73
detOUr viA Antwerpen. anthony horoWitZ en Walter soethoudt
evA jAcObs \ Curiously, until I created Alex Rider, my teenage spy,
I was virtually unknown all over the world – with the exception of Belgium, where I have always been very well regarded. Indeed, I once thought my epitaph would have to read: ‘Big in Belgium’, aldus de Britse schrijver Anthony Horowitz in juli 2002 in The Guardian. Rond de eeuwwisseling was de in 1955 bij Londen geboren schrijver wereldberoemd geworden. Van zijn jeugdromans over held Alex Rider zijn ondertussen al meer dan 19 miljoen boeken verkocht. In die serie werd Skeleton Key in 2003 door Britse schoolkinderen bij de Children’s Book Award verkozen tot meest geliefde boek van het jaar. En Ark Angel werd in 2006 bij de National Book Awards uitgeroepen tot Children’s Book of the Year. In 2013 verscheen Russian Roulette, het tiende en laatste deel. Volwassenen kennen Horowitz vermoedelijk ook van zijn televisiescenario’s voor detectiveseries als Midsomer Murders, Agatha Christie’s Poirot en Foyle’s War. Zowel de erven van Arthur Conan Doyle als die van Ian Fleming kozen Horowitz om Sherlock Holmes (House of Silk, Moriarty) en James Bond (Trigger Mortis, september 2015) nieuw leven in te blazen. Oorspronkelijk was Horowitz een schrijver van jeugdboeken barstensvol woordspelletjes, parodie, slapstick en groteske personages, gemengd met bloederige taferelen en spannende ontknopingen. Zo is er de serie over de broertjes Diamant, waarin kleine broer Nick steeds de blunders van grote broer (en hopeloze detective) Tim moet zien op te lossen. Of monsieur Leloup, leraar Frans op de geheimzinnige tovenaarsschool Groosham Grange, die ’s nachts in een weerwolf verandert en Franse onregelmatige persoonlijkheden zoals markies de Sade onder-
74
wijst (Return to Groosham Grange). Om de een of andere reden sloegen deze boeken in Engeland aanvankelijk niet aan. De Vlaamse uitgever Walter Soethoudt (1939) kon de verhalen van Horowitz wel waarderen. In zijn memoires Uitgevers komen in de hemel (2008) vertelt hij hoe tijdens de London Book Fair van 1985 een ‘onooglijk pocket-boekje’ zijn aandacht trok en hem onbedaarlijk deed lachen: Enter, Frederick K. Bower, Horowitz’ debuut. Hij liet het prompt vertalen en als Frederick K. Bower, Etter! verschijnen bij zijn gloednieuwe eenmansuitgeverij Facet, opgericht in 1986. Soethoudt zat op dat moment al meer dan twintig jaar in het vak. De stiel leerde hij in boekhandel annex uitgeverij De Dageraad van zijn ouders, later richtte hij zijn eigen Uitgeverij Soethoudt op (1964-1986). Hij gaf de meest uiteenlopende boeken uit en kroop zelf ook regelmatig in de pen. Hij werkte samen met gerenommeerde Vlaamse schrijvers als Jef Geeraerts, Gust Gils, Walter van den Broeck en Ivo Michiels, gaf pornografische verhalen uit en publiceerde, omstreden, herinneringen van Oostfrontstrijders. In 2006 ging Soethoudt met pensioen en schonk hij zijn archief aan het Letterenhuis. Het omvat 96 dozen met voornamelijk manuscripten, boekhouding, promotiemateriaal en briefwisseling van uitgeverijen De Dageraad, Soethoudt en Facet. Facet legde zich met de jaren exclusief toe op de uitgave van kwalitatief hoogstaande kinderboeken. Nu bekende Vlaamse jeugdschrijvers als Luc Descamps (Eilanden, Donkere getallen) en Jean-Claude van Rijckeghem & Pat van Beirs (Jonkvrouw) en bekroonde buitenlandse schrijvers als Michael Morpurgo (War horse, Private Peaceful) en Margaret Mahy (A lion in the meadow, The haunting) vonden er onderdak. Maar het was
Frederick K. Bower, Etter! (1986) werd vanaf de tweede druk (1987) Daar ga je, Frederick K. Bower. Deze cover is uit 2003.
Based on my evil Belgian publisher.
Contract tussen uitgeverij Facet en Anthony Horowitz over de uitgave van de vertaling van Enter, Frederick K. Bower, juni 1986.
75
Brief van Anthony Horowitz aan Walter Soethoudt, 3 september 1995.
Anthony Horowitz die een van de meest gelezen vertaalde jeugdauteurs in het Nederlandse taalgebied werd. De samenwerking tussen schrijver en uitgever duurde twintig jaar en er verschenen bij Facet zo’n dertig van Horowitz’ boeken. Het populairste was Groosham Grange, vertaald als Grieselstate (1988; de 16de druk verschijnt in oktober 2015), waarvan Soethoudt naar eigen zeggen meer dan 150.000 exemplaren verkocht. Horowitz was tevreden over zijn Antwerpse uitgever; in februari 1990 schreef hij aan Soethoudt: I have had a big argument with Methuen [= zijn toenmalige Engelse uitgever]. I sent them all the press cuttings you sent me from Antwerp and asked them – ‘Why can’t you do in England what Facet has done in Europe?’ They had no idea. Sometimes I think they have no idea. Maar ook met Frederick K. Bower, Etter! liep het bij Facet niet onmiddellijk vanzelf. Horowitz schreef: I was sorry to hear that Frederick didn’t take off in the shops. But I have to say that the new cover is a hundred times better. In fact it’s the best cover the book ever had. […] So let’s hope that we do better the next time round! De intensieve samenwerking tussen Soethoudt, Horowitz en vertaalster Annemarie van Ewyck uit Den Haag blijkt uit de briefwisseling in het archief. Van Ewyck, vertaalster van voornamelijk Engelstalige sciencefiction voor volwassenen, had een hele kluif aan de vele woord-
76
spelletjes in Horowitz’ boeken. Verschillende malen meent Horowitz dat iets virtually impossible to translate zal zijn. Maar Van Ewyck neemt de uitdaging steeds met plezier aan en houdt Horowitz op de hoogte van haar taalvondsten. In 1996 schreef ze hem: In fact, as Walter will tell you, apart from Margaret Mahy you are the only writer of books for young people that I care to translate. I hate most children’s books. To me they are hopelessly juvenile – and no fun at all. Yours are. And like you, I find Nick Diamond is my favorite character. I sometimes even like Tim. Everyone has to have her off moment, I suppose. Naast vertalingen van Horowitz’ manuscripten, bevat Soethoudts archief in het Letterenhuis het originele en het vertaalde typoscript van ‘Kuifje en ik’, een lezing die Horowitz in 1991 op de Antwerpse Boekenbeurs hield en die het jaar erop werd gepubliceerd in Herman de Conincks Nieuw Wereldtijdschrift. In het artikel vertelt Horowitz over de invloed van Kuifje en diens geestelijke vader Hergé op zowel zijn jeugd als zijn werk. Soethoudt noemde het artikel een mijlpaal in de Vlaamse stripwereld.
Covers van Grieselstate en Grieselstate II met tekeningen van Quentin Blake.
rechts: Anthony Horowitz signeert op de stand van uitgeverij Facet op de Antwerpse Boekenbeurs, november 2000. Uitgever Walter Soethoudt en zijn echtgenote en medewerkster Nadine Lusyne kijken toe.
Big in Belgium.
77
Ansichtkaart uit 1989 van Anthony Horowitz aan Walter Soethoudt over enkele van de verhalen (mythen en sagen) voor de bundel De tien vingers van Sedna (1990).
links: Faxbericht over Anthony Horowitz van Walter Soethoudt aan Martin Ros, uitgever van de Arbeiderspers, 22 september 1995.
Soethoudt liet Horowitz’ verhalen rechtstreeks van de manuscripten vertalen, nog voor de boeken uitkwamen in Groot-Brittannië. De schrijver was dan ook steeds benieuwd naar de opinie van Soethoudt en zijn vrouw Nadine Lusyne, die bij Facet de lay-out van alle boeken verzorgde, alle vertalingen controleerde en ook de boekhouding deed. Behalve commerciële en promotionele zaken, feedback op nieuwe manuscripten en vertalingen van titels, is in de correspondentie ook de keuze van de boekcovers een weerkerend gespreksonderwerp. Over het omslag van Point Blanc, de tweede Alex Rider, schreef Horowitz eind januari 2001 aan Soethoudt: Not entirely sure about the cover (since you ask). On the same day that it came, I also got the cover from Finland which was brilliant. My boys saw the two together and loved Finland but found Belgium odd. De cover bleek geen beletsel voor het succes van Horowitz in Vlaanderen. Van Point Blanc gingen volgens Soethoudt in vijf jaar tijd 12.000 exemplaren over de toonbank. In april 2001 stuurde Horowitz een mail aan Soethoudt met als onderwerp ‘Potter’:
78
I had an interesting letter from a fan yesterday. She wanted to know why Snape and Boyle are characters in Groosham Grange and Snape and Goyle appear in HP [= Harry Potter]. Very odd! In zijn memoires schrijft Soethoudt dat Horowitz ‘ongeveer 67 gelijkenissen ontdekt’ tussen ‘HP’ en zijn eigen roman Groosham Grange (‘GG’), ‘en daarbovenop nog eens de diefstal van enkele namen uit een ander boek van hem, The Falcon’s Malteser (De Malteser erfenis)’. Soethoudts antwoord op Horowitz’ mailtje: I was thinking (you wouldn’t believe it, I know, that a publisher does this now and then) about that Ian Hislop guy, from [het satirische tijdschrift] Private Eye (I think) and The Sunday Telegraph Magazine, the telly etc. Could you not ask him to make an article (essay) for his paper or magazine about the likeness of HP and GG? A better man you could not find I think. You see a lot of thinking! The British He has a voice that everybody hears. have finally Soethoudt nam vervolgens advocaat (en dichter) Eddy van Vliet onder de arm – die echter nog tijdens het voorbereidende on- noticed me! derzoek voor een eventuele rechtszaak overleed. Daarop besloot Horowitz de zaak te laten vallen. De verkoop van zijn boeken steeg, hoogstwaarschijnlijk mede door het succes van Harry Potter, en hij vreesde voor negatieve publiciteit. Hij wilde ook zeker niet beschuldigd worden van afgunst – want hij waardeerde de Potterboeken zeer. Maar helemaal capituleren deed hij niet. Op zijn website staat Groosham Grange als volgt aangekondigd: A school on an island that teaches magic. A boy with magical powers living with unpleasant relatives. Heard it all before? This one was written first! Stormbreaker, de eerste Alex Rider, kwam in 2000 uit in Groot-Brittannië en een jaar later in de Verenigde Staten. Het boek kende onmiddellijk succes. Tegen 2002 was met Skeleton Key, het derde deel, het hek van de dam. ‘The British have finally noticed me!’ jubelde Horowitz een maand na publicatie, en schreef aan Soethoudt: Have you been told about all the good things happening here in England? […] Skeleton Key is now at number two in the children’s bestseller lists. It goes Harry Potter. Then Skeleton Key. Then Harry Potter, Harry Potter, Harry Potter. So I am almost there! Suddenly everyone knows who I am – and it’s hard to meet kids who haven’t read my books. Incredible.
79
Horowitz had zijn grote internationale doorbraak bereikt. Soethoudt gaf zijn boeken uit tot hij in 2006 ophield met zijn bedrijf. Op een vraag van een scholier uit Buggenhout of sommige personages uit zijn boeken gebaseerd zijn op echte mensen (vragenlijst zit in het archief), antwoordde Horowitz: Yes, I draw ‘cartoons’ of people I know in real life. Finn in ‘The Switch’ was based on my evil Belgian publisher. Het boekenfonds van Facet werd integraal overgenomen door uitgeverij Clavis. Nog in datzelfde jaar 2006 richtte de onvermoeibare Walter Soethoudt zijn eigen literaire agentschap op. Het bestaat nog steeds en heet: theSWitch. / Eva Jacobs volgt de master Jeugdliteratuur in Tilburg en verwerkte voor haar stage in het Letterenhuis het archief van de Antwerpse jeugdschrijfster Leen van Marcke (1902-1987).
cordelia