5-2012
fir Jonker vun 11 bis 18 Joer
U L . B U L C E C SCIEN
News
Info: • Wéi entsteet e Gletscher? Säit 6-7 • Researchers days Säit 8-9 • Science Quiz Säit 10 • Opléisung vum leschte Quiz Säit 11 • Aktivitéiten Säit 14-33 • Umellungsziedel Säit 35
2
Fotoen: Säit 1, 12: Pixelio, Andreas Dengs
3
Science live iwwert d'ganzt Joer! u Bass du chaf t s Wës. .secnhnik a n Te s e i e r t ? intres -
Hues du iwwer 11 Joer? Wëlls du nei Leit kenne léieren, déi déi selwecht Intressen hu wéis 4 du?
Wann s
Wa jo, da kuck der den neie Programm vum „Science Club“ genee un. De „Science Club“ bitt dir nämlech vill flott Aktivi téiten, wéi zum Beispill verschidden technesch a wëssenschaftlech Work shopen an Experimenter, intressant wëssenschaftlech Ausstellungen am In- an Ausland, „Science Camp“, ….
du un Aktivitéite wëlls deelhuelen, da mell dech beim „Science Club“ per Post (mam Umellungsziedel op der leschter Säit), per E-mail
(science-club@mnhn.lu) oder per Internet
(www.science-club.lu) un. Mee denk drun, d‘Zuel vun deenen, déi kënne matmaachen ass limitéiert. Duerfir, wann s du wierklech un enger Aktivitéit intresséiert bass, da mell dech esou fréi wéi méiglech un.
an Zesummenaarbecht mat der
ience-Club
Sc
www.uni.lu
ster 25, rue Mün buerg e tz Lë 60 L-21 50 -4 33 Tel.: 4622 -451 x: Fa p. Ré
w w w .s c ie n
mam "Projet Interactifs Scie ntifiques"
w w w .p in s c ie
n c e .l u
c e - c lu b .l u
De „Science Club“ ass eng Initiativ vum „natur musée“
w w w . mn h n.l u
Mir soen dem „Fonds National de la Recherche“ merci fir seng finanziell Ënnerstëtzung.
5
Gletscher ginn et op ville Plazen op der Welt. Op e puer Plaze kann ee souguer drop Schi fueren. Mee wéi entsteet esou e Gletscher? Wéi e Gletscher entsteet Gletscher si lues fléissend Äismassen, déi vun de Bierger erof an den Dall rutschen. Eng Konditioun, fir dass sech e Gletscher bilde kann, ass, dass am Wanter méi Schnéi fällt wéi am Summer ewegschmëlzt. Dës Grenz befënnt sech an den Alpen tëschend 2600 an
6
3200 Meter Héischt. Wéi ensteet dann aus dem Schnéi Gletscheräis? Wa genuch Schnéi fällt, da gëtt de Schnéi duerch d’Eegegewiicht zesummegedréckt a sou entsteet lues a lues Äis. D’Gletscheräis liicht blo, well duerch déi grouss Kompressioun vum Äis bal keng Loft méi am Äis ageschloss ass, an esou gëtt just Blo reflektéiert an all déi aner Faarwen ginn absorbéiert. Mee fir dass ee vu Gletscher schwätze kann, muss d’Äis och fléissen.
D‘Gleschterbeweegung Bei normale Bedingunge schmëlzt d’Äis bei 0°C. Bei groussem Drock schmëlzt d‘Äis awer schonns bei méi déiwen Temperaturen. Duerch d’Eegegewiicht vum Äis gëtt um Grond vum Gletscher eng kleng Äisschicht geschmolz. Esou ensteet eng kleng Waasserschicht tëschend dem Gletscher an de Fielsen a setzt esou de Reiwungswiderstand erof. Dës kleng Waasserschicht zesumme mat der Schwéierkraaft sinn d’Haaptgrënn firwat dës Äismasse fléissen. De Gletscher fléisst net iwwerall mat der gläicher
Wéi entsteet e Gletscher ? Vitess. Op der Uewerfläch an der Mëtt ass d’Geschwëndegkeet am gréissten, no de Saïten hin an no Ënnen hëlt se of. Hei gëtt d’Beweegung vum Gletscher duerch Gestengs a Fielsen gebremst. D’Gletscheren an den Alpen sinn teschend 20 an 200 m pro Joer ënnerwee, op Platze wou et ganz géi erof geet, kann et och schonns méi séier sinn.
De Gleschter an eist Klima Gletscher bedecke just e klengen Deel vun eiser Äerduewerfläch, mee si hunn awer e groussen Afloss op d’Klima. Dobäi sinn 2 physikalesch Eegeschaften vu Bedeitung: 1. D‘Sonneliicht gëtt zu +/- 90 % reflektéiert wann et op e Gleschter fällt, a ka soumat eis Biosphär nëmme ganz geréng erhëtzen.
E Gletscher, dee sech schonns ausgedeent huet, huet dofir Tendenz nach méi ofzekillen a sech weider auszebreeden. 2. Gletscher si Waasserspäicher. D’Waasser gëtt als Äis an de Gletschter gespäichert an esou fir eng bestëmmten Zäit dem Waasserkreeslaf entzunn. Wann d’Gletscheren elo duerch eng Klimaerwiermung schmëlzen, géif de Mierespigel eropgoen.
Sources: r.htm en.de/infos/gletsche .jsp ❄ www.schweizwoch e/2006/0103/003_eis eg itra be gs un nd /se rks ua w /q um ❄www.wdr.de/tv =10400&navpath= dossier.php?docid n/ sse wi /sf .tv .sf ww ❄w
7
8
Researchers’ Night 2011
Save the d : 3. & 4. Nov. a2te 012
Loscht fir selwer z’experimentéieren ? Da komm op d’Researchers’ Days de 3. a 4. November 2012 am Carré Rotondes ! De Samschdeg 3. November vu 14 bis 22 Auer a Sonndeg 4. November vu 10 bis 18 Auer kënne Kleng a Grouss d’Welt vun de Fuerscher kenne léieren a selwer Experimenter maachen oder och un de Science Cafés deelhuelen. Fir méi Infoen, Rendez-vous op www.researchersdays.lu Programm : • Wëssenschaftlech Workshops • Science Cafés • Concert • Iessen a Gedrénks
www.researchersdays.lu
Wat fir en Evènement, dat s du net verpassen
Science QUIZ
Stad? därfs, ass den 3. a 4. November 2012 an der
A) „Science Festival“ am Gronn. B) „Researchers Days“ am Carré Rotondes C) „Astrodays“ zu Esch-Sauer
er t op d’Umellung, od Schreif deng Äntwer schéck eis se ail. per Post oder per E-m a kréien e schéine nn zu D'Gewënner gi ge Präis
10 Photo: Pixelio, Uschi Dreiucker
Opléisung
vum leschte
Science QUIZ
hate mir gefrot wéi laang An eisem leschte Science NewsKoko n vun de Seideraupen de m de Fuedem ass, aus dee besteet.
• 88 % wossten, dass de Fuedem vum Kokon vun der Seideraup 1000 bis 2000 Meter laang ka sinn..
• 8 % waren der Meenung, dass de Fuedem teschend 100 an 200 Meter laang ass. Dat ass net richteg.
• 4 % waren der Meenung, dass de Fuedem teschend 1 an 2 Meter laang ass, dat ass och net richteg.
• ner
n mir de Gewë u h n e rt e tw Aus ären Än gezunn: n (14 Joer) • Julie KohWeides (12 Joer) • Philippe oer) • Pol Thill (12 J
12
Aktivitéiten:
13 Joer n a 1 1 t n e h c tës Säit 14-20
5 Joer 1 n a 3 1 t n e tësch Säit 21-30
n 18 Joer a 5 1 t n e h c s të Säit 31-33
13
vun 3 11 - 1 Joer
Robot Duck
. September 2012
Donneschdes, de 27
als Inspiratiounsquell D'Natur fir de Mënsch: Fortbeweegungsroboter nom Virbild vum Mënsch (op 2 Been), vum Hond (op 4 Been) oder vun den Insekten (op 6 Been).
6 Euro
14
Rendez-vous: um 15:00 am Auer (zréck 17:00 Auer) n 'natur musée' am Gron
Responsabel: Patrick DELHALT Biolog
www.naturmusee.lu
vun 3 11 - 1 Joer
a Fligeren Vu Villerchcheders, de 16. Oktober 2012 Dëns
dësem AnAtelier maache mir
Experimenter ronderëm d'Thema Fléien. Mir bauen och verschidde Flugapparater, déi s du kanns mat heem huelen.
Auer Rendez-vous: um 15:00 (zréck 17:00 Auer) am 'natur musée' am Gronn
04 Euro
Responsabel: Patrick DELHALT
Biolog
www.naturmusee.lu
15
vun 3 11 - 1 Joer
auerenhaff B u o k h c e l l ë M November 2012 E modernen Samschdes, de 24.
Automatesch Sträichroboter,
Fusspflegebad a Mëllechtaxi - hei erliefs de e Mëllechkoubetrieb mat vill moderner Technik. Och heemelen, fidderen a schmaachen ass erlaabt; an da gi mer nach bis an d'Gromperen.
4 Euro
16
Rendez-vous: um 13:00 An Auer (zréck 17:45 Auer) der der Mëtt vum Hall vun Gare Lëtzebuerg
Responsabel: Alice STEFFEN
Bauer
A Steffen's
vun 3 11 - 1 Joer
en schtbeemch20 ë r h C D 3 : b a L Mad November 12 Dënschdes, de 27. rëscht De Ch kanns che beem tierlech du na huelen! eem mat h
fir Passend d'Chrëschtdeeg
léiden a bastele mir e 3D-Chrëschtbeemche mat ville klenge Luten, déi blénken. Hei léiers du awer och verschidden elektronesch Baudeeler kennen.
Rendez-vous: um 15:00 Auer (zréck 17:30 Auer) am 'natur musée' am Gronn
100EEuuroro
Responsabel: João MARTINS
Chemiker
www.pinscience.lu
17
vun 3 11 - 1 Joer
seum - Köln s y d O r e t n e C e mber 2012 Scienc chdes, den 1. Deze
Vakanz
25 Euro
18
Sams
mat an de Science Komm Center "Odysseum" op
Köln (Däitschland) fir selwer z'experimentéieren an esou mat vill Spaass verschidde wëssenschaftlech Theme méi no kennen ze léieren.
Rendez-vous: um 08:30 Auer (zréck 18:30 Auer) re um P&R Howald (mir fue mam Bus)
Responsabel: Patrick DELHALT
Biolog
www.odysseum.de
vun 3 11 - 1 Joer
imie Freedefeie.rDezeCmbher 2012 des, de 15
er Samsch Dezember 2012 od Samschdes, den 8.
Vakanz
dësem Atelier Anentdecke mir all
d'Geheimnisser vun der Chimie, déi hannert de Wonnerkäerzen an dem Freedefeier stiechen. Mir wäerten eis eege Wonnerkäerz an ee klenge Feierwierkskierper maachen. Esou kanns du Chrëschtdag a Silvester esou richteg feieren!
Rendez-vous: um 15:00 Auer (zréck 17:00 Auer) am 'natur musée' am Gronn
04 Euro
Responsabel: João MARTINS
Chemiker
www.pinscience.lu
19
vun 3 11 - 1 Joer
Mikroskopie 12
zember 20 Freides, den 28. De
dem Mikroskop gesäis Enner du: deng eegen Zellen, Champignonen, Waasserfléi an aner Mikro-Béischten
4 Euro
20
Rendez-vous: um 14:30 am Auer (zréck 17:00 Auer) n 'natur musée' am Gron
Responsabel: Claude HEIDT
Biolog
www.naturmusee.lu
vun 5 13 - 1 Joer
t vun de Knie t f a h c s n e s s ë 12 W D' Oktober 20 Samschdes, de 6.
HeiganzkrissReiduvuengflotten,
awer och praktesche Kniet gewisen, a kanns se da selwer ausprobéieren.
Auer Rendez-vous: um 10:00 (zréck 12:00 Auer) am 'natur musée' am Gronn
04 Euro
Responsabel: André MOUSSET Physiker
www.mnhn.lu
21
vun 5 13 - 1 Joer
äit ewech? Liichtjoer w 12 den 11. Oktober 20 Donneschdes,
sinn d’Stären Wéianwäit d'Planéiten vun eis
ewech? Wéi kann een dat moossen? Wat ass iwerhaapt e Liichtjoer ? Bei eis kriss du gewisen an erkläert, wéi d’Astronomen d'Distanzen zu de Stären an zu aneren Himmelskierper kënnen erausfannen.
40 Euro
22
Rendez-vous: um 15:00 am Auer (zréck 17:00 Auer) n 'natur musée' am Gron
Responsabel: Eric BUTTINI Physiker
www.mnhn.lu
vun 5 13 - 1 Joer
xperimenter e s g n u n n a p s h ic Hé tober 2012 chdes, den 13. Ok Sams
mat Experimenter Héichspannung :
Blëtzer kommen aus denge Fangeren, a villes méi ...
Auer Rendez-vous: um 14:00 (zréck 16:00 Auer) am 'natur musée' am Gronn
04 Euro
Responsabel: Gaston KLARES
Elektriker
www.gastonklares.lu
23
vun 5 13 - 1 Joer
? rtaler aus12 e d n a e N n e it ä s Wéi ge . Oktober 20 Dënschdes, den 23 modelléiere mir Alauss éischt Leem (mat Hëllef vun engem Modell) e Schiedel a setzen dann "Haut an Hoer" vun eisem Neandertaler drop.
Rendez-vous: um 15:00 Auer (zréck 17:30 Auer) am 'natur musée' am Gronn.
40 Euro
24
Responsabel: Michelle GROSBUSCH
Guide vum "natur musée"
www.naturmusee.lu
vun 5 13 - 1 Joer
? in gemaach12 b o R i e b e w r a a . Oktober 20 Wéi gi F Mëttwochs, den 31 du, wéi héi Heizu gesäiss Lëtzebuerg Faarwen
industriell gemaach ginn, aus wat fir verschiddene Bestanddeeler Faarwen zesummegesat sinn a wat hir Funktioune sinn.
z n a k a V
Rdv: um 14.00 op der Gare Lëtz. oder um 14.30 bei Robin zu Useldeng (1 Stonn)
Responsabel: Sabrina BECK
Peintures ROBIN S.A.
www.robin.lu
0 Euro
25
vun 5 13 - 1 Joer
Lux-Land Dënschdes, de 6.
November 2012
bestécken a léide Mirselwer eng Platine,
mat elektronesche Baudeeler (Widderstänn, LED'en – d.h. Liichtdioden, Kondensatoren, Dioden, Festspannungsregler etc.) déi eist Lëtzebuerger Land mat senge Kantonen a Flëss am Europaformat (160x100mm) duerstellen.
60 Euro
26
Rendez-vous: um 15:00 am Auer (zréck 18:00 Auer) L.T.A.M.
Responsabel: Paul KREINS a Georges LAUTHElektrotechniker
www.ltam.lu
vun 5 13 - 1 Joer
d us der Sta12 a n ë e je p m o P e . November 20 Visite vun d Samschdes, den 10 gëss du alles Heiiwwer d'Feier an
d'Feierbekämpfung gewuer. Du gesäiss a kriss dat technescht Material vun de Stater Pompjeeën erkläert : Pompjeesauto, Ambulanz, riseg Schéieren fir d'Leit aus accidentéierten Autoen erauszeschneiden, a villes méi.
éck Rdv: um 10:00 Auer (zr 12:00 Auer) bei de Pomjeeën an der Stad (route d'Arlon)
0 Euro
Responsabel: Laurent RISCHARD
Service incendie
www.vdl.lu
27
vun 5 13 - 1 Joer
100EEuuroro
28
ceflag Mad Lab: S.pNoave mber 2012 g acefla De Sp du kanns mat lech natier uelen! h heem
Samschdes, de 17
dësem Atelier Anléide mir eng Spaceflag
zesummen. Wann s du d’Spaceflag virun dengen Ae beweegs, da gesäis de, wéi vun Zauberhand, e Message. Du kanns mat Hëllef vun 2 Knäppercher e Message vu maximal 24 Buschtawe programméieren.
Rendez-vous: um 14:00 Auer (zréck 16:00 Auer) am 'natur musée' am Gronn
Responsabel: João MARTINS Chemiker
www.naturmusee.lu
vun 5 13 - 1 Joer
Bauerenhaff u o k h c e l l ë M e November 2012 E modern Samschdes, de 24.
Automatesch Sträichroboter,
Fusspflegebad a Mëllechtaxi - hei erliefs de e Mëllechkoubetrieb mat vill moderner Technik. Och heemelen, fidderen a schmaachen ass erlaabt; an da gi mer nach bis an d'Gromperen.
éck Rdv: um 13:00 Auer (zr 17:45 Auer) An der Mëtt vum Hall vun der Gare Lëtzebuerg.
04 Euro
Responsabel: Alice STEFFEN
Bauer
A Steffen's
29
imie Freedefeie.rDezeCmbher 2012
vun 5 13 - 1 Joer
Samschdes, den 22
Atelier entdecke Anmirdësem all d'Geheimnisser
vun der Chimie, déi hannert de Wonnerkäerzen an dem Freedefeier stiechen. Mir wäerten eis eege Wonnerkäerz an ee klenge Feierwierkskierper maachen. Esou kanns du Chrëschtdag a Silvester esou richteg feieren!
0 Euro
30
z n a k a V
Rendez-vous: um 15:00 Auer (zréck 17:00 Auer) am 'natur musée' am Gronn
Responsabel: João MARTINS
Chemiker
www.pinscience.lu
vun 5 13 - 1 Joer
rgestallt? ie h n ie l ia r e t a M tober 2012 Wéi ginn nei Méindes, den 29. Ok wéi hei zu Entdeck, Lëtzebuerg, mat Hëllef
vun den neisten Technologien no neie Materialie gefuerscht gëtt. Bis zu 8 Kreatiounsprozesser kriss du hei erkläert a gewisen: vun der molekularer Modelisatioun bis zur Färdegstellung vun de Strukturen.
re Lëtz. Rdv: um 13.15 op der Ga oder um 14.00 bei CRP Tudor zu Hautcharage (2 Stonnen)
0 Euro
Responsabel: Alejandro DELGADO
CRP TUDOR
www.tudor.lu
31
vun 8 15 - 1 Joer
gemaach? in b o R i e b e w r a . Oktober 2012 Wéi gi Fa Mëttwochs, den 31 du, wéi héi Heizu gesäiss Lëtzebuerg Faarwen
industriell gemaach ginn, aus wat fir verschiddene Bestanddeeler Faarwen zesummegesat sinn a wat hir Funktioune sinn.
0 Euro
32
Rendez-vous: um 14.00 um op der Gare Lëtz. oder 14.30 bei Robin zu Useldeng (Dauer 1 Stonn)
Responsabel: Sabrina BECK
Peintures ROBIN S.A.
www.robin.lu
vun 8 15 - 1 Joer
s der Stad u a n ë e je p m o P . November 2012 Visite vun de Samschdes, den 10 gëss du alles Heiiwwer d'Feier an
d'Feierbekämpfung gewuer. Du gesäiss a kriss dat technescht Material vun de Stater Pompjeeën erkläert : Pompjeesauto, Ambulanz, riseg Schéieren fir d'Leit aus accidentéierten Autoen erauszeschneiden, a villes méi.
éck Rdv: um 10:00 Auer (zr 12:00 Auer) bei de Pomjeeën an der Stad (route d'Arlon)
0 Euro
Responsabel: Laurent RISCHARD
Service incendie
www.vdl.lu
33
vun 8 16 - 1 Joer
Huel eel: pen d p o h s ork ie, un 3 W kularbiolog le o a M kopie Mikros . rmatik Bioinfo
*Lu
SmeBde* C L @ r e cin k n o Bio J s em for Syst xembourg Center
Donneschdes, den
20. Dezember 2012
dësem AnFuerschungszentrum
vun der Uni schaffe Biologen, Medeziner, Informatiker, Physiker a Mathematiker zesummen fir d'biologesch Mechanisme vun neurodegenerativ Krankheeten, ewei Parkinson's disease an Alzheimer, besser ze verstoen.
0 Euro
34
ck Rdv: um 09:00 Auer (zré erg 15:00 Auer) Uni Lëtzebu Campus Belval
Responsabel: Dr. Philippe LAMESCH Science Communication www.uni.lu/lcsb a Elisabeth John Doktorantin Molekularbiologie
Patrick Delhalt Tel: 46 22 33-429 E-mail: pdelhalt@mnhn.lu
Umellung och per Internet:
www.science-club.lu
........... ........................... ... ... ... ... ... ... ... ... ............ .................. ........................... ... ... ... ... ... ... ... ... ...... .......... ................................. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ............... ................................ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ........................... ......... ................................. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .................. . ................................. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ........................ ............. ................................. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ............
Partner:
Numm:....................................................................................... Virnumm:..................................................................................... Adress:....................................................................................... L-......................................................................................... Tel.:.............................................Gebuertsdatum:....../....../....... EMail:.........................................................................................
Hei kriss du Informatiounen iwwer d’Aktivitéiten:
UMELLUNGSZIEDEL
Umellungsziedel
Mat em schwaarz Bic ausfë.llen w.e.g
uiz
Op
nceQ e i c S g n léisu
Wann dësen Ziedel ausgefëllt ass, schéck, fax oder mail e w.e.g. un de: Science-Club - 25, rue Münster - L-2160 Lëtzebuerg Tel.: 462233 450 - Fax: 462233 451 - Mail: science-club@mnhn.lu
RIAT
SEKRETA
Hei kriss du nen Informatiou ivitéiten: iwwer d'Akt
lub Science C er , rue Münst
www.science-club.lu mat: summenaarbecht Ze an t er éi is al uf re Dësen News go
25 ebuerg L-2160 Lëtz 450 3 3 Tel: 46 22 2 33 451 2 6 4 x: Rép./Fa n.lu -club@mnh ail: science E-m
ATEUR AN COORDIN PARTNER USPRIECH nal Musée Natio relle tu a N d'Histoire lt; a lh e Patrick D 3-429 Tel: 46 22 3 E-mail: nhn.lu pdelhalt@m
A Steffen's
www.gastonklares.lu
Mat der finanzieller Ënnerstëtzung: Fonds National de la Recherche 6, rue Antoine de Saint-Exupéry L-1017 Lëtzebuerg