Musicaklassen
Radio Magica Schooljaar 2012-2013
COLOFON
Auteur Hans Van Regenmortel met bijdragen van Marjolein Elsink, Sarah Verhulst en René Krol Projectcoördinatie Bart De Vos
Musica, Impulscentrum voor Muziek Domein Dommelhof Toekomstlaan 5b BE-3900 Neerpelt T 011 610 510 F 011 610 511 M info@musica.be W www.musica.be
© Musica, september 2012 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook, zonder voorafgaandelijke schriftelijke toestemming van de uitgever.
Musica, Impulscentrum voor Muziek - 2
RADIO MAGICA live stream: http://www.musica.be/nl/musicaklassen-0
“Vrijheid is de manier om ieder moment iets van een andere kant te bekijken.” Carla Rinaldi, Reggio Children
Musica, Impulscentrum voor Muziek - 3
RADIO MAGICA INHOUD 05
Voorwoord
06
Inleiding
14
Inleefdag leerkrachten
17
Vaste sessies
31
Opwarmingssessies
34
Vrije sessies: klank en muziek
43
Vrije sessies: beweging en dans
53
Weekschema’s
56
Bijlagen
Musica, Impulscentrum voor Muziek - 4
VOORWOORD In het land der blinden is eenoog koning. Tenzij je goed kan luisteren. En goed luisteren kan je leren. Bedenk even, het gehoor is het meest ingewikkelde mechanische systeem waarover wij beschikken. Het trommelvlies heeft een diameter van zo’n 8 millimeter en kan trillingen met een amplitude van slechts één miljardste van een centimeter waarnemen.1 Het verschil tussen het zachtste geritsel en de luidste knal heeft een energetische verhouding van 1 tot een biljoen (= duizend miljard) keer sterker. Maar tussen het opvangen van minieme drukverschillen door het trommelvlies en echt luisteren zit nog een wereld van verschil. De meeste dingen die we horen, dringen niet eens door tot het bewustzijn. Hier zit het onderscheid. Musica nodigt uit tot bewust luisteren in al zijn aspecten en is daarom voortdurend op zoek naar nieuwe luisterperspectieven en luisterhoudingen. Een actieve, open luisterhouding is een eerste voorwaarde om creativiteit en een open communicatie te laten gedijen. In Klankenbos, de permanente openluchttentoonstelling op Domein Dommelhof, richten we de aandacht dit keer niet zozeer op de emotionele of esthetische aspecten van de kunstwerken maar op het waarnemen zelf. We confronteren jullie met drie nieuwe klankinstallaties die we meteen koppelen aan de ster van deze Musicaklassen: radio, een voor kinderen van nu haast ouwerwetse technologie. Verder maak je kennis met het gloednieuwe parcours Oorpunten in de vorm van een persoonlijke luisterwandeling. Musica snuistert ook graag in het verleden. Zo voeren we enkele baanbrekende kunstenaars uit de 20ste eeuw ten tonele. We confronteren jullie met hun ideeën en ondervinden hoe techniek, wetenschap, kunst en filosofie vanzelfsprekend in elkaar vloeien. Musica wenst jullie een onvergetelijke week. Hans Van Regenmortel Artistiek coördinator Musica, Impulscentrum voor Muziek
1
Bron: http://www.audioholics.com/education/acoustics-principles/human-hearing-amplitude-sensitivitypart-1
Musica, Impulscentrum voor Muziek - 5
INLEIDING MUSICAKLASSEN Radio Magica is een leidraad en inspiratiebundel voor leerkrachten en artistieke coaches die deelnemen aan de Musicaklassen 2012-2013, een initiatief van Musica, Impulscentrum voor Muziek. Musicaklassen zijn residentiële weken waarbij kinderen van de tweede en derde graad basisschool samen met hun juf of meester een week lang ondergedompeld worden in de wereld van klank en muziek. De weken vinden plaats op Domein Dommelhof te Neerpelt. Elk schooljaar staat een nieuw thema centraal. De eigen fantasie en wat zich aandient is onze gids, de opdrachten in deze bundel en de ervaring van de artistieke coaches het houvast. De Musicaklassen werden zo opgevat dat zich telkens een zo groot mogelijke eigen dynamiek kan ontwikkelen. TWEE HOOFDTHEMA’S Voor dit schooljaar vonden we inspiratie bij een technologie die voor digital natives – de kinderen van nu - wellicht reeds als wat gedateerd wordt ervaren: radio. Tot voor kort was een radio een machine met grote druk-, draai- of schuifknoppen. Bij radio heb je niet zo gek veel keuze bij wat er uit de luidspreker komt. Je ontvangt een beperkt aantal zenders met programma’s waar je zelf niet kan op ingrijpen. Elk programma is aan een strakke en vooraf bepaalde tijdsspanne gebonden. De kwaliteit van de klank hangt af van het opgevangen signaal. Je moet het programma ondergaan zoals anderen het voor jou geconcipieerd hebben. Je kan het geluid wat luider of zachter zetten, wat meer hoge of lage tonen uitfilteren, of een andere zender zoeken... Wat een contrast met de hedendaagse computer, tablet of MP3-speler die programma’s ‘on demand’ aflevert, of waar je gewoon je eigen programma op samenstelt. Toch is een gewone radio nog steeds een wat magisch toestel. Radio verwijst naar een onzichtbare, draadloze en verborgen wereld. Aanknopingspunten genoeg om over te fantaseren of mee te experimenteren. Bij deze Musicaklassen hebben we voortdurend twee thema’s in ons achterhoofd. - radio als magisch gegeven: onzichtbaar, draadloos, verwijzend naar een verborgen en ongrijpbare wereld - het idee van gelijktijdigheid, en van daaruit toeval, namelijk het moment waarop we gebeurtenissen als gelijktijdig waarnemen. EEN PEDAGOGIE VAN HET LUISTEREN “Luisteren is het gevolg van nieuwsgierigheid, verlangen, twijfel en onzekerheid.” Carla Rinaldi (2001)2 Twee betekenissen van luisteren Het idee Pedagogie van het Luisteren werd geïntroduceerd door Carla Rinaldi, pedagogisch adviseur van Reggio Children. Door die voortdurende aandacht voor het luisteren brengen we de twee hoofdthema’s met elkaar in verband. Luisteren betekent dan telkens twee dingen: 2
Carla Rinaldi: ‘A pedagogy of listening’ (Young Children in Europe, issue I)
Musica, Impulscentrum voor Muziek - 6
-
steek je zintuiglijke voelsprieten uit, met bijzondere aandacht voor het gehoor wees aandachtig voor de communicatieve signalen en ideeën die we elkaar in alle richtingen en op vele manieren aanreiken door middel van woorden, lichaamstaal, mimiek en handelingen.
Deze ideeën rond luisteren passen perfect in wat Musica ‘een klank-ecologische benadering’ noemt. Musica vertrekt niet vanuit stijlen of genres, maar zoekt of bedenkt omgevingen waarbinnen muzikale creativiteit kan gedijen. Klank en muziek als een klinkende dialoog tussen mens, cultuur en omgeving. Zo verbindt Musica het artistieke met het pedagogische. Het symbool van een gestileerde antenne herinnert ons hieraan bij elke nieuwe activiteit.
Twee inspirerende kunstenaars Omdat we het luisteren zo centraal stellen, moeten we er ook de ruimte voor scheppen. Daarom volgen de Musicaklassen, in tegenstelling tot een klassieke radio-uitzending, geen vast programma, behalve tijdens de eerste dag. Op maandag introduceren we de thematiek en scheppen we het kader. We maken kennis met elkaar, verkennen de omgeving en bepalen de grenzen. We laten ons onderdompelen in het fenomeen radio en gelijktijdigheid. Deze gedachten komt niet zomaar uit de lucht vallen. Zij sluiten aan bij ideeën rond gelijktijdigheid en toeval uit de twintigste eeuw die niet minder actueel zijn. Twee kunstenaars zetten we daarbij naast elkaar. In beider werk en leven waren zij sterk met elkaar verbonden (volgens sommigen waren zij zelfs minnaars): John Cage en Merce Cunningham. De eerste componist, maar dan niet in de toen gebruikelijke betekenis van het woord. De tweede danser, eveneens niet in de toen gebruikelijke betekenis van het woord.
Merce Cunningham en John Cage (bron afbeelding: http://www.vanderbilt.edu)
Musica, Impulscentrum voor Muziek - 7
Cage en Cunningham zetten ons aan het denken. Hun samenwerking spitste zich toe op het fenomeen dat twee gebeurtenissen – in hun geval beweging en klank - in één performance onafhankelijk naast elkaar konden bestaan. Zij verlieten radicaal het idee dat dans en muziek tijdens een voorstelling in elkaar moesten grijpen. Zo ontwikkelden zij een benadering die toeval en onvoorspelbaarheid toeliet. Cage en Cunningham namen eveneens afstand van traditionele appreciaties als mooi of lelijk, ik hou ervan of ik hou er niet van. Bepaalde gebeurtenissen werden als gelijktijdig ervaren alleen maar omdat de aandacht er op viel. Een andere waarnemer zou dan weer andere gelijktijdigheden ontdekken. Daarnaast kon toeval voor verrassende combinaties zorgen. Het kunstwerk stond niet meer op zich, maar ontstond in de ervaring van de waarnemer. Die wordt als het ware de componist van de eigen waarneming. Vanuit het spel van toevallige gebeurtenissen neemt de kunstenaar – hij is trouwens ook een waarnemer - een beslissing om het werk een nieuwe wending te geven. Cage maakte graag de vergelijking met het weer, en hij besloot: wanneer iets begint kan je niet zeggen hoe het evolueert en wanneer het zal stoppen. Denk in dit verband aan een uitspraak van weerman Frank Deboosere, lang geleden, nadat hij zopas slecht weer had voorspeld: “… en wanneer we het weer voorspellen volgens de Amerikaanse methode kunnen we ons aan een lekker lentezonnetje verwachten.” Dit idee van een grote mate van onvoorspelbaarheid geldt voor alle complexe systemen. Het zijn namelijk systemen waarvan we het aantal variabelen nooit tegelijk kunnen vatten, laat staan manipuleren. Het leerproces is er daar een van. De ideeën over toeval en gelijktijdigheid van Cage en Cunningham hadden in de tweede helft van de twintigste eeuw een grote invloed op het denken over muziek, beweging en kunst in het algemeen. Maak even kennis met beide kunstenaars en hun ideeën in volgende videofragmenten: - Cage en Cunningham over toeval: http://www.youtube.com/watch?v=ZNGpjXZovgk - Cunningham over gelijktijdigheid: http://www.youtube.com/watch?v=zhK3Ep4HiI0&feature=relmfu - Cage over klank, stilte en ruimtelijkheid: http://www.youtube.com/watch?v=pcHnL7aS64Y&feature=related Betekenis voor de pedagogie Wanneer we de ideeën van Cage en Cunningham vertalen naar een pedagogische insteek voor de Musicaklassen, dan kunnen we ons afvragen of het nodig of wenselijk is dat kinderen op hetzelfde moment met dezelfde dingen bezig zijn? Kan het eigenlijk wel? Is het nodig dat zij allen hetzelfde parcours doorlopen en op dezelfde manier? Kan dat wel? Zou het een na te streven en realistische doelstelling zijn dat zij tot eenzelfde resultaat komen? Echte gelijkheid en gelijke ontwikkeling bestaat niet. Gelukkig maar, want in dat geval was alles voorspelbaar, en wellicht oersaai... We vragen ons dus voortdurend af welke interessante ideeën en gebeurtenissen naast elkaar kunnen bestaan. Hoe kunnen zij elkaar ‘raken’? Daartoe nemen we de vrijheid om ieder moment de dingen van een andere kant te kunnen bekijken. Kinderen, leerkrachten en docenten: welke soort samenwerking? Een radio is een ingenieus toestel waar het ene onderdeel niet zonder het andere kan. Elk onderdeel heeft zijn specifieke functie. Meer nog, zij zijn allemaal met elkaar verbonden. Zo kijken we graag naar de manier van samenwerken: kinderen,
Musica, Impulscentrum voor Muziek - 8
leerkrachten en artistieke coaches als evenwaardige en onmisbare schakels in het hele proces, ieder met zijn eigen functie en opdracht. We hebben voortdurend oog en oor voor momenten en gebeurtenissen die ons op dezelfde golflengte brengen en maken dat het systeem werkt. Tijdens de Musicaklassen richten we ons op coöperatieve werkvormen waarbij we kinderen, leerkrachten en coaches als onderzoekers beschouwen. “Onderzoek is een mentale ingesteldheid, een attitude die je kan ontwikkelen of negeren. Het is een antwoord op nieuwsgierigheid en twijfel. Onderzoek construeert nieuwe kennis, leidt tot kritisch denken, burgerschap en een democratische ingesteldheid. (...) Het is geen solitaire bezigheid, maar ingebed in een proces van menselijke relaties en dialoog.” (Carla Rinaldi en Peter Moss3) De kinderen onderzoeken de dingen die het voorwerp zijn van de ideeën en opdrachten die in deze map beschreven worden. De leerkrachten en coaches onderzoeken: ‘hoe werkt het op dit moment met deze kinderen’. Dagbespreking Op het einde van de dag nodigen we de leerkrachten en artistieke coaches uit om onder leiding van de weekcoördinator ervaringen en inzichten te delen en te bespreken. We doen dat op een welbepaalde manier. Eerst licht ieder om beurt bondig de eigen bedenkingen toe. Hierbij wordt niet gediscussieerd. Door eerst alleen naar elkaar te luisteren sluiten we ‘ruis’ in de communicatie uit. Het topic van de discussie wordt pas op het einde van de ronde gekozen. Zo voorkomen we dat zich meteen een discussie ontspint die van bij aanvang een aantal gezichtspunten uitsluit of belangrijkere items naar de achtergrond verdringt. Zo streven we naar een consensus en zetten we de lijnen voor de volgende dag uit. Beschouw de dagbespreking als een soort onderhoudsbeurt voor het systeem. Voorstel voor tijdstip: op maandag, dinsdag, woensdag om 17u. Dit tijdstip kan in overleg ook anders bepaald worden. Tijdens de vergadering houdt één van de leerkrachten toezicht op de kinderen die intussen buiten spelen. Toonmoment Het onderzoek rond toeval en gelijktijdigheid wordt vooral actief uitgespit tijdens de sessies op dinsdag en woensdag. De veelheid aan gebeurtenissen, uitkomsten, oplossingen, problemen en trajecten leiden ons naar een voor die week unieke uitkomst. Want natuurlijk nemen we op een bepaald moment een beslissing. We stellen onszelf een doel vanuit eigen criteria. We gaan samen iets realiseren. In contrast met de vrijheid aan ideeën en experimenten op dinsdag en woensdag, daagt Musica iedereen uit met een strak afgelijnde opdracht op donderdag: van 15u tot 15u15 precies zenden we een live radiostream4 uit via het internet. Zo delen we een moment van gelijktijdigheid met de thuisbasis, ouders, medeleerlingen, collega’s. Het wordt vast geen klassieke radio-uitzending, eerder een bijzondere auditieve ervaring. We zijn er ons van bewust dat de luisteraars niet naast elkaar op een stoel zitten zoals bij een klassieke voorstelling. Zij hebben op dat moment allen hun eigen bezigheden, aandacht en context en zijn zich niet van elkaar bewust. Aan ons om hen aan ‘hun radio’ te kluisteren. 3
http://reggioaustralia.org.au/a-culture-of-research
4
We doen dat via het internet. Een echte radio-uitzending is immers gebonden aan wettelijke voorwaarden en zendlicenties.
Musica, Impulscentrum voor Muziek - 9
Zo’n radio-uitzending stelt hoge eisen aan de mensen ‘in de studio’, alleen al op het vlak van timing en achtergrondstilte. Hoe organiseren we de groep in de ruimte om de uitzending te laten slagen? Hoe gaan we om met het idee geen vat te hebben op de luisteraars? Met hoeveel zijn zij? Hoe luisteren zij? Hoe reageren zij? Blijven zij wel luisteren? Een uitdaging van formaat! Nadien nemen we de tijd om de uitzending samen opnieuw te beluisteren en bespreken. Daarna is er tijd om andere resultaten aan elkaar te tonen tijdens een informeel moment. Reeds vanaf maandag, of ten laatste op dinsdag kunnen de kinderen een kaartje naar huis sturen met de uitnodiging om op donderdag iets voor 15u via een webbrouwser af te stemmen op volgende URL: http://www.musica.be/nl/musicaklassen-0. Klik op die pagina in het lijstje op ‘audiostream’ of scroll meteen tot onderaan de pagina. Luister bij voorkeur in stereo.
WEEKINDELING EN OPBOUW De weekindeling werd zo opgevat dat we een geleidelijk traject doorlopen van meer vaststaande workshops, over meer experimentele sessies (keuzesessies, ateliers) naar artistieke masterclasses. Dat is essentieel om op het einde van een echt artistiek product te kunnen spreken. De uiteindelijke invulling van de keuzesessies en ateliers gebeurt in overleg met de artistieke coaches en onder leiding van de weekcoördinator. Overzicht De week bestaat uit -‐ vaste sessies onder leiding van de leerkracht met de eigen klas of/en de artistieke coaches. -‐ keuzesessies onder leiding van de leerkracht met de eigen klas -‐ ateliers onder leiding van een artistieke coach van Musica -‐ masterclasses onder leiding van een artistieke coach van Musica De vaste sessies komen aan bod tijdens de inleefdag voor de leerkrachten. Hier doen zij de nodige ervaring op. Er worden inzichten en criteria aangereikt om autonoom met de kinderen aan de slag te gaan. Op het einde van de inleefdag gaan de leerkrachten als ervaringsdeskundigen naar huis. Bij de keuzesessies gaat de leerkracht met de eigen klas aan de slag. De keuzesessies kunnen de avond voordien met de weekcoördinator opnieuw kort besproken worden. Die maakt dat de dag erna de nodige materialen beschikbaar zijn. Ook deze sessies sluiten aan bij de ideeën waarmee we jullie tijdens de inleefdag vertrouwd maken. De ateliers knopen aan bij de activiteiten die in deze map beschreven worden, maar kunnen uiteindelijk alle kanten uit. De artistieke coaches spelen immers sterk in op de dynamiek van de groep, het reeds afgelegde parcours, originele ideeën van de kinderen of het toeval. Tijdens de ateliers leren zij de kinderen steeds beter kennen. Er kiemen eerste ideeën over de aard van het toonmoment. De masterclasses werden gereserveerd voor donderdag. Op dat moment weten de artistieke coaches precies welk vlees ze in de kuip hebben en waar ze naartoe willen. Ze kennen de mogelijkheden en beperkingen van de groep. Ze bouwen verder op de vaardigheden, inzichten en fantasie zoals die op dat moment leven. We leggen onszelf
Musica, Impulscentrum voor Muziek - 10
VASTE SESSIES Op maandag wennen we aan de nieuwe omgeving en aan elkaar. Het inhoudelijke verloop van de dag ligt helemaal vast. We tekenen het kader en de overkoepelende ideeën uit waarbinnen we gaan werken.
WELKOM EN... HET BOS IN (met eigen leerkracht + Musica-coach) Aankomst op Domein Dommelhof tussen 10u30 en 11u. Na een hartelijk welkom door de projectcoördinator en eerste praktische afspraken gaan de kinderen vrij op ontdekking in Klankenbos. Klankenbos is een collectie van klankkunstwerken in openlucht, uniek in Europa. Tijdens de zomerexpo Awakening Woods - in de context van Manifesta 9 Parallel Events presenteerde Musica drie nieuwe aanwinsten voor de permanente collectie: • Chaise Résonnante • Singing Pools • Composed Nature Alvorens de kinderen op avontuur gaan, vragen we hen deze drie nieuwe kunstwerken te lokaliseren en even van naderbij te onderzoeken. De kinderen vertrekken in kleine groepjes en in gelijk welke richting. Een plattegrond is niet nodig. Ook de leerkrachten en de weekcoördinator gaan het bos in. Onderweg gaan zij in dialoog met de kinderen, met extra aandacht voor de drie nieuwe klankinstallaties. Denk samen met de kinderen hardop na. Laat hen verwoorden hoe zij het bos en de kunstwerken ervaren. Reflecteer samen over de werking van de installaties. Ook al ken je misschien niet alle antwoorden… CHAISE RÉSONNANTE Tony di Napoli
Musica, Impulscentrum voor Muziek - 17
Een houten bank nodigt de voorbijganger uit om even plaats te nemen. Het fundament van de bank bestaat uit een ingegraven kist waarin zich een lithofoon (= met een steen als klankbron) bevindt: zes staven kalksteen gestemd rondom de toonhoogte Fa2. Wie in de nabijheid komt, zet een mechanisme in werking dat de lithofoon en daarmee ook de stoel laat vibreren. Buizen met dezelfde eigenfrequenties als de klankstenen functioneren als resonatoren. Zij leiden het geluid naar de bovengrond. Het fysieke contact met de bank maakt het geluid niet alleen hoorbaar, maar ook voelbaar over je hele lichaam. Klank plant zich voort in materie door middel van trillingen of frequenties. Klank is een uiting van energie. Met de steun van Centre Henri Pousseur. Musique électronique / Musique mixte, Luik. Tony Di Napoli leeft in Treffort (Frankrijk). Hij studeerde beeldhouwkunst en boekbinden en voerde onderzoek uit naar lithofonen in Vietnam. Zijn werk wordt dikwijls gekenmerkt door ‘complementaire opposities’: enerzijds steen als materie en duurzaam element, anderzijds het plantaardige als efemeer element.
SINGING POOLS Caroline Locke (installatie in opbouw tot oktober 2012)
In een rietvijver, verscholen in het bos, bevinden zich drie ‘zingende baden’, ondiepe vaten waarvan de bodems zich net onder het wateroppervlak bevinden. Zodra bezoekers naderbij komen, beginnen de vaten te vibreren en te schudden waardoor ze rimpelingen en golfpatronen veroorzaken in het water. Wat bij Chaise Résonnante voelbaar was, wordt bij Singing Pools zichtbaar: geluid als een reeks bewegingen in de tijd, een overdracht van energie met materie als drager (hout, steen, lucht, water...). Caroline Locke (UK) wordt beschreven als één van de meest innovatieve interdisciplinaire artiesten. Ze stelt haar werk internationaal tentoon en is bekend voor haar grootschalige installaties, dikwijls in de openbare ruimte. Water en vibratie zijn weerkerende thema’s in haar recente werk.
Musica, Impulscentrum voor Muziek - 18
zetten op het strak aanhouden van een cadans in groep. Kinderen die hiertoe echt niet in staat zijn, kunnen een andere opdracht krijgen, bijvoorbeeld een akoestische onderlaag uitwerken los van metrum en ritme. FASEVERSCHUIVING: het principe Alvorens voorbeelden van minimal music te beluisteren, gaan we het eerst aan den lijve ondervinden. Groepsverdeling • Eerst allen samen in een kring • Daarna met onderverdelingen Een gedeelde cadans vinden Begin met het in stand houden van een gezamenlijke cadans. Doe dit op verschillende manieren en ondervind welke aanpak het beste werkt: bijvoorbeeld in de handen klappen. Maar nog beter is een cadans waarbij beide handen afwisselen (zoals bij het drummen) tegen de dijen slaan, op je buik of borst, op de grond, en later op een slaginstrument. Tik bijvoorbeeld doorlopende ♫ in een temp van ca. ♩ = 108, maar experimenteer zeker met verschillende tempi. Stel vast welk tempo de groep het best samen houdt. Verdeel de groep in kleinere secties die elkaar afwisselen. Laat de hele groep antwoorden als een soort refrein. Ga in het midden van de cirkel staan en sla ♩ of ♫ op een trom als bindmiddel (of kies iemand uit de groep om dit te doen). Speel met dynamische verschillen. Eerste kennismaking met faseverschuiving Op de nu gevonden cadans: verdeel iedereen in twee groepen die zich tegenover elkaar opstellen. Iedereen houdt dezelfde cadans aan in ♫. Groep 1 telt nu in ♩ hardop en doorlopend tot 4, groep 2 voegt in en telt op ♩ tot 3. Breidt dit idee uit naargelang de mogelijkheden van het moment. Experimenteer met verschillende aantallen tussen 2 en 7, verschillende combinaties en lagen boven elkaar.
FASEVERSCHUIVING: variant Groepsverdeling • In ongelijke groepjes van drie, vier, vijf, zes of zeven Bepaal eerst een tempo dat voor iedereen geldt. Wen aan het tempo door samen te klappen, stappen en andere, eenvoudige ritmische activiteiten. De groepjes verspreiden zich in de ruimte en vormen ter plekke een kringetje. In elk groepje zoekt men naar een volgorde waarin alle namen op een leuke manier onmiddellijk na elkaar gezegd kunnen worden in het gegeven tempo. Laat elke pauze in de sequens achterwege, ook al klinkt het geheel daardoor misschien wat grappig of onlogisch vanwege mogelijk rare accenten: bijvoorbeeld AnneliesJurgenMariekeHanneloreJef/AnneliesJurgenMariekeHanneloreJef/ enz.
Musica, Impulscentrum voor Muziek - 29
Wanneer elk groepje het idee onder knie heeft, geef je teken om een eerste groepje de namenreeks voortdurend ritmisch te laten zeggen op het opgegeven tempo. Geef teken wanneer andere groepjes mogen meedoen: bijvoorbeeld tel af tot vier en wijs het begin aan op één. Bij ongelijke namenslierten ontstaat een spel van lagen die ritmisch over elkaar heen schuiven. MINIMALE MUZIEK, MAXIMALE AANDACHT Materiaal • CD-speler en CD Faseverschuiving met muziekvoorbeelden van Steve Reich en Philip Glass • Melodische instrumenten die makkelijk ritmisch te bespelen zijn (met twee stokken): (speelgoed)piano(‘s), metallofoons, xylofoons, boomwhackers... (voor Groep A) • Zacht klinkende instrumenten of voorwerpen om aangehouden klanklagen aan te leggen: blaasinstrumenten, Shrutibox, papier om over de grond te wrijven, enz. (voor groep B) • Een handvol dobbelstenen • Een metronoom of een slaginstrument om het geheel strak bij elkaar te houden. Groepsverdeling • Groep A: kinderen die ritmisch sterk zijn • Groep B: kinderen die ritmisch zwakker zijn • Groep C: kinderen die een strak tempo kunnen aanhouden • Beide groepen gaan eerst in aparte ruimtes aan de slag. Beluister enkele fragmenten uit Music for 18 musicians Section V of Section VIII van Steve Reich. Nog interessante voorbeelden: Different Trains – America before the war, Music for Mallet Instruments of Drumming II, III en IV (=langzamer voorbeeld). GROEP A Kies een tempo op de metronoom en zet hem permanent aan (bijvoorbeeld: ♩ = 108). Ieder gooit om beurt de dobbelsteen. Bijvoorbeeld bij vijf ogen: verzin een motief van vijf tonen op een gekozen instrument. Onderzoek eerst verschillende mogelijkheden op het vlak van melodie en ritme. Oefen tot je dit motief zeer strak ritmisch kan uitvoeren. Laat de verschillende ideeën aan elkaar horen. Bespreek welk motief je als basis wil gebruiken en welke andere motieven je er als extra laag wil aan toevoegen, precies zoals bij het namenspel. Oefen het geheel in. Voeg eventueel een derde motief toe, enz. Ofwel: probeer een nieuwe combinatie met andere gevonden motieven. GROEP B Verzin lang aangehouden, niet opdringerige klanklagen die onmerkbaar in elkaar overvloeien. Combineer het idee van groep A met de meest geslaagde combinaties van groep B. Maak eventueel een derde groep C waarbij iedereen in het gegeven tempo en doorlopend eenzelfde reeks herhaalde klanken speelt in achtsten. GROEP C Deze groep neemt de rol van de metronoom over en zorgt voor een doorlopende, ritmische onderlaag. Het bindmiddel tussen de verschillende motieven.
Musica, Impulscentrum voor Muziek - 30