The Muros Times nº 9 - Xaneiro - 2014 by MANUEL LAGO

The Muros Times Nº 9 XANEIRO—2014

REVISTA DIXITAL DE ARTE E CULTURA

UNHA FIESTRA EN LIBERDADE FEITA POR MURADANS E ADICADA A TODOLOS MURADANS

1 FOTOGRAFIA: NIEVES FORMOSO VIDAL

The Muros Times Cadro de Redacción: Director: Jorge Lago de Pexejo Director xefe de edición e maquetación: Manuel Lago Álvarez Director de edición en área de Lingua: Henrique Monteagudo Director de edición en área de Historia e Mar: Manuel M. Caamaño Area de Mediciña: María Castiñeira Area de Poesía: Joaquín Vilar Area de Teatro e Belas Artes: Antón Lago Area de Educación: Marisé Luces Área de Sociedade: Quín Caamaño Area de Música: Alianza Uhía Área de Costumes: Manuela Tajes Área de Fotografía: Nieves Formoso Vidal e José M. Formoso Área de Etnografía: Manolo de Lajo

Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez Difusión da Cultura—Exemplar gratuíto, prohibida a súa venda. Depósito legal : C2437-2013

The Muros Times Nº 9 - XANEIRO—2014 Indice: Carta da Redacción

Páx.

Cruceros de Muros (I)

páx.

O Rei Alfonso XIII en Muros (Do Blog Homes de Pedra en Barcos d Pau) páx.

6-7

A Nosa Xente (Ramón Fernández Lestón)

páx.

A Nosa Xente ( Pepita Fernández)

páx.

A Nosa Xente (José Marcelino Figueiras García)

páx.

Anorexia nerviosa (Dra. Castiñeira)

páx .

10-11

Unha visita esperada (TMT)

páx.

12-13

Entrevista a José F. Maio. (p/ Jorge Lago de Pexejo)

páx.

14-17

Os cipreses do Convento de Louro

páx.

18-19

EL acoso o bullying (II) (p/ Marisé Luces Tajes)

páx.

20-21

A historia da Escola Municipal de Música-ESMU

páx.

22-23

As feras (Marcelino García Lariño)

páx.

A fonte de Baño (p/ Xocas Figueiras)

páx.

A virandella (p / Antonio Rey)

páx.

Novas de Onte: O Orfeón Muradano (p/ Manuel Lago Alvarez)

páx.

Nina Epton en Muros (p/ The Muros Times)

páx .

28-30

O tesouro de Monte Louro (p/ Manolo de Lajo)

páx.

Nos tempos da fame (Antón Lameiro)

páx.

...E Moi Humanitaria Vila de Muros (p/ Manuel M. Caamaño)

páx.

Pregón na XXXIV Cabalgata de Reises (Juan Caamaño)

páx.

34-35

Bágoas e figos pasos (p/ Manuel M. Caamaño)

páx.

A voz dos nosos poetas (Manuel M. Pena, Antonio Rey)

páx.

Os soportáis da Vila (p/ Manuel Lago Álvarez)

páx.

38- 39

¿Quén sodes? (Marcelino García Lariño)

páx.

“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.

Carta da Redacción: Neste número de xaneiro-2014, faltounos espazo para publicar moitos mais artigos dos colaboradores de TMT, pero como tempo hai, nos vindeiros meses iremos dándolle saída a un bo lote de interesantes temas, que de seguro que gustaran a todos os nosos lectores. E xa postos en xaneiro, estamos en tempo de reises; en tempo de escribir a carta os reis, pero nós, que xa somos un pouco grandiños, non o vamos a facer, aínda que ganas non nos faltaron, pero o que podiamos pedir, creemos que xa está concedido. TMT volve ás bibliotecas dos Colexios e Institutos, grazas o denodado esforzo da colaboradora María Nieves Formoso Vidal. Grazas a ela, e a súa porfía, TMT está xa a disposición de escolares e mestres, como tamén está a disposición de todos, na biblioteca municipal de Muros, un tomo composto de mais de duascentas fotocopias en tamaño A3, de xornais muradáns de principios do século anterior, que TMT regalou o Concello de Muros co propósito de que a súa presenza na biblioteca sirva para que poda ser consultado por cantos queiran profundizar na nosa historia recente. O fío do anterior, e falando da biblioteca, e de resaltar que son moitos os autores muradáns que teñen publicadas obras, e son tamén moi moitas as obras publicadas, que dunha ou outra maneira fan referencia a Muros, por elo non sería mala idea que a nosa biblioteca municipal contase con espazo que aglutinase estes traballos. O labor non e moi complicado, xa que a biblioteca da Universidade de Santiago conta entre os seus fondos coa práctica totalidade dos libros publicados por muradanos, ou que fan referencia a Muros. E así, mes a mes, TMT síntese orgullo de pór na rede, a disposición de todos, a súa revista cultural, e o fai coa ilusión que da sentir que esta iniciativa cultural e amplamente respaldada por propios e alleos. Namentres forzas teñamos seguiremos adiante. O noso facer non será como unha cantiga perdida na vento. Lembrando o cantar… (Brila no ceo unha estrela, para iluminar o camiño…), a nós tamén non guía unha grande estrela: o noso pobo e a nosa xente ¡¡¡.

Cruceros de Muros (I) columna es octogonal y descansa sobre un pequeño zócalo, el que a su vez está asentado sobre cuatro filas de escaleras en cuadros concéntricos. Sostiene la Cruz un pequeño capitel y sobre ella la imagen del Crucificado sin ambas piernas. La Cruz es biselada en forma de floro florezada en sus extremos. La rotura de los miembros, dícese fue ocasionada por una bala de cañón de las disparada por buques de la escuadra inglesa mandada por el almirante Calder, que éste destacó en la Villa a raíz del combate llamado de Finisterre, 22 de julio de 1805,, en la que la escuadra española al mando de Gravina, unida a la francesa que mandaba Villenueve, sufriera una derrota debida a la impericia del almirante francés.

Textos: Don Ramón de Artaza Malvarez Fotografía: José Manuel Formoso Luces

EL DE LA ANTIGUA COLEGIATA. Alzase frente a la actual parroquial de San Pedro, antes Colegiata con el nombre de Santa María del Campo; su columna es octogonal que descansa sobre un bloque tallado y ésta sobre cuatro filas de escaleras por tres de sus lados. El capitel tiene cuatro cabezas de ángeles en sus lados y en los ángulos adornos de follajes y molduras. La Cruz, que es cilíndrica con nudos o espinas, tiene por un lado la imagen del Redentor y por el otro la Virgen de los Dolores que descansa sobre una mensulita que sostiene una cabeza de ángel. Es de gran altura (5metros) su fuste y de una pieza.

EL CAPILLA DE SAN JOSE.

El hecho citado se certifica por un Acta Municipal de 19 de enero de 1809 al decir: ((y mediante a que con motivo de haber entrado en esta ría una fragata inglesa haciendo en este puerto varios insultos…)) Los insultos se refieren al bombardeo sufrido en varios edificios y lugares de la Villa)

Colocado al frente de la capilla de su nombre. Data su construcción de la misma época que la capilla (año 1727) que fue fundada por Pedro Teixido de Turnes y su mujer Catalina Pérez de Reloba, padres de María Luisa de Reloba, mujer que fue de Blas Rodríguez, Familiar del Santo Oficio, como indican las inscripciones que tiene en su fachada a ambos lados. Es de poca altura, la

Nota de la Redacción: En marzo de 1999, un maestro cantero repuso las piernas al Crucificado.

O Rei Alfonso XIII en Muros (Do Blog Homes de Pedra en Barcos de Pau) era inmensa de todas las cercanías; el ancho muelle malecón contaba con un pintoresco kiosco en el desembarcadero, varios arcos de flores ocupaban la extensión hasta el Ayuntamiento, llenando los espacios que unos y otros dejaban entre sí con gallardetes y banderas y farolillos de mil formas y colores. De los arcos pendían escudos, inscripciones y dibujos alusivos al acto.

O 28 de Agosto de 1900, obsequiáronnos coa súa real presenza. SS.MM. e AA., a Raína Rexente Dona María Cristina, o Rei Don Alfonso XIII; a Princesa de Asturias Dona María de las Mercedes, e a Infanta Dona María Teresa e o Presidente do Concello de Ministros, Silvela, visitando ao día seguinte a Igrexa Parroquial e a Casa do Concello. Na prensa da época

Luego de fondear el buque real, fueron las autoridades civiles y eclesiásticas a saludar a los Reyes, los que después de un cariñoso recibimiento, prometieron desembarcar al día siguiente, agradeciéndoles sus muestras de entusiasmo.

recollíase de esta singular maneira a visita rexia a Muros. El día 28 de agosto de 1900, a las cinco de la tarde hizo su entrada en la bahía el hermoso yate "Giralda", a cuyo bordo venia la real familia española compuesta por SS. MM. El Rey y la Reina Regente y sus dos hijas, acompañadas de alta servidumbre palatina y del Presidente del Consejo. El recibimiento que se les dispensó, fue espléndido. La entrada en la ría -cuya anchura no baja de cinco millas- estaba materialmente cuajada de embarcaciones hasta un número que no bajaría de novecientas, las que engalanadas con profusión de banderas, rodearon al buque regio disparando multitud de bombas. Era de ver el soberbio espectáculo que ofrecía el yate "Giralda" cuando, disminuyendo su marcha, atravesó el sinnúmero de embarcaciones que, puestas en dos filas le llevaron en medio hasta la bahía, aclamándoles.

A las ocho de la noche fondeó el resto de la es-

cuadrilla compuesta del crucero "Infanta Isabel", el cañonero "Vasco Núñez" y el yate "Urania". Por la noche celebrose en mar y en tierra una pintoresca iluminación, iluminando sus fachadas el Ayuntamiento y las casas de la playa, cuya extensión hacía que luciesen grandemente los caprichos de luz proyectados. El fuego de mil clases y colores, alternaba con hermosos globos. Dos bandas de música y un orfeón hicieron amenísima la velada.

Al dar vista a la población fue saludado con 21 cañonazos y por las bandas de música, cuyos acordes de la Marcha Real, unidos al continuo repiqueteo de las campanas y a los vivas y prolongadas aclamaciones de la multitud que presenciaba la entrada y al continuo subir y bajar de las banderas de los buques surtos en el puerto, hacían por todos conceptos, un espectáculo digno de ser contemplado.

Al día siguiente, a las diez, desembarcó la real familia y la alta servidumbre, siendo recibidos en el muelle por las autoridades, las bandas de música y una gran muchedumbre. La carretera hasta la Colegiata cubríala fuerzas de la Guardia Civil y una compañía del batallón de Zaragoza. A su desembarco le fueron entregados ramos de

La ilustre Villa, profusamente engalanada sobre todo a lo largo del amplio frente que da al mar, lucía multitud de colgaduras. La muchedumbre

flores por varias señoritas. Desde allí se dirigieron a la Colegiata, la que lucia todo lo más bello que poseía. A ambos lados del Altar Mayor había colocados dos doseles de raso, azul un, granate el otro, para la real familia, y sillones para la comitiva. Recibioles el señor Cura Arcipreste y el clero afecto a la parroquia, bajo palio, acompañándoles hasta el Altar Mayor a los acordes de la Marcha Real., entonándose seguidamente a toda orquesta un solemne Te Deum en el Coro alto. Concluida esta ceremonia regresaron al Ayuntamiento, desde cuyo balcón escucharon múltiples aclamaciones y a un Orfeón que cantó aires regionales. Poco después volvieron al embarcadero, arrojándoles flores al paso y, al despedirse del Sr. Alcalde, le manifestaron que iban altamente agradecidos y satisfechos del entusiasta recibimiento que les habían dispensado y muy bien impresionados de la hermosísima perspectiva que la Villa ofrecía mirada desde su amplia y bella bahía, dejándole una cantidad para los pobres y embarcándose en la falúa que los esperaba, dieron la vuelta al pueblo por su rivera, subiendo luego al "Giralda" que levó anclas saliendo a las doce del día, con el resto de la escuadrilla con rumbo a Marín, siendo despedidos con los mismos honores y manifestaciones que a su entrada.

Lista de los personajes que saltaron a tierra y componían la comitiva que visitó el 29 de agosto de 1900, la iglesia parroquial y la Casa Ayuntamiento de esta villa: S.M. la Reina Regente D.ª María Cristina S.M. el Rey D. Alfonso XIII S.A.R. la Princesa de Asturias D.ª María de las Mercedes.

Na acta municipal do concello de Muros do día tres de setembro de 1900, entre outras cousas di: "...A propuesta del Sr. Alcalde se acuerda consignar en acta la satisfacción con que ha visto el pueblo muradano la visita con que nos honraron SS. MM. Y AA., desde las once de la mañana del día 28 de agosto hasta el 29 a las doce, permaneciendo en el puerto el buque "Giralda" que los conducía y la flotilla que les acompañaba y mayor aun la acogida cariñosa y entusiasta que esta Villa dispensó a los Monarcas, cuando desembarcaron y visitaron la iglesia y la Casa Consistorial... Acuerda así bien la Corporación por unanimidad, que para perpetuar el recuerdo de la Visita con que SS. MM. Y Altezas se dignaron honrarnos, se una a esta acta una relación sucinta en que consten los nombres de las Reales Personas y altos dignatarios que les acompañaban así como el de los buques que componían la escuadrilla, la cual relación se conservará como memoria y en prueba de la profunda gratitud que este pueblo siente por la alta honra de que ha sido objeto...

S.A.R. la Infanta D.ª María Teresa Excmo. Sr. D. Francisco Silvela, Presidente del Consejo de Ministros y Ministro de Marina. El Duque de Sotomayor, Mayordomo de Palacio. La Duquesa de San Carlos. El Dr. Ledesma. El Conde de Sepúlveda. El General Echagüe. El General Pacheco. El Capitán de Navío D. José Morgado, Ayudante de S.M. y jefe de la escuadrilla. Profesor de S.M., D. Juan Loriga, Teniente Coronel de Artillería. Capitán de Fragata D. Federico Campaño, comandante del yacht real "Giralda". Capitán de Fragata D. Francisco Javier Delgado, Comandante del Crucero "Infanta Isabel". Capitán de Fragata D. Jacobo Torón y Campuzano, Comandante del Yacht "Urania". Teniente de Navío de 1ª, D. Joaquín Anglada, Comandante del cañonero "Vasco Nuñez de Balboa"

A NOSA XENTE Ramón Fernández Lestón

Pepita Fernández

Chámase Ramón Fernández, pero todos o coñecemos por Moncho do Manso. Nado no lugar de Alivía fai bastantes anos, a súa vida foi de dedicación total ó mar; e tanta foi a súa pasión polo mar, que se xubilou ós 79 anos. De xóven navegou en barcos mercantes, logo fíxose patrón de gran altura, pero eran tempos difíciles e no ano 1950 volveu novamente os mercantes. Estando enrolado nun deles, desembarcouse en Holanda cando encontrou a un mariñeiro valenciano que lle propuxo enrolarse nun barco sueco, e ingresou no compañía ARA, e así dende xaneiro de 1951 ata a súa xubilación no 2003, sempre estivo na mesma compañía navieira.

Charlar con Pepita e un empezar e non saber cando acabar. Fala con alegría, pero tamén con autoridade, e entre frase e frase, unha anécdota. É Pepita de Lacho, unha muradana da parroquia de Serres onde naceu fai xa setenta e dous anos, pero lévaos estupendamente, como si tivera vintecinco. Ela foi a cuarta de cinco irmáns. Casou ós 23 anos, no ano 1965, con Manuel Sendón, ten tres fillos e catro netos, e sigue coa mesma ilusión de sempre. Xa criados os fillos, e con 45 anos, emigrou ós EEUU, onde residiu durante 19 anos, e durante todo este tempo sempre traballou na mesma empresa; unha empresa de bordados. Custoulle algo o idioma, xa que os seus compañeiros de traballo eran hispanos, pero pouco a pouco foi aprendendo, e hoxe fala fluidamente o inglés. Acerca do idioma cóntame, que como sole pasar, as primeiras palabras aprendidas foron as habituais palabrotas, pero todo se foi levando.

Logo de navegar varias anos e vendo que os ingresos non eran moitos propúxose prosperar como fora, e empezou a estudar coa axuda económica da Compañía e unha axuda económica do goberno sueco. Non foi moito o que lle deron pero había que estiralo. Pouco a pouco foi facendo a carreira ata que obtivo o título sueco de piloto, título que se podía convalidar en calquera país do mundo. Nos seus moitos anos de navegación atopouse con galegos en todo-los recunchos do mundo. Cóntame a anécdota de que unha vez que o barco iba cargado de asfalto para unha fábrica de aluminio que hai en Alaska, nun porto que se chama Kitimat (que traducido significa moita neve), nada mais atracar subiu o barco o capataz do porto, quedóuselle mirando e díxolle: <<cando queiras, paisano, descargamos>>. Notoulle o momento que era galego. O capataz era un galego que levaba moitos anos en Alaska. Moncho e un home autodidacta; un muradán que se fixo asemesmo, loitando sempre por engrandecer os seus coñecementos. Entre os seus moitos saberes destaca que escribe, fala, e lee perfectamente nos idiomas sueco, inglés, alemán e italiano. Agora, xa xubilado, adica o seu tempo a leer, pasear, navegar por internet, e tamén a carpintería, unha das súas grandes pasions, aínda que o seu gran amor sigue sendo o mar.

Agora está xubilada, pero dime que a voltaria os EEUU agora mesmo, porque alí pasou uns anos moi felices e o pais gustáballe e gústalle moito, que América e o pais onde todo o mundo ten oportunidades. Dedicada as labores da casa, coida un xardín precioso, na súa casa de Serres que está pegadiña a estrada. Algo que non sabe todo o mundo, e que é unha entusiasta de internet, e que foi unha das primeiras persoas de Muros en usar as redes sociais. A revista The Muros Times gústalle moito e que a lee toda enteira. Ós redactores de TMT pídenos que escribamos mais sobre a historia e costumes muradanas. Prométolle que sí, que o faremos, e pídolle que escriba algo ela para a revista, pero dime que lle gusta mais falar que escribir.

A NOSA XENTE años lo reclamó su padre que había emigrado a los Estados Unidos y se fue para América. Años más tarde también lo hicieron su madre, ya muy enferma, y sus dos hermanos.

Rvdo. D. José Marcelino Figueiras García

En los Estados Unidos tuvo que ir al colegio para aprender el idioma, siguió siendo muy religioso y trabajó en varios sitios siendo el último en el Banco American Express. Fue siempre muy patriotero español y gallego, adicto a la Casa de Galicia donde era muy conocido y estimado, formó parte de los grupos folklóricos de dicha entidad tocando el bombo y también la gaita. La madre se agravó y falleció muy joven, tenía 50 años. La trajeron a enterrar a Muros, JoséMarcelino “Pepiño de Muros”, retornó con su padre y sus dos hermanos para la nación americana y entró en el seminario de la Concepción de Brooklyn. Más tarde dejó el seminario americano para venir al de Santiago de Compostela donde terminó los estudios. Fue ordenado presbítero en la catedral compostelana el 14 de Marzo de 1.987 por el Arzobispo Rouco Varela y celebró su primera misa el 19 de marzo de 1987 en la colegiata de su Muros natal, su pueblo al que tanto amó.

Neste mes de xaneiro de 2014, cúmprese un ano do pasamento do noso Pepe de Muros. Dende TMT non podiamos esquencer a este muradan exemplar, home de Deus, afable, cordial, sempre disposto a servir, e sempre pregoando e louvando a súa Vila natal e as súas xentes, por elo, Pepe estará sempre na nosa memoria. Poñemos aquí un pequeño estracto da súa biografía. José-Marcelino Figueiras García, hijo de José Figueiras Arias y de Manuela García Lariño, nació en Muros en la casa número 33 de la Avenida de Calvo Sotelo, hoy Avenida de Castelao, el 12 de Febrero de 1952. Fue bautizado en la Colegiata de Muros siendo sus padrinos su tío materno Marcelino García Lariño y su abuela materna Amalia Lariño Formoso. Ya desde muy niño, desde que tuvo uso de razón, fue siempre muy aficionado a ir a la iglesia, incluso siendo todavía muy pequeño en su casa, todavía no sabía leer, jugaba a decir misa siendo casi siempre el ayudante su tío y padrino o su abuelo.

Estuvo de diácono en las parroquias del Divino Salvador, en Coiro (Cangas de Morrazo) y San Fernando, de Santiago. Desde el año. 1.987 fue párroco de San Martín de Liñaio y San Pedro de Gonte, Capellán del Complejo Hospitalario Universitario de Santiago de Compostela y confesaba en varios idiomas en la Catedral compostelana, cargos que ocupo hasta su fallecimiento el 10 de enero de 2013.

En una ocasión que su tío fue a La Coruña, de casualidad vio en el escaparate de un comercio una campanilla y se la compró. Flaco favor le hizo a la familia pues no paraba de tocarla ni de día ni de noche hasta el punto de que su abuelo llegó a llamarle “Cardenal Campanilla” y cansado y aburrido de tanto concierto terminó por escondérsela ya que no se paraba en casa.

En el año 2001 el Concello de Muros acordó designarlo Cronista Oficial de la Villa siendo alcalde Don Celestino Formoso Vidal. Y el 5 de Enero del 2002, en la Casa de La Cultura de esta Villa, fue el Pregonero de la Cabalgata de Reyes. El 13 de Enero del 2013 Se celebró en la iglesia parroquial el funeral de cuerpo presente presido por el señor Arzobispo Julián Barrio que fue concelebrado por más de 150 sacerdotes. Sus restos mortales recibieron sepultura .en el cementerio de la Atalaya de esta villa.

A los ocho años, y también en Muros, hizo su Primera Comunión en mayo de 1960 y ya no salía de la iglesia ayudando a misa, tocando campanas y a lo que hiciera falta; era, como si dijésemos, un monaguillo honorario, muy amigo no sólo del señor cura párroco sino también de los señores coadjutores. Y a los 14

ANOREXIA NERVIOSA (IV) (TRATAMIENTO Y PRONÓSTICO) La pérdida de peso continúa a pesar del tratamiento.

p/ Dra. Castiñeira TRATAMIENTO:

Se presentan complicaciones médicas, como problemas de frecuencia cardíaca, confusión o niveles bajos de pota-

El mayor desafío en el tratamiento de la anorexia nerviosa es ayudarle a la persona a reconocer que tiene una enfermedad. Los objetivos del tratamiento son primero restaurar el peso corporal normal y los hábitos alimentarios. Un aumento de peso de 0,5 – 1 Kg por semana se considera una meta segura. Se han diseñado muchos programas diferentes para tratar la anorexia. Algunas veces, la persona puede aumentar de peso: Incrementando la actividad social. Disminuyendo la cantidad de actividad física. Usando horarios para comer. Muchos pacientes comienzan con una estancia en el hospital y siguen el control con un programa de tratamiento diario.

sio. La persona sufre una depresión grave o piensa cometer suicidio. Los profesionales de la salud que por lo general están involucrados en estos programas incluyen: Enfermeros profesionales. Médicos. Nutricionistas. Psicólogos y psiquiatras.

Se puede necesitar una hospitalización más prolongada si: La persona ha perdido mucho peso, como estar por debajo del 70% de su peso corporal ideal para su edad y estatura. Para la desnutrición grave y potencialmente mortal, la persona puede requerir alimentación intravenosa o una sonda de alimentación.

El tratamiento a menudo es muy arduo y requiere un trabajo intenso por parte de los pacientes y sus familias. Es posible que se ensayen muchas terapias hasta que el paciente logre vencer este trastorno. Se utilizan diferentes tipos de psicoterapia para tratar a las personas con anorexia:

La terapia individual cognitiva conductista, la terapia de grupo y la terapia de familia han sido todas efectivas. El objetivo de la terapia es cambiar los

pensamientos o comportamiento de un paciente con el fin de estimularlo a comer de un modo más sano. Esta clase de terapia es más útil para tratar a los pacientes más jóvenes que no hayan tenido anorexia durante mucho tiempo. Si el paciente es joven, la terapia puede involucrar a la familia entera. La familia es vista como parte de la solución, en lugar de ser la causa del trastorno alimentario. Los grupos de apoyo también pueden ser parte del tratamiento. En estos grupos, los pacientes y las familias se reúnen y comparten lo que les ha pasado. Los medicamentos, como antidepresivos, antipsicóticos y estabilizadores del estado de ánimo, pueden ayudar a algunos pacientes anoréxicos cuando se administran como parte de un programa de tratamiento completo. Estos medicamentos pueden ayudar a tratar la depresión o la ansiedad. PRONOSTICO: La anorexia nerviosa es una afección médica grave que puede ser mortal. Puede llevar a la muerte a un 10% de los casos. Los programas de tratamiento con trayectoria pueden ayudar a las personas afectadas a regresar a un peso normal, pero es común que la enfermedad reaparezca.

posible que se requiera un tratamiento a largo plazo para permanecer en un peso saludable.

Las posibles pueden abarcar:

COMPLICACIONES

Debilitamiento óseo. Disminución de los glóbulos blancos que lleva al aumento del riesgo de infección Niveles bajos de potasio en la sangre, lo cual puede causar ritmos cardíacos peligrosos. Deshidratación grave. Convulsiones debido a la pérdida de líquido por la diarrea o el vómito repetitivos. Caries dental. Hable con el médico si un ser querido está: Demasiado preocupado con el peso. Haciendo demasiado ejercicio. Las mujeres que desarrollan este trastorno alimentario a temprana edad tiene mayor probabilidad de recuperación completa. Sin embargo, la mayoría de las personas con esta afección seguirá prefiriendo estar en un peso corporal bajo y estar muy concentrados en los alimentos y las calorías.

Restringiendo el alimento que come. Con muy bajo peso. Conseguir ayuda médica oportuna antes puede reducir la gravedad de un trastorno alimentario.

El manejo del peso puede ser difícil y es

UNHA VISITA ESPERADA O pasado día 6 de decembro, un bo número de muradanos residentes en USA tivemos ocasión de recibir, saudar, e departir unhas horas coa nosa alcaldesa Caridad González Cerviño. Aínda que previamente se sabía que a súa visita a NY ia ser de carácter privado, moitos foron os muradanos que a través das redes sociais intercambiaron mensaxes nos que pedían que alguén se encargase de organizar un acto de benvida e confraternización, pois ia a ser a primeira vez que un alcalde muradano visitaba EE.UU., e pese o privado da visita, por encima da persoa está o cargo. O membro do comité da glosa de Casa Galicia, o lourean Tono Beiro, Ramón Rodríguez e o membro da directiva Manolo Mayo xunto coa secretaria Noelia Siaba, foron os encargados de organizalo todo e non defraudaron a ninguén. A Casa Galicia luciu ese día as súas mellores galas para recibir a nosa alcaldesa. Os actos deron comezo ás 19,30h, con unha recepción na que Caridad saudou a todos e cada un dos presentes, alegrándose de ver os seus veciños e amigos. Logo dunha cea de irmandade, que foi elaborada polos cociñeiros da Casa Galicia, chegou o momento dos discursos. O primeiro en intervir foi o vocal-directivo Manolo Mayo seguido de Tono Beiro e o presidente da institución Don Marcos Roel, quen dixo que: "Casa Galicia ten hoxe a honra de deixar de ser por un día Casa Galicia para converterse na casa de Muros", e manifestando a ledicia de que os muradáns recibiran por primeira vez a súa alcaldesa, e facendo votos para que a visita volva a repetirse. O alcalde da cidade veciña de Newark, o honorable Luis Quintana ofreceu de man do seu representante no acto, Manuel Lago Romero, a Dona Caridad González unha proclamación de amizade e recoñecemento entre esa cidade do estado de New Jersey e o Concello de Muros. A Alcaldesa na súa intervención agradeceu o recibimento dando as grazas e considerando unha honra o poder estar rodeada polos seus veciños e

veciñas na diáspora, repartindo palabras de agarimo para os alí presentes e para toda a diáspora muradana. Tamén se refireu á raiña da Casa Galicia, a muradana Cyndy Rodríguez, a quen felicitou pola súa traxectoria. Logo, a alcaldesa muradana e a Casa Galicia intercambiaron regalos facendo votos para que esta xuntanza volvera a repetirse, e entre discursos e bos desexos, tampouco se desperdiciou a oportunidade de presentarlle a Dona Caridad de mans de Jorge Lago de Pexejo e Manolo de Lajo unha copia impresa da revista dixital The Muros Times como a primeira do seu xénero na historia do noso pobo, xa que une a Muros coa súa xente na diáspora. Como fin de festa o Grupo de Gaitas Nosa Terra e Danzas Lembranzas Galegas da Casa Galicia deleitou a todos os presentes co seu mellor facer, interpretando pezas da Terra, que levantaron os aplausos de todos. A noite proseguiu amenizada por música bailable onde todos os presentes aproveitamos a oportunidade de abrazar vellos amigos, crear novas amizades e seguir celebrando o xuntanza ata altas horas da madrugada. Só queda dicir que Muros na diáspora soubo unha vez máis evidenciar que onde pisamos deixamos marca.

ENTREVISTA Entrevista a José F. Maio.

pai que era do Vilar, da casa da Nea, foi ma-

p/Jorge Lago de Pexejo O entrevistado de hoxe é José F. Maio, outro produto máis da dispersión muradana. Sen nacer en Muros é e quere ser muradano e especialmente da Abelleira o seu pobo por parte maternae paterna. J.L._José, cóntanos algo dos teus antepasados e como foron parar ao principado. José.- Pos a historia ven de lonxe. Aló po los finales do século XIX, meu bisavó por parte de miña nai, Antonio de Chinote que era de Bornalle, da casa de Xan Pequeno , emigrou a Arxentina, alá casou con unha asturiana, tiveron catro fillas pero a sua dona enfermou de tuberculosis, así que voltaron a España , alá polo ano 8 do século XX , estiveron en Asturias , aquí quedou unha das fillas na casa con dous tios solteiros irmáns de miña bisavoa. O resto da familia ficou na Pontenova. Alí morreu a asturiana, e sua filla mais nova, Angelina (miña avoa) casou co seu curmán Antonio a que tamén chamaron Chinote. Miña nai é a segunda filla deste matrimonio. Cando terminou a guerra civil, aquela irmán de miña avoa que quedara en Asturias na casa dos tios , ven a Abelleria coa intención traer de volta unha sobriña con ela , asi foy como miña nai ven a Asturias. J.L_ Nacido en Asturias, ¿Que che fixo volver a vista cara a Galicia ou polo menos á terra dos teus antepasados, foi a unha temperá idade, ou posteriormente cando xa eras consciente de onde procedías? José._ Pois… penso que nunca deixei de voltar a vista cara a Galicia, nacín unha notie do Samain mirando cara alá e asi sigo. E doado de entender. A tía que trouxo a miña nai a Asturias chamábanlle Macelina la gallega; miña nai que en Abelleira e Maruja de Chinote e aquí Maruja la gallega, tardou en voltar a primeira vez uns 8 anos pero nunha de aquelas voltas coñeceu a meu

rino mercante… asi que a nosa familia non era coma as familias dos nosos veciños… ninguen tiña seu pai no mar, nos tiñamos un ritmo diferente recordábase cando era o Carmen de Abelleira , cando era San Esteban.. vamos que Asturias chegaba hasta a porta da casa, dentro había moito de Galicia. Por outra parte había moito contacto cos familiares, que visto o visto todos estaban en Galicia. Pero a primeira vez que fun consciente de que Abelleira, Galicia existía foi cando tiven 4 años e medio que fun alá por primeira vez e curiosamente teño recordos e non poucos.. J.L.- Pois cóntanos algo das túas andanzas xuvenís alá pola Abelleira. José._ Pois non creas, a cousa e complicada porque estariamos a falar toda unha tarde do tema. Como dixen fun a Abelleria, a primerira vez con catro anos, as siguentes fun en anos alternos, pero asi que tiven nove o dez, pasaba alí todo o verán, pero todo e desde os primeiros de xuno ata os derradeiros de setembro, asi que estaba nos primeiros anos de Bachiller, si cadraba xa non esperaba por miña nai ou por meu irman, xa iba eu diante, ibanme a buscar a Santiago ou xa collía o cas-

tromil e para casa de Chinote. Asi vivín e crecín , en parte en Abelleira, fixen o que facian todos os rapaces de aquela, pero titiña a sorte que mentras que eles tiñan que axudar na casa, eu tiña o tempo libre…Disfrutei como ninguén da praia de Mondelo, estiven a mollo horas e horas, fun a pescar con uns e con outros, sobre todo con meu curman Tajes, fun a leña, a roubar peras do Couto, jejeje, as festas non quedaba unha, alá ibamos todos , andando, na furgoneta de meu tio Tucho, na ranchera aquela que tiña Rañoa, como cadrara…Una vez fomos a Madalena de Louro e fomos a praia de San Francisco pola manán, formos mozos e mozas, os dias anteriores foran a pescar e as mozas encargáronse de amañalo e cocelo, cando chegou a hora de xantar fixeramos dos grupos mozos e mozas, e repatiron o menú: entre outras cousas cada un o seu lombrigante.. había madileños por alí mirando que no creían o que vían…e pregutaron de donde atoparamos aquello. – no mare, señore, no mare.. J.L._ E a tua vida en Asturias lla dedicaches á vida profesional, mestre por 37 anos. José._ Pois así foi, Fun un mestre vocacional, disfrutei, loitei, botei fume algunha que otra vez e traballei como penso que debía facer. Estiven en una aldeiña de Villaviciosa , a terra da sidra, no pobo donde eu nacín, nunha escoliña donde estudiei de pequeño, en Cuidillero, un pobo mariñeiro e tambien en Xixón, done estiven por moitísmo tempo. Participei en proxetos innovadores en educación, e durante moito tempo traballei en relación coa Educación Especial. Finei a miña vida docente no Colegio “Asturias” (jejeje) no que tamén fun xefe de estudios por 12 anos. Gardo centos de recordos entrañables. Agora esta etapa cerrouse…. JL._ Unha etapa que se pechou, pero abríronse outras non cabe dúbida. José._ Supoñíase que se abría unha etapa de lecer, con moito tempo libre pero que non é asi… a min o tempo non me dá para nada. Non digo que non se faghan as cousas mas amodiño pero… un dos obxetivos prioritaros habia de ser ter tempo pra ir a Abelleira canto quixera, pois estamos nas mesma. A verdá e que

sempre dediquei o tempo que podía a cultura tradicional e a investigación folclorica , bailei de novo en grupos de baile, fundarmos un que se chamaba “La Traina” pero no ano 2000 fundouse en Xixón unha compañía de teatro asturiano chamada “Rosario Trabanco” en un mo-

mento determinado enroleime con eles e formo parte la plantilla estable de actores, lévase repertorio con moitas obras, fanse moitas acatuacións e eso rouba moitísimo tempo, disfrútase, pásalo moi ben, vaise a moitos sitios, conoces xente… Pero claro tocar e ir a procesión non o fai máis que o ghaiteriro…. J.L._ Folclorista e actor. Dinos algo sobre qué tipo de teatro fas. José._ Pois a miña etapa folcloreira conmezou

alá canto tiña dezasete ou dezaoito anos, despois de un pequeno parón retomeino alá polos trinta e dirixín un grupo que fundáramos no pobo donde nacín eu, donde vive miña nai e donde naceu a miña bisavoa asturiana. O grupo chamouse “La Traina” facía referencia a unha festa de cando se pescaban salmons no río Nalón con redes de traiña…daquella inves-

tigamos moito en bailes e cantos da zona centro e occidental de Asturias, coñecín a moitos informantes que hoxe xa son historia. En algúns lugares da zona entre os ríos Nalón e Navia están asentados “os vaqueiros”, xentes con peculiaridades diferentes a o resto dos asturianos e que teñen apellidos característicos entre eles “Mayo” e teño que recoñecer que alghunha vez deron por certo que tiña orixen vaqueio que non fixen nada por aclaralo, (Sempre penso que os nosos “Mayo” debe de ser “Maio”)… O teatro foi posterior. No ano 2000 fundouse en Xixón unha compañía que levou o nome de unha actriz de moitísimo recoñecemeto en Asturias, Rosario Trabanco. Ela levou o teatro asturiano durante toda a posguerra a todos os rincons de Asturias. Como fixo ela nós tamén facemos as representación en asturiano. Eu formo parte do elenco estable da compañía, temos repertorio e decir que non levamos unha obra e xa está, nos levamos un varias obras largas (90 mintutos) xeneralmente tres, dispois levamos outras sete ou oito de 50 ou 60 mintutos e dispois unha chea de sainetes (Obras cortiñas de 10 a 20 minutos mais ou menos) J.L._ Ti e máis eu somos case da mesma idade e en certo modo vexo en ti a mesma metamorfose que eu estou a experimentar: Cada vez volvémonos máis muradáns. no meu caso será porque a distancia é máis tanxible, no teu, donde a distancia no é de moita relevancia, vexo que cada vez estás máis involucrado nas páxinas e grupos que teñen que ver con Muros. ¿A que cres que se debe tal transformación, son os medios que son propicios ou ti pódelo explicar de outra maneira? José._Si por nacer e vivir a maior parte da vida en Asturias se fora asturiano eu seríao, pero non é así. Miña nai , é da Abelleira de Maruja de Chinote, en Asturias e Maruja la Gallega, polo tanto nos somos e seremos sempre recoñecidos como galegos, somos galegos. Unha das cousas que ten Asturias , ti eres o que sexas, nin impone nin obliga. Certo e que estamos feitos de unha pasta diferente os asturianos , eles donde vaian, levan a su terra con eles, xa faghan xuntaza dos ou douscentos , ali está Astuiras. Nos inda que sexamos douscentos mil habemos de estar todos mirando a Gali-

za, como os musulmanes a Meca. Non digo que no teña influencias asturianas… una d’ellas , eso de llevar o terruño contigo foi algo que intentamos no posible…Pola ventana do vertedeiro na casa de miña nai en Asturias vese un cabeceiro pequeno de pedra que trouxemos dalá, pola nosa casa temos pinturas, obxetos unha chea de cousas de Galicia… non da resultado , Galicia non está aquí.. Eu síntome de Abelleria, por lo que vivín allí, por ser unha etapa de vida que todo son descubrimentos e coñecer cousas , polo querido que me sentín pola miña familia e por toda a xente que a fin de contas…uns por familia e otruos por cercanía…eu estaba alí no ceo.

O certo e que chegas a un momento da vida que tes mais tempo ou polo menos non vas tan apurado, os fillos xa creceron, tes mais traquilidade e tes tempo a revivir e recordar—e como sempre a vista volta a Galicia. As novas tecnoloxias supoñen unha vía para canalizar os sentimentos dos que estamos fora. Descubrir páxinas que teñen que ver con Muros foi un gran momento, Atoparme con” I love Muros”, que foi a primeira , supuxo un acercamento total, entérome do que acontece , leo opinións e información sobre cousas moi interesantes actuales ou históricas , descubro persosas con moitisimos coñecimentos e que teñen moito que decir e deles aprendo, tamén supón o reencontro con xente que facia tempo que no veía. Ah! que xa me quedaba de lado, dis ti: “segues

sendo galego e muradán dun xeito que non deixa de admirarme.” Non é cousa de admirar , pode admirarse o esforzo , o valor …. En min non hai nada de eso, só necesidade de sentir que fun, son e serei da terra dos meus pais. J.L._ Qúedome co presentimento de que teriamos que ter falado un pouco máis extensamente do teu labor teatral, da túa paixón, pero alégrame ter divagado e coñecer máis facetas túas. Todo a entrevista transcorreu dun xeito espontáneo e máis que entrevista foi unha amena conversación cun Muradano con maiúsculas, un muradano ao que inevitablemente lle zumega o asturianismo en cada palabra e expresión, pero que ao final reclama un legado do que non se quer desprender. Volvendo a o teatro e xa para ir concluindo. Vos facedes representacións o largo e ancho de Asturias e tamén fora dela. Gustaríache se fose posible que o teu elenco actuara algún día en Muros?

José._ Amizade 2. J.L._ Cál é a menos favorita?

José._ Medo 3. J.L._ Qué te emociona? José._ Moitas cousas. As veces un sorriso, unha ollada, un paisaxe, un texto… 4. J.L._ Qué son ou ruído che gusta? José._ Moitas músicas, escoitar falar con seseo

José._ Para min foi unha delicia ter esta conversa, estouche moi agradecido a ti e a todos os que facedes que nos sintamos mais preto de Muros, ben sexa por medio da revista ou por medio do Facebook etc. Non se imaxinan os que están dentro o que agradecemos os que estamos fora este esforzo que facedes Pois si, facemos representacións por toda Asturias, en ocasións saimos fora, a centros asturianos ou similares, estivemos pola zona do Mediterraneo , León, Valladolid, Madrid. En Galicia estivemos duas ou tres veces en Cervo (Lugo). En unha ocasión estivemos a piques de viaxar a Chile e Arxentina pero d’aquela foise todo o garete co tema da gripe A

e gheada cando non o esperas 5. J.L._ Qué son ou ruído detestas?

Si temos en conta que o teatro e a miña paixón e que Muros é o telón de fondo na miña vida tal como se ve dende a praia de Mondelo, actuar en Muros sería …un soño, e non sei si toda a compañía con unha obra larga, ou catro ou cinco actores con varias obras mais pequeñas, penso que pódese facer sen dúbida.

José._ O mundo da radio pareceme moi máxico e interesante 8. J.L._ Qué profesión non desexarías facer?

J.L._ Ben, pois xa finalizando e como de costume, che deixo o cuestionario de Bernard Pivot onde aínda ningún entrevistado deu a mesma resposta, polo tanto e como diría o propio Pivot: Vive La Différence! E pola miña parte, apertas e vémonos en Muros.

José._ Escoitar a xente berrar ou chorar 6. J.L._ Cál é o teu xuramento favorito? José._ O que máis repito e: Coñoooo!!!! 7. J.L._ Qué profesión ademáis da que exerces che gustaría facer?

José._ Calquera que teña relación direta coa morte 9. J.L._ Se o ceo existe, Qué te gustaría oír que che dixese Deus cando chegases ás portas celestiais? José._ Tes unha morea deles esperándote José._ Graciñas , uha aperta e verémonos, si é en Muros millor

1. J.L_ Cál é a túa palabra favorita?

OS CIPRESES DO CONVENTO DE LOURO A beira do camiño que conduce o adro da igrexa do Convento de Louro, hai un grupo de cipreses, que chaman a atención polo seu porte. Son cinco, e ainda que parecen moi comúns, pertencen a unha variedade coñecida por Ciprés de Monterrey, que parece que foi introducida en Galicia polos frades franciscanos que evanxelizaron as terras de California. Nun traballo publicado pola obra Social de Caixa Madrid, acerca dos árbores madrileños, cítase exclusivamente como exemplo, os cipreses de Louro. Algo deben ter os nosos cipreses, cando dende tan lonxe se poñen como exemplo. Ahí vai a referencia que os nosos cipreses fan os madrileños: EL CIPRÉS DE MONTERREY Cupressus macrocarpa Este árbol puede medir unos 25 a 30 m de altura en su lugar de origen, pero fuera de su país puede alcanzar los 37 m. El sistema radical es potente. Tiene corteza delgada muy agrietada con placas de color pardo grisáceo que se desprende en fibras longitudinales. El tronco es grueso, está ensanchado en la base y, a veces, dividido en dos a partir de cierta altura. La copa es piramidal, abierta, muy ramosa y densa. La ramificación es ascendente, formando un ángulo de 45° con el tronco. Las ramas son largas, rugosas y de color marrón purpúreo, y las ramillas son bastante gruesas, cilíndricas o subtetrágonas y del mismo color, aunque algo más claro. Las hojas son escamiformes, bastante gruesas, de ápice obtuso no punzante y color verde oscuro. En las ramillas jóvenes suelen aparecer hojas

aciculares de primera edad durante bastante tiempo. Al frotar las hojas desprenden olor a limón o mandarina. Las flores masculinas son amarillas y las femeninas verdosas, agrupándose en inflorescencias pequeñas sobre el ápice

de los brotes, desde la primavera hasta principios de verano. Las piñas son globosas, de 25 a 35 mm de diámetro, presentan color marrón rojizo y grisáceo a la madurez y están ormadas por 8 a 12 escamas provistas de salientes cortos y obtusos. Pueden permanecer cerrados en el árbol durante varios años, abriéndose con fuertes calores o si ocurre algún incendio. Contienen numerosas semillas, hasta 20 por escama, de 5

a 6 mm de longitud, con alas estrechas y diminutas ampollas de resina. Un kilo puede contener alrededor de 140.000 semillas. La maduración es bienal. El área natural está reducida a localidades de la bahía de Monterrey en California. Fue descubierto por Lambert en 1838, quien envió semillas en 1839 a Gran Bretaña, desde donde se introdujo al resto de Europa. Se dice que fue introducido por primera vez en España por Carlos Adán de Yarza en Lequeitio (Guipúzcoa), a mediados del siglo XIX. Existen unos ejemplares de enorme tamaño en los aledaños del Convento de San Francisco en la localidad de Louro (Parroquia de Muros en La Coruña), lo que hace suponer que también los franciscanos introdujeron esta especie. No tolera grandes fríos, pues las heladas invernales le perjudican grandemente. Vive en cualquier tipo de suelo y aunque prefiere la humedad, soporta cierta sequía. Se desarrolla muy bien en las proximidades de los litorales, ya que es capaz de soportar vientos marinos. Tiene crecimiento muy rápido, de más de 1 m por año en condiciones favorables. Generalmente puede alcanzar los 200 años de edad. La madera es pesada, fuerte, dura, duradera y aromática, pero con poco aprovechamiento comercial. Es muy empleado como árbol ornamental, para formar setos y barreras cortavientos y presenta diversas variedades de jardinería. Se multiplica por semillas, injertos y estaquillas. El nombre específico macrocarpa, proviene de la unión de macrós, grande, y karpós fruto. Alude a que entre los cipreses americanos es el que tiene cono de mayor tamaño, pues el género tiene especies de conos más grandes fuera de América. El nombre común hace referencia a su lugar de origen.

Es frecuente encontrar ejemplares de medianas dimensiones o en forma de seto en las áreas verdes. También se puede observar con frecuencia la forma de ramillas amarillas, denominada Cupressus macrocarpa lambertiana aurea o ciprés lambertiana

EDUCACIÓN Y CONVIVENCIA, EL ACOSO O BULLYING (II) p/ Marisé Luces Tajes Características de los perfiles psicosociales de los principales participantes en el acoso: LOS ACOSADORES : Disponen de más poder que sus víctimas, ya sea por tamaño, fuerza física, status en el grupo, etc… y usan su poder para dominar. Presentan mayor dureza emocional, desprecio por los demás, insensibilidad, etc…, pero destacan por ser extrovertidos. Baja tolerancia a la frustración.. Por lo general, su agresividad puede alcanzar también a profesores, padres, hermanos… Algunos psicólogos señalan que estos chic@s tiene una buena cognición social para manipular a los otros y ocasionar sufrimiento de una manera sutil, evitando ser descubiertos. Al tratar con el acosador se le debe plantear que piense: Si descubres que tu personalidad es impulsiva, que te cuesta controlarte, seguir las reglas y respetar la autoridad, que te frustras con facilidad y te cuesta ponerte en el lugar del otro…

NECESITAS HACER REFORMAS EN TU VIDA Y APRENDER A NO UTILIZAR LA VIOLENCIA COMO FORMA DE RELACIONARTE. Tus compañer@s, la gente de tu entorno admira a las personas que hacen frente a la violencia. A los que actúan con desprecio hacia los otros, se les teme pero no se les respeta ni se les quiere. ¡ SÉ VALIENTE, PIDE AYUDA ¡

LAS VÍCTIMAS: Se identifican dos tipos de víctimas: pasivas y provocadoras. Las víctimas pasivas suelen ser niñ@s inseguros, personas sensibles, retraídos , con una baja estima y, comúnmente, pobres en habilidades sociales. Es por ello que todo su entorno debe fomentar en ellas un autoconcepto adecuado, de esa manera se estaría aumentando un factor de protección que dificulta la victimización. Víctimas provocadoras. Niños/as, chicos/as beligerantes, descontroladas conductual y emocionalmente, irritables, hostiles, con bajo rendimiento académico. Generalmente provocan al agresor. Son los que se encuentran más inseguros en clase, siendo un grupo de alto riesgo.

Mientras que las víctimas pasivas no provocan y no responden, éstas sí responden a la intimidación. ¡¡ CUALQUIERA PUEDE SER ACOSADO, EXPRESA TUS SENTIMIENTOS CON LAS PERSONAS QUE TE QUIEREN . ESO TE AYUDARÁ ¡! OBSERVADORES: Los agresores ejercen sobre ellos una gran influencia, lo que les lleva a no prestar ayuda a las víctimas. En el maltrato entre iguales se produce un contagio que inhibe la ayuda, puede fomentar la participación en la intimidación por parte de otros compañeros/as que conocen el problema. A veces es el miedo a ser víctimas y sufrir agresiones lo que impide que compañeros/as que sienten que deberían hacer algo, no lo hagan.

¡ EL MALTRATO SE ALIMENTA CON EL SILENCIO, NO TE QUEDES CALLADO ¡ Experimenta las emociones de los demás como tuyas. ADULTOS: Generalmente desconocen que se están produciendo situaciones de acoso en su entorno. El 50,6% de los padres no saben que sus hijos/ as son víctimas o acosadores. Cuando los casos se conocen, las agresiones suelen estar en niveles de mayor riesgo e intensidad para la víctima. ¿ Cómo descubrir si su hijo/a está siendo acosado/a? En muchas ocasiones la vergüenza y el miedo impiden que los chicos/as hablen de ello con su familia. Si su hijo/a les cuenta lo que les está pasando felicítenlo. ¡ tiene mucho valor ¡ Señales de alarma Si le faltan o están rotos libros, su ropa o cualquier otra cosa que le pertenezca. Si padece cambios de humor. Parece triste, deprimido. Si tiene pocos/ningún amigo en su tiempo libre. Si parece nervioso, irritado. Si tiene problemas para dormir o pesadillas. Si no quiere ir a clase y busca excusas. Si pierde el interés por los estudios y baja su

rendimiento escolar. Todos o alguno de estos síntomas hay que tenerlos en cuenta, pero sin olvidar que pueden deberse a otras causas. Factores de protección y riesgo ante el acoso escolar El contexto familiar tiene una importancia fundamental para el aprendizaje de las formas de relación interpersonal. La estructura y dinámica familiar, los estilos educativos de padres y madres, las relaciones con

hermanos, etc… pueden convertirse tanto en factores protectores como en factores de riesgo en la relación de sus hijos con los iguales; para que se conviertan en agresores o víctimas. El comportamiento de los padres con sus hijos y su estado emocional, son elementos importantes

en la aparición de conductas violentas. El afecto y la dedicación al niño por parte de sus padres o de la persona que lo tenga a su cargo le protege, el caso contrario puede ser un factor de riesgo. El grado de permisividad de los padres ante la conducta agresiva del niño (desde la primera infancia), marcarán actitudes futuras. Un comportamiento demasiado permisivo de los adultos puede llevarle a no conseguir unos aprendizajes correctos. Necesidad de marcarle límites al niño/a, enseñándole cuando sus conductas se vuelven agresivas con los demás. Otros factores que pueden influir son. Supervisar las actividades de los chicos/as fuera del colegio o instituto, qué hacen, con quién van… ( especialmente en la adolescencia ). Las relaciones entre los adultos de la familia, ( discusiones, conflictos ). Nunca delante de los niños. El uso de los hijos como aliados en las discusiones de pareja. Control en el uso y tiempo de la televisión, ordenador, etc… Debemos de tener en cuenta que una gran parte de los chicos/as de Secundaria creen que la intervención de los adultos es inútil o que empeora las cosas. ¡¡ No les dé la razón ¡! ¡¡ Ocupe su lugar como padre/madre ¡!

( Continuará en el próximo número )

A HISTORIA DA ESCOLA MUNICIPAL DE MÚSICA (ESMU) A escola municipal de música de Carnota fúndase no ano 1994, froito de interés e empeño da poboación de que os veciños de Carnota en xeral, e os nenos en particular, poidesen acceder á aprendizaxe musical; posto que ó ser un concello pequeno e periférico, non había cerca ningún lugar onde se puidera cursar este tipo de formación. Iniciouse naquel momento con menos de 30 alumnos e con 3 mestres.

que ofertamos de linguaxe musical, acceden ós conservatorios de Noia ou Santiago para seguir cursando o grado medio de música. Todo isto é posible grazas ó empeño e ilusión de mestres, pais/nais e alumnado, que con moi poucos recursos lógrase unha labor educativa

O que comezou dun xeito tímido foi crecendo anualmente tanto en alumnos como en profesorado e especialidades musicais, atendendo ás demandas dos alumnos, sempre que foi posible, acadando no presente curso 2013/2014 o número máximo de especialidades e alumnado. Neste curso contouse con 113 alumnos atendidos por 5 mestres: Mestre de linguaxe musical e piano: Alianza Uhía

de calidade ó nivel que esixe a lei de educación (clases de linguaxe musical, 2 horas semanais; clases individuais de instrumento de ¾ hora á semana; agrupacións instrumentais; coral; harmonía; etc).

Mestre de Inicación musical, canto, orquestra Orff e coro infantil; Ana Blanco Mestre de guitarra, baixo, combos e harmonía; Castor Montes

Impártense as seguintes especialidades: Piano, acordeón, saxofón, clarinete, frauta traveseira, frauta de pico, gaita, pandeireta, música tradicional, harmonía, guitarra, baixo eléctrico, guitarra eléctrica, batería, congas, linguaxe musical, música activa, iniciación e canto.

Mestre de percusión e batería, combos e música moderna; Carlos González. Mestre de gaita, percusión tradicional, vento madeira e coral polifónica; Ramón Domínguez. Debido á demanda, a Escola Municipal de Música de Carnota sempre contou co apoio dos políticos locais, pero contou tamén con poucos recursos económicos materiais e de infraestructuras. Digamos que se foi adaptando ós recursos cos que se contaba.

3.- OUTRAS ACTIVIDADES Para dar continuidade ó bo traballo realizado nos últimos anos; e como incentivo para os alumnos, a directora e o equipo de mestres, amosaron os resultados acadados a outras escolas de música, a través de intercambios e encontros, que serviron á Escola de Carnota para coñecer outras experiencias e abrirse a novos estímulos e vivencias, animando así ós alumnos a seguir esforzándose, a millorar e a ser conscientes das

2.- O ENSINO NA ESCOLA MUNICIPAL DE MÚSICA DE CARNOTA Os contidos que se imparten, son reglados e a maioría dos alumnos que cursan os 6 cursos

súas opcións e posibilidades no ámbito musical. No curso 2008-2009, a Escola Municipal de Música de Carnota, foi invitada a participar no I ENCONTRO GALEGO DE ESCOLAS DE MÚSICA, que se celebrou o 9 de maio, no concello de Rois.. No curso 2009-2010 xa foi a propia Escola de Carnota a anfitriona e organizadora do II ENCONTRO GALEGO DE ESCOLAS DE MÚSICA. E así, foi invitada a todos estes Encontros celebrados en Galicia, dado os excelentes resultados. Estes actos pretenden por en contacto as diversas correntes e asignaturas musicais que se traballan en tódolos centros docentes da nosa comunidade. Ö longo do curso, a escola organiza e oferta para todo o público, distintas Master Class, como foi a excepional de acordeón, da man de Manolo de Fornís (coñecido acordeonista en Galicia) ou a de guitarra moderna da man do guitarrista de jazz Castor Montes. Tamén se celebran 2 festivais anuais, onde os alumnos, rapaces e maiores, lles presentan a todo o pobo o aprendido no curso. E durante o ano, a ESMU leva a súa música polos distintos centros educativos do Concello, sen olvidarse da gardería municipal ou o Centro de día de maiores. E non podemos evitar falar da creación dunha coral polifónica de adultos, onde se puxo ó fronte o mestre de gaita e percusión tradicional, cunha excelente batuta.

O local no que estivo a escola a maior parte da súa vida era un local moi pequeno, con humidades e desperfectos tanto no interior coma no exterior, ventanas vellas polas que entra frío e chuvia, etc, etc. Tal é o seu estado que entre o Concello e a Consellería de Cultura tomouse a determinación de demolelo e construir un novo. Logo trasladouse a unha casa antiga, de pedra, remo-

delada e acondicionada, pero que tampouco reunía as condicións axeitadas para ser escola; e dende hai dous anos, a escola está sita no Pindo, no edificio colindante ao CEIP desta localidade, cedido pola Xunta de Galicia, ata que a ESMU teña edificio propio.

5.- PREVISIÓNS DE FUTURO 4.- RECURSOS MATERIAIS Falando de recursos materiais, foise adquirindo un piano vertical (había dous elécticos nun principio), un acordeón, renovouse o material preciso para formar os combos (micros, soportes, amplificadores), unha nova batería, gracias á aportacións das cuotas dos alumnos e de pequenas subvencións. Aínda así, os nosos medios son moi escasos, contamos cun baixo eléctrico, unha guitarra eléctrica, unha gaita, unha guitarra española, un piano eléctrico, un teclado, unha pequena mesa de mezclas, un bombo tradicional, instrumentos Orff (xilófonos, metalófonos, carillóns, etc) unha batería e varias panderetas. O presuposto non dá para máis.

A pesar do contexto de crise que estamos vivindo, e que no Concello de Carnota aínda é máis acentuada, a ESMU sobrevive e segue co seu proxecto adiante. Goza dunha moi boa saúde, traballando con máis de cen alumnos, e tendo actividade lectiva todas as tardes, de luns a venres, dende as catro da tarde ata as dez da noite. Segue sendo o buque insigne da cultura en Carnota e das escolas de música municipais de toda a comarca. Mestres, alumnos adultos, nenos, nenas e pais/ nais forman dende hai moitos anos unha ben unida comunidade, e como eles soen presumir, unha gran familia.

dar moi satisfeito e profundamente durmido. E tamén volvín a soñar un soño consecuente e continuación do anterior.

AS FERAS p/ Marcelino García Lariño Preto da miña casa hai un recheo feito na ribeira no que montan as súas carpas os circos. Un día viñera un que traía moitos animais de catro patas, pois de dúas xa abondaban os que temos na poboación, e, aínda que non acudín á función, soñei, mirade vós que cousas, coas animarías aquelas.

Soñei que me atopaba nun estudio da Radiotelevisión Galega, onde un xornalista moi sonado facíame , nun programa en directo, unha entrevista cara a un numeroso público, sobre como espantara e fixera escapulirse á fera que me atacara no noso alboio, gabando a máis non poder a miña

Pero foi un soño tan raro, tan especial, tan non sei como, que quedei sorprendido deste –algo hai que chamarlle– disparatado soño. Eu estaba gabexando nun alpendre que temos de fronte a cociña da casa. Comigo atopábase “Óliver”, o gato que nunca nos abandona, e de súpeto, deu un brinco que, en menos dun amén, desapareceume da vista nunha lostregante e espaventada fuxida. Cando me revirei co gallo de decatarme a que se debía a súpeta estarrecedora fuga do gatuno, doume de buzos cun furibundo e enorme león coas fauces tan abertas, nas que lucían uns dentes tan grandes e afiados, que xa coidei que me engulía. Mal como puiden, tentei pecha-la porta, e vin detrás dela un mango dun sacho. Nun arrebato de terror collino e arremetín con el contra o monstro salvaxe guindando paus a destro e sinistro. O arrepiante león, en vez de vir cara a min e atacarme, comezou a ruxir e a recuar, a retroceder acovardado segundo eu avanzaba co cadolo na man, ata que, atemorizado fuxiu. Nesto espertei. Pero non espertei de todo, porque din media volta na cama e, como o león non me vencera a min senón eu a el, volvín a que-

fazaña e cualificándome de valente, arriscado, heroe, semideus, superhome... e non sei cantos eloxios máis. Eu, como quen non era cousa, tiráballe importancia ás loanzas do pulcro e popular xornalista (que me gustaban abondo) dicíndolle que non fora valentía, senón máis ben medo, moito medo (como era certo. Dispensando, cagara por min), e talvez como eu era tan feo, o felino asustouse da miña fealdade e fuxiu aterrorizado. Entón o xornalista preguntoume se algunha outra vez na vida estivera tan preto dunha fera da maneira. E..., díxenlle a verdade: contesteille que si, que xa estivera perante doutra moitísíma peor. “¿Qué fera era?” inquiriu no intre moi cobizoso o xornalista. –Miña sogra –respondinlle. E espertei. E desta vez si que non volvín a quedar durmido. Fiquei esperto e moi inquedo; non fun quen de acougar. E non porque o medo libre, e non é o mesmo enfrontarse ás garras dun furioso león embravecido que ás represalias da nai da miña muller.

FONTE DE BAÑO Tipo de ben: Fonte , Concello: Muros Parroquia:Serres (San Xoán) Lugar:Boa Vista - Rúa Agra de Baño 156 Outra denominación do ben: Cronoloxía: Século XX , Descrición: Fonte da tipoloxía de “cabaliño”, co frontis destacado tralo que se encontra a mina de auga. Dito frontis caracterízase polo dinamismo dos seus perfís, con xogos de molduras na parte inferior, coroándose cun frontón semicircular decorado con dentes de serra e unha orla ondulada. Flanquéano dúas pilastras con bandas e parellas de filetes con gotas. O cano ocupa o lugar da boca dun mascarón no que se destaca o alto peiteado formado por lóbulos. Garda grandes similitudes ca coñecida como “Fonte da Xesta”. Propiedade: Pública Uso actual: Outros Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Dato descoñecido Elementos mobles: Tradición oral: Referencias bibliográficas: SORALUCE BLOND, José Ramón e FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, Xosé: «Arquitecturas da Provincia da Coruña, Carnota, Lousame, Muros, Noia, Outes e Porto do Son». Artigo de Xokas Figueiras, recollido en patrimoniogalego.net

A virandella P / Antonio Rey As dúas familias chegamos ao barrio na década dos 40 do século vinte. Agora que o penso, todos nacéramos noutro país. Sete europeos e máis eu, que dera o meu primeiro berro na outra beira do Río da Prata. Miguel, os seus dous irmáns e máis a súa nai eran belgas e o seu pai ruso. Na nosa casa a miña nai era asturiana e o meu pai galego. Como vos digo, chegamos ao barrio case ao mesmo tempo e axiña comezamos a nosa relación. Non era doado: eles falaban francés e nós castelán. Miguel tiña oito anos coma min. Daquela non había cartos para xoguetes para familias como as nosas, mais o meu pai sabía facer virandellas de madeira coa súa navalla. Aproveito que ledes a miña historia para vos aclarar que nunca atopei o termo nun diccionario. A xente nomea a virandella como trompo, buxaina ou peón, mais o meu pai trouxo da súa aldea o nome e para min ten valor de verdade (sempre idealicei a aldea). Así pasamos a primeira tempada xogando na beirarrúa, ollando o efecto xiroscópico das nosas virandellas ata que o rozamento do aire facía que a súa velocidade angular diminuira e sobreviñan as súas derradeiras caídas. Quizais foi unha metáfora da vida, onde todo ten o seu tempo e hai que aproveitalo antes que deixe de xirar.

NOVAS DE ONTE p/ Manuel Lago Álvarez

querda a dereita e de arriba abaixo:

O ORFEON MURADANO

1.- Antonio Lojo Bori (Antonio Loxo)

Que os as xentes de Muros cantan e cantan ben, e algo que ninguén discute, e si o fixeran levarían as de perder, porque como o movimento se demostra andando, con oír cantar os muradáns e muradanas, a duda quedaría resolta. Dende sempre Muros contou con grupos corais. Na actualidade, todas as nosas parroquias contan con corais mixtas de homes e mulleres e na vila a

2.- Ignacio García Fiuza (Nacho de Petra) 3.- Eduardo Cerviño Lago ( Sogro de D. Loló) 4.- Ramón González Fernández (Ramón do Cabo irmán de Rosa do Cabo) 5.- Manolo Malvarez (Malcriadiño) das Xanricas 6 .-Eduardo (O Asasino) da familia dos Tenorios.

7.- Descoñecido

hai tamén un coro de voces graves (orfeón), com-

8.- Santiago Formoso (Jijo) Avó de Formoso ,

posto de tenores altos, tenores baixos, barítonos e

xogador do Cosmos en USA

baixos.

9.- Manuel Pazos (Cochecho) zapateiro e poeta

De mais antigo, oubo en Muros un orfeón, aló po-

10.- Guillermo Randaina (Guillermo do rexistro)

los anos vinte do século anterior. Non se conser-

11.- Antonio Dubert Díaz ( O Quinteiro)

van gravacións, pero sí algunhas fotos nas que se

12.- Juan Lojo Iglesias (Corazón) pai de Uca de

ven a uns muradanos de mediana idade, vestidos

Ventura. 13.- Descoñecido

de traxe de calle e boina. Nunha das fotos, datada

14.- Joaquin Dubert ( marido de dona Elvira

no ano 1928, vense os seus compoñentes, xunto o

Froix)

seu Director. Velaquí a foto, xunto cos nomes dos seus compoñentes. Si alguén coñece os non identificados, ou ben non están ben os nomes, agradecería que no lo dixera. Nomes dos integrantes do Orfeón Muradá de es-

15.- Manuel Fiúza Lariño (Manolo Fiúza “o Carteiro”) Tío de Pepitiña a das lanas 16.- Bernardo Santiago Beiro ( Pitilan) 17.- Manuel Campelo Lamela ( O Olludo) cuñado de Ramón González e pai de Rosiña , Paquita e Toñita do cabo 18.- Manuel Luces (Paletó ) Pai de Paletó, casado con Juanita da Xoanera 19.- Euxenio Fernández (Geniño) tío de Geno da Chinchina 20.- Descoñecido 21.- Domingo (Mingolos) 22.- Santiago Bermúdez Otero (Santiago da Calota), Director e fundador.

NINA EPTON EN MUROS p/ The Muros Times era un dos vistosos de Galicia. Hai vinte anos, cando foi feito un pedido do Museo costumista de Madrid, atopáronse en dificultades para reunir as varias das que se compón o traxe. Hoxe sería case imposible. Galicia, que conservou tantos dos seus costumes, perdeu case todo interese polo traxe rexional así como tamén polos seus instrumentos. Os tan nomeados "traxes galegos" empregados polos Coros de

Nina Consuelo Epton, foi unha escritora de pai inglés e nai española que naceu en Hamsptead (noroeste de Londres) en 1913. Famosa polo seus libros , escribeu tamén un libro de viaxes, no que recolle os seus andares pola Galicia dos anos 50. No 1955 publícase o libro de viaxes da escritora británica Nina Epton "Uvas e Granito", onde relata cunha mestura de realidade, "mala uva" e un chisco de fantasía o seu paso por Muros. Aquí vai o que conta de Muros: "Desde Corcubión a Cee, na ría de Muros e Noia, hai palabras gregas, así como tamén celtas e romanas, que lle dan nome a lugares, tales como Pindo, Ézaro, Lira, Arcadia e Laurisa. É esta unha parte da costa agradable e acolledora, con invitadoras e anchas praias cun caldelo luminoso que non se atopa en Fisterra. Non resulta sorprendente que os mariños gregos da antigüidade gustasen de se establecer aquí. Non obstante, a lenda foi un algo lonxe cando nos quere facer crer que o tipo de beleza grego pode aínda distinguirse nas faccións das beldades de Muros. Rosalía de Castro escribiu líricos versos sobre o seu porte clásico e beleza de estatua, referíndose a elas como descendentes das mulleres de formas perfectas que serviron de modelos para o Partenón. ¡Ai!, ningunha "muradana" do século XX poderá aspirar, certamente, ao friso do Partenón; e no tocante ao seu paso (unha non pode chamarlle "porte"), dexenerou agora no escanaveirado contoneo adoitado polas aldeás de toda Galicia, que camiñan cos pés moi afastados, as puntas dos mesmos cara a fóra, e os seus brazos sostéñense afastados do corpo tan tesamente como as aletas dun paxaro bobo. Se pensan que é este o mellor xeito de acaneo para levar sobre as súas cabezas a carga das súas mercas, roupa de lavar e calquera outra cousa que acostuman, entón deberán saber o graciosamente que as mulleres da Indonesia camiñan con cargas semellantes.

hoxe, son sinxelamente vertolás creacións das sociedades folclóricas actuais. As mulleres galegas adoitaban levar altas cofias de encaixe, mantelas con franxas de veludo e panos de lá de cores cruzadas sobre o seu abondoso seo. Os homes levaban chaquetas axustadas de tea vermella, verde ou acastañada, chalecos brancos ou de cor, calzóns cinguidos e grandes panos sedáns pendurados dos petos dos mesmos; pero había variacións locais en case cada val e cada cidade. Santiago, Lugo, Pontevedra..., cada unha tiña o seu propio traxe típico. Pese ao fracaso das mulleres de se igualaren á reputación grega, eu quedei de cheo enfeitizada de Muros na primeira ollada, e do seu milleiro de casiñas brancas e grisallas agrupadas como pombas ao fondo dunha badía fonda debaixo da Costiña. Muros é un antigo porto pesqueiro, e a gracia dunha antigüidade próspera rolla nas pintorescas rúas con soportais. En Santiago atopárame cun poeta de Noia, Xosé Faveira, que ten un irmán, Xesús, que vive en Muros, e está no concello como rexis-

Houbo un tempo no que as "muradanas" se distinguían polo seu atraente traxe local, que

trador da propiedade. Se ten ao seu cargo o rexistro de toda a propiedade de Muros, ten que coñecer entón moito sobre o lugar, pensei; e fun visítalo tan axiña como tomei café e deixei a miña maleta na "fonda".

só do mar como hoxe. Había fábricas de curtimes e de tecidos na vila, e varios gremios importantes. A dramática e polícroma imaxe do Cristo Crucificado da Colexiata pertence á familia das misteriosas imaxes bizantinas ás que xa me referín (os dous Cristos, de Fisterra e Ourense); pero este Cristo agoniante de Muros é o máis realista

A casa do concello ten a fachada principal no extremo norte da Rúa do Mar, e está por fronte dunha casa que ten o impacto dun canonazo no seu piso superior. Trátase dun vello michazo que os "muradanos" non esqueceron. En efecto, diso fíxose unha das exhibicións da vila; lonxe de tapar o burato, deixárono tal como quedou despois do canonazo recibido desde o mar durante unha batalla naval entre unidades inglesas e franco-españolas. Colocaron de contado unha placa conmemorativa debaixo, que di con amarguexo: "Un agasallo dos ingleses: 22 de xullo de 1805". Sentíame moi importante cada vez que pasaba a carón desta casa. Don Xesús Faveira foi doado de atopar. Non só resultou ser a primeira persoa que ollei, senón que case batín con el ao entrar nas pequenas dependencias, pois estaba sentado diante dunha mesa preto da porta principal, copiando longas entradas no seu libro maior. Era mozo, delgado e de cor aceitunada, e cando ergueu os ollos recoñecino de seguida: eran os ollos que unha ve nos xarróns cretenses e etruscos. Don Xesús, moi cortés, pousou a pluma a unha beira deixando o traballo da mañá para me conducir a través das retortas calexas de Muros, e á Colexiata, xunto aos poucos cachenos que quedan das grosas paredes das que Muros tomou o seu nome. Estas murallas, e as dezaoito torres construídas sobre elas, desapareceron durante o século XVIII. O pórtico da Colexiata, do século XII, dise que o encetou un canteiro anónimo da escola do Mestre Mateo, o inspirado xenio do "Pórtico da Gloria" de Santiago; pero as figuras do pequeno pórtico de Muros son moito máis petrificadas, e de estilo bizantino. Non poden compararse, nin remotamente, coa obra mestra compostelá, inda que teñen encanto e irradian xenialidade dunha rara calidade para a igrexa dun pequeno porto pesqueiro. É certo, xa que logo, que Muros é só unha feble sombra da súa apoteose do século XV, cando os seus mariños visitaban con frecuencia as costas de Portugal, Francia, Inglaterra, Flandres e Italia. No XVIII chegaron deica as Indias, mentres a vila prosperaba, pois daquela non dependían

de todos eles. Unha case sente a dor e o sangue que cae pola faciana, e ouve o gorleo de morte na arreguizante gorxa. Don Xesús díxome que durante os sermóns da Semana Santa, a xente séntese tan conmovida polo relato da Paixón epitomada nesta face de sufrimento, que todos se botan a chorar na igrexa. Créoo sinceramente. Tres campas baleiras adoitaban estar a un lado da Colexiata para recibir os corpos de náufragos descoñecidos que o mar puidese traer á costa, pois Muros tivo sempre profunda compaixón polas víctimas do mar. Para lle engadir ao título de "La más Noble y Leal Ciudad", que compartía

con outras ao longo da costa, o rei Afonso XIII concedeulle un terceiro no 1906, despois da grande xenerosidade amosada pola poboación con cincocentos corenta e catro náufragos. Así que agora o título do pequeño porto é o de "La más Noble, Leal y Humanitaria Ciudad de Muros". O cimo do escudo de Muros é igualmente interesante. Consiste nunha carabela a flote cun castelo na popa, un león na proa, e dúas cunchas de peregrino entre os mastros. Quizais esta carabela tenciona representar a unha das dúas de Muros, que, segundo se conta, tomaron parte na conquista de Málaga aos mouros. En Muros, as singulares Casas de caridade do século XVI proban que esta cidade era xa humanitaria moito antes de que se lle concedese o título oficial; pero aínda que eran probablemente axeitadas, quizais resultasen comparativamente suntuosas nos tempos nos que se construíron (en 1506), cousa que está lonxe de selo hoxe. Pasei baixo a entrada abovedada, coa súa fermosa e pequena imaxe da Virxe do século XVI enriba no nicho, para mirar a fileira de quince vivendas formadas por unha habitación escura no piso baixo e outra enriba, cada unha habitada por unha familia distinta. Estaban todas ocupadas por persoas vellas e pobres, agrupadas ao pé dunha fogueira nun esquinal, onde cociñaban a súa ola de "caldo". As paredes estaban negras polo fume de séculos, pois non había cheminea. Non obstante, eran grosas, a leña abondosa, e a municipalidade invertira parte dos seus ingresos para asegurar que pudiesen comer o "caldo" tódolos días; e non como noutros lugares da costa que eu vira, onde o lume non se acendía tan regularmente. Algúns dos ocupantes máis novos seguían a exercer os seus oficios. Unha habitación situada enriba dun chanzo de escaleira a beira da entrada, que probablemente fora usada antigamente como posto do sereno, estaba ocupada agora por un zapateiro, un home de ollos claros que parecía non ter máis de cincuenta anos. "¡Suba a ver o meu pazo!", berroume, facendo un aceno coa man na que tiña unha bota vella que andaba a arranxar. Subín os empinados chanzos e mirei o un interior. Había unha cama de ferro crebada nun recanto, cuberta con anacos de cobertores e outras teas, ningún abondo longo ou ancho para o tamaño da cama. O remendafoles seguiu os meus ollos segundo estes percorrían o cubil, e despois botouse a rir dun xeito histérico, bambeándose cara a adiante e atrás sobre a vella bota. "Ben, ¿Qué pensa vostede do meu pazo? ¿Non é luxoso?, berrou.

"Algunhas persoas non teñen nin un tellado sobre as súas cabezas", respondinlle solermiñamente, coa dúbida de que o home fose sarcástico ou sufrise alucinacións. "O meu tellado está feito de tellas de ouro, pero pinguea cando chove, e, ¡ai!, chove a miudo en Galicia. ¿Vén vostede de Madrid, señorita? Se é así, entón saberá vostede o que di alí a xente sobre nós: din que Galicia é a despensa de España. ¡Ja, ja, ja!", e o remendafoles estourou noutro paroxismo de risa desenfreada. Don Xesús abalou a cabeza atristuradamente cando nos iamos. "Temo que estea descontento", observou, dirixindo unha flebe ollada de zafrañada sobre o ombreiro, cara o zapateiro remendón. "Quizais teña razón para o estar", suxerinlle, pero Don Xesús non parecía estar de acordo. Inclinábase a crer que é inmoral sentirse descontento coa sorte que un ten trazada na vida, como se iso significase rebelarse contra o Todopoderoso que o ordenase. Unha caste de ricos que ten obriga de dar esmolas como parte das "boas obras" que facilitarán a súa eventual entrada no Paraíso, e unha caste de pobres para recibir as esmolas e bicar as migallas que lles botan...; este anticuado xeito de pensar váilles ben aos satisfeitos da vida, e descorazona aos pobres na súa aspiración de cousas mellores. Unha vez un estudiante erudito da Universidade de Salamanca argüíume accidentalmente nunha tese, que o Paraíso se atopaba no cume do Monte Pindo, preto de Muros. Este monte está situado na parroquia de San Mamede. (Varias localidades de Galicia levan este curioso nome. Pregúntome se non será unha corrupción de "Mohamed" e un vestixio da invasión árabe). Poida ser que o monte se usase como santuario nos tempos pagáns. Hai un pendo chamado "D'a Moa" no cume, que está cuberto de caracteres indescifrables. Nos seus arrampadoiros e nos dun "castro" atopáronse interesantes reliquias da Idade do Bronce. Os montes de Galicia están case todos coroados con penedos de pedra gra luídos polo tempo (se non con dolmens), de tan impresionantes formas e grandores que non sorprende ouvir da veneración relixiosa coa que os consideraban as xentes. San Martirio de Braga, en Portugal, condenou estas prácticas idolátricas nun tratado do século VI titulado "De correctione rusticorum"; pero os antigos petroglifos con copas, aros e espirais (e aínda rudimentarias formas humanas e de cervos) seguiron atraendo, polo moito misterio do seu indescifrable simbolismo."

p/ Manolo De Lajo

a Ximiela, hai máis ouro ca terra". Si mal non

Fronte ó treito de costa abranguido entre a Pun-

recordo ó amigo Manolo do chuvasco ten men-

ta dos Remedios e Monte Louro, esténdese a un

cionado que despois de remontar o Neixón, proa

mínimo de dúas millas da costa e durante tres

a Fisterra, a sonda marca dita parede nún treito

millas e medio do surleste ó noroeste unha serie

pequeno da súa derrota. ¿Quén non veu unha foto de Benigno, Quín ou o mesmo Manolo do Arco da Vella rematando nese punto da costa?. Pois como ben dí unha lenda celta procedente de Irlanda, que o final do Arco da Vella hai unha pota de ouro custodiada por un Leprechaun ou duende verde. A cal non deixa de ser a mesma

de baixos que se concentran en tres grupos principáis, ó norte Meixide e o sur Virullos xunto con Meán e Ximiela. Tal como contéi noutro relato, en Monte Louro ou nos arredores, hai un tesouro custodiado por un boi, que brúa nas noites de temporal. A maioría das persoas consultadas creen que se atopa nos subterráneos coñecidos como "Os Profundos", sitos no suroeste do monte cara a Pedra de Cón; pero eu persoalmente descreo de tal versión, xa que tanto un servidor como centos de persoas antes ca mín, xa procuraron en dita zona sen nengún resultado positivo. Contábame meu bisavó Tieles, mariñeiro de toda unha vida é coñecedor dos fondos mariños da nosa costa, que no treito

do boi pero disvirtuada depois do paso dos

que vai de Pedra de Cón a Ximiela hai unha pa-

mouros por a península. Para rematar tamén hai

rede que parece ser feita por a man do home,

quén situa dito tesouro na enseada de San

posiblemente por os romanos para protexer á

Francisco, exactamente na Bouxa de Fora na

antígua cidade de Louro, hoxe afundida na la-

coñecida como "Furna dos Pesos", lugar donde

goa. Dahí o ancestral dito ben coñecido entre as

afundeu no século XVI un bergantín pirata car-

xentes do mar: "Dende a punta de Monte Louro

gado de ouro, do cal xa contei a historia.

“Nos tempos da fame” Por Antón Lameiro Ainda que ata a data non dispoñamos de cifras, segundo a Xunta, que presentará un estudio no primeiro semestre do 2014, a pobreza infantil en Galicia é tres puntos inferior a media española. De calquer xeito o dato non debería alegrarnos moito xa que esta afecta nada máis e nada menos que a tres millóns de cidadáns. En España un de cada catro menores de 16 anos non ten cubertas as suas necesidades básicas de alimentación ou vivenda. Máis alarmante ven sendo que esta porcentaxe, alén de desminuir, o que está é a aumentar, e Caritas xa está a prestar atención diariamente a máis de 1.400.000 persons. “Cada pobre gobérnase como pode”, díxose sempre, pero para unha familia de tres membros con un fillo menor de 18 anos, 300 euros o mes non lles pode dar para moito. Por outro lado, o que resulta ainda moito máis alarmante é o feito de que o 95% do que o goberno lle da por chamar “salida da crisis” está indo a parar as mans do 1% máis rico. No que vai de ano, o número de es-

pañois con un patrimonio neto por valor de 22.438 millones de euros o superior aumentou nun 8,3%, mentras que polas ruas das principais cidades un non pode ignorar o crecente número de indixentes como resulta de ter perdido o seu traballo ou a sua casa. Hoxe, por moito que queiramos, xa non podemos distanciarnos nin escusar a miseria dos demáis con un simple "que vaian traballar”, e a outrora "nin que estuvéramos nos tempos da fame", para moitos veciños é desgraciadamente unha realidade. O longo do ano a Vila de Muros fiel o seu título de moi leal e moi humanitaria aporta o seu gran de area con varias actividades. Gracias as aportacións dunha Cea, do Mercado, e da II Carreira Solidarias Cáritas poderá seguir atendendo as familias máis necesitadas. Esta boa labor, non obstante, non debería relaxarnos ante a corrupción e a desigualdade desta sociedade, non esquenzamos que a verdadeira solución estriba nun mundo máis igualitario, donde a caridade non sexa para nada necesaria. Feliz Ano Novo.

… e Moi Humanitaria Vila de Muros p/ Manuel M. Caamaño

económicas e outros ofrecendo de balde o seu

Neste mes de Xaneiro, a Asociación Cultural FALTRIQUEIRA, promoveu , xa por segundo ano consecutivo, un festival solidário a prol de Caritas- Muros. E como o ano pasado pedíronme a min que fose un dos seus presentadores e conductor desta gala. Aquí vos queda un dos textos que escribín como parte do guíon da presentación e que exalta, como non, o gran humanitarismo que sempre tivo a gala lucir o noso Concello e as nosas xentes. Entre os títulos que ornan o nome da vila de Muros destaca, e ben se pode comprobar nesta ocasión que aquí nos congrega, o de MOI HUMANITARIA. A veciñanza desta vila por avatares da súa historia e pola fonda vinculación que ten co mar, tivo

arte e o seu traballo estades a honrar a sangue

que acubillar infi-

que corre polas vosas veas. Esa sangue que é

nidade de veces

herdanza dos nosos antergos e que nos impele a

nas súas casas,

poñer o corazón na man para socorrer ao necesi-

dar de xantar e

tado.

arroupar a centos

Hónrame haber nacido nesta vila, ser fillo e ser

de desgrazados

veciño deste Concello e ser tamén depositario na

náufragos que o

miña pequena parte desa tradición humanitaria

mar inclemente

das xentes de Muros.

das nosas costas fixo naufragar. E todo isto

Cando a vida nos vai metendo anos sobre o

fíxose sempre como “cousa que había que fa-

lombo, a miudo medimos os nosos actos pen-

cer”, nada se pedía nin nada se agardaba. Che-

sando sempre en dar bo exemplo aos nosos fi-

gaban a terra os coitados: cansos, famentos e

llos e en ser tamén dignos da memoria dos no-

espidos; aturdidos polos acontecementos sufri-

sos pais. Pois ben, aquí e agora amosamos

dos e polo terror de haberlle visto a cara a morte

quen somos e de onde vimos. E facémolo, non

moi de preto e aquí atopaban consolo, un prato

con un mal entendido orgullo, nin gabándonos de

de comida e un acubillo quente para quecer os

nada. Facémolo así, porque somos de Muros e é

seus aterecidos corpos.

o que nos toca.

Hoxe e aquí, todos. Uns coas súas aportacións

Pregón de D. Juan Caamaño Cebreiro, no ano 2000, na XXXIV Cabalgata de Reises de Muros. Quixera agradecerlle ós organizadores a invitación feita a miña persoa como pregoeiro do novo milenio.

que se atopan somerxidos tesouros de insignes corsarios.

Denantes de nada, o meu saúdo e a miña gratitude a tódolos amigos e amigas e coñecidos; é dicir, a esta xente de ben que aquí representades ó pobo de Muros, co seu alcalde á cabeza.

Muros, para min son vivenzas. De rúas, de paisaxes e tabernas mariñeiras que Puccini puido escoller para representa-la súa <Boheme>. Dunha mar

Fai anos que agardaba a ocasión que no día de hoxe se me ofrece, para agradecer a eses magos que veñen de oriente, algo que ós presentes lles pode parecer nimio e menudo, pero que eu sempre entendín coma un regalo. É o feito de pertencer a esta Vila; porque, como dicía Samuel Becket, as raíces da terra non só son as nosas: son as dos nosos fillos e as dos nosos país e avós. Cando estou en Muros e, sobre todo, alonxado del, lémbrome do que hai mais de vinte anos fora pregoeiro desta festa: o meu pai, que tanto amou e ama a este pobo. Penso na miña nai, acollida neste solo muradán, e nos meus antergos, entre os cales, algún deles, non tiveron a ledicia de poder xacer baixo este chán. Penso nunha infancia e nunha xuventude forzadas de agarimo e sentimentos dispares, que rezuman na miña mente cando paseo por estas rúas. Porque as rúas de Muros son conceptuais: a tristura, o sufrimento, a amargura e a ledicia están representadas no noso rueiro; como tamén a nosa propia historia se mestura a pedra sólida e granítica, representada neses petróglifos dos nosos montes, nas nosas casas, e nesas rochas coas que gañamos terreo ó mar; esa mar tan fermosa, da que tanta dependencia temos. Por iso digo que agradezo a Deus e os Reis Magos por pertencer a este pobo. Porque comprendo que Jovellanos considerara a súa presenza nesta Vila como unha espera dourada, ou que o noso insigne historiados Ramón de Artaza, corrixira ós fenicio e situara no noso contorno as ricas illas Casitérides. Muros é un referente, e debemos sentirnos fachendosos de ser de aquí. Poucos homes e mulleres poden presumir de disfrutar desta bahía chea de historia, elixida polo pirata Drake para descansar das súas tropelías, e na que o Almirante Alvaro de Bazán fixo fuxir a Armada Francesa. Ou simplemente camiñar e reflexionar polos lugares das súas oito parroquias, que fan da natureza un prodixio, e nos que hai campanas de ouro agachadas, ou profundos nos

dura e sinceira que racha contra o meixón, eses penedos que os cregos consideraban como unha maldade en cernes, un perigo oculto, no que aínda se poden escoitar cánticos estricados e penetrantes. De olores diferentes; porque debedes saber que en Muros hai tres tipos de herbas que ulen de distinto xeito. A mariña, presente nos piñeirais de Louro e o Ancoradoiro, que desprenden un perfume estimulante, froito do contacto coa mar e co arume; a olorosa, esvaiada ó redor dos nosos cemiterios, e que adopta a fragancia das flores que adornan os camposantos; e a agreste, que se ubica nos recovecos da costa, alí onde o mar se confunde coa terra. Contábame a miña avoa que esas herbas servían para namorar. Coa mariña o home elegante; coa olorosa, o crente; o coa agreste, o duro mariñeiro. Hoxe teño no meu peto eses tres tipos de herbas, porque desexo que os Reis Magos se namoren da dulzura dos nosos nenos e nenas, e da boa vontade dos nosos homes e mulleres. Que nos traian benestar e felicidade; pero tamén que repartan entre nos algo que só os que proveñen de Oriente posúen: a Areté, un concepto que significa virtude, templanza, sensatez e prudencia, e que Aristóteles asumía coma o paso principal para conquerir que o home se fixera exemplar, ó entender éste a boa educación, a sinxeleza e o trato amable cara os demais coma algo propio nas súas vidas. Iso faime lembrar unha ensinanza do meu pai, que quixen facer lei na miña vida, cando me dicía que <para ter amigos fai falla ter un bo corazón e

pouca memoria>. Deus puxo nas nosas mans unha Vila fermosa; demasiado fermosa. Un contorno encabezado polos montes Pedregal, Estivada e Medoña, e pola simboloxía de Cruz de Pelos e Monte Louro; ese Monte Louro, que o divisalo desde a baixada de San Xusto, aínda preto de Compostela, fai que nos estremezamos porque sentimos a chamada dos nosos antergos. ¡Quén non observou a caída do día desde ese Monte Louro¡ Se existe o Paraíso, non creo que poida haber algo tan parecido. Esas cores añís e crepusculares, que converten o ceo nun espectáculo de luz e tonalidades dispares; e que ningún pintor, chámese Turner ou Cunstable, serían capaces de materializalos nun cadro, porque plasmar dita realidade só está o alcance de Deus, que é quen a expresa a través da natureza. Por iso , todos nós pedimos ós Magos de Oriente que nos sigan permitindo disfrutar deses anoiteceres e amenceres porque é o mellor regalo que nos poden entregar. Sei que a xente menuda estas verbas lles poden parecer que non teñan moito sentido, pero cando medredes levaredes no voso interior o sentimento de agr4adecemento que debedes ter cara a Deus por vos dar a oportunidade de pertencer a este entorno. Nunha etapa como a actual, na que o consumismo cega a mente humana polo afán de posuír e posuír, sería bo que reflexionaramos e situaramos as necesidades reais por riba de tanto valor material. ¡Acaso hai maior regalo que unha posta de sol ou o sorriso dun neno¡. Sede xenerosos e compartide o que teñades. Compartide as vosas ledicias e tristuras, porque no e mais feliz o que mais ten, senón aquel que menos necesita. Posiblemente haberá rapaces que hoxe non van a ter ningún regalo, sendo o mais grande día da ilusión e da fantasía. E nos temos a obriga de ter cara a eles a nosa lembranza e a nosa solidaridade. E tamén cara a aqueles maiores e pequenos que viven este día alén de nós e, seguramente hoxe, nas súas mentes, estará o pasar dos Magos de Oriente polas rúas desta Vila. Para eles vai o noso recordo e agarimo.

Un bo regalo de reis sería que se rematara con tanta barbarie, con tanto odio e con tanta fame. Sei que hai moitos nenos que nas súas cartas, a parte

das súas peticións lóxicas, tamén expoñerán ós Reis Magos estes problemas; e sei tamén, que moitos dos que estades aquí, cambiariades os vosos regalos e todo o que posuedes, se con elo se conseguira erradicar deste mundo tanta inxustiza e tanta maldade. A xenerosidade é un deber e o demais só é egoísmo malintencionado. Por iso, hoxe, mañá e sempre, todos debemos amosar que somos xerosos; xerosos cos nosos fillos e os nosos pais; xerosos cos nosos veciños; xerosos con erros dos demais. En fin… xerosos con todos e con todo. Queridos Magos de Oriente: os nenos e nenas, os homes e mulleres, os cidadáns de Muros estamos convosco, e desexamos que cumprimentedes os nosos desexos; pero tamén queremos agradecervos o voso esforzo e a vosa entrega para facer felices a tantos e tantos nenos ano tras ano. Neste día Muros está pendente de vos; e agardamos que gocedes do pracer de camiñar polas nosas rúas, e de sentir o ánimo que palpita dentro das nosas xentes. Ogallá mañá, todos vexamos cumpridos os nosos desexos. Moitas grazas. Unha forte aperta para todos neste día que nunca esquecerei. Muros a 5 de xaneiro do ano 2000.

Bágoas e figos pasos. p/ Manuel M. Caamaño Hoxe é dia de Reises, un día de ilusión para os nenos e os non tan nenos, pero non sempre este día trouxo ledicia e ilusión para algúns dos veciños da vila, se non escoitade esta historia que aconteceu en Muros un día de Reises do ano 1910. Xosé Sestaio , mariñeiro de Muros , saíu co seu fillo Andrés de nove anos esa mañá cedo da casa. Baixaron polas empenadas e mal empedradas calexas do Carme ao ritmo que marcaban os seus zocos que resoaban con balbordo nas rúas aínda escuras e baleiras da vila. Pola Calle Ancha chegaron a beiramar onde tiñan a canoa fondeada. A Andrés custaralle especialmente saír esa mañá para o mar co seu pai , pois deixaba na casa aos irmáns pequenos disfrutando dos figos pasos que os Reises Magos de Oriente deixaran esa noite nun pratiño de barro ao carón da lareira. O Neno, a pesar dos seus nove anos, era ben asisado e guieiro e dábase ben conta de que tiña que ir co seu pai para o mar a buscar o sustento diario da familia. Vogaron até remontar a punta do peirao de Porto Piollo onde izaron a vela e puxeron proa do Son; Sopraba un vendavaliño e na altura do castelo un burleu case lles da un desgusto, Xosé tomou un par de rizos da vela e co temón firme na súa man dereita mandou ao neno que se acurrunchase debaixo do banco de proa para que os salseiros no mollasen. A última persoa que viu o bote foi o fareiro do novo faro do Rebordiño , que dixo logo que os vira no medio da ría con proa de Monte Louro , e que lle chamou a atención ver un bote esa mañá no mar, pois había bastante vento e forte mareira. Nunca mais se soubo de Xosé Sestaio nin do seu fillo Andrés, os restos do bote esnaquizado apareceron ao cabo duns días na praia loureá do Fogareiro. E todo isto aconteceu o 6 de xaneiro de 1910,

cando os Reises Magos traian a algúns nenos de Muros, figos pasos mollados en bagoas e salitre.

Tiña nove anos e un fardel e unhas botas demasiado grandes para os seus pés. Mordendo a bágoa rebelde aprendeu a ser home, vomitando de medo e de nostalxia pola nenez. E logo fíxose amigo da escuma e do choro do mar. E sucos de salitre salpicaron a faciana daquel vello mariñeiro. Cando a morte ruxiu baixo a almofada. E no seu delirio, din que berraba: Levádeme ao mar, levádeme, que non quero morrer como un covarde.

A voz dos nosos poetas

Acupuntura en araña.

LUME Arde o lume

p/ Manuel M. Pena Silva

ilumina os rostros quenta o ar

Vén de varada e de proa, foi rescatada da bruma, alza pendente e alcuma bela embalada de loa libre do abrazo da escuma.

cambia as súas cores: branco, azul, bermello, móvese e refulxe Coma no ventre da terra,

Ben enclavada en clausura, en cabalete a vendaxe, metida nave en cintura, operación maquillaxe: empaste, chapa, e pintura.

debaixo da súa pel de pedras, a calor e a enerxía latexan Arde o lume hipnotiza os meus ollos esvaece a escena…

Velaí, fóra do baño, nun hospital de campaña, desde o pelexo ata a entraña, a revisión de secaño: Acupuntura en araña.

Agora eleva o meu pensamento, xa non son un, estou irmandado, un galego mas con morriña, lonxe da terra amada.

Mañá, regreso ao rabaño.

Ollo o lume da queimada. (Antonio Rey)

http://rioderradeiro-naeiroa.blogspot.com.es/

OS SOPORTAIS DA VILA p/ Manuel Lago Álvarez

se conservan sete, entre eles o da nosa Vila de

Muros atesoura un patrimonio arquitectónico civil e

Muros, que sempre foi de recoñecida importancia

relixioso que sorprende a cantos forasteiros nos

entre os principais de España, non só neste sécu-

visitan.

lo, senón nos anteriores, como no XVI, no que o

Da arquitectura civil merecen especial

atención os soportais, que mirando á baía, érguense nobremente, dándolle a Vila unha fachada marítima digna dun pobo mariñeiro que tivo e ten a súa historia pegadiña ó mar. Son poucas as referencias históricas cas que contamos para datar con exactitude a data de construción dos antergos soportais, non así dos actuais, dos que podemos datar o seu nacemento a raíz do acordo do pleno do noso Concello, de data

rei de Castela Juan II, fixando os portos habilita-

catro de maio de 1915, sendo alcalde Don Jacobo

dos das costas galegas para a exportación e importación, fixou o de Muros, entre os sete designados polo rei. Daqueles tempos, as casas da rúa do mar (a actual avenida de Rosalía de Castro), alzábanse cimentadas sobre as areas e pedras da súa praia, tocando os barcos de altura e pesca, coas súas proas os soportais, que tamén en días de tempestade, servían de cobixo as embarcacións meno-

Formoso Porrúa, muradán que fora o propietario

res, tal si foran garaxes marítimos. Destes sopor-

da Fonda La Muradana, que estaba ubicada onde hoxe está o edificio do Banco Pastor. Dos soportais primitivos (os que están por baixo do nivel da estrada, e que algún deles aun existen, hai unha referencia pictórica do século XVIII, que se conserva nun cadro existente no Palacio Real de Madrid. Este cadro e obra do pintor Mariano Ramón Sánchez, a quen o rei Carlos III, encargou unha serie de vistas dos principais portos de España.

tais quedan importantes mostras na parte norte da

O artista realizou un total de 118 cadros, dos que

Rúa Rosalía. De irregular construción, son vigoro-

sos e gardan notable beleza.

pavimento de la calle será de cuatro metros con

Mención aparte merecen os soportais perpendiculares a citada rúa, que se conformaban unicamente na actual rúa ancha a que dende sempre

veinte centímetros>>. Por outra parte engadíase: <<Que los soportales que constituyen vía pública sean cedidos a los propietarios de las casas, así como a los que tengan dicho frente sin portal y que los soportales se consideren como vía pública, pero con la prohibición de tránsito rodado>>. Para rematar destacábase que: <<se fixa en una cantidad de cinco pesetas el metro cadrado que adquieran los propietarios para edificaciones nuevas, aumentándose el primer año el cinco por ciento, el segundo año el diez y así sucesivamente>>. De esta paragrafo hai que destacar que

se lle coñeceu por ese nome, e elo porque esta-

transcorridos case cen anos dende a adopción do referido acordo, hoxe faríase imposible mercar un

ba porticada de soportais no seu lado esquerdo.

só metro cadrado de estes terreos, xa que a preNo acordo do Concello que deu forma legal e reglamentaria á construción dos novos soportais, marcáronse as pautas que había de seguir as novas construcións porticadas, acordo, que para aquel tempo, amosou nos gobernantes unha gran visión de futuro, que se reflexa claramente na beleza e armonía dos actuais soportais. Este acordo adoptouse motivado pola construción da estrada (1910-1914), que deixou baixo o seu plano ós soportais vellos. No acordo o que

zo de fai 60 anos, o metro cadrado valería sobre

nos referimos pódese ler: <<que cada casa deja-

39400 euros -6.553.600 pesetas das do ano 1941, cando un beneficiario de pensión de invalidez cobraba a cantidade de 145 pesetas, ou un periódico custaba 15 céntimos de peseta. E así se foi facendo historia. Os nosos devanceiros adoptaron un acordo que hoxe fai de Muros, unha das poucas vilas con unha fachada marítima única, que polos seus soportais e galerías ten

rá un soportal de tres metros de extensión superficial con inclusión de las columnas o pies de arco de 60 centímetros. La altura de los pisos sobre el

unha beleza que chama a atención de propios e alleos. Que os anos a conserven para disfrute das xeracións futuras.

¿Quén sodes? Eu son Melchor, Dos tres o mais pequeño, Que coma eles No Portal aquí estou. O meu presente consiste neste ouro, Da realeza Símbolo Señor——Eu son Gaspar O das brancas guedellas, De longa barba Que aquí me tes, Señor. O meu presente Consiste neste incenso Porque Ti eres, Señor, O Deus do Amor. —— Son Baltasar, Negro coma un chamizo, Que axeonllado Adorándote estou. O meu presente, Froito da miña terra, Éche esta mirra Que coma home che dou.

(Marcelino García Lariño)