Centrale werkplaats Mechelen
De Centrale Werkplaats Mechelen springlevend industrieel erfgoed
• • • •
Ontstaan van het Arsenaal Arsenaal aan de stad – stad aan het spoor Onroerend erfgoed Technologische evolutie, activiteiten, werkorganisatie • Sociale geschiedenis • Arsenaal springlevend
wet van 1 mei 1834
CW Mechelen Ontstaan van het Arsenaal
‘Il sera établi dans le Royaume un système de chemin de fer ayant pour point central Malines, et se dirigeant à l’Est vers la frontière de la Prusse par Louvain, Liège et Verviers, au Nord par Anvers; à l’Ouest sur Ostende par Termonde, Gand et Bruges et au Midi sur Bruxelles et vers les frontières de France par le Hainaut.’ Belgisch staatsblad (BS), 4 mei 1835
Soirée Lamot, 24/09/2015
1
Bijdrage tot de Geschiedenis van de Belgische Spoorwegen te Mechelen (Rogier 1979)
de mijlpaal
inhuldiging op 5 mei 1835 • Van den Eynde schrijft op 5 mei 1835
inhuldiging op 5 mei 1835
inhuldiging op 5 mei 1835
Chronyke van Mechelen 1830-1839 (A. Van den Eynde), SAM, Varia 831
SoirĂŠe Lamot, 24/09/2015
2
arsenaal
1836 •
• etymologisch woordenboek J. De Vries • arsenaal (1569), oorspronkelijk evenals fr. arsenal (1395) aanduiding van het tuighuis in Venetië (it. arsenale) • ‘huis voor handenarbeid’ • ‘scheepswerf’
Charles Bonny schrijft in de Handelingen van de KKOLKM van 1948
• geen bronvermeldingen
Predikherenkerk: krijgsarsenaal
Predikherenkerk • • • • •
Personeel John Cockerill (Seraing) • ‘Le personnel qui avait coopéré à l’organisation des premières installations avait été choisi parmi les travailleurs d’élite des établissements de John Cockerill à Seraing’ (notice sur les installations des chemins de fer de l’Etat à Malines 1885)
bouwhistorisch onderzoek (2011) kerk wordt arsenaal na vertrek Fransen artilleriemagazijn geen referentie naar spooractiviteiten benaming (spoorweg)arsenaal afgeleid van krijgsarsenaal in Predikherenkerk?
1838 • KB van 1 september 1838
• Mechelen zetel van de directie van de Staatsspoorwegen • centraal station, centrale werkplaats en centraal magazijn in Mechelen
Soirée Lamot, 24/09/2015
3
1840
CW Mechelen Arsenaal aan de stad – stad aan het spoor
litho
1840
1844
litho gravure
1845
porseleinkaart
Soirée Lamot, 24/09/2015
stedenbouwkundige ontwikkelingen • Hendrik Consciencestraat: rechtlijnige verbinding ven de stad met het station, aangelegd in 18361837 (Buitenwaartsche Egmondstraat) • Stationsstraat: straat gelijklopend met spoorweg • radiaal lopende straten vanuit Egmondplaats: Colomastraat, Coxiestraat en Arsenaalstraat • Leopoldstraat: brede rechtlijnige straat, geopend in 1859 en behorend tot de aanleg van de stationswijk
4
1858 met aanpassingen in 1868-1869 kadasterplan P.C.Popp
1858 met aanpassingen 1868-1869
1858 met aanpassingen in 1868-1869
Porte d’Egmond
1858 met aanpassingen in 1868-1869
nieuwe woonwijk • nieuwe woonwijk Leuvense steenweg / Hanswijk de Bercht • straatnamen verband met spoorweg en arsenaal • Locomotiefstraat, Tenderstraat, Wagonstraat, Hamerstraat, Aambeeldstraat en Smisstraat (gemeenteraad 1 april 1880) • Draaibankstraat (gemeenteraad 20 september 1894) • grotendeels bewoond door arsenaalmannen
Soirée Lamot, 24/09/2015
5
nieuwe woonwijk • grootvader Marcel Kocken: arsenaalman in de Hamerstraat • eertijds meeste deuren en ramen groen geschilderd • spoorweggroen • deuren en ramen ronkten • verboden te fluiten
brandweerdienst • • • •
opgericht in 1839 getrainde brandweerlui uitstekend materiaal reeds in 1866 stoombrandweerpomp (stad pas in 1898) • ook interventies in de stad
1881 blusschers Korps • dankbetuigingen van de stad
CW Mechelen Onroerend erfgoed
order van binnendienst 2 februari 1881
1836 • Delafaille schrijft op 13 april 1836
Soirée Lamot, 24/09/2015
archeologisch onderzoek • archeologisch onderzoek n.a.v. spoor- en weg bypass • remise voor rijtuigen • volledige lengte en breedte vastgesteld • 135,75 m bij 25,5 m
6
archeologisch onderzoek
1837 • Frans Schellens schrijft op 6 september 1837
men bouwt nog maer altijd zonder uytscheyden ontrent de statie van den yzeren weg buyten de Lovensche ende oude Brusselpoort
Bron: All-Archeo bvba
1837 • Frans Schellens schrijft op 20 oktober 1837
1837
buyten de selve poort gaet men nog altijd voorts met nieuwe werkhuysen by te bouwen
1837
Soirée Lamot, 24/09/2015
1841
7
1837
1837
verschuiven beschermd gebouw
verschuiven beschermd gebouw
• nodig voor aanleg spoor- en wegbypass • vermijdt tijdrovende ‘deklassering’ en verdwijnen van dit uniek erfgoed • bouwvergunning op 13.4.2011 om gebouw 34 m zuidoostwaarts te verschuiven met behoud van contextwaarde
verschuiven beschermd gebouw • • • • • •
Soirée Lamot, 24/09/2015
4 stalen stangen per vijzel
stutten gebouw draagvloer 40 cm 9 stalen schuifbanen 90 vijzels 360 stalen stangen hydraulische zuigers die horizontaal duwen
8
4 tot 6 september 2013: operatie geslaagd • NMBS bereid om het gebouw in erfpacht te geven aan Stad Mechelen • Stad : kan restauratietoelage aanvragen • nieuwe bestemming voor het gebouw dat bereikbaar zal zijn via het fiets- en voetpad gelegen naast de nieuwe spoor- en wegbypass • meer info: www.mecheleninbeweging.be Notice sur les installations du chemin de fer de l’Etat à Malines (1885)
1871-1880
Houtzagerij (1878)
• • • • •
een bijna nieuwe centrale werkplaats 1871 werkhuis “ onder de bel” 1873: herstellingswerkplaats voor rijtuigen 1876: ijzer- en kopergieterij 1879: houtzagerij, later gereedschapswerf, nu brandweer • 1880-1882: gebouwen keuringscommissie
Houtzagerij (1878)
Soirée Lamot, 24/09/2015
Proefbank (1880-1882)
9
Proefbank (1880-1882)
1908
Smidse (1899)
Draaierij (1900)
Het Spoor (1940)
SoirĂŠe Lamot, 24/09/2015
Bijdrage tot de Geschiedenis van de Belgische Spoorwegen te Mechelen (Rogier 1979)
10
Tenders, Ketelmakerij, Locomotieven 1922-1932
Elektrische motorrijtuigen (1935)
Elektrische motorrijtuigen (1935)
SoirĂŠe Lamot, 24/09/2015
Burelen (1934)
11
magazijn
Watertoren (1946)
watertoren magazijn smidse
rijtuigwerkplaats
Smidse (1946)
Rijtuigwerkplaats (1952)
Rijtuigwerkplaats (1952)
CW Mechelen industriĂŤle ontwikkelingen activiteiten werkorganisatie
SoirĂŠe Lamot, 24/09/2015
12
technologische evolutie • • • • • •
stoomlocomotieven houten rijtuigen metalen rijtuigen met bogies diesel- en elektrische tractie elektronica informatica
Wieldraaierij
activiteiten • grote herstelling en modernisering rollend materieel • ombouwing ( stuurpostrijtuigen, bar-dancing,…) • herstelling verwisselstukken (bogies, wielstellen, tractiemotoren,…) • fabricatie van onderdelen • centraal verdelend magazijn • perioden van nieuwbouw
Bogiewerf
CW Mechelen
CW Mechelen
Pascal Paridaens Peter Verhoeven Dries Vanwalleghem – 05/06/2015
Pascal Paridaens Peter Verhoeven Dries Vanwalleghem – 05/06/2015
Motorenwerf
Wikkelwerf
CW Mechelen
CW Mechelen
Pascal Paridaens Peter Verhoeven Dries Vanwalleghem – 05/06/2015
Pascal Paridaens Peter Verhoeven Dries Vanwalleghem – 05/06/2015
Soirée Lamot, 24/09/2015
13
1839
1840
• grote herstelling stoomlocomotieven Artevelde Le Soleil Charles V La Superbe Breydel Stephenson
depot Brugge depot Mechelen depot Ans depot Brussel depot Antwerpen depot Dendermonde
30.8.1839 30.9.1839 28.10.1839 30.10.1839 11.11.1839 13.11.1839
bron: verslag aan de wetgevende kamers
Vervaardigd in 1841 • • • • • • • • • •
goederenwagens met dekzeilen 184 cokeswagens 20 onderhoudswagens 15 gesloten goederenwagens 13 wagens voor het vervoer van rijtuigen 13 niet overdekte wagens voor reizigers 9 wagens voor het vervoer van vee 6 overdekte wagens voor reizigers 4 wagens voor het vervoer van paarden 3 hulpwagens 2
1914-1918 Oissel (Frankrijk) • arsenaalmannen herstellen en onderhouden geëvacueerd rollend materieel • eigen centrale werkplaats opgetrokken in hout • Belgische school
Soirée Lamot, 24/09/2015
• • • • •
grote herstelling Le Belge in dienst op 30 december 1835 in herstelling op 14 december 1839 herstelling van drie paar wielen vervanging van: koperen vuurhaard, 2 trekkers, 5 draagstukken van de ketel, 278 koperen bouten, 692 klinknagels,6 versterkingsstukken van de vuurhaard en verschillende stukken van het bewegingsmekanisme
1914-1918 • Militär General Direktion der Eisenbahnen (MGD) • MGD : poogt met alle middelen Belgische spoormannen in dienst te nemen • 30 mei 1915: GG bedreigt de Stad met dwangmaatregelen indien er zich op 2 juni geen 500 arsenaalmannen melden • weigering ondanks bedreigingen aanvankelijk volgehouden • aanvaarding na vele maanden van tegenstand
1926 • oprichting van de NMBS in 1926 • opdracht: de spoorwegen volgens industriële methodes beheren en exploiteren met vrijwaring van de belangen van de economie van het land. • arbeidsorganisatie met beduidende productiviteitsstijging (taylorstelsel, kettingwerk, planning).
14
arbeidsorganisatie • • • • • • •
verhoging productiviteit door voorbereiding werk scheiding tussen ontwerp en uitvoering richtlijnen werkmethoden vastleggen prestatienormen invoering van kettingwerk typeprogramma’s voor onderhoud en herstelling planningbureaus in de werven
1935: elektrificatie Brussel-Antwerpen
grote herstelling HL type 81 • 1931 gemiddeld immobilisatie • 1934 gemiddeld immobilisatie
5380 werkuren 45 werkdagen 3700 werkuren 20 werkdagen
Ketelmakerij
• sloping oude bouwwerken uit allereerste periode • aanleg spoorberm voor geëlektrificeerde lijn • 1932: herstelling stoomlocomotieven, stoomketels en tenders naar aangepaste werkplaatsen met reorganisatie van de herstellingsmethode (kettingwerk) • 1934: centrale burelen met geneeskundige dienst • 5 mei 1935: officiële inhuldiging
Opstelwerf locomotieven
1940-1944 • 22.6.1940: oproep van DG Rulot om werk te hervatten met vermelding dat: ‘De Duitsche Overheden zullen van wege onze bedienden geen enkele daad vragen die onverenigbaar is met hun plicht van getrouwheid tegenover het land.’
Soirée Lamot, 24/09/2015
15
1940-1944 • • • • •
Duitse directeur en Duits personeel (Eisenbahners) weerstand en sabotage controle aan de poort (steenkool) tewerkstelling: meer dan 4000 werklieden bombardementen van 19 april en 1 mei 1944
Bombardement 19 april 1944 • • • • • • •
19 april tussen 18u45 en 19u15 4 aanvalsgolven 247 bomtrechters ‘arsenaal voor 75% verwoest’ schade gebouwen geraamd op 220.000.000 BEF vernieling rollend materieel veel slachtoffers onder burgerbevolking
Bombardementen (1944)
1944
1944
1944
Soirée Lamot, 24/09/2015
16
Nieuwbouw 1950-1963 • industriële waarde van ruim 1.000.000.000 F • o.a. bouw van prototypes vloeistofcontainers 100 rijtuigen voor hoofdlijnen rijtuigen M3 voor nevenlijnen drieledige autorails type 630 tweeledige elektrische stellen type 62
Nieuwbouw (1955-1956) • Bouw van 100 rijtuigkasten type B van 22 meter • CW Salzinnes bouwt de draaistellen
Nieuwbouw (1960-1963) • Bouw van 20 tweeledige elektrische stellen
Soirée Lamot, 24/09/2015
17
tewerkstelling
CW Mechelen sociale geschiedenis
1838 • MB van 1 september 1838 (371 artikelen) • regelende opdrachten en plichten personeel • artikel 150: werkduur vastgelegd op 10 uur, één uur voor middagmaal, halfuur voor ochtend ontbijt en half uur voor avondeten meer dan 10 minuten te laat: kwart dagloon • artikel 361: elk ongeluk veronderstelt een fout • artikel 362: elke fout veronderstelt een schuldige (24 december 1903: wet op de arbeidsongevallen)
1851
• • • • • • •
1836 1846 1855 1865 1875 1885 1890
200 666 700 1700 2100 2663 3000
• • • • • •
1908 1935 1940 1945 1980 2015
3400 4000 2200 4000 2000 1340
1851 • Frans Schellens schrijft op 18 oktober 1851
Dito avond groote beweging aen de statie alhier te Mechelen De werklieden uyt de zelve statie weigeren te arbeiden eene vermin= =dering van Loon en het wegzenden van eenige hunner is zegt men daer van de reden en dat zekeren van Krekelinge jngenieur hun
1851
een ander reglement voorgelezen heeft behelzende : die de welke een quartier uers naer zynen tyd op het werk komen, niet een schof zal worden afgetrokken maer eenen halven dag zal moeten gratis werken het geene grootelyks is tegenstrydende zoo dat men dezen avond vreesde voor opstand, waer voor de gendarmen hun aen de statie begaeven de kanoniers zag men spoedig ryden naer het blokhuys voor hun te voorzien van poeder maer daer is eyndelykx niets voorgevallen want zelfs de werklieden uyt de statie komende van hun werk stonden grootelyks verwonderd van alle die troupen voor de statie
Soirée Lamot, 24/09/2015
zien te staen, er is s’maendaegs een bataillon jaegers van Antwerpen naer Mechelen gezonden op een gerucht dat er was tantwerpen alof geheel de statie te Mechelen in vlam en vier stond, Er zyn in de statie omtrent 650 werklieden smeden werktuigmakers, garnierders schilders enz.
18
Laatkomers
Pierre Ragheno • Pierre Ragheno (1796-1871) • ingénieur-mécanicien pour le service du chemin de fer (KB 24.7.1837) • ingénieur attaché au chemin de fer (Mechelen BS 1839) • zoon Willem: établissements Ragheno (1851) • legaat van zoon Willem aan de stad • Raghenoplein sinds 1872
Egide Walschaerts • • • • •
1884
Mechelaar uitvinder stoomverdelingsmechanisme 1841: patent 1842: werktuigkundige in het arsenaal 1848: opstelling stoomverdelingsmechanisme Walschaerts op stoomlocomotief in Brussel-Zuid
order van binnendienst 28 november 1884
1885 Pointeurs
Soirée Lamot, 24/09/2015
Pointeurs 1893
19
1911 • • • •
goed nieuws voor de gepensioneerden tot dan de helft van jaarwedde na 30 jaar dienst geen toename na 30 jaar voortaan: na 35 jaar 57% na 40 jaar 65% na 45 jaar 72,5% na 46,5 jaar 75%
eigen taal • vast traktement (traitement) van het gouvernement • ne marsj-pjee (een treeplank) • een peins universel (een combinatietang) • nen toernavis (een schroevendraaier) • per kansjèm (par quinzaine) • kolomee (économies hier in betekenis premies) • smausgeld (smousen of bedriegen)
arbeidsveiligheid
Arsenaal story: sterke verhalen over het arsenaal
beroepsopleiding
interne promoties
Soirée Lamot, 24/09/2015
20
geneeskundig centrum
personeelsrestaurant
arbeidsveiligheid en controles
sociale voorzieningen
Sportcentrum
Harmonie • Harmonie Arsenaal Mechelen • gesticht in mei 1946 • begin september eerste optocht in de stad
Harmonie
Soirée Lamot, 24/09/2015
21
Context
CW Mechelen
CW Mechelen
(1356 medewerkers, 1264 FTE)
Productie Rollend Materieel Herstelling Wisselstukken Centraal Magazijn
springlevend
CW Mechelen Pascal Paridaens Peter Verhoeven Dries Vanwalleghem – 05/06/2015
Grootste en oudste onderhoudswerkplaats van het land (1837) 1340 werknemers (1268 VTE)
CW = Onderhoud lange termijn <> TW = ‘dagelijks’ onderhoud •
Moderniseringswerken, revisies en herstellingen aan verschillende types rollend materieel.
•
Wijzigingswerken (TBL1+, ETCS)
•
Crashrepair
•
Herstelling en fabricatie wisselstukken en onderdelen van rollend materieel
•
Logistiek, centraal magazijn en voorraadbeheer van onderdelen voor NMBS
Grondplan CW Mechelen
Rollend materieel Toelevering Magazijn, in/uit en overslag Centrale Ondersteuning Algemeen nut (parkings, containerpark, bedrijfsrestaurant, park hoofdgebouw) R1
CW Mechelen Pascal Paridaens Peter Verhoeven Dries Vanwalleghem – 05/06/2015
Renovatie materieel te CW Mechelen “Break” motorstellen MR80 • Gebouwd in 1980-1985 • 139 motorstellen • 253 zitplaatsen • 16 stuks per jaar “Sprinter” motorstellen MR 86/89 • Gebouwd in 1986-1989 • 51 motorstellen • 177 zitplaatsen • 16 stuks per jaar Vierledige stellen MR75/77 • Gebouwd in 1975-1977, • 44 motorstellen • 348 zitplaatsen • 10 stuks per jaar MR 96 • Gebouwd in 1996 • 119 motorstellen • 29 stuks per jaar
Soirée Lamot, 24/09/2015
Renovatie vierledige motorrijtuigen Project MR75m: facts & figures •
Renovatie van 44 motorrijtuigen (totaal van 15.312 zitplaatsen)
•
Motorstellen gebouwd in 1975-1977
•
Investering van 147 miljoen euro
•
Renovatie loopt over 4 jaar vanaf 2016
•
Rijdt voornamelijk tussen Antwerpen en Turnhout & Antwerpen en Roosendaal
•
Renovatie uitgevoerd in 3 centrale werkplaatsen (CW Gentbrugge, CW Mechelen en CW Salzinnes)
22
Renovatie vierledige motorrijtuigen
Renovatie vierledige motorrijtuigen
Project MR75: facts & figures
Project MR75m: facts & figures
•
•
Volledig nieuwe binnenbekleding incl. stopcontacten 220V
Volledig nieuwe binnenbekleding incl. stopcontacten 220V
•
Nieuwe ramen
•
Nieuwe ramen
•
Nieuwe statische omvormer
•
Nieuwe statische omvormer
•
Multifunctionele ruimte
•
Multifunctionele ruimte
•
Moderne WC-modules (PBM) met gesloten systeem
•
Moderne WC-modules (PBM) met gesloten systeem
•
Nieuwe deursturing
•
Nieuwe deursturing
•
Toevoeging SIV communicatiesysteem
•
Toevoeging SIV communicatiesysteem
Productiviteit – leercurve
Crashrepair
Operationele efficiëntie
volledig niet-systematisch werk vaak grote ingrepen aan structuur van de kast nodig
CW Mechelen Pascal Paridaens Peter Verhoeven Dries Vanwalleghem – 05/06/2015
Fabricatiewerf
Remwerf
CW Mechelen
CW Mechelen
Pascal Paridaens Peter Verhoeven Dries Vanwalleghem – 05/06/2015
Pascal Paridaens Peter Verhoeven Dries Vanwalleghem – 05/06/2015
Soirée Lamot, 24/09/2015
23
Werkplaats industriële elektronica
Centraal magazijn
CW Mechelen
CW Mechelen
Pascal Paridaens Peter Verhoeven Dries Vanwalleghem – 05/06/2015
Pascal Paridaens Peter Verhoeven Dries Vanwalleghem – 05/06/2015
VRAGEN?
Het Arsenaal springlevend • performante werkplaats • goed gevuld orderboekje • respect voor het industrieel erfgoed
Train World • topmuseum: beleving van verleden, heden en toekomst van de spoorwegen • naast de historische stationshal van Schaarbeek • vandaag officieel geopend
Soirée Lamot, 24/09/2015
24