Panewippchen fir Jonk Leit 3/97 an hir Ëmwelt
Informatiounsblat N°43 vum Panda-Club
s t e s t e n e n i ett i e e l l i n i n mm n n ää
Ein
e ald W
M
19, rue des Trévires L-2628 Luxembourg tel.: 29 08 09 (08) fax: 29 07 07 e-mail: panda-club@mnhn.etat.lu
Ro
la nd
Sa bat ie
e rs r ché n gt
Pouster: Wat ass e Champignon? Säit 8 + 9 Killerchampignon Kniwwelsäiten
Säit Säit 13 13
g Fran 0 8 4x am Joer Präis:
Verhexte Champignon
Säit 12
Kachen a brachen mat Champignoen Säit 15
Säit 4 + 5
Luxembourg - 1 Port payé P/S.336
Minist èr e d e l a C u l t u re . ” na t u r mus ée ” . M i ni stère d e la Je une s s e . Ser vice Natio nal de la J eunesse . Minist èr e d e l ’ E d u c a t i o n N a t i onale . M i ni stère d e l’Env i ronne me nt . A dministr atio n des Eaux et Fo r êts
Ein Ein Männlein Männlein steht steht im im Walde Walde ganz ganz still still und und stumm. stumm.
Eng Rees duerch d’Champignonswelt! Erausfannen, wou se stinn! Se kennen an erkenne léieren! Schmaachen, richen an upaken! Ee Champignon vun ënne kucken!
Besicht di grouss Champignonsaustellong am “natur musée”! Vum 24. September bis den 2. november Dënschdes bis Freides vun 14.00-18.00 Auer Samschdes a Sonndes vun 10.00-18.00 Auer Méindes ass zou
Es Es hat hat aus aus lauter lauter Purpur Purpur ein ein Mäntlein Mäntlein um. um. Sag, Sag, wer wer mag mag das das Männlein Männlein sein, sein, das das da da steht steht auf auf einem einem Bein, Bein, mit mit dem dem pupurroten pupurroten Mäntelein Mäntelein??
2
Spezialiste weise frësch Champignoen a bestëmmen Iech är Champignoen. Wousst Dir, datt den John F. Kennedy wéinst engem Champignon President ginn ass? Wousst Dir, datt e Champignon en Nobelpräis gewonnen huet? Wousst Dir, op wat fir eng Manéier een déi verschidde Champignoen am beschten an d’Pan kritt? Wousst Dir, ... Kommt einfach kucken a loosst Iech iwwerraschen! Zeechnong: Roland Sabatier
PILZZIICHTER I
m tropischen Regenwald leben zahlreiche Ameisenarten. Die auffallensten sind wohl die Blattschneiderameisen. In großen Kolonnen schleppen sie Blätter zu ihren Nestern. Mit ihren starken Kiefern schneiden die Ameisen Stück für Stück aus den Blättern. Daneben werden auch noch Früchte und Blütenteile transportiert. Oft sind die Arbeiterinnen stundenlang mit ihrer Last unterwegs. Soldaten (= Ameisen mit großen Kiefern) bewachen die Blatt-Transporte.
D
ie Nester befinden sich tief im Boden. Sie bestehen aus zahlreichen Kammern, die miteinander verbunden sind. Im Nest werden die Blätter zerkaut. Dieser Blattbrei wird in den Kammern gelagert, wo er verschimmelt. Der Schimmelpilz wächst ziemlich schnell und bildet Fruchtkörper. Diese Fruchtkörper werden von den Blattschneiderameisen gefressen. Nur davon können sie leben. Die Blattstücke dienen also dem Pilz als Nahrung und nicht den Ameisen.
B
lattschneiderameisen hegen und pflegen ihren Pilz. Neu angelegte Kammern werden mit ihm beimpft. Verbrauchtes Pflanzenmaterial und abgestorbene Pilzkulturen werden entfernt. Blattschneiderameisen und Schimmelpilze sind zum Überleben aufeinander angewiesen.
ziichten op holz dauert méi laang. 1 bis 3 jor brauch de mycel (kuck S. 8+9) ier en duerchewuess ass. d’ “pilzbrut” usetzen ass e wéineg méi aarbécht. et gëtt och net esou vill champignoe beieneen: fir eng molzecht fir eng famill vu 4 leit brauch ee schons méi stécker Holz. dofir kann ee 5 bis 7 joer laang ernten.
OP stréi
op stréi, kompost, Maisoffall oder päerdsmëscht kann ee schonns no kuerzer zäit ernten, dofir awer nëmmen 1 saison laang. fir d’ “pilzbrut” unzesetzen ass relativ einfach a geléngt och ganz gutt! an et kritt ee vill méi champignoe beieneen.
“Aus
z l o H p o ” ternpilz
“ P il zb r u t ” o p Ho l z
op holz
an der Ziichterei, am gaart oder um balkon... Op holz, stréiballen, kompost oder anere substraten ... an uebstkëschten, plastikstuten,kierw, enger aler bidden oder blummekëschten ... an engem klengen eck am schiet, kill an ouni duerchzug ... champignoe selwer ziichten, op am groussen oder klengen as guer net esou schwéier. ongeféier 10 zorte kann ee mat e bëssen opwand ziichten. alles hängt vum netzen of: net zevill an net ze wéineg! de virdeel ass, datt een di champignoe ganz frësch kann iessen - an esou schmaache se wierklech besser!
selwer ziichten
éi r t S p o ” n e p p a k “Braun
z l o h p o é k a t i shi “ P il zb r u t ” o p Str éi
“pilzbrut” an och substrat a kompost kritt een an deene meeschte gäertnereien. Kuck och op der kniwwelsäit!
zu berbourg gëtt et eng champignonsziichterei. wee mëttwochs oder samschdes an der stad op de maart geet, kann no häerzensloscht champignoen aussichen a kritt och déi néideg informatiounen wéi se am beschten zoubereed ginn.
Och hei zu Lëtzebuerg!
Kniwwel S
Schnoffelspill
Ä
I
T
E
N
Eng Ziichterei
Huttspill
Wien huet déi beschten Nues?
Champignoe fir doheem!
Wéi een Hutt bei wéi ee Still?
Bei dësem Test sollt dir op d’mannst zu 3 sinn. Wat der zu méi sidd, wat d’Saach méi intressant gëtt. Wie kritt als éischt d’Aen zougebonn?
An enger Gäertnerei oder engem grousse Geschäft fënns du ënnert anerem och verschidde Méiglechkeete fir der doheem eng Champignonskultur unzeleën.
Nu rod emol! Well net all Hutt passt wierklech bei all Still.
Elo sichen déi aner aus all de Saachen eng eraus, déi se der Testpersoun ënnert d’Nues halen. Opgepasst: Nëmme richen! Dës Saach gëtt elo nees zréckgeluegt an d’Testpersoun muss elo aus all de Gerëcher dat erausfannen, wat déi aner him ze riche ginn hunn. Fënnt een och déi aner Saachen eraus? Wie vun Iech kann engem Trüffelschwäin Konkurrenz maachen?
Déi eng wuessen op Stréibotten, anerer a Styroporskëschte mat Spezialkompost oder och nach op Bamstämm. Champignoe wuessen am beschten, wou soss net vill wiisst; ënnert Hecken an an aneren däischteren Ecken am Gaart. Bis déi éischt Champignoe gutt sinn, vergin ongeféier 3 Wochen. Du muss just oppassen, datt se net ze naass stinn, well se soss regelrecht ”ersaufen”. Ass de Géigendeel de Fall, a si stinn ze dréchen, kommen der net ganz vill.
Huel deng Faarwen eraus, hei as nach e ganze Koup faarweg ze molen!
Die Buchstaben in den doppelten Feldern ergeben -nacheinander gelesen- den Namen eines Märchens
Zielen Wéivill Champignoe fënns du hei am Gewulls? Mol der se faarweg, da si se méi liicht ze zielen!
Modelleieren
Sporebild
Maach der e Champignon
En Ofdrock vum Champignon
Kaf der Modelléiermass, déi un der Loft dréchent. Entweder forms du der ee Champignon sou wéi et en och gëtt, oder du erfënns einfach een. Pass just gutt op, datt s du keng ze déck Form méchs, fir datt en och gutt dréchent! Wann en dann dréchen ass, mools du e schéi faarweg. Du kanns duerno och nach blénkegen oder matte Lack driwwer man.
Du brauchs: Kartrong (schwaarz a wäiss),eng Schéier, e Glas, Waasser an natiirlech e Champignon.
Sich der eng Plaz, wou e flott mécht a stell en dohin. Du kanns natiirlech och versiche fir deng Mamm oder däi Papp an den ”Abrëll” ze schécken andeems du en an de Gaart tëschent d’Zalot stells. Looss en awer net am Reen dobaussen!
Schneid de Kartrong e bëssi méi grouss ewéi däi Glas. An d’Mëtt zeechens du e Krees a schneids en eraus. (De Still vum Champignon muss derduerch passen) Lee elo de Champ. esou, datt de Still e wéineg am Wasser steet. Looss en iwwer Nuecht stoën. Wann s du de Champignon ganz lues erofhëlls, gesäis du ee ganz schéint Muster vun deenen dausende Sporen déi erofgefall sin. Maach dat selwescht op donkelem Pabeier.
Wat gesäit aus wéi verschrompelt schwaarz Gromperen a gëtt och nach
“schwaarzen Diamant” genannt?
23
Ma dat sinn
TRÜFFELEN, déi
deierst Champignoe vun der Welt! Am Restaurant si si eng Delikatess a gi geholl fir Zoossen, Paschtéiten, Omeletten... ze verfeineren. Schonns e
opgeschnidden
bësse vun dësem Champignon geet duer, fir d’Iessen ze würzen - ee Gléck, well 1KG Trüffel kascht bis 20.000 Frang!
An ech sinn en
A wat ass dat?
Ma Trüffele wuessen a verschidde
Trüffelschwäin!
Bausse knubbeleg, rauh, ganz donkel. Bannen hellbrong mat hellen Oderen.
Géigenden a Lafbëscher, gäer an Eechebëscher. Hiert ënnerierdecht Geflecht as ëmmer mat engem Lafbam verbonn. Awer déi Champignoe stieche bis 40cm ënnert dem Buedem. An dofir brauch de Mënsch eis Schwäin! Mir wulle schrecklech gäer am Bëschbuedem, ganz besonnesch wa mer sou eng Trüffel gericht hunn. Mir mat eise Supernuese sinn och Gourmeten an hu Champignoe fir ze friesse gäer.
Op der Trüffelsich féiert de
Mënsch eis un der Léngt a wa mir dann eng Trüffel fonnt hunn, da kréie mer séier eng gekachte Gromper als Belounung, well nëmme sou loosse mer eis oflenken an de Mënsch kann d’Trüffel apaken. Haut gi mir awer ëmmer méi duerch dresséiert Hënn ersat, dat as manner Stress fir d’Leit.
6
Trüffele wuessen a verschidde Géigenden a Frankräich an an Italien. D’Trüff aus dem Périgord as déi parfüméierst an deierst.
@ @
@ ko
mm
surf emol laanscht
De Panda-Club
http://WWW.mnhn.etat.lu/Panda/Panda.html
Fréijors Concours
huet neier-dengs http://WWW.mnhn.etat.lu/Panda/Panda.html
1 Mountain-Bike: Nadine Modert 1 Photoapparat: Classe Haan-Duval ISERP Walferdange Andy Medinger, Joelle Meysembourg, Carlos Lopes, Johny Kalmes, Gilbert Thiltgen, Marc Metzler 1 Buch: Laura Steffen, Claude Huberty, Claudine Hamen, Christelle Pacifici, Julie Wallenborn, Benoit Berg, Selina Welter Donaldson, Anja Staudt, Vanessa Staudt
och elo eng
http://WWW.mnhn.etat.lu/Panda/Panda.html
Internets A d r e s s
@ @ Säit 7
http://WWW.mnhn.etat.lu/Panda/Panda.html E-Mail:panda-club@mnhn.etat.lu
Impressum
Redaktiounskomitee:
M.Back, E. Engel, S.Goerens, S. Hagen, C.Heidt,
Säit 7
M.Kirsch, J. Meisch, M.Molitor, N. Stomp,
M.Ursone, M.Wilmes,g.Zangerlé
M.-P. Goetzinger, M.Hagen, TS.Hagen, exter:S.Goerens, C.Heidt, M.Kirsch Redaktioun Panewippchen Grafik:
S.Goerens, M.-P.Goetzinger, S.Hagen
25, rue Münster L-2160 Lëtzebuerg Tel.: 46 22 33 214
Panda-Club
19, rue des Trévires L-2628 Lëtzebuerg Tel.: 29 08 09
Rees op Parais: Lena Bollendorf Aquazoo: Alain Kontz Photoapparat: Christine Schank Spektiv: Christophe Enzen 2 Bicher: Marco Battistrella, Pol Back 1 Buch: Raoul Heinen, Anja Staudt, Vanessa Staudt, Lou Hartmann, Max Heinen, Joana Batistrella, Alexandra Waldbillig, André Wilmes, Raphael Schweitzer, Dany Clarens, Michele Neyens, Marie Flack
Wousst du schon?
datt e Riesebovist bis zu 10.000 Milliarde Spore produzéiert? 10.000 x 1.000.000.000 =
10.000.000.000.000.
De selwechte Risebovist ka bis zu 60 cm breet an 120 cm héich ginn.
Fousspilz a Co De Fousspilz gehéiert zu den Hautpil zen, déi et nëmme bei Mënsch an Déier gëtt. Si hunn déi waarm Plazen extra gäer an entwéckle sech gutt bei eiser Kierpertemperatur. Et erwëscht een en haaptsächlech an de Schwämmen: e Fousspilzkranke stéisst Hautpartikel of, déi dann u gesonde Féiss hänke bleiwen. A wann een da seng Féiss fiicht an net ganz propper hält an och nach synthetesch Strëmp undeet, fillt de Fousspilz sech ganz wuel a wiisst. Mat Fousspilz soll ee bei den Hautdokter goen, an en ewech pflegen ier e weider wiisst an d’Zéiwenneel ugräift.
Panewippchens ConcoursamMusée
Wat ass e Champignon? Ech iessen all moies e Champignon op der Schmier
Hutt
Bontspiecht
Ech hunn d’Champignoe gäre réi, mat nach e bësse Buedem drun “toast aux champignons” kéint bei mir all Dag um Menu stoën
Wëllschwäin
Manchette
Kaweechelchen
Still
Champignonszopp a Reewiermercher mat Crème Champignonszooss iessen ech am allerléifsten
Dachs
De gréissten Deel vum Champignon as onsiichtbar fir eis, well en ënnert dem Buedem ass. Dat wat mir Champignon nennen an dat wat eis Aen gesinn, ass jhust “d’Fruucht”. Den eigentleche Champignon, deen Deel ënnert dem Buedem, heescht Mycelium a besteet aus engem Gewurrels vu wäisse Fiedem. Aus de Lamelle vum “Champignon” falen d’Sporen op de Buedem, kéngen a bilden e Mycelium. Zu enger bestëmmter Joereszäit wiisst dann aus deem Mycelium en neie “Champignon”.
Fouss
Mycelium
Entwécklungszyklus vun enger Planz déi bléit
Haut erwuesse Planz
d’Planz blitt
Lamell mat Sporen
d’Fruucht vun der Planz kleng Plänzchen d’Fruucht kéngt
Fleesch vum
Champignon
Lamellen
Entwécklungszyklus vun engem Champignon Sporen déi keimen
Zellen am Fleesch Fruuchtkierper Mycelium
Mycelium
jonk Fruuchtkierper
Wat war lass am Panda-Club? Insektekeschte bauen Wee sin ech? Kuck emol an der Champignonsausstellong!
c o d ĂŠ M m a n e l e Seg
10
Verhexte Champignoen
11
Mir sinn d’lescht Woch gefrot ginn, wéi Hexenee, Hexekrees an Hexebiesem entstin. Ons Reporterin Jeanne Pignon ass bei Vollmound am Bësch ënnerwee fir dëst Rätsel ze léisen. Mir schalte live an de Gréngewald:
95
1994
Am Summer an am Hierscht wuessen dacks kleng “Hexeneeër” um Buedem.
Schau nicht um der Fuchs geht um... 19
so u He wiis xe st ra en 19 nk 96
“Gudden Owend. Ech stinn hei virum Geeschterhaischen an hunn endlech eng 1997 Äntwert op d’Fro fonnt!
Wann s du esou eng Bull opschneids, gesäis du e fäerdege Heiandsdo stinn e puer klenge Champignon dran. De Still Champignoe brauch just nach ze wuessen. D’Haut vum Hexenee platzt dann op beieneen op engem Krees. Dat a raus kënnt ee ganzt gëtt dann “Sténkmorchel”. Dëse “Hexekrees” oder Champignon lackelt mat “Hexerank” sengem eeklege Geroch genannt. Vum Champignon gesi mir awer nëmmen e klengen Deel (wéi bei engem Äisbierg): masseg Mécken un, déi den Hutt an de Still (Fruuchtkierper). De gréissten Deel (deen eigentleche Champignon) ass am seng Spore Buedem: dat si kleng wäiss Fiedem. Bei verschiddene Champignoe wuessen dës Fiedem vun engem Punkt aus an all Richtungen am Buedem. An nëmme bei ganz jonke Fiedem entstinn am verbreden. Hierscht dann nei “Champignon” iwwert dem Buedem. Dës Champignoe stinn dann op engem Krees, well d’Fiedem wuessen all mat der selwechter Vitess. All Joer gëtt dofir och den Hexekrees méi grouss. Ma Hexe leeën dach keng Eeër- ass dat hei da lo eng seriö Zeitung?
Vu wäitem gläicht en “Hexebiesem” engem Vullenascht. A Wiirklechkeet sinn et awer ganz vill kleng Äscht, déi beienee wuessen. E klenge Champignon ass Schold drun, datt en “Hexebiesem” entsteht.
Dat Ganzt huet also näischt mat Hexen ze dinn. olE nedienhcs hce rim ne meseibexeH sua med maB. nA ad neiélf hce trof!” Dat war dat lescht wat mir vum Jeanne héieren hunn. Ass hatt verhext ginn? A wat bedeit de leschte Saz?
Bei de Griechen an den Egypter waren d’Champignoe kulinaresch ganz beléift. D’Egypter hunn als éischt probéiert, fir Béier ze brauen. D’Griechen hunn als éischt probéiert,Champignoen ze ziichten. Bei de Réimer ware verschidden Trüffelaarten a besonnesch de “Kaiserling” eng grouss Spezialitéit: deen heescht “Amanita Caesarea” well en an hiren Aen dem Caesar senger würdeg war.
Am Mëttelalter waren d’Champignoen e Leckerbëssen, awer nëmme fir di adeleg Leit. Während deenen zwee Weltkricher, besonnesch deem éischten, waren d’Liewensmëttel rar an d’Champignoe wëllkomm fir sat ze ginn. Di éischt Champignonskulture goufen Ufank vum 20. Joerhonnert a Frankräich ugeluegt. Dofir den Numm: “Champignons de Paris”.
Holzfriesser a Wuurzelchampignoen An engem Buchebesch falen all Jor 6003000 kg Blieder .. op 1 ha Buedem! .. Dobai kennt nach masseg doudegt Holz. No .. e puer Joer gif ..all Besch ennert dese Massen erstecken. Ma glecklecherweis huet d'Natur de Recycling erfonnt. D'Blieder gi relativ seier vu , Buedemdeieren a Champignoe gefriess. Den Ofbau vun doudegem Holz dauert Joeren. ..Bal .. nemme Champignoe kennen dat haart Holz verdauen. Duerch Champignoen a , Buedemdeiere ginn d'Blieder an d'Holz an Humus verwandelt. An der Humusschicht fannen .. d'Planzen am Besch hiert "Iessen".
Schmetterlingstrametes
Birnenstaubling
Doniewent gif et awer och keng Beem ouni Champignoe gin. .. Kuck dir emol am Besch en emgefalene .. , Bam un. Ronderem dei.. kleng Wuurzele si waiss .. Champignons-Fiedem. Des .. Fiedem hellefen dem Bam d'Waasser aus dem Buedem ze suckelen. Een ausgewuessene Bam brauch 100-200 Liter Waasser am Dag. De .. Champignon gett dofir vum Bam mat Zocker belount. , Di 2 Partner profiteieren also vun hirem Zesummeliewen. D'Verbindung vu Planzewuurzele .. mat Champignoe gett Mycorrhiza genannt (mycos= Champignon, rhiza= Wuerzel). Bekannt MycorrhizaChampignoe sinn de "Steinpilz" an de "Fliegenpilz". Bal all .. Bam huet sai spezielle .. Champignon ronderem seng Wuerzelen.
, Och aner Planzen, wei Orchidee sinn u Champignoen ugewise fir ze iwwerliewen. An de leschte .. Joeren ass vill vum Beschstierwe geschwat ginn. Schold dodrun ass jo d'Loftverschmotzung. D'Ofgase (vun Autoen, Heizungen a Fabriken) .. ginn an, de Reendrepsen .. opgeleist. Dese "Sauere , Reen" mecht .. d'Champignoe ronderem d'Bamwuerzele futti. De Bam ka manner Waasser .. ophuelen an hie gett , mei schwaach. 1996 ..war .. an onse Bescher nemmen nach all 3. Bam gesond. Ouni Champignoen also kee Bam a kee .. Besch!
Porling
Hallimasch
Steinpilz
Wousst de schon? Datt op der ganzer Welt ongeféier 100.000 Champignoe bekannt sinn! An all Jor ginn der ongeféier 1000 nei entdeckt! Datt een aus 1 cm3 zesummegekniwweltem Myzelium (kuck S.8+9) e Fuedem vu 40.000 m Längt spanne kënnt! An datt ee mat 1 gr Myzelium eng Fläch vu 4,2 m2 zoudecke kënnt!
12
A mir ernahren eis vu liewegen Deieren, Beem a Straicher, soulaang bis se Futti sin. Mir heesche Parasiten. Di bekanntst vun eis sin: Hallimasch, Rotrandiger Baumschwamm oder Schwefelporling.
Killer- Champignoen Gringe Maerder Maerder All Champignoe kann een iessen, mä verschiddener nëmmen eemol. Gemengt sinn domat natierlech déi gëfteg Champignoen. De schlëmmsten ass .. de Gringe Maerder (alias grüner Knollenblätterpilz). 20 Gramm vun him ginn duer fir een Erwuessenen ëmzebréngen. An Europa ginn et 150 Champignoen, déi gëfteg sinn.
Amanita pantherina
..
Gromperefaulnis Doniewent ginn et awer och kleng onscheinbar Champignoen, déi de Planze schueden. An Irland hat 1846 e Champignon, de Phytophtora infestans bal all d'Grompere futti gemaach. Dem spéidere Präsident John F. Kennedy seng Famill hat esou hire ganze Räichtum verluer an ass an Amerika ausgewandert. Duerch de Champignon faulen d'Blieder an d'Grompere kënnen net wuessen. Vill Leit haten dofir am Wanter näischt z’iessen a sinn erhéngert. Dëst Joer ass de Champignon och plazeweis bei ons gesi ginn. Hien huet natierlech vun dem verreente Fréijoer profitéiert, fir sech ze entwéckelen.
Vergëftungen. D'Leit si schwindeleg a si musse sech iwwerginn. A ganz schlëmme Fäll stierwen Äerm a Been of. Déi Krank haten d'Gefill si giffe verbrennen. D'Leit hun zum hellegen Antonius gebiet fir gehollef ze kréien. Aus dem Champignon gi mat anere chemeschen Zousätz schlëmm Droge wéi LSD gemaach awer och vill wertvoll Medikamenter.
Amanita pantherina Roland Sabatier
A Mumien... Méiglecherweis hunn déi al Egypter schonns KillerChampignoe kannt. D'Archäologen, déi am Pharao Tut-Ench-Amun sengem Graf waren, si kuerz duerno gestuerwen. Op Mumien hu Wëssenschaftler Spore vu Schëmmel fonnt. Ginn dës Sporen ageotemt, kënnt et zu schlëmme Longekrankheten, déi Mutterkorn heiandsdo déidlech sinn. Hunn d'Egypter bewosst Schëmmel an d'Pharao-Graf geluegt fir datt hie sech räche kann?
Gromperefäulnis
Mutterk orn
Amanita virosa
Amanita phalloides
..De
En anere geféierleche Champignon Claviceps purpurea, Mutterk orn entwéckelt sech an den Ähre vum Kar. An duerno as hien dann och am Miel ze fannen. Gëtt dëst Miel giess, kënnt et zu schlëmme
13
..
Schemmel
.. Schemmel aßS och ee Champignon.
An der Loft ronderëm ons schwiewen eigentlech ëmmer Spore vu Schëmmel. D’Spore si ganz liicht a kënne sech dowéinst ganz laang an der Loft halen. Fällt elo zoufälleg eng Spor op eng Scheif Brout, déi e bëssi fiicht ass, ka sech de MYZEL S.8+9) ausbreeden a sech dausende vun neie Spore bilden. De Schëmmel erkenns du als gringe Fleck um Brout. Schëmmel kann awer och schwaarz, blo oder wäiss sinn. Eigentlech ka bal alles schëmmelen, vum Keller bis zum Späicher! Brout oder aner Liewensmëttel wou Schëmmel drop ass, däerf een net mei ieSSen. Heiansdo entwéckelt de Schëmmel nämlech Gëfter déi ons krank maache kënnen!
Et gëtt allerdéngs och Schëmmel, deen ons nëtzlech ass. Verschidde Keißzorte géifen ons ouni Schëmmel guer net schmaachen, z.B. de Roquefort oder de Gorgonzola. Ma och de
Camembert an de Brie brauche Schëmmel. Bei dëse Kéiszorte gesäis du de Schëmmel als wäisse Flom un der Uewerfläch. Och an der Medezin gëtt Schëmmel benotzt, an zwar de Penicillium. Dësen éischten ANTIBIOTIKUM (=Stoff, deen d’Bakterie futti mécht) gouf PENICILLIN genannt. De Wëssenschaftler Alexander Fleming hat dëse bei senge wëssenschaftleche Recherche fonnt.
lacker a knuspereg. Den Hiefchampignon stierft a gliddeger Mëllech. Et ass also wichteg, datt s du nëmme wodeleg Mëllech hëlls fir d’Hief dran opzeléisen!
Hief brauch een awer och fir Wäin a Béier ze maachen. Hei zerleet d’Hief den Drauwenzocker an Alkohol an a Kuelendioxid.
Ech Sinn de Schemmel
Hief
Hief am Deeg, am Beier an am Wain Hief as iwwregens och näischt aneschteres ewéi e Champignon (S.15). Ëmmer wa mir Brout oder Pizza baken, hëllefen ons d’Hiefchampignoen. Si loossen den Deeg opgoën,wéi dat an der Kichesprooch heescht, a maachen d’Brout
an ech Sin eng Bakterie
an ech Sin den Hiefpilz
Sait 14
“Steinpilzsuppe” fir 2 Pizza Pizza mat mat Champignoen Champignoen Du brauchs:
Du brauchs:
500 gr gebotzte “Steinpilze” kleng geschnidden
20 gr Botter
20 gr Weessmiel
1 L Fleesch- oder Geméisbouillon
1 ënn kleng geschnidden
1 Iessläffel gehackte Péiterséileg
2 Messerspëtzte Salz
eng Pris Peffer
fir den Deeg: 1 Päckelchen Hief (dat ass och e Pilz!) 300 gr Weessmiel 150 ml woodlech Mëllech 1 Téiläffel Salz 15 gr Botter 100 gr Grahammiel fir drop: 100 ml Tomatepurée 60 gr gehackten ennen 2 x 500 gr propper a kleng gechnidde Champignoen 2 Paprika a Sträife geschnidden 4 Tomaten a Rondele geschnidden Basilikum, Oregano, Salz, geriwwene Kéis D’ Hief an enger Schossel zerbréckelen an di woodlech Mëllech derbäischëdden.
D’Champignoen an d’ënn an enger Kasseroll 15 Minutte laang dënschte loossen. Duerno ouni Deckel weider dënschte loossen, bis keng Flëssegkeet méi do ass. Dann d’Miel an de Bouillon derbäi
D’Mëllech soll woodlech sinn, well d’Hiefpilzer an ze waarmer Mëllech ofstierwen. D’Hiefpilzer loossen den Deeg opgoen a maachen e knuspereg a lëfteg.
Dat ganzt réieren. Botter, Salz a Miel dra schëdden a mat engem Mixer gutt kniede bis den Deeg glat ass. D’ Schossel zoudecken an den Deeg op enger waarmer Plaz 30 Minutten opgoeloossen. An der Zwëschenzäit d’Geméis kleng schneiden. d’ Champignoen an engem Dëppe mat e bësse Waasser 10 Minutte bei mëttlerer Hëtzt kache loossen.
schëdden an alles gutt réieren. Elo d’Zopp eng Kéier richteg opkache loossen an 10 Minutte bei niddreger Hëtzt weider brutschelen. Zum Schluss d’Kachplak ausman an d’Zopp nach 10 Minutten drop stoe loossen. Mat Salz, Peffer a Péiterséileg wierzen! Gudden Appetit! Wousst du schonns, datt D’Champignoen zu 90% aus Waasser bestinn? Duerfir muss du net vill Waasser derbäi maachen, well wann d’Champignoe gekacht ginn, da gi si vill Waasser of. Si ginn natierlech méi kleng. Vu 500 gr bleiwe just nach 200 gr Champignoe rescht. Steinpilz, Cèpe de Bordeaux, Boletus edulis vum Roland Sabatier
Den Uewen op 275 Grad virhëtzen. Den Deeg ausrullen. Vergiess net virdru Bakpobeier drënner ze leën oder Miel drënner ze streën. Op e Bakblech leeën an Tomatepurée drop pinselen. Ennen, Champignoen, Paprikasträifen, Tomatescheiwen, Gewierzer a geriwwene Kéis drop verdeelen. An elo an den Uewe mat der Pizza. Op der mëttelster Schinn ongeféier 12 Minutte bei 275 Grad baken. D’Pizza ass prett, wann de Kéis gutt verlaf ass an de Bord vum Deeg schéi goldbrong ass. Gudden Appetit!
ssenn!!!! a p p O
Roland Sabatier
15 15
Am beschten d’Champignoe frësch um Maart oder an engem Geschäft kafen. Pléck nie eleng Champignoen am Bësch, ët huet ee sech séier geiirt! An iwwregens as et besser mir loossen d’Champignoen am Bësch stoen, da ka jiddferee se bewonneren!
Mir stellen eis vir: 32
Wisechampignon
Wiesenchampignon Rosé des Prés Agaricus campester
E M
ch si wahrscheinlech dee Champignon, deen di meeschte Leit plécke gi fir an d’Pan.
ech fënnt een nom Reen Enn Summer an Hierscht an de Wisen a besonnech gäer a Päerdspärchen. Mäi wäissen Hutt gesäit ee scho vu wäitem. Meng Lamelle si jonk rosa, am Alter brong bis schwaarz. Ech hunn een ø vu 5-10 cm.
E
ch hunn déckt Fleesch an d’Haut vu mengem Hutt kann een ofzéien. Mech kann een op all déi Manéiere kachen, wéi déi geziichte “Champignons de Paris”. Ech richen e bësse wéi Brout, dat frësch aus dem Uewe kënnt, an ech hunn ee ganz agreable Goût.
De gringe Mäerder Grüner Knollenblätterpilz Amanite phalloïde, Amanita phalloides
M
ech muss een onbedéngt kennen! Grad wéi dee wäisse Knollenblätterpilz sinn ech dee bekanntesten déidlech gëftege Champignon! (Kuck Säit 13) Schons 20 Gramm ginn duer fir een ze vergëften, dat mierkt een awer eréischt 10 Stonnen dono! Dat ass besonnesch kriddelech, well ech eigentlech ganz gutt richen an e bësse séiss schmaachen!
M
ech fënnt een Enn Summer an Hierscht an alle Lafbëscher, besonnesch gäer ënnert Eechen. Ech hun een ø vu 5-12 cm. Mäin Hutt as olivgring. Wichteg: meng Lamelle sinn ëmmer wäiss! Ween dat weess, verwiesselt mech net méi sou séier!
O
pgepasst! Mech kann ee verwiessele mam Karbolchampignon, deen e bësse gëfteg ass a mam wäisse Knolleblätterpilz, deen déidlech ass!
3 2F
A
ir mech ze plécke muss ee fréi opstoen. Ech hu fest wäisst oder gielzegt Fleesch, richen no Aprikosen a schmaache wierzegpeffreg! Dofir sinn ech sou beléift! Am beschte schmaachen ech an enger Zooss bei Fleesch. Ech sinn awer zimlech schwéier ze verdauen.
us mengem Hutt leeft e schwaarze Jus, dee chinesescher Tënt ganz vill gläicht. Ech hunn een zaarte Goût a Geroch. Opgepasst: keen Alkohol drénke wann ee mech ësst! Da sinn ech gëfteg. Deen Aarmen, deen et erwëscht kritt seriö allergesch Reaktiounen, hee muss sech fiirchterlech iwwergin a kritt Häerzflatteren.
V
E
ch wuessen ënnert Laf- an Nolebeem Enn Fréijor an Enn Hierscht. Mäin Hutt ass “donkeläduedergiel “, am Alter e bësse méi blatzeg. Ech hunn eng Form wéi en Triichter an en ø vun 3-10 cm. Mäi Still ass och gielzeg an huet laang, onreegelméisseg Lamellen.
Pfifferling
16
32
Chanterelle, Girolle Cantharellus cibarius
um Fréijor bis zum éischte Frascht fënnt ee mech op Schuttplazen, gutt gedüngte Wisen an um Fouss vun de Beem. Ech hunn ee schlanken, huele Still. Mäin Hutt as bis 12 cm héich, am Ufank wäiss an am Alter donkel bis e sech an Tënt opléist. Mech kann ee bal net mat aner Champignoe verwiesselen. Ech ginn nëmme giess, wann ech nach kleng sinn a meng Lamellen nach wäiss sinn. Zeechnongen: Roland Sabatier “Le Gratin des Champignons”
Schopftintling
Coprin noir d’encre Coprinus atramentarius