MAART 2020 - NOTTEBOHMKRANT - ERFGOEDBIBLIOTHEEK HENDRIK CONSCIENCE - DE BIBLIOTHEEK VOOR NEDERLANDSE TAAL, CULTUUR EN GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN
658120, Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
Nottebohm KRANT NIET ALLEEN AFGEHAKTE HANDEN Editoriaal – An Renard & Koen Broucke Tijdens een debat over Congo naar
van Congo en dekolonisatie. De lezingen
aanleiding van ‘Theater aan Zee’ deze
schuwen de duistere kant van het verhaal
zomer stond vooraan rechts in de zaal een
niet. Ze brengen een meerstemmig en
vreemde sculptuur. Het was een afgezaagde
genuanceerd verhaal, waarin heden,
hand met een stuk handboei, omgekeerd
verleden en toekomst van Congo worden
alsof de ketting de zwaartekracht had
gebracht door een kleurrijke keuze van
overwonnen. De hand was afkomstig van
begeesterde sprekers.
van het Ruiterstandbeeld op de Oostendse
60 jaar onafhankelijk, 52 jaar Belgische
zeedijk hulde brengt aan Leopold II. In de
kolonie, 23 jaar Kongo-Vrijstaat, een
nacht van 20 april 2004 hadden ‘De Stoete
periode waar de bevolking gedecimeerd
Ostendenoare’ de hand met een ijzer-
zou zijn. Schattingen lopen van één tot
zaagje afgezaagd. Dit object, zo werd ons
vijftien miljoen slachtoffers. De Erfgoedbi-
verzekerd, was een kopie in polyester. Toch
bliotheek bewaart boeken die deze gruwel
‘Antwerpen is een koloniale stad’
leek het alsof de politie op elk moment kon
mee mogelijk gemaakt hebben, door een
Interview – Sam Capiau & Thomas Martin
binnenvallen om het in beslag te nemen.
misplaatst Westers superioriteitsgevoel te
een ‘dankbare Congolees’, die als onderdeel
propageren. Historicus Bas De Roo werpt in Er werden foto’s geprojecteerd waar
deze krant een kritische blik op dit ‘eurocen-
zwarten hun stompje voor hun smette-
trische’ karakter van onze Congo-collectie.
loze witte tunieken houden. De gruwel
De jonge journalist Lieven Miguel Kandolo
in gestileerd zwart-wit. Hoeveel handen
beschrijft hoe hij vandaag, als kleinkind van
zijn er afgehakt door de misdadige ‘Force
de kolonisatie, met dit verleden probeert
Publique’, het voormalige koloniale leger?
om te gaan.
Koning Leopold II zou het afhakken hebben
Niemand kent onze Congo-collectie beter dan historicus Bas De Roo. Als onderzoeker doorspitte hij meermaals de catalogus van de Consciecebibliotheek op zoek naar zeldzame publicaties over Congo en het Belgische koloniale verleden. “Jullie collectie is heel ‘koloniaal’ en ‘wit’. Verbrand die boeken niet, maar plaats ze wel in hun context.” Bas de Roo schreef aan de Universiteit Gent een
telkens terug, bijvoorbeeld in een nummer van
doctoraat over de fiscale geschiedenis van de
Knack Historia over de Congolese geschiedenis,
afgekeurd omdat het zijn economische
Maar er is meer. Dit vijfde nummer van de
Kongo-Vrijstaat (kolonie van Leopold II tussen
een onderzoek naar de geschiedenis van de
belangen schaadde. Hij werd als volgt
Nottebohmkrant is voor de eerste keer extra
1885 en 1908). Nadien ging hij aan de slag bij
Antwerpse Zoo, een studie over de Koloniale
geciteerd: “Handen afsnijden - dat is idioot.
large, met acht pagina’s leesplezier. Naast
de Universiteit van Leipzig, waar hij onderzoek
Hogeschool van Antwerpen of een project rond
Ik zou al het andere van hen afsnijden, maar
de focus op Congo en een overzicht van de
deed naar de rol van de Congolese elite in het
koloniale monumenten in Antwerpen.
geen handen. Dat is het enige dat ik nodig
lezingen proeft u van enkele nieuwigheden
bestuur van de Vrijstaat en Belgisch Congo.
heb in Congo.”
in onze collectie en werking: van digitaal
Vandaag is De Roo onderzoeker bij Geheugen
Wanneer ik De Roo in onze leeszaal ontmoet
historisch reisplezier tot Esperanto en van
Collectief, dat historisch onderzoek op een
neemt hij net een gigantische stapel boeken in
Naar aanleiding van de zestigste verjaardag
Beethoven tot een teambuilding in de
laagdrempelige manier aan een ruim publiek
ontvangst die hij uit onze magazijnen opvroeg.
van de onafhankelijkheid staan de Notte-
Nottebohmzaal. Laat u verrassen.
aanbiedt in de vorm van tentoonstellingen,
“Ik ben misschien iets te enthousiast geweest.
historische wandelingen, apps, publicaties …
Maar ik heb gewoon een aantal interessante
Ook hier keren Congo en het koloniale verleden
boeken geselecteerd waarvan ik denk dat
bohmlezingen dit voorjaar in het teken
ERFGOEDBIBLIOTHEEK HENDRIK CONSCIENCE - Hendrik Conscienceplein 4 - 2000 Antwerpen - tel. +32 3 338 87 10 - consciencebibliotheek@antwerpen.be
1
MAART 2020 - NOTTEBOHMKRANT - ERFGOEDBIBLIOTHEEK HENDRIK CONSCIENCE - DE BIBLIOTHEEK VOOR NEDERLANDSE TAAL, CULTUUR EN GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN
Ik dacht altijd dat Leopold II van meet af aan schatrijk was geworden door een roofregime te installeren. Dat blijkt niet zo te zijn?
speelden in de koloniale geschiedenis van Afrika. Lokale leiders werk-
De Roo “Hij is inderdaad naar Congo getrokken om er een wingewest
en lieten hun onderdanen ivoor en rubber leveren. Zo lang ze deden
van te maken, maar dat viel aanvankelijk dik tegen. Hij moest de
wat de kolonisator vroeg bleven ze redelijk onafhankelijk. Luisterden
bezetting helemaal uit eigen zak betalen. Kongo-Vrijstaat had de
ze niet, dan kwamen de strafexpedities.”
ten bijvoorbeeld, al dan niet uit angst voor represailles, mee aan de kolonisatie. Zij bestuurden hun mensen in naam van de kolonisator
Westerse industrie niet veel te bieden. Er was alleen de handel in mee op. Gelukkig voor hem steeg de rubberprijs enorm aan het
De gemiddelde Belg weet weinig over de (pre)koloniale geschiedenis van Congo. Hoe komt dit?
einde van de negentiende eeuw. Plots had iedereen opblaasbare
De Roo “Tot voor kort begon de geschiedenis van Congo in de meeste
banden voor fietsen en auto’s nodig. Rubber redde zijn koloniale pro-
schoolboeken pas op het moment dat Leopold II zich het gebied rond
ject. Maar de keerzijde van dat koloniale succes was het terreurbe-
het Congobekken toe-eigende. Dat er in Congo mensen leefden met
wind dat de kolonisator installeerde om de Congolezen te dwingen
een eigen geschiedenis werd genegeerd. Dat paste niet in het koloni-
rubber te produceren.”
ale verhaal waar de blanke pioniers Afrika ontdekten en beschaving
ivoor, maar dat was een luxeproduct. Daar bouwde je geen rijkdom
brachten naar zijn primitieve inwoners. Die eenzijdige en stereotiepe
Waren er in België ook kritische stemmen tegen de gruweldaden van het koloniale regime?
beeldvorming komt ook in jullie Congo-collectie overvloedig voor.
De Roo “Jawel, maar eigenlijk keken ook Leopolds tegenstanders
ren. Neem nu het boek A journal of a tour in the Congo Free State
met een koloniale blik naar Congo. Ze wilden de ‘arme Congolezen’
door Marcus Dorman. Dat is een reisverslag – vermoedelijk gefinan-
bevrijden en redden van het koloniale plunderregime van Leopold II.
cierd door Leopold II – waarin onder andere wordt geïnsinueerd dat
De cruciale rol van de bevolking in het verzet tegen Leopolds schrik-
de afgehakte handen het resultaat waren van ziektes of aanvallen
bewind negeerden ze in hun vele publicaties.”
door wilde beesten. Gelukkig weten we vandaag beter, maar het
Het vereist dus enige expertise om alle publicaties correct te kade-
is een goed voorbeeld van propagandistische geschiedschrijving.
Overzicht van de loten rubber die, op bestelling van het handelshuis Bunge & Cie, op 26 juni 1903 werden verkocht door het veilinghuis Grisar en Co. 741828, Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
Stuitte Leopold II dan op veel tegenstand van de lokale bevolking?
Dat kan je ook zeggen van Onze kolonie, een overzichtswerk dat in
De Roo “Uiteraard, maar dat is weer niet het hele verhaal.
Koloniale Hogeschool in Antwerpen. Tot in de jaren ’50 kende het
De bevolking deed meer dan slachtoffer spelen of zich verzetten.
verschillende herdrukken, alle mogelijke racistische beschrijvingen
Wie daar alles over wil weten moet het boek Being colonized (2010)
incluis. Een hoofdstuk met als titel “De verstandelijke vermogens
de jaren ’30 werd geschreven door de toenmalige directeur van de
van de Belgische onderzoeker Jan Vansina lezen. Ook dat zit in jullie
van de zwarten” doet nu wel een alarmbel afgaan omdat het zo ste-
ze representatief zijn voor jullie volledige Congo-collectie. Die
collectie. Baanbrekend is dat Vansina schrijft vanuit het perspectief
reotiep is, maar veel koloniale bronnen bedienen zich van een veel
is zodanig groot dat we er een paar dagen over zouden kunnen
van de Centraal-Afrikaanse bevolking en laat zien dat ‘de gekoloni-
meer besmuikte terminologie en beeldvorming. Die werkt vandaag
praten.” Dat gesprek bleek helaas niet mogelijk; wel hadden we
seerden’ geen homogene groep vormden en ook zelf een actieve rol
nog altijd door in ons collectieve geheugen.”
voldoende tijd om met het bronnenmateriaal in de hand een kritische blik te werpen op ons koloniale verleden en om een aantal historische misverstanden en mythes de wereld uit te helpen.”
Waarom doet u onderzoek naar Congo en onze koloniale geschiedenis? De Roo “Tijdens mijn studies geschiedenis aan de Universiteit Gent had ik het een beetje gehad met altijd maar die Belgische en Europese geschiedenis. Om daaraan te ontsnappen volgde ik een aantal keuzevakken over Afrikaanse geschiedenis en schreef ik mijn thesis over Congo. Toen ik de kans kreeg om te doctoreren koos ik Kongo-Vrijstaat als onderwerp. Mijn insteek was het belastingstelsel. Dat klinkt bijzonder saai, maar dat is het niet. Ik wilde vanuit een praktisch standpunt onderzoeken hoe de Vrijstaat bestuurd werd. Waar kwam het geld vandaan en waarin werd het geïnvesteerd? Op die manier wilde ik het gewelddadig plunderbewind van Leopold II van binnenuit bekijken. En zo kwam ik ook in de Erfgoedbibliotheek terecht. Hier is veel bronnenmateriaal aanwezig over de Belgische koloniale geschiedenis.”
Zoals? De Roo “Ik kwam hier voor het eerst om Le mouvement géographique (1884-1922) te consulteren. Dat is een tijdschrift met onder andere reisverslagen van Belgen in Congo dat heel bruikbaar is om te begrijpen hoe de kolonisator in de praktijk te werk ging (ook al zijn die verslagen bijzonder gekleurd). Heel belangrijk voor mijn doctoraat was het Ambtelijk blad van Belgisch Congo (1908-1959), het staatsblad van Congo dus, waarmee ik budgetten en fiscale wetten in kaart kon brengen. Uniek in jullie collectie is de Caoutchouc-reeks van Grisar & Co (1899-1913), een veilinghuis van rubber. Daarin vind je per dag terug wie welke loten rubber kocht en verkocht. Voor zover ik weet is jullie bibliotheek de enige die dit bewaart. Wie tijd kan maken om deze reeks uit te pluizen kan perfect achterhalen wie rijk is geworden van het plunderregime van Leopold II.”
Cartoon in De Standaard van 29 juni 1960. Op 30 juni 1960 werd Congo onafhankelijk. B 62456, Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
2
ERFGOEDBIBLIOTHEEK HENDRIK CONSCIENCE - Hendrik Conscienceplein 4 - 2000 Antwerpen - tel. +32 3 338 87 10 - consciencebibliotheek@antwerpen.be
MAART 2020 - NOTTEBOHMKRANT - ERFGOEDBIBLIOTHEEK HENDRIK CONSCIENCE - DE BIBLIOTHEEK VOOR NEDERLANDSE TAAL, CULTUUR EN GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN
Aan de vooravond van de Congolese onafhankelijkheid publiceerde De Standaard een spotprent die we vandaag als racistisch beschouwen. Het is toch zeer confronterend om te zien dat ook een mainstream Vlaams dagblad zich hiertoe liet verleiden?
Is de geschiedenis van Congo intussen al helemaal geschreven?
De Roo “De spotprent is een mooi voorbeeld van koloniale
omdat het gewoon te veel is. België staat bekend om er een
beeldtaal. De Congolees werd gedurende de hele koloniale
gigantische administratie en bureaucratie op na te houden,
periode afgeschilderd als een simpel en primitief wezen.
en dat was vroeger niet anders. Een nog groter probleem is
Zonder de goede zorgen van de beschaafde blanken zouden de
dat academisch onderzoek moeilijk zijn weg naar het grote
Congolezen nooit verder geraken. Dat beeld is er decennialang
publiek vindt. Veel academici blijven in hun ivoren toren
bij ons ingeramd door schoolboeken, kranten, televisie, films,
zitten. Daarom is het goed dat er dit jaar meer aandacht is
monumenten, etc. Vandaag leeft die kijk op Afrika en Afrikanen
voor Congo. Alleen al in Antwerpen gebeurt er heel wat.
verder, net als ons eigen witte superioriteitsgevoel. Een
Jullie organiseren een reeks Nottebohmlezingen rond het
manier van kijken naar de wereld die al een eeuw lang wordt
koloniale verleden. In het MAS loopt de expo 100 x Congo.
herhaald, verdwijnt niet zomaar. Een schrijnend voorbeeld is
En ook in het Middelheimmuseum gaan ze aan de slag met
de speculaas voor Obama, die de zwarte president in bijna
koloniale geschiedenis en erfenissen. In de vroegere koloniale
even racistische stereotypen – overdreven dikke lippen en neus
hogeschool organiseert het museum de expo Congoville waar
– afbeeldt als de spotprent in De Standaard uit 1960.”
Geheugen Collectief aan meewerkte. Samen met de Universi-
De Roo “Er is al veel academisch onderzoek gedaan, maar dat spitst zich vaak toe op de figuur van Leopold II of op de weg naar onafhankelijkheid. Er is nog veel wat we niet weten. Stapels archiefmateriaal in Brussel zijn nog nooit aangeroerd
teit Antwerpen organiseert het Middelheimmuseum ook het
Wat kan de Erfgoedbibliotheek doen om die beeldvorming bij te sturen?
symposium Zooming in/Zooming out over koloniale erfenissen
De Roo “Ons koloniale verleden is in Antwerpen alomtegen-
studie te doen naar koloniale monumenten in Antwerpen. Wat
woordig, met de Koloniale Hogeschool, met de Zoo, met het
duidelijk opvalt is dat symbooldata vaak de aanleiding zijn om
Tropisch Instituut, met Umicore, met de Witte Paters (een
een thema uit te spitten. Laten we er dus voor zorgen dat het
belangrijke missieorde die hier nog steeds is gevestigd) en dus
na de zestigste verjaardag van de onafhankelijkheid in 2020
ook met jullie collectie. Antwerpen is op een zeer tastbare
niet opnieuw stil wordt rond Congo.”
in de publieke ruimte. Dit museum vroeg ons ook om een
manier een koloniale stad! Alleen al daarom moeten we met
Foto uit Onze kolonie: aardrijkskundig en geschiedkundig overzicht (1951), die een denigrerende en stereotiepe visie op de pygmeeën versterkte. 658120, Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
Lezingen
dit verleden aan de slag om een meerstemmig verhaal te
Nottebohmlezingen
vertellen. In de Erfgoedbibliotheek kunnen jullie laten zien
Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience - zie onder
hoe die collectie is gegroeid, hoe de boeken decennialang
Davidsfonds Academie
hetzelfde stereotiepe verhaal vertelden. Met al dit materiaal
Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience - zie p. 8.
kan je een tentoonstelling maken of een mooi educatief pakket
Zooming in/Zooming out 20/03/2020 -
voor middelbare scholieren samenstellen. Maar ik herhaal:
Middelheimmuseum
de collectie is heel ‘koloniaal’ en ‘wit’. Verbrand ze niet, maar
Congoville 13/06/2020 – 18/10/2020 -
plaats ze in de juiste context. Want wat doe je met een foto
Middelheimmuseum
van een Afrikaan in tribale klederdracht naast een koloniaal in
100 x Congo 19/06/2020 – 08/11/2020 - MAS
een smetteloos wit pak? Zonder bijkomende uitleg bevestigt
Leesgroepen Congoromans Oktober 2020 -
het opnieuw alle stereotypes.”
Letterenhuis en Bibliotheek Permeke
DOCHTER VAN DE DEKOLONISATIE
Afrika is een continent dat bestaat uit 54 ver-
antropologisch onderzoek. In deze lezing
zondag 22 maart 2020 – 11u00
schillende landen. De totale oppervlakte is drie
belichten we een aantal aspecten daarvan,
maal zo groot als Europa. De Democratische
met bijzondere aandacht voor de geschiedenis van Congo.
Nadia Nsayi is politicologe en was parlemen-
Republiek Congo bijvoorbeeld is 80 maal groter
REIZEN DOOR POSTKOLONIAAL CONGO
tair medewerker en beleidsmedewerker bij
dan België. Hoe kunnen we vandaag omgaan
Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen.
met de ‘koloniale bibliotheek’ en welke ver-
zondag 8 maart 2020 – 11u00
Sinds 2019 is ze curator beeldvorming bij het
halen vertellen hedendaagse kunstenaars uit
MAS in Antwerpen.
Afrika? Het dualisme tussen modernisme en
HET NEDERLANDSTALIGE CONGOPROZA ALS PROPAGANDA-INSTRUMENT
traditionalisme, tussen lokaal en globaal.
zondag 24 mei 2020 – 11u00 Luc Renders verbleef geruime tijd in Zuid-Afrika
Lieve Joris is auteur van non-fictieboeken over de Arabische wereld, Oost-Europa, China en
Nadia Nsayi is het (klein)kind van Belgisch-Con-
Afrika.
golese (groot)ouders. Ze is geboren in Kinshasa en ze groeide op in het Vlaams-Brabantse
VAN POLITIEKE NAAR CULTURELE DEKOLONISATIE
Congo begon voor mij met het schilderij van
Landen. Ze vertelt, op basis van haar boek
zondag 3 mei 2020 – 11u00
een vredig huttendorpje dat heeroom van
Dochter van de dekolonisatie (2020), over haar
Congo voor mijn grootmoeder had meege-
familieverhaal, de Belgische kolonisatie in
Bambi Ceuppens is senior researcher en curator
zaak te winnen gebruikt Leopold II twee argu-
bracht. In 1985 reisde ik hem achterna en
Congo en de koloniale erfenissen in België. Ze
van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika.
menten: de bestrijding van de slavenhandel en
begon een avontuur dat me niet alleen naar
eindigt met een pleidooi over het belang van
het hart van Congo zou voeren, maar ook naar
dekoloniseren, zelfs zestig jaar na de onafhan-
Als bakermat van de mensheid was Afrika het
talig Congoproza geschreven door missiona-
dat van de Congolezen. Is zo’n ontmoeting
kelijkheid van Congo.
toneel van de oudste menselijke geschiedenis.
rissen, ambtenaren en reizigers hamert hier
eigenlijk wel mogelijk, na alles wat er tussen
waar hij Nederlandse letterkunde doceerde. Om de Belgische bevolking voor zijn koloniale
het brengen van de beschaving. Nederlands-
Toch wordt het al te vaak voorgesteld alsof het
voortdurend op. Deze haast volmondige onder-
continent pas in de negentiende eeuw door de
steuning van de kolonialistische ideologie
len? Wie stuurde mijn blik? En: wat leerde ik
DE MERCATORKAART EN HEDENDAAGSE KUNST UIT AFRIKA
Europeanen tot leven werd gewekt. De lange
getuigt van een maatschappelijke consensus
al doende?
zondag 5 april 2020 – 11u00
en rijke geschiedenis is tijdens de koloniale
die in onze huidige, versplinterde maatschappij
periode uit het zicht verdwenen. Dekoloniseren
niet meer mogelijk lijkt te zijn.
Congo en België in het verleden is voorgeval-
Phillip Van den Bossche is kunsthistoricus en
van onze kennis over Afrika betekent ook inzicht
voormalig directeur van Mu.ZEE te Oostende.
verwerven in hedendaags historisch en
ERFGOEDBIBLIOTHEEK HENDRIK CONSCIENCE - Hendrik Conscienceplein 4 - 2000 Antwerpen - tel. +32 3 338 87 10 - consciencebibliotheek@antwerpen.be
3
MAART 2020 - NOTTEBOHMKRANT - ERFGOEDBIBLIOTHEEK HENDRIK CONSCIENCE - DE BIBLIOTHEEK VOOR NEDERLANDSE TAAL, CULTUUR EN GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN
DRIE EEUWEN REISADVIES IN ZAKFORMAAT Gerrit Verhoeven Doctor-assistent aan de Universiteit Antwerpen en gespecialiseerd in stadsgeschiedenis in de vroegmoderne periode in de Lage Landen.
De Erfgoedbibliotheek digitaliseerde een deel van haar collectie historische reisgidsen van 1631 tot 1919, goed voor 175 titels en net geen 51.000 pagina’s virtueel reisplezier. Deze digitale collectie staat nu volledig online en werpt een bijzonder licht op de langzame genese van het genre. Lonely Planet, Rough Guide, Capitool en Michelin.
vertaling door Louis Coulon omschreven als een
Het is maar een kleine greep uit het haast
juweel (“Als Vlaanderen de ring is, is Antwerpen
eindeloze aanbod aan reisgidsen vandaag. Die
de diamant”) met veel aandacht voor de kolossale
reisliteratuur komt voor in allerlei maten en
Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, de onneembare cit-
gewichten: van bondige en blitse boekjes die
adel, de prachtige Jezuïetenkerk en – het achtste
vooral op hippe, onontdekte en authentieke
wereldwonder – de drukkerij van Plantijn. Samen
plekjes inzoomen tot stijlvolle exemplaren die
met een resem andere reisgidsen stond Gölnitz
vooral exhaustief willen zijn. Ze bieden informatie
zowat aan de wieg van de klassieke Grand Tour;
op maat voor de rasechte cultuurliefhebber of
een lange educatiereis door Frankrijk en Italië die
meerwaardezoeker, maar ze bevatten vaak ook
vooral onder edellieden en welgestelde burgers
meer gespecialiseerde katernen voor wandelaars
populair was.
en fietsfanaten, culinaire lekkerbekken, modebewuste koopjesjagers enz. Dat was ooit anders.
Meer dan halve eeuw later verscheen bij de
Moderne reisgidsen zijn immers het product van
Amsterdamse uitgever Jan ten Hoorn het Reis-
een lange, historische evolutie die enkele eeuwen
boek door de Vereenigde Nederlandsche Proviciën
geleden begon.
en der zelver aangrenzende landschappen en koningrijken. Deze reisgids was een schot in
Een klassieker is bijvoorbeeld de Ulysses
de roos. Na de oorspronkelijke editie van 1689
Belgico-Gallicus van Abraham Gölnitz. Nadat de
verschenen er nog verschillende herdrukken.
oorspronkelijke Latijnse versie in 1631 bij Elzevier
Dat succes was te wijten aan het baanbrekende
in Leiden van de persen was gerold, volgde een
opzet van het boek. Uiteraard beschrijft ten
reeks vertalingen en bewerkingen. Strikt geno-
Hoorn Frankrijk, Italië, Zwitserland, het Heilig
men is het een reisverhaal door Frankrijk en delen
Roomse Rijk, het Iberisch schiereiland en zelfs
van de persen. Le Guide des Etrangers dans la ville
van Italië, de Lage Landen, en het Heilige Roomse
het hoge Noorden voor reizigers die zich aan een
d’Anvers, geschreven en gedrukt door Philippe
Rijk. Maar het boek verstrekt zoveel praktische
klassieke Grand Tour door Europa wilden wagen.
Ville in 1817, is de uitzondering op de regel. Dit
informatie over wegen, herbergen, voedsel en
Maar hij zet vooral de Nederlanden nadrukkelijk
bijzondere boekje is een goed voorbeeld van een
andere beslommeringen dat het ook vaak als
in de kijker. Het gros van de tekst zoomt in op
nieuw subgenre: stadsgidsjes. Aanvankelijk waren
reisgids werd gebruikt. Het boek geeft heel wat
binnenlandse reisjes door Holland, Zeeland, Fries-
die schaars. Landen (of regio’s) vormden lange
informatie over bezienswaardigheden onderweg,
land, Groningen en Gelderland, of over de grens
tijd de favoriete schaal van reisgidsen, chorogra-
met tientallen steden die van naaldje tot draadje
naar Vlaanderen, Brabant en het Prinsbisdom
fieën en andere geografische literatuur. Pas in het
zijn beschreven. Antwerpen wordt in de Franse
Luik. Dergelijke informatie was gesneden koek
midden van de achttiende eeuw verschenen er
voor Nederlandse topambtenaren, regenten en
ook gespecialiseerde gidsjes voor Rome, Parijs of
zakenlui, maar ook voor predikanten, advocaten,
Londen op de markt. Antwerpen kwam op die lijst
en andere leden van de middenklasse die in hun
terecht dankzij haar barokke kunstpatrimonium,
Lezers vonden er ook hun weg naar het lokale
vrije tijd wel eens een reisje door eigen land of de
dat heel wat Britse, Franse, Duitse en Neder-
telegrafie- en postkantoor, naar de meest chique
buurlanden wilden maken.
landse connoisseurs aantrok. Uit de ondertitel van
boetieks en winkels (bijvoorbeeld kantwerk bij
K 16416, Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
K 29612, Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
Le Guide blijkt dat die étrangers vooral afkwamen
Diegerick, reisartikelen bij Carlier, foto’s en schil-
Vernieuwend is het grotere aandeel van de
op les principaux objets d’art et de peinture,
derijen bij Thirion), naar theater- en concertzalen,
praktische informatie. Naast een beschrijving
sculpture et architecture. Vooral de meester-
publieke bibliotheken en baden, en – een nieu-
van bezienswaardigheden bevat het boek een
werken van Rubens en Van Dyck oefenden een
wigheid – naar het plaatselijke bureau voor toe-
handzaam overzicht van transportmiddelen
onweerstaanbare aantrekkingskracht uit. Minder
risme van Anvers en Avant. Baedeker maakte ook
(koetsen, trekschuiten, postpaarden, pakketbo-
enthousiast waren die reizigers over de stad zelf.
een lijst van de bezienswaardigheden, waarbij de
ten …), inclusief vertrekuren en prijzen. Logies
Antwerpen werd beschreven als een vervallen en
klassiekers zoals de Onze-Lieve-Vrouwkathedraal,
zoals herbergen en hotels worden opgesomd.
doodse metropool, waar de tijd sinds de Val van
het stadhuis en de beurs het gezelschap kregen
In Brussel varieerde het aanbod bijvoorbeeld
Antwerpen in 1585 stil was blijven staan.
van een waslijst aan nieuwe attracties zoals het
van peperduur (onder meer de Keizerin en de
Titelpagina van de Ulysses Belgico-Gallicus, fidus tibi dux et Achates, per Belgium Hispan. regnum Galliae, ducat. Sabaudiae, Turinum usque Pedemontii Metropolin.
Goede raad aan het begin van Belgique et Hollande: manuel du voyageur.
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, de Nati-
Rooden Arend) tot min of meer betaalbaar (De
Van die vergane glorie was er niets meer te
onale Bank, het stadspark, de jardin zoölogique
Spaansche Kroon en In den Graeve van Egmond).
bespeuren in Belgique et Hollande, een moderne
en de nieuwe dokken.
Zelfs een medicijn-boek, met remedies tegen
reisgids die in 1886 door Karl Baedeker in Leipzig
reuma, zee- en wagenziekte, kolieken en andere
werd uitgegeven. Decennialang stond dit “rode
kwaaltjes is aanwezig, naast een overzicht van
boekje” garant voor een vlotte reiservaring.
vreemde maten en gewichten, een eeuwigdu-
Toeristen vonden er niet alleen een schat aan
rende almanak, enkele gebeden en geestelijke
praktische informatie over vervoer (naast de klas-
Ga naar www.consciencebibliotheek.be/
liederen, en diverse andere praktische aanwij-
sieke koetsen en schuiten nu ook treinen, trams,
reisgidsen om de digitale collectie te
zingen. Dergelijke reisgidsjes rolden tot in de
omnibussen en stoomboten) en logies, maar
doorbladeren.
negentiende eeuw zelden of nooit in Antwerpen
ook advies over cafés, brasseries en restaurants.
MEER WETEN?
ERFGOEDBIBLIOTHEEK HENDRIK CONSCIENCE - Hendrik Conscienceplein 4 - 2000 Antwerpen - tel. +32 3 338 87 10 - consciencebibliotheek@antwerpen.be
5
MAART 2020 - NOTTEBOHMKRANT - ERFGOEDBIBLIOTHEEK HENDRIK CONSCIENCE - DE BIBLIOTHEEK VOOR NEDERLANDSE TAAL, CULTUUR EN GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN
ERFGOEDBIBLIOTHEEK VIERT BEETHOVENJAAR MET UITZONDERLIJKE CONCERTREEKS
‘Je voelt het wanneer Beethoven met het verkeerde been uit bed stapte’ Interview – Sam Capiau Dit jaar zou componist Ludwig van Beethoven 250 jaar zijn geworden. In de enorme stroom aan herdenkingsconcerten springt er één initiatief tussenuit. In mei tovert het Taurus Quartet de Nottebohmzaal om in een concertzaal en spelen ze op vier dagen tijd alle zestien strijkkwartetten van Beethoven. We vroegen violist Wietse Beels om een woordje uitleg bij deze krachttoer. Beethoven componeerde zestien strijkkwartetten, goed voor ongeveer veertien uur muziek. Hoe komen jullie erbij om dit bijna in één ruk live te brengen? Beels “Die kwartetten van Beethoven, dat is het nec plus ultra voor elk strijkkwartet. Ik denk niet dat er een kwartet bestaat dat niet met dit materiaal aan de slag wil. Het grote verschil met de meeste andere ensembles is dat ze die opvoeringen ruim in de tijd spreiden. Onze ambitie om alle Beethovenkwartetten op vier dagen en in zes concerten te brengen kun je zien als een stunt, waarvan ik nog niet weet of het moedig is of dom (lacht).”
Spelen jullie het repertoire van Beethoven chronologisch? Beels “Neen, want dat zou voor het publiek niet boeiend zijn.
Je voelt het wanneer hij met het foute been uit bed was
Ik denk eigenlijk dat het echt vreselijk moet hebben geklonken.
Beethoven componeerde zijn hele leven kwartetten. In zijn
gestapt. Hij was een genie, maar ook maar een mens.”
Voor Beethoven zelf moet dat heel frustrerend zijn geweest. Ik
beginjaren was hij nog schatplichtig aan zijn leermeester Joseph
hoop dus dat wij het er beter vanaf brengen (lacht). Er is inder-
Ervaar jij diezelfde emotie bij het spelen of instuderen van de stukken?
daad een strekking om de authentieke beleving van klassieke
ouder – en ook dover – werd, werd zijn muziek experimenteler en grilliger, en dus ook technisch moeilijker om te spelen. Om in
Beels “Daar streef ik naar, maar dat is niet altijd gemakkelijk.
deden. In de partituren vind je daartoe heel veel aanwijzingen,
elk concert voldoende variatie te brengen, spelen we telkens iets
Ik zoek naar manieren om die emotie te distilleren. Dat gaat
bijvoorbeeld om bepaalde passages met hartstocht of heel inge-
uit zowel zijn vroege als midden- en late periode. Zo ervaar je
verder dan alleen maar het repeteren van de juiste noten, melo-
togen te spelen. Daar wordt veel musicologisch onderzoek naar
ook Beethovens muzikale evolutie.”
dieën en ritmes. Ik probeer gedachten, beelden en gevoelens
gevoerd, dat vaak een frisse wind over de partituren laat waaien.
Haydn en schreef hij heel lichte en frisse muziek. Naarmate hij
muziek voorop te stellen, en te spelen zoals ze het in die tijd
bij de muziek te plaatsen. Dat kunnen ook heel banale dingen
Ik ben daar helemaal niet tegen, maar voor mij is muziek ook
Hoe bereiden jullie zich voor?
zijn, of emoties die waarschijnlijk heel ver af staan van wat
iets dat moet leven. Het is geen museumstuk. Vandaar dus het
Beels “Het Taurus Quartet bestaat ongeveer zeven jaar. Het
Beethoven voelde. Maar ik denk dat als de muzikant niets voelt,
belang dat ik eraan hecht om als muzikant gevoelens en emoties
eerste kwartet dat we ooit speelden was er een van Beethoven.
het ook voor het publiek heel moeilijk is om zich in de muziek
uit mijn eigen leefwereld toe te voegen. Dat zijn meestal details,
We zijn er dus al langer mee bezig. Bij aanvang van dit project
in te leven.”
toch hoop ik dat het publiek dit ook zal ervaren.”
PRAKTISCH
concerten zeker nog oefenen. Want ik wil beslagen op het
Als professionele muzikanten zijn jullie het gewend om in moderne concertzalen te spelen. Hoe anders wordt het om in de Nottebohmzaal op te treden?
ijs komen. We starten onze repetities altijd met een lukraak
Beels “We hebben al een paar keer in de zaal gerepeteerd, en
Op 14, 15, 16 en 17 mei 2020 speelt het Taurus Quartet alle
gekozen stuk dat we integraal spelen. Soms gaat het heel goed,
ze is eerder aan de ‘droge’ kant. Het tegenovergestelde van
kwartetten van Beethoven, verdeeld over zes concerten.
maar af en toe klinkt het nog rampzalig. Die wake-upcall zorgt
bijvoorbeeld een kathedraal, waar er veel galm is. De klanken
Elk concert wordt voorafgegaan door een gratis inleiding van
ervoor dat we voldoende scherp blijven.”
worden goed opgeslorpt door het interieur en de vele boeken.
Hendrik Vanden Abeele die niet alleen een boeiend relaas zal
Als muzikant word je daar heel snel aan gewend. De zaal is
brengen over het werk en leven van Beethoven, maar ook over
Wat maakt de muziek van Beethoven zo speciaal?
uitstekend geschikt voor een intieme opvoering. We zullen in
elk opus afzonderlijk.
Beels “Beethoven componeerde, net als alle anderen, gewoon
het midden zitten, in kruisvorm, met het publiek rondom ons.”
bleek dat we een zestal kwartetten nog nooit hadden gespeeld. Inmiddels (eind januari) blijven er daar nog twee van over. Net twee zeer moeilijke stukken, dus die gaan we op kleinere
met noten en ritmes. Maar hij zette die noten zo ragfijn naast
6
Op 16 mei kunnen concertgangers met kinderen tussen de 6 en de 12 jaar genieten van het concert, terwijl de kinderen gratis
Bij het beluisteren of spelen van zijn werk leer je de persoon
In welke mate zal de muziek hetzelfde klinken als in de tijd van Beethoven?
van Beethoven kennen. Je ontdekt zijn zeer liefdevolle of filosofi-
Beels “Dat is moeilijk te zeggen, alleen al omdat de muzikanten
ten ontdekken!’ onder leiding van Aline Hopchet. 10 euro per
sche blik op de mensheid, denk maar aan zijn negende symfo-
van Beethoven veel minder beslagen aan de start kwamen.
concert, 50 euro voor alle zes concerten.
nie. Tegelijk had hij ook een zeer energieke tot zelfs cholerieke
Ze speelden zijn stukken zonder veel oefening. Zijn beste violist
kant met een soms ongelooflijke boosheid en ergernis.
werkte bij het Rekenhof en speelde muziek in zijn vrije tijd.
elkaar dat ze enorme emoties oproepen en verhalen vertellen.
deelnemen aan een workshop ‘Spelenderwijs muziekinstrumen-
www.consciencebibliotheek.be/beethoven
ERFGOEDBIBLIOTHEEK HENDRIK CONSCIENCE - Hendrik Conscienceplein 4 - 2000 Antwerpen - tel. +32 3 338 87 10 - consciencebibliotheek@antwerpen.be
MAART 2020 - NOTTEBOHMKRANT - ERFGOEDBIBLIOTHEEK HENDRIK CONSCIENCE - DE BIBLIOTHEEK VOOR NEDERLANDSE TAAL, CULTUUR EN GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN
VRIJWILLIGER CYREEN KNOCKAERT CATALOGISEERT ESPERANTO-COLLECTIE
‘Mijn werk hier is nog niet af’
DE ZOEKTOCHT NAAR MIJN CONGOLESE IDENTITEIT Column – Lieven Miguel Kandolo Journalist bij StampMedia, dat jonge reporters wil opleiden
Interview – Sam Capiau & Marie-Charlotte Le Bailly
In 2020 zal het exact zestig jaar geleden zijn dat Congo zijn
Wanneer de Vlaamse Esperantobond in 2016 op zoek ging naar een nieuwe bewaarplaats voor hun bibliotheek sprong de Erfgoedbibliotheek in de bres. Gelukkig kregen we niet alleen een bijzondere collectie cadeau, ook bibliothecaris Cyreen Knockaert verhuisde mee. In de afgelopen drie jaar voegde hij als vrijwilliger ongeveer 4.000 Esperantoboeken toe aan onze catalogus.
die Zamenhof had vastgelegd. In de jaren ‘80 pleitten veel Esperantis-
onafhankelijkheid verwierf. Als Belg van Congolese afkomst,
ten voor een lossere hantering van die regels. Schulz had daar kritiek
ben ik opgegroeid tussen beide culturen. Ik vind die combinatie
op en werd op een zijspoor gezet.”
een zegen. De Congolese cultuur heb ik van thuis meegekregen, de Belgische op school, via media en vrienden. Ik ben trots op
Je hebt zelf geleerd om Esperanto te lezen, schrijven en spreken?
mijn Congolese achtergrond: onze rijke cultuur, de muziek, onze heerlijke gerechten, en unieke mode. Maar toch schuurt er iets.
Knockaert “Ja, gewoon door er af en toe mee bezig te zijn. Jammer genoeg vind je in de gewone boekhandels geen werken in Esperanto,
Ergens weet ik dat ik nooit helemaal aanvaard zal worden in
waardoor de taal zich nauwelijks verspreidt. Alleen gespecialiseerde
beide gemeenschappen omdat ik niet alles van beide culturen
Waar is het Esperanto ontstaan?
verenigingen hebben een Esperanto-collectie. Tijdens mijn profes-
ken. Mijn zwarte huidskleur maakt het allemaal nog complexer.
Knockaert “Esperanto is een kunstmatig geschapen taal die in 1887
sionele leven was ik dus eerder een passieve Esperantist. Na mijn
Sommige Vlamingen geloven nu eenmaal dat huidskleur en
werd bedacht door de Poolse jood Ludwik Lejzer Zamenhof. Polen
pensioen, nu zeven jaar geleden, kreeg ik tijd en zin om mij in de taal
afkomst nog altijd cruciaal zijn in het deel uitmaken van een
was in die tijd een deel van Rusland, en ook Russen en Duitsers
te verdiepen. Ik bood mijzelf aan als bibliothecaris van de Esperanto-
gemeenschap. Is het niet logischer dat we allemaal uit lagen
woonden er. Die smeltkroes van nationaliteiten zorgde voor conflic-
bibliotheek in Antwerpen en werd secretaris van de Esperanto-vereni-
bestaan? Uit verschillende deelidentiteiten?
ten. Bovendien werd de joodse bevolking onderdrukt. Zamenhof zag
ging in Kalmthout. Veel moet je je daar niet bij voorstellen. We tellen
Mijn verhaal over de ontdekking van mijn eigen Congolese
de onenigheid in de eerste plaats als een taalkwestie. Hij hoopte dat
twaalf leden en komen maandelijks een keer samen. Je moet het
identiteit begon op school, met een simplistisch en eenzijdig
een eenvoudige gemeenschappelijke taal zou leiden tot een betere
Esperanto een beetje onderhouden, anders verleer je het natuurlijk.”
verhaal over de kolonisatie. De Belg als zogenaamde redder van de onbeschaafde Congolezen. Daardoor werd mijn nieuwsgierig-
wereld, vandaar de term ‘Esperanto’. Al op jonge leeftijd probeerde
heid aangewakkerd. Ik begon documentaires over de politieke
Zamenhof geneeskunde. In die periode vernietigde hij zelfs al zijn
Hoe kwam je als vrijwilliger in de Erfgoedbibliotheek terecht?
schriften. Pas na zijn specialisatie als oogarts was hij vrij om opnieuw
Knockaert “De bibliotheek van de Esperantobond vond een nieuw
geschiedenis van mijn ouders en sprak steeds vaker met oudere
zijn passie te volgen.”
onderkomen in de Erfgoedbibliotheek. Ik volgde dezelfde weg en
Congolezen.
hij een kunsttaal te ontwerpen. Onder druk van zijn vader studeerde
en culturele geschiedenis van Congo te raadplegen, dook in de
startte als vrijwilliger om alle boeken in de catalogus van de Erfgoed-
Zamenhof heeft dus een volledig nieuwe taal, met vocabularium en grammatica, ontworpen?
bibliotheek te beschrijven. Ik wist niet echt waaraan ik begon. Als
Op een dag ontdekte ik dankzij een conversatie met een oudere
catalograaf moet je heel veel regels respecteren en het boek op korte
Congolees dat slaan met een zweep (of met een gelijkaardig
Knockaert “Aanvankelijk greep Zamenhof voor zijn kunsttaal terug
tijd helemaal doorgronden. Niet altijd gemakkelijk, maar ik vind het
voorwerp) een praktijk is die afstamt uit de koloniale tijd. Als een
naar het Latijn en Grieks, maar hij vond die talen te moeilijk. Hij zocht
fantastisch! Bovendien is de catalogus raadpleegbaar via WorldCat
Congolees niet deed wat de kolonisator wenste, werd hij ofwel
een neutrale taal die niet gebonden was aan een of andere natie. De
(de grootste bibliografische databank ter wereld), dat een wereldwijd
met een zweep geslagen, ofwel werd zijn hand afgehakt. Het
voorganger van het Esperanto, het Volapük, een afgeleide van ver-
bereik heeft. Ik ben blij dat ik als vrijwilliger hieraan kan meewerken.”
gebeurde ook dat zwarte vrouwen ontvoerd en verkracht werden. Bij deze verhalen voelde ik verdriet, frustratie en teleurstel-
eenvoudigd Engels, bleek in de praktijk moeilijk aan te leren. Daarom baseerde Zamenhof zich voor het Esperanto op Romaanse talen, die –
Hoe zou je onze collectie waarderen?
ling. En zo leerde ik: de kolonisatie was geen beschavingsmissie
zo dacht hij – voor Europeanen makkelijker te onthouden zijn.”
Knockaert “Ze bevat de belangrijkste auteurs en werken in het
maar onderdrukking. Ik kom ook in aanraking met witte mensen,
Esperanto. Bovendien wordt ze binnenkort uitgebreid met een groot
waarvan sommigen de Congolese diaspora willen ondersteunen
Hoe ben jij met het Esperanto in aanraking gekomen?
deel van de Esperanto-bibliotheek van Kortrijk, die internationale
door hen bijvoorbeeld een platform te bieden. Dat lijkt nobel,
Knockaert “Dat gebeurde heel toevallig wanneer ik ongeveer 22 jaar
faam heeft. Er komen nog eens 4.000 niet-periodieke werken bij en
al blijf ik mij afvragen of het allemaal wel oprecht is. Ik heb het
oud was. Ik woonde in een klein dorp in West-Vlaanderen. In een
de belangrijkste Esperanto-tijdschriften worden aangevuld. Hierdoor
gevoel dat mensen met Congolese afkomst enkel gehoord mogen
plaatselijke krant las ik een artikel over een Esperanto-congres in het
wordt de Erfgoedbibliotheek de tweede grootste openbare Esperan-
worden als het toevallig goed uitkomt. Ons als waardevolle
Britse Stoke-on-Trent. Een kort tekstje in Esperanto intrigeerde mij. In
to-bibliotheek in de Benelux, na de Universiteit van Amsterdam. Mijn
mensen én burgers zien, zonder vooroordelen, maakt deel uit
de parochiale boekerij vond ik geen informatie, dus trok ik mijn stoute
werk hier is dus nog niet af.”
van de dekolonisatie. Ons alleen een stem geven zonder concrete verandering, leidt tot wantrouwen en frustratie.
schoenen aan en schreef een brief aan de burgemeester van Stoke. Wonder boven wonder kreeg ik een antwoord. De burgemeester had
1
2
mijn vraag voorgelegd aan de plaatselijke Esperanto-vereniging, die
Dekolonisatie begint bij het in vraag stellen van de aanwezige
mij op haar beurt doorverwees naar een Esperantist in Brugge. Hij
structuren. Dekoloniseren kent geen eindpunt. Het is een door-
verkocht me een leerboek en maakte mij attent op het Chinese El
lopend maar allesbehalve evident proces. Voor mij als Belg met
popola Ĉinio. Dit tijdschrift met communistische propaganda was in
Congolese roots, betekent dekoloniseren, naast het durven in
de jaren ‘70 gratis verkrijgbaar via de Chinese ambassade.
vraag stellen van de bestaande structuren, verandering doorvoeren zodat de minderheidsgroepen ook mee aan tafel schuiven.
Welke schrijvers van Esperantoboeken kan je mij aanraden? Knockaert “Enkele goede schrijvers hebben het Esperanto als taal verder ontwikkeld. Ik denk dan aan de Hongaren Julio Baghy en Kálmán Kalocsay, de Fransman Gaston Waringhien, en de Zwitser Edmond Privat. Literatuur van wereldallure hebben ze natuurlijk niet geschreven. Zelf heb ik veel waardering voor het werk van de Duitser Richard Schulz, die zich zeer strikt hield aan de grammaticale regels
Gelukkig zitten we zitten niet stil. Sinds een tiental jaar zien we de opkomst van mondige stemmen binnen de diaspora zoals 1. Vertaling door Rikardo Ŝulco (Richard Schulz) in het Esperanto van de Duitse klassieker Die verlorene Ehre der Katharina Blum van Nobelprijswinnaar Heinrich Böll (1978). 836878, Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
2. Vertaling door Bert Boon in het Esperanto van Het Dwaallicht van Willem Elsschot (2010).
Moussa Don Pandzou of Nadia Nsayi. Veranderingen zoals de inwijding van het Lumumbaplein in Brussel geven me hoop. Toch is de weg nog lang. Media en het onderwijs zullen met objectieve informatie en een gedekoloniseerd curriculum een grote rol moeten spelen in de weg naar een inclusieve samenleving.
741939, Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
ERFGOEDBIBLIOTHEEK HENDRIK CONSCIENCE - Hendrik Conscienceplein 4 - 2000 Antwerpen - tel. +32 3 338 87 10 - consciencebibliotheek@antwerpen.be
7
MAART 2020 - NOTTEBOHMKRANT - ERFGOEDBIBLIOTHEEK HENDRIK CONSCIENCE - DE BIBLIOTHEEK VOOR NEDERLANDSE TAAL, CULTUUR EN GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN
KALENDER MAART
Lezingen en activiteiten
APRIL
ZA 16.05 | Beethovenfestival Taurus Quartet 15u00 – Concert 3 (Strijkkwartet Op.59/1 in F, Strijkkwartet Op.18/6
DO 05.03 | Slow art/slow reading
ZO 05.04 | De Mercatorkaart en hedendaagse kunst uit Afrika
in B, Strijkkwartet Op.127 in Es)
10u00 – Jeugdboekenweek (enkel voor scholen)
11u00 – Nottebohmlezing Phillip Van den Bossche
20u00 – Concert 4 (Strijkkwartet Op.18/5 in A, Strijkkwartet Op.59/2
ZO 08.03 | Reizen door postkoloniaal Congo
ZA 18.04 | Rondleiding achter de schermen
in E, Strijkkwartet Op.132 in A)
11u00 – Nottebohmlezing Lieve Joris
10u00 – Voor individuele bezoekers
ZO 17.05 | Beethovenfestival Taurus Quartet
DI 10.03 | Slow art/slow reading
ZA 25.04 | Erfgoeddag ‘De Nacht’
15u00 – Concert 5 (Strijkkwartet Op.18/1 in F, Strijkkwartet Op.95 in F,
10u00 – Jeugdboekenweek (enkel voor scholen)
19u00 – Concert van Nicolas Callot en Bart Rodyns
Strijkkwartet Op.18/3 in D)
ZA 14.03 | De Congo-crisis van 1960
DO 30.04 | Books & Business
20u00 – Concert 6 (Strijkkwartet Op.74 in Es, Strijkkwartet Op.131 in Cis)
10u00 – Davidsfonds Academie Peter Verlinden
14u00 – Leiderschap & veranderingM
ZO 24.05 | Het Nederlandstalige Congoproza als propaganda-
11u00 – Duel op zondag. Filosoof Othman El Hammouchi neemt het
instrument
MEI
11u00 – Nottebohmlezing Luc Renders
op tegen criminoloog en ex-directeur van Kazerne Dossin Christophe
WO 27.05 | From the Plantin-Moretus Archives to the Secret
Busch. Bert Bultinck van Knack modereert.
ZO 03.05 | Van politieke naar culturele dekolonisatie
Histories of Books
WO 18.03 | The Visual Afterlives of Literary Classics
11u00 – Nottebohmlezing Bambi Ceuppens
19u00 – Miraeus Lecture Chris Warner
19u00 – Miraeus Lecture Nathalie Collé
ZA 09.05 | Rondleiding achter de schermen
DO 19.03 | Slow art/slow reading
10u00 – Individuele bezoekers
13u00 – Jeugdboekenweek (enkel voor scholen)
DO 14.05 | Beethovenfestival Taurus Quartet
ZA 21.03 | De Congo-crisis van 1960
20u00 – Concert 1 (Strijkkwartet Op.18/2 in G, Strijkkwartet Op.59/3 in C
ZA 13.06 | Rondleiding achter de schermen
10u00 – Davidsfonds Academie Peter Verlinden
en Strijkkwartet Op.135 in F)
10u00 – Individuele bezoekers
ZO 22.03 | Dochter van de dekolonisatie
VR 15.05 | Beethovenfestival Taurus Quartet
11u00 – Nottebohmlezing Nadia Nsayi
20u00 – Concert 2 (Strijkkwartet Op.18/4 in c, Strijkkwartet Op.130 +
DI 24.03 | Slow art/slow reading
Grote Fuga Op.133 in Bes)
worvdriend van de ek e h t o i l b i b Erfgoed ence i c s n o C k i Hendr nhuis e r e t t e L t en he
www.consciencebibliotheek.be/vrienden www.letterenhuis.be/vrienden wordvriend_adv_smal_def.indd 1
8
Foto © Roland Minnaert, 1966 – Het Dotatiefonds voor boek en letteren is de vriendenvereniging van het Letterenhuis en de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience.
13u00 – Jeugdboekenweek (enkel voor scholen)
JUNI
INFO & TICKETS: www.consciencebibliotheek.be
www.letterenhuis.be
27/01/2020 12:38
ERFGOEDBIBLIOTHEEK HENDRIK CONSCIENCE - Hendrik Conscienceplein 4 2000 Antwerpen - tel. +32 3 338 87 10 - consciencebibliotheek@antwerpen.be
V.U.: An Renard, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, Hendrik Conscienceplein 4, 2000 Antwerpen
ZO 15.03 | Mensenrechten op de schop?