The Muros Times -Revista Dixital Muradana de Arte e Cultura-
ESPECIAL DECEMBRO—2015
PATRIMONIO CULTURAL REVISTA DIXITAL MURADAN (I) DE ARTE E CULTURA
POR ELIXIO VIEITES CASTRO PEDRA DA PIA (ESTEIRO)
1
FOTOGRAFIA: XAN MAIO
The Muros Times ESPECIAL DECEMBRO—2015
Carta do Director: Benqueridos lectoras e lectores: A Revista Dixital Muradana The Muros Times, pon na rede unha vez mais, unha edición especial, dedicada nesta ocasión ao Patrimonio Cultural Muradano, e faino da man dun gran
queredor de Muros: Elixio Vieites, un home nado no lugar de Ceilán (Outes) e casado cunha muradana de Esteiro, e que namorado tamén das terras de Muros, leva anos percorrendo canto curruncho ten o noso Concello buscando pór en valor o noso patrimonio cultural. Elixio forma parte activa do proxecto cultural www.patrimoniogalego.net, que é un Sistema de Información Xeográfica (SIX) construído a partir de WordPress. O obxectivo deste proxecto é elaborar un Catálogo Social do Patrimonio Cultural galego, estruturado por comarcas e concellos, pero no que tamén se pode recuperar a información por tipo de ben cultural e por cronoloxía. Dentro deste meritorio proxecto, hai catalogadas 174 fichas de outros tantos elementos culturais do noso concello. Do amigo Elixio son 54; do muradano, Xokas Figueiras 113, e de Xosé Troiano, 6. O conxunto conforma unha introdución ao noso patrimonio facilitando datos sinxelos acerca del, así como a súa
localización xeográfica. Dende os seus inicios, os muradanos promotores de TMT fixémonos o firme propósito de pór en valor, o arte, historia, cultura e tradicións do noso Muros, e nese empeño seguimos e seguiremos porque Muros todo o merece. A este número especial sobre o Patrimonio Cultural Muradano, seguirán outros, na medida en que contemos coa colaboración de cantos co seu facer queiran con nós pór en valor a Muros e as súas xentes. Vaia por diante, o noso agradecemento a Elixio Vieites, a Xocas Figueiras e a Xosé Troiano, e a outros moitos muradanos comprometidos que axudan a The Muros Times a divulgar e pór a disposición de propios e alleos o noso rico patrimonio cultural. Vaia por diante tamén, o noso rendido agradecemento ao Concello de Muros, e singular-
mente a súa Alcaldesa, pola total colaboración que presta a TMT. Jorge Lago.
Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez Difusión da Cultura— Depósito legal : C2437-2013
2
The Muros Times Indice: Pedra da Pía Pedrafita do Outeiro das Capas A Laxa Borrateira Petróglifo de Laxe das Rodas Pedra das Cruces do Campo da Ermida As “Patudas” de Santa Mariña Estela galaico-romana de Tal Castro de Santa Catalina Castro de Miraflores Castelo Vello de Serres A Garita de Monte Louro Camiño A Silvosa – A Laxe Calzada do Salto Peirao vello de Cabanas Peirao de Anido Os Pasais da Salina Conxunto de Solleiros Faro de Rebordiño Edificio do Cine París A Casa da Sociedade O Pedregal de Esteiro Monte Louro e Lagoa de Xarfas Humidal e enseada do río Rateira en Bornalle Santuario da Virxe do Camiño Pedra do Cadro Santa Mariña de Esteiro Capela da Madalena Cruceiro da Capela de Santa Cruz Campo de hórreos de Bornalle Hórreo na Rateira Fonte da Pontella do Maio Fonte de Uía Fonte de Solleiros Fonte da Virxe do Camiño Muíño de vento de Santa Catalina Cruceiro na Ribeira do Maio Fonte da Mexadoira
Páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx. páx.
4 5 6-7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26-27 28 29 30-31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43
“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados. 3
Pedra da Pía
unha montaña de connotacións míticas Propiedade: Descoñecida Uso actual: Forestal Código no Catálogo da Xunta: Pedra das Pías Categoría do Ben: Non está inventariado Referencias bibliográficas: http:// www.manuelgago.org/blog/index.php/2011/05/30/eoutra-santa-marina-mais-a-pedra-da-pia-de-esteiro/ http://patrimoniogalego.net/index.php/2011/10/opedregal-de-esteiro/ http://anuariobrigantino.betanzos.net/ AB2011PDF/2011%20041_056%20pedra%20da% 20pia_LESTON_TORRADO.pdf Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza: Non Está afectado por algunha obra: Non Estado de conservación: Bo Atópase en perigo nestes momentos?: Está ao lado dunha pista forestal, pero non pasan moitos vehículos por ser un sitio de gran pendente e escarpado. Onde está localizado Latitude: 42.8032137674 Lonxitude: -8.99308741093 Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
Tipo de ben: Monumento megalítico (túmulo, dolmen, pedrafita...), Concello: Muros Parroquia: Esteiro (Santa Mariña) Lugar: O pedregal de Esteiro Cronoloxía: Descoñecida, Descrición: Pedra con pías e petróglifos. Está situada á beira dun camiño antigo de subida ao cume do monte, a 650 m. doutra pedra que está no alto do pedregal e que se chama a Pedra do Cadro. Pode ser unha pedra de límite, ou marco de couto, pero a observación detida parece apuntar a que foi utilizada en épocas distintas para moitos usos, inclusos relixiosos. Evidentemente as cruces apuntan a unha cristianización dalgún culto anterior. Está rodeada de inmensos batolitos do Pedregal de Esteiro, que forman coa erosión figuras moi rechamantes e numerosas covas. No traballo que se expón no Anuario Brigantino podemos ler que nos poderiamos atopar ante un caso singular da litolotría galega, un altar prehistórico sen alterar nos seus elementos esenciais, nun lugar de paso cara
4
Pedrafita do Outeiro das Capas Tipo de ben: Monumento megalítico (túmulo,
Código no Catálogo da Xunta:
dolmen, pedrafita...),
Categoría do Ben: Non está inventariado
Concello: Muros / Muros (comarca)
Elementos mobles:
Parroquia: Torea (San Xián)
Tradición oral:
Lugar: Riomao (Outeiro das Capas)
Referencias bibliográficas: http://
Cronoloxía: Descoñecida,
catalogaciondepedrafitasdegalicia.blogspot.com.es/2014/03/mapa-das-pedrafitasde-galicia.html Resultados da prospección arqueolóxica do parque Pedregal- Tremuzo
(non se contempla a pedrafita) http://digital.csic.es/bitstream/10261/5493/1/ CAPA20.pdf - pax 23 e 117 Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza: Non
Descrición: A pedrafita mide uns 2,5 metros de altura e o diámetro da súa sección redondeada vaise reducindo coa altura. Ten dúas grandes pedras de forma case esférica na súa base que parecen ser elementos relacionados coa rocha principal. Nos traballos arqueolóxicos de prospección levados a
cabo para a construción do parque eólico Pedregal-
Está afectado por algunha obra: Si
Tremuzo, xuño do 2004, non indican a existencia
Estado de conservación: Bo
deste elemento, pois non está incluído no catálogo
Atópase en perigo nestes momentos?:
de achados. A localización está moi cerca da con-
Está a carón dun viravento e dentro do terreo do
fluencia dos concellos de Muros, Outes e Mazaricos
parque eólico Pedregal-Tremuzo
polo que puido servir ao longo do tempo de fito de
Onde está localizada:
demarcación dos seus terreos.
Latitude: 42.8456864547 Lonxitude: -9.00522172451
Propiedade: Descoñecida
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
Uso actual: Sen uso
5
A Laxa Borrateira
res da Pendente e Trasdacosta da parroquia de San-
Tipo de ben: Paisaxe histórica/cultural, Paisaxe
describen a caída do cabalo de Santo Estevo e o
natural,
salto que deu ata o lugar onde hoxe se atopa a
Concello: Muros
igrexa parroquial da Abelleira, baixo a súa advoca-
Parroquia: Abelleira (Santo Estevo)
ción. Outras afirman que o cabalo esvarou e como
Lugar: Pedregal de Esteiro
consecuencia do accidente partes do corpo do santo
Cronoloxía: Descoñecida,
e a súa capa quedaron esparexidos polo penedo. A
Descrición: A Laxa Borrateira atópase no pedre-
xente chegou a identificar o lugar onde están os
gal de Esteiro e está orientada ao poñente, dominan-
xeonllos, os pés e as nádegas do santo mártir, e ata
do a desembocadura do río Rateira en Bornalle, na
o báculo que levaba con el. Outra característica da
Abelleira. Trátase dunha gran laxe plana que forma
pedra é que sobre ela nacen liques que dan á pedra
ta Mariña de Esteiro e son varias as versións que
un ton avermellado que se identifica no folclore coa
sangue das feridas que se fixo o santo Estevo. Outra variante describe a caída como consecuencia de ser atacado o seu cabalo dende a “Casa dos Xudíos”, pedra anteriormente citada. Mª Aurora Lestón e Milagros Torrado no seu traballo no Anuario Brigantino sobre a “Pedra da Pía”, próxima a esta, suxiren que estaría relacionada coa Laxa Borrateira, unha estaría orientada ao nacente e outra o poñente e que podía considerarse a existencia dalgún tipo de culto solar nestes lugares. O San Estevo de Abelleira celébrase un 26 de decembro, data moi próxima ao
solsticio de inverno. Ámbalas dúas pedras atópanse ao carón dun camiño, que foi de uso habitual para chegar a este monte, e estarían case equidistantes á Pedra do Cadro, outra gran mole de granito de referencias míticas na zona e de onde hai unha vista impresionante sobre a ría de Muros-Noia ao dominar esta o cume deste pedregal. Outra referencia que apuntan as autoras do traballo e que se evidencia unha cristianización dun rito que se levaba a cabo na Laxa Borrateira e consistiría en pías e conforma figuras froito da acusada erosión.
varear e golpear a pedra para obter un beneficio,
Pódense observar ao seu carón restos de muros que
supoñen que sería un cambio na meteoroloxía, como
xunto con outra laxe, parece que conforman un lugar
acontecía por exemplo no monte de Santa Mariña do
de forma rectangular. A poucos metros estaría a de-
Barro, parroquia do concello da Baña onde se ían
nominada Casa ou Porta dos Xudíos, outro grupo de
“viralos ventos” e “repartir as choivas” ou en Fisterra,
pedras que teñen un pequeno paso por debaixo de-
cerca da capela de San Guillerme, a onde se acudía
las a modo de pequena cova e orientada tamén a
en procesión a unha ara que está na contorna da
poñente.
capela.
A pedra ten moitas lendas entre as xentes dos luga-
Froito da cristianización pode ser unha copla que se
6
recolleu en Trasdacosta e que di:
distancias entre a Pedra da Pía e a Pedra do Cadro,
“..non lle deades máis paus
en liña recta, é de 2.284 metros. A distancia real en
a esa Laxa Borrateira,
liña recta e só de 635 metros, pódoo afirmar despois
que é o santiño Estevo da Abilleira”.
de efectuar diferentes medidas no visor do mapa Sixpac e mapas a escala da zona. Propiedade: Descoñecida Uso actual: Outros Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Non está inventariado Referencias bibliográficas: Lestón Mayo, Mª Aurora. Torrado Cespón , Milagros . El altar rupestre de «A Pedra da Pía» (Esteiro,
Muros, Galicia). Anuario Brigantino. Nº 34. Ano 2011 Web http://anuariobrigantino.betanzos.net/ AB2011PDF/2011%20041_056%20pedra%20da% 20pia_LESTON_TORRADO.pdf Afeccións Máis ao oeste e ao lado da canle do Rateira, nunha
Ten camiño de acceso?: Si
profunda valgada, estaría outra pedra con cruces
Está cuberto de maleza: Non
talladas “A Pedra das Cruces”, entre as tres pedras
Está afectado por algunha obra: Non
formarían unha aliñación noroeste-sueste, nunha
Estado de conservación: Bo
distancia de apenas 3 km.
Atópase en perigo nestes momentos?:
Na segunda foto está o que creo que é a Casa ou
Onde está localizada:
Porta dos Xudíos, polas descricións atopadas sobre a morfoloxía da pedra.
Latitude: 42.80731083
Nota: Na primeira páxina do traballo sobre a Pedra
Lonxitude: -9.0008148551
da Pía, afírmase que segundo os mapas do Ministerio de Agricultura Alimentación e Medio Ambiente a
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
7
Petróglifo de Laxe das Rodas Tipo de ben: Petróglifo/Estación de arte rupestre,
paso de animais.
Concello: Muros Parroquia: Louro (Santiago)
Propiedade: Descoñecida
Lugar: Louro
Uso actual: Sen uso Código no Catálogo da Xunta: GA15053019 Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM) Elementos mobles: Tradición oral: Referencias bibliográficas:
Barciela Garrido, Pilar; Rey Seara, Eusebio (2000), Xacementos arqueolóxicos de Galicia, Vigo: Edicións Xerais de Galicia. ISBN 84-8302-4845. Criado Boado, Felipe. Fábregas Valcarce, Ramón. Los petroglifos como forma de apropiación del espacio: Algunos ejemplos gallegos. Cronoloxía: Idade do Bronce,
http://digital.csic.es/
Descrición: Os petróglifos están gravados nun
bitstream/10261/74852/1/1994_TP_BradleyCriadoFa
afloramento granítico ao remate dunha pequena
bregas_Los%20petroglifos.pdf
chaira, tendo boa visibilidade sobre a súa contorna.
Rey Castiñeiras,Josefa. Eiroa García Jorge J. Arte
O motivo principal son dúas espirais que xiran en
de la edad del bronce: Los grabados rupestres de
sentido contrario a unha da outra. Están rodeadas de
Cova da Bruxa e Laxe das Rodas (Muros, A Coruña)
65 coviñas e teñen unhas medidas de 75 cm. na
Actuación arqueológica y revisión interpretativa
maior e 67 na menor. Ten ao seu carón, pero de
Acceso ao traballo na dirección
moito menor tamaño, o gravado que foi interpretado
web http://revistas.um.es/apa/article/view/178181
coma unha figura humana que intenta enlazar a un
Gónzalez Gónzales Miguel Angel
cabalo.
El calendario lunisolar prehistórico de Laxe das Ro-
Conta ademais con 7 circuliformes de distinto tama-
das
ño, o máis grande ten unha gran cova central en pro-
Ficha no catálogo do PXOM de Muros. 2010
porción ao seu tamaño. Entre dúas destas figuras
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/
circulares está a figura dun animal cunha lúa crecen-
documentos/urbanismo/MUROS/
te e o Sol ocúltándose. Na intervención levada a ca-
documents/22396CA004.PDF—pax. 3 do pdf
http://goo.gl/4OzYAH
bo ano 2007, e fotografiando con luz artificial, atopáronse tres cérvidos máis, gravados de maneira moi
Afeccións
esquemática e semellantes as outras dúas figuras
Ten camiño de acceso?: Si
representadas.
Está cuberto de maleza: Non
Varios expertos relaciónan todo o conxunto cun lugar
Está afectado por algunha obra: Non
de culto ao sol, outros autores interprétano como un
Estado de conservación: Bo
calendario ou unha mesa de ofrendas para conse-
Atópase en perigo nestes momentos?:
guir boas colleitas ou vincúlano coa morte ou a fe-
Onde está localizado
cundidade. Tamén se teoríza coa posibilidade de
Latitude: 42.7687774905
que sexa unha sinalización de lugares de pasto e de
Lonxitude: -9.0781724453
8
Pedra das Cruces do Campo da Ermida Tipo de ben: Monumento megalítico (túmulo,
afluente do Rateira. Río arriba estaría a Ermida de
dolmen, pedrafita...),
San Lourenzo, hoxe en día desaparecida.
Concello: Muros
A Pedra das Cruces ten certo parecido coa Pedra
Parroquia: Abelleira (San Estevo)
da Pía, no Monte do Pedregal de Esteiro ao que se
Lugar: Campo da Ermida . A Rateira
refire o traballo de Mª Aurora Lestón Mayo e Mila-
Outra denominación do ben:
gros Torrado Cespón, atopándose a 2,6 km ao No-
Cronoloxía: Época Baixomedieval,
roeste, ao outro lado do pedregal abrupto de batolitos que separan as parroquias de Santa Mariña de Esteiro e San Estevo da Abelleira. O folclore tamén recolle a existencia da Laxa Borra-
teira . Esta rocha é unha das referencias mitolóxicas máis coñecida polos habitantes das poboacións da Pendente, Trasdacosta, Tal e Abelleira, e practicamente todos os veciños coñecen algunha das diversas versións da lenda que sitúa nestas paraxes a San Estevo. Propiedade: Pública Uso actual: Sen uso Código no Catálogo da Xunta: GA15053045 Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-
ta e dos PXOM) Elementos mobles: Tradición oral: Referencias bibliográficas: http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/ documentos/urbanismo/MUROS/ documents/22396CA007.PDF pax. Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si Descrición:
Está cuberto de maleza: Si
Segundo a información da ficha do catálogo do
Está afectado por algunha obra: Si
pxom do concello de Muros do ano 2010, a Pedra
Estado de conservación: Bo
das Cruces é un batolito de 1,5 m. de ancho por
Atópase en perigo nestes momentos?:
1,80 m. de altura que posiblemente foi desprazado
Unha pista chegou a carón dela e parou mesmo a
do seu emprazamento orixinal. Na súa cara sur ten
uns metros enfronte. Ao seu redor hai restos de lixo
gravados alomenos 14 cruces (as que hai que enga-
e está inzada de maleza na súa contorna.
dir tres posibles cruces de factura actual). A maior parte son cruces latinas dun tamaño de 15 por 19
Onde está localizada:
cm. e o suco ten unha anchura de 2 a 3 cm. Algun-
Latitude: 42.8239462088
has semellan ter sido remarcada en tempos recen-
Lonxitude: -9.0128955245
tes. Esta a carón da canle do río de San Lourenzo,
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
9
As “Patudas” de Santa Mariña Tipo de ben: Paisaxe histórica/cultural, Paisaxe
fogueira e finalmente cortáronlle a cabeza. A súa
natural,
cabeza deu tres botes e xurdiron tres fontes
Concello: Muros
(tradición sacada de Santa Mariña de Allariz). Os
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)
peregrinos que chegaban a Santiago, voltaban es-
Lugar: Ribeira do Maio. Praia de Parameán
tendendo a súa devoción polo camiño e a súa fama
Outra denominación do ben: Esteiro (Santa Ma-
chegou a moitos lugares, de tal maneira que en Ga-
riña)
licia hai cerca de 100 parroquias dedicadas a esta
Cronoloxía: Descoñecida,
Santa.
Descrición: Conta a lenda que Santa Mariña de Esteiro xurdiu
Propiedade: Pública
Uso actual: Sen uso Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Non está inventariado Elementos mobles: Tradición oral: Referencias bibliográficas: Agrelo Hermo, Xosé. Abeijón Núñez Francisco . A Freguesía de Santa Mariña de Esteiro. Cuadernos Cruceiro do Rego nº 11. Ed. Toxosoutos ISBN 8496259-31-5, ano 2004. Páxina do pxom do concello de Muros que recolle o
elemento de Interés Natural e Paisaxístico da do mar e deixou as súas pegadas nunha rocha que
“Frecha areosa de Artón-Parameán” onde se atopa
sobresae do mar en marea baixa, moi cerca da
a rocha.
praia de Parameán en Esteiro. A rocha na que es-
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
tán é unha veta de granito nun afloramento de es-
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
quisto metamórfico. Segundo os autores do pe-
documents/22396CA001.pdf
queno libro sobre esta freguesía, Xosé Agrelo Her-
(páxina 31 de 31)
mo e F. Abeijón, pódese ver nesta lenda o mito clásico de Venus, trasladado a este lugar. E moi coñe-
Afeccións:
cida esta lenda entre a xente de Esteiro, sobre todo
Ten camiño de acceso?: Si
na de idade máis vella. O mito conta que Venus,
Está cuberto de maleza: Non
segundo a mitoloxía latina (Afrodita segundo a gre-
Está afectado por algunha obra: Non
ga), naceu da escuma do mar cerca de Chipre. Era
Estado de conservación: Bo
filla de Zeus e Dione. A haxiografía cristiá oficial
Atópase en perigo nestes momentos?:
dinos que Mariña, filla dun sacerdote pagán, naceu
Onde está localizado
en Xinzo de Limia (Ourense), nos primeiros anos do
Latitude: 42.7913067383
cristianismo, e de moi nena converteuse á fe cristiá.
Lonxitude: -8.97490739822
Cando tiña quince anos quixo casar con ela o pre-
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
fecto romano Ovidio. Ao rexeitar a voda, denunciárona por ser cristiá e torturárona, botárona a unha
10
Estela galaico-romana de Tal Tipo de ben: Escudo / Epígrafe,
Descrición: Segundo a información do grupo
Concello: Muros
Murosarqueolóxico esta estela galaico-romana
Parroquia: Tal (Santiago)
(século II-III) apareceu no ano 2011 nun control ar-
Lugar: Tal
queolóxico no entorno da casa reitoral de Tal, aínda
Cronoloxía: Época Romana,
que os veciños xa sabían da súa existencia. Foi depositada no Museo das Peregrinacións en Santiago. No mapa de situación sinalárase o lugar onde apareceu. A foto é de César Cándamo. Propiedade: Descoñecida Uso actual: Outros Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Dato descoñecido Referencias bibliográficas: Murosarqueolóxico Enlace onde podemos ver a estela en 3D. https://sketchfab.com/models/ b98413b8886a42cab4bfd05a807e3223 Afeccións Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza: Non Está afectado por algunha obra: Non Estado de conservación: Regular Atópase en perigo nestes momentos?: Onde está localizado: Latitude: 42.7866692655 Lonxitude: -9.00075316429 Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
11
Castro de Santa Catalina Tipo de ben: Castro / Outros xacementos da Ida-
Rey Castiñeiras Pepa, Estudio y Catalogación de
de do Ferro,
los castros de la provincia de la Coruña. Gallaecia 7
Concello: Muros - Parroquia: Tal (Santiago)
e 8. 1985, Mapa de pendentes
Lugar: Tal - Outra denominación do ben: O Cotriño, Testas do Castro Cronoloxía: Idade do Ferro, Descrición: Emprázase aproveitando unha península de acantilados cara o mar, que o rodea en boa parte. As condicións naturais fan que a súa defensa sexa boa, ademais dun doado control do territorio da enseada da Ría Muros e Noia. A altura do parapeto exterior está entre os 2 e 3 m. pola parte que dá ás terras limítrofes é de 1 a 3 m. pola caída ata a plataforma interior onde se ve como as defensas, tanto a interior como a exterior, van perdendo magnitude e vanse esmorecendo a medida que se aproximan á liña de costa. Medidas N.S.: 110 m., L.W.: 125 m.. Non é visible o sistema de acceso a croa do recinto pero debeu ser pola pista por onde
http://visorgis.cmati.xunta.es/cdix/descargas/pdfs/
hoxe se accede a unha casa contruída dentro do
PENDENTES/Pendentes_0119A-0503.pdf
asentamento.
Voo Americano do 56
No interior da illa, moi cuberta de vexetación, non
http://visorgis.cmati.xunta.es/cdix/descargas/pdfs/
se atoparon estruturas do castro, aínda que a illa
ORTO56/Orto56_0119A-0503.pdf
parece bordeaba, en algúns tramos por un parapeto
Afeccións:
de terra. Diversas fontes apuntan a existencia nou-
Ten camiño de acceso?: Si
tro tempos dunha capela, e algunha información
Está cuberto de maleza: Si
dos veciños din que a imaxe de Santa Catalina está
Está afectado por algunha obra: Si
agora na parroquial de Tal. Non se fixeron escava-
Estado de conservación: Moi malo
cións arqueolóxicas.
Atópase en perigo nestes momentos?:
Propiedade: Privada
Atópase en moi mal estado de conservación polas
Uso actual: AgrícolaResidencial
continuas labores levadas a cabo nos terreos do
Código no Catálogo da Xunta: GA15053002
xacemento. “Unha recente casa e varios camiños
Categoría do Ben: Inventariado (Inventario de
de monte que fenden os parapetos, así coma a par-
Bens Patrimoniais da Xunta
celación do castro en pequenas fincas, acabaron
Referencias bibliográficas:
por esmorecer parte das defensas”, así poñía no
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
seu libro X. Agrafoxo no 1991, hoxe (xullo do 2011)
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
hai que engadirlle un poste de cemento do alumea-
documents/22396CA002.PDF
do público no medio do parapeto, na pista de entra-
A Cultura Castrexa nos concellos de Outes, Muros
da da casa que hai dentro.
e Carnota; Xerardo Agrafoxo Pérez, Caderno: Cru-
Onde está localizado
ceiro do Rego, Noia 1991. ED.Sementeira S.A.
Latitude: 42.7845905571
ISBN.:84-404-8580-8
Lonxitude: -9.01433587074
12
Castro de Miraflores Tipo de ben: Castro / Outros xacementos da Ida-
completamente cuberto de maleza e pinos. Parte do
de do Ferro, Concello: Muros—Parroquia: Muros
recinto debeu ser destruído ao estar nunha zona de
( San Pedro) Lugar: Miraflores - Cronoloxía: Idade
comunicación entre as terras baixas da costa e as
do Ferro, Descrición: O emprazamento do castro
próximas que se atopan a máis altura. Tamén se
correspóndese aos asentamentos situados no me-
construíron casas cerca do castro e está a escaso
dio dunha pendente pois aproveita as últimas caídas
metros da banda norte do campo de futbol.
que fan os montes que delimitan os concellos de
Propiedade: Privada Uso actual: Forestal
Muros e Carnota. As ladeiras que miran ao mar, po-
Código no Catálogo da Xunta:
la banda leste e norte son moi escarpadas e acusa-
Categoría do Ben: Dato descoñecido
das, mentres que polo sur e leste continúan en sua-
Referencias bibliográficas: Agrafoxo Pérez, Xe-
ve aumento cara o monte que se estende ata as
rardo. A cultura Castrexa nos concellos de Outes,
últimas casas de Miraflores. O seu emprazamento é
Muros e Canota. Cadernos Cruceiro do Rego nº5.
estratéxico ao estar cerca do mar e ao mesmo tem-
Publicacións Sementeira . Noia 1991. ISBN 84-404-
po a considerable altitude sobre el, permitíndolle un
8580-8, Rey Castiñeira, P. Estudio y catalogación
bo control sobre do espazo e unha doada defensa.
de los castros de la provincia de la Coruña. Gallae-
Segundo Agrafoxo , conserva un só recinto, de im-
cia 7 e 8 1985
precisa delimitación, e a existencia de defensas arti-
Afeccións
ficiais soamente se pode verificar na banda da acró-
Ten camiño de acceso?: Non
pole castrexa que dá ao sur e oeste. Nesta parte
Está cuberto de maleza: Si
obsérvanse numerosos penedos que reforzan o
Está afectado por algunha obra: Si
asentamento e elévano con respecto as terras de
Estado de conservación: Malo
labor cun desnivel máximo duns 3 m. Pola banda
Atópase en perigo nestes momentos?:
sur e do leste o estudo do sistema defensivo é máis
Onde está localizado:
complicado. Non é doado o achegamento ao castro
Latitude: 42.7799683303
e menos precisar as antigas entradas ao atoparse
Lonxitude: -9.06295895576
13
Castelo Vello de Serres Tipo de ben: Castelo,
Código no Catálogo da Xunta:
Concello: Muros
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-
Parroquia: Serres (San Xoán)
ta e dos PXOM)
Lugar: O Castelo
Elementos mobles:
Outra denominación do ben:
Tradición oral:
Cronoloxía: Época Altomedieval,
Referencias bibliográficas: http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
Descrición:
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
Segundo o PXOM de Muros, non foron detectados
documents/22396CA008.pdf
materiais nin estruturas no perfil do terreo que xusti-
(pax. 5)
fique a existencia do elemento. Tamén a abundante vexetación fai case imposible determinar o seu esta-
Afeccións
do e facer un estudo máis profundo. Xustifica un
Ten camiño de acceso?: Si
área de cautela pola configuración topográfica na
Está cuberto de maleza: Si
teórica área de localización. O topónimo Castelo e a
Está afectado por algunha obra: Non
existencia dunha ruta empedrada de grandes laxes
Estado de conservación: Malo
que sobe pola montaña e comunicaba con Carnota,
Atópase en perigo nestes momentos?:
poden ser unhas boas bases que xustificarían a súa
Onde está localizado
existencia.
Latitude: 42.8108763524 Lonxitude: -9.05829191208
Propiedade: Descoñecida
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
Uso actual: Sen uso
14
A Garita de Monte Louro Tipo de ben: Castelo,
http://pindomarino.org/arquivos/
Concello: Muros / Muros (comarca)
Informe_Memoria_Inventario_Pat_Cult_191208.pdf
Parroquia: Louro (Santiago)
(Pax. 24)
Lugar: Louro
http://www.manuelgago.org/blog/
Outra denominación do ben:
index.php/2012/04/20/os-secretos-de-monte-louro/
Cronoloxía: Descoñecida, Descrición: Restos da Garita de Monte Louro.
Afeccións
Posiblemente esté relacionada co Forte de Monte
Ten camiño de acceso?: Si
Louro construído no ano 1520 por orden do arcebis-
Está cuberto de maleza: Si
po D. Alonso III de Fonseca para defender a ensea-
Está afectado por algunha obra: Non
da de Louro dos ataques de piratas e invasores, e
Estado de conservación: Moi malo
que estaba considerado como o punto defensivo
Atópase en perigo nestes momentos?:
máis importante de Muros.
Se se mantén o camiño aberto pódese chegar despois de unha longa subida ao pico máis alto de Mon-
Propiedade: Descoñecida
te Louro, onde está ubicada. Está todo entorno cheo
Uso actual: Sen uso
de maleza moi bravía.
Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Non está inventariado
Onde está localizado
Elementos mobles:
Latitude: 42.7426314025
Tradición oral:
Lonxitude: -9.08217430115
Referencias bibliográficas:
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
15
Camiño A Silvosa – A Laxe Tipo de ben: Vía/Estrada/Camiño histórico,
Categoría do Ben: Non está inventariado
Concello: Muros
Elementos mobles:
Parroquia: Santa Mariña de Esteiro
Tradición oral:
Lugar: A Silvosa- A Laxe
Referencias bibliográficas:
Outra denominación do ben: A calzada da Silvo-
Afeccións
sa
Ten camiño de acceso?: Si
Cronoloxía: Descoñecida,
Está cuberto de maleza: Non
Descrición: Camiño tradicional empedrado que
Está afectado por algunha obra: Non
sobe dende a aldea da Silvosa e se ramifica en
Estado de conservación: Regular
dous. Un itinerario iría a aldea de A Laxe, perto do
Atópase en perigo nestes momentos?:
Castelo de Esteiro, e outro subiría a penichán ata
Por falta de un uso práctico, o camiño (a calzada)
chegar a Terelle e comunicaría coas aldeas da
está a perder a cuberta empedrada e non está a
“montaña”. Uníría os puntos máis cercanos entre a
ser reparada. A masiva presencia de motos e
costa e porto de Esteiro, e os concellos de Mazari-
quads acelera a súa degradación, pois as rodas
cos e Dumbría. Polo que era usado para o inter-
levantan as pedras e a auga das avenidas e a gran
cambio de mercancías, sobre todo peixe e fruta por
pendente fan o resto. Sería necesario restrinxir o
cereais (trigo, centeo e millo) entre o mar e a mon-
paso destes vehículos e poñer en valor o seu traza-
taña.
do.
Propiedade: Pública
Onde está localizado
Uso actual: Infraestrutura
Latitude: 42.8367025413
Código no Catálogo da Xunta:
Lonxitude: -8.98664474487
16
A Calzada do Salto
Tipo de ben: Vía/Estrada/Camiño histórico,
Código no Catálogo da Xunta:
Concello: Muros
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-
Parroquia: Abelleira (Santo Estevo)
ta e dos PXOM)
Lugar: O Salto
Elementos mobles:
Outra denominación do ben:
Tradición oral:
Cronoloxía: Descoñecida, Época Baixomedieval,
Referencias bibliográficas:
Descrición:
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
Segundo o PXOM de Muros, este anaco de calzada
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
parece corresponder cun camiño medieval que per-
documents/22396CA009.pdf - (pax.8 )
corría a media ladeira unha ruta cara a Muros e que
Afeccións
é citado por E. Ferreira Priegue no seu libro
Ten camiño de acceso?: Si
“Camiños Medievais de Galicia”. Na actualidade
Está cuberto de maleza: Si
sería o tramo do Salto o único que se conserva. Os
Está afectado por algunha obra: Non
veciños coñecían o lugar como A Calzada. Empe-
Estado de conservación: Bo
drado con grandes laxes ao xeito tradicional ten un-
Atópase en perigo nestes momentos?:
ha anchura de 3 m.
Onde está localizada: Latitude: 42.7937158825
Propiedade: Pública
Lonxitude: -9.03474211693
Uso actual: Infraestrutura
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
17
Peirao vello de Cabanas Tipo de ben: Porto, - Concello: Muros
Muros. Ronsel de Pedra. Espiral de mar. Deputación
Parroquia: Tal (Santiago) - Lugar: Cabanas
da Coruña, Francisco X.Fernández Naval. Maribel
Outra denominación do ben:
Longueira,ISBN 84-95950-42-1
Cronoloxía: Descoñecida,
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/
Descrición: Antiguo peirao de grandes perpia-
documentos/urbanismo/MUROS/
ños na parroquia de Tal, ao lado de outro máis mo-
documents/22396CA015.PDF pax 22 do pdf
derno. O último, no que atracan pequenas embarca-
Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si
cións, é o que sae na foto da páxina do catálogo de
Está cuberto de maleza: Non
Bens do PXOM do concello de Muros do ano 2010,
Está afectado por algunha obra: Non
pero este parece moito máis anterior. Utilizado nou-
Estado de conservación: Malo
tro tempo para o desembarco de lanchas que traían
Atópase en perigo nestes momentos?:
peixe, e sobre todo sardiñas, para as fábricas de sal-
Está caendo de vello. Os embates do mar aínda non
gadura que tiñan ao seu carón e das cales aínda se
poden cos grandes perpiaños, pero algún anaco está
conservan as ruínas. Forma un conxunto etnográfico
cedendo e ten pequenos derrubes. Ao estar ao lado
protexido do concello de Muros.
de outro máis novo non se visualiza a necesidade de
Propiedade: Pública - Uso actual: Outros
arranxalo
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-
Onde está localizado
ta e dos PXOM)
Latitude: 42.7801651954
Referencias bibliográficas:
Lonxitude: -9.00122523308
18
Peirao de Anido Tipo de ben: Porto, - Concello: Muros
exemplo de mala administración e de ruína e, qui-
Parroquia: Serres (San Xoán)
zais por amortecer a aceda lembranza da derrota,
Lugar: Anido - Cronoloxía: Século XIX,
nun agarimo da historia, o lugar onde varaban as
Descrición: Antigo peirao utilizado para o des-
xeiteiras aínda é coñecido como enseada ou peirao
embarco e amarre das embarcación que noutro
de Venancio”.
tempo traían o peixe, sobre todo sardiñas, para a industria conserveira e de salgadura dos fomenta-
Propiedade: Pública—Uso actual: Equipamento
dores cataláns. Nesta zona da ría, nas infraestrutu-
Código no Catálogo da Xunta:
ras dun tempo en que o apoxeo deste tipo de indus-
Categoría do Ben: Dato descoñecido
trias estaba en alza, aínda se poden ver as embar-
Referencias bibliográficas:
cacións tradicionais facendo o seu mantemento e
X.Fernández Naval, Francisco. Longueira, Maribel.
usándoas como varadoiros . Como outros espalla-
Muros:Ronsel de Pedra,Espiral de Mar
dos pola ría, estes peiraos estaban feitos a base de
ED. Deputación Provincial da Coruña, ISBN 84-
perpiaños de granito, que a modo de dique, interná-
95950-42-1. A Coruña 2003
banse no mar para buscar o calado necesario para
Afeccións
as embarcacións e poder realizar as tarefas nece-
Ten camiño de acceso?: Si
sarias para a industria conserveira. No libro “Muros.
Está cuberto de maleza: Non
Ronsel de pedra, Espiral de mar” de Francisco F.
Está afectado por algunha obra: Non
Fernández Naval e Maribel Longuiera , falando des-
Estado de conservación: Bo
te lugar de Anido podemos ler : “Aquí decidiu asen-
Onde está localizado: Latitude: 42.7856850372
tar o seu almacén de salgado Venancio Romaní,
Lonxitude: -9.05892491341
19
Os Pasais da Salina Tipo de ben: Ponte,
onde cruzar o río. No ano 1906 xa estaba operativa
Concello: Muros / Muros (comarca)
a nova estrada cunha nova ponte uns centos de me-
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)
tros máis abaixo. A consecuencia inmediata desta
Lugar: Reboredo
construción foi o abandono e espolio de todo o que
Outra denominación do ben:
se podía aproveitar da vella. Na actualidade só que-
Cronoloxía: Século XIX,
dan unhas poucas pedras que formaban parte das
Descrición:
cepas e que non resultaba doada transportar polo
Os Pasais da Salina son os restos do que antes fora
seu peso excesivo. O entorno foi acondicionado no
unha ponte que formaba parte do percorrido do Ca-
2011 e tamén se empedrou un tramo do que fora a
miño Real que atravesaba o río Maior na parroquia
antiga vía de comunicación . Na foto secundaria da
de Esteiro polo lugar de Reboredo, entre O Maio e
ficha podemos ver a foto do cartel do proxecto coa
Solleiros. Durante séculos, o denominado “Camiño
antiga ponte, antes de ser desmantelada.
Real” era a única comunicación terrestre da zona. Entraba en Esteiro dende Mosteiro, na parroquia do
Propiedade: Pública Uso actual: Sen uso Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Dato descoñecido Referencias bibliográficas: Llovo Taboada, Santiago. Memoria salgada dun pobo. Deputación da Coruña. Ano 2013. ISBN 978-84-9812-211-4
Agrelo Hermo, Xosé Abeijón Núñez. F. A Freguesía de Santa Mariña de Esteiro. Cadernos Cruceiro do Rego. Ed Toxosoutos ISBN 84-96259-31-5, ano Freixo de Sabardes, no veciño concello de Outes, e
2004.
despois discorría por Uhía, A Devesa, O Maio, A Salina e Solleiros. Saía de Esteiro polo Trobiscón,
Afeccións
collendo cara a Abelleira. O camiño neste punto só
Ten camiño de acceso?: Si
estaba operativo cando a marea baixa o permitía. En
Está cuberto de maleza: Non
determinados momentos este camiño tiña servizo de
Está afectado por algunha obra: Non
dilixencia, a máis famosa foi a de Belarmino de So-
Estado de conservación: Malo
lleiros, onde había unha “casa de postas”. As casas
Atópase en perigo nestes momentos?:
de postas dispoñíanse nas principais poboacións ao
Onde está localizado
longo das liñas de correos e nas vías principais para
Latitude: 42.7978489996
prover o fornezo de cabalos necesario para realizar
Lonxitude: -8.98195624352
as viaxes. Moitas servían tamén de parada de dilixencias para viaxeiros. Ao contrario do que se podería pensar, a Ponte da Salina fíxose case ao mesmo que a ponte nova da estrada que vai de Noia a Muros. A súa contratación tivo lugar polo concello de Muros no ano 1895 e rematouse en 1896, tendo así o Camiño Real un punto
20
Conxunto de Solleiros Tipo de ben: Conxunto de vivendas (Cascos
da súa conservación. Por aquí pasaba este antigo
históricos, barrios, aldeas),
camiño e neste lugar había una “casa de posta”,
Concello: Muros—Parroquia: Esteiro (Sta Mari-
que eran os establecementos onde se facía o cam-
ña)
bio de cabalerías das carruaxes, coma a “dilixencia
Lugar: Esteiro—Cronoloxía: Descoñecida,
de Belarmino” de principio do XX, que podemos ver
Descrición: Conxunto de vivendas tradicionais
na foto secundaria da ficha. Algunhas destas casas de posta tiñan pousada para os viaxeiros. As casas están a ambos lados do camiño a teñen tellado a dúas aguas e ventanas enrasada, algunhas delas amosa fermosos balcóns de forxa e bo traballo de mampostería e sillería de granito nos seus muros. Propiedade: Privada—Uso actual: Residencial Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM)
que o PXOM de Muros do ano 2010 define como :
Referencias bibliográficas:
“Conxunto de edificacións en cantería con planta
Agrelo Hermo, Xosé. Abeijón Núñez, Francisco. A
rectangular con balcóns á fachada”. Este conxunto
freguesía de Santa Mariña de Esteiro, Cuadernos:
salvouse da degradación da súa arquitectura tradi-
Cruceiro do Rego. Ed. Toxosoutos. 2004. ISBN: 84-
cional e a día de hoxe as casas están a ser rehabi-
96259-31-5
litadas dunha maneira máis acorde as súas carac-
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
teríticas estruturais. O non estar situado preto da
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
costa e da vía de comunicación máis importante, a
documents/22396CA012.pdf
estrada C-550 que substituíu ao Camiño Real que
(páxina 15 de 26)
comunicaba con Muros e Noia, puido ser a causa Afeccións Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza:
Non Está afectado por algunha obra: Non Estado de conservación: Bo Atópase en perigo nestes momentos?: Onde está localizado Latitude: 42.7942197439 Lonxitude: -8.98833990097
21
Faro de Rebordiño Tipo de ben: Faro,
montantes. Foi inaugurado en 1909 e a día de
Concello: Muros
hoxe ten destellos vermellos cada sete segundos
Parroquia: Muros (San Pedro)
con alcance nominal de 7 millas.
Lugar: Punta Rebordiño Outra denominación do ben: Cronoloxía: Século XX, Descrición: O Faro do Rebordiño situado na punta do mesmo nome está a un quilómetro de Muros, ao lado da estrada que vai cara a Carnota. A súa construción non figurou nos proxectos do primeiro Plan de Alumeado de Costas de España e data dos primeiros de século. No 1902 aprobouse instalar unha luz fixa de cor vermella no cabo Rebordillo para mellorar o balizamento da ría. O edificio ten dúas plantas e forma de “U”, co eixo paralelo á estrada. A torre de ferro de fundición de 7 metros de altura, que remata nun balcón que comunica co edificio e o torreón cilíndrico que al-
Propiedade: Pública
berga a linterna octogonal de cristais planos e
Uso actual: Equipamento Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM) Referencias bibliográficas: http://guias.masmar.net/Faros/Galicia/D1786-Faro-de-Cabo-Rebordi%C3%B1o http:// www.planeamentourbanistico.xunta.es/ siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/ documents/22396CA013.pdf (páxina 10 de 18) Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza: Non Está afectado por algunha obra: Non Estado de conservación: Bo Atópase en perigo nestes momentos?: Onde está localizado Latitude: 42.7701242785 Lonxitude: -9.04834628105 Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
22
Edificio do Cine París Tipo de ben: Institucións privadas (sés de em-
Está abandonado e a espera de ser rehabilitado
presas, centros sociais...), Concello: Muros Parroquia: Muros (San Pedro) Lugar: Muros Outra denominación do ben: Cronoloxía: Século XX, Descrición: O edificio do cine París está construído ao estilo ecléctico e presenta na fachada catro grandes arcos rebaixados que conforman un
soportal que se adianta cara a rúa na que está situado. Sosteñen os arcos cinco columnas con adornos en releves almofadados que se repiten nos arcos. Debaixo das arcadas están as amplas portas na parte central, para a entrada de público, unha máis pequena no lado esquerdo, e unha ventá e a billeteira no dereito. A segunda planta amosa unha
como espazo cultural e que contaría con escenario
ringleira de ventás por todo a fronte da fachada, e
para representacións.
pola parte de arriba o muro remate en cornixa saínte no corpo central e resaltes redondeados e con
Propiedade: Pública
motivos de adornos modernistas, feitos a base de
Uso actual: Sen uso
morteiro, nos laterais.
Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM) Referencias bibliográficas: Ficha do Plan de Protección do Casco Histórico de Muros do 2010 http://w.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/ documentos/urbanismo/MUROS/ documents/23632ca116.pdf - (páx.1) http://www.quepasanacosta.com/?p=5228
Un dos proxectos ofertados para a rehabilitación http://mm-arquitectura.com/?p=88 Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza: Non Está afectado por algunha obra: Non Estado de conservación: Malo Atópase en perigo nestes momentos?: Onde está localizado: Latitude: 42.7775901507 Lonxitude: -9.05977785587
23
A Casa da Sociedade Tipo de ben: Institucións culturais (museos, ar-
mente clausurada e o fascismo usouna como local
quivos, centros educativos...),
de represión: malleiras, cortes de pelo, e tomas de
Concello: Muros
aceite de ricino. Foi embargada en 1938 por falta de
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña) - Lugar: Creo
pago á contribución industrial.
Outra denominación do ben: Local Social Estei-
Propiedade: Pública
ro
Uso actual: Equipamento
Cronoloxía: Século XX,
Código no Catálogo da Xunta:
Descrición: A casa da sociedade empezouse a
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-
construír no verán de 1919 para ser o local da Pro-
ta e dos PXOM)
tección Social Esteirana. O edificio, construído de
Referencias bibliográficas:
cachotería e cadeirado de granito, ten tellado a
Agrelo Hermo, Xosé. Abeijón Núñez Francisco. “A Freguesía de Santa Mariña de Esteiro”.Cuadernos Cruceiro do Rego nº 11. ED. Toxosoutos 2004.ISBN 84-96259-31-5 http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/ siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/ documents/22396CA012.pdf - (páxinas 21 de 26) Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si
dúas augas e fachada principal mirando ao leste con tres portas. Na segunda planta ten un balcón que ocupa todo a fronte da fachada ao que dan outras tres portas. Nas seguintes reformas acométense reedificacións da casa ampliándoa polo sur en 8 metros de longo e 7 de ancho, con cinco luces na planta baixa e seis na alta, seguindo as características da xa edificada. Foi comprada polo concello en época recente de
mans privadas, logo de ser usurpada durante a guerra, e rehabilitada, funciona como Local Social de Esteiro. A Sociedade “La protección Esteirana” nace en 1915 para agrupar a agricultores e traballa-
Está cuberto de maleza: Non
dores e loitar por fins comúns e cooperativos. Du-
Está afectado por algunha obra: Non
rante a Segunda República, pronunciaron discursos
Estado de conservación: Moi bo
nesta casa, xentes da categoría de Castelao, Suá-
Atópase en perigo nestes momentos?:
rez Picallo, Álvaro de las Casas e Formoso Piñeiro.
Onde está localizado
En 1936 a casa da sociedade foi saqueada e oficial-
24
O Pedregal de Esteiro Tipo de ben: Paisaxe natural,
máis concretamente no val do río Rateira; A Braña,
Concello: Muros
A Fonte de Pedro e A pedra dos Cabalos, chamada
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)
así pois servía de refuxio polo seu tamaño e o abri-
Lugar: Esteiro
go que facía. Hai unha aldea abandonada, Marse-
Outra denominación do ben:
lle, con entrada por corredoira con carballos e que
Cronoloxía: Descoñecida,
tiña unha agra nun pequeno val, rodeado de monta-
Descrición: Afloramento de granito de máis de
ñas penedías, e que hoxe estase a converter en
700 hectáreas que se alza próximo á costa e que
selva. Pero a todo isto hai que engadir as formas
amosa a súa cara máis rexa dende a enseada de
caprichosas que creou a erosión nas grandes pe-
Esteiro e polo val da aldea de Silvosa. De natureza
dras e que sorprenden por calquera sitio que se
parecida ao macizo do Pindo, formaríase na fase
queira camiñar. Só hai unha ruta aberta, a da Pedra do Cadro, que acaba no curuto da mesma pedra. O demais é toxo bravo case inaccesible que nos priva de descubrir máis sitios, non sendo os que quedan cerca dos camiños e pistas que arrancan cerca das aldeas da Silvosa, Riomao, Riomaior, Rateira, Solleiros e Terelle. Propiedade: Comunal Uso actual: Forestal Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Non está inventariado Referencias bibliográficas: http://patrimoniogalego.net/index.php/2011/07/o-
posterior da oroxénese herciniana da era primaria,
castelo-de-esteiro-2/
(hai 350 millóns de anos). Está formado por granito
http://patrimoniogalego.net/index.php/2011/05/
de granodioritas vermellas de grandes cristais e
pedra-das-pias/
facilmente erosionable. Cheo de espazos, a modo
http://www.manuelgago.org/blog/
de pequenas covas entre os batolitos e de lugares
index.php/2011/05/30/e-outra-santa-marina-mais-a-
enigmáticos como a Pedra da Pía, inmensa rocha
pedra-da-pia-de-esteiro/
cunha gran pía a xeito de trono, petróglifos, marcas
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
de termo e cruces de cristianización. Outros de
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
grande tradición como A pedra do Cadro, cunha
documents/22396CA007.pdf pax 5,6,7 e 8 )
cavidade entre penedos preto dela, que ten na súa entrada unha pedra cunha cruz gravada e tres covi-
Afeccións
ñas. A Pedra do Cadro representa, cos seus de 331
Ten camiño de acceso?: Si
m. de altitude sobre o mar, unha inmellorable ata-
Está cuberto de maleza: Si
laia sobre a ría de Noia-Muros. O Bico do Castelo
Está afectado por algunha obra: Non
Grande, fortaleza ou castelo medieval de vixilancia,
Estado de conservación: Bo
que se pode acceder pola calzada de A Laxe, ou
Atópase en perigo nestes momentos?:
por Arestiño. Sinalar tamén o Pedregal do Pando e
Onde está localizado
A Pedra das Cruces, xunto o Campo da Ermida (da
Latitude: 42.8112069202
que só quedan os restos) na zona da Abelleira,
Lonxitude: -8.99531364441
25
Monte Louro e Lagoa de Xarfas Tipo de ben: Paisaxe histórica/cultural, Paisaxe
illado constituído por granito de dúas micas, situado
natural,
no extremo sur do LIC, que se eleva abruptamente
Concello: Muros
sobre unha plataforma de abrasión ou rasa, ata unha
Parroquia: Santiago de Louro—Lugar: Louro
altura de 239 m. A área, foi cualificada Punto de In-
Cronoloxía: Descoñecida,
terese Xeolóxico (PIG C-116). Na punta desta penín-
Descrición: O Lugar de Interés Comunitario está
sula está o Faro de monte Louro, e nos dous cumes
formado por unha fronte costeira de mar aberto, de
máis altos os restos da Capela da Madalena e un
perto de 15 km. de lonxitude, limitada por Carnota e
punto de vixilancia, “A Garita”, que dan nomes os
o extremo noroccidental da ría de Noia e Muros, no
seus respectivos outeiros . O pxom de Muros con-
que alternan tramos de costa rochosa e baixíos co-
templa dous petróglifos e un concheiro na zona de
mo Os Forcados, Anguieiro e A Insua, parte dos ca-
“Os Mouros”, e a referencia de Rey Castiñeiras dun-
les están propostos como Reserva Mariña de Intere-
ha zona que pola toponimia (Os Profundos, Eira dos
se Pesqueiro . Tamén ten grandes praias de coios e
Mouros…) podería albergar algún tipo de asenta-
areais, incluíndo sistemas dunares ben conservados,
mento ou abrigo. Tamén estivo en outro tempo, no
unha lagoa litoral e unha impresionante elevación
entorno do Faro, o Forte de Monte Louro, que fora
rochosa. Todos estos elementos conforman unha
construído no ano 1520 por orden do arcebispo D.
área de gran beleza paisaxística e natural, en parti-
Alonso III de Fonseca para defender a enseada de
cular o complexo de barra litoral e as dunas. O Mon-
Louro dos ataques de piratas e invasores, e que es-
te Louro é un “inselberg” ou afloramento rochoso
taba considerado como o punto defensivo máis im-
26
portante de Muros, chegando a contar en algún tem-
construción da ermida da Madalena nun dos cumios
po con dezaseis canóns.
do monte, tendo ao pé os vestixios do asentamento
Propiedade: Descoñecida
dos Abrigos de Monte Louro, poderían responder á
Uso actual: Forestal
cristianización dun lugar de lendas ou rituais pa-
Código no Catálogo da Xunta:
gáns.
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-
Un refrán: A xente da zona sabía cando ía chover
ta e dos PXOM)
polo tipo de sombreiro de néboa que se lle poñía a
Tradición oral: O folclore de Louro garda lem-
Montelouro.
branza dunha vila afundida da que se escoitan as
“Cando Montelouro ten touca, chuvia, ..moita ou
campás e ademais sinala un grande burato na aba
pouca” Referencias bibliográficas: As Montañas De Galicia, Enrique Vélez Barrio. Mª Carme Pereiro Edicións Xerais de Galicia,S.A. ISBN: 84-7507-763-5 - Webs http://ruc.udc.es/bitstream/2183/8711/1/ CC39art3ocr.pdf - pax 3 http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/ documentos/urbanismo/MUROS/ documents/22396CA004.pdf (pax 13 e 15 para os petróglifos) http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/ documentos/urbanismo/MUROS/ documents/22396CA008.pdf (pax 9 e 11 para concheiros e abrigos) Afeccións Ten camiño de acceso?: Si
do monte, coñecido como “Os profundos de Monte
Está cuberto de maleza: Si
Louro”, no que habería un tesouro custodiado por un
Está afectado por algunha obra: Non
boi que brúa nas noites de temporal.
Estado de conservación: Bo
Neste conxunto dáse a dualidade que se repite no
Onde está localizado: Latitude: 42.7453103278
imaxinario do pobo galego: lagoa-monte . Tamén a
Lonxitude: -9.08629417419
27
Humidal e enseada do río Rateira en Bornalle Tipo de ben: Paisaxe natural,
Xunta e dos PXOM)
Concello: Muros
Referencias bibliográficas:
Parroquia: Abelleira (Santo Estevo)
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
Lugar: Bornalle
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
Outra denominación do ben:
documents/22396CA001.PDF (pax. 31 pdf)
Cronoloxía: Descoñecida,
Mapa dos humedais da provincia de Coruña
Descrición: O río Rateira cos seus afluentes,
http://siam.cmati.xunta.es/c/document_library/
Amira, San Lourenzo, Maceira e o regueiros Mon-
get_file?folderId=66091&name=DLFE-3605.pdf Zo-
delo e o da Canela, discorren polas parroquias de
na de Bornalle en Muros
Abelleira e Torea e verten as súas augas na praia
Rexistro de Zonas protexidas Galicia-Costa
de Bornalle, onde se orixina un amplo esteiro. O
http://augasdegalicia.xunta.es/PHGC/PHGC-ES/
humidal está catalogado no pxom de Muros como
PHGC_Anejo_4_Registro_Zonas_Protegidas.pdf
elemento de interese natural e paisaxístico e leva o
(pax.35 pdf)
código 111062 de Humedais SIAM. Tamén aparece
Humedais de Galicia
no catálogo a enseada que se forma na súa
http://siam.cmati.xunta.es/mapa-de-humedais
desembocadura en Bornalle que é zona de produ-
Afeccións
ción de moluscos e outros invertebrados mariños
Ten camiño de acceso?: Si
na demarcación hidrográfica de Galicia-Costa co
Está cuberto de maleza: Non
código ES.014.NR.194.000.01.00
Está afectado por algunha obra: Non
Propiedade: Pública
Estado de conservación: Bo
Uso actual: Outros
Onde está localizado: Latitude: 42.8022337382
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da
Lonxitude: -9.01812314987
28
Santuario da Virxe do Camiño Tipo de ben: Igrexa,
Código no Catálogo da Xunta:
Concello: Muros - Parroquia: Muros (San Pe-
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da
dro)
Xunta e dos PXOM) Ben de Interese Cultural
Lugar: A Virxe do Camiño
Referencias bibliográficas:
Cronoloxía: Época Baixomedieval,
Francisco Pons-Sorolla y Arnau, arquitecto-
Descrición: Construción de estilo gótico mari-
restaurador: sus intervenciones en Galicia (1945-
ñeiro dos séculos XIV-XV. A igrexa ten unha nave
1985).USC. Tese de Doutoramento. Facultade de
central con cuberta de madeira, dividida en catro
Xeografía e Historia, Interesante informe de rehabi-
tramos por arcos dobrados apuntados de perfil rec-
litación e planos en : (pax 61 a 63) do enlace
tangular, ábsida de crucería e tellado a dúas aguas
http://goo.gl/D1XhhJ
recuberto de tella. Conta na fachada cunha porta
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
onde se ven arquivoltas de medio punto sobre co-
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
lumnas con xambas, e un rosetón. Adosados ao
documents/22396CA011.pdf —(pax 6)
muro meridional destacan especialmente os canzo-
(Das fotos do pxom de Muros, só unha, a do lateral
rriños románicos. No Interior ten unha pía de már-
sur, pertence a esta igrexa. O campanario e facha-
more blanco de Gregorio López, do século XVI, e
da con frontón, son repetidas das de S. Estevo de
consérvanse exvotos de interese, algúns con re-
Abelleira da primeira páxina)
presentación gráfica nos que se narran aventuras
Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si
de caracter mariñeiro. Do teito colga unha reprodu-
Está cuberto de maleza: Non
ción dunha maxestuosa fragata. Pegado a esta
Está afectado por algunha obra: Non
igrexa está o Antigo Hospital de Lazarados, decla-
Estado de conservación: Bo
rado Monumento Nacional.
Onde está localizado: Latitude: 42.7827401329
29
Pedra do Cadro Tipo de ben: Paisaxe histórica/cultural, Paisaxe
dades. Se temos en conta esta teoría, cara abaixo e
natural,
en dirección sur deste penedo, a unha distancia 40
Concello: Muros
m., hai unha cova entre dous batolitos onde se pode
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)
ver unha cruz na súa entrada con coviñas talladas a
Lugar: Pedregal de Esteiro
súa esquerda, que podería ser unha cruz de termo
Outra denominación do ben:
ou restos dun lugar de ritos precristiáns e onde
Cronoloxía: Descoñecida,
tamén se atopa unha pedra con forma de muíño de
Descrición:
man e que evidencia que foi tallada para ese tipo de
A Pedra do Cadro é un inmenso batolito de granito
usos. Dentro do mesmo pedregal podemos atopar a
calcoalcalino que se alza no pedregal de Esteiro a
“Pedra da Pía”, a 650 metros en liña recta ao sues-
unha altitude de 365 metros, o que fai que dende
te, no camiño de subida a este fito, que está inzada
este lugar se teña unha ampla visión sobre a ría de
de cruces e outros signos e letras, que tamén pode-
Muros-Noia. O nome deste penedo podería deberse
rían marcar algún límite de propiedade. Na Abellei-
a característica da súa visión dende o mar e que
ra, ao sueste da Pedra do Cadro, a carón do canle
serviría para poder “cadrar”, xunto con outros mon-
do río de San Lourenzo e ao norte da Aldea da Ra-
tes, algunha posición para os mariñeiros que faena-
teira, dentro da paraxe denominada Campo da Er-
ban pola ría. Por outra banda segundo apuntan Mª
mida, podemos atopar a Pedra das Cruces, outro
Aurora Lestón e Milagros Torrado no traballo sobre
penedo con 14 cruces atribuídas a varias épocas e
o “Altar rupestre da Pedra da Pía” o nome “quadro”
catalogada nos Bens arqueolóxicos no Pxom do
podería suxerir un límite xeográfico un
concello de Muros, a unha distancia de 2.2 km. Os
“quadrifinium”, ou lugar onde se xuntan catro propie-
tres fitos comporían unha liña recta de 2.8 km. e
30
limitarían, ou santificarían, o pedregal en dirección
da anteriormente.
noroeste- sueste.
No traballo anteriormente citado podemos ler. .. “En
Propiedade: Comunal
canto á súa denominación, é moi probable que pro-
Uso actual: Outros
ceda do latín quadro (praza, cadrado), xa que en-
Código no Catálogo da Xunta:
contramos unha referencia baixo este nome nunha
Categoría do Ben: Dato descoñecido
carta do S. XIII conservada no tumbo do mosteiro
Elementos mobles:
de Toxosoutos, na que podemos ler:
Tradición oral:
Ego Maria Petri dicta Canauenia vna cum filias
Referencias bibliográficas:
meas et omnis uox nostra vobis domno
http://anuariobrigantino.betanzos.net/
Petro Martini, abbate monasterii Sancti Iusti de
AB2011PDF/2011%20041_056%20pedra%20da%
Togis Altis, et omnis conuentus eiusdem
20pia_LESTON_TORRADO.pdf
loci facio uobis et monasterio uestro kartam uendi-
webs
tionis de hereditate nostra propria quam habemus in tra Carnota in villa que uocitant Malou, subtus monte Calu, discurrente ribulo Malou, concurrentia Sancte Columbe de Carnota, et altera parte in alio loco ubi dicitur Bornalio subtus monte Quadro ,discurrente ribulo Boual, secus litor maris Tamarensis, concurrencia Sancti Stephani de Arino… A autora desta carta expón nesta misiva a súa intención de vender ao mosteiro de
Toxosoutos as súas posesións nas localidades de Mallou ( concello de Carnota) e Bornalle, na parroquia da Abelleira, (concello de Muros). Tal e como indica o texto, sitúa esta última propiedade ladeira abaixo da Pedra do Cadro en Sancti Stephani de
Ruta a Pedra do Cadro
Arino que vén sendo Santo Estevo da Abelleira.
http://www.queverengalicia.com/2013/08/
Dentro das lendas populares podemos destacar a
senderismo-subida-pedra-do-cadro-en.html
que indica que dende esta pedra se podía divisar a
http://roteirosgalegos.es/2011/09/esteiro-pedra-do-
catedral de Santiago ata que un día foi fendida por
cadro/
un raio, por iso a vemos dende a cara sur atravesada por unha fenda que a percorre de arriba a
Afeccións:
abaixo. Non moi lonxe do lugar está a Laxe Borra-
Ten camiño de acceso?: Si
teira un lugar coa lenda da caída de San Estevo do
Está cuberto de maleza: Non
seu cabalo e na que aínda se poderían ver as mar-
Está afectado por algunha obra: Non
cas das ferraduras en forma de pías.
Estado de conservación: Bo
Na foto da ficha podemos ver a pedra con xente
Atópase en perigo nestes momentos?:
enriba dende a banda noroeste, que é dende se
Onde está localizado
aprecia máis a altura do penedo en referencia ao
Latitude: 42.8084600054
terreo que a rodea. Na segunda foto a pedra cunha
Lonxitude: -8.99669766426
cruz e cazoletas na porta dunha pequena cova, cita-
31
Santa Mariña de Esteiro Tipo de ben: Ermida, Concello: Muros Parroquia: Esteiro (Santa Mariña) Lugar: Solleiros Outra denominación do ben: Cronoloxía: Idade Moderna (XVI-XVIII), Descrición: Pequena capela dunha nave e cuberta a dúas aguas. De estilo neoclásico, aprécianse algúns elemento románicos, reaproveitados probablemente
o campanario illado da igrexa, ao lado do que fora o camiño real, e a uns setenta metros de distancia da mesma. A igrexa honra, pois, a Santa Mariña, filla dun sacerdote pagán, que poida que nacera en Xinzo de Limia. Foi mártir, degolada por non casar co prefecto romano Olivio, e denunciada por cristiá. Propiedade: Pública Uso actual: Outros Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM) Referencias bibliográficas: Agrelo Hermo, Xosé Abeijón Núñez. F. A Freguesía de Santa Mariña de Esteiro. Cadernos Cruceiro do Rego. Ed Toxosoutos ISBN doutra obra anterior. Foi arranxada na década dos
84-96259-31-5, ano 2004.
sesenta do pasado século. A fachada é sinxela,
http://w.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/
rematada nun frontón con pináculos, e ten unha
documentos/urbanismo/MUROS/
porta rectangular alintelada cunha pequena ventana
documents/22396CA011.PDF—(pax 3 do pdf)
para dar luz ao interior. No interior ten tres arcos de
Afeccións
medio punto sobre piares cadrados acaroados que
Ten camiño de acceso?: Si
sosteñen unha bóveda de canón, máis estreita no
Está cuberto de maleza: Si
altar maior. Posúe catro tallas de madeira: a virxe
Está afectado por algunha obra: Non
das Dores, con manto de veludo; o Perpetuo Soco-
Estado de conservación: Moi bo
rro; a Purísima Concepción e Santo Antón; presidi-
Atópase en perigo nestes momentos?:
das todas por Santa Mariña nunha ábsida chan sen
Onde está localizado: Latitude: 42.7938103568
retablo. Forma un fermoso conxunto co cemiterio e
Lonxitude: -8.99105429649
32
Capela da Madalena Tipo de ben: Ermida, - Concello: Muros
Creba, e a da Illa de Sta. Catalina (Tal) desapareci-
Parroquia: Louro (Santiago)
das tamén, pero esta xa non.
Lugar: Monte Louro
Propiedade: Descoñecida—Uso actual: Sen uso
Cronoloxía: Descoñecida,
Categoría do Ben: Non está inventariado
Descrición: Restos da capela da Madalena que
Referencias bibliográficas:
hoxe en día se dá por desaparecida. Situada nun
Para ler o informe antes citado das capelas
dos cumes de monte Louro que leva o nome da
http://pindomarino.org/arquivos/
santa. Poucas referencias se atopan sobre a súa
Informe_Memoria_Inventario_Pat_Cult_191208.pdf
construción e tamén da súa desaparición. Nunhas
Plano da ría de Muros e Noia de Pedro Teixeira de
notas de datas históricas de Muros do ano 1563
1634 , vese a capela no alto de Monte Louro
consta a existencia de tres ermidas, das que hoxe
http://www.culturagalega.org/imaxes/docs/
en día xa non existe ningunha. Eran: a primeira no
teixeira.pdf (pax. 27)
illote de Santa Catalina en Tal; a segunda no illote
Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si
de Santo Antón en Laxeiras; e por último a ermida
Está cuberto de maleza: Non
da Madalena en Monte Louro. A estas tres ermidas
Está afectado por algunha obra: Non
deixa en testamento, no mes de febreiro dese ano o
Estado de conservación: Moi malo
comerciante e veciño de Muros , Juan Gil (Ó Vello),
Foi posible atopar os restos grazas a que o camiño
un real de prata. No documento do 19 de decembro
aos cumes de monte Louro están rozados, pero da-
do 2008 “Elaboración inventario do patrimonio marí-
do que é imposible buscar ao redor máis restos non
timo pesqueiro no ámbito das confrarías de pecado-
é doado determinar a natureza do achado. Os per-
res de Muros, Lira, O Pindo, Fisterra e Laxe” no-
piaños apuntan a unha factura igual aos das cape-
mea, na pax. 25, os restos da de Santo Antón da
las do XVII.
33
Cruceiro da Capela de Santa Cruz Tipo de ben: Cruceiro, - Concello: Muros
orientación, semellante ao veciño da Laxe das Ro-
Parroquia: Muros
das a 1´5 km. en liña recta. Os chanzos do cruceiro
Lugar: Campo de Cortes Outra denominación do ben: Cruceiro de Santa Cruz Cronoloxía: Descoñecida, Descrición: a plataforma do cruceiro é unha rocha de granito que ten labrado trece chanzos. Varal biselado e capitel en forma de prisma. A cruz leva por unha cara á Virxe e por outra un Cristo cos pés nas imaxes de San Xoán e a Virxe. No PXOM
tapan unha pequena plataforma que sobresae polo lateral esquerdo segundo subimos as escadas, que puido quedar dos restos da outra obra. Ten moi boa vista cara ao sur e divísase unha grande extensión de océano. Propiedade: Pública Uso actual: Outros Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM) http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/ siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/ documents/22396CA016.pdf pax. 24 do pdf http://www.muros.es/ga/capillas.htm Afeccións Ten camiño de acceso?: Si do concello de Muros catalógase coma o Cruceiro
Está cuberto de maleza: Non
da Capela de Santa Cruz, pois antes había unha
Está afectado por algunha obra: Non
capela con ese nome. Está preto da Capela de San
Estado de conservación: Bo
Marcos. Unha observación más minuciosa da ro-
Atópase en perigo nestes momentos?:
cha en que está tallado fainos ver unhas coviñas
Onde está localizado
na rocha, comunicadas por unha canle gravada na
Latitude: 42.7641147001
rocha. Todo o entorno parece suxirir que antes do
Lonxitude: -9.059638381
cruceiro podía haber algún petróglifo, dada a súa
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
34
Campo de hórreos de Bornalle Tipo de ben: Hórreo, Concello: Muros
Código no Catálogo da Xunta:
Parroquia: Abelleira (Santo Estevo)
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da
Lugar: Bornalle
Xunta e dos PXOM)
Cronoloxía: Descoñecida,
Referencias bibliográficas:
Descrición: En Bornalle hai un bo exemplo dun
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
campo de hórreos. Hai construídos 22 elementos e
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
varían un pouco na tipoloxía. O modelo que sobre-
documents/22396CA020.pdf—(paxina 2 de 16)
sae e o hórreo feito de pedra e elevado sobre seis
Brigantium. Boletín Arqueolóxico e Histórico da Co-
esteos individuais con tornarratos e servindo de
ruña. Vol I, 1980, : UN EXEMPLO DE AGRUPA-
apoio aos linteis que soportan a cámara. Perpiaños
CION DE HORREOS: BORNALLE-ABELLEIRA,
con abertura en horizontal, cuberta a dúas augas e
CORUÑA-, por Begoña Bas López, p.195
tella do país. Semellante acabado no penal que no
Afeccións
resto da cámara. No cume das sobrepenas do pin-
Ten camiño de acceso?: Si
che do tellado, algúns teñen adornos, pero a maio-
Está cuberto de maleza: Non
ría vai sen el. Esta maneira de construír pódese
Está afectado por algunha obra: Non
chamar “tipo Noia” e esténdese de Noia a Corcu-
Estado de conservación: Bo
bión.
Onde está localizado:
Propiedade: Privada
Latitude: 42.8017968527
Uso actual: Outros
Lonxitude: -9.01433050632
35
Hórreo na Rateira Tipo de ben: Hórreo,
Propiedade: Privada
Concello: Muros
Uso actual: Agrícola
Parroquia: Abelleira (Santo Estevo)
Código no Catálogo da Xunta:
Lugar: A Rateira
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-
Outra denominación do ben:
ta e dos PXOM)
Cronoloxía: Descoñecida,
Elementos mobles:
Descrición:
Tradición oral:
Hórreo feito de pedra e elevado sobre seis pés, que
Referencias bibliográficas:
foron desbastados de forma troncocónica. Os pés
Afeccións
non son iguais nas súas dimensións e dan ao hórreo
Ten camiño de acceso?: Si
o aspecto de ser un dos máis antigos da aldea. Es-
Está cuberto de maleza: Non
tes serven de apoio aos linteis que sosteñen a cá-
Está afectado por algunha obra: Non
mara, feita a base de perpiaños que deixan unha
Estado de conservación: Bo
pequena abertura en horizontal, para a súa airea-
Atópase en perigo nestes momentos?:
ción, e van engarzados coas peza dos penais. Cu-
Onde está localizado
berta a dúas augas con tella do país. No cume das
Latitude: 42.8105516859
sobrepenas do remate dos penais leva unha cruz de
Lonxitude: -9.01641726494
pedra e un pináculo piramidal con base cilíndrica.
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
36
Fonte da Pontella do Maio Tipo de ben: Fonte, Concello: Muros
Propiedade: Pública
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)
Uso actual: Equipamento
Lugar: Maio, O
Código no Catálogo da Xunta:
Outra denominación do ben: Fonte do Maio Cronoloxía: Século XX, Descrición: Fonte de pedra situada en Esteiro, no barrio do Maio, e que consta dun tronco central e unha gran pía octogonal feita de bloques de granito. Cada lado da pía está feito dun só bloque que ten adorno de aresta, cerca da base, e borde redondeado e saínte na parte superior para facer de pousadoiro. O tronco central de catro lados con adorno de moldura ao nivel dos canos e rematado en pequena cornixa coroada con forma piramidal estriada serve de base a unha figura de copa. Cada lado do tronco cuadrangular ten un cano que verte polo medio de dúas barras de ferro que serven de apoio aos recipientes de recoller auga. Segundo a placa que consta nun muro da contorna, foi feita polo canteiro alcumado “O Neto de Reboredo “ en 1911 e sendo o alcalde Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM) Elementos mobles: Tradición oral: Referencias bibliográficas: http://www.quepasanacosta.com/?p=10659 http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/ documentos/urbanismo/MUROS/ documents/22396CA018.pdf—(pax.7 de 18) Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza: Non Está afectado por algunha obra: Non Estado de conservación: Moi bo Atópase en perigo nestes momentos?: daquel ano D. José Romaní. Á fonte foi anovada no
Onde está localizado
2001, e fíxoselle unha homenaxe no 2011, no seu
Latitude: 42.7973924021
centenario, o cal foi celebrado polos veciños con
Lonxitude: -8.97480010986
diversos actos.
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
37
Fonte de Uía Tipo de ben: Fonte,
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da
Concello: Muros
Xunta e dos PXOM)
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)
Elementos mobles:
Lugar: O Uía
Tradición oral:
Outra denominación do ben:
Referencias bibliográficas:
Cronoloxía: Descoñecida,
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
Descrición:
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
A fonte presenta no seu corpo central bloques de
documents/22396CA018.pdf
sillería de granito que lle dan aspecto de solidez,
(pax. 12 de 18)
remata por enriba a modo de frontón con adornos en forma de semicírculos e unha cruz gravada no
Afeccións
medio. Deste corpo saen dous canos con abundan-
Ten camiño de acceso?: Si
te auga, que cae nunha pía de pedra. Ten un pe-
Está cuberto de maleza: Non
queno espazo que a encadra, feito de muros de
Está afectado por algunha obra: Non
mampostería e chan de lousas, con un pousadeiro
Estado de conservación: Moi bo
para para os recipientes de carretar a auga.
Atópase en perigo nestes momentos?: Onde está localizada:
Propiedade: Pública
Latitude: 42.7893108567
Uso actual: Equipamento
Lonxitude: -8.9629688859
Código no Catálogo da Xunta:
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
38
Fonte de Solleiros Tipo de ben: Fonte, - Concello: Muros
Está cuberto de maleza: Non
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)
Está afectado por algunha obra: Non
Lugar: Solleiros
Estado de conservación: Malo
Outra denominación do ben:
Atópase en perigo nestes momentos?:
Cronoloxía: Século XX, Descrición: A fonte está feita a base de perpiaños cuadrangulares de granito. O de enriba, máis estreito, fai as veces de remate e ten un pequeno saínte nas arestas superiores. Na parte do medio sae un cano, feito de pedra, que verte a auga sobre unha canle que abastecía a un lavadoiro. Na esquina dereita hai un pousadoiro para os recipientes de recoller a auga, como as sellas, que eran erguidas para colocalas na cabeza para o seu transporte. Propiedade: Pública Uso actual: Sen uso Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM) Referencias bibliográficas: http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/ siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/ documents/22396CA018.PDF (pax 10 do pdf) Web coa ruta da Pedra do Cadro, que inclúe esta fonte http://www.queverengalicia.com/2013/08/ senderismo-subida-pedra-do-cadro-en.html Afeccións
Onde está localizado: Latitude: 42.7947039194
Ten camiño de acceso?: Si
Lonxitude: -8.98972928524
39
Fonte da Virxe do Camiño Tipo de ben: Fonte, Concello: Muros Parroquia: Muros (San Pedro) Lugar: A Virxe do Camiño Outra denominación do ben: Cronoloxía: Descoñecida, Descrición: A fonte atópase na praciña que está xunto á igrexa da Virxe do Camiño. Levántase sobre un piar circular, rebaixado no corpo central con adornos de pequenas pilastras, e rematado en plataforma redonda. Encima desta plataforma vai unha edícula de cadeirado de granito de tres caras con adornos xeométricos en esquinas e na parte superior. Aamosa unha cara de león no centro de cada frontal. Na boca do animal hai billas para dispensar a auga . Debaixo
delas o sobrante vai a un pequeno sumidoiro practicado na base circular.
Propiedade: Pública Uso actual: Equipamento Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Dato descoñecido Referencias bibliográficas:
Afeccións Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza: Non Está afectado por algunha obra: Non Estado de conservación: Moi bo Atópase en perigo nestes momentos?: Onde está localizado Latitude: 42.7829684861 Lonxitude: -9.06561166048 Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
40
Muíño de vento de Santa Catalina Tipo de ben: Muíño, - Concello: Muros
Coruña
Parroquia: Tal (Santiago)
Francisco X.Fernández Naval. Maribel Longueira
Lugar: Tal
ISBN 84-95950-42-1, A Coruña2003
Outra denominación do ben: Muíño do Casuco
Nomeado na ficha do castro da Illa de Santa Cata-
Cronoloxía: Descoñecida,
lina
Descrición:
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
Muiño de vento preto do mar. Está dentro do asen-
siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
tamento castrexo de Santa Catalina. É un dos pou-
documents/22396CA002.pdf- (pax. 3)
cos deste tipo que conserva súa estrutura pétrea
Afeccións:
en toda a ría de Muros e Noia. A singularidade que
Ten camiño de acceso?: Non
o caracteriza consiste en que está pagado a coste
Está cuberto de maleza: Non
ao borde dun pequeno acantilado, fronte a illa de
Está afectado por algunha obra: Non
Santa Catalina.
Estado de conservación: Malo
Propiedade: Descoñecida
Atópase en perigo nestes momentos?:
Uso actual: Sen uso
Só e posible ver a estrutura pétrea, que non está
Código no Catálogo da Xunta:
en moi mal estado.
Categoría do Ben: Inventariado (Inventario de Bens Patrimoniais da Xunta
Onde está localizado:
Referencias bibliográficas:
Latitude: 42.7843740209
Muros. Ronsel de Pedra, Espiral de Mar. Dep. A
Lonxitude: -9.01387453079
41
Cruceiro na Ribeira do Maio Tipo de ben: Cruceiro, Concello: Muros Parroquia: Esteiro (Santa Mariña) Lugar: Ribeira do Maio Outra denominación do ben: Cronoloxía: Século XX, Descrición: O cruceiro atópase nun xardín frente a vivenda e capela de Portals en Esteiro. Composto por unha plataforma cuadrangular de tres chanzos e pedes-
tal achafranado, do que arranca un varal cuadrangular. Máis arriba, este ten arestas rebaixadas que o tornan octogonal como adoita ser o acostumado neste tipo de construcións. A parte superior remata en capitel liso no que se levanta unha cruz cun pequeno pedestal e brazos con remates florenzados. Propiedade: Pública Uso actual: Outros Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Non está inventariado
Elementos mobles: Tradición oral: Referencias bibliográficas:
Onde está localizado
Afeccións Ten camiño de acceso?: Si
Latitude: 42.7919897323
Está cuberto de maleza: Non
Lonxitude: -8.97690832615
Está afectado por algunha obra: Non
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
Estado de conservación: Moi bo
42
Fonte da Mexadoira Tipo de ben: Fonte, Concello: Muros
Propiedade: Pública
Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)
Uso actual: Equipamento
Lugar: Trión
Código no Catálogo da Xunta:
Outra denominación do ben:
Categoría do Ben: Dato descoñecido
Cronoloxía: Descoñecida,
Elementos mobles: Tradición oral:
Descrición:
Referencias bibliográficas: Afeccións:
O conxunto da fonte está nun espazo afundido á
Ten camiño de acceso?: Si
beira da estrada que vai de Trión a antiga Igrexa
Está cuberto de maleza: Non
de Santa Mariña. O chan está recuberto de pedra e
Está afectado por algunha obra: Non
accédese por unhas pequenas escadas. Foi remo-
Estado de conservación: Bo
delada fai uns anos e agora hai un pequeno banco Onde está localizado:
ao seu carón. O cano está colodado nun perpiaño de granito e verte a auga nun sumidoiro enreixado. A auga da fonte, segundo os veciños, ten a particularidade de ser beneficiosa para a saúde.
Latitude: 42.7911567538 Lonxitude: -8.98866713047 Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
43
COLABORA:
CONCELLO DE MUROS
44