbudowane i zyskały światową sławę, przyciągając w efekcie naukowców z Europy i Ameryki.

W 1891 roku Nencki przyjął propozycję objęcia Instytutu Medycyny Doświadczalnej w Petersburgu. Porzucił tym samym działalność dydaktyczną i skupił się wyłącznie na pracy badawczej, współpracując m.in. z Iwanem Pawłowem. W obszarze zainteresowań naukowych Nenckiego znalazły się kwestie związane z mocznikiem i hemoglobiną. Jego dorobek obejmuje ponad pięćdziesiąt prac badawczych w językach: polskim, niemieckim, francuskim i rosyjskim, a także działalność redaktorską. W 1904 roku wydany został zbiór Opera omnia, zawierający wszystkie opracowania Nenckiego. Publikacja liczyła 1700 stron.

W wieku 54 lat Marceli Nencki zachorował na nowotwór żołądka, co doprowadziło do jego przedwczesnej śmierci. Zmarł 14 października 1901 roku w Petersburgu. Jego syn Leon także został lekarzem.

Edmund Neusser

Edmund Neusser (1852–1912)

Lekarz hematolog, bakteriolog, nauczyciel akademicki polskiego pochodzenia. Medyk cesarza Franciszka Józefa.

Urodził się w Swoszowicach pod Krakowem, miał korzenie austriackie i polskie. Był synem urzędnika salinarnego Cyryla i Anny z domu Grohman. Na Uniwersytecie Jagiellońskim odbył studia medyczne, zakończone otrzymaniem stopnia doktora medycyny w 1877 roku. Kilka lat pracował w klinikach paryskich. Był także asystentem w Klinice Uniwersyteckiej w Wiedniu, gdzie się habilitował. Następnie wyjechał do Sofii, aby objąć stanowisko lekarza nadwornego księcia Bułgarii Ferdynanda. Po powrocie do Wiednia z funkcji prymariusza w Szpitalu Rudolfa przeszedł na katedrę uniwersytecką jako profesor zwyczajny patologii i terapii.

Sława znakomitego diagnosty sprawiała, że koronowane głowy chętnie szukały u niego pomocy, lecz – jak pisano – „praca jego koncentrowała się głównie około biednych”. Cieszył się wielkim zaufaniem cesarza Franciszka Józefa i członków jego rodziny. W 1896 roku został radcą dworu (Hofrat), potem otrzymał też tytuł szlachecki. Od 1905 roku posługiwał się więc nazwiskiem Edmund von Neusser. Od rana do nocy przesiadywał w swej klinice, do której zjeżdżali się lekarze z całego świata, i dzielił się z nimi wiedzą. Był obdarzony fenomenalną pamięcią i głosił oryginalne poglądy, przez co sprawiał wrażenie, że badany „człowiek dlań jest ze szkła”. W trakcie swoich prelekcji omawiał przypadki rzadkie i ciekawe, dlatego mawiano, że „Neusser wykłada jedynie to, co w wielkich podręcznikach drukuje się drukiem drobnym”.

Prof. dr Edmund Neusser, „Biesiada Literacka” 1912, nr 35, s. 174

Publikował wyłącznie po niemiecku, lecz posługiwał się także polszczyzną w mowie. Zajmował się m.in. hematologią, endokrynologią, chorobami krążenia, gruźlicą, kiłą. Był autorem oryginalnych teorii w badaniach nad przypadkami neurozy i anomaliami budowy ciała. Zasłynął też jako twórca austriackiego uzdrowiska Joachimsthal. Z zamiłowania był pianistą, w 1897 roku ożenił się ze śpiewaczką operową Paulą Mark (1869–1956).

Zmarł w wieku 60 lat w Bad Firschau w Austrii na chorobę, którą badał przez wiele lat – raka nerki. Na cześć Neussera nazwano plac w dzielnicy Wiednia Rudolfsheim-Fünfhaus (Neusserplatz).

Ewa Odachowska

(1914–2016)

Lekarka, działaczka ruchu oporu podczas II wojny światowej, uczestniczka powstania warszawskiego, po jego upadku wywieziona na przymusowe roboty.

Urodziła się w Niedźwiadce (woj. nowogródzkie) w 1914 roku. Ojciec Kazimierz Odachowski zmarł, gdy była dzieckiem. Wychowywała się z matką Hanną Pohl w Nowopolu, a następnie w Warszawie. Studia medyczne na Uniwersytecie Warszawskim rozpoczęła w 1939 roku. Gdy wybuchła wojna, pracowała w punkcie organizacyjnym patroli sanitarnych dla ludności cywilnej. Po klęsce wrześniowej wstąpiła w szeregi Armii Krajowej, gdzie była łączniczką. Rozpoczęła studia medyczne w podziemnej Szkole Masażu dr. Zaorskiego, a następnie kontynuowała je na Tajnym Uniwersytecie w piwnicy węglowej Szpitala Dzieciątka Jezus.

Po upadku powstania warszawskiego została wywieziona wraz z mężem Markiem Paleczkiem na roboty przymusowe do Austrii. Małżonkowie uciekli, przedostając się

przez Szwajcarię do Anglii. Tam Odachowska otrzymała mundur Pomocniczej Służby Kobiet i rozpoczęła studia medyczne w Edynburgu w Paderewski Teaching Hospital. W 1948 roku, po otrzymaniu dyplomu lekarskiego, wyemigrowała do Chile, gdzie mieszkali spokrewnieni z rodziną jej ojca Domeykowie. Od nostryfikacji dyplomu w 1954 roku aż do przejścia na emeryturę w 1984 pracowała jako lekarka ginekolożka w Szpitalu San Juan de Dios w Santiago. Organizowała spotkania Polonii Chilijskiej, które – wraz ze słynnymi ,,spotkaniami pod kasztanem” – przeszły do historii.

Odachowska była współzałożycielką Koła Polskiego Jana Pawła II w Santiago. W 1995 roku została odznaczona przez prezydenta RP Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej.

Zmarła 16 lutego 2016 roku w Coquimbo.

Ewa Odachowska odznaczona w 1995 roku Krzyżem Kawalerskim za Zasługi RP

Wacław Olszak

Wacław Olszak

(1868–1939)

Lekarz, działacz narodowy i społeczny na Śląsku Cieszyńskim.

Urodził się w Szonowie w kraju morawsko-śląskim jako syn Wacława i Marianny z domu Pasternak. Kształcił się najpierw w szkole ludowej w rodzinnej miejscowości, a następnie w gimnazjum w Cieszynie, gdzie działał w tajnym polskim stowarzyszeniu „Jedność”. Po zdaniu matury w 1889 roku studiował medycynę w Wiedniu i działał w polskim Stowarzyszeniu Akademickim „Ognisko”. W 1895 roku uzyskał stopień doktora wszech nauk lekarskich. Praktykował w szpitalach w Wiedniu i Krakowie, a następnie pracował jako lekarz w hutniczym Trzyńcu. 1 października 1896 roku objął posadę w Kasie Brackiej Przemysłu Węglowego w Karwinie. Był pierwszym polskim lekarzem górniczym w tym mieście. Leczył też właściciela kopalń hrabiego Larischa-Mönnicha i jego rodzinę.

W czasie I wojny światowej uratował życie wielu rannych żołnierzy, których przywieziono z frontu do karwińskiego szpitala. W tym okresie opublikował też dwie popularne

broszury: Coś o chorobach zakaźnych i wskazówki jak się ich wystrzegać oraz Co powinien każdy wiedzieć o gruźlicy? W latach 1918–1920 z ramienia Związku Śląskich Katolików pełnił funkcję członka Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego.

Przyczynił się do rozwoju szkolnictwa polskiego na Zaolziu. Od podziału Śląska Cieszyńskiego do 1930 roku był prezesem Zarządu Głównego Macierzy Szkolnej w Czechosłowacji, w latach 1929–1936 – burmistrzem Karwiny. Od 1935 roku przewodził Radzie Naczelnej Polaków w Czechosłowacji. Został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski Polonia Restituta.

Zmarł w wyniku ciężkich obrażeń po pobiciu, skatowany przez Gestapo we wrześniu 1939 roku. Został pochowany na cmentarzu komunalnym w Karwinie.

Podróż inspekcyjna marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego na Zaolzie – pobyt w Karwinie. Powitanie marszałka przez

Wacława Olszaka

Jadwiga Olszewska

Jadwiga Olszewska

(1855–1932)

Lekarka i dziennikarka, ginekolożka, specjalistka w zakresie zdrowia publicznego, zwolenniczka równouprawnienia kobiet i mężczyzn.

Urodziła się w Kuzawce, polskiej wsi na Lubelszczyźnie, należącej wówczas do zaboru rosyjskiego. W 1873 roku ukończyła gimnazjum dla dziewcząt w Warszawie. Następnie przeniosła się do Petersburga, gdzie rozpoczęła kurs ginekologii, którego nie ukończyła z powodu carskiego prześladowania studentów. Wyemigrowała do Paryża i tam w 1881 roku rozpoczęła studia medyczne, a rok później wyszła za mąż. Małżeństwo nie przetrwało, jednak owocem związku był syn Włodzimierz, późniejszy inżynier dróg i mostów oraz taternik. Olszewska kontynuowała studia medyczne i samotnie wychowywała syna.

Utrzymywała się, pisząc do krakowskich i lwowskich gazet i czasopism. W 1894 roku na Uniwersytecie Paryskim otrzymała stopień doktorski nauk medycznych na podstawie rozprawy poświęconej związanym z tyfusem zaburzeniom pracy mięśnia sercowego wśród dzieci. Olszewska planowała wrócić z synem do Polski, jednakże władze carskie odmówiły nostryfikacji jej dyplomu. Zdecydowała się więc pozostawić syna w Paryżu pod opieką przyjaciółki Bronisławy Skłodowskiej-Dłuskiej, też lekarki, a sama wyjechała do Serbii, gdzie od 1895 roku pracowała jako asystentka w szpitalu w Loznicy, a następnie w Požarevacu.

W 1897 roku aplikowała na stanowisko lekarki urzędowej w Bośni i Hercegowinie (ówcześnie okupowanej przez Austro-Węgry). Jednak władze początkowo odrzuciły jej kandydaturę. Olszewska została zaaprobowana dopiero w marcu 1899 roku po interwencji innej polskiej lekarki urzędowej Teodory Krajewskiej, która wskazała

Olszewską jako swoją następczynię w Tuzli. Po wymaganym przez władze uzyskaniu obywatelstwa Austro-Węgier w 1899 roku, Olszewska została mianowana lekarką urzędową w Tuzli. Przysięgała nieść pomoc medyczną wszystkim kobietom w mieście ze specjalnym uwzględnieniem muzułmanek. Obszar, za który odpowiedzialna była Olszewska, liczył ok. 360 tys. mieszkańców.

Od 1900 roku Olszewska leczyła w przybliżeniu 850 pacjentów rocznie, zarówno w samej Tuzli, jak innych miejscowościach w obwodzie. Leczyła przypadki m.in. kiły, chorób metabolicznych, przewodu pokarmowego, narządów płciowych i skóry. W 1899 roku podczas epidemii niesztowicy (zaraźliwej wirusowej choroby owiec i kóz) Olszewska zaszczepiła 872 osoby. W tym samym roku zaangażowała się w zwalczanie epidemii ospy. Żyła skromnie, gdyż utrzymywała syna Włodzimierza, a także opłacała jego studia. W 1919 roku po upadku Austro-Węgier pozostała lekarką urzędową w Tuzli. Złożyła nową przysięgę, ślubując wierność Królestwu Serbów, Chorwatów i Słoweńców.

W swoich artykułach prasowych Olszewska sprzeciwiała się dyskryminacji kobiet na polu edukacyjnym i zawodowym oraz opowiadała się za równouprawnieniem kobiet i mężczyzn. Podczas pobytu w Serbii działała w Belgradzkim Stowarzyszeniu Kobiet. Z kolei gdy pracowała w Tuzli, walczyła o wyrównanie zarobków lekarek i lekarzy.

Zmarła w Tuzli 28 lutego 1932 roku.

Teodor Opęchowski

Teodor Opęchowski

(1853–1914)

Lekarz, odkrywca miejsc powstawania wrzodów żołądka.

Urodził się na Podolu. Gimnazjum ukończył w 1871 roku w Warszawie, następnie podjął studia lekarskie na Uniwersytecie Warszawskim. Po roku studiów przeniósł się na Uniwersytet św. Włodzimierza w Kijowie, który ukończył w 1876 roku. Pracę zawodową rozpoczął jako młodszy ordynator w Klinice Wojskowej i asystent kliniki dermatologicznej w Kijowie. Opęchowski uczył się pod okiem Ludwika Góreckiego i na jego prośbę zajął się badaniem przyczyn występowania łuszczycy. Swoje badania oparł na obserwacji zaburzeń gruczołów wewnętrznych i opisał w pracy zatytułowanej Diejstwije chrizofanowoj kisłoty pri psoriasis. Następnie wyruszył w podroż naukową do Wiednia, Paryża, Londynu, Berlina i Strasburga. W obszarze jego zainteresowań badawczych znalazły się nie tylko kwestie związane z dermatologią, ale także fizjologia, anatomia, histologia i neurologia. Podróżując po świecie, Opęchowski pogłębiał swoją wiedzę medyczną oraz publikował rozprawy badawcze m.in. dotyczące ciśnienia w krążeniu małym podczas oddychania.

W 1884 roku uzyskał stopień doktora medycyny na Uniwersytecie w Dorpacie (dzisiaj Tartu w Estonii) i rozpoczął pracę jako wykładowca na Wydziale Lekarskim. Od 1886 roku pełnił funkcję kierownika uniwersyteckiego oddziału klinicznego szpitala okręgowego w Dorpacie, a w 1889 za pracę dotyczącą unerwienia żołądka otrzymał

Unerwienie żołądka według Teodora Opęchowskiego

nagrodę im. Franza Hamburgera. Następnie pełnił funkcję konsultanta do spraw chorób wewnętrznych i nerwowych w Instytucie Klinicznym Wielkiej Księżnej Heleny Pawłowny. Wykładał neuropatologię. W 1891 uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1893 roku profesora zwyczajnego, Kliniki Terapeutycznej Imperatorskiego Uniwersytetu Charkowskiego. Warunki, w jakich pracował Opęchowski, były bardzo ciężkie. Liczne grono studentów, które uwielbiało profesora, gromadziło się w dwóch małych salach szpitalnych i prowadziło badania w obecności pacjentów. Staraniem lekarza i nakładem własnych funduszy udało się zorganizować salę wykładową oraz laboratoria.

W 1903 roku Opęchowski objął kierownictwo nad Katedrą Kliniki Terapeutycznej, którą zarządzał aż do śmierci. Do największych sukcesów Polaka należało określenie punktów uciskowych na kręgosłupie, które pozwalają określić lokalizację wrzodów żołądka. Nazwano je od nazwiska odkrywcy – objawami Opęchowskiego.

Zmarł 14 stycznia 1914 roku w Berlinie.

Florenty Orzeszko

Tomsk, stacja kolejowa, 1904 r.

Florenty Orzeszko

(1834–1905)

Lekarz, uczestnik powstania styczniowego, zesłaniec syberyjski.

Urodził się w Tomsku na Nizinie Zachodniosyberyjskiej w zamożnej rodzinie szlacheckiej, mającej swój majątek w powiecie kobryńskim, w guberni grodzieńskiej. Gimnazjum ukończył w Mitawie, a w 1861 roku uzyskał z wyróżnieniem dyplom Akademii MedykoChirurgicznej w Petersburgu. Po studiach zamieszkał w Ludwinowie, w majątku swojego brata Piotra – męża pisarki Elizy Orzeszkowej. Autorka uwieczniła swojego szwagra w zbiorze nowel Gloria victis poświęconych powstańcom styczniowym.

Orzeszko praktykował na Polesiu. Działał na rzecz zniesienia poddaństwa chłopów, a w czasie powstania styczniowego był lekarzem w oddziale Romualda Traugutta. Został skazany na katorgę, pozbawiony majątku i prawa do wykonywania zawodu. Na Syberię poszedł pieszo wraz z narzeczoną Heleną Milkiewiczówną. Wzięli ślub w Tiumeni. Droga na Syberię zajęła im osiemnaście miesięcy. W 1864 roku dotarli do Tomska, gdzie osiedli na resztę

Okładka książki

W. A. Chaniewicza, Katolicy w Tomsku 1604-1917, Tomsk 2015

życia. Orzeszko początkowo pracował razem z innymi więźniami, potem jako pomocnik w aptece, a po odzyskaniu uprawnień (dzięki wyleczeniu gubernatora Tomska) został lekarzem więziennym.

Po odbyciu kary uzyskał prawo do prowadzenia praktyki prywatnej, a z uwagi na brak lekarzy w Tomsku, postanowił wraz z rodziną pozostać w tym mieście. W 1872 roku objął zarząd wszystkich tomskich szpitali. Działał tam społecznie na rzecz Polaków, razem z żoną założył polską bibliotekę i czytelnię, Towarzystwo Dobroczynności oraz dom dla polskich sierot.

Jadwiga MichalskaPicado

Jadwiga MichalskaPicado

(1874–1929)

Pierwsza kobieta lekarka w historii Kostaryki, matka prezydenta Kostaryki Teodora Picado Michalskiego.

Pochodziła z Radomska. W 1894 roku ukończyła gimnazjum w Piotrkowie Trybunalskim. Studiowała medycynę w Genewie. Tam poznała lekarza z Kostaryki Teodora Picado Morina, z którym wzięła ślub w 1898 roku i osiedliła się w jego ojczyźnie. Studia musiała przerwać z powodu wyjazdu do Kostaryki. W 1900 roku wznowiła studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu w Lozannie, a dwa lata później obroniła tam rozprawę doktorską i wróciła do Ameryki.

Była pierwszą kobietą w Kostaryce z dyplomem lekarskim. W 1902 roku, po miesiącach starań o przyjęcie do Kolegium Lekarzy i Chirurgów, uzyskała zgodę na wykonywanie zawodu. Zajmowała się leczeniem ubogiej ludności kreolskiej, Metysów i Indian. Odpowiadając na potrzeby lokalnej społeczności, specjalizowała się

w ginekologii i pediatrii. Działała na rzecz fundacji La Gota de Leche [Kropla Mleka], zajmującej się edukacją kobiet w zakresie opieki nad noworodkami. W Kostaryce znana była jako Doctora Jadwisia Michalski de Picado. Utrzymywała więzi z Polską, którą odwiedziła razem z synami w latach 1910–1911. Urodzony w 1900 roku starszy syn, Teodoro Picado Michalski, został w latach czterdziestych prezydentem Kostaryki.

Zmarła w San Jose w 1928 lub 1929 roku.

Historyczka Maria Paradowska pisała: „Przez długie lata utrzymywała się w Kostaryce legenda o lekarce-Polce, która wędrowała po ubogich wioskach, niosąc pomoc najbiedniejszym chorym. Toteż ludzie przypisywali jej wręcz nadprzyrodzone siły”.

Teodoro Picado Michalski, Prezydent Kostaryki w latach od 8 maja 1944 do 8 maja 1948 roku, syn polskiej lekarki, emigrantki

Salomea Regina Pilsztynowa

Salomea Regina z Rusieckich I° voto

Halpirowa, II° voto Pilsztynowa

(1718–po 1763)

Okulistka, podróżniczka i pamiętnikarka.

Urodziła się pod Nowogródkiem w mieszczańskiej rodzinie Rusieckich. Choć nie miała formalnego wykształcenia medycznego (za jej życia było ono nieosiągalne dla kobiet), jest uważana za pierwszą polską lekarkę. W wieku czternastu lat została wydana za mąż za lekarza okulistę – Jakuba Halpira, który prowadził praktykę w Konstantynopolu. Początkowo była jego asystentką, z czasem jednak zaczęła leczyć samodzielnie. Tak jak jej mąż, specjalizowała się w chorobach oczu, m.in. w usuwaniu zaćmy.

W 1732 roku wraz z mężem przeniosła się do stolicy imperium osmańskiego – Stambułu. Jako kobieta mogła leczyć

Pierwsza strona rękopisu Salomei Pilsztynowej

inne kobiety, także na dworze sułtana. Po śmierci męża na krótko wróciła do Polski i wyszła za mąż za Fortunata Pilsztyna. Następnie przeniosła się do Petersburga, gdzie leczyła osoby z otoczenia carycy Anny.

Po rozstaniu z mężem wróciła do Turcji i została lekarką w haremie Mustafy III. Ostatnie wzmianki o niej pochodzą z dworu Chana Bakczysaraju. Jej pamiętnik stanowi źródło wiedzy o stosunkach społecznych w dawnej Rzeczypospolitej oraz w Imperium Osmańskim.

Masquelier, Louis-Joseph (1741–1811), Widok Konstantynopola

Paweł Emilian Postempski

Prof. dr Paweł Postępski. Inspektor naczelny Czerwonego

Krzyża we Włoszech

Paweł (Paolo)

Emilian Postempski (Postępski)

(1851–1926)

Chirurg.

Urodzony w Rzymie, syn polskiego powstańca z roku 1831 i malarza Romana oraz Agnese Ruffini – Włoszki, także malarki. Swoją pierwszą pracę naukową opublikował po włosku i polsku już jako student wydziału lekarskiego Uniwersytetu Rzymskiego. Z powodu trudnych warunków materialnych pozwolono mu ukończyć dwuletni kurs medycyny w ciągu roku.

Doktoryzował się w 1873 roku na podstawie pracy o przetaczaniu krwi. Opisywał w niej doświadczenia przeprowadzane na psach oraz aparat do transfuzji własnego pomysłu, który Postempski z sukcesem zastosował u pacjenta, choć nie znano wówczas grup krwi. Po objęciu stanowiska prymariusza szpitali rzymskich, wybudował amfiteatralną salę operacyjną do użytku studentów.

Postempski pełnił funkcję docenta chirurgii na Uniwersytecie Rzymskim, a przez dwadzieścia jeden lat także dyrektora Szpitala Świętego Jakuba w Rzymie. Zasłynął jako pionier chirurgii jamy brzusznej i mózgu. Należał do pierwszych operatorów guzów mózgu, przez co jest dziś uznawany za prekursora chirurgii naczyniowej. Znany był z wykwintnej techniki – mówiono o nim, że nie operuje, a „haftuje”.

Postempski był współzałożycielem Włoskiego Towarzystwa Chirurgicznego. Ogłosił sto cztery prace naukowe, głównie w języku włoskim. W 1891 roku wydał w Turynie jeden z pierwszych w kraju podręczników neurochirurgii.

Opisywano go jako „postać arystokratyczną, o dumnej, okolonej bródką twarzy, wzór męskiej urody”. Był nie tylko wielkim chirurgiem, ale i asesorem miejskiego zarządu Rzymu do spraw oświaty i higieny. Jako jeden z organizatorów Włoskiego Czerwonego Krzyża brał udział w likwidowaniu skutków trzęsienia ziemi w Kalabrii i na Sycylii, organizowaniu służby zdrowia podczas wojen etiopskiej i włosko-tureckiej w Libii oraz w walce z cholerą.

Kierował przez wiele lat akcją zwalczania zimnicy na Błotach Pontyjskich, w ramach której udało mu się zorganizować stacje przeciwmalaryczne. Za wszystkie te zasługi nadano Postempskiemu stopień pułkownika Czerwonego Krzyża i tytuł Generalnego Inspektora Lekarskiego. Brał udział w polskich i włoskich zjazdach chirurgów, m.in. w Zjeździe Lekarzy i Przyrodników Polskich w Krakowie w roku 1891.

Zmarł w Rzymie w 1926 roku.

Portret Pawła Postempskiego

Adam Raciborski

Adam Raciborski (1809–1871)

Fotografia medalionów Władysława Oleszczyńskiego. Adam Raciborski na dole po prawej

Lekarz, autor prac medycznych, współzałożyciel i pierwszy sekretarz Towarzystwa Paryskiego Lekarzy Polskich.

Urodził się w Radomiu w rodzinie Daniela Raciborskiego – sędziego śledczego, patrioty usuniętego z urzędu po powstaniu listopadowym – i Marianny z domu Majewskiej. W 1827 roku podjął studia medyczne w Warszawie, lecz przerwał je, by wstąpić w szeregi powstańców jako lekarz w 4. Pułku Piechoty Liniowej Wojska Polskiego (tzw. Czwartacy). Odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari za udział w obronie Warszawy. Po upadku powstania listopadowego wyemigrował do Besançon we Francji, gdzie zyskał sławę, aktywnie uczestnicząc w leczeniu miejscowej ludności podczas epidemii cholery. Następnie przeniósł się do Paryża i tam w 1834 roku otrzymał stopień doktora. Wkrótce powołano go na naczelnika internistycznej kliniki uniwersyteckiej La Charité w Paryżu. Stopniowo zdobywał liczną klientelę, był m.in. jednym z lekarzy Fryderyka Chopina. W czasie rewolucji w 1848 roku mianowano go chirurgiem w paryskiej Gwardii Narodowej. Zajmował się szczególnie badaniami w zakresie chorób płucnych i kobiecych.

Autor pięćdziesięciu pięciu prac w języku francuskim z dziedziny anatomii, fizjologii i patologii, nagradzanych medalami przez Akademię Paryską. Współredaktor pisma medycznego „L'Experience”. Jedyną pracę w języku polskim, O styczności medycyny ze sztukami

pięknymi i literaturą, wydał w 1858 roku w Paryżu w związku z otwarciem w Warszawie Akademii Medyko-Chirurgicznej. Był lekarzem Szkoły Polskiej w Montparnasse, a następnie profesorem w Akademii Medycznej. Akademia Francuska wyróżniła go za podręcznik Nouveau manuel complet d'auscultation et de percussion, popularyzujący metodę opukiwania i osłuchiwania. Książka doczekała się przekładów na wiele języków, lecz nie na polski, gdyż wielu rodzimych lekarzy długo uważało tę metodę za nieprzyzwoitą i gorszącą. Za ostatnie swe obszerne dzieło – O regularności kobiet (menstruation, ovulation, secondation) – otrzymał nagrodę pieniężną Academie Des Sciences.

W latach 1860–1871 Raciborski był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz członkiem towarzystw lekarskich działających w Berlinie, Brukseli, Bordeaux i Wilnie. W 1857 roku został odznaczony Legią Honorową z gwiazdą. Był „obdarzony bystrością i nadzwyczajną trafnością umysłu, żywy i usposobienia wesołego, charakter szczery i prawy”.

Zmarł w 1871 roku wycieńczony głodem na kilka dni przed zakończeniem oblężenia Paryża przez Prusaków.

Ludwik Rajchman

Ludwik Rajchman

Bakteriolog, społecznik.

Urodził się w Warszawie w rodzinie Aleksandra i Melanii z domu Hirszfeld. Studia medyczne podjął na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie pracował pod okiem profesora Oda Bujwida. Od samego początku kariery lekarskiej interesował się bakteriologią.

W Warszawie, gdzie odbywał praktykę szpitalną, został aresztowany za działalność antycarską w ramach Polskiej Partii Socjalistycznej. Po tym, jak rodzina wpłaciła kaucję, Rajchman opuścił więzienie i wyemigrował do Paryża. Tam podjął pracę w Instytucie Pasteura. Następnie przyjął posadę kierownika laboratorium bakteriologii w Royal Institute of Public Health w Londynie, gdzie nawiązał liczne znajomości m.in. z Sir Williamem Robertem Smithem. Kontakty pomogły mu w dalszej działalności na rzecz Polski, a potem także Chin. W 1918 roku wrócił do ojczyzny i zajął się tworzeniem Centralnego Zakładu Higieny. Angażował się w zwalczanie tyfusu.

Od 1921 roku aż do wybuchu II wojny światowej pełnił funkcję dyrektora Organizacji Zdrowia przy Lidze

Narodów. Funkcjonując na arenie międzynarodowej, starał się działać także na rzecz Polski m.in. poprzez współpracę z Fundacją Rockefellera. Skupiał się również na opracowaniu systemu współpracy naukowej w zakresie ochrony zdrowia. Podróże po świecie zwróciły jego uwagę na potrzebę wspierania Chin przez Ligę Narodów w takich dziedzinach jak zdrowie, ekonomia, transport i finanse. Rajchman przez pewien czas pełnił funkcję doradcy medycznego Czang Kaj-szeka i ministra finansów Song Ziwena.

W roku 1939 ze względów politycznych zrezygnował ze stanowiska dyrektora Organizacji Zdrowia przy Lidze Narodów i podjął działania na rzecz dzieci, które były ofiarami wojny. Tym samym przyczynił się do powstania 11 grudnia 1946 roku organizacji UNICEF. Rajchman został przewodniczącym Rady Zarządzającej w tej organizacji.

Zmarł 31 sierpnia 1965 roku w Chenu we Francji.

Portret Ludwika Rajchmana

Robert Remak

Podział komórkowy według

Robert Remak (1815–1865)

Fizjolog, histolog.

Urodził się w Poznaniu w żydowskiej rodzinie. W rodzinnym mieście ukończył gimnazjum św. Marii Magdaleny i wyjechał do Berlina, aby studiować medycynę. W trakcie trwania studiów zajmował się badaniami mikroskopowymi pod kierunkiem profesora Johannesa Müllera. Pracował także w klinice okulistycznej, prosektorium i klinice dziecięcej. W 1836 roku ukazała się i zyskała uznanie w środowisku lekarskim pierwsza rozprawa naukowa Remaka zatytułowana Vorläufige Mittheilung mikroskopischer Beobachtungen über dem inneren Bau der Cerebrospinalnerven und über die Entwickelung ihrerer Formelemente Dzięki tej publikacji Remak otrzymał propozycję pracy w Wilnie. Odrzucił jednak ofertę i przedstawił wyniki kolejnych swoich badań. W 1838 roku uzyskał stopień doktora medycyny i chirurgii, a swoją rozprawę doktorską zatytułowaną O budowie nerwów i zwojów nerwowych wydał także w języku polskim.

Ze względu na żydowskie pochodzenie Remak nie mógł początkowo rozwijać swojej kariery w Niemczech. Sam Alexander Humboldt zabiegał bezskutecznie o pracę dla

Polaka w Petersburgu. Od 1843 roku Remak pracował w berlińskiej klinice Johanna Lukasa Schönleina, gdzie prowadził m.in. badania embriologiczne. W 1847 roku, po uzyskaniu specjalnego zezwolenia, habilitował się i jako pierwszy naukowiec pochodzenia żydowskiego został wykładowcą na uniwersytecie w Berlinie. W 1859 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego.

Do największych osiągnięć Remaka należy opracowanie schematu podziału komórek, obrazującego, iż powstają one z innych komórek. Badacz opisał również włókna nerwowe bez osłonki rdzeniowej (nazwane od jego nazwiska włóknami Remaka), a także zastosowanie prądu elektrycznego do leczenia zaburzeń nerwowych. Był też autorem publikacji opisującej zwój nerwowy, wpływający na automatyzm pracy serca żaby (zwój Remaka). Należał do Towarzystw Lekarskich w Warszawie i Wilnie.

Zmarł w wyniku zarażenia wąglikiem 29 sierpnia 1865 roku.

Roberta Remaka

Władysław SemerauSiemianowski

Semerau-Siemianowski Władysław, Wspomnienia z Adampola, „Ziemia” 1924, nr 11, s. 201–204

Władysław Semerau-Siemianowski (1849–1938)

Lekarz, kolekcjoner numizmatyk.

Urodził się w majątku rodzinnym Cierplewo w Poznańskiem. Trzykrotnie zmieniał gimnazjum, gdyż relegowano go za działalność niepodległościową, maturę zdał w Poznaniu. W roku 1870 rozpoczął studia medyczne we Wrocławiu, które kontynuował w Krakowie, gdzie przeniósł się, aby uniknąć służby w pruskim wojsku. Przez dwa lata uczęszczał także na wykłady z archeologii, które rozbudziły w nim zainteresowanie antykiem. W 1878 roku uzyskał dyplom lekarski na uniwersytecie w Wiedniu.

Podczas wojny rosyjsko-tureckiej wyjechał do Imperium Osmańskiego, gdzie przez rok był lekarzem w tamtejszej armii. Po zakończeniu działań wojennych otrzymał stanowisko lekarza kolei tureckich z siedzibą w Ruszczuku, później w Salonikach – i od 1903 r. w Konstantynopolu, gdzie awansował na stanowisko naczelnego lekarza Kolei Wschodnich. Tam otaczał szczególną opieką medyczną kolonię polską w Adampolu.

Jednocześnie zaczął gromadzić zbiory numizmatyczne, cenne starożytne szkło i ceramikę. Opierał się na literaturze fachowej, nawiązał kontakty z numizmatykami na całym świecie. Wkrótce jego kolekcja zyskała rozgłos,

Kolekcja Monet Antycznych z Muzeum Narodowego w Warszawie

w 1918 roku o jej zakup ubiegały się m.in. Muzeum w Berlinie oraz Uniwersytet w Wirginii. Jednak lekarz od początku zakładał, że zbiór będzie darem dla narodu polskiego. Toteż gdy w 1920 roku opuścił po czterdziestu latach Turcję, wraz z nim wyruszył do kraju transport czternastu skrzyń z eksponatami.

W lipcu 1921 roku Semerau-Siemianowski aktem rejentalnym przekazał Muzeum Narodowemu kolekcję monet –łącznie blisko 27 800 obiektów, w tym numizmaty z całego świata antycznego. Ofiarodawca został honorowym kustoszem kolekcji. W uznaniu zasług przyznano mu order oficerski Polonia Restituta. W trakcie II wojny światowej kolekcja uległa uszczupleniu – część eksponatów została wywieziona przez Niemców na Dolny Śląsk, gdzie odnaleziono je w 1945 roku. Mimo to unikatowy zbiór nadal stanowi największą i najbogatszą kolekcję monet antycznych w Polsce.

Semerau-Siemianowski zmarł w Krakowie w wieku 89 lat. Jego syna Mściwoja (1885–1953) uznaje się za twórcę polskiej kardiologii.

Lucjan Skupiewski

Lucjan Skupiewski

(1876–1949)

Lekarz, społecznik, polityk.

Urodził się w Warszawie w 1876 roku. W wieku dziewięciu lat osiadł z rodzicami w Bukareszcie, gdzie w 1902 roku uzyskał dyplom lekarski. Specjalizował się w chirurgii, ginekologii, położnictwie i neonatologii. Zajmował się zdrowiem publicznym, zwalczaniem chorób społecznych, propagowaniem zdrowego trybu życia. Działał w organizacji Schroniska dla Ubogich Położnic.

Podczas I wojny światowej zarządzał szpitalami dla rannych w Bukareszcie i okolicach. Odegrał ważną rolę w rumuńskiej polityce jako radny oraz wicemer

Bukaresztu, zasiadał też w rumuńskim Parlamencie. Utrzymywał kontakty z domem królewskim Karola Hohenzollerna-Sigmaringen.

Brał udział w życiu Polonii, interesował się sytuacją w odrodzonej Rzeczypospolitej. Odznaczony orderami Corona României, Bărbăţie şi Credinţă, Meritul Sanitar, Steaua României i Wielkim Krzyżem Orderu Odrodzenia Polski.

Pobyt marszałka Józefa Piłsud skiego w Bukareszcie w drodze powrotnej z Egiptu. Lucjan Skupiewski po lewej

Józef Struś

Józef Struś (1510–1568)

Karta tytułowa pracy Józefa

Strusia pt. Sphygmicae artis iam mille ducentos annos perditae et desideratae libri V

Medyk, autor pracy badawczej omawiającej rodzaje ludzkiego tętna.

Urodził się w Poznaniu w rodzinie Mikołaja i Elżbiety z domu Baderman. Swoją edukację rozpoczął w Poznaniu w kolegiacie Marii Magdaleny, a następnie kontynuował ją w Collegium Lubranscianum, założonym w 1518 roku przez biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego. W 1525 roku wyjechał do Krakowa i podjął studia na Akademii Krakowskiej, zakończone uzyskaniem tytułu magistra sztuk wyzwolonych. Następnie wyjechał do Włoch i w Padwie rozpoczął edukację medyczną oraz filozoficzną. We Włoszech pozostał do 1537 roku i po skończeniu studiów podjął pracę jako wykładowca na tamtejszej uczelni. Znał grekę i łacinę, co pozwoliło mu na tłumaczenie dzieł m.in. Galena. Był niezwykle pracowity i dociekliwy. Otrzymał tytuł wicedyrektora uniwersytetu w Padwie, a po 1535 roku uzyskał stopień doktora i profesora nadzwyczajnego medycyny teoretycznej. Miał wtedy zaledwie 25 lat.

Następnie rozpoczął praktykę lekarską i zajął się zagadnieniem ludzkiego tętna, któremu poświęcił dzieło swojego życia zatytułowane Sphygmicae artis iam mille ducentos

annos perditae et desideratae libri V, które zostało wydane w 1555 roku. Struś opisał w nim podstawowe rodzaje tętna oraz wskazał na wpływ temperatury i stanu nerwowego człowieka na puls. Dzieło to powstawało około dwudziestu lat i było na ówczesne czasy przełomowe.

Struś na krótko powrócił do Polski. Następnie na prośbę swojego dobroczyńcy Andrzeja Górki w 1541 roku udał się do Konstantynopola, by pomóc w leczeniu chorego sułtana – Sulejmana II. Medyk odniósł sukces i wyleczył władcę, za co został sowicie nagrodzony i otrzymał propozycję pracy na dworze. Odrzucił jednak ofertę i wrócił do Polski. Podobnie nie przyjął propozycji pracy na hiszpańskim dworze króla Filipa II.

W 1559 roku objął funkcję lekarza nadwornego króla Zygmunta Augusta i został burmistrzem Poznania.

Zmarł 6 marca 1568 roku w rodzinnym mieście.

Portret Józefa Strusia

Ludwik Karol Teichmann

Ludwik Karol Teichmann

(1823–1895)

Wynalazca metody pozwalającej wykryć ślady pochodzące z krwi.

Urodził się w Lublinie. Do szkół średnich uczęszczał w Radomiu i Warszawie. Następnie rozpoczął studia teologiczne na Uniwersytecie Dorpackim. Porzucił je jednak w wyniku udziału w zakazanym pojedynku. Następnie rozpoczął naukę na kierunku lekarskim w Heidelbergu. Pracował jako wolontariusz w zakładzie Jakoba Henlego i w 1852 roku wyjechał za profesorem do Getyngi. Studia medyczne ukończył 15 grudnia 1855 roku, otrzymując stopień doktora medycyny, chirurgii i położnictwa. Następnie podjął pracę na stanowisku prosektora w Zakładzie Anatomii w Getyndze oraz odbył kilka podróży naukowych m.in. do Wiednia, gdzie poznał profesora Josepha Hyrtla.

Do największych sukcesów Polaka należy odkrycie w 1853 roku metody wykrywającej ślady krwi. Teichmann oparł ją na wykorzystaniu heminy, której kryształki pojawiały się pod mikroskopem i świadczyły o obecności krwi na danym przedmiocie. Metoda ta niebawem zyskała miano

„kryształków Teichmanna” i znalazła swoje zastosowanie w medycynie sądowej. W 1861 roku, w wyniku konfliktu z Henlem, lekarz przyjechał do Krakowa, gdzie otrzymał tytuł profesora i objął Katedrę Anatomii Patologicznej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Był ogromnie zdziwiony warunkami, jakie panowały na krakowskim uniwersytecie, m.in. ubogim wyposażeniem laboratoriów.

Od 1868 roku rozpoczął pracę w Katedrze Anatomii Opisowej, którą starał się zmodernizować. W latach 1877–1878 pełnił funkcję rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego, był także członkiem Akademii Umiejętności. Jego najważniejszym dziełem naukowym była rozprawa zatytułowana O układzie chłonnym z anatomicznego punktu widzenia, opisująca zagadnienia związane z budową i funkcjonowaniem naczyń limfatycznych oraz układem chłonnym.

Zmarł w wyniku choroby nowotworowej 24 listopada 1895 roku w Krakowie.

Portret Ludwika Karola Teichmanna

Teuttold Stilichon

Teodor

Teodor Teuttold

Stilichon Tripplin

(1812–1881)

Pamiętniki lekarza Polaka z wypadków za granicą doznanych. T. 5, Warszawa, 1855

Lekarz internista, żołnierz, pisarz, podróżnik.

Urodził się w Kaliszu w rodzinie pochodzenia hugenockiego. W powstaniu listopadowym dorobił się stopnia oficerskiego, a po klęsce zrywu podjął studia medyczne na Uniwersytecie w Królewcu. Później pracował w Londynie kolejno w roli lekarza, nauczyciela i dziennikarza. W czasie wojny domowej w Hiszpanii odbywał praktykę jako lekarz wojskowy.

W szkole medycznej w Montpellier uzyskał doktorat z medycyny i chirurgii. Pisywał do prasy francuskiej, wykładał też chemię w Szkole Polskiej w Batignolles. Podróżował i występował na przemian w roli żołnierza – zawsze po stronie uciśnionych – i lekarza. W latach czterdziestych przemierzał Skandynawię i Anglię, praktykował też w Alzacji. W końcu na stałe zamieszkał w Warszawie, gdzie zajął się pisaniem powieści przygodowych oraz wspomnień z podróży.

Był jednym z prekursorów polskiej literatury fantastyczno -naukowej. W jego utworach – np. Maskaradzie w obłokach, czyli podróży napowietrznej na Morze Północne i Podróży po

Ilustracja z książki Teodora Tripplina Nowa podróż na około ziemi odbyta na fregacie Ermancya przez Dra Antoniego Zanowicza, Warszawa 1855

Księżycu odbytej przez Serafina Bolińskiego – znaleźć można elementy wyprzedzające głośne później powieści Juliusza Verne’a. Wielką popularność Tripplina przerwało oskarżenie go przez krytyków o plagiat. W efekcie znów zaczął podróżować, np. jako lekarz wojskowy w Konstantynopolu, a następnie przeniósł się do Włoch.

Na wezwanie Garibaldiego walczył z Austriakami o niepodległość Włoch, za co otrzymał order za waleczność. Wykładał i pracował jako lekarz w polskiej szkole dowódców wojskowych w Genui. W 1863 roku wyjechał do Jerozolimy i zatrudnił się w miejscowym szpitalu. Rok później wrócił do Włoch i podjął praktykę lekarską w Rzymie. W tym czasie pisał po włosku liczne dramaty i komedie.

Zdemilitaryzowany osiadł wraz z emigrantami polskimi w klasztorze w Kalabrii jako lekarz wiejski i organista w miejscowym kościele. Praktykował we Florencji i Sienie, potem wyjechał na kurację do Jerozolimy.

Zmarł 25 stycznia 1881 roku w Warszawie.

Adam Ernest NarymuntWaszklewicz

Adam Ernest Narymunt-Waszklewicz

(1812–1901)

Lekarz wojskowy, oficer armii holenderskiej.

Urodził się w Wilnie jako syn Joachima z rodu Narymuntów (1789–1837) – starosty na Bartoszyszkach, adwokata wileńskiego – i Katarzyny z domu Sezarskiej. Szkołę średnią ukończył zapewne w Wilnie, gdzie też wstąpił na wydział lekarski tamtejszego uniwersytetu. Po trzech latach studiów, gdy powstanie listopadowe rozszerzyło się na Litwę, zaciągnął się do wojska na kadeta w pułku jazdy poznańskiej, a niedługo później awansował na podporucznika.

Po klęsce powstania wyjechał do Francji. Tam w 1934 roku uzyskał dyplom lekarza na Uniwersytecie w Montpellier. Nie mając pieniędzy, gdyż dobra rodzinne uległy konfiskacie, postanowił poświęcić się karierze wojskowej. Po ukończeniu kursu medycyny wojskowej w Lejdzie, przeniósł się do Holenderskich Indii Wschodnich. Na Jawie wstąpił do wojskowej służby zdrowia.

W latach 1838–1870 przebywał w Indonezji, gdzie zasłużył się najpierw jako organizator, a następnie szef służby zdrowia armii holenderskiej na Archipelagu Malajskim.

Jako pierwszy wprowadził tam system szczepień ochronnych, dzięki którym udało się m.in. zwalczyć stale grożącą miejscowej ludności epidemię ospy. Podstawą sukcesu był podział całej wyspy na dwieście obwodów szczepiennych. Wyniki swoich badań ogłaszał w wydawnictwie medycznym „Geneeskundige Tijdschrift voor Nederlandsch – Indië”. Tam opublikował m.in. Bijdrage tot de kennis van chronische dysenterie en enterohelkose I De cholera­epidemie in 1864

W 1870 roku, po prawie trzydziestu latach służby, Waszklewicz przeszedł na emeryturę w stopniu pułkownika. Następnie zamieszkał w Hadze, gdzie spędził resztę życia. Choć „nie komunikował się za granicą z Polakami”, podczas urlopów wyjeżdżał do Krakowa, gdzie spotykał się z rodziną zamieszkałą na Litwie. Zmarł w wieku przeszło osiemdziesięciu ośmiu lat. Ostatnim jego życzeniem było, by „ciało jego zostało spalone w krematorjum w Hamburgu, a popiół pochowany przez rodzinę na ziemi polskiej, za której wolność niegdyś walczył, mianowicie w majątku rodzinnym – Tarasowie”.

Dionizy Wielobycki

Dionizy Wielobycki

(1813–1882)

Lekarz, powstaniec listopadowy.

Urodzony w Bytniu na Wołyniu, syn Stanisława, marszałka powiatu kowelskiego i Tekli z domu Sobolewskiej, młodszy brat Seweryna, również lekarza. W wieku zaledwie siedemnastu lat wstąpił w szeregi powstańców 1830 roku, gdzie wkrótce awansował na podporucznika kawalerii. Był ciężko ranny w bitwie pod Warszawą. Po upadku powstania emigrował do Niemiec, gdzie studiował filozofię w Bonn i Berlinie. Nie mogąc się tam osiedlić, wyjechał do Anglii i podjął studia medyczne. W 1843 roku w Edynburgu zdobył dyplom lekarski.

Praktykował kilkadziesiąt lat, ciesząc się popularnością zwłaszcza jako homeopata, gdyż stracił zaufanie do medycyny konwencjonalnej. Z czasem Wielobycki dorobił się stanowiska i dużego majątku. Wspierał radą i pomocą finansową rodaków w Szkocji. W 1857 roku ze zdziwieniem przyjęto relacjonowane w prasie skierowane przeciw niemu oskarżenia o sfałszowanie testamentu jednej z pacjentek. Skazano go wówczas na deportację do Australii na okres czternastu lat. Wyrok nie został jednak wykonany i nie wpłynął na jego praktykę, choć okoliczności odwołania pozostały niejasne.

Polak J., Dr Dyonizy Wielobycki, „Tygodnik Powszechny” 1883, nr 13, s. 93–94

Wielobycki należał do wielu stowarzyszeń medycznych, m.in. Brytyjskiego Towarzystwa Homeopatycznego. Pisywał popularne artykuły do dzienników angielskich i francuskich, był stałym współpracownikiem pisma „Modern Thought”, przekazał bogaty księgozbiór bibliotece miejskiej w Edynburgu. Zmarł tam w wieku 69 lat.

Jak we wspomnieniach podkreślały miejscowe gazety: „Dochodził do entuzyazmu jako patryota – Polak”, należał do Grona Historycznego Polskiego w Anglii, był też członkiem Instytutu Astronomicznego w Krakowie. Własnym kosztem postawił nagrobek Walerianowi Krasińskiemu na cmentarzu Warriston. Świadectwem wielkiej popularności lekarza był jego uroczysty pogrzeb pod przewodnictwem arcybiskupa edynburskiego, delegata papieskiego i licznego duchowieństwa, na którym zgromadziły się tłumy mieszkańców. Za trumną „niesiono orła i pogoń, pod którym to znakiem walczył i żył nieboszczyk”.

Seweryn Wielobycki

Seweryn Wielobycki (1793–1893)

Lekarz, homeopata, filantrop, propagator abstynencji i zdrowego stylu życia.

Urodził się w Bytniu na Wołyniu, był jednym z siedmiu synów podkomorzego powiatu kowelskiego. Wraz z bratem Dionizym brał udział w powstaniu listopadowym jako porucznik jazdy wołyńskiej, a po klęsce obaj opuścili kraj i przedostali się do Szkocji. Tam, w Edynburgu, Seweryn utrzymywał się z nauczania języków obcych i podobnie jak brat podjął studia medyczne. W 1841 roku uzyskał dyplom lekarza i praktykował w Nowej Szkocji w Kanadzie, a potem w północnej Anglii. W 1850 roku powrócił do Edynburga. Do siedemdziesiątego drugiego roku życia prowadził też praktykę lekarską w Leicester i Londynie. Zasłynął w całej Anglii jako propagator abstynencji i zdrowego trybu życia. Ślubował zupełną wstrzemięźliwość od palenia tytoniu i spożywania alkoholu. Przez sześćdziesiąt lat wstrzymywał się od wszelkich środków odurzających, nigdy nie palił, a w 1878 roku przeszedł na wegetarianizm. Z czasem zaangażował się w ruch homeopatyczny. Był członkiem Brytyjskiego Towarzystwa Homeopatycznego, a przez kilka lat także wiceprezesem Towarzystwa Badań nad Nietrzeźwością, założonego w 1884 roku w celu

badania m.in. związku alkoholu i innych środków odurzających z dziedzicznością i eugeniką.

Wielobycki nie ograniczał się do publikacji artykułów na temat homeopatii i wstrzemięźliwości. Regularnie przemierzał ubogie dzielnice miasta, zaglądał do szynków i noclegowni, werbując napotkanych alkoholików do towarzystw wstrzemięźliwości, które zakładał i współfinansował. Za swą działalność doczekał się owacji od licznie przybyłych członków stowarzyszeń lekarskich i abstynenckich oraz parlamentarzystów na zorganizowanym w Londynie jubileuszu z okazji setnej rocznicy jego urodzin.

Do końca życia opisywany był jako mężczyzna „rumiany, wyprostowany, o żołnierskim wyglądzie”, co dzień spacerujący dwanaście mil od godziny szóstej rano. Potrafił przeczytać najmniejszy druk, choć nigdy nie nosił okularów. Zmarł w St John's Wood pod Londynem. W jego pogrzebie uczestniczyli działacze wielu towarzystw abstynenckich i filantropijnych.

Rys. Dr Wielobycki przy łóżku alkoholika

Maria Zakrzewska (1829–1902)

Lekarka, założycielka New England Hospital for Women and Children, pionierka kobiecej medycyny w Stanach Zjednoczonych.

Urodziła się w 1829 roku w Berlinie w rodzinie szlacheckiej, która straciła swój majątek i bogactwo w zaborze rosyjskim. Była córką Ludwika Marcina Zakrzewskiego, potomka polskiej arystokracji na stanowisku urzędniczym. Matce, pracującej jako położna, Zakrzewska od najmłodszych lat pomagała przy pracy. Zafascynowana medycyną postanowiła pójść w jej ślady i zostać lekarką.

W roku 1847 została studentką Berlińskiej Szkoły Położniczej, następnie główną położną Szpitala Charite oraz następczynią rektora uczelni. Od początku kariery Zakrzewska zmagała się z niechęcią środowiska medycznego nieprzychylnego kobietom. Właśnie z tego powodu została zmuszona do rezygnacji ze stanowiska. W roku 1853 wyjechała wraz z siostrą do USA. Po początkowych trudnościach związanych z życiem na emigracji, Zakrzewska nawiązała kontakt z Elizabeth Blackwell – pierwszą kobietą w Ameryce, która uzyskała dyplom doktora medycyny. Znana lekarka objęła Polkę swoją protekcją, dzięki czemu Zakrzewska została przyjęta do Szkoły Medycznej Western Reserve University w Ohio, a w 1856 roku otrzymała dyplom tej uczelni.

Po ukończeniu szkoły pracowała w założonej przez Blackwell lecznicy o nazwie The New York Infirmary for Indigent Women and Children. Następnie wyjechała do Bostonu, gdzie podjęła pracę w Bostońskiej Żeńskiej Szkole Medycznej. Niestety, uprzedzenia wobec kobiet wykonujących zawód lekarza kolejny raz pchnęły ją do zmiany pracy.

Zdjęcie pierwszego szpitala dla kobiet i dzieci New England w Bostonie, 1862 rok

W 1862 roku Zakrzewska założyła w Bostonie New England Hospital for Women and Children – drugi szpital w Stanach Zjednoczonych prowadzony wyłącznie przez kobiety. Ten Nowoangielski Szpital dla Kobiet i Dzieci, któremu poświęciła czterdzieści lat życia, umożliwiał lekarkom odbycie szkolenia i praktyk, a pacjentkom korzystanie z pomocy lekarzy ich płci. Była to jedna z najważniejszych instytucji medycznych dla kobiet w XIX wieku. Przełamała bariery blokujące kobietom dostęp do nauki medycyny w USA. Zakrzewska była także pionierką w zatrudnianiu czarnoskórych kobiet jako pielęgniarek. Jako feministka oraz abolicjonistka przyjaźniła się z William Lloyd Garrison, Wendell Phillips i Karl Heinzen.

Była autorką wielu artykułów w czasopismach medycznych. Założony przez Zakrzewską szpital do dziś służy pacjentom jako społeczny ośrodek zdrowia pod nazwą The Dimock Center.

Zainicjowany przez Polkę przełomowy projekt budowania placów zabaw dla dzieci mieszkających w dużych skupiskach miejskich (np. w Bostonie) sięga 1885 roku (podczas gdy np. pierwszy eksperymentalny plac zabaw w Nowym Jorku na 2nd Ave/91st Street powstał dopiero w latach 1891–1894). Dzięki tej inicjatywie zyskała przydomek „Matki Placów Zabaw” [Mother of Playgrounds].

Zmarła 12 maja 1902 roku w Jamaica Plain, Massachusetts.

Anigstein Ludwik

Zdjęcie na podstawie: [w:] „Polska Światu” commons.wikimedia. org, CC A 4.0 International [online:] https://polskaswiatu.pl/ anigstein-ludwik-liberia-tajlandia-usa/.

Delegacja ekspertów Ligi Narodów podczas przerwy w podróży do ZSRR, L.A. drugi z lewej, 1935: „Polska Światu” domena publiczna [online:] https://polskaswiatu.pl/ anigstein-ludwik-liberia-tajlandia-usa/.

Babiński Józef

Ilustracja na podstawie zdjęcia: Józef Babiński – Główna Biblioteka Lekarska, sygn. GBL F-3837-2. K. Orzechowski.Józef Babiński w dziejach ubiegłego okresu neurologji: (sylweta badacza i człowieka na tle środowiska)

Beck Adolf Abraham Schemat budowy komórki: Fizyologia człowieka, T. 1–11 https://polona.pl/item-view/7d9adf7a-4b24-4b28-99ad-03cb1285 3b2f?page=6

Portret Adolfa Abrahama Becka na podstawie: „Polska Światu” domena publiczna [online:] https://polskaswiatu.pl/beck-adolf/

Adolf Abraham Beck w towarzystwie Napoleona Cybulskiego;„Polska Światu” domena publiczna [online:] https://polskaswiatu.pl/ beck-adolf/

Strona tytułowa podręcznika Fizyologia Człowieka autorstwa Cybulskiego i Becka: Fizyologia człowieka, T. 1, Warszawa 1915 [online:] https://polona2.pl/item/fizyologia-czlowieka-t-1, NDU4MjM2OTk/6/#info:metadata.

Beiser (Baiser) Mojżesz

Portret Mojżesza Beisera: J. Beiser, Życiorys Mojżesza Beisera Doktora medycyny, honorowego obywatela, Radnego miasta Lwowa i t. d. Lwów 1881 [online:] https://polona2.pl/item/zyciorys-mojzesza-beisera-doktora-medycyny-obywatela-honorowego-radnego-miasta-lwowa,MTE2MDg1Mjky/4/#info:metadata.

Strona tytułowa książki Jana Beisera opisująca życiorys Mojżesza

Beisera: J. Beiser, Życiorys Mojżesza Beisera Doktora medycyny…

Jedna z kart książki Jana Beisera opisująca życiorys Mojżesza

Beisera: J. Beiser, Życiorys Mojżesza Beisera Doktora medycyny…

Biernacki Edmund Faustyn

J. Stumman – Portret Edmunda Biernackiego – [1r] - d9578d2a-3e36-40ff-af54-3d5a00a696aa

Pracownia fizyczna prof. Edmunda Biernackiego: commons.wikimedia.org [online:] https:// creazilla.com/media/traditional-art/7301378/ pracownia-fizyczna-prof.-biernackiego-61519.

https://polona.pl/sets?searchCategory=objectSets&page=0&size=24&sort=RELEVANCE&searchLike=%22Edmund%20 Biernacki%22&copyright=false

Błeńska Wanda

Ilustracja na podstawie zdjęcia: Wanda Błeńska – serwis internetowy procesu beatyfikacyjnego Wandy Błeńskiej www.wandablenska.pl

Autor zdjęć: MSZ. Dokumentacja fotograficzna MSZ RP z monitoringu projektu prowadzonego przez przedstawicieli MSZ na terenie Szpitala Wanda Matugga Health Centre im. Wandy Błeńskiej w Ugandzie, gdzie wdrażany był projekt „Wyposażenie Wanda Matugga Health Centre im. Wandy Błeńskiej w sprzęt niezbędny do podjęcia działalności leczniczej” współfinansowany w ramach polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.

Chudziński Teofil

Ilustracja na podstawie: Teofil Chudziński [w:] Loth E., Teofil Chudziński (1842–1897), w 25 rocznicę zgonu, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 1925, t. 3 z. 1, s. 57.

Anatomia porównawcza zwojów mózgowych. Dz. 2, wyciąg z pamiętników Towarzystwa Nauk Ścisłych w Paryżu, Paryż 1880, t. 12.

Laboratorium Antropologiczne i Muzeum Broca (początek XX w.). Półki laboratoryjne zawierające liczne serie czaszek i gabloty mózgów. Zdjęcia pochodzą z albumu nr 2 SAP (s. 3). W Archiwum Towarzystwa Antropologicznego w Paryżu, zdeponowane w MNHN.

Cieszyński Antoni

Portret prof. Cieszyńskiego na podstawie: https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/5967584 – domena publiczna.

III Zjazd Stomatologów w Krakowie – wśród uczestników prof. A. Cieszyński Narodowe Archiwum Cyfrowe, Sygnatura 3/1/0/13/110 [online:]: https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/5970229/obiekty/459812#opis_obiektu – domena publiczna.

Antoni Cieszyński, polski profesor stomatologii przed rokiem 1940, File:Antoni_Cieszy%C5%84ski_NAC.jpg

Dowgiałłówna Stanisława

Ilustracja na podstawie zdjęcia: Stanisława Dowgiałłówna – Muzeum Farmacji Uniwersytetu Jagiellońskiego, Collegium Medicum [online:] https://krakow.eska.pl/pierwsza-taka-drogeria-w-krakowie -otwarta-121-lat-temu-prowadzily-ja-wylacznie-kobiety-18-032024-aa-ZibP-kn6R-KRNV.html.

Flatau Edward

Portret Edwarda Flatau: E. Flatau, Atlas mózgu człowieka i przebiegu włókien, Berlin 1895 [online:] https://commons.wikimedia. org/wiki/Edward_Flatau#/media/File:Edward_Flatau.jpg –domena publiczna.

Strona tytułowa Atlasu mózgu człowieka i przebiegu włókien autorstwa Flatau [online:] https://polona.pl/item-view/61ea1e4e-34fa-4bc7-803d-a4c9c13263c2?page=4 – domena publiczna.

Jedna z kart Atlasu mózgu człowieka i przebiegu włókien autorstwa Flatau: Edwarda Flatau, Atlas mózgu człowieka

Gałęzowski Ksawery

Portret Ksawerego Gałęzowskiego: „Tygodnik Illustrowany” 1907, nr 14, s. 295 [online:] https://bcul.lib.uni.lodz.pl/dlibra/publication/89/ edition/62/content – domena publiczna.

Strona tytułowa pracy Ksawerego Gałęzowskiego pt. Hygjena wzroku K. Gałęzowki, Hygjena wzroku, Warszawa 1889 [online:] https:// polona2.pl/search/?query=hygjena_wzroku&filters=public:1.

Gałęzowski Seweryn

Portret Seweryna Gałęzowskiego – Źródło: https://polona.pl/ item-view/d22ad56b-eebc-484f-b699-21c6d00a57c2?page=0 –domena publiczna.

Pomnik Seweryna Gałęzowskiego – Źródło: https://polona.pl/ item-view/92c82234-38ac-45d0-b5cc-4f09d9153304?page=0 –domena publiczna.

Nekrolog Seweryna Gałęzowskiego – Źródło: https://polona.pl/ item-view/b25987b3-42b3-4130-b1e3-c7302cd1d100?page=0 –domena publiczna.

Jonston Jan

Ilustracja na podstawie: Portret Jana Jonstona miedzioryt Christiana Romsteta, 1673, Ch. Romstet, Johannes Jonstonus Polonus [online:] https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Jonston#/media/Plik:Johannes_ Jonstonus_Polonus.jpg – domena publiczna.

Strona tytułowa pracy Jana Jonstona pt. Dendrographias sive historiae naturalis de arboribus et fructicibus tam nostri qvam peregrini orbis libri decem [...]: https://polona.pl/preview/c2fc7c7f-6810-445d-877c-ef5f0db693bd – domena publiczna.

Strona tytułowa pracy Jana Jonstona pt. Idea vniversae medicinae practicae libris VIII absoluta, https://polona.pl/item-view/97fb49470992-4097-bf4b-3cc82d9ac1f2?page=6 – domena publiczna.

Jurasz Antoni Stansław

Portret Antoniego Stanisława Jurasza: [online:] https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Antoni_Jurasz_(otorhinolaryngologist)#/ media/File:Anton_Stanislaus_Jurasz_(HeidICON_28688).jpg –licencja Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe – CC BY-SA 4.0.

Portret Antoniego Stanisława Jurasza: [online:] https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Antoni_Jurasz_(otorhinolaryngologist)#/ media/File:Antoni_Jurasz.jpg – domena publiczna.

Strona tytułowa pracy Antoniego Stanisława Jurasza pt. Laryngoskopia, Stowarzyszenie do Wydawnictwa Dzieł Lekarskich Polskich,

Kraków 1878 [online:] https://polona.pl/item-view/6eb70223-f8a54075-9f62-6feae01e4230?page=4 – domena publiczna.

Jurasz Antoni Tomasz Aleksander

Portret Antoniego Tomasza Jurasza: Narodowe Archiwum Cyfrowe, Sygnatura 3/1/0/10/248 [online:] https://www.szukajwarchiwach. gov.pl/jednostka/-/jednostka/5985356 – domena publiczna.

Prezydium zjazdu chirurgów. Siedzą od prawej: profesor Antoni Leśniowski, profesor Tadeusz Ostrowski, profesor Antoni Jurasz, profesor Jan Glatzel. Stoją od prawej: docent doktor Stanisław Nowicki, doktor Sławiński, doktor Byszewski: Narodowe Archiwum Cyfrowe, Sygnatura 3/1/0/10/925 [online:] https://www.szukajwarchiwach. gov.pl/jednostka/-/jednostka/5958737/obiekty/248269#opis_obiektu – domena publiczna.

Portret Antoniego Tomasza Jurasza: Narodowe Archiwum Cyfrowe, Sygnatura 3/1/0/10/249 [online:] https://www.szukajwarchiwach. gov.pl/jednostka/-/jednostka/5967624/obiekty/289098# opis_ obiektu – domena publiczna.

Kuflewski Władysław Augustyn

Kruszka W., Historya polska w Ameryce, T. 10, Milwaukee 1907, fot. s. 133 [online:] https://polona2.pl/item/historya-polska-w-ameryce-poczatek-wzrost-i-rozwoj-dziejowy-osad-polskich-w-polnocnej,ODk3NjI3OTM/136/#info:search:%22Kuflewski%22.

Orłowski J., K. Ignacy Jan Paderewski i odbudowa Polski, T. 1, Chicago cop. 1939, s. 133, [online:] https://polona2.pl/item/ignacy-jan-paderewski-i-odbudowa-polski-t-1,ODk3NDg0Mzg/132/#info:search:kuflewski – domena publiczna.

Landowski Edward

Ilustracja na podstawie zdjęcia: Edward Landowski – Archiwum Muzeum Paula Landowskiego, Muzea miasta Boulogne-Billancourt.

Leśniewska Antonina

https://muzeumfarmacji.muzeumwarszawy.pl/o-muzeum/ patronka-muzeum/

A. Grycuk, Muzeum Farmacji w Warszawie 2013 [online:] https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Muzeum_Farmacji_w_Warszawie_05.JPG.

Nekrolog „Wiadomości Farmaceutyczne”, R. 64, nr 12 s. 14 [online:] https://polona2.pl/search/?query=%22Antonina_le%C5%9Bniewska%22&filters=public:1&highlight=1.

Lipińska Melania

Melania Lipińska, polska lekarka zamieszkała we Francji – fotografia portretowa: Narodowe Archiwum Cyfrowe, Sygnatura 1-Z-474 [online:] https://audiovis.nac.gov.pl/obraz/203386/38781bfadadddc3d8dd7407cf92ee5e7/ – domena publiczna.

Melania Lipińska podczas wizyty w Stanach Zjednoczonych w 1922 roku, w towarzystwie Jeana Julesa Jusseranda (ambasadora Francji w USA) oraz Alberta Thomasa (dyrektora Międzynarodowej Organizacji Pracy przy Lidze Narodów) [online:] https://www. facebook.com/fundacjasplotpamieci/photos/a.907228112988674/1 449647518746728/?type=3.

Midowicz Joachim

Portret Joachima Midowicza: [online:] https://pl.wikipedia.org/ wiki/A%C4%87im_Medovi%C4%87#/media/. https://polona.pl/item-view/ c12345f8-16bc-48f8-b389-5481d7912775?page=8

Mierzejewski Jan Lucjan

Ilustracja na podstawie: Portret Jana Lucjana Mierzejewskiego: [online:] https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Jan_ Mierzejewski#/media/File:%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8 %D1%87_%D0%9C%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B5%D0%B5%D0 %B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9.jpg – domena publiczna

Portret Jana Lucjana Mierzejewskiego: „Nowości Illustrowane” 1908, nr 14, s. 17 [online:] https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/123209/edition/115661/content – domena publiczna.

Mikulicz-Radecki Jan Antoni

Portret Jana Antoniego Mikulicza-Radeckiego: [online:] https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Jan_Mikulicz-Radecki#/media/ File:Jan_Mikulicz-Radecki_(c._1878).jpg – domena publiczna.

Jan Mikulicz-Radecki w sali operacyjnej Uniwersytetu Wrocławskiego: [online:] https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Jan_Mikulicz-Radecki#/media/File: Jan_Mikulicz-Radecki_w_ sali_operacyjnej_Uniwersytetu_Wroc%C5%82awskiego_(1899). jpg – domena publiczna.

Portret Jana Antoniego Mikulicza-Radeckiego: [online:] https:// pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Mikulicz-Radecki#/media/Plik:Jan_ Mikulicz-Radecki_(1890).jpg– domena publiczna.

Nencki Marceli Wilhelm

Fotografia na podstawie: https://polona.pl/item-view/ ec9494b0-4b1b-4340-b185-917b0387fb44?page=3

Strona tytułowa pracy Marcelego Nenckiego pt. Utlenianie ciał aromatycznych w organizmie zwierzęcym, M. Nencki, Utlenianie ciał aromatycznych w organizmie zwierzęcym, Kraków 1871 [online:] https://polona2.pl/item/utlenianie-cial-aromatycznych-w-organizmie-zwierzecym,OTI4OTc3OTY/4/#info:metadata – domena publiczna.

Strona tytułowa publikacji zawierającej wszystkie prace Marcelego Nenckiego: M. Nencki, Opera omnia: Gesammelte Arbeiten von Prof. M. Nencki. Bd. 1, 1869-1885, Braunschweig 1904 [online:] https://rcin.org.pl/dlibra/publication/187268/edition/152812/con-

tent"https://rcin.org.pl/dlibra/publication/187268/edition/152812/ content – domena publiczna.

Neusser Edmund

Edmund Neusser – Edmund von Neusser – Wikipedia, wolna encyklopedia

Prof. Dr. Edmund Neusser, „Biesiada Literacka” 1912, nr 35, s. 174 [online:] https://polona2.pl/item/biesiada-literacka-pismo-li teracko-polityczne-illustrowane-t-72-nr-35-31-sierpnia,MjU5NDUz OTg/15/#info:search:%22Edmund%20neusser%22.

Odachowska Ewa

Ilustracja na podstawie zdjęcia: Ewa Odachowska – serwis internetowy Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej www. armiakrajowa.org.pl tabliczka # 793. www.armiakrajowa.org.pl oraz dokumentacja archiwalna Ambasady RP w Chile.

Olszak Wacław

Ilustracja na podstawie zdjęcia: Wacław Olszak – Archiwum PAN, sygn. IV-116-001 [online:] https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/ jednostka/-/jednostka/5902446/obiekty/388268.

Olszewska Jadwiga

Ilustracja na podstawie zdjęcia: Jadwiga Olszewska – Główna Biblioteka Lekarska, ygn.. GBL-I-1327 (103).

Opęchowski Teodor

Portret Teodora Opęchowskiego: [online:] https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Teodor_Op%C4%99chowski#/media/ File:Openchowski_stomach_innervation_b&w.jpg – domena publiczna.

Unerwienie żołądka według Opęchowskiego: [online:] https:// commons.wikimedia.org/wiki/Category:Teodor_Op%C4%99chowski#/media/File:Openchowski_stomach_innervation_b&w.jpg – domena publiczna.

Orzeszko Florenty

Ilustracja na podstawie zdjęcia: Florenty Orzeszko – Polacy w Tomsku (XIX–XX stulecia). Biografie.

Tomsk, dworzec, 1904 [online:] https://pl.wikipedia.org/wiki/ Tomsk#/media/Plik:OldTomsk(1904).jpg.

Picado Jadwiga Michalska

Ilustracja na podstawie zdjęcia: Jadwiga Michalska Picado – zrzut ze strony Stowarzyszenia Lekarzy i Chirurgów Kostaryki Nosotros – Colegio de Médicos y Cirujanos de Costa Rica (medicos.cr), domena publiczna.

Gomez-Miralles, Teodoro Picado Michalski [online:] https://pl.wikipedia.org/wiki/Teodoro_Picado_Michalski, foto Gomez-Miralles, Kostaryka 1944 roku.

Pilsztynowa Salomea

Ilustracja na podstawie portretu: Salomea Regina Rusiecka – zrzut ze strony www.odb-office.eu, Wikimedia Commons, domena publiczna.

https://polona.pl/item-view/d508f0fe-788a-45bc-9a0d-ae2b3641d2 4e?page=0

S. Halpir, Pierwsza strona rękopisu Salomei Pilsztyn [online:] https://pl.wikipedia.org/wiki/Regina_Salomea_Pilsztyn#/media/ Plik:Salomea_Pilsztynowa_p1.jpg.

Postempski Paweł

„Kraj: tygodnik polityczno-społeczny” 1896, R. 1, dod.: „Dział Literacko-Artystyczny”, t.2, nr 48, s. 221 [online:] https://polona2.pl/item/ kraj-tygodnik-polityczno-spoleczny-r-1-dod-dzial-literacko-artystyczny-t-2-nr-48,MTQ2MTQ1NzIx/4/#info:metadata.

Archiwum Historii i Filozofii Medycyny 1968 z. ¾ s. 379

Raciborski Adam

Portret Adama Raciborskiego autorstwa Juliana Schübelera: [online:] https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Adam_Raciborski.jpg.

Docteur Raciborski (drugi rząd pierwszy od prawej u dołu [w:] fotografie Coudrette [Fotografia medalionów Władysława Oleszczyńskiego] [online:] https://polona.pl/preview/ b7c2f0aa-3eba-4dfe-bd51-0b1adcd7222d.

https://polona.pl/item-view/ b7c2f0aa-3eba-4dfe-bd51-0b1adcd7222d?page=0

Ludwik Rajchman

Portret Ludwika Rajchmana: Narodowe Archiwum Cyfrowe, Sygnatura 1-C-56a [online:] https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ludwik_Rajchman#/media/File:Ludwik_Rajchman_-_dyrektor_ Sekcji_Higieny_Sekretariatu_Ligi_Narod%C3%B3w_NAC_1-C-56a. jpg - domena publiczna.

Portret Ludwika Rajchmana: [online:] https://commons.wikimedia. org/wiki/Category:Ludwik_Rajchman#/media/File:Ludwik_Rajchman_in_his_apartment_in_Paris.jpg – domena publiczna.

Remak Robert

Portret Roberta Remaka: [online:]https://commons.wikimedia.org/ wiki/Category:Robert_Remak#/media/File:Robert_Remak.jpg –domena publiczna.

Podział komórkowy według Roberta Remaka: [online:] https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Robert_Remak#/media/File:Remak_cell1.jpg– domena publiczna.

Semerau-Siemianowski Władysław

W. Semerau-Siemianowski, Wspomnienia z Adampola, „Ziemia” 1924, nr 11, s. 201–204

Kolekcja Monet Antycznych [w:] Muzeum Narodowe w Warszawie

Skupiewski Lucjan

Ilustracja na podstawie zdjęcia: Lucjan Skupiewski – Narodowe Archiwum Cyfrowe [online:] https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/ jednostka/-/jednostka/5953217/obiekty/258559#opis_obiektu.

Pobyt marszałka Józefa Piłsudskiego w Bukareszcie w drodze powrotnej z Egiptu, "Narodowe Archiwum Cyfrowe, Sygnatura 3/22/0//357 [online:] https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/ jednostka/5926589/obiekty/402087.

Struś Józef

Portret Józefa Strusia: [online:] https://ciekawostkihistoryczne. pl/2023/03/12/jozef-strus-lekarz-z-poznania/ – fot. Antonie Oleszczyński, domena publiczna.

Portret Józefa Strusia: [online:] https://ciekawostkihistoryczne. pl/2023/03/12/jozef-strus-lekarz-z-poznania/ – domena publiczna. Karta tytułowa pracy Józefa Strusia pt. Sphygmicae artis iam mille ducentos annos perditae et desideratae libri V [online:] https://ciekawostkihistoryczne.pl/2023/03/12/jozef-strus-lekarz-z-poznania/ – domena publiczna.

Teichmann Ludwik Karol

Portret Ludwika Karola Teichmanna: [online:] https://commons. wikimedia.org/wiki/Category:Ludwik_Teichmann#/media/File:Portret_Ludwika_Teichmanna_z_Albumu_J%C3%B3zefa_Majera.jpg – domena publiczna.

Portret Ludwika Karola Teichmanna: [online:] https://commons. wikimedia.org/wiki/Category:Ludwik_Teichmann#/media/File:Kazimierz_Pochwalski_-_Portret_prof._Ludwika_Teichmanna.jpg –domena publiczna.

Tripplin Teodor Teuttold Stilichon

Ilustracja na podstawie: Rycina z czasopisma „Kłosy” nr 616 z 19.04.1877, s. 260.

Str. tytuł. Pamiętników lekarza Polaka z wypadów za granicą doznanych, Warszawa 1855 [online:] https://polona.pl/ preview/38754db9-985c-4c05-8f67-c3303044a11c.

Ilustracja z książki T. Tripplina Nowa podróż na około ziemi odbyta na fregacie Ermancya przez Dra Antoniego Zanowicza, Warszawa 1855 [online:] https://polona2.pl/item/nowa-podroz-na-okolo-ziemi-odbyta-na-fregacie-ermancya-przez-dra-antoniego-zanowicza-t-1,ODAzNDcyMzQ/7/#info:metadata.

Waszklewicz Adam Ernest Narymunt

Portret van Adam Ernest Z’Narimuntow Waszklewicz: [online:] https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Portret_van_Adam_Ernest_Z%27Narimuntow_Waszklewicz,_RP-P-1905-4639.jpg.

Wielobycki Dionizy

Polak J., Dr Dyonizy Wielobycki. „Tygodnik Powszechny” 1883, nr 13, s. 93–94 [online:] https://polona2.pl/item/tygodnik-powszechny1883-nr-13-1-kwietnia,ODYxOTgwMTA/0/#info:metadata.

Grób Dionizego Wielobyckiego, Cmentarz Grange Dionysius Wielobycki [online:] https://en.wikipedia.org/wiki/ Dionysius_Wielobycki.

List od Wielobyckiego Dionizego [1880] Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa [online:] https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/ publication/244244/edition/205405?language=pl

Wielobycki Seweryn

Ilustracja na podstawie „Biesiada Literacka”, T.36, nr 48 (1 grudnia 1893), s. 341 [online:] https://polona2.pl/item/biesiada-literacka -pismo-literacko-polityczne-illustrowane-t-36-nr-48-1-grudnia-1893,MjU5MzQ1Njk/4/#info:metadata Polona.

Rys. Dr Wielobycki przy łóżku alkoholika, „Biesiada Literacka” 1893, nr 48, s. 341, https://polona2.pl/item/biesiada-literacka-pismo-literacko-polityczne-illustrowane-t-36-nr-48-1-grudnia-1893,MjU5MzQ1Njk/4/#info:metadata.

Maria Zakrzewska

Ilustracja na podstawie zdjęcia: Maria Zakrzewska – Główna Biblioteka Lekarska, sygn. GBL F – 5273.

New England hospital for woman and children: [online:] https:// en.wikipedia.org/wiki/New_England_Hospital_for_Women_and_ Children#/media/File:New_England_hospital_for_woman_and_ children_(NYPL_b11707585-G90F366_003F).tiff.

Anigstein Ludwik

Anigstein Ludwik (1891–1975) – Liberia, Tajlandia, USA [w:] „Polska Światu” [online:] https://polskaswiatu.pl/anigstein-ludwik-liberia-tajlandia-usa/ [dostęp 12.04.2024].

Skar. Han., Podróże – podróże – podróże [rec. książki Ludwika Anigsteina Choroby i stan sanitarny Liberii], „Kurjer Poranny” 1938, nr 323, s. 8.

Ornish Natalie, Anigstein Ludwik (1891–1975) [w:] „Texas State Historical Association”, 1.11.1994 [online:] https://www.tshaonline. org/handbook/entries/anigstein-ludwik [dostęp: 12.04.2024].

Babiński Józef

Domański Cezary W., Koneser w świątyni nauki, „Charaktery.eu” 19.11.2025 [online:] https://charaktery.eu/artykul/koneser-w-swiatyni-nauki [dostęp 12.04.2024].

Karwacki Leon, Dr Józef Babiński. Sylwetka, „Gazeta Lekarska” 1914, nr 11, s. 283–285.

Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Babinski -Jozef;3873043.html.

Orzechowski Kazimierz, Józef Babiński w dziejach ubiegłego okresu neurologji: (sylweta badacza i człowieka na tle środowiska), „Lekarz Wojskowy” T. 1, Warszawa 1933.

Deskryptor osobowy DBN – Babiński, Józef (1857-1932) [w:] „Deskryptory Biblioteki Narodowej (DBN)” [online:] https://dbn.bn.org.pl/ descriptor-details/9810602311805606 [dostęp 12.04.2024].

Beck Adolf Abraham

Szarejko Piotr, Beck Adolf Abraham [w:] Szarejko Piotr, Słownik Lekarzy Polskich w XIX, T. 3, Warszawa 1995, s. 30–32.

Beck Adolf Abraham [w:] „Polska Światu” [online:] https://polskaswiatu.pl/beck-adolf/ [dostęp 29.03.2024].

Gryglewski Ryszard Witold, Beck Adolf Abraham [w:] „Giganci Nauki” [online:] https://gigancinauki.pl/gn/biogramy/82967,Beck -Adolf-Abraham.html [dostęp 29.03.2024].

Beiser (Baiser) Mojżesz

Szarejko Piotr, Beiser (Baiser) Mojżesz [w]: Szarejko Piotr, Słownik Lekarzy Polskich w XIX, T. 3, Warszawa 1995 , s. 34–35.

Ziembicki Witold, Beiser Mojżesz [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 1, Kraków 1935, s. 400.

Biernacki Edmund Faustyn

Szumowski Władysław, Biernacki Edmund Faustyn [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 2, Kraków 1936, s. 78–79.

Smirnow Jurij, Edmund Faustyn Biernacki, „Kurier Galicyjski” 2016 nr 23–24 (267–268) [online:] https://kuriergalicyjski.com/edmund-faustyn-biernacki/ [dostęp: 12.04.2024].

Massalski Adam, Szczepański Jerzy, Edmund Biernacki, Cykl: Uczniowie kieleckiej szkoły [w:] „Muzeum Stefana Żeromskiego” [online:] https://mnki.pl/zeromski/pl/edukacja/cykl:_uczniowie_ kieleckiej_szkoly/edmund_biernacki [dostęp: 12.04.2024].

Błeńska Wanda

www.wandablenska.pl https://pl.wikipedia.org/wiki/Wanda_B%C5%82e%C5%84ska „Polacy Światu”, odc. 50. Wanda Błeńska [w:] „TVP.pl” 12.09.2022 [online:] https://polacyswiatu.tvp.pl/62714451/odc-50-wanda -blensk [dostęp: 12.04.2024].

Chudziński

Teofil

Godycki Michał, Życie i działalność Teofila Chudzińskiego, „Przegląd Antropologiczny” 1959, nr 1, s. 33–110.

Loth Edward, Teofil Chudziński (1842–1897), w 25 rocznicę zgonu, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 1925, T. 3, z. 1, s. 57–63.

Loth Edward, Teofil Chudziński (1842–1897) [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 3, Kraków 1937, s. 478–479.

Judycki Zbigniew Andrzej, Lekarze polskiego pochodzenia w świecie: popularny słownik biograficzny, Kielce 2020, s. 24.

Verneau René, Teofil Chudziński, „Światowid” 1900, nr 9, s. 232–233.

Wielka encyklopedia PWN, T. 6, Warszawa 2002, s. 7.

Cieszyński Antoni

140. rocznica urodzin Antoniego Cieszyńskiego (1882–1941) – pioniera stomatologii [w:] „Fundacja «Dla Dziedzictwa»” 31.05.2022 [online:] https://www.dladziedzictwa.org/2022/05/31/140-rocznica-urodzin-antoniego-cieszynskiego-1882-1941-pioniera-stomatologii/ [dostęp 29.03.2024].

Cieszyński Antoni (1882–1941) – Czechy [w:] „Polska Światu” [online:] https://polskaswiatu.pl/cieszynski-antoni-czechy/ [dostęp 29.03.2024].

Dowgiałłówna Stanisława

www.krakow.pl

Urbanik Monika, Portret Stanisławy Dowgiałło [w:] „Wirtualne Muzea Małopolski”[online:] https://www.muzea.malopolska.pl/ en/objects-list/1964 [dostęp 29.03.2024].

„Polacy Światu”, odc. 57. Stanisława Dowgiałłówna [w:] „TVP.pl” 1.11.2022 [online:] https://polacyswiatu.tvp.pl/64259202/odc57-stanislawa-dowgiallowna [dostęp 29.03.2024].

Flatau Edward

Szarejko Piotr, Flatau Edward Nuchim [w:] Szarejko Piotr, Słownik Lekarzy Polskich w XIX, T. 3, Warszawa 1995 , s. 179–181.

Lisowski Witold, Edward Flatau, „Skalpel” 2013, nr 3 [online:] https:// ptbun.org.pl/edward-flatau-2/ [dostęp 14.04.2024].

Gałęzowski Ksawery

Melanowski Władysław, Szumowski Władysław, Gałęzowski Ksawery [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 7, Warszawa 1948, s. 250–251.

Gałęzowski Seweryn

Więckowska Helena, Szumowski Władysław, Gałęzowski Seweryn [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 7, Kraków 1958, s. 251–255.

Gałęzowski Seweryn (1801–1878) – Meksyk [w:] „Polska Światu” [online:] https://polskaswiatu.pl/seweryn-galezowski-meksyk/ [dostęp 29.03.2024].

Jonston Jan

Bilikiewicz Tadeusz, Jonston Jan [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 11, Wrocław – Warszawa – Kraków 1965, s. 268–270.

Jonston Jan (1603–1675) [w:] „Polska Światu” [online:] https://polskaswiatu.pl/jonston-jan/ [dostęp 29.03.2024].

Szymańska Kamila, Jan Jonston – polihistor i encyklopedysta z Leszna, „Winieta” 2019, nr 1, S. 4–6.

Będkowski Mateusz, Jakóbczyk-Gola Aleksandra, Jan Jonston (1603–1675) [w:] „Bestiariusz” [online:] https://laboratorium.al.uw.edu.pl/ bestiariusz/biogramy/jan-jonston-1603-1675/ [dostęp 29.03.2024].

Skrzypek M., Jan Jonston (1603–1675) „Scoto­Polonus”, „Polski Tygodnik Lekarski” 1975, nr 30 (8), s. 357.

Jurasz Antoni Stansław

Rostafiński Jan, Jurasz Antoni Stanisław [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 11, Wrocław – Warszawa – Kraków 1965, s. 331–333.

Jurasz Antoni Stanisław (1847–1923) – Niemcy [w:] „Polska Światu” [online:] https://polskaswiatu.pl/k/obszary-dzialania/medycyna/ page/3/ [dostęp 04.04.2024].

Jurasz Antoni Tomasz Aleksander

Straszyński Adam, Jurasz Antoni Tomasz Aleksander [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 11, Wrocław – Warszawa – Kraków 1965, s. 333–334.

Gryglewski Ryszard Witold, Jurasz Antoni Tomasz [w:] „Giganci Nauki” [online:] https://gigancinauki.pl/gn/biogramy/83096,Jurasz-Antoni -Tomasz.html [dostęp 03.04.2024].

Kuflewski Władysław Augustyn

Homola Irena, Kuflewski Władysław Augustyn (1870–1945) [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 16, Wrocław – Warszawa – Kraków 1971, s. 107–108.

Nasi, „Dziennik Chicagoski” 1905, nr 24, s. 8 [online:] https:// chroniclingamerica.loc.gov/lccn/sn83045747/1922-01-18/ed-1/ seq-9/#date1=1886&index=9&rows=20&words=KUFLEWSKI+W%C5%82adys%C5%82aw+W%C5%81ADYS%C5%81AW&searchType=basic&sequence=0&state=&date2=1945&proxtext=%22wladyslaw+kuflewski%22&y=0&x=0&dateFilterType=yearRange&page=1 [dostęp: 12.04.2024].

Kruszka Wacław, Historya polska w Ameryce, T. 10, Milwaukee 1907, s. 132–134 [online:] https://polona2.pl/item/historya-polska-w-ameryce-poczatek-wzrost-i-rozwoj-dziejowy-osad-polskich-w-polnocnej,ODk3NjI3OTM/136/#info:search:%22Kuflewski%22 [dostęp: 12.04.2024].

Landowski Edward

Ostrowska Teresa, Landowski Edward (1839–1882) [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 16, Wrocław – Warszawa – Kraków 1971, s. 471–472. „Polacy Światu”, odc. 62. Edward Landowski [w:] „TVP.pl” 6.12.2022 [online:] https://polacyswiatu.tvp.pl/64932343/odc-62-edward-landowski [dostęp 29.03.2024].

Leśniewska Antonina

Kijas Artur, Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny, Warszawa–Poznań 2000, s. 192–193.

Wiernicka Violetta, Antonina Leśniewska. Pierwsza polska farmaceutka, która otworzyła własną aptekę [w:] „Twojahistoria.pl” [online:] https:// twojahistoria.pl/2022/04/20/antonina-lesniewska-pierwsza-polska -farmaceutka-ktora-otworzyla-wlasna-apteke/ [dostęp: 12.04.2024].

Lipińska Melania

Ostrowska Teresa, Lipińska Melania (1865–1933) [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 17, Wrocław – Warszawa – Kraków 1972, s. 385–386. Świtalska-Starzeńska Barbara, Melania Lipińska – historyk medycyny, działaczka na rzecz niewidomych i niedowidzących [w:] „Instytut De Republica” [online:] https://iderepublica.pl/znani-nieznani/indeks/ melania-lipinska/ [dostęp: 12.04.2024].

Midowicz Joachim

Sokolović Dalibor, Polacy w Serbii, Belgrad 2017, s. 42. „Polacy Światu”, odc. 59. Joachim Midowicz [w:] „TVP.pl” 14.11.2022 [online:] https://polacyswiatu.tvp.pl/64517738/odc-59-joachim-midowicz [dostęp 29.03.2024].

Mierzejewski Jan Lucjan

Zakrzewski Tadeusz, Mierzejewski Jan Lucjan (1838–1908) [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 21, Wrocław – Warszawa – Kraków 1976, s. 11–12.

Mierzejewski Jan Lucjan (1838–1908) – Rosja [w:] „Polska Światu” [online:] https://polskaswiatu.pl/mierzejewski-jan-rosja/ [dostęp 04.04.2024].

Grządziel Karolina, Mierzejewski Jan Lucjan [w:] „Polski Petersburg” 5.06.2017 [online:] https://www.polskipetersburg.pl/hasla/mierzejewski-jan-lucjan [dostęp 04.04.2024].

Mikulicz-Radecki Jan Antoni

Olszewski Eugeniusz Stanisław, Mikulicz (Mikulicz­Radecki) Jan Antoni (1850–1905) [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 21, Wrocław –Warszawa – Kraków 1976, s. 173–175.

Mikulicz­Radecki Jan (1850–1905) [w:] „Polska Światu” [online:] https://polskaswiatu.pl/mikulicz-radecki-jan/ [dostęp 15.04.2024].

Nencki Marceli Wilhelm

Sarnecki Kazimierz, Nencki Marceli Wilhelm (1847–1901) [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 22, Wrocław – Warszawa – Kraków 1977, s. 671–674.

Nencki Marceli (1847–1901) – Szwajcaria, Rosja [w:] „Polska Światu” [online:] https://polskaswiatu.pl/marceli-nencki/ [dostęp 04.04.2024].

Załęczny Jolanta, Marceli Nencki – pionier światowej biochemii drobnoustrojów [w:] „Instytut De Republica” [online:]https:// iderepublica.pl/znani-nieznani/indeks/marceli-nencki/ [dostęp 04.04.2024].

Neusser Edmund

Ł., Edmund Neusser, „Nowiny Lekarskie” 1912, nr 9, s. 569.

Prof. dr Edmund Neusser, „Biesiada Literacka” 1912, nr 35, s. 174.

Odachowska Ewa

Pluta Aleksandra, Na fali historii. Wspomnienia Polaków w Chile, Santiago 2009, s. 26–35.

Odachowska Ewa, Pamiętajcie, com Wam mówiła…, Warszawa 2003.

Odachowska Ewa, Leyendas de la lejana Polonia, Santiago 1997.

Olszak Wacław

Słowik Józef, Hławiczka Tadeusz, Santarius Kazimierz, Dr Olszak i jego następcy, Albrechtice u È. Těšína 1999.

Rudnik Czesława, Pamięci Wacława Olszaka [w:] „Zwrot. Polacy w Czechach online” [online:] https://zwrot.cz/2018/05/pamieci -waclawa-olszaka/ [dostęp 14.04.2024].

„Polacy Światu”, odc. 56. Wacław Olszak [w:] „TVP.pl” 24.10.2022 [online:] https://polacyswiatu.tvp.pl/64131753/odc-56-waclaw-olszak [dostęp 14.04.2024].O

Olszewska Jadwiga

Tahirović Husref, Fuchs Brigitte, Jadwiga Olszewska: A Woman Pioneer in Medicine in Serbia and Bosnia and Herzegovina, „Acta Medica Academica” 2020, nr 49(2), s. 207–216.

Lis Tomasz Jacek, Wybrane przykłady lekarzy pracujących w Bośni i Hercegowinie na przełomie XIX i XX w., „Archiwum historii i filozofii medycyny” 2012, T. 75, nr 2, s. 15–22.

„Polacy Światu”, odc. 61. Jadwiga Olszewska [w:] „TVP.pl” 28.11.2022 [online:] https://polacyswiatu.tvp.pl/64783768/odc-61-jadwiga-olszewska [dostęp 29.03.2024].

https://polacyswiatu.tvp.pl/64783768/odc-61-jadwiga-olszewska

Opęchowski Teodor

Szarejko Piotr, Opęchowski Teodor [w:] Szarejko Piotr, Słownik Lekarzy Polskich w XIX, T. 3, Warszawa 1995 , s. 312–315.

Robak Igor, Srogosz Tadeusz, Polski ślad w dziejach Wydziału Lekarskiego Imperatorskiego Uniwersytetu Charkowskiego: profesor Teodor Opęchowski (1853–1914), „Medycyna Nowożytna: Studia nad Kulturą Medyczną” 2017, T. 23, nr 1, s. 141–151.

Orzeszko Florenty

Budnik Iwan, Florenty Orzeszko: lekarz i powstaniec, „Magazyn Polski” 2013, nr 1 (85), s. 10–14.

https://pl.wikipedia.org/wiki/Florenty_Orzeszko „Polacy Światu”, odc. 58. Florenty Orzeszko [w:] „TVP.pl” 8.11.2022 [online:] https://polacyswiatu.tvp.pl/64395522/odc-58-florenty -orzeszko [dostęp 29.03.2024].

W. A. Chaniewicz, katolicy w Tomsku 1604-1917, Tomsk 2015

Realizacja publikacji została zrealizowana ze środków finansowych Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP za pośrednictwem Konsulatu Generalnego RP w Irkucku oraz MOS Narodowo-Kulturalnej Autonomii Polaków Tomska "Tomska Polonia".

Picado Jadwiga Michalska

Główna Biblioteka Lekarska, sygn. I-1284.

https://pl.wikipedia.org/wiki/Jadwiga_Picado-Michalska „Polacy Światu”, odc. 63. Jadwiga Michalska Picado [w:] „TVP.pl” 13.12.2022 [online:] https://polacyswiatu.tvp.pl/65058307/odc63-jadwiga-michalskapicado [dostęp 29.03.2024].

Pilsztynowa Salomea

Zielińska Katarzyna, Polka w osiemnastowiecznym Stambule. Rzecz o Reginie Pilsztynowej i jej postrzeganiu Imperium Osmańskiego, „Turystyka Kulturowa” 2016, nr 6, s. 108–120.

Brodzki Tomasz, Regina Salomea z Rusieckich Pilsztynowa – jej życie i pamiętnik [w:] „HistMag.org” 21.10.2018 [online:] https://histmag. org/Regina-Salomea-z-Rusieckich-Pilsztynowa-jej-zycie-i-pamietnik-17621 [dostęp 29.03.2024].

„Polacy Światu”, odc. 53. Regina Salomea Pilsztyn [w:] „TVP.pl” 3.10.2022 [online:] https://polacyswiatu.tvp.pl/63497975/odc-53-regina-salomea-pilsztyn [dostęp 29.03.2024].

Postempski Paweł

Chojna Jan Władysław, Paweł Postempski znany chirurg włoski polskiego pochodzenia, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 1968, nr 31, s. 375–381.

Ostrowska Teresa, Postempski Paweł Emilian (1851–1926) [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 27, Kraków 1983, s. 700–701.

Raciborski Adam

A.C., Paryż 26 maja, „Gazeta Narodowa” 1871, nr 183, s. 3 [online:] https://polona2.pl/item/gazeta-narodowa-r-10-1871-nr-183-brak -wyd-wieczornego,MjY2ODM3Mzk/2/#info:metadata [dostęp: 20.04.2024].

Gerber Rafał, Studenci Uniwersytetu Warszawskiego 1808–1831. Słownik biograficzny. Wrocław 1977, s. 318.

Judycki Zbigniew Andrzej, Lekarze polskiego pochodzenia w świecie: popularny słownik biograficzny, Kielce 2020, s. 89.

Konarska Barbara, Raciborski Adam (1809–1871) [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 29, Wrocław 1986, s. 590–592.

Ludwik Rajchman

Ludwik Rajchman (1881–1965) – Chiny [w:] „Polska Światu” [online:] https://polskaswiatu.pl/ludwik-rajchman-chiny/ [dostęp 13.04.2024].

Balińska Marta Aleksandra, Wspomnienie o dr Ludwiku Rajchmanie, „Roczniki Państwowego Zakładu Higieny” 1999, nr 4, s. 289–294.

Remak Robert

Ostrowska Ostrowska, Remak Robert (1815–1865) [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 31, Wrocław – Warszawa – Kraków 1988, s. 74–76.

Remak Robert (1815–1865) – Niemcy [w:] „Polska Światu” [online:] https://polskaswiatu.pl/robert-remak-niemcy/ [dostęp 04.04.2024].

Semerau-Siemianowski Władysław

Keller-Pigłowska Zofia, Semerau­Siemianowski Władysław Wojciech (1849–1937) [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 36, Wrocław – Warszawa – Kraków 1996, s. 226–227.

Szarejko Piotr, Semerau­Siemianowski Władysław [w:] Szarejko Piotr, Słownik lekarzy polskich XIX wieku, T. 1, Warszawa 1991, s. 498–499.

Üstüner Hacer Topaktaş, 180 lat historii – POLONEZKOY – 180 Yıllık Mazi, przeł. Paulina Dominik, (Adampol), Beykoz Kitalığ 2022 [online:] https://www.academia.edu/82712593/180_lat_historii_POLONEZKOY_180_Y%C4%B1ll%C4%B1k_Mazi_Adampol_[dostęp: 10.04.2024].

Semerau-Siemianowski Władysław, Wspomnienia z Adampola, „Ziemia” 1924, nr 11, s. 201–204 [online:] https://www.wbc.poznan.pl/ dlibra/publication/109786/edition/125074 [dostęp: 10.04.2024].

Dr Władysław Semerau­Siemianowski i jego kolekcja monet antycznych [w:] „Skarbnica Narodowa” [online:] https://www.skarbnicanarodowa.pl/kroniki-numizmatyczne/228-dr-wladyslaw-semerau-siemianowski-i-jego-kolekcja-monet-antycznych [dostęp: 10.04.2024].

Kolekcja Monet Antycznych [w:] „Muzeum Narodowe w Warszawie” [online:] https://www.mnw.art.pl/o-muzeum/zbiory-studyjne/ gabinet-monet-i-medali/kolekcja-monet-antycznych/ [dostęp: 10.04.2024].

Skupiewski Lucjan

Dubicki Andrzej, Lucjan Skupiewski. Biografia społeczno­polityczna, Warszawa 2018.

„Polacy Światu”, odc. 55. Lucjan Skupiewski [w:] „TVP.pl” 18.10.2022 [online:] https://polacyswiatu.tvp.pl/63997554/odc-55-lucjan-skupiewski [dostęp 29.03.2024].

Struś Józef

Struś Józef (1510–1568) [w:] „Polska Światu” [online:] https://polskaswiatu.pl/strus-jozef/ [dostęp 04.04.2024].

Sowa Tomek, Józef Struś, lekarz z Poznania [w:] „CiekawostkiHistoryczne.pl” [online:] https://ciekawostkihistoryczne.pl/2023/03/12/ jozef-strus-lekarz-z-poznania/ [dostęp 04.04.2024].

Struś Józef (1510–1568) [w:] „Region Wielkopolska” [online:] https:// regionwielkopolska.pl/artykuly-wybitni-wielkopolanie/strus-jozef-1510-1568/ [dostęp 04.04.2024].

Teichmann Ludwik Karol

Teichnann Ludwik (1823–1895) [w:] „Polska Światu” [online:] https:// polskaswiatu.pl/teichmann-ludwik/ [dostęp 11.04.2024].

Gryglewski Ryszard W., Ludwik Teichmann (1823–1895) [w:] „Fundacja Panteon Narodowy” [online:] https://www.panteonnarodowy.org/ wielcy-polacy/18-ludwik%20-teichmann [dostęp 11.04.2024].

Tripplin Teodor Teuttold Stilichon

St. M. Rz., Teodor Tripplin, „Tygodnik Illustrowany” 1881, nr 267, s. 81–82 [online:] https://bcul.lib.uni.lodz.pl/dlibra/publication/1607/ edition/1253/content [dostęp 10.04.2024].

Judycki Zbigniew Andrzej, Lekarze polskiego pochodzenia w świecie: popularny słownik biograficzny, Kielce 2020, s. 105.

Kośmiński Stanisław, Słownik lekarzów polskich, Warszawa 1883, s. 520.

Echa warszawskie, „Przegląd Tygodniowy Życia Społecznego, Literatury i Sztuk Pięknych” 1881, nr 5, s. 54–55.

Waszklewicz Adam Ernest Narymunt

Judycki Zbigniew Andrzej, Lekarze polskiego pochodzenia w świecie: popularny słownik biograficzny, Kielce 2020, s. 105.

Zembrzuski Ludwik, Dr med. Adam Ernest Narymunt­Waszklewicz (1812–1901), Warszawa 1935.

Wielobycki Dionizy

Polak J., Dr Dyonizy Wielobycki, „Tygodnik Powszechny” 1883, nr 13, s. 93–94 [online:] https://polona2.pl/item/tygodnik-powszechny1883-nr-13-1-kwietnia,ODYxOTgwMTA/0/#info:metadata [dostęp 20.04.2024].

Paryż [Fałszerstwo], „Czas” 1857, nr 21, s. 2 [online:] https://polona2. pl/item/czas-r-10-no-21-27-stycznia-1857,Nzk3NTEyNjE/1/#info:metadata [dostęp 20.04.2024].

[Umarł doktor Wielobycki], „Kurjer Paryzki” 1883, nr 33, s. 7 [online:] https://polona2.pl/item/kurjer-paryzki-dwutygodnik-polityczny-literacki-spoleczny-organ-patrjotyczny,NjY4ODc2MzY/6/#info:search:%22Wielobycki%22 [dostęp 20.04.2024].

Wielobycki Seweryn

D­r. Seweryn Wielobycki, „Biesiada Literacka” 1893, nr 48, s. 343 [online:] https://polona2.pl/item/biesiada-literacka-pismo-literacko-polityczne-illustrowane-t-36-nr-48-1-grudnia-1893,MjU5MzQ1Njk/4/#info:metadata [dostęp 10.04.2024].

Emigrant polski stu­letni w Londynie, „Przegląd Emigracyjny = Review of the Polish Emigration” 1893, nr 16, s. 177 [online:] https://polona2.pl/item/przeglad-emigracyjny-review-of-the -polish-emigration-dwutygodnik,NTAyMjg2ODk/8/#info:search:%22Wielobycki%22 [dostęp 10.04.2024].

Gawędy Londyńskie Edmunda S. Naganowskiego, „Gazeta Lwowska” 1893, nr 13, s. 2 [online:] https://polona2.pl/item/gazeta-lwowska-r-83-nr-13-18-stycznia1893,NDc3Njk0MTg/0/#info:search:%22Gaw%C4%99dy%20londy%C5%84ski%22 [dostęp 10.04.2024].

[Seweryn Wielobycki], „Kurjer Warszawski” 1893, nr 264, s. 8 [online:] https://polona2.pl/item/kurjer-warszawski-r-73-nr264-24-wrzesnia-1893,MTkzMDUxNTQ/7/#info:metadata [dostęp 10.04.2024].

Maria Zakrzewska

Panas-Goworska Marta, Goworski Andrzej, Maria Zakrzewska –polska lekarka w USA [w:] „Polonika” [online:] https://polonika. pl/polonik-tygodnia/maria-zakrzewska-polska-lekarka-w-usa [dostęp 10.04.2024].

Magowska Anita, Maria Zakrzewska – pionier kobiecej służby zdrowia [w:] „Instytut de Republika” [online:] https://iderepublica.pl/ znani-nieznani/indeks/ maria-zakrzewska/ [dostęp 10.04.2024].

Polacy Światu. Znani nieznani

Panorama

Panorama Warszawy od strony mostu Siekierkowskiego, 2013, fot. F. Bramorski,

Ruiny kościoła Świętego Zbawcy, Prizren, 2007, fot. M. Manske,

Chiński Mur, 2011, fot. J. Sporysz,

Nadbrzeżny bulwar w Baku, 2011, fot. E. Jafarov,

Stare miasto w Sztokholmie, 2014, fot. Brorsson,

Panorama Kijowa, 2009, fot. S. Ilski,

Henryk Hryniewski

Park Narodowy w Kanadzie, 2004, fot. G. Wieschendahl,

Widok Genewy, 2005, fot. fr:Utilisateur: Ork.ch,

Lublana, 2011, fot. M. Grmek,

Widok Urgi, przed 1924, [w:] J. TalkoHryncewicz, Z przeżytych dni (18581908), Warszawa 1930, BAPAN

Antarktyda, 2006, fot. A. Mandemakerot,

Afryka, pustynia, 2010, fot. Mehrdad68,

Obserwatorium astronomiczne La Silla, Chile, 2009, fot. F. Kamphues,

Pakistan, Dolina Swat, 2006, fot. Drnajeebansari,

Jelenie sika, Hostin, okr. Melnik, Stredocesky kraj, 2018, fot. Horakvlado,

Hokkaido, ogród botaniczny w Shiraoi, 2014, fot. I. Arabas

Jezioro Bajkał, 2008, fot. J. Arvaniti

poznania biologicznych tajemnic Angary oraz „świętego morza” Buriatów — Bajkału [...]. Po latach wspominał, że jakieś niewypowiedziane

Wybrzeże Kresty, Petersburg, 2012, fot. Florstein,

Panorama Singapuru, 2010, fot. Chensiyuan,

Wieś Listwianka nad Bajkałem, 2008, fot. J. Arvaniti

Pasmo górskie za Kelsey Creek, Australia, 2011, fot. Greditdesu, Macedonia, 2013, fot. Dennis Jarvis,

Jezioro Bajkał, 2008, fot. J. Arvaniti

Jezioro Bajkał, 2008, fot. J. Arvaniti

Lena, 2015, Lena, 2015, fot. H. Krajewska

Fotografia

Fotografia z podróży Józefa Morozewicza, 1903, MZPAN

Tajga, 2015, fot. H. Krajewska

Tragarze z wyprawy

Tragarze z wyprawy Leona Barszczewskiego, b.d., fot. L. Barszczewski, KIS

Widok Tbilisi, b.d., 26 czerwca 2018

Aleksander Szymkiewicz (1858–1908), architekt mający niemiecko-szwedzkie korzenie od strony matki, działający w Gruzji, za wybitne osiągnięcia podczas nauki w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu na Wydziale Architektury otrzymał Mały i Duży Srebrny Medal. Po czterech latach studiów za projekt podmiejskiej rezydencji wielkoksiążęcej otrzymał tytuł architekta 2. klasy. W 1885 roku wyjechał do Tbilisi, gdzie pełnił funkcję sekretarza gubernialnego, architekta miejskiego, potem radnego miejskiego. W latach 1905–1906 wykładał rysunek architekturę w Szkole Malarstwa i Rzeźby przy Kaukaskim Towarzystwie

(1885), wybudowany dla Kateriny Rodinowej; kamienica przy ul. Igorowkwa 6 (1887); kamienica przy ul. Czonkadze 8 (1888); Kaukaska Stacja Hodowli Jedwabników, obecnie Państwowe Muzeum Jedwabnictwa przy ul. Tsabadze 6 (1890–1892); Sąd Gubernialny, obecnie Sąd Najwyższy Gruzji przy ul. Braci Zubalaszwili 32 (1894); Towarzystwo Artystyczne, obecnie Państwowy Teatr Akademicki im. Szoty Rustawelego przy al. Rustawelego (1898–1901), wspólnie z Kornelim Tatiszczewem; modernizacja pasażu przy ul. Puszkina (1901–1902); kamienica Archangela Andreolettiego przy ul. Agmaszenebeli 75 (1901); stacje kolejki szynowej na wzgórze Mtacminda (1903–1905); Szkoła Muzyczna Cesarskiego Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego, obecnie Państwowa Akademia Muzyczna im. Wano Sarajiszwili przy ul. Gribojedowa 8 (1901–1904), dawniej budynek sądowy; Gimnazjum Męskie w Batumi przy ul. Ninoszwili 35, obecnie siedziba Państwowego Uniwersytetu im. Szoty Rustawelego (1897); Sąd Apelacyjny w Kutaisi (1898–1900).

Aleksander Rogojski (18[?]–1912), architekt, prawdopodobnie po ukończeniu studiów architektonicznych w Sankt Petersburgu wyjechał do Tyfilisu (obecnie Tbilisi), gdzie został członkiem Komitetu Wykonawczego Kaukaskiego Imperialnego Towarzystwa Technicznego. Wchodził w skład komitetu, który sfinansował prace renowacyjne w kościele Kaszweti św. Jerzego.

Centrum Oslo, 1899–1905, fot. L. Szaciński, Muzeum w Oslo,

ISBN 978-83-66213-95-1