49
affiche
Robert Lucas Enkele maanden geleden schonk het FotoMuseum van de provincie Antwerpen 89 affiches aan het Letterenhuis. Het betreft materiaal uit een grotere collectie filmaffiches uit de jaren twintig en dertig, die destijds aan het Museum voor Fotografie werd aangeboden op een moment dat daar in het verkoopcircuit nog geen of weinig belangstelling voor bestond. De schenking aan het Letterenhuis bevat 27 revueaffiches voor de Antwerpse Hippodroomschouwburg, vooral uit de toneelseizoenen 1923-1924 en 1924-1925. Wie de geschiedenis van deze schouwburg kent zal deze schenking des te meer naar waarde weten te schatten. Het Hippodroom Paleis opende de deuren in maart 1903 tegenover het Museum voor Schone Kunsten aan de Leopold de Waelplaats. Het gebouw was in de eerste plaats geconstrueerd voor circusvoorstellingen en heette daarom in de volksmond ook wel ‘de cirk’. In het begin traden er twee circussen per jaar op, telkens voor drie maanden. Daarnaast werden er ook worstelwedstrijden georganiseerd die de grote massa naar ’t Zuid moesten lokken. Stilaan kwamen er ook toneelvoorstellingen op het programma te staan. Het betrof volksstukken die zeer in de smaak vielen bij het grote publiek. In 1910 werd de schouwburg ingenomen door het gezelschap van Willem en Piet Janssens. Van 1913 tot 1920 werd het gebouw driemaal door brand geteisterd. De Hippodroom kwam die rampen echter wonderwel te boven. Meer zelfs: tussen de beide wereldoorlogen heerste er een intense bedrijvigheid. Balletten, bals, operettes (zie de affiche De Csardasvorstin), circus- en filmvoorstellingen, sportwedstrijden en politieke meetings (De ‘drie kraaiende hanen’ Frans van Cauwelaert, Camille Huysmans en Louis Franck hielden er vlammende toespraken) volgden elkaar in hoog tempo op. Al deze activiteiten werden qua populariteit echter ruimschoots overtroffen door de grote revues. De belangstelling voor deze spektakelstukken – nu zou men spreken
50
John Jannsens (ontwerp en litho), Riviera droom (1925)
Amaai mijn klokken!
Revueaffiches uit de roaring twenties en dazzling thirties
John Janssens (ontwerp en litho), Peer de Koster (1925)
John Janssens (ontwerp en litho), Csardasvorstin (1925)
over shows – was, zoals gezegd, massaal, maar de productiekosten waren navenant. Er werden steeds duurdere (soms internationale) gastoptredens aangetrokken, de erbij horende balletten werden alsmaar groter (in de jaren dertig maakte men soms gebruik van 32 ballerina’s) en de decors steeds spectaculairder en kostelijker. De grote rollen waren alleen maar weggelegd voor de beste acteurs: Nini de Boël, René Bertal, Esther Deltenre, Sus van Aerschot, Nand Buyl, Toontje Janssens, Louis Morisson, Vic Neutgens en vele anderen passeerden meermaals letterlijk de revue. Als auteurs mogen zeker Rik Senten en Fé Pasmans niet onvermeld blijven. Senten schreef maar liefst 49 revues, waarvan er 42 in de Hippodroom werden opgevoerd. Zijn eerste grote succes was ’t Bard op… en binnen (1925) met als extra attractie een ‘levende luchter’ die versierd was met zes naakte vrouwen. Dit spektakel werd door de overheid oogluikend toegestaan, op voorwaarde dat de desbetreffende dames tijdens de voorstelling geen vin zouden verroeren. De revue stond negen weken onafgebroken op het programma en trok meer dan 150.000 bezoekers. Daarna volgden nog andere successen, met sappige titels als Wat e weer!, Zout België, Afblijven of trouwen, Heup met de beentjes en Blok af. De grote belangstelling voor dit soort van vertoon was noodzakelijk voor het voortbestaan van de schouwburg.
John Janssens (ontwerp en litho), ’t Bard op… en binnen (1925)
In die tijd moest men het immers rooien zonder subsidies. Op het hoogtepunt van zijn glorie bezorgde de Hippodroom aan heel wat mensen werkgelegenheid, maar de werkdruk lag enorm hoog. Niet iedereen was even enthousiast over het geboden spektakel. Tegen de revue Amaai mijn klokken (1936) bijvoorbeeld werd op de preekstoel zo fel te keer gegaan dat veel mensen niet durfden te gaan kijken. In de ‘serieuze’ pers kwam het programma van de Hip-
53
Jan Hassink (ontwerp en litho), Blok af (1936)
podroom nauwelijks of niet aan bod omdat de revues als te lichtzinnig werden beschouwd. Voor reclame was men in de eerste plaats aangewezen op de veelkleurige aanplakbiljetten die in de stad en de randgemeenten werden verspreid. De schenking aan het Letterenhuis laat zien dat men voor de seizoenen 1923-24 en 1924-25 voor ontwerp en lithografie van die affiches een beroep deed op John Janssens (1879-1961); zie de affiches voor Csardasvorstin, Riviera droom, Peer de koster, ’t Bard op‌ en binnen, allemaal uit 1925. Tegen het einde van de jaren twintig werd zijn taak blijkbaar overgenomen door Jan Hassink (1892-1967), zie Blok af, uit 1936. Hun affiches zijn zeker geen esthetische hoogstandjes, daarvoor is de compositie vaak te druk en verwarrend en de tekenstijl te weinig verfijnd. Maar het ongekuiste taalgebruik van de schalkse titels, de karikaturale en populaire voorstellingen en het opzichtige kleurgebruik maken het concept onweerstaanbaar charmant. Beide ontwerpers werkten tientallen jaren in dezelfde traditie, Janssens meer karikaturaal, Hassink gebruikte vaak natuurgetrouw getekende portretten en trachtte met geometrische vlakken enige structuur in zijn compositie te brengen. Dat de laatstgenoemde deze formule ongestoord kon blijven gebruiken tot diep in de jaren veertig (onder ander ook in zijn affiches voor het Antwerpse Sportpaleis), bewijst dat deze formule, mede door de hoge graad van herkenbaarheid, goed aansloeg bij het publiek. De opkomst van een nieuwe levensstijl en dito uitgaanscultuur na 1945 deed het bezoekersaantal van de Hippodroom sterk teruglopen. Het gebouw raakte in verval en werd in 1958 door de inspectie definitief afgekeurd. In 1972 ten slotte werd het zonder pardon gesloopt. Het weinige archiefmateriaal dat overbleef raakte verspreid. Redenen genoeg dus om deze affiches te koesteren, als zeldzame overblijfselen van een halve eeuw bruisend Antwerps uitgaansleven.
54