The Muros Times - nº 10 - febreiro - 2014

Page 1

The Muros Times Nº 10 FEBREIRO—2014

REVISTA DIXITAL DE ARTE E CULTURA UNHA FIESTRA EN LIBERDADE FEITA POR MURADANS E ADICADA A TODOLOS MURADANS

1


The Muros Times Cadro de Redacción: Director: Jorge Lago de Pexejo Director xefe de edición e maquetación: Manuel Lago Álvarez Director de edición en área de Lingua: Henrique Monteagudo Director de edición en área de Historia e Mar: Manuel M. Caamaño Area de Mediciña: María Castiñeira Area de Poesía: Manuel María Pena Silva Area de Teatro e Belas Artes: Antón Lago Area de Educación: Marisé Luces Área de Sociedade: Quín Caamaño Area de Música: Alianza Uhía Área de Costumes: Manuela Tajes Área de Fotografía: Nieves Formoso Vidal e José M. Formoso Área de Etnografía: Manolo de Lajo

Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez Difusión da Cultura—Exemplar gratuíto, prohibida a súa venda. Depósito legal : C2437-2013

2


The Muros Times Nº 10

- FEBREIRO—2014 Indice:

Carta da Redacción

Páx.

4

Un lugar no mundo (p/ Antonio Rey)

páx.

5

Cruceros de Muros (II)

páx.

6-7

A Nosa Xente (José Tajes Caamaño)

páx.

8

A Nosa Xente (Benito Antonio Malvarez León)

páx.

9

Niños con las enfermedades de Papá (p/ Dra. Castiñeira)

páx .

10-11

A Feira de Muros

páx.

12-13

Entrevista a Bill e Valerie (p/Jorge Lago de Pexejo)

páx.

14-15

Media ducia de setas (p/Amado Barrera)

páx.

16-17

Lembranzas dun vello mariñeiro (I) (Pedro Caamaño Lago)

páx.

18-19

Casimiro Torres Pombo, sacerdote p/ Andrés Trinquete González páx.

20-21

Nós mariñeiros (p/ Juan José Martínez Fernández)

páx.

22-23

Novas de onte (p/ Manuel Lago Alvarez)

páx.

24

A parroquial de Santiago de Tal (p/ Xokas Figueiras)

páx.

25

A autovía rápida (p/ Marcelino García Lariño)

páx.

26

A lenda da Creba (p/ Manolo de Lajo)

páx.

27

Arando no mar (por Antón Lameiro)

páx.

28-29

Las novedades de la Lonce (p/ Marisé Luces Tajes)

páx.

30-31

Os nosos fotógrafos (José Manuel Formoso Luces -Porrúa-)

páx.

32-33

Un viaxe de 100 anos entre Muros e Peniche (p/ Manuel M. C)

páx.

34-35

A fundación da Capela de San Xosé (p/ Manuel Lago Alvarez)

páx.

36

A voz dos nosos poetas (Manuel M. Pena, Manoel da Roura)

páx.

37

As cores da Esteirana (p/ Francisco Abeijón Núñez)

páx.

38- 39

“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.

3


Carta da Redacción: Aínda chovendo, aquí estamos un mes mais coa revista de todos. Que chova ten as súas cousas boas e malas, e entre as boas… que deixa un pouco mais de tempo para a adicar a lectura. E entre lectura e lectura TMT vai cumprindo os seus obxetivos, e os bos desexos que nos plantexamos, pouco a pouco vanse facendo realidade: TMT sigue nos colexios e nas bibliotecas. TMT estase convirtindo nunha das revistas dixitais do seu xénero mais leidas de Galicia, o que honra a Muros e as súas xentes, e tamén TMT, a partires deste número de febreiro, como nos pedían moitos lectores, vai ser editada en papel. Pasiño a pasiño imos facendo camiño. En marzo cumpriremos un ano e para esa data quixeramos publicar as opinións dos nosos xiareiros sobre a revista. E dará igual que as opinións sexan boas ou malas; o que queremos e seguir mellorando, e para eso tamén necesitamos críticas construtivas que nos axuden no noso facer. Coa axuda de todos, todo o poderemos. Da revista en papel vanse facer poucos exemplares, o que encarece o precio unitario, pero en vindeiros números, o aumentar a tirada a baixa será sensible. Vaia por diante o noso agradecemento as seguintes persoas e establecementos pola súa colaboración na edición deste número de febreiro de 2014: Antonio José Francisco Rey Bar Nova Escocia - Café Bar El Muelle Café Bar O Hórreo (Abelleira) — Café Bar O Caxuco (Tal) Cervexeria Alameda (Esteiro) Clínica Médica Doctora Castiñeira Forno Uhía -

Jesús Formoso Lariño (Mandelo)

José Antonio Fernández Fdez (Tono de Lucia) José Luís Santiago Caamaño (Chicho) José Manuel Formoso Luces (Porrúa) Manuel Castiñeira Lago María del Carmen Louro Fiuza Peluquería Arcos e Deportes Arturo (Esteiro) Ramón Fernández Santiago Restaurante A Esmorga (Muros)

4


Un lugar no mundo p/ Antonio Rey O lugar de San Xián está nun apracible val verde. Ten todo o que ten que ter: Unhas poucas casas ocupadas por familias que hai séculos que o habitan. Algunha aínda ten as cortes debaixo da vivenda. Unha igrexa para batear aos nenos e un camposanto como derradeira morada para os veciños O domingo chega o cura a dar misa (vive na Igrexa de Santo Estevo de Abelleira) e congrégase a xente doutros lugares á redonda. As mulleres, case todas vestidas con roupa de cor negra, séntanse diante e os homes fican de pé ao final ddo templo. Hortas sementadas con patacas, coles e millo. Non faltan as flores no verán. Moitas mulleres traballan na terra. Pódese ver con carretas e, hoxe en día, conducindo algún tractor, con panos na cabeza para se protexer das raiolas do sol. Hórreos onde se garda o millo. Un río pequeno, fogar das troitas, con alxabas nas súas beiras, que se pode cruzar por unha ponte para ir ao veciño lugar de Pando. Un cruceiro onde se bifurca o camiño. A dereita para ir a Amira e Riomao. A esquerda para Figueroa, Torea, Cornes, Vistavós, e aínda mais arriba, As Paxareiras, onde se pode ver dende as alturas a bela Ría de Muros… Antonio, ¿e porqué escribes sobre San Xián, se ti naciches en Bos Aires? Non o sei exactamente, quizais o misterio estea no meu sangue, ou na certeza de que a miña familia vive nese anaco de Galicia alomenos dende os bisavós dos meus tataravós… Non podo esquece-lo lugar de onde proveño. San Xían é o escenario do mito das miñas orixes. Todo o meu amor a esa terriña afastada…

5


Cruceros de Muros (II) Textos: Don Ramón de Artaza Malvarez Fotografía: José Manuel Formoso Luces

EL DEL CEMENTERIO.

Su columna es

octogonal. En la parte que forma el capitel tiene cuatro calderos en los cuatro frentes, signo o emblema del apellido Calderón. La cruz está escavada hasta la mitad de su espesor en todas sus caras; bellamente labrada, termina en sus extremos por delicados rosetones o florones. En uno de sus frentes presenta la imagen del Redentor, en el hueco en alto relieve, y en el otro una Virgen sobre una mensulita con las manos cruzadas y en cada brazo de la Cruz una cabeza de ángel con dos alas. El fuste es de igual espesor que la cruz. En el hueco de la parte superior del brazo de la cruz hay un jarrón con flores. Este crucero debió haber formado parte, dada su antigüedad, del atrio-cementerio de la iglesia parroquial de San Pedro y puede que se alzase sobre una sepultura, pero pudo ser también la Cruz que suele ponerse en los centros de los cementerios y siendo el atrio de la citada iglesia cementerio, acaso como tal atrio y frente a ella fuese colocado. El <caldero> que repetido en los cuatro lados del capitel aparece, sería de la familia Calderón a la que pertenece este signo y se alzaría en el centro de sus sepulturas, pues carece de fundamento el suponer que fueran esculpidos estos emblemas nobiliarios por mero capricho sin responder a un fin determinado y más en aquella época en que los signos heráldicos o representativos tenían tanta importancia como uso.

EL DE LA PLAZA DEL CRISTO, llamada también de San Rosa. Ocupa el centro de la plazuela de su nombre. Es de gran altura y se

6


asienta sobre un bloque labrado y éste sobre tres filas de escaleras formando cuadrados. El fuste es de una pieza, es octogonal. El capitel donde se asienta la Cruz, que es cilíndrica con nudos o espi-

nas, tiene cuatro cabezas de ángeles en sus lados y en los ángulos, frentes y demás contornos, hermosos adornos y follajes. Por un lado está la imagen del Redentor y por la otra la Virgen de los Dolores, sobre una mensulita, que descansa sobre la cabeza de un ángel, ambas imágenes tendrán cerca de un metro de alto. Antes de la colocación del Crucifijo llamose esta plazoleta, de la leña, y desde su colocación ostenta la actual denominación. Alzose el 15 de diciembre de 1789. Lo mandó hacer Antonio de la Cruz y su mujer Melchora Sánchez, teniendo en su compañía a su yerno José Duque. Un canto Popular nos recuerda su situación al decir:

O santo Cristo d´a plaza vai na nosa compañía. A Virxe d´a Soledá queda n´a porta da Vila.

7


A NOSA XENTE José Tajes Caamaño

das. Pregúntolle si aprendeu algo de chinés e dinos que él do <caucheunhachicaochan>, nada de nada, que él faláballe en galego o os chineses acabaron entendéndoo. De outros idiomas dinos que se manexa ben falando inglés e algo de grego. E fala e fala e non da parado… e conta de cando en augas de Nixeria, xunto con

Por este nome poucos o coñecen, pero si dicimos Pepe do Caniño, todo o mundo se dará conta de quen é. Nado en Baño, aló polo ano 1954, casado con Pepita Lema Fernández e pai de dous fillos, este muradán, falador empedernido, atesoura moreas de vivencias. Ponse a falar e hai que dicirlle: para Pepe, que o folio non me da para mais ¡¡¡

Foi a escola de Don Benito, ata os 11 anos, e logo á Academia de Muros ata os 14. E como non paraba tanto de falar como de cantar (porque ten unha voz forte e bonita), foi recrutado por Don Manolo da Cadola para a Coral Polifónica Muradana, onde era o mais novo dos seus compoñentes. Logo de saír da academia, púxose a traballar como albanel, ata que foi facer o servizo militar. Foron 18 meses de navegación no Galatea e na Fragata Cataluña que lle ensinaron moitas cousas. No 1975 embarcarse nun mercante inglés que se chamaba Manchester Mercurio, e logo viñeron outros nos que percorreu tódolos mares do mundo, traballando de mariñeiro de cuberta e de contramestre. Dinos que o porto mais lonxe o que chegou foi o de Nagoya, no Xapón, e que de temporales… mellor non falar porque os viviu todos, pero, por sorte, sen grandes incidencias. En un barco e outro tivo a ocasión de compartir traballo con moitos outros muradáns, e tamén con moreas de chineses, dos que conta que non sabían outra cousa que comer arroz, e que farto de velos sempre co arroz, enseñoulles a comer sardiñas asa-

Kiko León e Lelacho, pescaron un tiburón, que subiron abordo para comelo, pero que o final non se atreveron, aínda que si se lles pasou pola cachola metelo na piscina do barco para asustar a un estudante de náutica, santanderino él, que tiña por costume bañarse na piscina polas mañás. O final no fixeron. O que si fixeron foi traer a dentadura do escualo para Muros. Felizmente xubilado, dedica o seu tempo á pesca deportiva, a botar patacas, cebolas, etc, e cantar. Di que a súa canción preferida e aquela que di <dicen que soy hombre malo, malo y mal -averiaguado>, pero non e verdad, que todo sabemos que Pepe e un anaco de pan; un home bo, sempre disposto a botar unha man a que o necesite.

8


A NOSA XENTE con muebles e imprenta. Allí empezó a editar un

Benito Antonio

nuevo diario que tituló “Heraldo del Norte”. Falleció en Buenos Aires el 13 de noviembre de 1966,

Malvarez León

a los 83 años.

El periodista Benito Antonio Malvarez León,

Con el correr de los años se localizaron tres yaci-

nació en Muros en el año 1883. Más tarde se

mientos pétreos que fueron designados con los

radicó en Santiago de Compostela donde fundó los periódicos “Página Literaria” y “La Tarde”. Emigrado a la Argentina, en Buenos Aires fundó un nuevo periódico. Era un activo periodista y un cuidadoso investigador de noticias. Su esposa, Balvanera Iglesias, colaboraba con él. En el año 1911 obtuvo de manos indígenas del N.O. de Las Breñas pequeñas muestras de piedritas, quienes manifestaron que eran de ese lugar. Radicado en el Chaco, halló en 1917 el yacimiento pétreo de Las Piedritas, lo que lo moti-

nombres “El Picazo”, “El Palo Blanco” y “Las Pie-

vó a divulgarlo y reclamar interés del Gobierno.

dritas”. Ya en 1958, el gobierno de Anselmo Zoilo

Hubieron de pasar cuatro décadas para que

Duca decidió aprovechar estos yacimientos para

este último decidiera utilizar ese recurso natu-

la construcción de los cami-

ral.

nos asfaltados en la provin-

En 1917, siendo director del periódico “El He-

cia, explotando el yacimien-

raldo del Chaco” de Resistencia, guiado por el

to “Las Piedritas”.Por tan

baqueano Visitación Zamudio (alias Cáscaras),

importante descubrimiento y

Malvárez descubrió el campo de Las Piedritas.

el interés puesto de mani-

Don Benito Malvárez satisfizo su curiosidad, y

fiesto por esta nueva rique-

por medio de artículos en el periódico que diri-

za chaqueña, el Gobierno y

gía, instó a las autoridades para que se intere-

los habitantes de aquel lu-

sasen por esa nueva riqueza del Chaco.

gar quisieron homenajearlo

Era un enconado enemigo del Gobernador del

imponiendo

Territorio, Enrique I. Cáceres, a quien acusaba

“Benito Antonio Malvárez

de ser cómplice de las gavillas de cuatreros

León” a la Escuela Primaria Nº690 de Las Piedri-

que asolaban el Territorio. Esto le valió varios

tas, jurisdicción Las Breñas.

arrestos y malos tratos. A raíz de los acosos

Fuente: -Hombres y Mujeres que Hicieron Chacode Lidia Polich de Calvo.

policiales se trasladó a la ciudad de Corrientes

9

su

nombre


p/ Dra. Castiñeira Los médicos acostumbran a decir que no importan los años que refleja el DNI, sino la edad de las arterias, el corazón o las articulaciones. Para algunos niños el interior empieza a envejecer antes de alcanzar la adolescencia. La hipertensión , la diabetes tipo II típica de las personas mayores, los cálculos renales y biliares o los problemas con las transaminasas y el colesterol han dejado de ser rarezas en las consultas de Pediatria.

Los kilos de más en España ya se han traducido en una aparición precoz de la diabetes tipo 2, también conocida como diabetes del adulto. El propio ministro de sanidad, ha advertido de que la enfermedad se estaba disparando en todas las edades. Y mostraba con preocupación un dato: la diabetes tipo 2 se está detectando a edades tan tempranas como los 12 años. Los estudios que maneja el Ministerio de Sanidad indican que el 10% de la población infantojuvenil tiene niveles de azúcar en sangre preocupantes.

Detrás de muchos de estos trastornos está el exceso de peso que acumulan los niños españoles. Nuestros pequeños aún no tienen los problemas de los niños estadounidenses, pero preocupa cómo aumenta la obesidad infantil. Hace 20 años sólo el 3% de los niños españoles tenía sobrepeso, hoy esta cifra se ha multiplicado

DIABETES DEL ADULTO. por tres en el caso de las niñas y por siete en el de los niños. La ganancia de peso empieza en los primeros años de vida. A partir de los 3 – 4 años se empiezan a diferenciar del peso de otros niños europeos del entorno y empieza a parecerse más a los americanos de EE.UU. y México. Cuando llegan a los 12 años las diferencias respecto a los europeos son aún más importantes. Si no se ataja, estos niños duplican su riesgo de convertirse en obesos en la edad adulta.

La obesidad es uno de los responsables más poderosos de la aparición de la diabetes tipo 2. Había sido una enfermedad de adultos hasta que empezaron a ganar peso los niños. Ahora no es un problema excepcional en España, pero tampoco llegamos a las cifras de los estadounidenses. Lo que preocupa a los pediatras es el ascenso dramático de la obesidad y su efecto en la salud al alcanzar la edad adulta. El 90% de las patologías del adulto están relacionadas con el

10


sobrepeso, desde problemas tan graves como el cáncer a otras más banales como el estreñimiento. ARTERIAS ENVEJECIDAS La salud del corazón se fija en la infancia. Las arterias de los menores más obesos acumulan placas de grasa que les hace más propensos a

cientes más jóvenes. En EE.UU., incluso algunos hospitales han abierto unidades específicas para el tratamiento de este trastorno. En los años 70 – 80 diagnosticar a un chico con una piedra en el riñón era excepcional, ahora la presencia de chicos en las consultas no es inusual. La misma impresión se tiene en los hospitales españoles, se ha pasado de ver dos casos al año a ver una docena. En China muchos niños que bebieron leche contaminada con melamina, una sustancia química contaminante, desarrollaron cálculos renales, Aquellos casos fueron el resultado de una adulteración con un producto químico. Pero en los países occidentales, la presencia de cálculos renales está más relacionada con un aditivo legal, la omnipresente SAL.

sufrir un ataque al corazón o un infarto cerebral a edades tan jóvenes como los 30 y los 40 años. Los análisis de muchos de estos pequeños recuerdan a los de cualquier mayor, con transaminasas disparadas, niveles altos de colesterol “malo” (LDL) y bajos del “bueno” o (HDL). Detrás de estas cifras hay demasiada comida precocinada y chucherías, pobres en nutrientes y ricas en sal y grasas saturadas. La tensión arterial también se ha convertido en una prueba necesaria y útil en las consultas de Pediatría. La hipertensión infantil ha aumentado en las dos últimas décadas, vinculada a la epidemia de obesidad y al sedentarismo de nuestros escolares. Se estima que un 5% de los niños y adolescentes tienen un riesgo elevado de tener la tensión a niveles poco saludables. Este dato suele subir más al entrar en la adolescencia. En la hipertensión no sólo cuenta el exceso de peso sino la presencia de sal, un aditivo natural que incorpora en exceso la comida preparada. Aumenta la tensión de las arterias y la presencia de cálculos renales. Para gran sorpresa de muchos padres, las “piedras “ en el riñón se diagnostican a edades tan tempranas como los 5 o los 6 años. Aunque no existen estudios formales sobre el número de casos, la impresión de los urólogos y nefrólogos es que están aumentando en los pa-

El exceso de sodio debe excretarse a través de los riñones, pero la sal se une al calcio en su salida, creando una gran concentración de calcio en orina y en los riñones. El exceso de sales llega con la comida, las chucherías saladas, las comidas precocinadas y por el consumo de productos enriquecidos con calcio. Y también por el consumo

de bebidas isotónicas pensadas para deportistas que se han convertido en un refresco para muchos chavales. Los pequeños también tienden a beber poco agua. No porque no les guste sino porque no tienen tiempo en el colegio, sus visitas al baño están reguladas para no afectar a las clases pero lo cierto es que a veces sólo beben durante las comidas. Beber agua es la mejor forma de prevención, una medida que deben tener en cuenta los chicos con antecedentes familiares de cálculos renales.

11


A NOSA XENTE NAMUROS DIASPORA A FEIRA DE O 21 de decembro de 1780 o Rei Carlos III, concedeu a Muros unha feira de gando. O documento, escrito en dous pregos de papel e selados,conservase no Arquivo Municipal de Muros. "Por cuanto la Justicia Regimiento y Vecinos de la

dos salidas en todo el año, así por lo peñascoso,

Villa y Puerto de Muros, en el Reyno de Galicia,

montuoso y aspero del Camino, especialmente en

me representa la vrgente necesidad de que se

tiempo de imbierno, como por la infeliz situación del terreno en que se celebra, en medio de vn Monte despoblado, y á la inclemencia del tiempo, hallándose á media legua el Lugar más inmediato: Que aunque la Villa de Noya tiene vna feria mensual y vn Mercado cada semana, dista de la referida Villa de Muros, quatro leguas intransitables por tierra, y tres por Mar, no siendo no siendo de menos consideración dicho Pueblo, antes de mucha mas, como era constante: Y en atención a todo me Suplicó fuese Yo servido conceder licencia, y real facultad para establecer vna Feria mensual, y que se celebre el primer Domingo de cada més, en cuyo día no la hay en todo aquel Partido, y sus inmediaciones, por lo que no se seguía el menor perjuicio de tercero, antes si, y mayor aumento de mis Reales derechos, cuyo citado recurso fui servido remitir á mi Consejo de Hacienda, para consultar; Y en su vista de lo informado por los Directores generales de Rentas,

hallaba de celebrar vna Feria mensual á imitación

y de lo que dijo el Fiscal , me hizo presente el

de las demás Ciudades y Villas del Reyno, y aun

Consejo, lo que se le ofreció, y pareció en Con-

de otros lugares de muy poca consideración. Por-

sulta de veinte y seis de Agosto de este año, y

que siendo dicha Villa de un crecido número de

por resolución á ella, vine a conceder á la Villa, y

Vecinos, dedicados al Comercio, que lleban, y

Puerto de Muros en el Reyno de Galicia, licencia,

traen por Mar de otras partes varios generos, no

y facultad para celebrar en dicho Pueblo Feria, el

pueden beneficiarlos, ni darles la salida corres-

primer Domingo de cada mes, bien que no franca

pondiente por falta de Feria, pues la más inmedia-

de derechos, antes si pagando los que correspon-

ta que se efectua en el vltimo Domingo del mes,

dan priviniendo á este fin, como prevengo al In-

es lo onminada del Monte ó Carballiñas, distante

tendente de Galicia, coadyube con sus providen-

mas de tres leguas, a la que apenas se verifican

cias al cumplimiento de las órdenes que á este

12


efecto se diesen al Administrador puesto por mí

derechos, siendo los tales generos de los permiti-

Real Hacienda, para el recaudo de los demas ra-

dos de los permitidos, y de licito Comercio, que

mos que administra en dicha Villa, llevando asien-

no estén prohividos ó se prohivieren en fuerza de

tos separados de su rendimiento con una puntual

Reales ordenes, o Pragmaticas, que así es mi

intervención de la Feria para que siempre conste, y perciviendo las cantidades que en ella por los citados Reales derechos se adeudasen. Por tanto publicada en el expresado mi Consejo de Hacienda para su más puntual y debida observancia, he tenido por bien expedir la presente mi Real Cedula, por la qual es mi voluntad que la expresada Villa y Puerto de Muros celebre Feria perpetuamente en el primer Domingo de cada mes, vajo las Condiciones prevenidas, según vá referido lo tengo resuelto: Y en su consecuencia, mando al

voluntad se ejecute, en virtud de esta mi Real Ce-

Intendente que eso fuere de egercito y Reyno de

dula, ó su traslado signado de escrivano publico de forma que haga feé, aviendo primero tomado la razón de ella en las Contadurías generales de valores, y Distribucion de mi Real Hacienda y en las Principales de la Administracion de Rentas Generales, y Provinciales de cuenta de ella en el termino de dos meses de su fecha, y en la principal del egercito, y Reyno de Galicia; previniendo antes la general de Valores lo correspondiente al derecho de la Media Annata, y seguridad de los Qundenios.

Galicia, á los Administradores de mis Rentas generales, y Provinciales y demás Ministros, y personas, á quienes toque, o tocar pueda el cumplimiento de lo que esta en mi Real Cedula contenido, lo vean, guarden, y cumplan, hagan guardar cumplir y ejecutar en todo y por todo, sin alteración, ni variación alguna, y que no impidan, ni embaracen á los Ganaderos, Mercaderes, Tragineros de granos, y otros frutos, el paso Venta, y cambio de sus ganados mayores y menores, Ca-

Dada en Madrid a Veite, y vno de Diciembre, de

ballerias bastimentos, y otros generos y frutos,

mil setecientos y ochenta.

vendiéndolos y comprándolos los Vecinos de la referida Villa y cualesquiera otras personas de

YO EL REY - rubricado- Por mandato del Rei

estos mis Reynos, y Señorios, aunque sean ex-

nuestro señor Pedro Fernández de Indart - rubri-

trangeras concurrentes á la Feria pagando los

cado".

13


ENTREVISTA Entrevista a Bill e Valerie p/Jorge Lago de Pexejo Penso que se Muros non namorase, Muros non existiría. Os que o habitan demostran os seus sentimentos a diario en todos os medios dispoñibles e os que estamos fóra manifestámolo a través da morriña e o de retornar sempre que nos é posible. E despois están os outros, eses que se prendan do pobo aínda que non sexan muradans. Tal é o caso de dous ingleses Valerie e Bill. J.L._Hi, nice to meet you. How should I address you, Mr. and Mrs…? Valerie._ Non, soamente Valerie e Bill. J.L._Moi ben, pois entón Valerie e Bill. Sodes unha parella de ingleses vivindo en Galicia por bastante tempo. Bill._ Non, somos unha parella vivindo en España e Francia por bastantes anos. Valerie._ E a Galicia vimos de Abril a Xuño ou Xullo. J.L._ ¿E a Muros? Bill._ A Muros porque nos gusta. J.L._ ¿Por qué? Valerie._ A resposta sería porqué non, Muros é un pobo fantástico con xente fantástica, xenerosa, acolledora, amable e que nin por un minuto che fan sentir forasteira. J.L._ Como muradano afágame enormemente que sintades tal apego ao pobo. Obviamente experimentásdedes e tendes visitado outros lugares que ofrecen dalgún xeito o que a simple vista ofrece Muros. ¿Cal é ese algo de especial que vos inclina cara a Muros? Valerie._ A paz que se sinte estando aquí. Bill._ Si, ademáis do que xa mencionamos, en Muros encontramos unha paz que en outros sitios non é tan palpable. J.L._ Dado que vos sentides tan muradans, dicirnos algo de vós para que os nosos lectores vos coñezan un pouco mellor. Valerie._ Ahora estamos retirados, pero eu son psicóloga e Bill foi mestre de escultura e dibuxo.

J.L._ Pero as malas linguas din que tamén sodes afeccionados á música, ti Valerie tocas piano. Valerie._ Bueno, tocar si tócoo, pero non sei se consigo tocar música. Bill toca a trompeta. J.L._ Entón temos algo en común, eu tamén toco

moitos pianos, pero non necesariamente produzo música. Valerie._ ¿ A qué te dedicas? J.L._ Ademáis de facer entrevistas para TMT ( jejeje) dedícome a restaurar pianos e clavicordios.

14


Valerie e Bill._ Oh my God!!! Valerie._ Definitivamente temos que tocar xuntos. J.L._ Definitivamente temos que coincidir en Muros. Valerie e Bill._ Of course!! E así será. J.L. Pero vós dividides o tempo entre Inglaterra, Francia e Galicia. Valerie._ Non, non. En Inglaterra nin sequera temos casa. Eso sí, temos amigos e visitámonos de vez en cando, pero Muros vai a ser a nosa meta final. J.L._ ¿Queredes dicir que tedes en mente retirarvos en Muros? Bill._ Si, cremos que encontramos o lugar ideal para retirarnos. J.L._ Vindo dunha cultura diferente, ¿Ídesvos acostumar a cear tan tarde como cean en Muros? Bill._ Xa estamos acostumados e encántanos. J.L._ ¿E a siesta? Bill._ Nos a siesta xa empezamos a mañán cedo. J.L._ ¿E a comida local? Valerie._ Encántanos. Peixe fresco, marisco, vexetais... J.L._ Pois xa non nos queda moito máis tempo para seguir esta agradable conversación. It was a real pleasure and I thank you both for your time. Espero sinceramente que nos atopemos en Muros e xa para finalizar vouvos someter a ambos os dous ao cuestionario de Bernard Pivot. Máis que nada por que teño curiosidade nas respostas de dous ingleses. 1. J.L_ ¿Cal é a túa palabra favorita? Valerie._ Flores 2. J.L._ ¿Cal é a menos favorita? Valerie._ Guerra 3. J.L._ ¿Que te emociona? Valerie._ Os paisaxes 4. J.L._ ¿Que son ou ruído che gusta? Valerie._ A música 5. J.L._ ¿Que son ou ruído detestas? Valerie._ O electrónico 6. J.L._ ¿Cal é o teu xuramento favorito? Valerie._ Fuck! 7. J.L._ ¿Que profesión ademais da que exerces che gustaría facer? Valerie._ Médico 8. J.L._ ¿Que profesión rexeitarías facer? Valerie._ Banqueiro 9. J.L._ Se o ceo existe, ¿Que te gustaría oír que che dixese Deus cando chegases ás portas celestiais? Valerie._ Ola J.L._ Agora tócache a ti, Bill.

Bill._ Ah, Mmm! J.L._ Non te preocupes que non estás pasando un examen psicolóxico. Bill._ Eso dilo ti, téñoa ao lado. 1. J.L_ ¿Cal é a túa palabra favorita? Bill._ Ola 2. J.L._ ¿Cal é a menos favorita?

Bill._ Diñeiro 3. J.L._ ¿Que te emociona? Bill._ O bo Jazz 4. J.L._ ¿Que son ou ruído che gusta? Bill._ O mar e o vento 5. J.L._ ¿Que son ou ruído detestas? Bill._ O do tráfico

6. J.L._ ¿Cal é o teu xuramento favorito? Bill._ Asshole! 7. J.L._ ¿Que profesión ademais da que exerces che gustaría facer? Bill._ Músico 8. J.L._ ¿Que profesión rexeitarías facer? Bill._ Mecánico 9. J.L._ Se o ceo existe, ¿Que te gustaría oír que che dixese Deus cando chegases ás portas celestiais? Bill._ ¡Fuxe de aquí!

15


p/ Amado Barrera Dende Louro ata Uhía, dende os pinares de San Francisco ata os de Torea, por todo o extenso territorio muradán, os cogumelos, “delicatessen” gastronómica, proliferan á espera de que pescos e “aldeáns” se decidan aos poñer no lugar que merecen: na mesa, no xantar. Hai algúns anos escomenzaron a celebrarse na bisbarra “xornadas micolóxicas” patrocinadas polo Concello ou por asociacións culturáis. O que suscribe colaboróu nunhas e outras, coa ilusión de pensar que algo terían influído nesta tendencia as súas anuais mostras micolóxicas nos centros de ensino en que exercéu, C.P.Ricardo Tobío de Esteiro, e IES As Insuas, de Muros, sempre coa É unha riqueza, non ten por qué ser algo testemuñal, marginal ou anecdótico. Hai variedade e cantidade de setas de gran calidade. Nesta serie que iniciamos hoxe, imos presentar unha ducia de media ducia de setas comestibles. Non serán elixidas ao chou: o principal atranco para que a xente se decida, é o medo ancestral e xustificado que se lles ten a estes máxicos ananiños das fragas, que cada ano se reavivia coas noticias

entusiasta e imprescindible colaboración dos alumnos, que aportaban toda clase de especímenes. Pero o certo e que non teñen moito “gancho” que digamos estas xornadas. A ver se vai cambiando esta deprimente apatía setera. En Esteiro seguemos a intentarlo. Un día destes imos sair cos amigos da Comunidade de Montes a facer unha colleita e posterior degustación, xa contaremos. A convivencia gastronómica do marisco da ría có da corte,como a da da pesca e a caza, pódese ampliar, xa vai sendo hora, con esta do sotobosque, cós exquisitos cogumelos.

de vítimas dun consumo imprudente e temerario, que é o único consumo ao que lle hai que ter medo. Por eso, imos ver que podemos disfrutar sen medo dos cogumelos se nos limitamos a non probar o que non coñezamos, a ignorancia é a nai de tódolos

16


medos y de todolos perigos. Hai quen se limita aos totalmente inconfudibles níscalos, e non fai mal. Pero imos enchelo cabás con parasoles, eses magníficos cogumelos que se abren ao principio da tempada outonal, có tamén inconfundible rebozuelo, que en vez de láminas ten hermosas enrugas, engadiremos boletos escollidos de xeito claro e inconfundible, os reis dos cogumelos, con blancos e pardos colores en tubos e sombreiro e groso pé, có seu real aspecto tan típico e característico que serán invitados de honra na cociña; e máis unhas “lenguas de gato” ou “hydnus”, que teñen brandas “espiñas” tan boas de coñecer que pronto as recolectaremos con gusto e sin temor, e finalmente teremos a suficiente apetencia setera como para recoller tamén algunha

eso é doada cousa, en contra do que soe pensarse. Eso si: hai que poñelo en práctica có asesoramento inicial no campo e na cociña de quen xa teña experiencia coñecementos probados. E tamén hai que ter a precaución de probar cada especie por separado, porque hai xente que mesmo pode ser alérgica a setas perfectamente boas para comer, así que primeiro temos que coñecer o noso organismo e as súas reacción. Bueno, non sigo que igual asusto ao persoal, cando eu o que pretendo é precisamente o contrario, meigas fora e imos alá. No próximo número escomenzaremos a enche-lo cabás. Agora só vos presento algunhas imaxes das nosas invitadas ao banquete montañés:

que outra “coliflor” do xénero Clavaria que, ben fileteada, pode ser degustada e saboreada se a cociñamos como se debe. Logo que teñamos a media ducia de especies feita coa ducia de especímenes, poderemos entretenernos con outras tantas famosas setas por outros motivos: máxicos (Amanita muscaria), mortáis (A.phalloides), fétidos (Falus impúdicos), e atractivos varios. Non esquezades a máxima que dí que “tódalas setas son comestibles, aínda que algunhas só unha vez”. O segredo está en limitarse estrictamente a recoller só as que coñezamos de xeito absolutamente certo, sen a máis mínima marxe de erro. Deso se trata: daremos as pistas necesarias para que o erro sexa imposible, a cousa é que

17


LEMBRANZAS DUN VELLO MARIÑEIRO (I) p/ Pedro Caamaño Lago A época sobre a que escribo e inesquecible para os que nos criamos na posguerra. En asa época tan oscura e pobre; a maioría dos rapaces empezamos a ver aparecer algunha luz pola fiestra que nos parecía que nunca se ía abrir. Esa luz que che alerta para loitar con algunha posibilidade de futuro. Naqueles tempos, si pensabas un pouco, dábaste conta que da forma que se estaba a desenrolar o noso entorno, aínda que con algunha luz, non se podía formar un futuro mais ou menos digno. Salvo o de emigrar. De feito hoxe parece que esta pasando algo parecido, porque a xuventude tamén tende a deixarnos, buscando en outros lugares un posto de traballo con garantía, xa que aquí non hai quen o garanta, “hai traballo sí”, pero cartos poucos. Parece que o mecanismo que algún día levou a Muros a ser un dos portos mais importantes de Galicia, quedou durmido e non hai quen sexa capaz de abrirlle esa pequena fiestra ca luz adecuada para que volva a funcionar. Por iso os que non sabiamos facer outra cousa mais que pescar, tivemos que emigrar para conseguir capital para investir e defendelo por ti mesmo, xa que daquela o pouco que había vendíano ben caro. Así que optamos pola emigración, uns conseguiron ó que pretendían e outros non, uns foron cunha idea e acadaron outra. Como acontecerá sempre. De feito os que hoxe aguantan a pesca, e os que daquela mobilizaron os bancos, foron algún día emigrantes, salvo algunha que outra excepción, que si non salia a fora, dunha forma ou de outra tamén se beneficiou, coma os bancos, os contratistas de obras, os almacéns de construción, e en definitiva todo o sistema administrativo, todos embaucados no panal da “rica mel”. Polo menos non pasaron as inclemencias da emigración. Por iso para min que nacín pescando, fáiseme moi grato recordar os tempos nos que disfrutaba axudando a miña familia, a remontar a barreira da pobreza na que Muros estaba inmersa, como dixen antes, polas circunstancias da pos guerra. Hasta que cumprín o servizo militar, e coma case todos tamén saín a probar sorte. E tamén como insinuei antes nunca souben si acertei on non, xa que gañei unhas cousas pero

perdín outras que eu sempre valorei moito, como o loitar polo que a un lle gusta, no entorno familiar. Así que sen mais dilación, intentarei o relato sobre o desenrolo da pesca, que tanto me gustaba desde a miña infancia. Sempre desde o meu punto de vista. Direi que en una parte moi importante, directa ou indirectamente, na década dos cincuenta, en Muros íase abrindo camiño, baseándose na pesca de cordel (ou con liña), Digo indirectamente, por que coma hoxe, había xente que compraba e vendía o peixe, exportando, limpando e empacando. E igual que hoxe tamén, esta xente era a que en realidade prosperaba, polo menos a prosperidade era mais evidente que a dos pescadores; aínda que tampouco debía estar exento de risco, xa que os prezos oscilábanlle dun día para outro e carecían de medios para reservalo para tempos mellores. Nos veráns cando os peixes abundaban, ou os salgaban, ou os curaban o sol, recordo que estaban as murallas cheas de xurelos sardiñas pulpos e toda clase de peixes espatarrados recibindo o sol nas mellores horas do día.

.A estes intermediarios, podiámolos diferenciar dividíndoos en dous grupos, maioristas, e regateiras, podiamos denominar como maioristas, os que compraban na lonxa de Muros, e transportaban o peixe a Coruña ou a Vigo, para logo vendelo alí. E como regateiras, as que compraban na lonxa, ou onde podían, e logo vendíano na pescadería. Algunhas delas, tamén tiñan postos na praza de Santiago. A pescaderia estaba situada na praza hoxe deno-

18


minada, pescaderia vella, os baixos daredor, onde agora hai diversos negocios, eran case todos “sotos” (baixos onde traballaban o peixe as”peixeiras.

pes”, os rapaces cando queriamos facer chiste imitabámola.

Se facemos algo de memoria, e buscamos a orixe e o desenrolo da pescaderia vella, temos que falar primeiro da lonxa vella. A lonxa vella, e o edificio que hoxe, na parte baixa serve de almacén o concello, e na parte alta, están ás oficinas de capitanía marítima. Si ías cara a lonxa, encontrábaste co quiosco do señor Pablo, alí mercábase todo o que o pescador podía mercar daquela, que era ben pouco, ou case nada, unhas cantas tazas de viño, tabaco, e os utensilios para poder fumalo, libriños de papel, e o mellor un “isqueiro”para acendelo, Seguindo uns cantos metros mais xa, entrabas na lonxa. De fronte, estaban as oficinas que formalizaban a

compra e a venda, nas que che atendía o señor Goday ou o señor Longa, para logo pagarche no Baixo do concello. Despois de enfocar as oficinas, xirabas un pouquiño a dereita, e alí estaba a báscula, na que se pesaban tódolos peixes, é derredor espallados por toda a lonxa, estaban as moreas de peixe, cada unha de cada embarcación, xa foran de merluzas, de ollomol, ou de outros peixes, e o lado de cada morea, había outras moreíñas pequenas, que eran dos rapaces que por seren novos e careceren de experiencia non xuntaban cos demais, hasta que esas moreíñas íanse facendo demasiado grandes con arreglo a parte correspondente a cada quiñón, e logo xa os facían xuntar. O fondo estaba a vendeduría. A vendeduría era un cuartiño sémi cerrado onde, de fronte estaba o vendedor, e derredor sentadas en pupitres individuais estaban as compradoras e compradores, e cada un tiña un timbre adosado no apoia brazos, que apretaba cando lle petaba, pero o do timbre paréceme que non durou moito por que despois gritaban ben alto; había unha que fixo famoso o seu grito pola forma tan simpática de facelo, dicía así, “mío Josefa Lo-

O largo dese tempo fixéronlle algunhas reformas, xa que adosada a lonxa estaba a cárcere, a que rexentaba como carceleiro, o que fora carpinteiro de riveira, Juan Malvarez Vaamonde, (avó de Pepe canosa), unha das embarcacións que construíu foi o Compostelano, nos estaleiros que algún dia oubo na gardiña. Logo fixeron a reforma que hoxe ten, e que nada ten que ver ca de antano. De esta si se acordará moita xente; déronlle mais alto con placas de cemento, e instalaron as oficinas de pago onde hoxe esta capitanía marítima. Creo recordar que antes de chegar as escaleiras para subir á Capitanía, había un cerrado onde o vendedor por detrás dunha mesa, e as compradoras de fronte e derredor, tamén sentadas en un banco

alargado, daban o seu “mio” cando lles parecía. Pero tampouco lles pareceu moi satisfactorio, por que optaron por vender en sito como fan hoxe, por que como e lóxico vían mellor o que compraban. E logo subías a parte darriba onde che pagaba José María o Asturiano.

19


Casimiro Torres Pombo, sacerdote p/ Andrés Trinquete González Con el corazón abatido y el ánimo contristado debido a la pérdida de un ser tan querido para todos nosotros, para esta parroquia, comarca, arciprestazgo y diócesis escribo estas palabras después de que el pasado miércoles en torno a las dos de la tarde recibiese la noticia de que Don Casimiro estaba ingresado en el hospital provincial.

interés más profundo a lo largo de su vida fue llevar al ser humano al encuentro con Dios. Evangelizar era su pasión. Dedicó mucho tiempo a la predicación siendo un gran predicador: la gente reconoce su capacidad

Sobre las cuatro de la tarde fui a visitarlo y estuvimos hablando durante unos momentos hasta que tuve que marcharme. A las seis y media de la tarde recibí la noticia de su fallecimiento. En ese momento el cielo comenzó a llorar porque este buen pastor cerró los ojos a este mundo para siempre. Todos sentimos el dolor y la pérdida ya que fue él quien inició en la fe a miles de muradanos y foráneos y nos fue acompañando hasta responder a nuestra vocación. La vida de Don Casimiro es la vida de un hombre rico por haberla entregado a Dios. El 26 de agosto de 1928 en una parroquia de Sanxenxo, cerca del santuario de la Virgen de la Lanzada nació un niño que estaba llamado a grandes cosas: entregar su vida Dios en el servicio a los hermanos. Tiempos duros, difíciles y recios en el Seminario hasta recibir la ordenación sacerdotal el 29 de junio de 1953. Con mucha ilusión comienza su servicio en Santo Tomás de Piñeiro y el Seijo (Pontevedra), lugar en el que deberá afrontar el reto de edificar un templo. Su tesón hace que saque adelante con éxito esta obra y su buen hacer provocan que el Sr. Cardenal lo envíe aquí. Había fallecido –poco antes- un sacerdote bajito y fuerte en carnes: Don Ramón García Longo, “O gorrión”. Su tarea desde entonces no sería fácil: el campo era grande y la labor muy amplia ante sus ojos. Un gran apoyo a su lado será su familia: su padre, su madre la Sra. Elisa; sus hermanos; y de manera muy especial entre ellos Maruja, compañera fiel hasta hoy. En este pueblo pasarán casi 50 años, -la mayoría de su vida-, por eso se sentía muradano como el que más. Éste era su pueblo. Él ha visto crecer y prosperar esta muy noble, leal y humanitaria villa de Muros. Desde el primer momento su mayor inquietud será dar a conocer a Cristo y promover el encuentro sacramental con Él. Todo su empeño e

de palabra, palabra pensada, meditada, reflexionada, llevada primero a la oración, a tiempo y a destiempo: no descansaba sin predicar. En una ocasión le preguntó a un chico con cierta ironía: ¿quién predica mejor el cura de Lira o yo? El chico respondió: “os dous sodes largos”. Otro de los aspectos que no olvidaremos es su capacidad para el canto, su voz: bien sabía el que quien canta reza dos veces. Disfrutaba con el canto, canto que vivía, que provocaba la alabanza de Dios. Cómo echaremos de menos su entonación, el “Señor, ten piedad” en los responsos: apuntaba y traía cantos que aprendía, los trasladaba con entusiasmo a un pueblo que vibra con el canto. Siempre encontraba tiempo para estar en el confesionario: a él acudían muchas personas para compartir preocupaciones, desahogar la conciencia, pedir consejo, sabía escuchar hasta el punto de que cuando no estaba algunas personas iban a su

20


casa para confesarse. Trataba de ser expresión del amor y perdón gratuito de Dios. Decimos que tenía carácter, un genio especial: cuando se enfadaba también lo hacía bien. Aunque procuró siempre ser el cura de todos y para todos: niños, jóvenes y mayores. Recuerdo que cuando comencé a ayudarle en misa yo aún no le llegaba al altar. Tantos y tantos jóvenes han pasado por esta iglesia. Dios quiso premiarle con cinco sacerdotes nativos de Muros durante los años en los que él fue el párroco: el recordado y querido Pepe de Muros, Moncho, José Manuel, Jota y yo. Estas vocaciones surgieron durante su ministerio de lo que él se sentía muy orgulloso. Era un hombre profundamente generoso sin límites: no estaba pegado a las cosas, tenía vida sencilla promocionaba las conferencias de San Vicente de Paúl y nadie necesitado marchaba con las manos vacías de su lado. Fue muy generoso también con los seminaristas: por su lado hemos pasado muchos que recordamos su testimonio y agradecemos el haber estado al lado de un sacerdote entregado. Era cumplidor sufría si el pueblo quedaba un día sin misa, casi no salió de vacaciones, siempre disponible, dispuesto a acudir y ayudar al necesitado. Podríamos decir que murió con las botas puestas trabajando: siempre sacerdote. Hubo momentos que para él fueron muy duros: profanación del sagrario, robos, muerte de su familia o de personas cercanas, de sacerdotes, amigos…., también la famosa historia del rayo de la torre, las terribles desgracias y tragedias ocurridas en el mar a su gente.

Quedarán para el recuerdo además las diferentes obras que se hicieron en capillas e iglesia. Pero sobre todo de él destacaría su fraternidad con los

sacerdotes cercanos: Don José de Serres, Don Manuel, Don Manuel Búa -un sacerdote ciego al que llevaba cada día a celebrar la misa en la Virxe do Camiño. Supongo que sacaba las fuerzas de la oración que era su refugio donde hablaba con Dios de sus alegrías y angustias, de sus desvelos y encontraba consuelo y las indicaciones de Dios para saber cómo actuar y hacia dónde tirar. Los últimos años de su vida fueron un abrazarse a la cruz de la fragilidad, de la enfermedad pero apoyado siempre en Cristo quería seguir celebrando su fe, quería ayudar. Es necesario agradecer al párroco actual; Don Alfonso, sus desvelos y preo-

En los últimos años lloraba con facilidad, muchas veces contagiaba con las lágrimas que asomaban en sus mejillas las mismas que hoy vuelven a nuestros ojos por él. Algo que vimos y aprendimos de él fue su apertura a las mociones del Espíritu manifestadas en movimientos, asociaciones y modelos de vida: retiros espirituales, adoración nocturna, comunidades neocatecumenales, tantos y tantos momentos en los que demostró que era un buen sacerdote. Algo que aprendimos de él y con él fue el revivir la plasticidad de la Semana Santa muradana: se crearon las cofradías, se hicieron cambios en la del encuentro y la palomita todo ello para que tuviésemos una conciencia más profunda del misterio pascual y colocar muy alta la fama de este pueblo.

cupaciones y las atenciones tenidas hacia él. Pienso que pierde un buen ayudante pero tendrá y tendremos ante el Señor un mejor e incansable intercesor. Damos gracias a Dios por su vida, por el testimonio de su entrega. Pienso que le echaremos de menos, él fue muy importante en nuestras vidas. Ante el buen Dios, hablará de Muros. Nosotros guardamos el recuerdo de un servidor bueno y fiel. Gracias Don Casimiro por todo. Gracias Señor por Don Casimiro.

21


NÓS MARIÑEIROS

Ás de Guía Sen dúbida o nó máis

p/ Juan José Martínez Fernández

importante para a mari-

Ballestrinque

ñeiría polas súas múlti-

É o nó máis utilizado durante unha atracada. Pódese finalizar cunha volta mordida que nos permitirá desfacelo de forma inmediata ao tirar do chicote. .

ples vantaxes. Non se afrouxa, non se escorre, desfaise sen moito esforzo, o que lle caracteriza para multitude de funcións, obxecto

como

atar

realizar

un apa-

rellos móbiles, etc...

Lasca

Nó de Palangre

Tamén coñecido como "nó do 8" ou dobre mordido e é moi utilizado como tope nun cabo para evitar que se escape dunha polea ou un pasador. O xeito máis sinxelo de facelo é formando un seo e xirando unha volta enteira e pasar o chicote. O nó apértase tirando dos dous extremos.

Para atar un cabo a outro de maior sección, como se fai para ir colgando anzois nun palangre de pesca, pódese utilizar este nó que pode valernos para outras moitas aplicacións. Este nó non deteriora o cabo principal e teñen un bo agarre sobre este.

22


Nó de Bandoleiro

O nó do Calabrote

Provén o nome da forma en que se ataban os

Trátase dun nó moi estable que foi utilizado en anti-

cabalos de forma que fose moi doado desfa-

gos veleiros.

celo e saír correndo. É doado de facer e des-

Se o aspecto apertado é plano, utilizábase para as

facer e resulta útil como nó provisional para

campás dos barcos, e en versión simétrica utilizou-

tirar ou arrastrar obxectos. Tirando do extremo

se mesmo de decoración.

libre libérase o nó de forma inmediata.

Se se realiza con cabos dobres, obtense un nó xaponés moi atractivo. difícil desfacer baixo carga, pero é moi sinxelo de facer e moi seguro con calquera tipo e calidade de cabo.

Chairo Múltiple Trátase doutro nó de tope ou para lastrar o extremo dun cabo. Utilizábase antigamente como extremo nos látegos, polo que tamén se lle coñece como nó de sangue. O único truco para facelo correctamente é dar as voltas bastante xuntas e tirar dos dous extremos de golpe.

Nó de Trevo Coñecido tamén como nó de cruz, é decorativo, aínda que pode utilizarse para encapillar se se aperta correctamente. A súa forma é moi harmoniosa e por iso utilízase como motivo decorativo en moitas ocasións.

23


NOVAS DE ONTE p/ Manuel Lago Alvarez NACIMIENTOS: el 17 de noviembre nació en Louro, Domingo García Rama, hijo de Manuel y María. El 20, en Esteiro, Enrique Severino Mayo Romero, de Juan y Albina. El 23 en ídem, Antonio Veloso Lago, de Francisco y María. El 24 en ídem, Herminia mayo Tajes de Manuel y Dolores. El 25, en Serres, Micaela Martínez Lago de Juan y Rita.; en Muros, José Miguel Lago Lariño, de Manuel y Manuela. En Anido, Elvira Pérez Fernández de D. Antonio y Doña Elvira. El 29, en Louro, María Lago Vara, de Alejandro y Josefa, en Muros, José Peregrino Romero Dubert, de Luis y Dolores. El 30, en Esteiro Engracia Nieto Riomayor, de José y María. (enero 1903).

corresponda restablezca el orden de antiguo establecido, petición que hacemos en nombre de los vecinos de aquellas calles. (marzo 1903). ARRIBADAS: han llegado a este puerto los buques <María Daría>, <Rosa> y <Ciscar>, que mandan respectivamente los inteligentes capitanes de esta Villa Don Joaquín Novo, Don Manuel Fernández y Don Manuel Romero. Proceden del Mediterráneo y conducen en junto cerca de dos mil toneladas de sal para la industria salazonera de esta ría. (abril 1903) SEMANA SANTA:

Las funciones de Semana

NOTARIOS: Con arreglo a la nueva demarcación notarial queda reducido el número de notarios de este partido judicial a 2, con residencia uno en la capital y otro en Mazaricos. En el partido judicial de Noia continuarán los cuatro notarios con que

Santa de esta Villa han resultado, como siempre, solemnísimas. El encargado de llevar el Calvario en la procesión del Santo Entierro, ha sido el hijo de esta villa y en la actualidad vecino de Tucumán (República Argentina) don Joaquín Formoso Fernández, que accidentalmente se halla entre nosotros. (abril 1903) hoy cuenta. (marzo 1903) MARINO FALLECIDO: Días pasados falleció en Bilbao desgraciadamente por haber caído desde la cubierta a la bodega de un vapor del que era tripulante, el marino de este pueblo Manuel Martínez. Dios haya acogido en su seno el alma del infortunado joven.(marzo 1903) PROCESIONES: Hace años que las procesiones no pasan por el Malecón y calle del Castillo como acostumbraban. Las causas que motivaron tal determinación, de carácter puramente provisional, han desaparecido; y por tanto, rogamos a quien

24

QUEJA: Señor Alcalde: El farol de la calle del Castillo que V. juzgó tan necesario en el sitio en que se halla, no se ha encendido pasa de un mes. Suponemos que los vecinos no se le habrán quejado hasta ahora; y esto, que le demuestra su inutilidad en el lugar que ocupa, hace necesario, o bien que se traslade ó bien que se suprima. ¿no está V. conforme con este modo de pensar? Si no lo está, que lo digan los señores concejales. (abril 1903)


A Parroquial de Santiago de Tal Tipo de ben: Igrexa, Camposanto, Concello: Muros Parroquia: Santiago de Tal Lugar: Outra denominación do ben: Igrexa de Tal Cronoloxía: Idade Moderna (XVI-XVIII), Século XIX, Descrición: Con pranta de cruz latina, trátase dunha construcción moi sinxela. O campanario foi incorporado no ano 1697 nunha fachada de corte neoclásico. No interior conta cun pequeno coro e unha sancristía engadida na parte posterior do presbiterio, de menor altura dado que o corpo da igrexa é todo da mesma altura. No esterior, nos lados e na parte traseira atópase o camposanto parroquial.

Propiedade: Pública Uso actual: Outros

Referencias bibliográficas:

Código no Catálogo da Xunta:

Arquitecturas da Provincia da Coruña, Carno-

Categoría do Ben: Catalogado

ta,Lousame,Muros,Noia,Outes e Porto do Son

(Catálogo da Xunta e dos PXOM)

Jose Ramon Soraluce Blond Xose Fernandez

Elementos mobles:

Fernandez

Tradición oral: http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/

Contan os veciños que a imaxe de Santa Catalina que se atopa no interior foi traida da ermida desaparecida da illa do mesmo nome.

mapes/MUROS/documents/22396CA011.pdf Artigo de Xokas Figueiras, recollido en patrimoniogalego.net

25


tada” (así mesmiño o dicía) e mercou un aparello

A AUTOVÍA RÁPIDA

de tres patas como teñen os retratistas nos estudios, e con el púxose a “tomar medidas cheas” (outra das súas verbas preferidas) ás leiras, herbais e devesas por onde ía pasa-la autovía.

p/ Marcelino García Lariño

Lesio de Viruta non veu rematada a súa obra, non lle foi posible. Despois de gastar nela todo

Cando Lesio de Viruta volveu ó lugar despois de

canto tiña (arruinouse) entroulle unha hipocon-

catorce anos traballando coma un asacano nun

dría que se lle agravou e que o levou á cova. Re-

arrabalo da cidade de Iucatán, toda súa teima

quiescant in pace.

era facer unha autovía que chegara dende o seu lugar á capitalidade da parroquia, onde está a igrexa, distante xusto, xusto, mil setecentos trinta e sete metros. Atopouse con obstáculos dabondos: tiña que atravesar a agra dos Fedellos, que aínda estaba pro indiviso dende a morte dos seus bisavós; cos da casa da Xiada que se opuñan a que lle pasara polo herbal; con Xosé o Farrapeto, escolante en Montevideo, que non quería dar nin unha cuarta “de los bienes heredados de su difamada

Anos despois, ¡o que é a vida!, a parroquia agra-

difunta madre” (así mesmiño lle dixera nunha

decida rendeulle un homenaxe póstumo e popu-

carta certificada con acuse de recibo que lle es-

lar a este home que en vida tivérono sempre por

cribira contestando a outra que Lesio lle enviara por avión), e moitos incontables atrancos máis. Pero el, terque que terque, botou o peito para adiante e hoxe fala aquí, mañá acolá, reunión vai, reunión vén, xuntanza dun lado, xuntanza do outro, fala con este, logo con aquel, despois co de máis alá, viaxe para arriba, viaxe para abaixo... en fin, que non tiña solaz nin parada co seu corpo. Un día foi co fillo do carpinteiro Pepe de Lisardo (que tiña un coche de terceira ou cuarta man, aínda que andar algo andaba maiormente polas costas abaixo) á Coruña a mercar as ferramentas necesarias para dar comezo “á obra máis grande que verán os séculos cando estea rema-

toleirón, dándolle o seu nome á corredoira que el non fora quen de rematar e que lle custou a morte, póndolle un letreiro en cada entrada da mesma que aínda di: “Autovía rápida de Lesio de Viruta”.

26


A LENDA DA CREBA By: Manolo de Lajo

Segundo uns documentos ben atiguos, a ría de

que tiñan un templo do seu falso deus. Os cris-

Muros contaba con catro illas todas elas cos seus

tiáns matáronos deixando soio a filla do xefe. Es-

respectivos santos é ermidas. San Antón en La-

ta invocou ó demo, que levantou unha tempesta-

xeiras, Santa Cataliña en Tal, a Creba en Esteiro

de, afogou ós cristiáns e separou a illa da terra. A

e San Bartolomé na Barquiña; esta última foi aso-

moura convirtíuse nunha culebra rodeada de fe-

lagada e só asoma de vez en cando con mareas

ras que afundía os barcos. Os cristiáns foron on-

vivas e Lua cheia. Conta a lenda que os seus mo-

de un santo home que lles aconsellou bendecir a

radores seguiron vivindo baixo á auga e alimen-

illa e erguer a igrexiña da Nosa Señora da Cre-

tandose de berberechos. De todas estas illas a

ba". Conto ou lenda, o certo é que houbo ermida

Creba é a máis grande, encontrandose 42º 46'

e consta a súa existencia en documentos do sé-

29'' latitude Norte e 08º 57' 50" Lonxitude Oeste,

culo XVI. Os xeiteiros e bolicheiros da bisbarra

a uns 240 metros de Punta Uía, na comarca es-

sempre foron moi devotos da Nosa Señora e can-

teirana de Muros. Ainda que algún día fora dispu-

do pasaban a carón da illa cantaban: Indo polo

tada por o concello de Outes reclamando a súa

mar abaixo o aire rifoume a vela; Nosa Señora da

pertenza ó Freixo. Pensando friamente máis vale-

Creba diume o pano para ela. Era un rito que

ra que pertecera ó Freixo que a un particular

cumpria todo mariñeiro o cal permaneceu na me-

acaudalado que a mercou nos tempos de oir, ver

moria case ate os nosos días. Contaba miña avóa

e calar; por o menos sería un espazo de ben co-

que vindo no Carreto, vapor de pasaxe que cu-

mún donde todo fillo de veciño poidera disfrutala.

bría a ruta Noia-Muros, o pasar o rente da illa as

E mágoa que só poidamos falar desta illa en ter-

mulleres berraban "Salve á Virxe". Todo queda en

mos do pasado, e lembrar que era un territorio

lendas e recordos, pero seguiremos reclamando

comunal ó que se levaba o gando a pastar. Den-

o que é de todos.

de a Idade Media existiu unha ermida dedicada a Nosa Señora da Creba e custodiada por un ermitán onde se celebraba unha concurrida romaría con xentes vindas en barcos dos pobos veciños, hoxe está desaparecida e no seu lugar plantaron un caserón. Hai moitas lendas relacionadas coa illa, sendo a máis coñecida a que explica a construcción da ermida e que foi recollida por Vicente Risco: "Na Creba había mouros

27


ARANDO NO MAR p/ ANTON LAMEIRO

A deuda do Ministerio de Fomento ascende a 40.000 millóns de euros, unha “herdanza” que segundo Ana Pastor “limita a capacidade para operar infraestruturas”. Pola sua parte, Portos do Estado conta cunha deuda de 2.600 millóns, aos que lle hai que sumar os 800 que xa están comprometidos. O goberno de España asegura que polo momento a privatización de portos non está na sua axenda, pero casualmente xa hai un bo número de empresas dispostas a asumir os costes desta deuda co cal, sen dúbida ninguha, a cesión dos portos a mans privadas é soamente unha custión de tempo.

saba as horas ollando cara o mar, ata que o frio ou anoite o botaban de volta para casa. O único fillo que tivo nunca quixo saber nada do mar e marchou xa de ben novo a estudiar a Santiago.

A pregunta é: ¿Vamos deixar que esto suceda? Nun principio a maioría da xente non estará de acordo con este decreto, pero logo diránnos que é polo ben de todos aqueles que viven do mar xa que, unha vez en mans privadas o funcionamento dos portos será moito máis rentable. A verdade é que moitas corporacións son bastante máis eficientes que calquer goberno dos que tivemos, pero no nos deixemos enganar, o que calquera empresa privada busca ca explotación dos nosos portos non é nin a millora, nin o bienestar dos mariñeiros, senón loxicamente o seu propio lucro e expansión.

Alí estudou alguha cousa, casou cunha picholeira, e acabou traballando nun banco. Unha tarde, antes de que a Ley de Costas fose aprobada, nos anos en que os primeiros especuladores campaban as suas anchas mercardo os terreos que a xente tiña a veira do mar, o fillo baixou

Todo esto tráeme á memoria o caso dun pesco que nunca quixo sair a probar sorte polo mundo adiante, manténdose sempre leal a sua patria, o mar. Falto en palabras e sobrado en darlle a man a quen lla pedira, gañouse a vida e o respeto dos que o trataron andando de patrón dunha lancha xeiteira a que acabou dotando dun motor, no tempo en que os diesel fondearon para sempre as lanchas de vela. Conocedor das artes e dos segredos da pesca aprendeu de seu pai que un verdadeiro mariñeiro so se sentirá seguro en tanto non perda de vista o mar. Cando se retirou, logo de que unha estenose espiñal o deixase sen poder nin sequera chicar o bote, baixaba todas as tardas ata unha tribuna* que tiña na praia, sentaba no bancadeiro, e pa-

ata a praia a facerlle unha proposta ao seu pai: -Sabe, no banco están a facerme oferta que non podemos deixar pasar. Se vendésemos a tribuna e o campo de atar daríanos de sobra para comprar un piso máis grande. Deste xeito miña nai e “usté” poderían vir a vivir connosco a Santiago. Estarían os dous máis perto do seus ne-

28


tos e tamén do hospital, por si lles pasara calquer cousa. Total para o que sirve agora esta tribuna millor sacarlle algún proveito. Siempre me pareceu terriblemente absurdo que cousas como a humildade ou a franqueza, cualidades que deberíamos admirar na xente, son hoxe en día síntomas de debilitamento social. E polo contrario, tazos despectivos da natureza humana tales como a cobiza, o egoísmo ou o interés son considerados, por unha maioria cada vez máis grande, atributos que garantizan o éxito. -Non todos os bens neste mundo se poden comprar con diñeiro- dixolle o pai o fillo - Hai cousas que non foron feitas para lucrarse con elas, espero que algún día as descubras e as saibas apreciar. Ademais, ¿de que me serve a min un piso en Santiago se non podo ver o mar?

deixarse arrastrar por eles só nos levará e perder a pouca capacidade que nos queda para traballar xuntos. Ogallá non teñamos que acordar un mal día e comprovar que xa non podemos ver o mar nin sequera dende o peirao.

O longo da nosa vida, toparemos moitos momentos nos que a cobiza ou a vanidade no nos deixen ver máis alá dos nosos propios caprichos,

*casa donde os mariñeiros gardaban os aparelhos e as velas.

29


Las novedades de la LOMCE p/ Marisé Luces Tajes La finalidad de este artículo es la de informar sobre los cambios más significativos que se van a producir en el curso 2014/2015 tras la implantación de la LOMCE.

Administración educativa y de la oferta de los centros. -Asignaturas de libre configuración autonómica: ( una o más ) Lengua Cooficial y Literatura ( obligatoria en las

Las modificaciones serán en : currículo, organización, objetivos, promoción y evaluación. Los cursos en los que se efectuarán estos cambios serán : 1º, 3º, 5º de Primaria y 1º curso de los ciclos de Formación Profesional Básica. ORGANIZACIÓN DE LAS ETAPAS EDUCATIVAS Educación Primaria: seis cursos, desaparecen los ciclos. Educación Secundaria: dos ciclos. Primer ciclo de tres cursos ( 1º,2º,3º ) Segundo ciclo: 4º curso.

Autonomías con lengua propia.

Bachillerato: dos cursos con tres modalidades

Profundización o refuerzo de las áreas troncales

Ciencias, Humanidades y Ciencias Sociales, Artes DISTRIBUCIÓN DE LAS ASIGNATURAS EN PRIMARIA: Se agrupan en tres bloques: .- Asignaturas troncales: Ciencias de la Naturaleza, Ciencias Sociales Lengua Castellana y Literatura, Matemáticas Primera Lengua Extranjeras - Asignaturas específicas: Educación Física Religión o Valores Sociales y Cívicos, ( elección de los Padres o tutores) Educación Artística

Otras del bloque de las específicas no cursadas NOVEDADES- Conocimiento del Medio Natural Social y Cultural pasa a dividirse en dos asignaturas, Ciencias de la Naturaleza y Ciencias Sociales.- El refuerzo de las áreas troncales se considera como una asignatura más dentro del bloque de libre configuración.- La educación artística queda como optativa ( puede no elegirse ) - Los alumnos deberán cursar un mínimo de 8 asignaturas, 9 en Comunidades con lengua cooficial, y el máximo puede variar en función de la oferta de la Administración educativa de cada Comunidad y de la oferta de los Centros. EVALUACIÓN DE PRIMARIA

Segunda Lengua Extranjera

Continua y global, teniendo en cuenta el conjunto de las áreas.

Religión

Solo se puede repetir una vez durante la etapa.

Valores Sociales y Cívicos

Se realizará una evaluación individualizada al finalizar 3º y 6º. El próximo curso 2014/15 los alumnos de 3º de todos los centros docentes de-

Son obligatorias en todos los cursos, se elegirá, al menos, una; depende de la oferta de la

30


berán realizar dicha evaluación. Los criterios de evaluación serán los mismos para todo el Estado.

Las Administraciones educativas complementar los contenidos, los criterios de evaluación y fijar el horario lectivo máximo.

Si la evaluación resulta desfavorable, el equipo docente deberá adoptar medidas, ( puede ser la repetición ). EVALUACIÓN FINAL DE EDUCACIÓN PRIMARIA (se implantará en el curso 2015/2016 ) Se evaluará a todo el alumnado al finalizar 6º. Las pruebas serán aplicadas y calificadas por profesorado del Sistema Educativo Español externo al centro. FORMACIÓN PROFESIONAL BÁSICA Se implantará el 1º curso de este programa el próximo curso, suprimiéndose la oferta de módulos obligatorios de los Programas de Cualificación Profesional Inicial – PCPI -. Esta formación va dirigida a alumnos que han cursado el primer ciclo de la E.S.O. ( 1º,2º,3º ) o, excepcionalmente, haber cursado 2º y contar con la propuesta del equipo docente.

Los Centros docentes complementar los contenidos y configurar su oferta educativa, diseñar e implantar métodos pedagógicos y didácticos propios y determinar la carga horariaEn cuanto a la asignatura de Religión, los contenidos, criterios de evaluación, las decisiones sobre utilización de libros y material didáctico, así como la supervisión y aprobación de los mis-

Es necesario tener cumplidos quince años o cumplirlos durante el año natural en que se comience, y no haber superado los diecisiete. Los alumnos podrán permanecer cursando un ciclo de Formación Profesional Básica un máximo de cuatro años. CALENDARIO DE IMPLANTACIÓN DE LA LOMCE Curso 2014/15--------- 1º, 3º, 5º de Primaria y 1º de Formación Profesional Básica Curso 2015/16--------- 2º, 4º, 6º de Primaria, 1º y 3º de Secundaria, 1º Bach. Curso 2016/17------- 2º y 4º de Secundaria, 2º Bach. (Este curso se realizará la evaluación final de la E.S.O. ) Corresponde a: El Gobierno fijar los contenidos comunes y el horario lectivo mínimo,. El Ministerio determinar los criterios de evaluación y el grado de adquisición de las competencias en relación con los contenidos de las asignaturas.

mos, será competencia de las autoridades religiosas. Estos son, de un modo general, los cambios que se van a dar el próximo curso en Primaria y F.P. Las modificaciones en Secundaria, Bachillerato y Formación Profesional ( grados medio y superior ) quedan aún por desarrollar.

31


Os nosos fotograf@s José Manuel Formoso Luces (Porrúa) Sale a pasear dúas veces ó día, (pola mañá e pola tarde), e sempre acompañado de dúas armas imprescindibles para captar o mais natural do día a día da su vila natal: a súa muller Pepita e a súa cámara de bolsillo. Paseante impenitente percorre tódolos currunchos da Vila e arredores en longos paseos, nos que non importa que chova ou vente; así, as súas fotos refrexan o mais natural dos paisaxes muradáns. Sempre a luz natural, e sempre sin pretender rebuscar as imaxes con tomas buscadas. Así de sinxelo, tal como él é. No seu facer de fotografo aficionado axúdalle a súa muller, quen, pouco se queixa si se queda atrasado nos paseos diarios, cando dende un punto determinado busca facer varias fotos. Os arcos da vella, as labores dos mariñeiros no porto, etc, son plasmados polo noso Xosé Manuel con unha naturalidade expresiva, sinxela, tal como a vida mesma, tal cal, como o seu Muros.

32


33


Un viaxe de 100 anos entre Muros e Peniche

p/ Manuel M. Caamaño

O Compostelano foi construído pólo carpinteiro

Maria”, do Sr. Valeriano Moreno, com o Arrais

de ribeira muradán D. Juan Malvarez Vaamonde

Domingos Peres e o piloto deste porto que rebo-

nos estaleiros que estaban sitos no lugar da Gardiña, na praia da Virxe, preto do lugar da Acea (parroquia de Serres) do concello de Muros. Probablemente a súa botadura fose nalgún ano da primeira década do século XX . Hasta aquí nada que non soubésemos, de feito creo haber publicado a súa foto na miña bitácora xa algunha vez. O curioso do que aquí quero subliñar e o que ven cou o lugre e o encalhou na praia. E considerado

a continuación. Ollando a revista que se publicou a raíz do III EN-

perdido.

TRADICIO-

O capitão, Sr Ramón Rodriguez e a sua tripu-

NAIS . E que tivo lugar no Grove os días 3,5 e 5

lação saltaram em terra onde as autoridades ma-

do mes de Xullo do ano 1997, topeime con esta

rítimas lhes prestaram assistência.

nova que fora publicada nun diario Luso no ano

-------------------------------------

CONTRO

DE

EMBARCACIÓNS

1946.

50

anos

despois

volve

a

aparecer

o

“UM LUGRE ESPANHOL FOI ENCALHADO NA

“Compostelano”, co dragado dos peiraos de Peni-

PRAIA DE PENICHE E CONSIDERA-SE PERDI-

che aparecen os restos do vello pailebote mu-

DO” (O SECULO , Lisboa , 29/10/1946)

radán.

Peniche ,29.- O Lugre espanhol “Compostelano”,

“No decurso das ultimas dragagens do Porto de

de 120 toneladas, da praça de Vila Garcia (sic),

Peniche em 1995, foram descobertos na parte

de onde saiu no dia 22 para Sevilha, com um ca-

NE. do Porto, em frente ao forte de cabanas,

rregamento de barro e madeira, encontrava-se

abundantes vestígios de madeira, alguns com

hoje, as 7 horas. Em frente do cabo da Roca,

grandes dimensões, que levaram ao porto o Sr.

com água aberta.

Pinto Soares, da Junta Autônoma de Portos, a

Tendo procurado alcançar o porto de Lisboa não

assinalar á conservadora do Museu de Peniche a

o conseguiu, devido o temporal, retrocedendo,

descoberta, pedindo para ser avaliado o interesse

por isso, com rumo ao norte.

histórico do achado.

Como ás 15 horas fosse avistado ao largo da

Após investigação preliminar subaquática feita

costa sul, foi em seu socorro a trainera “Ângela

póla própia Conservadora e pelo arqueólogo

34


Jean-Yves Blot, foi pedida o Instituto Português do

Patrimônio

Arquitetônico

e

Arqueológico

(IPPAR) uma autorização para registro (desenho, fotografia, vídeo) dos vestígios, trabalho que veio a ser iniciado em Janeiro de 1996. As más condições de visibilidade debaixo da água naquela altura levaram a adiar os trabalhos até o Verão de 1996, altura em que, paralelamente a escavação arqueológica do Porto da Areia Norte..., foi executado o registro supracitado, que neste momento (24/9/1996) se encontra praticamente terminado. A Investigação em curso permitiu provar tratar-se de um antigo navio á vela de grandes dimensões, tendo sido a metade traseira arrancada no decurso das dragagens. A parte conservada corresponde á metade dian-

do navio, alem do mais numa zona muito abriga-

teira da embarcação, cuja madeira se encontra

da do Porto de Peniche, leva a considerar o sitio

bem conservada devido em parte á presença de um carregamento de argila branca que manteve a estrutura de madeira “in situ”. Encontram-se visíveis numerosas cadernas da parte central, unha escoa a sobrequilha com o ponto de implantação do mastro de tranquete, assim como toda a parte da proa do lado de bombordo, estando conservado o costado naquela como mais um testemunho da historia local e por

zona, (...) Uma investigação histórica do Dr. Lúis de Fonse-

conseguinte , como local a preservar. ------------------------------------

ca, de Peniche, levou a pressupor tratar-se do navio de transporte á vela (lugre) espanhol

Non sabemos se ao remate os restos do Com-

“Compostelano”, naufragado em 29 de outubro de

postelano foron sacados do mar e conservados

1946.

nalgún lugar ou museo de Peniche.

O interesse de tal navio reside no facto de se tra-

Vaites que os restos aquel airoso veleiro que

tar de um dos últimos representantes da grande

saíu da man do carpinteiro de ribeira muradán,

marinha mercante a vela, numa época na que a

acaso agora están nalgún museo do país veciño.

mecanização já tinha alterado o conjunto da ar-

E se non están, repousan baixo as augas da baia

quitetura naval.

de Peniche, que tamén é un bo lugar para o re-

A conservação duma parte significante do casco

pouso de tan fermoso navío muradán.

35


A fundación da Capela de San Xosé p/ Manuel Lago Alvarez.

María Luisa de Reloba su hija y de Dª Catalina

do Carme, a de Santa Isabel, a de San

Pérez de Reloba su mujer estuvo casada por es-

Roque, a das Angustias, San Pedro,

pacio de catorce años falleciendo sin sucesión y

Espírito Santo, San Xosé, as Neves,

vueltos los bienes dados y adquiridos a la casa

San Marcos, etc, son varios dos nomes da cape-

paternal, conforme con la voluntad de la finada

las que hai en Muros, e que dan proba do profun-

fundaba una capilla bajo la advocación de San

do sentido relixioso que tiñan os nosos devancei-

José y que en ella se pusiera colaterales los imá-

ros. Non e que se teñan moitos datos acerca de

genes del Niño Jesús y Ntra. Sra. y la presidencia

cómo e porqué se fundaron estas capelas, pero

del Patriarca>.

A

buscando por aquí e por alá, atopámonos con algún que outro documento, e moi en concreto un relacionado coa fundación da Capela de San Xosé, que se atopa no arquivo municipal de San-

Para construír a capela tivo que pedirse permiso o Prelado compostelá, que tivo a ben concedelo no lugar que naquel momento chamaban <Campo de San Roque>, e que segundo o documento atopá-

tiago de Compostela.

base a entrada da vila. No mesmo documento os

O documento de fundación da Capela de San

fundadores institúen cinco misas rezadas cada

Xosé, fíxose na cidade de Santiago ante o escri-

ano a tres reais, unha no día do Patriarca San

ban D. Pedro Rodríguez. Estes documentos de

Xosé, outra no día do Apóstolo San Pedro, outra

antes acostumaban a ser moi pomposos, e así,

o día de Santa Catalina, outra o día do Glorioso

neste o que nos referimos, o escriban citado na-

San Blas e a outra o de San Luís, sinalando os

rraba: <En 16 de septiembre 1709 ante el escri-

bens afectos a a carga para o cumprimento do

bano D. Pedro Rodríguez, poseyendo la Silla

mandado.

Apostólica Ntro. M. Padre y Sr. Clemente XI, 9º de su Pontificado y Reinando en estos Reinos de España los Sres. D. Felipe V y Dª María Luísa Gabriela de Saboya y en esta ciudad de Santiago y su Arzobispado y Sr. De todo ello el Ilmo. Y Rmo. Sr. D. Fray Antonio de Monroy> D. Pedro Teijido de Turnes, vecino de la villa de Muros dijo que Dª

A día de hoxe, a capela forma parte dos bens da Fundación Angela González Argís, e no recordo dos muradanos pervive a imaxe do Altar de estilo barroco con columnas salomónicas coas imaxes de San Xosé, San Blás e a Virxe, tal como habían disposto os fundadores.

36


A voz dos nosos poetas Fotografía: Nieves Formoso Vidal.

DE BIRULLOS PARA FÓRA.. De Birullos para fóra vai un home navegando, chorando, chora que chora, chora que chora, chorando.

mil bagatelas do mar. Vinde ver en panorama,

Coa angustia no corazón, coa dor na alma enteira, os ollos no Caldeirón e coa alma na ribeira.

desde Marcote a Lagar,

Adeus, toxos de Naraio, pampillos do Pateleiro; floriñas do mes de maio, cereixas do "cereixeiro".

por Rebordiño en pixama.

Gorrións das cabaceiras, anduriñas do verán, pardillos de entre as toxeiras, paspallás: canto do pan.

e merece unha postal,

un submarino asomar Víndeo ver, ben reclama en MUROS, nun soportal e na casa aos pés da cama.

Fanequiñas do queixal, graxes de Pedra de Espiño; lorchas baixo do pinal, e vellos do Outeiriño.

Víndeo ver conversar, o periscopio de almea,

Braña con sembra de liño, braña con herba mollada, braña co seu ceboliño, braña de verde sembrada.

co Muíño da Marea, co do Castelo de Area,

Mordendo o eixe a deituira, carros cargados de argueiro, ouvían na corredoira e chían polo Outeiro.

con toda A Cerca a falar…

Filloas das pallagueiras, carnes mortas do porquiño, carnes de poucas maneiras, de todo o ano, caldiño.

-o seu saber de balea,

Víndeo ver divulgar o seu sentir de serea-

Adeus mozas de Lariño que, de Muros en manada, íades todo o camiño

mil bagatelas do mar.

anda, berra, berra e anda. (Manoel da Roura)

http://rioderradeiro-naeiroa.blogspot.com.es/

37


As cores da Esteirana P/Francisco Abeijón Núñez.

familia Legarda instalou en Somorto contra 1915,

Imos debullar hoxe a orixe das cores da Esteira-

e que mantivo a súa actividade ata os anos

na, un dos equipos máis senlleiros do fútbol da

oitenta dese mesmo século. Ao igual que en moi-

Costa. Saberemos por qué a Esteirana viste de

tos outros portos da costa galega foron os traba-

roxo e azul, coas mesmas cores que o Barcelona?. Esta pregunta pode xurdir tanto cando se recibe algunha nova do fútbol esteirán, como cando se acerca polas instalacións do campo de fútbol Xosé Luis Vara Olveira. Nunha impresión apresurada pódese concluir fácilmente en que a vestimenta dos equipos da Esteirana poderían deberse a unha certa preferencia nos siareiros da parroquia de Esteiro polo equipo do FC Barcelona.

lladores destas novas industrias os que trouxeron a moda de xogar ao balón recén importada

Se ben é certo que en Esteiro hai un numeroso

de Ingaleterra. O certo foi que moi pronto callaría

grupo de xente que alenta polo equipo catalán. E

entre os mozos esteiráns a práctica do fútbol na

que nas fins de semana reunidos ao carón de

praia do Artón.

Heriberto Tabota no seu bar Local da Esteirana, disfrutan coa práctica do fútbol alegre e combinativo do que ven facendo gala últimamente o equipo barcelonés. A verdade é que a orixe das camisetas con raias verticais azuis e vermellas dos equipos equipos de fútbol de Esteiro está na outra beira do océano Atlántico, na república arxentina. E máis concretamente na cidade de Bos Aires. A capital arxentina mundialmente coñecida por ser a quinta provincia de Galicia, debido a que albergou a unha gran multitude de residentes de orixe galega.

Andados os anos, e como non podía ser doutro xeito, por terse constituído como un auténtico motor da sociedade da parroquia, sería a asociación agrarista La Protección Social Esteirana (a coñecida sociedade), a institución que creou o primeiro equipo de fútbol con certa estabilidade e coa intención de competir con equipos formados nos outros portos da ría e de toda a costa galega, cos que mantiña a entidade unha relación comercial. No seo da sociedade formouse tamén un equipo infantil de fútbol ao que vestiron con camisetas feitas cos sacos de fariña do econo-

A práctica do fútbol chegaría a Esteiro a princi-

mato da sociedade. A esta indumentaria total-

pios do século pasado da mán dos operarios

mente blanca engadíuselle unha franxa vermella

vascos da fábrica de conservas de peixe que a

38


no peito. Afortunadamente consérvase unha fotografía deste equipo infantil que foi publicada por Manuel Torres Fernández na súa obra imprescindible para coñecer a evolución do fútbol en Esteiro. Pero a primeira equipación de fútbol que vestiron os mozos esteiráns foi enviada á sociedade dende a Arxentina por emigrantes no albor da segunda república española. Así me foi transmitido polo señor Vidal, último secretario da Protección Social Esteirana con quen compartín admiración polo Celta; por Juanito Romaní, cando por fin voltou a Esteiro logo dun truculento exilio político de

cía así o Clube Atlético San Lorenzo de Almagro, un equipo clásico do fútbol arxentino. Na actualidade moi coñecido por ser o equipo favorito do Papa Francisco.

máis de corenta anos; e polo vello Torea de Uhía,

Co paso dos anos os equipos de fútbol de Esteiro

nas moitas tardes de fútbol que vivimos xuntos.

seguiron vestindo habitualmente con camisetas

Aqueles emigrantes xuntaron cartos e mercaron unha equipación completa para mandarlle ao equipo de fútbol da sociedade esteirana de recente creación. Tratábase das camisetas roxas e azuis coas que xogaba o equipo de fútbol do seu barrio, o San Lorenzo de Almagro. Vivían no barrio bonaerense de Boedo, coñecido por seu unha terra políticamente incorrecta na que vivían

a raias verticais roxas e azuis. Moi probablemente sería esta lembranza dunha mitificada sociedade que estaba moi presente na memoria dos esteiráns naquel tempo de prohibicións da dictadura franquista a que animou polas cores roxas e azuis aos directivos que en 1971 inscribiron á Esteirana para as competicións da Federación Galega de Fútbol.

moitos anarquistas, entre eles varios esteiráns.

Sería deste xeito como naceu o coñecido

Era un barrio humilde no que en 1908 un crego

“sentimento roxazul” que cada semana se pode

lles conseguira a un grupo de rapaces os terreos

ver polos campos de fútbol da Costa

que precisaban para formar un equipo fútbol. Na-

39


COLABORA:

CONCELLO DE MUROS

40


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.