İçindekiler Tablosu FELSEFE NEDİR ? ............................................................................................................................................................ 4 Felsefenin konuları .................................................................................................................................................... 5 Amaçları....................................................................................................................................................................... 6 Felsefe gelenekleri ...................................................................................................................................................... 7 Uygulamalı Felsefe ..................................................................................................................................................... 7 Meslek olarak felsefe .................................................................................................................................................. 7 Antik Çağ felsefesi .......................................................................................................................................................... 8 Antik Çağ felsefesi ya da Antik Çağ Yunan Felsefesi, .................................................................................................... 8 Okullar ......................................................................................................................................................................... 8 Sokrates Öncesi Dönem ....................................................................................................................................... 8 Klasik Yunan Felsefesi .......................................................................................................................................... 8 Filozoflar...................................................................................................................................................................... 9 Orta Çağ felsefesi ............................................................................................................................................................ 9 Ortaçağ felsefesinin genel özellikleri ....................................................................................................................... 9 Ortaçağda felsefe gelenekleri .................................................................................................................................. 10 Tarih ........................................................................................................................................................................... 11 İslamî Felsefe ............................................................................................................................................................ 12 İslam Dünyasında Gelişen Felsefî Akımlar........................................................................................................... 12 Augustinus................................................................................................................................................................. 13 Skolastik Felsefe ....................................................................................................................................................... 13 Rönesans felsefesi ........................................................................................................................................................ 14 Reformasyon ............................................................................................................................................................. 15 Hümanizm................................................................................................................................................................. 16 Restorasyon dönemi felsefi akımlar ...................................................................................................................... 16 Platonizm ............................................................................................................................................................... 16 Aristotalizm ............................................................................................................................................................ 16 Atomizm ................................................................................................................................................................. 16 Kuşkuculuk ............................................................................................................................................................ 16 Rönesans düşünürleri .............................................................................................................................................. 16 Erasmus ................................................................................................................................................................. 16 Nikolas Kopernikus .............................................................................................................................................. 16 Thomas More ........................................................................................................................................................ 16 Francis Bacon ....................................................................................................................................................... 16 Machiavelli ............................................................................................................................................................. 16 Çağdaş felsefe................................................................................................................................................................ 16 Estetik ............................................................................................................................................................................ 17 Etimoloji .................................................................................................................................................................... 17
Epistemoloji .................................................................................................................................................................. 18 Temel Kavramlar ...................................................................................................................................................... 18 Doğruluk................................................................................................................................................................. 18 Gerçeklik ................................................................................................................................................................ 18 Temellendirme ...................................................................................................................................................... 18 Mantık ........................................................................................................................................................................ 19 Epistemolojik Teoriler ............................................................................................................................................. 19 Sofizm .................................................................................................................................................................... 19 Akılcılık (Rasyonalizm) ........................................................................................................................................ 19 Deneycilik (Empirizm) .......................................................................................................................................... 19 Analitik Felsefe ..................................................................................................................................................... 19 Etik ................................................................................................................................................................................. 20 Tarihsel gelişimi ve farklı ahlak anlayışları .......................................................................................................... 20 Uygulamalı etik......................................................................................................................................................... 22 Dinî etik ..................................................................................................................................................................... 22 Erdemler etiği ........................................................................................................................................................... 22 Mantık ............................................................................................................................................................................ 23 Metafizik ........................................................................................................................................................................ 23 İlkeleri ........................................................................................................................................................................ 23 Özdeşlik İlkesi ........................................................................................................................................................... 23 Aşılmaz Sınıflandırmalar İlkesi ........................................................................................................................... 23 Zıtların Karşıtlığı İlkesi ......................................................................................................................................... 23 Metafizik kelimenin kaynağı ................................................................................................................................... 23 Siyaset felsefesi ............................................................................................................................................................. 24 Siyaset Felsefesi ........................................................................................................................................................ 24 Siyaset Felsefesinin Temel Kavramları ................................................................................................................. 24 Siyaset Felsefesinin Temel Soruları ....................................................................................................................... 25 Sosyal felsefe ................................................................................................................................................................. 26 Alt Konular ................................................................................................................................................................ 26 Sosyal Felsefede önemli Konular ........................................................................................................................... 27
hayatlarında daha kolay bir yaşam için uğraş vermişlerdir.
Filozoflar hayata yeni sözler, cümleler ve bilgiler koyarak insan yaşamında önemli bir yer edinmişlerdir. Öğüt verici bilgileri ile insanların
düşünme eyleminden mantıksal yeni (farklı) sonuçlara varan ve bu sonuçları ifade etmek için yeni tanımlar ve yeni bilgi üreten kişidir.
anlamındadır. Filozoflar, genel anlamda varoluşu, süreçleri ve işleyişi (doğa, sosyal yaşam, matematik vs.) açıklamak için düşünen, bu
Filozof sözcüğü philos (sevgi) ve sophia (bilgelik) sözcüklerinin birleşmesinden meydana gelmiştir. Yani bilgeliği seven kişi
Felsefe düşünce sanatı olarak da bilinir.
Felsefe; varlık, bilgi, gerçek, adâlet, güzellik, doğruluk, akıl ve dil gibi konularla ilgili genel ve temel sorunlarla ilgili yapılan çalışmalardır.
türden bilimsel araştırmacıya "filozof" adı verilmiştir.
Buna göre, felsefe Yunanlar için, ‘bilgelik sevgisi’ ya da ‘hikmet arayışı’ anlamına gelmiştir. Başlangıçtaki bu özgün anlama göre, her
koşmak anlamlarına gelmektedir. Filozof da bilgeliğe ulaşmaya çalışan kişidir.
"sophia"=bilgi veya bilmek kelimelerinden türemiştir. Philosophia=bilgelik arayışı, bilgiyi sevmek, bilgi severlik, araştırmak ve peşinde
vebilgi, bilgelik anlamına gelen "sophia" sözcüklerinden türeyen terimin işaret ettiği entelektüel faaliyet ve disiplin. "phileo"=sevgi
Felsefe veya düşünbilim, sözcük köken olarak Yunanca φιλοσοφία seviyorum, peşinden koşuyorum, arıyorum anlamına gelen "phileo"
FELSEFE NEDİR ?
Felsefe
genellikle bilimin dışında kalan bu kavramlarla ilgili kritik sorular sorarlar. Felsefe nedir sorusunun cevabının aranması da bir felsefi uğraştır. Filozoflar genellikle şu soruların cevaplarını ararlar:
Gerçek nedir? Bir ifadeyi nasıl veya niye doğru veya yanlış olarak tanımlarız? Nasıl karar veririz?
Filozoflar
Bilgi mümkün müdür? Bildiğimizi nasıl biliriz? Doğru bilginin kökeni ve sınırları?
Ahlâkçılar
Topluluklar
Ahlaken doğru veya yanlış hareketler (veya değerler, veya kurumlar) arasında bir fark var
Analitik Kıta Doğu
mıdır? Hangi hareketler doğrudur, hangileri
İslami Platonik Skolastik
yanlıştır? Değerler mutlak mı, izafi midir? Yani
Dönemler
nasıl yaşamak gerekir? Ahlakın kaynağı nedir?
Antik Çağ Orta Çağ
Gerçeklik nedir ve neler gerçek olarak nitelendirilebilir? Gerçek olan şeylerin doğası
Rönesans Çağdaş
nedir? * Bazı şeyler algımızdan bağımsız olarak var olabilir mi? Zaman ve mekânın doğası
Dallar
nedir? Düşünme ve düşüncenin doğası nedir? Estetik Epistemoloji Etik Mantık Metafizik Siyaset felsefesi Sosyal felsefe
Birey olmak ne demektir?
Güzel nedir? Güzel şeylerin farkı nedir? Sanat nedir? ("L.N. Tolstoy - Sanat
Felsefenin konuları
Nedir?" adlı kitap)
Estetik izafi midir? Belirli sınırları var mıdır?
Din kavramının kökeni nedir? Tanrı insanların korkularından kaynaklanan bir varsayım mıdır? Tanrı var mıdır?
Varlık, zaman ve mekân arasında ne tür bir bağ vardır? Esasen bu kavramlar arasında herhangi bir bağ var mıdır?
Yedi liberal sanatın merkezinde duran felsefe,Herrad von Landsberg, 12. yüzyıl
Filozoflar genellikle varoluş veya varlık, ahlak veya iyilik, bilgi, gerçek ve güzellik konularıyla ilgilenmişlerdir. Felsefe tarihine göre birçok filozof dini inançlara veya bilime de eğilmiştir. Filozoflar
Antik Yunan felsefesinde, yukarıdaki sorulardan ilk
Eflatun (soldaki) ve Aristoteles(sağdaki): Raffaello
beşi sırasıyla, analitik
Santi tarafından 1509 yılında yapılan Atina Okulu'ndan
veya mantıksal, epistemoloji, etik, metafizik ve esteti
detay
k olarak adlandırılırdı. Bunların dışında da konular vardı ve bu tanımlamaları ilk kez kullanan Aristoteles aynı zamanda politika, modern fizik, jeoloji,biyoloji, meteoroloji ve astronom i'yi de felsefenin konuları arasına almıştır. Galileo'ya göre ise bilimler ve sanatların genel adı felsefedir. Yunanlar Sokrates'in etkisiyle bir Analiz geleneği geliştirmişler ve konuyu daha iyi anlamak için parçalarına ayırmışlardır. Bu yöntem günümüzde bilimde ve sanatta kullanılmaktadır.
Felsefi düşünce insanın evreni içinde kendi varlığını merak etmesiyle ve bu konuda sorular sormasıyla başlar. Felsefe için merak etmek ve soru sormak yeterli değildir. Sorulara sistemli bir açıklama getirmek de önemlidir. Aynı zamanda getirilecek olan açıklamanın sistemli veya sistemsiz olması gerektiği de felsefenin bir sorusudur. Felsefi düşünüş sıradan düşünüşten tamamen farklıdır. Onun ayırt edici özelliğikavramsal ve/veya soyut olma çabasıdır.
Diğer gelenekler bu tip tanımlar kullanmamış veya
Felsefi düşüncenin yöntemleri insana hemen her
aynı temaları ön plana çıkartmamıştır. Hint
konuda akıl yürütebilmesi için gerekli temelleri
felsefesi Batı felsefesi ile benzerlikler taşısa da,
sağlar. Felsefe eleştirel bir düşünüş biçimidir. Felsefi
binlerce yıldır felsefe ile ilgilenmiş olsalar
düşünce önceden kazanılmış bilgiler üzerine bir
da Japonca, Korece ve Çince'de felsefe kelimesi 19.
düşüncedir. Temel yöntemdir. Bunun üzerine
yüzyıl'a kadar var olmamıştır. Özellikle Çinli
sorgulama açıklama inşa edilir.
filozofların Yunanlara göre farklı bir sınıflandırması vardı. Tanımlamaları da genel özelliklere değil çoğunlukla metaforikti ve aynı anda birkaç konuya ilintiliydi.[3] Ancak batı felsefesinde de konular arasında kesin sınırlar yoktur ve 19. yüzyıl'a kadar batı filozoflarının çalışamalarında konusal bir ayrım yapılmamıştır. Örnek olarak, Aristoteles'in çalışmalarının kendi başına bir anlamı yoktu. Peripatetikçilerin yaptığı da, Aristoteles'in
Felsefe diğer disiplinlerden sorgulama yöntemiyle ayrılır. Filozoflar, ilginç, harika veya şaşırtıcı buldukları bir konudaki şüpheleriyle ilgili anlaşılır örnekler verebilmek için, genellikle sorularını problemler veya bilmeceler olarak çerçevelendirirler. Bu sorular genellikle bir inanca ait varsayımlarla veya insanların karar vermek için kullandıkları yöntemlerle ilgilidir.
çalışmaları ve konuları arasında bağlantılar kurup,
Filozoflar problemleri mantıksal bir şekilde ortaya
genel yargılara ulaşmaktı. Gerçek
koyarlar. Tarihsel olarak geleneksel
felsefe Rönesans sonrası Alman İdealizmi
mantığın kıyaslarını, Frege ve Russell'dan itibaren
sonrasında doruk noktasına ulaşmıştır.
desembolik mantık kullanır ve daha sonra kritik
Amaçları
okuma ve fikir yürütmelerle bir sonuca doğru ilerlerler. Sokrat gibi, tartışmayla veya diğerlerinin ileri sürdükleri fikirlere cevap vererek ya da dikkatli kişisel düşünmeyle cevap ararlar. Filozoflar bu yöntemlerin birbirine göre üstünlüklerini tartışa gelmişler, örneğin felsefi "çözümlerin" nesnel, kesin yani gerçeklik hakkında bilgi veren mi; yoksa konuştuğumuz dilin mantığına açıklık kazandıran veya hatta kişisel terapi mi olduğunu sorgulamışlardır. Dil filozofun en önemli aracıdır. Analitik felsefede felsefi yöntemle ilgili tartışmalar felsefe ve dille ilgiliydi. Kıta felsefesinde de benzer kaygılar
vardır. Meta-felsefe, yani felsefenin felsefesi, felsefi
unsurudur. Epistemoloji: bilginin niteliklerini
problemlerin, felsefi çözümlerin ve problemden
anlamada yardımcı olur. Bu özelliğiyle
çözüme gidişteki yöntemlerin doğasını araştırır. Bu
felsefe: hukuk, ekonomi, iletişim gibi alanlarda çığır
tartışmalar aynı zamanda dil ve yorum üzerine
açan bir etkinliktir. Bilim felsefesi de bilginin
yapılan tartışmalarla da ilgilidir. Yani felsefe
sorgulanmasını sağlayarak bilimin en büyük ve
düşünce ve mantık bilimi olup her şey hakkında
öncelikli özelliğine katkıda bulunur.Estetik: müzik,
birçok şey bilme sanatıdır.
edebiyat gibi sanat alanlarındaki tartışmaları
Felsefe gelenekleri
değerlendirir. Hayatın artistik boyutlarını yorumlar. Bir zamanlar felsefe adı altında yürütülen çabalar
Birçok toplum felsefî sorunları araştırmış ve bir
bugün başlı başına ihtisas alanı olmuştur.
felsefe geleneği yaratmıştır. Avrupa-Amerikan
Rönesansın bitimine kadar bilim adamlarına doğa
akademik çevrelerinde "felsefe" terimi genellikle
filozofu denmiştir. Felsefeden bilimleri, özellikle
sadece Batı Avrupa medeniyetinin oluşturduğu
sosyal bilimleri, doğuran bir bilimlerin bilimi olarak
felsefe geleneği olan Batı Felsefesi yerine kullanılır.
bahsedilmiştir.
Bunun coğrafi olarak karşısında yer alan Doğu
Meslek olarak felsefe
Felsefesi çok farklı bir yapıya sahiptir. Doğu ve Orta Doğu felsefe gelenekleri Batı filozoflarını etkilemişlerdir. Rus, Yahudi, İslam ve yakın zamanda Latin Amerika felsefe gelenekleri Batı felsefesine katkı sağlamış ve ondan ayrı olarak varlıklarını sürdürmüşlerdir.
Uygulamalı Felsefe Felsefe çalışmaları toplumun temelleri üzerinde etkili olmuştur. Felsefe, eleştirel düşünceyi ortaya çıkaran bir etkinlik olarak fikir temelli gelişmelerin odağında yer almıştır. Tüm bilimlerin anası olmak, felsefeye yakıştırılan genel bir uygulama sıfatıdır. Felsefi çalışmaların uygulandığı alanların başında etik ve politik felsefe gelir. Konfüçyüs, Sun Tzu,İbn Haldun, İbn Rüşd, Machiavelli, Leibniz, John Locke, Rousseau, Adam Smith, Marx, Mill, Gandhi, gibi politika ve ekonomi filozoflarınca topluma uygulanan eserler verilmiştir. Felsefe çalışmaları devlet ve hükümet hareketlerini, bunların yargılamasını içeren, düzenleyen eserler olmuştur. Eğitim felsefesinde John Dewey, Rousseau, Piaget gibi filozoflar modern temelleri oluşturmuşlardır. Carl von Clausewitz politik savaş felsefesinde eserler vermiş, kamu yönetimini etkilemiştir. Mantık: matematik, dilbilim, psikoloji,bilgi sayar mühendisliği gibi alanlarda anahtar roldedir. Teknolojik gelişmenin önemli bir
Antik çağda filozofların halka danışmanlık yaptığı bilinmektedir. İnsanlar filozoflara sorular sorar, tavsiyeler alırdı. Bunun karşılığında da ödeme yapardı. Filozoflar sadece felsefe konusunda değil, hayatı ilgilendiren birçok konuda bilgiliydi. Rönesansa kadar bilim adamı, danışmanlık, bilgelik gibi ünvanlar "filozof" olmakla eş değerdi. Bilim insanı yerine doğa filozofu tabiri kullanılmaktaydı. Filozofluk bir meslek olmaktan ziyade bir yaşam biçimi olarak algılanmıştır. Örneğin filozof Sokrates taş işçisiydi. Emeklilik hayatında felsefi yaşam tarzını tercih etmişti. Platon aile mülklerinden geçiniyordu. Aynı zamanda hocalık yapıyordu. Aristoteles Büyük İskender de dahil birçok kişiye hocalık yapmıştı. Zamanla filozoflar eserleriyle de gelir sağladılar. Çoğu filozof sadece felsefe ile meşgul değildir. Yazarlık, öğretmenlik, gazetecilik, doktorluk, tarihçilik, devlet adamlığı belli başlı uğraşlarıdır. Bugün filozoflar yazın eserleri ve eğitimcilikle ön plandadır. Felsefe bölümü mezunu kişiler de genelde öğretmen, yazar, gazeteci, editör, danışman, aktivist gibi mesleklere yönelmektedir.
DÖNEMLER
denmektedir. Bu dönemden sonra gelen ve Sokrates'ten Büyük İskender'in Savaşlarına (MÖ 335-323) kadar geçen dönem Klasik Yunan Felsefesi olarak nitelendirilebilir. Bu devirden sonra
Antik Çağ felsefesi
ise Hellenistik felsefe dönemi gelir. Bu
Antik Çağ felsefesi ya da Antik Çağ Yunan Felsefesi, MÖ 700'lü yıllardan
başlarına kadar devam eder.
dönem Aristoteles ile başlayıp Yeni Platonculuk'un
başlayıp M.S. 500'lü yıllara, yani Orta Çağ'a kadar uzanan tarihsel dönemdeki felsefe tarihini kapsar. Antik Yunan ve Roma kültürlerinde süregelen felsefe eğilimleri ve öğretilerinden oluşur. Klasik İlkçağ felsefesi olarak adlandırılması da sözkonusudur. Bu dönem İlk Çağ felsefesinden, Yunan ve Roma kültürlerine bağlı olmalarıyla ayrıştırılır. Böylece bilgi için bilgi gibi bir felsefe geleneğine geçilmiş olduğu varsayılır; bilgi burada gündelik yaşamdaki kullanılabilirliğinin ötesinde kendi başına bir değer ya da sorundur. Bu nedenle Batı felsefesi olarak adlandırılan felsefe geleneği kendisini Antik Çağ felsefesine dayandırır. Çağdaş ya da modern denilen düşünce biçiminin ve felsefe tarzının embriyon halinde bu dönem felsefe geleneğinde ortaya konulduğu varsayılmaktadır. Antik Çağ filozofları, bilginin anlamını, doğruluğun ne olduğunu, erdemin ne anlama geldiğini, evrenin ve yaşamın anlamını sorgulamışlar ve felsefi soruları şekillendirmişlerdir. Sokrates'in kendisinden sonra gelen filozoflar
Okullar Antik Çağ Yunan felsefesinde yer alan felsefe eğilimleri için kullanılan sınıflandırma ve adlandırmalar, felsefe tarihiinde nasıl bir ölçü kullanıldığına bağlı olarak çeşitlilik göstermekle birlikte dönemde etkili olan belli başlı eğilimleri (her ne kadar bazı kaynaklarda bu sınıflandırmalar farklılık gösterse de) şu şekilde sınıflandırabiliriz.
Sokrates Öncesi Dönem
Milet Okulu
Pisagorculuk
filozoflarıSokrates öncesi düşünürler olarak
Efes Okulu
sınıflandırmak yaygın bir eğilimdir. Sokrates öncesi
Elea Okulu
düşünürlerin önemi tüm evrenin mitolojik ögeler ile
Çoğulcu Okul
açıklanmasının karşısına us'a dayalı açıklamalar
Atomculuk
Sofistler
üzerindeki etkisinin çok büyük olduğu düşünüldüğünden Sokrates'ten önceki
getirmeye çalışmalarıdır. Cevabını bulmaya çalıştıkları ve üzerinde düşündükleri başlıca soru "Her şeyin kökeninin ne olduğu" idi. Kendilerine doğa filozofları da denen Sokrates öncesi
Klasik Yunan Felsefesi
Sokrates
birlikte onların sordukları soruların ve verdikleri
Platon
cevapların kendilerinden sonra gelen düşünürler
Aristoteles
üzerinde etkileri büyük olmuştur. Antik Çağ
Hellenistik Felsefe
düşünürlerin görüşleri çok çeşitlilik göstermekle
Felsefesinde bu döneme Sokrates öncesi felsefe
Kuşkucular
Stoacılık
Epikürcülük
Kinizm/Sinizm
Ortaçağ felsefesinin genel özellikleri
Filozoflar
Thales
Anaximandros
Anaximenes
Ortaçağ felsefesi, klasik batı felsefesi
Pythagoras
tarihi ekseninde bakılacak olunursa, Antikçağ
Demokritos
Gorgias
Empedokles
özellik olarak felsefenin dinsel tartışmaların bir aracı
Heraklitos
durumuna gelmiş olduğu, genel Batı
Parmanides
felsefesi tarihçilerinin ortak saptamasıdır.Söz
Elealı Zenon
konusu olan din Hıristiyanlıktır. Ortaçağ
Sokrates
boyuncadinsel öğretileri temellendirmek ya da dini
Plotinos
Platon
Aristoteles
Athanasius von Antiochia
felsefesinin sonlarında belirginleşmeye başlayan din yönelimli ya da dinsel içerikli felsefe tarzının gelişmesi olarak gerçekleşir.Bu noktada belirgin bir
dünya görüşüne kategorik bir temel sağlamak, felsefe yapma tarzının genel bir görünümü olmuştur.Hıristiyan dininin kendisine felsefe aracılığıyla bir açıklayıcılık sağlamaya, geçerliliğini ispatlamaya yöneldiğini görmekteyiz. Bu
Orta Çağ felsefesi
dönem boyunca inanç-bilgi-akıl-Tanrı ekseninde yürütülen tartışmaları görmekteyiz.Din ile felsefe ilişkisi bu dönem boyunca çatışmalı durumlarda
Orta Çağ felsefesi tarihsel dönem itibariyle ilkçağ felsefesinin bitiminden modern düşüncenin başlangıcına kadar olan dönemi kapsar. M.S. 2. yüzyıldan 15. yüzyıl sonlarına-16. yüzyıl başlarına, rönesansa kadar olan dönem olarak ele alınır. Bu dönemin felsefe tarihi açısından kendine özgü özellikleri vardır. Birçok felsefe tarihi kitabında ortaçağda felsefe yok sayılır ya da ortaçağın karanlık bir çağ olduğu değerlendirmesine bağlı olarak felsefenin de karanlığa gömüldüğü öne sürülür. Bunun yanı sıra ortaçağda felsefenin varlığını kabul eden ve bu felsefenin özgül niteliklerini açıklayan felsefe tarihi çalışmaları da söz konusudur.
gösterir; bazı din bilgeleri felsefenin dinden, Hıristiyanliktan uzak tutulmasi gerektiğini söyler ve buna çaba gösterir, buna karşılık başka bazıları inancın ve dinin temellendirilmesinde felsefenin gerek olduğunu söyler.
Peter Abaelard undEloise
Batı Roma İmparatorluğunun çöküşü meydana getirdiği kaotik ortamda kültürel ve düşünsel gelişmelerde bir bir kesintiye yol açmıştır.Antikçağda oluşan ve süregelen düşünsel gelişmelerden
belirgin bir uzaklaşma ve bu gelişmelerin reddedilişi
Arabi gibi filozofların Batı felsefesi üzerinde etkisi
görülür.Din-felsefe ilişkisi bu ortamda grift bir
birçok bakımdan belirleyici olmuştur.
görünüm sunar; bir yanda felsefe din içerisinde kaybolmuş gibi görünürken, bu kayboluş aynı zamanda felsefenin din içinde saklanmasını ve korunmasını getirir. Dinsel düşünce kendisini temelendirmek için felsefeyi muhafaza ederken, bilgi sevgisi olarak anlaşılan haliyle olmasa ve dini amaçlara hizmet için kullanılsa bile belirli bir ölcüde antikçağda şekillenen felsefi düşüncenin korunmasını sağlamıştır.Felsefe bu dönemde açıkca görünür olmasa bile içkin özelliklerini tamamen yitirmemiştir.Bu bağlamda, ortaçağ felsefesi, Kilise öğretileriyle varlığını sürdürmüş, fakat Rönesanstan itibaeren bilimsel ya da eleştirel düşünceye yönelmeye başlamıştır.Bu söz konusu nitelikteki ortaçağ felsefesini Macit Gökberk "Hıristiyanlaştırılmış Antik Felsefe" olarak değerlendirmektedir. Belirtilmesi gereken başka bir
Ortaçağ felsefesine etki etmiş filozoflar
nokta ise, bu felsefenin öteki dönemlerde görülen felsefe yapma tarzından farklı olarak statik nitelikte
Platon, Seneca ve Aristoteles
oluşudur.
Ortaçağda felsefe gelenekleri
Ortaçağ felsefesinde Arap felsefesinin ya da İslam felsefesinin etkisini de belirtmek gerekir.İslam felsefesi Batı düşüncesinde bu tür gelişmeler olurken, Antikçağ felsefesi ile irtibatlı olmuş, kaynakları çevirmiş, islama özgü iç tartışmalarda bu kavramsal ve yöntemsel araçları kullanmıştır.1200'lü yıllardan itibaren bu alandaki kaynaklar batı'ya yönelim gösterir, ki felsefe tarihcilerinin çoğu,
Clemens von Alexandrien
Batı'daki din-felsefe ayrımlaşmasının hızlanmasında bu etkinin belirgin bir yeri olduğunu söylerler.İslam
Ortaçağ felsefesinin genel özelliklerden anlaşılacağı
filozofları da benzer şekilde inancı antikçağ
üzere, genel bir din eksenlilik durumu söz
felsefesinden alınan kavramlarla temellendirmeye,
konusudur.Buna bağlı olarak belirgin felsefe
akıl ve mantık yoluyla açıklık sağlamaya yönelirler.
geleneklerini belirtecek olursak, şöyle sıralayabiliriz:
Bu yönelimle kutsal metinleri yorumlama, tevsir ve
Hıristiyan felsefesi
görülür.Bu yaklaşım ortaçağ felsefesinin genel
İslam felsefesi
karakteristiğidir bir anlamda.Yorumsamacılık'ın
Yahudi felsefesi
kökleri ortaçağ felsefesine uzanır.Diğer ortaçağ
Bunlara eklenebilecek bir başka gelenek
mantık ya da dil analizlerinin ortaya konulduğu
filozofları gibi onlarda tanrı'dan hareket ederek,
ise, Bizans İmparatorluğu içinde grekce
varlığa ve varoluşa, insan varlığına ve düşüncesine
yapılan felsefe olduğu için Bizans
açıklık getirmeye çalışırlar.Bunlarla birlikte antikçağ düşüncesinin taşınması ve geliştirilmesi bakımından Farabi, İbni Rüşt, İbni Sina, İbni
felsefesi olarak adlandılan felsefedir.
Bu sırada Augustunus'un yaklaşımı karşısında Yeni Platonculuk vardır denilebilir.Augustinus, felsefenin görevinin Kilise öğretisini akılcı bir yolla temellendirmek olduğunu söylerken, YeniPlatonculardan bireyden hareket ederek, kişisel din arayışını dile getiriler.Böylece ilk yaklaşım felsefeyi Skolastisizme, ikincisi ise Mistisizm'e yöneltir. Kindi
Bu geleneklerin farklılıklarına rağmen ortak
İslam felsefesini, İslami
felsefi özellikleri Antikçağ felsefesine dayanıyor
felsefe ve İslam dünyasında gelişen felsefi
olmalarından ileri gelir;bu gelenekler antikçağ
akımlar olarak iki guruba ayırarak değerlendirmek
felsefesini kendi dinsel niteliklerine göre
mümkündür.
sürdürür durumdadırlar ve birbirlerini bu temelde
İslam dünyasında felsefenin Orta çağ batı
sürekli etkilemişlerdir.Ortaçağ felsefe
dünyasından çok daha müsamahalı karşılandığı
geleneklerinde, antikçağın önemli filozoflarının
düşünülür. Bunun nedeni hakim anlayışın İslam
ve felsefe akımlarının çoğu
dininintemel esasları dışında ferdi düşünceye
görülür, şüphecilik hariç. Din temelli felsefe
serbestlik tanıması, imani esasları alenen
tarzının şüpheciliği tamamen dışlaması anlaşılır
zedelememek şartıyla düşünceye verdiği özgürlük,
bir durumdur. Merkezinde Tanrı olan bir felsefe
diğer bir nedeni de akli ilimlerin gerek siyasi
geleneğinin şüpheciliğe imkân tanımayacağı
otoriteler gerekse dini otoriteler tarafından sürekli
açıktır. Bunun
desteklenmiş olmasıdır. Bu sayede İslam
dışında Platon; Aristo, Stoacılık vb. varlıklarını
coğrafyasında ve özellikle Arap dünyasında felsefe
sürdürür.
gelişmiş, gelişen felsefe de formel, doğa ve insani
Ortaçağ felsefesinin başlangıç
bilimlere katkılar sağlamıştır. İslam dünyasında
evrelerinde Apologiacılar'ı ele almak
felsefenin üstün konumu 14. yüzyılın sonlarına
gerekir.Bunlar Hıristiyan dininin savunusunu
kadar devam etmiştir.
yapmaya, Hıristiyanlığın söylendiği gibi bir kötülük ve dinsizlik olmadığını kanıtlamaya çalışırlar.Bunun gibi Patristik felsefe'de din
Tarih
adamlarının Hıristiyanlik öğretisinin temellerini
Müslümanlar, modern anlamdaki felsefeyi teşkil
kurmaya yönelik bir girişim olarak belirir.Ayrıca
eden Yunan felsefesi ile ilk defa Emevî bilgini Halîd
dinsel-mistik bir eğilim olarakGnostisizm'i de
b. Yezid ile Cafer Sâdık aracılığıyla temasa
ortaçağ felsefesinin başlangıç evrelerinde
geçmişlerdir. O zamanlar uğraşı alanları "gizli
görmek mümkün.Söz konusu eğilimin
bilgiler" denilen sihirli ve sırlı bilgilerdi.Yine de felsefî
doruğu St.Augustinus'tur. Augustinus, inancın
çalışmaların başlamasına ve bu sahadaki eserlerin
kavramsal formunu oluşturmaya çalışarak
tanınmasına sebep oldular. Emevîler zamanında bu
Hıristiyan düşüncesini temelendirmeye yönelmiş
şekilde başlayan felsefî çalışmalar ağır da olsa
ve bu noktada ortaya kyoduğu eseriyle ortaçağ
devam etti. Abbasîler zamanında ise Yunan
felsefesinin en önemli isimlerinden biri
felsefesini çeviri ve yakından tanıma işi hızlandı.
olmuştur.Hıristiyan felsefesinin temsilcisi ve
832 yılında Halife Me'mûn tarafından kurulan Dâru'l
temeli olmakla birlikte Augustinus'un pek çok
hikme (Felsefe Akademisi) bu sahada önemli
tartışması modern düşünce içinde varlığını
görevler ve hizmetler ifa etti
sürdürmüştür.
İslamî Felsefe Tarih boyunca felsefenin konusu olan insanın kendisi, başkaları ve kainatla olan ilişkisini, ve doğaüstü güçlerin varlığı/yokluğunu, İslamın temel
arasında yaygınlaşmasını da beraberinde getirmiştir. Henüz sistematik felsefe kültürü gelişmemiş olan Müslüman Arapların Yunan felsefesi ile bu ilk tanışıklıkları daha ziyade edilgen nitelikte ve etkilenme şeklinde olmuştur denebilir.
esaslarını zedelemeden, yahut onlardan yola
Her ne kadar, farklı bir kültürde yeni gelişen bu
çıkarak akli delillerle sistemli bir şekilde yorumlama
felsefenin içerdiği ekoller İslami temel esaslardan
ve izah etme temelinde gelişmiş İslam düşünce
uzaklaşmamaya çalışmış olsalar da, Yunan
akımlarına İslami felsefe denilebilir. İslami felsefe
felsefesi etkili olmuş ve itikadi esaslarla çelişen
tarihi süreç içerisinde pek çok dal ve okullara
çeşitli ekoller de ortaya çıkmıştır. Fakat bu ekoller
ayrılmıştır.
İslami esasları kabul eden ekollere göre
İslam dininin itikadi esaslarının akıl temelinde ele alınarak incelenmesi, değerlendirilmesi ve izahı İslami felsefenin önemli bir rüknünü oluşturur ki bunun sistemli hale getirilmiş haline ilm-i kelam denilmektedir.
azınlıktadırlar. İslam filozofları Yunan felsefesinde özellikle Platon ve Aristo gibi düşünürlerin görüşlerini benimsemişler ve bunu İslam düşüncesiyle birleştirmişlerdir. Geneli itibariyle bu sistemi kuran 2. Öğretmen de denilen "Farabi" dir. Farabi'den sonra İslam'ın Tanrı anlayışıyla
İtikada ait meselelerin akıl perspektifinde
rasyonalizmi diğer İslam filozofları da
değerlendirilmesinde farklı okullar oluşmuştur.
birleştirmişlerdir.
Bunlara itikadi mezhepler denilmektedir. Başlıcaları:
İslami felsefe ile kelam bir süre birlikte yürümüş. Daha sonra genel olarak felsefe ekolü ile kelam
Selefîyye
Mâtûridîyye
Eş'ârîyye
Mu'tezile
ekolü arasında görüş ayrılıkları mevcuttur. Her ne
Kaderiyye
kadar bu iki farklı grubun düşünceleri diğer grup ve
Cebriyye
mezheplere oranla daha akli bir bazda olsa da,
Mürcie
kelam felsefeye oranla klasik dini itikada ve nakile
Müşebbihe
daha yakındır. İslam filozofları ve felsefi ekoller ise
olarak sıralanabilir. İslam felsefesinde daha çok tasavvufi konuların ele alındığı ve değerlendirildiği saha, yer yer tasavvuf felsefesi olarak isimlendirilmişse de, tasavvufun tanımı gereği bu tabirin genel kabul gördüğü söylenemez.
İslam Dünyasında Gelişen Felsefî Akımlar
ekolü arasında önemli görüş ayrılıkları çıkmış ve İslami ilimlerde felsefeden ayrı bir yere sahip olmuştur. İtikadi konularda felsefe ekolü ile kelam
itikadi konularda daha çok aklı baz alırlar ve akıl ile naklin çeliştiği yerlerde aklı tercih eder, çoğu kez nakli tevil ederler. İslam dunyasında ortaya çıkan felsefi yaklaşımlar ve pek çok hususiyetleri ve ozellikle dine bakışları açısından farklılık arzederler. Fakat Maddeciler hariç tüm ekoller İslam'ın tevhit anlayışı esaslarına çok yakınlardır. Bu ekoller geneli itibariyle Tanrı, ruh, vahiy, peygamber, kutsal kitap vb. dinsel varlık ve
İslamiyet'in Hicri 1. asırda hızla gelişmesi ve yayılması ile birlikte önceden müslümanların kendilerine yabancı olan kültürlerle etkileşimi artmıştır. İslamiyet'in akla verdiği önem ve serbesti, bu yeni kültürlerde mevcut felsefi birikimin tercümeler vasıtası ile hızla müslüman ilim adamları
kavramları kabul ederler. Başlıcaları:
Tabiat felsefesi
Tabiyyun (Naturalistler)
Dehriyyun (Maddeciler)
Batınilik
Meşailik
İşrakilik
Kelâm
ile yaratılan arasında varlık niteliği bakımında aşılamaz bir fark vardır. Tarih üzerine düşüncelerini ortaya koyarken Tanrı devleti'ni temelendiren Augustinus, böylece Hıristiyan kilisesisini görevini de, bu devletin yeryüzündeki
Ayrıca İslam felsefesi tarihinde ekol kurmamış ve bir
temsilcisi olma, ve Tanrı'nın sözünü bu dünyada
ekole de bağlanmamış birçok önemli filozof ve
egemen kılma olarak belirlemesinde etkili
felsefe vardır, buna İbn Haldun'un tarih
olmuştur.
felsefesini ve El-Razi'nin felsefesini örnek olarak verebiliriz.
Augustinus Ana madde: Augustinus
Skolastik Felsefe Ana madde: Skolastik felsefe Skolastik felsefe, genel olarak bir öğreti durumuna gelmiş olan Hıristiyan inancının temellendirilmesi ve sistematikleştirilm esi girişiminden doğmuş olarak kabul edilir.Bu anlamdaPatristik felsefenin devamı niteliğindedir. Bir başka açıdan Ortaçağ felsefesi denildiğinde akla gelen Skoilastik felsefedir. Bu doğal bir durumdur, çünkü skolastik felsefe hem ortaçağ felsefesinin merkezi konumundadır hem
Augustinus
de ona genel karakteri vermiştir. Başı ve sonu ortaçağ ile belirlenmiş bir düşünme yönelimidir.
Augustinus (354-430) Hıristiyan ögretisine
Üç ayrı dönemde ele alınması genel bir
bütünlük kazandırmak yolunda en önemli
eğilimdir, yaklaşık tarihlerle bunlar;
adımları atan kişidir. Hıristiyan dogması olarak bilinen düşüncenin temellerinde Augustinus
Erken dönem Skolastik (800-1200 arası)
vardır. Augustinus'un inancsızlıktan maniciliğe
Yüksek dönem Skolastik (1200-1300
(manicilik), oradan şüpheciliğe ve sonra Platonculuğa gecti ve en son olarak da Hıristiyan olmaya giden yolu, kısa sürede
arası)
Geç dönem Skolastik (1300-1500 arası)
Hıristiyanlık içinde yükselmesiyle birlikte heretik (sapkın) akımlara karşı yoğun bir mücadele ve Hıristiyanlığın birliği icin savaşımın temsilcisi olmaya dönüştü. Bu sapkın akımların başında elbette şüphecilik geliyordu. Augustinus, bir doğru vardır ve bunun elde edilebileceginden şüphe edilemez şeklinde ifade
Johannes Duns Scotus
edilebilecek düşünceyle hareket eder ve ünlü
Skolastik felsefenin ana
formülü "Şüphe ediyorum, demek ki varım"
yönelimi Aristoteles'e yönelmiş olması
sonucuna ulaşır. Bunun yanı sıra Tanrı'nın
tarafından belirlenir. Patristik felsefede
varlığı öncesiz ve sonrasız bir varlıktır. Her bilgi
görülen dinsel
Tanrı'nın varlığının kanıtı olan zaman dışı
ağırlıklı Platonizmden ayrılmak üzere,
doğruluğun aranmasıdır. Dolayısıyla Augustinus
skolastik felsefede bilgi ağırlıklı
Tanrı'yı ve insan ruhunun Tanrı'la ilişkisi
bir Aristotelizm öne çıkar. Hem Hıristiyan
sorununu temel mesele olarak ele alır. Yaradan
hem islam skolastiğinde Aristotales bir
başlangıç noktası olarak gönümektedir.Bu felsefe daha çok din adamlarının yetiştirildiği manastır ve katedrallerde ortaya çıkmış ve gelişmiştir.
Rönesans felsefesi
Skolastik felsefenin yönelimi rasyonel düşünceyi inanca uygulamak, vahiye akıl aracılığıyla bir kavranılırlık getirmek, inanca akıldan gelen saldırıları yine akıl aracılığıyla engelemeye çalışmaktır. "Anlamak için inanıyorum" düsturu bir anlamda Skolastik felsefenin nihai konumunu göstermektedir. Bu yönde skolastik felsefe realistik tutum sergilemiştir. Bu realistik tutuma göre gerçek Tanrı'ya aittir ve onu bilmek demek, önermelerle ve çıkarsamalarla gerçeği yansılamakdemektir. Tek bir geçerli doğruluk vardır ve bu nedenle de yalnızca tek bir doğru bilgi sistemi olabilir. Etik anlamda ise skolastik felsefe hem emredici bir ahlakı hem de bir değer
Rönesansa damgasını vuran Leonardo da Vinci'nin ünlü
ahlakını geliştirmiştir diyebiliriz. İyi bir
çalışması
değerdir ve Tanrı iyinin tamamıdır, bu
Rönesans felsefesi, 14. yüzyıl sonlarından
nedenle kişi, bu değere yani "en yüksek
başlayıp 16. yüzyıl ortalarına kadar geçen
iyi"ye ulaşmaya çalışmalıdır.
dönemde, özellikle de 15. yüzyılda ortaya çıkan çok yönlü felsefi gelişmeleri adlandırır. Rönesans felsefesi, genel olarak felsefe tarihinde bir geçiş dönemi felsefesi olarak kabul edilir. Bilimde ve düşünce alanında yeni gelişmeler meydana gelmeye başlamış, ortaya çıkan yeni perspektifler ve
Roger Bacon
bilgiler rönesans felsefesini, ortaçağ
Başlangıcından en son dönemine kadar
düşüncesiyle yeni çağ düşüncesi arasında köprü
başlıca skolastik filozofları şöyle sıralabiliriz:
rolünü oynamaya yöneltmiştir. Rönesans anlam olarak yeniden doğuş anlamına
Johannes Scottus
gelmektedir. Avrupa'da gerçekleşmiş olan bir
Anselmus
olaydır, ancak özellikle Batı Roma'nın sürdürücüsü
Petrus Abelardus
olan Latin bölümünün, bu gelişmeleri sağladığı
Albertus Magnus
söylenebilir, yoksa Doğu Roma'nın rönesansın
Aquina'lı Thomas
gelişiminde doğrudan bir etkisi ya da rolü
Duns Scotus
olmamıştır. Batı kültürü ve Batı felsefesi bu
Ockhamlı William
dönemde bir anlamda yeniden doğmuştur.
Roger Bacon
İlkçağda ve ortaçağdaki düşüncelerin bir tekrar incelenmesi ya da tekrar değerlendirilmesi değil, çok
daha kapsamlı bir anlamda o zamana kadar
indirgemeye yönelmiştir. Orta Çağın sonlarına doğru
tartışılagelen konuların tamamen yeni bir biçimde
bu yaklaşım iyice cözülmeye başlamış ve din-felsefe
ortaya konulmaları, önceki çağlardan çok farklı bir
ilişkisi birbirinden uzaklaşmaya yönelmiştir. Felsefe
insan tipinin ortaya çıkması ve düşünceler
giderek bağımsızlaşacak ve rönesansta kendi
geliştirmesi sözkonusudur. Rönesans felsefesi aynı
başına bir güç kazanacaktır. Özellikle bu
zamanda bir geçiş dönemi felsefesi olduğu için
kopuşta nominalizmin etkisini belirtmek gerekir.
önceki çağlar ile daha sonra iyice belirginleşecek
Doğrunun çift nitelikliliği, bilgi bakımından doğru
olan yeniçağ düşüncesi arasında bir köprü işlevi de
olmayan bir şeyin inanç bakımından doğru
görmüştür; böylece önceki tartışmalar yeni formlar
olabileceği düşüncesi bu dönemde
ve içeriklerle yeni gelişmelere aktarılmıştır.
temelendirilmiştir. Böylece inanç ile bilginin sınırları
Rönesans coşkulu, parçalı ve yaratıcı yeniliklerle
kesin olarak birbirinden ayrıştırılmış olunmaktadır.
dolu bir dönemdir.
Skolastiğin son dönemleri bu anlamda rönesans
Tarihsel olarak rönesansın başlangıcını kesin bir
felsefesinin oluşmasının ipuçlarını verir.
şekilde belirlemek güçtür; bu noktada birçok
Bu özerkleşme süreçlerinin bir parçası olarak birey
saptamalar vardır. Genel olarak bunun için
öne çıkmış, felesefe de insan düşüncesinde sorun
1517'deki reformasyon'nun başlamasına işaret
olan her şeyin irdelendiği bir disiplin olarak yeniden
edilmektedir. Rönesansa etki eden gelişmelerin 14.
ele alınmaya başlanmıştır. Parçalı, renkli, monolitik
yüzyılın sonlarından itibaren görmek mümkündür.
olmayan rönesans düşüncesi böylece ortaya
Bu dönem kilisenin gücünü hem ekonomik hem de
çıkmıştır.
düşünsel anlamda kaybetmeye başladığı bir dönemdir. Ekonomik, sosyal ve kültürel gelişmeler belirli bir şekilde felsefi gelişmeleri etkilemiş ve bu
Reformasyon Ana madde: Reformasyon
dönemde yeni sıçramalar göstermiştir.
Rönesans felsefesi, felsefe dünyasındaki
Dinsel otoritenin zayıflamasına paralel olarak
gelişmelerin yanı sıra yeni bir din, devlet, hukuk
rönesansta felsefe, kendini bağımsızlaştırmaya
ve toplum düşüncesi de getirmiştir. Bu yeni
başlamıştır; bunu da deneyi ve aklı öne çıkararak
gelişmeler özellile din alanında olmak üzere
yapmaya çalışmıştır. Böylece ortaçağdaki kapalı
bir reformasyon hareketi olarak meydana
düşünce biçimi açılmaya ve parçalı bir görünümle
gelmiştir. Reformasyon bir din hareketi olarak
çoğullaşmaya başlamıştır. Felsefe din adamlarının
doğmuştur, Martin Luther'in başlattığı süreç
etkisinden çıkıp farklı konumlara sahip yazarlar ve
Protestanlığı yaratcak ve 30 yıl savaşlarıolarak
düşünürlerin ilgi alanında yer almaya başlamıştır.
bilinen olayları meydana getirecektir.
Kurulan üniversiteler bu bakımdan önemli bir rol
Reformasyon da özellikle Alman
oynamıştır. Rönesans felsefesi buna bağlı olarak
mistisizminin belirleyici bir rolü de vardır.
farklı düşüncelerin, felsefe sorularını farklı yollardan
Reformasyon, bu anlamda ortaçağda katolik
değerlendiren felsefe eğilimlerinin varolmasını
klilisesine karşı gelişen tepkinin bir sonucudur,
sağlamıştır. Bu yönelimlerin ortak bir paydası varsa,
kaynağı mistisizm olan bir hareketle yükselmiş
o da skolastik felsefeye karşı koymak olarak
ancak buna bağlı kalmayarak giderek
belirtilebilinir.
mistisizmden uzaklaşmış, yeni bir din görüşü
Skolastik felsefe inanç ile bilgi ya da din ile felsefe arasındaki ilişkinin belirlenmesi konularında açık olmayan bir yol izlemiş, ve bunları birbirlerine
altındasistemleştilmiş ve kurumlaşmıştır. Reformasyon bu anlamda daha geniş sonuçlar doğuracak olan din de yenilenme hareketidir.
Hümanizm
Restorasyon dönemi felsefi akımlar
Platonizm Aristotalizm Atomizm Kuşkuculuk Rönesans düşünürleri Bireysel ve hümanist düşüncenin öncülerinden Montaigne
Ana madde: Hümanizm Hümanizm, rönesans felsefesinin gündeme
Erasmus Nikolas Kopernikus Thomas More
getiridiği en önemli sorunun insan
Francis Bacon
sorunu olmasına bağlı olarak gündeme giren bir
Machiavelli
yönelimdir. İnsanı temel alan ve onun ne olduğunu, bu dünyadaki yerinin ve anlamının ne olduğunu gündeme getiren eğilim bu anlamda hümanizmdir. Bir başka anlamda da hümanizm,
Çağdaş felsefe
antikçağ felsefesinin kaynaklarına ve
Çağdaş felsefe, Batı felsefesinin 19. yüzyılın
anlaşılmasına yöneliş ve onların yeniden bir
sonundan bugüne dek olan dönemidir. Analitik
değerlendirilmesi girişimi olarak ortaya çıkmıştır.
felsefe ve kıta felsefesinin yükselişine koşut bir
Ancak hümanizm esas ve yaygın anlamda, yeni
gelişim çizgisine sahiptir.
meydana gelen modern insanın yeni dünya görüşü ve yaşam anlayışı olarak anlam kazanmıştır. Rönesans özellikle İtalya'da meydana gelen güçlü bir akım olmuştur; aynı şekilde hümanizm de ilk olarak ortaya çıkar. Hümanizm bu anlamda bir gerçek insan arayışıdır ya da insanı gerçek olarak temellendirme arayışı. Bireysellik bu akımda önemli bir öğedir. Şair Francesca Petrarca hümanist düşüncenin ilk atalarındandır. Bireyselliği ve hümanizmi ile en önemli isimlerden biri ise Michel de Montaigne'dir. Ayrıca hümanist düşüncenin ünlü ve kurucu isimlerinden biri olarak Erasmus'u da anmak gerekir.
Felsefe tarihinin belirli bir bölümünü ele alan çağdaş felsefe, Batı felsefesine ait daha eski bir dönem olan modern felsefe ve çağdaş filozofların modern felsefeye yönelik eleştirilerini içeren postmodern felsefeyle karıştırılmaktadır.
DALLAR Estetik Estetik, sanatla, güzellikle ve tatla ilgilenen felsefe dalıdır. Güzelliğin oluşturulması ve değerlendirilmesiyle ilgilenir. Duygu ve beğeninin yargılanması olarak da geçen duyusal-duygusal değerleri inceler. Sanat felsefesi ile yakından ilişkilidir. En geniş tanımı ile sanat, kültür ve doğa üzerine eleştirel düşünce çalışmasıdır.[1] Güzel olan ve güzellik hakkında ya da güzellik değeri ve güzellik yargısı felsefe tarihinde her zaman değerlendirmeler söz konusudur. Bu bağlamda hemen her felsefe eğiliminin epistemoloji, mantık ve etik bölümleri olması gibi genelde açık ya da örtük olarak estetik bir bölümü de olduğu söylenebilir.
Etimoloji
A. G. Baumgarten'in 1750 basımıAesthetica kitabının kapağı
Terimi 1750 yılında ilk ortaya atan Alman düşünür Alexander Gottlieb Baumgarten'in tanımladığı şekliyle estetik, duyusal bilginin bilimidir; konusu da duyusal yetkinliktir. Gerçekleştirmek istediği, güzel üstünde düşünme sanatıdır. Estetik
kavramı güzel olanı aramak,duyumsamak şeklinde
ve uyumu doğruluktur. Doğruluk; algılar, kavramlar,
açıklanır.
bilimsel kuramlarla nesnel gerçek arasındaki
Baumgarten'dan önce, estetiği bir felsefe kolu olarak biçimlendiren önemli düşünürlerin başında Alman filozof Immanuel Kant gelmektedir. Estetik sözcüğü, Grekçe aisthesis ya da aisthanesthai sözünden gelir. Aisthesis sözcüğü; duyum, duygu, algılamak, duyular anlamına gelmektedir.
uygunluktur. Fakat doğru bilginin imkânlılığı felsefe tarihinin en büyük sorularından biridir....Burada bir örnekle konuyu izah etmek gerekirse "altın sarıdır" ve "altın madendir" diye iki önermemiz var burada ilk önermede altının sarı olması doğru veya yanlış olabilir ama altın madendir önermesi doğrudur zira nesnenin uygunluğu söz konusudur. Bir de bir nesnenin doğru olabilmesi için aranan iki şart vardır.
Epistemoloji
anlamlılık ve tutarlılık/geçerlilik. Anlamlılık:
Epistemoloji, bilginin doğası, kapsamı ve kaynağı
etmesidir. Mesela "koyun moyun" ikilemesinde
ile ilgilenen felsefe dalıdır. Bilgi felsefesi olarak da
"koyun" anlamlı bir kelimedir ama "moyun"
adlandırılmaktadır.
anlamsızdır zira bir nesneye işaret etmez ondan
İlk çağlarda Thales gibi filozoflar metafizik ile ilgileniyorlardı. Evrenin salt maddesinin bulunması temel bir amaç olmuştu. Ama bu konularda herkesin vardığı farklı fikirler, fikirler arasındaki çelişkiler filozofların insana, dolayısıyla akıl ve bilgiye yönelmesine yol açtı. Bu da insanın bilgilerinin doğruluğunun sorgulanmasına neden oldu. Böylece bilgi felsefesi doğmuş oldu. Terimler değişiktir: episteme, bilgi ve gnosis, bilim ve logos, öğreti kelimelerinden
Önermenin anlamlı olması bir nesneye işaret
doğruluğundan veya yanlışlığından söz edilemez. Tutarlılık: bir önermenin bir defada doğrulanabilir olması yani yargıya bir defa uygunluğudur. geçerlilik ise; tutarlı olan önermenin her durumda doğrulanabilir olmasıdır. Mesela "madenler metaldir" önermesi tutarlıdır zira metal olan madenler vardır ancak tüm madenler için geçerli değildir bu önerme. "madenler yer kaplar" önermesi ise hem tutarlı hem de geçerlidir.
Gerçeklik
epistemoloji, bilgibilim ve gnoseoloji, bilginin bilgisi
Gerçeklik bilinçten bağımsız olarak nesnel dünyada
terimleri; bilgikuramı (theory of knowledge)
bulunan varlıklardır. Yani
anlamında kullanılır, bazen philosophy of
nesnenin kendisidir.Genellikle doğruluk kavramı ile
knowledge, bilgi felsefesi olur. Bilginin doğasını,
aynı anlamda kullanılmaktadır fakat felsefede bu iki
kaynaklarını, kökenlerini, değerini araştırır.
kavram farklıdır. Doğruluk bilgiye ait bir özelliktir ve
Bilgisizliğin ne olduğunu araştıran bilgi dalına
özneye bağımlıdır ama gerçeklik ancak nesnel
agnoioloji denir. Bilgisizlik örtüsü kavramıyla
dünyaya ait bir varlığın özelliği olabilir. Nesnel
cehaletbilimi ilgilenmektedir. Platon'un bilgi
dünyada var olan ama bir insan tarafından
nazariyesinin (kuramının) yetersizliği
algılanmamış bir şey yine de gerçektir. Bilgi ile
1963'de Edmund Gettier tarafından kanıtlanmıştır.
gerçeğin uyumu bilginin doğruluğunu sağlar.
Aynı dönemde Michel Foucault, bilginin kazıbilimini,
Temellendirme
bilgi ve iktidar biçimlerini araştırmıştır.
Temel Kavramlar
Doğruluk Bilgi, öznenin nesne ile kurduğu bağdan çıkan üründür. Bu bağa ise bilgi aktı denir. Bilinç sahibi bir varlık olan insanın nesneye yönelmesi ile bilgi oluşur. Bilginin, bilginin alındığı nesne ile çakışması
Ortaya atılan bilgilerin dayanak noktasıdır.Felsefede birçok bilgi ortaya atılır bu bilgilerde çeşitli yollarla temellendirilir. Felsefenin doğuşunda büyük bir etkiye sahiptir
Mantık Ana madde: Mantık İçinde bulunduğumuz evrenin, doğanın henüz tamamını keşfedemediğimiz ilkeleri ve yasaları vardır. Aynı şekilde bilgiler arasında da bu tür bir ilişki vardır. Düşüncelerin de arasındaki ilişkiyi düzenleyen ilke ve yasalar vardır. Mantık düşünmenin temel yasalarını arar ve saptar. Mantık bilginin içeriğinin doğruluğu ile ilgilenmez, bilgiler arasındaki ilişkilerin doğruluğu ile ilgilenir.
Epistemolojik Teoriler
Sofizm Ana madde: Sofizm Sofistler her şeyin merkezine insanı aldıklarından dolayı görecelilikten
Akılcılık, bilginin kaynağının akıl olduğunu; doğru bilginin ancak akıl ve düşünce ile elde edilebileceği tezini savunan felsefi yaklaşımdır. Bu yaklaşıma göre deney yolu ile elde edilen bilgi kesin bilgi değildir, geçicidir. İnsan duyum ve algıları geçici, doğruluğu kesin olmayan bilgiler verir. Eski Yunan'da rasyonel bilgi ile duyu organlarımızın sağladığı duyusal bilgi arasında fark olduğunu belirten ilk filozoflar Herakleitos, Parmenides, S okrates, Platon ve Aristoteles'tir. Yeni çağ akılcıları ise Descartes ve Hegel'dir.
Deneycilik (Empirizm) Ana madde: Deneycilik
bahsederler. Bu nedenle İnsanların hepsinin
Deneycilik, bilginin duyumlar
üzerinde birleşeceği bir bilginin
sayesinde ve deneyimle
olamayacağını savunurlar. Sofistlerin en
kazanılabileceğini öne süren
ünlülerinden biri Protagoras’tır. O’na göre
yaklaşımdır. Deneyci yaklaşıma
'İnsan her şeyin ölçüsüdür'. Diğer bir sofist
göre insan zihninde doğuştan bir
de Gorgias’tır. O düşüncesini şu sözleriyle
bilgi yoktur. Bu nedenle akılcılık
özetler "Gerçek yoktur, olsaydı bilinemezdi,
yaklaşımına karşıdır. Akılcılığın
bilinseydi bile başkasına bildirilemezdi."
insan aklında doğuştan ilkeler varolduğu varsayımına karşıdır. Doğru bilgi duyular vasıtasıyla deney yolu ile elde edilebilir. Bütün bilgilerin ilk kaynağı duyudur. Deneycilik yaklaşımının önemli filozofları John Locke ve David Hume'dur.Yani sezgilere yer yoktur. Varlığın gözleme dayandığını ifade eder. Gözlemleyemediğimiz hakkında bilgi elde edemeyiz. Ve her şey nedeni içinde sonucunu bulacaktır
Analitik Felsefe Ana madde: Analitik felsefe Felsefeyi düşünsel bir etkinlik olmaktan çıkarıp bir dil analizi
Akılcılık (Rasyonalizm) Ana madde: Akılcılık
olarak algılayan felsefi akımdır. Bilimlerin dilini çözümlemeye ve onların kavram yapısını
araştırmaya öncelik
hali ve psikolojide de etik olmayan davranışı
verilir.Ludwig
tanımlayış, anlayış ve tedavi edici rolüyle mevcuttur.
Wittgenstein akımın önde gelen temsilcilerindendir.
Etik sosyal bilimler dışında kalan çeşitli bilim dallarına da yayılmıştır. Örneğin biyolojide biyoetik adıyla, ekolojide ise çevresel etik adıyla önemli bir yer teşkil eder. Analitik felsefede, etik geleneksel olarak üç ana alana ayrılır: Meta-etik, normatif etik ve uygulamalı etik. Etik ve ahlak arasındaki bir farktan bahsetmek gerekir. Etik daha çok ahlak üzerinde konuşur, sorgular, tartışır, düşünür, yargılar. Ahlak yöresel, Etik ise evrenseldir. Etik, evrensel kabul gören kurallardır.
Tarihsel gelişimi ve farklı ahlak anlayışları
Etik
Her ne kadar etik anlayışının tam olarak ne zaman başladığı bilinmese de Dünya'nın farklı yerlerinde birçok farklı toplulukta çok eski çağlardan beri ahlaki
Etik veya en yalın tanımıyla töre bilimi. Etik
anlayışının var olduğu bilinmektedir. Dinler târihi,
terimi Yunanca ethos yâni "töre" sözcüğünden
felsefe tarihiyle antropolojik ve arkeolojik bulgular
türemiştir. Değerler felsefesinin Aksiyoloji dalı olan
bunu kanıtlar nitelikte ilgiye dayalıydı. Sokrates'in
etik, felsefenin üç ana dalından biridir: varlık, bilgi ve
etik düşüncesi bilgiye dayalı etik düşüncelerinin ilk
değer. Doğru davranışı, yanlış davranıştan
örneklerindendir.
ayırabilmek amacıyla ahlâk kavramının doğasını anlamaya çalışır. Etiğin batı geleneği zaman zaman ahlâk felsefesi olarak da anılmıştır. Türkçe "ahlak felsefesi" olarak da anıldığı olmuştur. Ayrıca Türkçe'de etik sözcüğü yanlış biçimde ahlâk sözcüğüyle eş anlamlı olarak da kullanılır. Etik ile ahlak arasındaki en temel fark, ahlakın toplumsal değerlere dayanırken etiğin evrensel insani değerlere dayanmasıdır. Halkın kendi kendine oluşturduğu, hiçbir yazılı metine dayanmayan kanunlara "etik ilkeler" denir. İnsan davranışının etik temelleri her sosyal bilime yansır: antropolojide bir kültürün bir diğeriyle ilişkilendirilmesinde yer alan karmaşıklıklar yüzünden, ekonomide kıt kaynakların paylaştırılmasını içerdiği için, politika biliminde (siyaset bilimi) gücün tahsisindeki rolü nedeniyle, sosyolojide grupların dinamiklerinin köklerindeki yeri itibariyle, hukukta etik yapıların ilke ve kanunsallaştırılması nedeniyle, kriminolojide etik davranışı öven etik olmayan davranışı kötüleyen
Platon, etik sorunlarını devlet ve toplum kavramlarıyla birlikte ele almıştır; bireysel etikten ziyade toplumsal etik üzerine yoğunlaşmıştır. Platon'un etik anlayışı da çoğu Yunan filozofu gibi soylulara, köle olmayan özgür yurttaşlara yöneliktir. Ona göre toplumun çoğunu oluşturan kitle ahlâklı olma, erdem edinme gibi yeteneklerden yoksundu. Bu nedenle bu toplumsal etikte sınıflar arasında bir ahlâksal bağ olduğu söylenemez. Aristoteles'in etik anlayışı da yine yoğun toplumsal unsurlar barındırmış, dönemin târihsel ve toplumsal gelişmelerinden de büyük oranda etkilenmiştir. Aristoteles'in etik anlayışındaki en önemli noktalardan biri onun zoon politikon kavramıdır. Zoon politikan özgür insandır, toplumsal (sosyal) insandır. Bu, "insan" varlığının toplumsal oluşunun kabulü açısından ilk adımdı. Aslında Aristoteles de kölelerin diğer vatandaşlarla bir tutulamayacağı fikrindeydi, köleler birer cansız nesneden farksızdılar ona göre de; yine de teorik zoon politikon tanımı etiğin tarihsel gelişimi açısından
önemlidir. Özünde erdem sahibi olabilme yetisine
geçmiştir.Montaigne ve Charron'un çalışmalarında
sahip insan, vasat olursa ideal etik seviyeye ulaşır.
bunun izleri bulunabilir.
İki uç kötü davranışın ortası, vasatı, erdemdir. Örneğin kendini çok küçük görmeyle kendini çok büyük görme arasındaki orta nokta, erdemli olan
Bu dönemin sonlarında felsefî açıdan yerini genişleten İngiliz ampirik düşüncesi etik anlayışlarını da etkiler. Thomas Hobbes geleneksel etik
durumdur.
görüşlerine aykırı, materyalistfelsefesiyle uyumlu bir
Etik konusundaki fikirleriyle daha farklı bir anlayış
etik anlayışına sahiptir. Bireyin öncelikli hedefi kendi
ortaya çıkaran ve adından çok söz ettiren bir başka
varlığını korumak ve sürdürmektir, bencillik insanın
Antik Çağ filozofu da Epiküros'tur.
doğasında vardır, bu bireysel bencilliğin toplumun
Epiküros'un ateist etik anlayışında, insanlığın amacı
çıkarlarıyla örtüşmesi olumlu sonuçlar doğurur bu
hazza ulaşmaktır. Her ne kadar genelde farklı
sebeple bireysel bencillikle toplumun çıkarının
zannedilse de Epiküros'un haz kavramı bedensel
örtüştüğü noktalar erdemlerdir. Bireyin bencil
hazdan öte acının yokluğudur. Mutluluk kişinin acı,
yönelimiyle toplumun çıkarının örtüşmediği ve hatta
ıstırap, sefalet ve elemden kurtulmuş olduğu
toplumun çıkarının zarar gördüğü davranışlarsa kötü
durumdur. Acıdan kurtulmak için önerilen hayat tarzı
davranışlardır.
ise sosyal yaşamdan uzak, münzevi ve sade bir hayat tarzıdır. Epiküros'un düşüncesinde insan sosyal bir varlık değildir, sosyal bağları onun doğasından gelen doğal oluşumlar değildir.
Doğu felsefelerindeki erdem ve ahlâk anlayışına benzer unsurlar taşıyan bir etik anlayışı da ünlü filozof Spinoza tarafından ortaya atılmıştır. Bu anlayışta kişi doğal durumunda tutkularının esiridir,
Antik Çağ'dan sonra Hristiyanlığın Batı'daki
aklının yardımıyla bu esaretten kurtulabilir. Bu
yükselişiyle kaynağı ebedi ve ilâhî olan bir etik
sebeple aklî davranmakla ahlâkî davranmak aslında
anlayışı yükselişe geçmiştir. Bu dönemdeki en
aynıdır. Bilgi vurgusu taşıyan bir etik fikrine sahip
önemli etik anlayışlarından biri Aquinolu Thomas'ın
olmuş bir başka ünlü filozof John Locke'dir. Ampirik
etik anlayışıdır. Bu anlayışta Skolastik felsefenin etik
felsefesinden hareketle ahlâkî olguların da
anlayışıyla Hıristiyan ahlâk ve erdem görüşleri bir
deneyimlerin ürünü olduğunu ortaya koymuştur.
araya gelir. Akılcı bir etik anlayışı olan bu anlayışta irade konusu da irdelenir. Akla dayanan özgür bir irade fikri mevcuttur, aklî olumlu davranışlar mümkündür, kişi iyiyi seçerek mutluluğa erişme şansına sahiptir, fakat son noktada gerçek ve nihai mutluluğa ancak Tanrı'nın istemesiyle kavuşulabilir. Bundan sonra uzun bir süre etik sadece Tanrı kaynaklı görüşlere yer vermiştir.
Bir diğer ünlü filozof Kant ise etiği davranış, eylem ve tutkuların bulunduğu düzlemde değil fenomenlerin ötesindeki düzlemde tanımlar. Kant'ın etik üzerine tanınmış eserleri bulunur; Pratik Aklın Eleştirisi ve Töreler Metafiziği gibi. Alman filozof Feuerbach ise materyalist bir etik anlayışı ortaya koyar. Hümanist vurgular da taşıyan bu anlayışta birey yaşayışı ve ilerlemesi için diğer
15. yüzyıldan başlayarak bu Tanrı ve din merkezli
birey(ler)le ilişkiye girmek zorundadır ve bu (sosyal)
etik anlayışından kaymalar görülmeye başlar.
ilişkiyle ahlâk oluşur. Sosyal ilişkilerin olduğu her
Örneğin Campanella'nın ütopik eseri Güneş
durumda ahlâk da olur. Feuerbach'ın
Ülkesi dinî etikten öte etikle günlük bireysel ve
felsefîbencillik tanımı bu etik düşünceye farklı bir açı
sosyal davranışlar arasındaki bağlar
da katar; bireyin mutluluğu için çabalamasını
vurgulanır. Giordano Bruno dogmatik din etiğine
bencillik olarak kabul etmez ve bireyle genelin
karşı çıkan isimlerdendir. Daha sonraki dönemlerde
çıkarlarının uyumunu garanti edecekgenel bir
birçok yazar ve düşünürün eserlerinde din ve
sevgiyi tanımlar.
dogmadan soyutlanmış, kaynağı zaman zaman halâ ilâhî olsa da, pratikte ilâhiyattan uzaklaşmış, akla dayanan etik anlayışı tekrar yükselişe
Alman filozof Schopenhauer ise çok daha karamsar bir etik görüşünü benimsemiştir. Varolmanın, yaşamanın acıdan ibaret olduğunu savunur; insan
istemlerinin esiridir. Bu etik görüşü çeşitli Doğu
mevcuttur, örneğin: iş etiği, tıbbi etik, mühendislik
felsefelerine ve etik görüşlerine büyük benzerlik
etiği ve yasal etik gibi. Her alt bu uzmanlıkların etik
taşır. Bu etik anlayışından çok daha farklı ve genel
kuralları içerisinde ortaya çıkan yaygın meseleleri
düşünceye karşı devrim niteliği taşıyan etik anlayışı
karakterize eder ve bunların kamuya olan
ise ünlü Alman filozof Nietzsche'nin etik anlayışıdır.
sorumluluklarını tanımlar.
Felsefesindeki güç kavramı üzerin inşa ettiği etik anlayışında, çoğu etik anlayışında erdem olarak
Kürtaj, yasal ve ahlâkî meseleler
nitelenen birçok davranışgüçsüz ve dolayısıyla
Hayvan hakları
da olumsuz olarak nitelendirilmiştir.
Biyoetik
Meslek etiği
Kriminal adalet
Çevresel etik
standartların, iyiyle kötünün ötesindedir. İyi bireyin
Feminizm
gücüne güç katan şey, kötü ise onu güçsüz kılan
Eşcinsel hakları
şeydir. Kısacası Nietzsche'nin etik anlayışı ortaya
İnsan hakları
attığı güç kavramı temellidir.
Gazetecilik etiği
Uygulamalı etik
Tıbbi etik
Faydacı etik
Faydacı biyoetik
Nietzsche'nin üstün insanı birçok etik anlayışta ahlâkî olarak tanımlanabilecek şekilde değildir. Nietzsche'nin ortaya koyduğu ahlâk ve erdem, geleneksel ahlâkî
Uygulamalı etiğin bir şekli, normatif etik teorilerinin belirli (spesifik) tartışmalı meselelere uygulanmasıdır. Bu durumlarda, etikçi savunulabilir bir teorik yapı benimser ve sonra teoriyi uygulayarak normatif tavsiyeler türetir.
Dinî etik Dinî etik, gerek uygulamalı etik gerekse (genel) geleneksel dinî etik başlığı altında incelenebilen
Fakat, çoğu kişiler ve durumlar, özellikle de
bir etik perspektifi ve anlayışıdır. Bu tutumda,
geleneksel dindarlar ve hukukçular, bu yaklaşımı ya
etiğin temelleri dinîdir.
kabul edilmiş dînî doktrine karşı bulur ya da var olan
Dinlerdekiahlâk kavramının çeşitliliği ve dinlerin
yasa ve mahkeme kararlarına uymadığı için
çeşitliliği nedeniyle, dinî etik kavramı da
uygulanamaz ve pratikten yoksun bulurlar. Bunun
ayrıntılar açısından farklılık ve çeşitlilik gösterir.
dışında uygulamalı etikte kullanılan farklı yöntem ve yaklaşımlar da vardır. Bu yöntem ve yaklaşımlarasafsatalar (veya safsatacılık) örnek
Erdemler etiği Erdemler etiği insanın nasıl birisi olması
olarak verilebilir.
gerektiğini söylemeye çalışır. Erdemler etiği ilk
Her ne kadar uygulamaları etikte incelenen soruların
olarak Eski Yunan'da ortaya çıkmıştır. Plato'nun
çoğu kamu politikasını içerse ve doğrudan
Symposium'unda insanların sahip olması
kamusallaşmış uygulama ve olaylara dâir olsa da,
gereken dört erdem olarak
uygulamalı etik başlığı altında farklı sorularda
Basiret, Adalet, Cesaret ve İtidal
incelenebilir. Örnek vermek gerekirse: "Yalan
gösterilmiştir. Aristo erdemleri ahlâkî ve aklî
söylemek her zaman yanlış mıdır? Eğer değilse,
olarak ikiye ayırmıştır. Dokuz aklî erdemin en
hangi zamanlarda izin verilebilirdir (caiz)?" Bu tip
üstünde sophia yani teorik hikmet ve phronesis
etik hükümleri oluşturmak her türlü normdan
yani pratik hikmet gelmektedir. Aristo da ahlâkî
önceliklidir.
erdemler olarak basiret, adalet, cesaret ve itidali
Uygulamalı etiğin farklı uzmanlıklardaki etik sorunları inceleyen bazı alt dalları (disiplin)
verir. Aristo'ya göre her ahlâkî erdem her iki uçtaki kusurun ortalamasıdır. Örneğin cesaret
erdemi, korkaklık ve deli cesareti gibi kusurların
anlamına gelen "metafizik" sözcüğü ile felsefeye
ortasında yer alır.
kazandırılmıştır.[kaynak belirtilmeli] İncelemeleri varlık, varoluş, evrensel, özellik, ilişki, sebep, uzay, zaman, tanrı, olay gibi kavramlar üzerinedir. Metafiziği tanımlamaktaki zorluk Aristotales'in bu alana ismini verdiği yüzyıldan bu yana bu alanın gösterdiği değişimdir. Metafiziğin konusu olmayan konular metafizik içine dahil edilmişlerdir. Yüzyıllarca metafiziğin içinde olan Din felsefesi, Aklın felsefesi, Algı felsefesi, Dil felsefesi ve Bilim
Mantık
felsefesi gibi konular kendi alt başlıkları altında incelenmeye başlanmıştır. Bir zamanlar metafiziğin konusu içinde yer almış konuların hepsinden söz etmek çok yer tutabilir.
Mantık ya da eseme, bilginin yapısını
Temel metafizik sorunları hep metafiziğin konusu
inceleyen, doğru ile yanlış
Bu sorunların ortak niteliği ise
arasındaki akıl yürütmenin ayrımını yapan
hepsinin ontolojik (varlıksal) sorunlar olmasıdır.
disiplindir, doğru düşünceninaletidir. Önceleri bir felsefe dalıyken daha sonra kendi başına bir
olagelmiş konular olarak tanımlamak mümkündür.
İlkeleri
ihtisas alanı olmuştur. Matematik ve Bilgisayar
Metafizik Mendel'in belirttiğine göre durağanlıktır ve
Biliminin de parçası haline gelmiştir. Bir disiplin
bunun zıddı da diyalektik'tir. Diyalektik de her şeyin
olarak Aristoteles tarafından kurulmuştur.
değiştiğini savunan bir felsefi akımdır.[1] Hegel'in
Aristoteles'den etkilenen Farabi tarafından iki
tanımında metafizik ilkelerini de oluşturmuştur.
kısımda kategorize edilmiştir.(düşünce ve
Özdeşlik İlkesi
sonuç) İbni Sina geçicilik ve içerme arasındaki ilişkiyi geliştirmiştir. Çağdaş
Varlıklar var olan boyutundadır, degiştirilemezler. Üç
zamanlarda Frege, Russell ve Wittgenstein önemli
varlık vardır, üç boyut vardır ama biz insan oğlu
katkılar yapmıştır.
sadece kendi boyutumuz ölçüsünde durabiliriz. Başka boyutlara giremeyiz de, başka boyutları göremeyiz de.
Aşılmaz Sınıflandırmalar İlkesi
Metafizik
Bu ilkede de varlıkların birbirinden farklı olduğu vurgulanmaktadır.[2]
Zıtların Karşıtlığı İlkesi
Metafizik, felsefenin bir dalıdır. İlk felsefeciler tarafından, "fizik bilimlerinin ötesinde kalan"
Zıt boyutların aynı yapıda boyut değiştirmesi.
Metafizik kelimenin kaynağı Eski Yunan filozofu Aristoteles Fizik ismi verilen bir seri kitap yazmıştır. İlk sürümlerinden birinde
Aristoteles'in çalışmaları bazı kitap grupları Fizik 'ten hemen sonra yer almıştır. Bu kitaplar felsefi sorgulamanın temel alanı ile ilgilidir ve o dönemde bir ismi yoktur. Bu sebeple ilk Aristoteles uzmanları bu kitaplara "ta meta ta fizika" yani "fizik ile ilgili kitaplardan sonra gelen kitaplar" ismini vermişlerdir. Bu 'metafizik' kelimenin kaynağıdır. Dolayısıyla etimolojik olarak metafizik Aristoteles'in toplu olarak Metafizik adı verilen kitaplarının konusudur. Etimolojik anlamda 'metafizik' sadece Aristo'nun Metafizik kitabının çalışma konusu manasına gelmektedir. Aristoteles'in bu kitaplarının konusu neydi? Metafizik üç bölüme ayrılmıştır: (1) Ontoloji (2) Teoloji (3) Evren bilim
Siyaset Felsefesi Siyaset: Arapçadan dilimize gelmiştir. anlamı At eğitimidir.
Siyaset felsefesi
Politika: Yunanca polis kelimesinden türemiştir. Kelime anlamı idare etmektir. Siyaset Bilimi: Siyaset bilimcileri olanı inceler,
Siyaset
olayların nedenlerini ve nasıllarını ortaya koymaya
Felsefesi, devlet, hükümet, siyaset, özgürlük, mülki
çalışırlar.
yet, meşruiyet, haklar, hukuk gibi konular
Siyaset Felsefesi: Siyaset felsefecileri olması
hakkındaki, bu kavramlar nedir, neden ihtiyaç vardır,
gerekeni inceleyen düşünürlerdir.En ideal yönetim
bir hükümeti ne meşru kılar, devlet hangi
biçimini araştırır. İnsanları mutlu edecek eğitiminin
özgürlükleri ve hakları neden korumalıdır, hangi
ne olduğunu araştıran etkinliktir.Siyaset ancak
biçimde kurumsallaşmalıdır, kanun nedir,
demokratik rejimlerde mümkündür.
vatandaşın devlete karşı yükümlülükleri nelerdir, bir hükümet yasal olarak neden ve nasıl görevden
Siyaset Felsefesinin Temel Kavramları
çekilmelidir gibi temel sorulara cevap arayan ve bu
Birey: Kendi başına bir varlığı ve kimliği olan
konuları felsefeden faydalanarak inceleyen sosyal bilim dalıdır.
insandır. Devlet: Belli bir toprak parçası üzerinde yaşayan üstün siyasal otorite tarafından yönetilen siyasal örgütlenmeye devlet denir. İktidar: Egemenliği elinde bulunduran,yönetme gücüne sahip siyasal topluluktur. Meşruiyet: Yapılan iş ve eylemin pozitif hukuka uygun olmasıdır.Pozitif hukuka uygun olmayan iş ve eyleme gayrı meşru eylem denir.
Yönetim: Kurumların belirli kural ve program
kuruluşlardır.Demokratik rejimin işleyebilmesinde
çerçevesinde idare edilmesidir.
sivil toplum kuruluşlarına önemli görevler
Egemenlik: Bir devletin bağımsız olması ve içten içe en üstün otorite olması anlamıyla beraber devlet otoritesini elinde bulundurma anlamına da
düşmektedir. 2. İktidar Kaynağı ve Meşrutiyetin ölçütü Nedir? İktidarın kaynağı farklı otoritelere dayalıdır.
gelmektedir. Hak: Yasaların bireylere tanımış olduğu yetkilerdir.
a.) İktidarın kaynağının halkın ortak iradesine dayalı olduğu iktidar yönetimi. Bu iktidar biçimine
Hukuk: Bireyin bireyle,bireyin toplumla arasındaki
demokratik otorite adı verilir.Tüm yasaların hukuk
ilişkiyi düzenleyen kurallardır.
sisteminin halkın iradesine göre belirlendiği iktidar
Yasa: Toplumda o an için geçerli olan kurallardır.
biçimidir. b.) İktidarın kaynağı tanrıdır. Bu otorite biçimine geleneksel otorite adı verilir.Yasalar kanunlar kaynağını kutsal kitaplardan gelenek ve göreneklerden törelerden alır.Birey kul olarak görülür.Devlet ise kutsaldır. c.)İktidarın kaynağı karizmatik otoritedir. Kaynağı olağanüstü özelliklere sahip liderlerden alır.Bu otorite biçimi karizmatik otorite adı verilir.Karizmatik lider öngörü sahibi halkını arkasında sürükleyen otorite biçimidir.Bu otorite biçiminde yasaların ve hukuk sisteminin kaynağı karizmatik liderin ilkelerine bağlıdır.
Siyaset Felsefesinin Temel Soruları 1. Sivil Toplumun Anlamı Nedir? Bürokrasiden Vazgeçilir mi? Bürokrasi memurlar sistemidir.Memurlar yaptığı işte uzmanlaşmış olan kişilerdir. Filozoflar devlet işlerinin düzenli ve sorunsuz gerçekleşebilmesi için memurların önemli olduğunu düşünür. Bürokrasiye (Memurlara) Yapılan Eleştiriler;
Değişime açık olmaları (İktidar açılımlarını kısıtlamaları)
3. Egemenlik Nedir? Kaç Tür Egemenlik Vardır? Egemenlik yönetme gücünü kullanmaktır.Temel olarak 6 farklı egemenlik türü vardır. a.) Monarşik Egemenlik: Yöneticinin tek kişi olduğu yönetim biçimidir.Yönetici gücünü ailesi ve kendisinden alır.Ağzından çıkan her söz kanundur. b.) Oligarşik Egemenlik: Yöneticilerin bir grup zümreden oluşturduğu yönetim biçimidir.Yöneticiler içinde bulundukları zümrenin çıkarlarını ön plana alırlar.Bu nedenle halk tarafından benimsenmez.İşi iyi bilen uzmanlardan oluşması bu yönetim biçiminin artısıdır.
Kırtasiye işlerinin uzun olmasının işlerin
c.) Teokratik Egemenlik: Yöneticilerin din
gecikmesine sebep olması
adamlarından ya da dini özellikleri taşıdığına inanılan yöneticilerden oluşan egemenlik
Bürokratların toplumdan kendini soyutlaması
Sivil Toplum: Üyelerin haklarını korumak amacıyla örgütlenmiş olan topluluktur.Sivil Toplum otoriteye karşı örgütleniş her bireyin özgür ifadesiyle katıldığı
türüdür.Yöneticiler gücünü kutsal kitaplardan alır.Yaşam dini kurallara göre biçimlendirilir.
d.) Demokratik Egemenlik: Halkın temsilcilerinin
ki özgürlük alanlarının kısıtlanmasıdır. Ekonomide
iktidarda olduğu egemenlik türüdür.Toplumsal
teşebbüs özgürlüğü,dinde inanç ve ibadet
yaşam pozitif hukuka göre belirlenir.
özgürlüğü,siyasette düşünme ve düşündüklerini
e.) Sosyalist Egemenlik : Yöneticilerin gücünü işçi sınıfından aldığı egemenlik türüdür.
söyleme özgürlüğü genişletildiği ölçüde ideal düzen gerçekleşecektir.Çünkü her birey kendisi için iyi olanı seçecek,kendisi için iyi olan aynı zamanda
f.) Kapitalist Egemenlik: Yöneticilerin gücünü orta
toplum içinde iyi olacaktır. Temsilcileri: S.Mill ,
sınıftan aldığı egemenlik türüdür.Toplumsal
J.Locke,A.Smith
yaşamda egemenlik önemlidir.Bırakırız yapsınlar bırakırız geçsinşer mantığı hakimdir. Siyaset Felsefesinin İki Ana Problemi
b.) Eşitliği Temel Alan Yaklaşım Bu yaklaşıma göre eşitliğin olmadığı özgürlük eksik kalır.İnsanlar eşitliğin sağlanması için tüm
1.Karmaşa – Düzen – Ütopya
özgürlüklerinden vazgeçebilir. İdeal düzen herkesin
Karmaşa: Otoritenin olmadığı veya zayıfladığı
eşit bir muamele gördüğü düzenle
durumlarda görülen herkesin istediğini yaptığı
gerçekleşebilir.Bu düzen ise sosyalist düzendir.
toplumsal yapıdır. ÖRN: Irak savaşı sonrası
Temsilcileri: K.Marx,S.Simon,J.Prodhon,Enpeks
insanların kenti yağmalaması
c.) Adaleti Temel Alan Yaklaşım
Düzen: Devlet otoritesinin egemen olduğu insanlar
Adalet herkese hak ettiğini vermektir.Adaletin
arasındaki ilişkilerin belirli kural ve değerlere bağlı
sağlanmasında mutlaka yasama,yürütme ve yargı
oluştuğu toplumsal durumdur.
güçlerinin birbirinden bağımsız ve ayrı olmaları
Ütopya: Kelime anlamı hayali olan gerçekliği
gerekir.Adaletin uygulanabildiği düzen ideal
olmayandır.Siyaset felsefesindeki tanım ise şu anda
düzendir.
gerçek olmayan gelecekte gerçekleşmesi düşünülen
Sosyal felsefe
tasarımlardır. 2.Düzen Gerekliliği ve Devlet Devlet toplumsal düzenin sağlamasında gerekli bir
Sosyal felsefe,
kurumdur.Herkese eşit mesafede yaklaşması,ancak
(bilhassa insanların sergilediği) sosyal
tek bir otoritenin var olmasıyla mümkündür.İnsan
davranışları konu alan felsefe dalıdır. Konuları geniş
toplumsal bir varlıktır.Toplum içinde yaşamak ise
kapsamlı olup kişisel görüşlerden
belirli kuralların var olmasıyla mümkündür.Bunu
yasaların meşrûluğuna, sosyal
sağlayacak olan devlettir.
sözleşmeden devrimi oluşturan kriterlere, günlük
3.İdeal Düzen Arayışları İki farklı görüş vardır.Sofistler,anarşistler ve nihilistler .Devlete bağlı bir sistem içinde ideal bir düzen olamaz görüşünü savunuyorlar.Diğer bir grup düşünür ise ideal bir düzen oluşabileceğini kabul eder ancak ideal düzenin yöntemi konusunda farklı düşünürler. a.) Özgürlüğü Temel Alan Yaklaşım Bu yaklaşıma göre ideal düzenin gerçekleşmesindeki temel engel insanların önünde
eylemlerden bilimin kültür üzerindeki etkisine, insan demografisindeki değişikliklerden arı kovanınd aki toplumsal düzene kadar birçok konuyu içine alır.
Alt Konular Hürriyet, eşitlik, adalet ve devlet konularında ahlâki t emelleri uygulamaktır.
Sosyal Felsefede önemli Konular
Hür irade
Güçlü olma isteği (Friedrich Wilhelm Nietzsche)
Sorumluluk
Modernizm ve Postmodernizm
Bireycilik
Yığınlar
Mülk
Haklar
Otorite
İdeolojiler
Kültürel tenkit