Ikasleak
Gernika bonbardaketa
Gertakariaren gezurrak eta egiak Gernikako Bakearen Museoa (2021)
Aurkibidea
Eskerrak Gernikako Bakearen Museoan obra hau egiten eta hobetzen lagundu duten lankide guztiei.
Gerra Zibila sarrera............................4
George L. Steeren kronika euskaraza.........................10
Gernikako bonbardaketa sarrera............................6
George L. Steer, guerra berriemailea..................13
Luis Iriondo, bonbardaketako Herbert Southworth lekukoa...........................8 historialaria eta idazlea......14
Alemaniako Presidentearen gutuna.............................9 Foru Plaza, 1 48300 Gernika-Lumo (Bizkaia) Tlfa. +34 94 627 0213 www.museodelapaz.org E-maila: hezkuntza.museoa@gernika-lumo.net Gernika-Lumo, 2021
Gerra zibileko kartelak ..........................................15
Webgra a..........................16
2
Gernikako Bakearen Museoan Gernikako Bonbardaketari
buruz
sortu
dugun
ikerketa-jolasaren osagarria da aldizkari hau. "Gernikako bonbardaketa" ikerketajolasa:
Iraupena 10 ordu Moduak Online
https://view.genial.ly/607fc05183f09d0d 343f9a97
"Gernikako bonbardaketa" ikerketa-jolasa
Material hauek osatzen dute: Gernikako bonbardaketa (Irakaslearen gida) Gernikako bonbardaketa aldizkaria (irakasleak) Gernikako bonbardaketa aldizkaria (ikasleak)
Hizkuntza Euskara Gaztelera Ingelera
Lotura Jolas-ikerketa https://view.genial.ly/607fc0518 3f09d0d343f9a97
3
Espainiar
Gerra
Zibilak
1936ko
uztailaren 17a eta 1939ko apirilaren 1a bitartean Espainia erraustu zuen. 1931eko apirilaren 14an, II. Errepublika aldarrikatzen zenerako, herria nahiko zatituta
zegoen,
1931-1936
artean
egoera hau larritu egin zen eta Gerra Zibila hasi zen. Gatazka
beliko
matxinadaren (Francisco
ondorioz Franco
agindupean)
GERRA ZIBILA: SARRERA
hau,
II.
armadaren piztu
zen
Generalaren Errepublikako
gobernuaren aurka; 1939an amaitu zen matxinatu
eta
erreboltarien
garaipenarekin. Hauen garaipenak 35
Francisco Franco neguko longainarekin, 1930.
urte baino gehiago iraun zuen diktadura erregimenaren (frankismoa) ezarpena ahalbidetu zuen.
3
Espainiako Gerra Zibila (1936-1939)
"Gaur eguneko gerretan populazio zibila da biktima nagusia. Duela 80 urte, horrelako albisteak sinesgaitzak izango ziren: gerrako giza tragediak gudu-zelaian zeuden soldadu gazteei bakarrik eragiten zien, hirietatik urrun. © Gernikako Bakearen Museoa, "Memoritour Gernika: Babesleku antiaereoak"
Gernika, ikurra
Espainiako gerra zibila © Gernikako Bakearen Museoa https://www.youtube.com/watch?v=mV9uOD4WgY4&list=PL9EkLEdtZy4BsJBKqyFCERtHEcvnbl5Mx&index=39
1936ko uztailaren 17-20. Lau egun nahikoak izan ziren kaosa sortzeko. Espainia gerran zegoen, lurralde lagunetan eta etsaietan banatuta. Jatea, lan egitea, pentsatzea, besteekin eta ingurukoekin harremanak izatea, jada ez ziren ohiko gauzak. Bat-batean bakea desagertu egin zen eta horrekin batera bizitza bera. © Gernikako Bakearen Museoa Gernika, ikurra © Gernikako Bakearen Museoa https://www.youtube.com/watch?v=qRAwsbINZfc&list=PL9EkLEdtZy4BsJBKqyFCERtHEcvnbl5Mx&index=55
4
San Juan eliza eta inguruak bonbardaketa ondoren © Gernikako bonbardaketari buruzko Dokumentazio Zentrua
Gernikako bonbardaketa 1/2
GERNIKAKO BONBARDAKETA: SARRERA Gernikarrek
hasiera
hasieratik
ezagutu zituzten gerraren kalte eta ondorioak, nahiz eta gerrako
Bonbardaketa (1) © Gernikako Bakearen Museoa https://www.youtube.com/watch?v=pdFu7r9WQQw&list=PL9EkLEdtZy4BsJBKqyFCERtHEcvnbl5Mx&index=75
lehen
gerra-
1937ko
arteko
Francoren
kanpainak
hilabeteetan herritarren
martxoaren armadak
31an Durango
Gernika,
eskualdeko
neuralgikoa,
gune
astelehenero
harremanak eta giroa gehiegirik
bonbardatu zuen eta herritarren
bertan egiten zen nekazal eta
aldatu ez.
artean
zen.
abeltzaintza merkatua; horrez
aireko
gain, bertako industriagatik ere
Gerrako fronteak hurbiltzen ari
erasoen kontrako babeslekuak
ezaguna zen (XIX. mendearen
ziren heinean, gerraren ondorio
eraikitzea agindu zuten. Hala,
bukaeratik
zuzenak areagotzen hasi ziren eta
1937ko apirilaren 26an iritsi
hasierara arte), arma lantegiak,
elikagaiak eta premiazko gauzak
zen eguna. Astelehena. Azoka-
bitxigintza
murrizten.
eguna.
zilargintza lantegiak,...
Herriko
izua
nagusitu
agintariek
XX.
mendearen lantegiak,
5
Gernikako bonbardaketa 2/2
Biktimak eta erantzukizuna (Gernikako bonbar… bonbar…
Bonbardaketa (2) © Gernikako Bakearen Museoa https://www.youtube.com/watch?v=Y4L-ze4vacI&list=PL9EkLEdtZy4BsJBKqyFCERtHEcvnbl5Mx&index=74
Biktimak eta erantzukizuna © Gernikako Bakearen Museoa https://www.youtube.com/watch?v=LjJPe33-3gM&list=PL9EkLEdtZy4BsJBKqyFCERtHEcvnbl5Mx&index=79
1937an,
Gernikak
5.630
Aire-erasoa arratsaldeko laurak
Gernikaren suntsipena, hiru
Gernika erabat errauts eginda
biztanle
zituen,
2.000
inguruan hasi zen, Andra Mari
fasetan
geratu zen eta gerra osoko
eta
elizako kanpaiek hiru aldiz
suntsitzaileen
ziren
ordara jo zuten hegazkinak
subonbena, eta biztanleriaren
Kalkuluen
zetoztela ohartaraziz. Horrela
metrailaketa)
hasi
Alemaniako Kondor Legioaren
Eusko
eta
horretan
errefuxiatu merkatura
inguru joaten
pertsona
asko.
arabera,
apirilaren
zen
Gernikako
10.000 eta 12.000 pertsona
bonbardaketa
sistematikoa,
artean zeuden Gernikan.
hiru
26an
ordutik
bonbardaketa.
gorako
egin
Italiako
zen
(bonba
jaurtiketa, eta aire
lehenengo
saiakera
bezala
igaro zen historiara.
hau indarren
egintza izan zen, Francoren
Jaurlaritzak, gertatutako
egun 1.654
hildako zenbatu zituen.
6
agindupean.
info +
Luis Iriondo, bonbardaketako lekukoa Gernikako bonbardaketaren 60. urteurreneko hitzaldia Giza aztarna © Gernika Gogoratuz
Gernika,
1997
Apirilaren
27an: “Duela
hirurogei
ustekabeko genuen
bisita
Gernikan.
urte, izan Gutako
asko haurrak ginen orduan eta
beste
lur
batzuetako
gizonak etorri zitzaizkigun, ez gintuzten ezagutzen eta guk eurek ere ez. Ez gintuzten gorrotatu ere egiten, euren
aurka baikenuen inoiz ezer egin, baina
ez
gintuzten
ginen
bezalakoak ikusten. Eurak goian zeudelako eta gu behean. Gure mailan egon izan balira, denok behean, euren herrian zeudenak bezalako umeak ginela ikusiko zuten, euren seme-alabak edota neba-arreba
txikiak
bezalakoxeak. Eta emakumeak ere, eurenak bezalakoak zirela.
https://www.youtube.com/watch?v=7k0-emTksVk&feature=emb_logo
Baina ez gintuzten era horretan
Eta
ikusten.
genuen gure etxean afaldu, ezta
Ziurrenik
euren
altitudetik
desesperazioz ihes egiten zuten inurriak
bezala
ikusten
gintuzten. Gizonek eta inurriek ezin dute elkarrekin hitz egin. Eta
suzko,
metrailazko
gau
hartan
ezin
izan
gure ohean lo egin ere. Ez genuen etxerik. (...)” info +
http://www.bombardeo degernika.org/descarga s/luis_iriondo.pdf
eta
heriotzezko euria isuri ziguten. Eta gure herri osoa suntsitu zuten.
8
La huella humana fragmentos ALH.wmv
Zuek, oraindik iraganaren zauriak zuekin daramazkizuenoi, nire eskua luzatzen dizuet, zuen onarpena eta errekonziliazioa eskatuz.” info + http://www.bombardeodegernika.org/descargas/luis_iriondo.p df
Giza aztarna © Gernika Gogoratuz https://www.youtube.com/watch?v=7k0-emTksVk&feature=emb_logo
Alemaniako Errepublika Federaleko Presidentearen gutuna Gernikako bonbardaketaren 60. urteurrena
Alemaniako Presidentearen gutuna Gernikako herriari © Gernika Gogoratuz
9
George Steeren bustoa Gernikan © Gernikako Bakearen Museoa
George L. Steer
GERNIKAKO TRAGEDIA AIRE ERASOAN SUNTSITUTAKO HERRIA
Gerra berriemailea
LEKUKO ZUZEN BATEN TXOSTENA Gure korrespontsal bereziarena BILBO, apirilaren 27a (1937)
http://www.sbhac.net/Republica/Prensa/C orresponsales/Extranjeros/Extranjeros.htm
-jaurtitzaileez erdiko
lagunduta,
pisura
arteko
tona
bonbak
jaurti zituzten etengabe, kilo bateko
aluminiozko
3.000
su-eragile
baino
batera.
Ehiza-
jaurtigai gehiagorekin hegazkinak,
bien
bitartean,
goialdetik herriaren erdigunera Gernika,
euskaldunen
zaharrena
eta
kulturalaren
Busto de George Steer en Gernika ©Museo de la Paz de Gernika http://www.sbhac.net/Republica/Prensa/Corresp onsales/Extranjeros/Steer/Steer.htm
euskal
erdigunea,
herririk
jaisten ziren, soroetan babestu
tradizio
ziren zibilak metrailatzeko.
erabat
suntsitu zuten atzo arratsaldean
Gernikako herri osoa berehala
tropa matxinatuen bonbardaketek.
gelditu
Frontearen
urrun
harrapatua, Batzar Etxe historikoa
zegoen herri babesgabe honen
izan ezik, euskal arrazari buruzko
bonbardaketak
artxibo
lerroetatik hiru
ordu
eta
laurden iraun zuen; hiru mota
antzinako
ezberdineko
egoitza.
hegazkin
zen
sugarretan
baliotsuak
zituen
legebiltzarraren Gernikako
haritz
alemaniarren eskuadrila indartsu
ospetsua ere, mende honetako
batek, Junkers eta Heinkel bonba-
kimu berriak zituen 600 urteko
10
andui zaharra, onik mantendu
beldurgarria zen.
zen.
Herria sutan zegoen hasi eta buka. Sugarren islada mendien
Hemen, Espainiako erregeek
gaineko
Bizkaiko
eskubide
zitekeen 10 miliako distantziatik.
(foruak)
Gau osoan zehar, etxeak eraitsiz
errespetatzeko zina hartu ohi
joan ziren, harik eta kaleak
zuten, eta, trukean, subirano
hondakin gorrixka zeharkaezinen
gisa
pilaketa
demokratikoak
leialtasun-promesa
jasotzen
zuten
Jaun
bat titulu
atera
ziren
ziren
arte.
zibiletako
askok Gernikatik Bilborako bide
Erregea. Andra Mari parrokia-
luzea
eliza noblea ere kalterik gabe
tiratutako
zegoen, areto kapitular ederra
nekazal gurdi zaharretan.
batek jo baitzuen. Gaurko
arratsaldeko
ordu
bietan,
Gernikan
sartu
naizenean, panorama https://issuu.com/museodelapazdegernika/docs/times28_april_37_p17-18
Bizirik
bihurtu
ikus
demokratikoarekin, ez Bizkaiko
izan ezik, bonba su-emaile
George Steerrek Gernikako bonbardaketari buruz idatzitako artikulua argitaratu zen egunkaria, The Times © Gernikako bonbardaketari buruzko Dokumentazio Zentrua
ke-lainoetan
Gurdi
hartu
zuten
gurpil
hauek,
idiek
sendodun
bonbardaketatik
salbatu ahal izan zituzten etxeko ondasun errepidea
eta
tresnez
trabatu
beteta,
zuten
gau
osoan. Bizirik atera ziren beste
11
pertsona
batzuk
kamioietan
gobernuaren
eraman
zituzten,
baina asko herriaren inguruan egotera
behartu
koltxoietan
zituzten,
etzanda
senideen
eta
edo
desagertutako
haurren bila. Bien bitartean, suhiltzaileen
brigadetako
unitateek eta motordun euskal poliziak, barne sailburu Monzon jaunaren
beraren
emaztearen
eta
haren
zuzendaritzapean,
erreskate lanekin jarraitu zuten egunsentira arte. (...)
info + Gernikako Bakearen Museoko Historia Aretoan ikusgai dagoen argazkia © Gernikako Bakearen Museoa George Steerrek Gernikako bonbardaketari buruz idatzitako artikulua argitaratu zen egunkaria, The Times © Gernikako bonbardaketari buruzko Dokumentazio Zentrua https://issuu.com/museodelapazdegernika/docs/times28_april_37_p17-18
12
Gernikako bonbardaketari buruzko liburuak
75 Aniversario Bombardeo de Gernika: famosa crónica de Steer Lectura de la crónica del bombardeo escrita por George L. Steer y publica en el prestigioso periódico The... Eitb https://www.eitb.eus/es/videos/detalle/858759/cronica-bombardeo-escrita-steer--gernika-75-aniversario/
Gernika bonbardaketa ondoren © Gernikako bonbardaketari buruzko Dokumentazio Zentrua https://www.pinterest.es/kanpantxu81/gernika-y-el-bombardeo-gernika-eta-bonbardaketa-26
https://issuu.com/museodelapazdegernika/docs/hoja_vitrina
14
Bilbon
Conferencia Angel Viñas 3/3
bildutako
korrespontsal
atzerriko
eta
Espainiako
prentsa-ordezkarien
parte
hartzerik gabe, 1937ko apirilaren
prentsa nazionalak, eta ondoren gainerako
herrialdeek
argitaraturiko
txosten,
komunikatu eta diskurtsoak. (...)
26-tik 27rako gauean, Gernikan gertatutakoa ez litzateke gaur
Apirilaren 29an nazionalek herria
egun ezagutzen dugun bezala
hartu ondoren, Gernika bisitatu
agerian izango.
zuten
Gernikako
historiaren
atzerriko
kazetarien
mezuak. (...)”
garapenean eragina izan zuten Herbert Southworthen La destrucción de Guernica liburuaren aurkezpena Angel Viñasen eskutik © Gernikako Bakearen Museoa https://www.youtube.com/watch?v=NhBMegCrbX0
“Bere
Herbert R. Southworth Idazlea, kazetaria eta Gerra Zibilean espezializatutako historialaria
garapenaren
hasieratik
da
hasiera-
Gernika,
herri
euskaldunaren txikizioa, beste ezer
baino
lehen
prentsa
bulegoen gauza, hauek guztiak korrespontsalen
ekimenen
ondorioa izanik. Bilbon
bildutako
atzerriko
korrespontsal eta Espainiako
egunkarietako artikuluek, hiru taldeetan sailka daitezke: Bilbotik
edota
euskal
mugan
SOUTHWORTH, Herbert R.: La destrucción de
Guernica: periodismo, diplomacia, propaganda e historia, Ed. Ruedo Ibérico, 1977, 27. orr.
Frantziako
info + https://dedona. les.wordpress.com/2013/03/tapaprologo.pdf
zeuden
entzute-guneetatik korrespontsalek
bidalitako
egunkari-txostenak. (...) Atzerriko
prentsan
bonbardaketari buruz aldez aurretik
argitaraturiko
berrien ondorioz, Espainiako
Herbert R. Southworth, Bizitza eta Lana/Vida y obra liburuaren azaleko argazkia © Gernikako Bakearen Museoa https://issuu.com/museodelapazdegernika/docs/i._herbe rt_r._southworth__bizitza_eta_lana
15
Carteles de la Guerra. 1936 - 1939
nagusia 1917ko iraultzan dago.
fagozitatuta, anonimotasunean
Arte y guerra (carteles de la
jarraiten dute.
guerra civil española) kartelen artea aldarrikatzen du gerra garaian, horietako
baita
egileak
batzuk,
ere,
1936-1939
"Arte y guerra. Carteles de la guerra civil española": exposición del Museu Nacional d'Art de Catalunya
info +
https://www.museunacional.cat/es/guia-tematicaarte-y-guerra-carteles-de-la-guerra-civil-espanola
urteetako gertaerek
Gerra Zibileko kartela (1936-1939) https://historiana.eu Gerra Zibileko kartelak (1936 - 1939) © UNED Documentos https://youtu.be/GzfuLUnTtag
Kartelaren iragankorrak,
Gerra Zibileko kartelak
Propaganda Gerra Zibil garaian (1936-1939)
arte
herrikoi
gerra
eta
garaian,
propaganda funtzioa du: masak mugiarazi nahi ditu, mezu politiko bat helarazi, erreakzio sozial bat eragin, osagai estetikoari uko egin gabe. Kartelismoa arma ideologiko gisa erabiltzearen aurrekari
17
1. artikuloa “El
cartel
instrumento
4. artikuloa
publicitario, de
What questions do these
creatividad
posters from the Civil War
artística (algunos trazos entre
evoke? (Historiana)
la Belle époque y los años 60
https://www.brandeis.edu/library/archives/spotligh ts/special-collections/2010/spanish-civil-war-
del siglo XX)”.
posters.html
5. artikuloa
https://www.unizar.es/artigrama/pdf/30/2monogra co/03.pdf
2. artikuloa
Spanish Civil War in Poster Collection (Brandeis University)
Propaganda en España. Los
https://historiana.eu/collection/spanish-civil-war-
carteles de la Guerra Civil.
posters
6. artikuloa
https://elrincondeschlosser.blogspot.com/2018/01 /propaganda-en-espana-los-carteles-de-la_19.html
3. artikuloa La ¡No pasarán! Julio 1936, !Pasaremos! https://www.europeana.eu
Guerra
Civil
"Arte y guerra. Carteles de la guerra civil española" Museu
Española.
Nacional d'Art de Catalunya
Carteles y propaganda en el bando republicano. http://algargoshistoriaspain.blogspot.com/2014/09 /la-guerra-civil-espanola-carteles-y.html
Combatiendo el analfabetismo https://historiana.eu
https://www.museunacional.cat/es/guia-tematicaarte-y-guerra-carteles-de-la-guerra-civil-espanola
18
WEBGRAFÍA
ENTZUTEKO PODCASTAK
IRAKURTZEKO
1. Espainiako gerra zibila 1.1. 2. errepublika
Gernikako bonbardaketari buruz irakurri beharreko liburuak Gernikako Bakearen Museoaren iritziz
https://www.eitb.tv/eu/irratia/euskadi-irratia/amarauna/911146/867526/eibar-2-errepublika-aldarrikatzen-lehen-herria/
1.2. Uztailak 18, 75 urte Guda Zibila hasi zela (Euskadi Irratia) https://www.eitb.eus/eu/audioak/osoa/704854/uztailak-18-75-urte-guda-zibila-hasi-zela/
1.3. Memorizidio bat egin zen 40 urtez eta horri buelta eman behar zaio
https://issuu.com/museodelapazdegernika/docs/bonbardaketako_derrigorr ezko_liburuak_1
https://www.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/programak/faktoria/osoa/7852620/memorizidio-egin-zen-40-urtez-etahorri-buelta-eman-behar-zaio/
2. Gernikako bonbardaketa 2.1. Gernikako bonbardaketa (Euskadi Irratia) https://www.eitb.eus/eu/audioak/osoa/875853/gernikako-bonbardaketa-euskadi-irratian--dramatizazioa/
2.2. El bombardeo de Gernika (IDEM) https://www.ivoox.com/bombardeo-guernika-audios-mp3_rf_540893_1.html
Twitter 1.1. GuerraCivil en tuits @Guerra_Civil_ https://twitter.com/Guerra_Civil_
1.2. Guerra Civil 2.0 @GuerraCivil20 https://twitter.com/GuerraCivil20
19
WEBGRAFÍA
IKUSTEKO
GAIA LANTZEN DUTEN BESTE ELKARTE BATZUK
Youtube 2.1. Espainiako Gerra Zibilaren kausak (Eki proiektua) https://www.youtube.com/watch?v=yT1D1sn8Dq0
2.2. Gerra Zibila (Argia 2020)
https://www.gernikagogoratuz.org/
https://www.youtube.com/watch?v=ezfznKJ7MlM
https://gernikazarra.blogspot.com/
2.3. Gerra Zibila Euskadin (EITB) https://www.eitb.tv/es/video/gerra-zibila-euskadin/4105085740001/20062/gerra-zibila-euskadin/
https://es-es.facebook.com/pg/lobak.ekimena/about/
https://guernicagernikara.eus/
GERNIKAKO BONBARDAKETARI BURUZKO DOKUMENTAZIO ZENTROAREN (CDBG) IKERKETAK
https://www.gorkalejarcegi.com/bombardeo-gernika-80/#
https://www.museodelapaz.org/docu_investiga.php
Gernika, bonbardaketatik 80 urtetara 2017ko apirila
20 https://www.museodelapaz.org/docu_investiga.php
https://www.youtube.com/museodelapaz https://twitter.com/museodelaPaz https://www.facebook.com/MuseodelaPazdeGernika https://www.instagram.com/museodelapazdegernika/
https://www.museodelapaz.org