4-201
fir Jonker vun 11 bis 18 Joer
U L . B U L C E C SCIEN
News
Info: • Science Quiz Säit 6 • Opléisung vum leschte Quiz Säit 7 • Moustiken & Co - eng richteg Plo Säit 8-10 • Aktivitéiten Säit 12-29 • Umellungsziedel Säit 31
2
Fotoen: Säit 1: Pixelio, Lupo Säit 8: Pixelio, Ulrich Velten Säit 9: Pixelio, Stephan Klaffehn Säit 10: Pixelio, Erika Hartmann Säit 11: Pixelio, Susanne Schmich Säit 12: Pixelio, Robert Babiak
3
Science live iwwert d'ganzt Joer! u Bass du chaf t s Wës. .secnhnik a n Te s e i e r t ? intres -
Hues du iwwer 11 Joer? Wëlls du nei Leit kenne léieren, déi déi selwecht Intressen hu wéis 4 du?
Wann s
Wa jo, da kuck der den neie Programm vum „Science Club“ genee un. De „Science Club“ bitt dir nämlech vill flott Aktivi téiten, wéi zum Beispill verschidden technesch a wëssenschaftlech Work shopen an Experimenter, intressant wëssenschaftlech Ausstellungen am In- an Ausland, „Science Camp“, ….
du un Aktivitéite wëlls deelhuelen, da mell dech beim „Science Club“ per Post (mam Umellungsziedel op der leschter Säit), per E-mail
(science-club@mnhn.lu) oder per Internet
(www.science-club.lu) un. Mee denk drun, d‘Zuel vun deenen, déi kënne matmaachen ass limitéiert. Duerfir, wann s du wierklech un enger Aktivitéit intresséiert bass, da mell dech esou fréi wéi méiglech un.
an Zesummenaarbecht mat der
ience-Club
Sc
www.uni.lu
ster 25, rue Mün buerg e tz Lë 60 L-21 50 -4 33 Tel.: 4622 -451 x: Fa p. Ré
w w w .s c ie n
mam "Projet Interactifs Scie ntifiques"
w w w .p in s c ie
n c e .l u
c e - c lu b .l u
De „Science Club“ ass eng Initiativ vum „natur musée“
w w w . mn h n.l u
Mir soen dem „Fonds National de la Recherche“ merci fir seng finanziell Ënnerstëtzung.
5
Science QUIZ
hiergestallt. Seid gëtt aus de Kokonë vun de Seideraupen besteet? Kokon de deem aus m Fuede de dann ass Wéi laang
A) 1 bis 2 Meter. B) 10 bis 20 Meter. C) 100 bis 200 Meter. D) 1000 bis 2000 Meter.
er t op d’Umellung, od Schreif deng Äntwer schéck eis se ail. per Post oder per E-m a kréien e schéine nn zu D'Gewënner gi ge Präis
6
Opléisung
vum leschte
Science QUIZ
mir dech gefrot wat An eise m leschte Science News hate en an der Nuecht nom Phä lärt taku fir en extrem raart a spek rt vum 6. op den 7. Abrëll observéie ginn ass.
• 20 % hunn gemengt et wor den Satellit 1A de vun senger Orbit ofkomm ass an
erofgefall wor. Dat stemmt leider net. Den éischten Astra 1A ass den 11. Dezember 1988 gestart. • 80 % woren der Meenung datt et sech ëm ee 300kg schwéiere Meteorit gehandelt huet, deen erofgefall wor an dat ass och richteg! • Kee war der Meenung, datt d’Raumstatioun MIR an d’ISS zesumme kollidéiert sinn an iwwer Ost-Europa erofgefall sinn. Dat wier effektif eng falsch Äntwert gewiescht
ewënner
mir de G Äntwerten hu
„Sternkarte kt zougeschéc
As tr on a ut e
Aus ären gezunn: hl (13 Joer) nn als • Tessy Ko nn, kréien da matgemat hu eng z ui Q im be ss Trouschtpräi “ • All di aner déi für Einsteiger
Scienc eC oer J lu 0 1 b nes n i s n
a Tr ge a st
Moustiken & Co - eng richteg Plo
Insekten a Spanne spillen eng enorm wichteg Roll an der Natur, a vill sinn och ganz nëtzlech fir eis Mënschen. Sou bestäube si zum Beispill d’Blummen, botzen de Buedem, andeems se e vun doudegen Déiere befreien a Planzereschter friessen, maachen eis Hunneg, befreien eis Notzplanze vu Schiedlingen … a vill Insekte hu mir gären ëm eis, well si schéin unzekucke sinn, wéi z.B. Päiperleken.
8
Et ginn awer eng Rei Insekten a Spannendéieren, déi eis speziell am Summer kënne ploen. An der Nuecht sinn et d’Moustiken, déi eis vum schlofen ofhalen, während dem Iessen op der Terrass
kommen d’Harespelen eis iwwerraschen an am Bësch gi mer vun Zécke gebass. Wann déi kleng Plogeeschter bis zougestach hunn, fänkt et un ze krazen an ze bäissen. Dës kleng Insekten a Spannendéieren hu ganz verschidden an effizient Methoden fir eis ënner d’Haut ze goen:
Bluttsauger, déi sech vu Blutt ernähren D’Moustik nervt eis oft schonns ier se iwwerhaapt zougestach huet. Hiert Gesumms an der Nuecht verhënnert sou munch ee roueg ze schlofen. Ugezu vum mënschleche Geroch an Otem fënnt si liicht hiert Ziel. Da stécht si hire Rüssel duerch d’Haut bis an eng Oder. Hire Rüssel besteet aus 2 Kanäl. Duerch deen ee saugt si hir Molzecht, d’Blutt, duerch deen anere presst se Spaut, dee verhënnert datt d’Blutt gerënnt. Dofir blutt et nom Stéch nach
kuerz weider an an der Wonn gëtt Histamin fräigesat wat mécht dass et sou kraazt. Et sinn allerdéngs nëmmen d’Weibercher, déi sech vu Blutt ernäeren an eis picken.
D’Zeck ass nach esou e Bluttsauger. Si bäisst a stécht mateneen. D’Zeck krallt sech um Kierper vun hirem Affer fest a schneid e Lach an d’Haut, wou si dann ëmmer erëm Blutt eraussaugt. Sou schwëllt si a kuerzer Zäit op dat zweehonnertfach vun hirem Gewiicht un. Si brauch nëmmen dräimol an hirem ongeféier 3 Joer laange Liewen sou eng Molzecht zou sech ze huelen. Oft mierkt een net, wann een eng Zéck mat sech dréit, well si mat hirem Spaut d’Wonn betäubt. No engem Dag an der Natur soll een dofir ëmmer säi Kierper no Zécken ofsiche, well dës geféierlech Krankheeten iwwerdroe kënnen.
9
Picken, als Verteidegung D’Harespel pickt am Géigesaz zu de Moustiken an Zecken nëmmen zur Verteidegung, wa si sech bedrot fillt, zum Beispill wann ee se hektesch vu sengem Stéck Kuch erofschäicht. Dann drécken se eis hire Stachel an d’Haut a setzen domat en Alarmstoff fräi deen hier Artgenossen erbäikomme léisst. Obwuel et gutt pickt, ass der Harespel hiert Gëft am Prinzip harmlos. D’Bei stécht och nëmmen am Noutfall. Wa se zoustécht pompelt se Gëft an d’Wonn, dëst féiert zur Entzündung. Hire Stachel huet
10
Widderhaken, déi sech an der Haut festankeren. Dofir bleiwen hire Stachel an d’Gëftblos an der Haut hänke, wa se fortflitt. D’Béi stierft awer séier un deene
Verletzungen. Mee opgepasst, och si scheed en Doftstoff aus, deen hie Beiekolleginnen erbäirifft. Och wann s du dir des pickend Insekte léiwer vu wäit ukucks, vergiess hir gutt Säiten net an, datt si e wichtege Bestanddeel vun eiser Emwelt an Natur sinn!
5 ontentID=89 ueID=26&c x.php?men de in e/ .d la sa e.jsp • www.hopp .de/die-zecke/wie-sie-lebt/ ben_mueck /0914/08_le w.zecken ww traege/2004 ei sb • ng du en e/tv/quarks/s nen/ • www.wdr.d e/tiereundpflanzen/insektenundspin www.nabu.d
: Weider Infoen
•
Aktivitéiten:
n 13 Joer a 1 1 t n e h c s të Säit 12-25
5 Joer 1 n a 3 1 t n e tësch Säit 26-29
11
vun 3 11 - 1 Joer
e Adventure JuHliik 2012 s, den 18.
woch Juli 2012 bis Mëtt Dënschdes, de 17.
vu Konsdref MiropgiEesebuer,
iwwernuechten am Bësch, kachen um Lagerfeier a léieren e sëllegen Iwwerliewenstechnike kennen.
15 Euro
12
Auer Rendez-vous: um 10:00 er) Au :00 (zréck 12
Responsabel: Mike Hagen
Industrie Designer
www.naturmusee.lu
vun 3 11 - 1 Joer
hen lar villc o S e D du kanns h c le natier uelen eem h h t a m
e!n!f vil araa lclhlecerhnif roKlm e S w o l e s m a n e n o t ie o il F s ll lili20 12 JuJu Ab. .rë 2012 19nn.18 de s,s,nde Digital 3D Fos DonnDoesMë 19 s,ch de de wo chtt de ch es nn siche no MirVerstengerunge vu
Schleeken, Muschelen an Tëntefësch an engem Koralleriff.
Auer Rendez-vous: um 14:00 (zréck 17:00 Auer) um P&R Howald (mir fuere mam Bus)
06 Euro
Responsabel: Claude HEIDT
Biolog
www.naturmusee.lu
13
vun 3 11 - 1 Joer
hen lar villc De So s du kann at lech m natier uelen! h heem
en Solarvillch20 12
li Freides, den 20. Ju Atelier gëss Andudësem gewuer, wéi mir
d’Sonneliicht kënnen notzen, fir Stroum ze produzéieren. Mir bauen dann e flotte Villchen, deem säin Hutt um Fënsterbriet ufänkt mat Dréinen an d'Sonneliicht esou duerch d'ganzt Zëmmer reflektéiert.
6 Euro
14
Rendez-vous: um 14:00 Auer (zréck 17:00 Auer) re um P&R Howald (mir fue mam Bus)
Responsabel: Patrick DELHALT Biolog
www.naturmusee.lu
vun 3 11 - 1 Joer
blumm Sonne rla o D'S du kanns ch le r natie uelen! h eem mat h
mm Solar-Sonne24b. lJuuli 2012 Dënschdes, de
Atelier Angëssdësem du gewuer, wéi mir
d’Sonneliicht kënnen notzen, fir Stroum ze produzéieren. Mir bauen dann eng flott Sonneblumm, déi dréint, wann d'Sonneliicht op se fällt.
Auer Rendez-vous: um 15:00 (zréck 17:00 Auer) am 'natur musée' am Gronn.
06 Euro
Responsabel: Patrick DELHALT
Biolog
www.naturmusee.lu
15
vun 3 11 - 1 Joer
e-Tour Mountain-Bik 10. August 2012 Freides, den
Mountain-BikeOnse Tour geet iwwer Feld-
a Bëschweeër laanscht d'Naturschutzgebitt Cornelysmillen. Wichteg: Du brauchs e Mountain-Bike an e Casque.
10 Euro
16
Rendez-vous: um 07:45 Auer (zréck 16:45 Auer) Gare Lëtzebuerg
Responsabel: Claude HEIDT
Biolog
www.naturmusee.lu
vun 3 11 - 1 Joer
zwisen Storchen adenS13a.lAu gust 2012 MĂŠindes,
erfuersche MirWaasservullen a
Storchen um Etang du Lindre a mir sichen no Salzplanzen e puer Honnert Kilometer vum Mier ewech.
Auer Rendez-vous: um 08:00 (zrĂŠck 18:00 Auer) um P&R Howald (mir fuere mam Bus)
200EEuuroro
Responsabel: Claude HEIDT
Biolog
www.naturmusee.lu
17
vun 3 11 - 1 Joer
4 Euro
18
Rakéitenau20to 12
Dënschdes, de 14. De o enaut é Rak it du kanns mat lech natier uelen! h heem
August
selwer mat Bauverschiddene Materialien
de séierste Rakéitenauto a maach bei enger Course mat. De Rakéitenauto kanns du natierlech mat heem huelen!
Rendez-vous: um 09:30 am Auer (zréck 11:30 Auer) n 'natur musée' am Gron
Responsabel: Patrick DELHALT
Biolog
www.naturmusee.lu
vun 3 11 - 1 Joer
Mathematiku20m 12 . August
Donneschdes, de 16
mam MirBusfuere op Giessen an
de Mathematikum. Selwer experimentéiere ronderëm d'Mathematik: Puzzele leeën, Brécke bauen, Knobelspiller, Riseseefe maachen, a villes méi...
Auer Rendez-vous: um 08:00 (zréck 18:00 Auer) um P&R Howald (mir fuere mam Bus)
205EEuuroro
Responsabel: Patrick DELHALT
Biolog
www.naturmusee.lu
19
vun 3 11 - 1 Joer
Reptilienzoo 12
gust 20 Freides, de 17. Au gesitt dir Schlaangen, HeiEchsen, Deckelsmouken,
Krokodilen, Fräschen a Mouke vu ganz no, a kënnt se esouguer upaken.
25 Euro
20
Rendez-vous: um 08:00 Auer (zréck 19:00 Auer) re um P&R Howald (mir fue mam Bus)
Responsabel: Maria URSONE
Biologin
www.naturmusee.lu
vun 3 11 - 1 Joer
oeboid Mad Lab: A20m . August 2012 oid moeb Den A s du kann lech natier uelen! eem h mat h
Méindes, den
dësem Atelier Anléisers du Amöbe
kënnen, mir léiden e klengen Amoeboide Space-Alien zesummen an du léiers verschidden elektronesch Baudeeler méi no kennen.
Auer Rendez-vous: um 14:00 (zréck 16:00 Auer) am 'natur musée' am Gronn
06 Euro
Responsabel: Patrick DELHALT
Biolog
www.naturmusee.lu
21
vun 3 11 - 1 Joer
raht Der heisseAuD gust 2012 .
Dënschdes, den 21
dat Spill "heisser Selwer Draht" zesummebauen an esou verstoen, wat e Stroumkreess ass.
6 Euro
22
Rendez-vous: um 15:00 am Auer (zréck 17:00 Auer) n on Gr am ' 'natur musée
Responsabel: Patrick DELHALT
Biolog
www.naturmusee.lu
vun 3 11 - 1 Joer
éissel Natur Musés,ede 24B.rAugust 2012 Freide
ginn den MirNaturmusée op Bréissel
kucken. Schwéierpunkt sinn d'Déiere vun Nord - a Südpol, Dinosaurier an déi nei Ausstellung.
Auer Rendez-vous: um 07:00 (zréck 19:30 Auer) Gare Lëtzebuerg
205EEuuroro
Responsabel: Maria URSONE Biologin
www.naturmusee.lu
23
vun 3 11 - 1 Joer
r Theremin io n u J : b a L d a M ber 2012 des, de 4. Septem Dënsch
Atelier léide Anmirdësem e Bausaz vum
éischte Synthesizer vun der Welt zesummen, de "Junior Theremin". Dëst Instrument kanns du spillen, ouni et unzepaken, en Drot reagéiert dorop, ob s du deng Hand méi no oder méi wäit eweg méchs a spillt esou déi verschidden Téin.
10 Euro
24
Rendez-vous: um 14:00 am Auer (zréck 16:00 Auer) n 'natur musée' am Gron
Responsabel: Patrick DELHALT
Biolog
www.naturmusee.lu
vun 3 11 - 1 Joer
a starten n e u a b e it é k a R ember 2012 Chemesch indes, den 10. Sept Mé
dësem Atelier Anbaue mir eng Rakéit
déi mat engem chemesche Motor ugedriwwe gett. Dës Rakéit kann ee ganz einfach doheem mat Haushaltprodukter erëm optanken an nei starten.
Auer (zréck Rendez-vous: um 14:30 17:00 Auer) zu Stroossen niewent der Gemeng, beim grénge Gebei
04 Euro
Responsabel: João MARTINS
Chemiker
www.pinscience.lu
25
vun 5 13 - 1 Joer
bo Science La20 r e t is M m a r e 19. Juli 12 Experiment Donneschdes, den entstinn all d'Ideeën Wéifir d'Experimenter déi de Mister Science op RTL weist? Op desem Mëtten kritt dir net nëmmen de Labo gewisen, me dir kritt vill Hannergrondinfoen zu der Sendung a maacht bei e puer Spaassexperimenter selwer matt.
40 Euro
26
Rendez-vous: um 13:30 Auer (zréck 16:07 Auer) Gare Lëtzebuerg
Responsabel: Joseph RODESCH
Chemiker
www.misterscience.lu, www.fnr.lu
vun 5 13 - 1 Joer
ns m kan Dohee nach du en ren, sse verbe t derma ren an éie iment n. exper ue ëmba
en Solarauto bguastu20 12 Freides, de 17. Au
dësem Atelier Ankanns du däin eegene Solarauto zesummebauen. Den Auto besteet aus Solarzellen, engem Kondensator ...
Auer Rendez-vous: um 10:00 (zréck 16:00 Auer) zu Stroosen
200EEuuroro
Responsabel: Paul ZIMMER Educateur, Patrick DELHALT
Biolog
www.pinscience.lu, www.mnhn.lu
27
vun 5 13 - 1 Joer
en a filmen h c a a m r e t n e im August 2012 Exper eschdes, den 23. Donn
dësem Workshop Ankanns du verschidden
Experimenter maachen, déi duerno vun engem professionelle Kamerateam gefilmt ginn. D’Videoe vun den Experimenter kommen op en neien Internetsite: www.science.lu, en nationalen Internetsite vum FNR iwwer Wëssenschaft an Technik.
Rendez-vous: um 10:00 am Auer (zréck 16:30 Auer) n 'natur musée' am Gron
0 Euro
28
Responsabel: Jean-Paul BERTEMES, Chemiker Patrick DELHALT Biolog www.fnr.lu
vun 5 13 - 1 Joer
- ADN wiesenptem e w ie L l l a ber 2012 n u v . Se Dënschdes, den 11 D'Bausteng aus Bananen ADN isoléieren a mat Heem
huelen, d'ADN-Molekül nobauen ... a vill kleng aner Experimenter, fir esou alles ronderem den ADN-Molekül ze verstoen.
Auer Rendez-vous: um 15:00 (zréck 17:00 Auer) am 'natur musée' am Gronn
04 Euro
Responsabel: Patrick DELHALT
Biolog
www.naturmusee.lu
29
vun 8 13 - 1 Joer
fir den Auto ie g o l o n h c e T i e li 2012 DELPHI - n Freides, den 13. Ju der Visit gesäis du de OpFuerschungslabo vun
Delphi, wou nei Technologie fir d'Autosindustrie ëntwéckelt ginn. Du gesäis ënner anerem, wéi d'Ofgasen an Geräischemissioune vu Motore gemooss kënne ginn. Am Wandtunnel ginn d'Autoen op extrem Wiederkonditioune getest.
0 Euro
30
:00 um 15:00 Auer (zréck 17 rag ha e Auer) bei Delphi zu Basc oder um 14:15 Auer zu Lëtzebuerg op der Gare
Responsabel: Patrick DELHALT
Biolog
www.delphi.com
Patrick Delhalt Tel: 46 22 33-429 E-mail: pdelhalt@mnhn.lu
Umellung och per Internet:
www.science-club.lu
........... ........................... ... ... ... ... ... ... ... ... ............ .................. ........................... ... ... ... ... ... ... ... ... ...... .......... ................................. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ............... ................................ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ........................... ......... ................................. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .................. . ................................. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ........................ ............. ................................. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ............
Partner:
Numm:....................................................................................... Virnumm:..................................................................................... Adress:....................................................................................... L-......................................................................................... Tel.:.............................................Gebuertsdatum:....../....../....... EMail:.........................................................................................
Hei kriss du Informatiounen iwwer d’Aktivitéiten:
UMELLUNGSZIEDEL
Umellungsziedel
Mat em schwaarz Bic ausfë.llen w.e.g
uiz
Op
nceQ e i c S g n léisu
Wann dësen Ziedel ausgefëllt ass, schéck, fax oder mail e w.e.g. un de:
www.naturmusee.lu
Science-Club - 25, rue Münster - L-2160 Lëtzebuerg Tel.: 462233 450 - Fax: 462233 451 - Mail: science-club@mnhn.lu
RIAT
SEKRETA
Hei kriss du nen Informatiou ivitéiten: iwwer d'Akt
lub Science C er , rue Münst
www.science-club.lu mat: summenaarbecht Ze an t er éi is al uf re Dësen News go
25 ebuerg L-2160 Lëtz 450 3 3 Tel: 46 22 2 33 451 2 6 4 x: Rép./Fa n.lu -club@mnh ail: science E-m
ATEUR AN COORDIN PARTNER USPRIECH nal Musée Natio relle tu a N d'Histoire lt; a lh e Patrick D 3-429 Tel: 46 22 3 E-mail: nhn.lu pdelhalt@m
Mat der finanzieller Ënnerstëtzung: Fonds National de la Recherche 6, rue Antoine de Saint-Exupéry L-1017 Lëtzebuerg