Ontmoet MusicGenerations & Talent voor Gastvrijheid
Met het schrijven van onderstaande tekst hadden we twee doelen voor ogen. Ten eerste dient deze ter kennismaking met de praktijk van MusicGenerations. Ten tweede willen we de methodiek beschikbaar maken voor andere culturele aanbieders en overheden, fondsen en sociale en culturele instellingen de mogelijkheid geven zich te laten inspireren door de werkbare bestanddelen. Dit doen we door de kernelementen van MusicGenerations en haar laatste programma, Talent voor Gastvrijheid, in vogelvlucht te beschrijven en de werkwijze uiteen te zetten. De tekst brengt de visie en werkwijze van MusicGenerations samen met de uitkomsten uit onderzoek naar het programma Talent voor Gastvrijheid, dat Urban Paradoxes in 2017 opdracht van MusicGenerations uitvoerde. De uitkomsten van dit onderzoek met betrekking tot de betekenis van deelname voor deelnemers en van samenwerking voor de partners zijn uiteengezet in het rapport: “Share your talent and move the world! Onderzoek naar Talent voor Gastvrijheid� (2018, Amsterdam: Urban Paradoxes). In het onderstaande zijn ook inzichten verwerkt uit ons onderzoek en het symposium rondom het MusicGenerations-programma Talent voor Vrijheid, gebundeld in de publicatie Age Included (2016, Amsterdam: SWP). Sandra Trienekens, Onderzoeksbureau Urban Paradoxes, 2018
Ontmoet MusicGenerations & Talent voor Gastvrijheid
1. MUSICGENERATIONS IN VOGELVLUCHT 1.1 Inclusiviteit
IN
HO
UD
SO
0.
PG AV E
1.2 Ontmoeting 1.3 Artistieke producties, talentontwikkeling en cross-overs 1.4 Wederzijds versterkende (lokale) samenwerking 1.5 Methodiek 2. DE KRACHT EN INSPIRATIE VAN MUSICGENERATIONS 3. BLIK OP DE TOEKOMST
MusicGenerations initieert en programmeert muzikale ontmoetingen, uitwisselingen en talentontwikkeling tussen mensen met een passie voor muziek en verhalen. Thema’s als leeftijd, generaties, diversiteit en (gast)vrijheid doorsnijden elkaar op spannende wijze. Deze thema’s zelf zijn niet uniek, maar de manier waarop ze in de programma’s van MusicGenerations worden ge-koppeld is dat wel, doordat de ontmoeting tussen leeftijd en cultu-
1.
M US IN IC VO GE G NER EL VL ATI UC ON HT S
reel-diverse Nederlanders en nieuwkomers centraal staat. Hierdoor dragen de programma’s een veelzijdige boodschap uit. Ze laten zien dat oudere mensen zeker ook leuk, charmant, getalenteerd en extreem vitaal kunnen zijn. Tegelijkertijd geven ze het hedendaagse Nederland in al zijn (super) diversiteit weer, plaatsen ze leeftijd in een intergenerationele, inclusieve context en bieden ze ruimte aan meerdere interpretaties van concepten als vrijheid. In het huidige programma, Talent voor Gastvrijheid, zijn goede muzikale cross-overs in muziek en verhalen metafoor voor gastvrijheid en de bijdrage aan de maatschappelijke acceptatie van migratie en van nieuwkomers al dan niet op de vlucht voor oorlog en geweld. Hieronder laten we de kernelementen passeren, waarop de praktijk van MusicGenerations stoelt: inclusiviteit, ontmoeting, talentontwikkeling, cross-overs en wederzijds versterkende samenwerking. Tot slot vatten we de methodiek en voorwaarden voor succesvolle projecten samen zodat deze gedeeld kunnen worden met andere culturele professionals.
7
8
9
1.1 INCLUSIVITEIT
MusicGenerations’ inclusiviteit Rondom 2000, tijdens Rotterdam 2001, culturele hoofdstad van Europa, lag de focus bij de start van MusicGenerations op culturele diversiteit
De ontwikkeling in bijna twintig jaar MusicGenerations is er een van culturele diversiteit, leeftijdsdiversiteit en superdiversiteit naar inclusiviteit. Terwijl in de Nederlandse samenleving de toon verhardde in het migratieen integratiedebat, zoals in veel Westerse landen, bleef MusicGenerations werken aan een steeds verfijnder begrip van inclusiviteit. MusicGenerations deed dit in antwoord op maatschappelijke ontwikkelingen, maar vooral op basis van inzichten die haar dagelijkse omgang met een superdiverse groep deelnemers in de programma’s, opleverden.
en muziek als immaterieel cultureel erfgoed van migrantenouderen. De beweging naar intergenerationele talentontwikkeling is een organische geweest, ingegeven door de energie en wederzijdse belangstelling van jong (14-25 jaar) en ouder (55 tot 90 jaar) voor elkaars muzikale bagage binnen MusicGenerations. Ook raakte MusicGenerations in de afgelopen jaren steeds meer betrokken op het terrein van de (culturele) rechten van mensen, onder andere door programma’s tijdens Ruhr en Istanbul, culturele hoofdsteden in 2010. Tijdens haar werk in de Koerdische gebieden als onderdeel van de viering van 400 jaar vriendschap met Turkije van 2012-2014, maar vooral tijdens Talent voor Vrijheid (2015) bleek hoezeer generaties een gemeenschappelijke noemer vinden in het belang dat zij aan vrijheid hechten.
vluchtelingen/nieuwkomers
Voor de Nederlandse ouderen in hun relatie tot het slavernijverleden, de Tweede Wereldoorlog, hun gedwongen vertrek uit Indonesië of de benarde economie en navenante regimes in Turkije en Marokko die hen naar Nederland brachten. Jongeren in de MusicGenerations’ programma’s interesseren zich voor deze geschiedenis en vertalen deze naar hun eigen perspectieven en de huidige samenleving. Op de vraag van MusicGenerations aan de kerngroep van talenten — jong en ouder — of zij hun tijd en energie wilden geven aan het werken met toekomstige medelanders — de vluchtelingen uit Syrië, Irak en Eritrea die op dat moment de noodopvang en de AZC’s bevolkten — was het antwoord kerngroep MG
omwonenden
unaniem: Ja! Dit leidde tot het programma Talent voor Gastvrijheid van 2015 tot heden, waaraan een inclusieve visie op talentontwikkeling en een dynamische uitwisseling tussen Nederlanders, nieuwkomers en vluchtelingen ten grondslag ligt.
10
11
Culturele diversiteit
Superdiversiteit
Rond de eeuwwisseling startte MusicGenerations haar werk met de mu-
Het concept superdiversiteit beschrijft de toegenomen diversiteit in
zikale talenten van migrantenouderen, om tegenwicht te bieden aan de
etnische groepen in onze grote steden. In plaats van een klein aantal
vaak ‘witte’ programmering in de culturele sector. Inmiddels omsluit de
landen, representeren migranten tegenwoordig vaak meer dan 170
kerngroep van MusicGenerations een bonte verzameling mensen: mensen
landen en veel steden zijn meerderheid-minderheid steden geworden.
geboren in Nederland als kind van Nederlandse of migrantenouders
Superdiversiteit geeft daarnaast de toename aan van de diversiteit
(de talenten van dichtbij) en mensen die recent naar Nederland zijn
tussen en binnen etnische groepen. Als concept vraagt het daarom om
gekomen uit landen als Syrië en Eritrea (de talenten van ver weg). Zoals
het verleggen van de focus van ‘de etnische groep’ naar het samenspel
de deelnemers het zelf verwoorden: “We zijn een smeltkroes.”
van identiteitsindicatoren zoals geslacht, leeftijd, opleidingsniveau en
1.
etniciteit. MusicGenerations geeft deze superdiversiteit ruimte door menLeeftijdsdiversiteit
sen aan te spreken op hun talent en niet op hun etniciteit of nationaliteit.
Luttele tijd later leidde een muzikale uitwisseling tussen jonge en oudere
Talenten krijgen de keuze welke kant van hun identiteit ze op het podium
cultureel diverse talenten tot een zodanige positieve dynamiek en podium-
laten zien en welk muziekverhaal ze daar vertellen.
presentatie dat leeftijdsdiversiteit sindsdien, naast culturele diversiteit, een van de basisuitgangspunten van MusicGenerations vormt. Inmiddels zijn
Inclusiviteit
ouderen als doelgroep in het Nederlandse cultuurbeleid opgenomen, zoals
Als “superdiversiteit” het feit weergeeft dat de bevolking van Nederland
in programma’s als Lang Leve Kunst en Age Friendly Cities, maar lang niet
steeds diverser wordt, dan gaat “inclusiviteit” over de manier waarop een
altijd in de inclusieve, intergenerationele betekenis die MusicGenerations
diverse groep mensen in de dagelijkse praktijk goed met elkaar kan
eraan geeft.
samenleven. Integratie wordt in de praktijk vaak uitgelegd als assimilatie: het opgaan van migranten in de dominante cultuur. Zo bezien is inte-
MusicGenerations ervaart dat leeftijdsdiversiteit positief bijdraagt aan
gratie eenrichtingsverkeer. Dat is goed waar het de basiswaarden van
culturele programma’s waarin talenten van dichtbij en ver weg elkaar
de Europese cultuur en de universele rechten van de mens betreffen,
ontmoeten, omdat ouderen in aanzien staan in de vluchtelingculturen
zoals democratisch normen of gelijkheidsprincipes. Tegelijkertijd is er in
waarmee MusicGenerations werkt. Een voorbeeld zijn de ouderen die
de dagelijkse praktijk in superdiverse steden, evenals daarbuiten, meer
ongeveer de helft van de groep van Talent voor Gastvrijheid in Drenthe
geven-en-nemen nodig. Om op deze manier het samenleven vorm te
uitmaakten. Hier waren ook een aantal muzikanten die master classes
geven en om iedereen die tot onze samenleving behoort een stem en
gaven boven de 55 jaar. Zij vervulden een artistieke rol, maar doordat
plaats te laten verwerven zodat iedereen — op basis van wederkerigheid
ouderen vaak aanzien hebben in migrantenculturen speelden de oude-
en respect — kan meedoen in de maatschappij.
ren ook een belangrijke rol in de goede onderlinge verstandhouding en verandering van beeldvorming over migratie.
Inclusiviteit vertrekt vanuit de superdiversiteitsfocus, begrijpt burgers als mensen met meerlagige identiteiten die je niet op basis van één identiteitsindicator (zoals leeftijd, statushouder zijn of het hebben van een
12
13
14
15
beperking) mag uitsluiten. Inclusiviteit ziet ‘integratie’ en identiteitsvor-
kwetsbare situatie: ze zijn nieuw in de Nederlandse taal en maatschappij
ming in de dagelijkse praktijk als tweerichtingsverkeer: van de persoon
en moeten hier nieuwe, relevante netwerken opbouwen. Hierin zijn paral-
in kwestie en van de maatschappij die hem/haar ruimte biedt tot zelfver-
ellen zichtbaar met beeldvorming over ouderen, die vaak na een nuttig,
wezenlijking — ruimte die zij elke burger dient te geven. Als concept
werkzaam leven, buitenspel staan omdat zij met het verlies van werk, de
vraagt inclusiviteit dus om zorg voor het samenleven van alle — meer
connectie met de dynamiek van de samenleving dreigen te verliezen.
en minder bevoorrechte, ingezeten en nieuwe — burgers en bereidheid
De nieuwkomer staat aan het begin, de oudere aan het eind, en beiden
te accepteren dat we met elkaar de samenleving voortdurend actief
ambiëren de connectie met die dynamiek.
vormgeven. Inclusiviteit gaat dan ook om de erkenning van ieders bijdrage, inzet en talenten. Dat is iets anders dan op verzuilde of gedo-
1.2 ONTMOETING
gende wijze naast elkaar leven; dit is een roep om samen op te trekken in diverse relaties waarin “nieuwe versies” van samenleven worden “getest”.2. MusicGenerations test in de praktijk hoe inclusiviteit — ofwel: insluiting — werkt, door mensen van dichtbij en ver weg te benaderen als
Naast inclusiviteit vormt ontmoeting tussen leeftijden, culturen en muziek-
talenten. Maar ook door de ontmoeting en muzikale uitwisseling tussen
stijlen de basis van de programma’s van MusicGenerations. Het werk
hen te faciliteren in muzikale-verhalende programma’s die uitmonden in
op elke nieuwe locatie start met ontmoeting, die vindt gedurende de
muziek(theater)voorstellingen, waarin het narratief van personen en de
bijeenkomsten plaats via de muziek en het delen van verhalen. Zoals
groep centraal staat. Daarnaast betrekt MusicGenerations actief omwo-
MusicGenerations en de deelnemers het in het onderzoek verwoordden:
nenden vanuit de omgeving van de AZCs bij het programma Talent voor Gastvrijheid, als talent en als publiek. Zo wil MusicGenerations bijdragen
“Als je een persoon muzikaal waardeert, dan
aan ontmoetingen waarin wederzijdse kennismaking en acceptatie
vergemakkelijkt dat ook het sociale contact.”
kunnen plaatsvinden. De cross-overs, zoals gezegd, communiceren de boodschap van gastvrijheid aan het bredere (landelijk) publiek.
Sociale integratie Dat sociale ontmoeting en muzikale uitwisseling mensen dichter bij elkaar
‘Kansrijke mensen in een kwetsbare positie’
brengen, blijkt uit elk onderzoek dat we tot nu toe naar MusicGenerations hebben gedaan. Van toepassing is het begrip ‘sociale integratie’, begre-
MusicGenerations werkt nadrukkelijk niet met ‘kwetsbare’ mensen in
pen als het gevoel deel uit te maken van een (nieuwe) gemeenschap.
de gebruikelijke betekenis van het woord, zoals culturele organisaties die
In het onderzoek naar Talent voor Gastvrijheid geven zowel de talenten
bijvoorbeeld specifiek werken met mensen met dementie of psychische
van dichtbij en als die van ver weg aan dat ze een sterk familiegevoel
uitdagingen of kansarme jongeren. MusicGenerations ervaart in haar
ervaren, dat zij nieuwe vriendschappen hebben opgedaan die ook
werk dat vluchtelingen juist vaak zeer kansrijke individuen zijn. Ze zijn
buiten MusicGenerations om voortgezet worden. Dit is bijzonder omdat
veelal getalenteerd, ze willen hun diploma’s omzetten en zijn gemotiveerd
ontmoeting van mensen van verschillende culturele achtergronden in
om in Nederland aan de slag te gaan. Ze bevinden zich echter in een
publieke ruimten of verenigingen vaak niet tot private relaties leidt.3.
16
17
18 19
20 Vrij 14 hei d’in T 201 Rot muzi tergen alent v 5 terd ekp era oo Ned Gro am, A rogra tioneer erla ning mst mma l nd en erda in (wa en m aro tour en nde do r AZ or Cs) . ‘Tal ent 201 vo 5 m en uziek inteor Gas - 201 om the rge tvr 8 de ater ner ijhei AZC pr ati d’ o o We s van Ogrammneel ert r en anje a in Am , Ba ste lk, rda sam m. enw Cul erkin 20 tur g m 17 uitwele Ho et Le - 20 Pro isse ofds euw 18 gra lin tad ard mm g m 20 en a o et D 18 p d uit en e W slan est d. ban k.
Rot ‘Euro+ t pro erdam Song gra Cu fest 2 eer mma lture ival’ 001 t ste l i gen met tae Hoo jdens era len fdst Rot tie mi ten ui ad: terd gra t de am nten en in Por Een to. ont progr m am diveoeting ma m rse en t et 200 con jonge ussen muzik 5 ond ser ren cu ale erd vato , ou lture eel rium der el van stu en e Koo den n rts te (Ro Festivn, tter al dam ) Mu zika 200 tus le o 5 2 s n j en tm 00 wor onger cultureoeting 9 en ksho en en el di en mu ps, ou vers ver ziekth mast deren e spr eat erc in eid erp las ove rod ses r Ne uct der ies lan d. Het pro gra m inte rge inte ma ‘I 200 n e on rat rrelig nKOO 9 en tmoet ionele ieuze R’, e i Rot en prong in R muzik en terd gra ott ale am mm erda You a t m th C ijde api ns ta Eur l of ope Mu . zika le p Ruh rogra rge mm 201 bie a’s 0 d e in n Is het tan bul Het 20 Noo prog 12 it in ram - 20 terg ma 13 en ‘N mu eratio u of ziek ne the el ate r’ Mu zika 20 1 Ank le p 2 ara rog - 20 r geben de amma 13 ied Koe ’s in en rdis van ch Turk e ije.
15 JAAR TRACK RECORD
Ook blijkt uit het onderzoek naar Talent voor Gastvrijheid dat de deel-
die samenwerkingspartners van MusicGenerations als meerwaarde
nemers hun netwerken verbreden en diversificeren, op persoonlijk en
benoemen.
institutioneel vlak. Gesteund door theorieën over contact en positieve ervaringen Betrokkenheid en engagement
Bij haar doelstellingen met betrekking tot sociale integratie en beeld-
Uit het onderzoek naar Talent voor Gastvrijheid blijkt eveneens een hoge
vorming weet MusicGenerations zich gesteund door de internationale
mate van betrokkenheid en engagement tussen de deelnemers onder-
wetenschappelijke literatuur, denk aan theorieën uit de sociale psycho-
ling en tussen hen en het team van MusicGenerations. Ook buiten
logie zoals de contacthypothese (“intergroup contact theory”) en de
MusicGenerations om ontmoeten de jonge talenten elkaar om muziek te
daaraan verbonden voorwaarde van de “positieve ervaring”.
maken en en passant kunnen de talenten van ver met hun vragen terecht bij de talenten van dichtbij. De talenten van ver weg geven aan zich ook
Verschillende studies tonen het belang van ontmoeting en contact tussen
persoonlijk gestimuleerd te voelen door de betrokkenheid en aanmoedi-
maatschappelijke groepen. Al in 1954 liet Allport met zijn contacthypothese
ging van het MusicGenerations-team. Het helpt hen bijvoorbeeld om in
zien dat het contact tussen groepen effectief de negatieve houding of
Nederland een studie of werk op te pakken en ook op die manier hun plek
beeldvorming ten opzichte van de andere groep kan verminderen. Meer
in de Nederlandse samenleving te vinden. Deelname aan de programma’s
recente studies komen tot vergelijkbare inzichten.4. Wel zijn er voorwaarden
van MusicGenerations betekent voor sommige deelnemers van ver weg
waaraan het contact tussen groepen moet voldoen, want dit contact,
dus ook een impuls aan integratie op meer dan alleen het sociale vlak.
ook al is het frequent, is vaak genoeg conflictueus (denk aan het contact tussen Israëli’s en Palestijnen).5. Een van de belangrijkste voorwaarden is
“Omgekeerde” integratie
de ‘positieve ervaring”, zoals ook de twee conclusies van onderzoek uit 2017 aangeven: (1) oppervlakkig contact tussen groepen voert tot
Door de programma’s van MusicGenerations wordt ook de ‘omgekeer-
anti-buitenlander sentimenten als er sprake is van negatieve contact
de integratie’ bevorderd onder bewoners uit de omgeving van de AZCs.
ervaringen, terwijl omgekeerd (2) oppervlakkig contact tussen groepen
Talenten die besluiten tot deelname leren wederzijds van elkaars cultuur,
anti-buitenlander sentimenten laat afnemen in het geval van positieve
maar zijn ondanks hun verschillen vaak ook gelijkgestemden. Het is in
contact ervaringen.6. In het geval van contact moet de algemeen
de omgeving van de AZCs waar veelal weerstand tegen de komst van
geldende norm bovendien zijn dat alle partijen gelijkwaardig zijn, wil
(grote aantallen) vluchtelingen bestaat. Er zijn weinig culturele of andere
de uitkomst van het contact positief zijn.
programma’s die de interactie tussen binnen en buiten de opvangcentra zo actief en bewust vormgeven als MusicGenerations. De stichting doet
Aan deze voorwaarden voor positief, gelijkwaardig contact komt
dit door talenten uit de omgeving deel te maken van de groep zangers,
MusicGenerations tegemoet door (alle) potentiële deelnemers te benade-
vertellers en muzikanten en door zoveel mogelijk publiek uit de omge-
ren als talenten, niet als leden van ‘kwetsbare groepen’ en door de passie
ving te mobiliseren voor de concerten. Het doel is om de beeldvorming
voor muziek als gemene deler in het contact te laten fungeren. Plezier lijkt
positief te beïnvloeden. Het is deze ontmoeting tussen binnen en buiten
een aanvullende gangmaker voor positieve ervaringen. Zo bleek bij de
20
21
optredens van Talent voor Gastvrijheid in AZC Oranje ook de combinatie
groep. Als de groep maar “bont” genoeg is dan ontstaat er ruimte voor
van muziek, mensen die lol hadden en vrolijk spelende kinderen, positief
andere bindende factoren — zoals de waarde die de talenten hechten
te werken onder de mensen uit de omgeving in het publiek. Het verleidde
aan (gast)vrijheid en natuurlijk de passie voor muziek. Daardoor kijken
hen om deel te nemen aan de vrolijkheid. Ander onderzoek toont aan dat
ouderen na deelname aan een MusicGenerations-programma anders
op plekken die gekenmerkt worden door heterogeniteit,“anders-zijn” geïn-
aan tegen vluchtelingen of migratie, en jongeren — waaronder vluchtelin-
ternaliseerd wordt en als alledaags (positief) kenmerk wordt beschouwd.7.
gen — kijken anders aan tegen ouderen en hun rol in de samenleving.
Bovendien kunnen interculturele competenties alleen worden aangeleerd in cultureel diverse settings.8. Volgens verschillende onderzoekers bestaat er
1.3 ARTISTIEKE PRODUCTIES, TALENTONTWIKKELING EN CROSS-OVERS
dus een duidelijke noodzaak voor het faciliteren van uitwisseling en contact zodat relaties kunnen worden gebouwd tussen mensen van allerlei achtergronden en muziek kan hierbij een rol spelen.9. De programma’s van MusicGenerations, die inclusie, sociale relaties en betrokkenheid door een gedeelde passie voor muziek tot stand brengen en de context creëren voor
De programma’s van MusicGenerations beginnen op iedere nieuwe
positief contact tussen mensen die elkaar anders niet snel zullen ontmoe-
locatie met ontmoeting. Mensen in het AZC of op andere ontmoetingslo-
ten, vormen een dergelijk platform.
caties van Nederlanders en nieuwkomers, worden benaderd door het MusicGenerations-team, daarbij steeds vaker ondersteund door talenten
Actuele maatschappelijke boodschap en positieve beeldvorming Talent
uit de kerngroep, met de vraag wie er talent heeft en wie zin heeft om mee
voor Gastvrijheid geeft het publiek de mogelijkheid om een ander beeld
te doen. De samenwerkingspartner van MusicGenerations benadert de
van vluchtelingen te vormen dan het beeld dat ze in de media zien. Het
talenten uit de omgeving van het AZC of ontmoetingslocatie. In de eerste
biedt ook de gelegenheid tot persoonlijke ontmoeting, wat zelfs de meer
bijeenkomsten presenteren de deelnemers eerst hun muziek aan elkaar
inclusief-denkende deelnemers op prijs stellen. De optredens geven de
en delen hun verhalen. In latere sessies maken ze samen nieuw werk. Ook
boodschap door van gastvrijheid en hoe de insluiting van vluchtelingen
de ontmoeting verloopt dus via de muziek, zang, beatbox, storyteling of
óók vorm kan krijgen. Het plezier en enthousiasme van de talenten tijdens
een ander talent. Zoals we zagen zetten waardering voor iemands muzi-
de concerten prikkelt ook het publiek. In Age Included, de publicatie op
kale talent en de gedeelde passie voor muziek zich om in een versoepeld
basis van het onderzoek en het symposium rondom Talent voor Vrijheid , is
sociaal contact. Maar als sociaal-artistieke of participatieve kunstpraktijk
de boodschap die MusicGenerations verder op dit gebiedt uitdraagt
blijft het niet alleen bij een sociale bijdrage. MusicGenerations brengt
geanalyseerd.
tevens culturele activiteit en optredens op onverwachte plekken, draagt
10.
bij aan de culturele talentontwikkeling van deelnemers, en produceert De “kloof” tussen mensen laat zich relatief makkelijk dichten als mensen op
cross-overs en nieuwe muziek.
de juiste manier benaderd worden, “verschil” staat niet per definitie in de weg van een goede samenwerking. In de programma’s kunnen mensen
Concerten en producties: grote flexibiliteit in weerbarstige contexten
als individuen gezien worden en niet alleen als leden van een bepaalde
Op de trap van ontmoeting naar workshops en muzikale uitwisseling naar
22
23
DE BER EL EI NE K M EN ER S IMP 20 A 16 CT -2 01 8
Productie
Lokale en landelijke concerten.
MEEDOEN AAN ONTMOETINGEN LANDELIJK EN IN DUITSLAND 986 deelnemers
MEEDOEN AAN DE WORKSHOPS 500 deelnemers
Repetitiedagen met talenten en masters.
Organiseren van sessies met lokale en landelijke masters.
Arrangeren van ontmoetingen tussen lokaal en vluchteling talent. MEEDOEN AAN DE KLEINERE CONCERTEN 350 deelnemers
Produceren en verspreiden van meertalige flyers, social media en persberichten.
MEEDOEN AAN GROTERE UITVOERINGEN DOOR HET LAND 80 deelnemers
Afstemming en afspraken met de afzonderlijke partners.
24
25
26
27
artistiek-gezien interessante optredens lopen het sociale en artistieke
praktijk is de basis van de artistieke expertise van organisaties zoals
door elkaar, maar beiden moeten sterk zijn wil MusicGenerations haar
MusicGenerations.
programma’s geslaagd noemen. De weerbarstigheid van de praktijk — van de “onverwachte plekken” — stelt het team hierbij voor uitdagin-
Talentontwikkeling
gen. Hier legt MusicGenerations een grote flexibiliteit aan de dag.
Uit het onderzoek blijkt dat deelname aan Talent voor Gastvrijheid de
Werken met vluchtelingen is weerbarstigheid: er zijn minder vluchtelingen
deelnemers een impuls geeft aan hun culturele talentontwikkeling. Ze
naar Nederland gekomen, omdat ze langer in Griekenland en Turkije
worden beter in hun specifieke artistieke talent of ze leren dingen bij,
worden vastgehouden. Dit betekent dat de groepen in de AZCs waaruit
zoals samen zingen, of versterken hun vaardigheden als workshopleider.
MusicGenerations de talenten filtert kleiner waren. En vluchteling of geen
Conservatoriumstudenten en -afgestudeerden en nieuwkomer-musici
vluchteling: de aantallen deelnemers die aangeven van muziek hun
met een professionele achtergrond in het land van herkomst, vormen de
beroep te willen maken zijn klein (momenteel tussen de vijf en tien).
basis van de MusicGenerations-band. Zij doen op deze manier ervaring
Als deelnemers bij MusicGenerations een stap in hun talentontwikkeling
op met het werken met mensen van verschillende muzikale niveaus en
zetten dan betekent dat in sommige gevallen dat MusicGenerations hen
met verschillende muzikale tradities. Verder betrekt MusicGenerations
als deelnemers kwijt is.
derdejaars Codarts-studenten, die ervaring moeten opdoen in lesgeven, bij een Train de Trainer (Erasmus+) programma in het buitenland, momen-
Daarnaast worden vluchtelingen in de AZCs waar MusicGenerations werkt,
teel op de Westbank en in Marokko.
in het algemeen soms ineens uitgeplaatst of vinden zij als statushouder woonruimte op een afstand die te groot is om te blijven deelnemen.
Cross-overs
Al deze factoren beïnvloeden het artistieke resultaat, maar maken ook
Na verloop van tijd, als de ontmoeting en het sociale contact goed is, en
dat de stichting financiers niet vooraf kan beloven hoeveel mensen ze
als de masters met de talenten hebben gewerkt, zet het MusicGenerations-
zullen ondersteunen in een talentontwikkelingstraject (of bij hun sociale
team de stap naar het maken van muzikale cross-overs en als het niveau
integratie). Ook het werken met verschillende samenwerkingspartners in
van de talenten dat toelaat naar nieuw repertoire. In alle programma’s van
meerdere gemeenten is weerbarstig. Samenwerking met lokale muzikan-
MusicGenerations reflecteert het repertoire culturele diversiteit met
ten en workshopleiders is positief gezien overdracht, maar betekent voor
Nederlandstalige, Engelstalige, Koerdische, Surinaamse en andere songs.
MusicGenerations minder invloed op de artistieke opbrengst en minder
Die songs worden vertolkt door combinaties van mensen die eveneens
grip op de artistieke voorwaarden om tot een artistiek interessante pre-
meerdere culturele achtergronden representeren, zonder dat dit hoeft te
sentatie te komen. Ook het locatie-specifieke karakter stelt het team voor
matchen met de culturele traditie van de song in kwestie. In Vreemde
uitdagingen: de zandvlakte op herdenkingscentrum Westerbork of het
Gasten (de voorstelling van Talent voor Gastvrijheid) klonken Nederlandse,
oude theater op een voormalige militaire kazerne (AZC Weert), vormen
Engelstalige, Arabische en Molukse songs en liepen sommige Nederlandse
serieuze technische uitdagingen. Maar in alle gevallen beweegt
en Arabische songs in elkaar over. De cross-overs in Talent voor Gastvrijheid
MusicGenerations mee met de omstandigheden en werkt aan een so-
zijn een metafoor voor gastvrijheid en de maatschappelijke acceptatie
ciale en artistieke optimale prestatie. Het omgaan met de weerbarstige
van vluchtelingen. Op niet nadrukkelijke en ongedwongen manier maakt
28
29
Goede lokale samenwerking in Drenthe
de ontmoeting in muziek en verhalen tussen deelnemers met verschillende achtergronden deze en andere boodschappen inzichtelijk, bijvoorbeeld in het nummer Look Into My Eyes van rapper Musty uit Aleppo samen met de 82-jarige Astrid. Daarnaast leent het non-verbale beatboxen van twee Syrische talenten zich uitstekend om elkaar nog beter te verstaan. Het is de lichte toon afgewisseld met de urgentie van gastvrijheid die de boodschap bij talenten én publiek goed laat binnenkomen.
Kunst & Cultuur Drenthe (K&Cdr) is inmiddels al enkele jaren de samenwerkings-partner van MusicGenerations in Noord-Nederland. Vanaf het idee schaarde de K&Cdr-directie zich erachter en betrok het COA, de gemeente en andere Drentse (kunst)instellingen. Uiteindelijk strekten de activiteiten in Drenthe zich uit over de provincie.
1.4 WEDERZIJDS VERSTERKENDE (LOKALE) SAMENWERKING
De geslaagde start in AZC Oranje dankt MusicGenerations mede aan de goede samenwerking met K&Cdr. Het succesvolle concert aldaar op 21 december 2015, dat zelfs het journaal haalde, was een combinatie van goede voorbereiding en de uitstekende sfeer die in het AZC en dorp
MusicGenerations werkt samen vanuit partnerschap. De ervaring is dat een deelprogramma lokaal goed van de grond komt als er synergie tussen het MusicGenerations-team en de lokale partner(s) ontstaat. Dan komen lokaal draagvlak en een plezierig samenwerkingsklimaat gericht op wederzijdse versterking tot stand. Naast dat beide partijen een filosofie van wederkerigheid en wederzijdse versterking aanhangen, moet er een juiste balans zijn in afhankelijkheid. De lokale partner weet hoe dingen lokaal werken, zorgt voor lokaal draagvlak en mobiliseert talenten van buiten de AZCs via zijn kanalen en geeft legitimiteit aan de programma’s richting overheid en fondsen. MusicGenerations brengt het landelijke en Europese perspectief naar de lokale context, brengt mensen van dichtbij en ver weg bij elkaar en heeft een hoge flexibiliteit en inzetbaarheid ook op ‘onmogelijke’ plaatsen en tijdstippen (geen 9 tot 5-mentaliteit).
heersen. MusicGenerations en K&Cdr verkennen nu verder hun samenwerking rondom Talent voor Gastvrijheid als onderdeel van het programma van Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018 en rondom Kunstallianz. Kunstallianz is een netwerk van Noord-Nederlandse en Noord-Duitse culturele en welzijnsorganisaties die met vluchtelingen werken. Het doel hier is een gezamenlijke Interreg-aanvraag voor een driejarige programma. Voordeel van partners met verschillend signalement en opdracht, is dat ze kunnen samenwerken zonder dat de een de behoefte heeft de ander op te slokken of als concurrent hoeft te zien. Het zijn de complementaire expertises die ruimte krijgen.
MusicGenerations werkt samen met de talenten uit haar kerngroep, uit het AZC en de lokale omgeving en programmeert optredens en concerten. De lokale partner dient open te staan voor de werkwijze van MusicGenerations — ook als die net anders is dan lokaal gebruikelijk, want daarin ligt de expertise besloten om tot een artistiek interessant resultaat te komen.
30
31
Ook op andere wijzen kan de samenwerking wederzijds versterkend
gesprek en uitwisseling. Als duidelijk is welke groep mensen door wil
werken. Zo stelde COA Weert het op prijs dat MusicGenerations aanklopte
gaan worden de voorbereidingen voor de eindproductie ingezet.
met een programma waar al budget voor was en met de intentie om de verbinding binnen-buiten te maken. Dat is een doel dat COA Weert
Uitgesplitst naar de fasen die samen leiden tot een sterke sociale en
nastreeft, maar het heeft zelf nauwelijks middelen voor cultuur, mag geen
muzikale apotheose van de intergenerationele ontmoetingen tussen
fondsen werven en ervaart dat de gemeente, al zijn er soms extra midde-
Nederlandse en vluchtelingtalenten, zie het er als volgt uit:
len, deze niet in voor vluchtelingen inzet omdat het geen bewoners van Weert zijn. In samenwerking ontstaat toch culturele activiteit in het AZC en wordt er en passant gewerkt aan wederzijdse integratie.
1. Afstemming en afspraken met de afzonderlijke samenwerkingspartners. Het aantal partners verschilt per locatie. 2. Produceren van meertalige flyers en affiches, Facebook posts en
1.5 METHODIEK
persberichten met de partners, verspreiding met en door de partners. 3. Na werving en communicatie, arrangeren van ontmoetingen tussen
Het bovenstaande bevat meerdere verwijzingen naar de methodiek die
lokaal en vluchteling talent in een ontspannen sfeer, ondertussen
MusicGenerations in de afgelopen 18 jaar heeft verfijnd. Hieronder vatten
muzikale en sociale voorkeuren inventariserend. Locaties worden
we deze stapsgewijs samen aan de hand van het proces rondom Talent
medebepaald door lokale wensen, veelal in noodopvang en AZC’s
voor Gastvrijheid. Niet alleen om de methodiek inzichtelijk te maken, maar
of in de nabije omgeving.
om die met andere cultuuraanbieders te kunnen delen.
11.
4. Organiseren van sessies met lokale en landelijke masters uit de De fasen in het proces
aanwezige muziekculturen waarin Nederlands en vluchtelingtalent
Op nieuwe locaties werkt MusicGenerations eerst aan persoonlijke ge-
samen met de kerngroep van MusicGenerations elkaars repertoire
sprekken, gevolgd door enkele enthousiasmerende sessies met lokaal en
leert kennen. Dit is vooral Nederlands, Engels, Syrisch, Eritrees, Irakees
vluchtelingtalent. Dit wordt spoedig gevolgd door een klein concert op
en Iraans repertoire.
locatie. Deze kleine concerten zijn net als de eraan voorafgaande coaching en gesprekken, integraal onderdeel van het proces. Juist tijdens de
5. Repetitiedagen met talenten en masters onder leiding van muzikaal
concerten — door het enthousiasme dat deze met zich meebrengen —
leider Paul Mayer samen met de MusicGenerations-band bestaande
komen mensen nader tot elkaar, vervagen grenzen tussen leeftijden en
uit conservatoriumstudenten. De band wordt lokaal aangevuld met
landen van herkomst. De kleine concerten bereiken vaak kleine bezoe-
vluchtelingmuzikanten en lokale musici, bijvoorbeeld het Rotterdams
kersaantallen omdat de capaciteit van AZC’s en zeker van noodopvang
Jeugd Symfonie orkest.
beperkt kan zijn. Daarop volgt de duurzamer aanpak met meerdere ontmoetingen, repetities en concerten, waarin ruimte blijft bestaan voor
32
33
6. Ieder van de 4 samenwerkende locaties vormt een talentenvijver voor de volgende stap: een tournee in samenwerking met Vluchtelingenwerk langs Amsterdam, Rotterdam, Drenthe, Brabant, Duisburg en Berlijn. 7. De finale stap — in deze fase is duidelijk wie er qua talent en continuïteit aan boord zijn gebleven: werken aan de productie Vreemde Gasten over de gastvrijheid van het oude echtpaar Philémon en Baucis uit de Griekse mythologie. Deze is zowel op de samenwerkingslocaties als op landelijke festivals en in het theater te zien geweest. Voorwaarden voor inclusieve talentontwikkeling Maar het zijn niet alleen deze stappen die een programma tot een sociaal en muzikaal succes maken. Eerder onderzoek naar MusicGenerations, naar het programma Talent voor Vrijheid, gaf inzicht in de respectvolle, gelijkwaardige relatie die MusicGenerations opbouwt met de talenten. Het werken op basis van wederkerigheid met de samenwerkingspartners zorgt ervoor dat het werkt in de praktijk. Deze kernelementen zijn belangrijk in het benaderen van en de omgang met deelnemers en voor het opzetten van een programma dat de boodschap van generaties, diversiteit en (gast)vrijheid overtuigend overbrengt: › MusicGenerations neemt superdiversiteit als uitgangspunt. Dat betekent dat het team zich bewust is dat identiteit door veel elementen wordt gevormd (leeftijd, etniciteit, muzikale smaakvoorkeuren, etc.). Deelnemers hebben de vrijheid zelf te bepalen welk deel van hun identiteit ze — muzikaal — op het podium willen tonen. › MusicGenerations werkt nadrukkelijk niet alleen met jongeren of alleen met ouderen, maar intergenerationeel. Omdat dit een mooie dynamiek aan de programma’s geeft en vanuit een maatschappelijke overtuiging. › MusicGenerations benadert deelnemers als talenten en waardeert hen voor wie ze zijn en spreekt hen niet aan op hun tekortkomingen, anders-zijn of leeftijd.
34
› Er is binnen MusicGenerations geen hiërarchie in talent, kennis of invloed. Alle generaties, etniciteiten en culturen ontmoeten elkaar als gelijken. › Kunst is de kern van de programma’s, niet zorg of welzijn. › MusicGenerations buit op positieve wijze de kracht van muziek uit
zelf goede ambassadeurs naar andere bewoners. Bewoners die geen muziek maken kunnen andere taken organiseren, zoals de lunch verzorgen of gastheer/vrouw zijn.
en de verbindende kracht van de liefde voor muziek die de deelnemers gemeenschappelijk hebben. Deze gedeelde passie vergemakkelijkt het omgaan met verschillen. Overige voorwaarden voor succesvolle programma’s Om deelprogramma’s succesvol van de grond te tillen op de verschillende locaties, zijn ook onderstaand voorwaarden van meer organisatorische aard van belang:
muzikale masters
› Samenwerking met lokale partner(s) vanuit gelijkwaardigheid en wederzijdse versterking en met lokale muzikale coaches die goed de artistieke en sociale bedoeling van het programma begrijpen. › Duidelijke afspraken met de lokale partners over wat er nodig is aan talent uit de AZCs en uit de lokale omgeving. › Tijd voor genereren lokale betrokkenheid. In de categorie ‘publiekswerving’ is er minimaal 1 week nodig voor het genereren van lokale betrokkenheid, werving en communicatie in de omgeving van het AZC. Echte verbinding laten ontstaan tussen de bewoners van het AZC en de omgeving vraagt om tenminste 3 maanden tijd met daarin regelmatig plaatsvindende workshops.
MGteam
› Tijd is ook nodig om de deelnemers uit de AZCs en de omgeving de kans te geven om tot meer dan ontmoeting te komen. Een compilatie van muziekstijlen is snel gemaakt en ontmoeting is er vanaf de eerste workshop, maar netwerken en samen jammen om tot cross-overs en nieuw repertoire te komen, kost meer tijd. › Ambassadeurschap: de kerngroep is een goede ambassadeur bij de werving in de opvangcentra. Vervolgens zijn deelnemende bewoners
36
37
lokale partners
Waarom is het zinvol om MusicGenerations te ondersteunen om haar werk te doen in en rond Nederlandse AZCs, in Bethlehem en hopelijk in Camp Moria (Lesbos, Griekenland) of waar dan ook de nood hoog is? Omdat de methodiek werkt. Muziek zorgt voor makkelijk contact en de (leeftijds)diversiteit zorgt voor een goede verstandhouding in de groep. In de ontmoeting, het artistiek aan elkaar presenteren, het samenwer-
2.
DE VA KR N AC M US HT IC EN G IN EN S ER PIR AT AT IO IE NS
ken aan cross-overs tussen muziek en verhalen en de effecten daarvan op beeldvorming zijn de programma’s altijd interessant. Ook draagt MusicGenerations bij aan de talentontwikkeling van de deelnemers. De artistieke opbrengst varieert per locatie, maar hoe groot de uitdagingen ook zijn MusicGenerations streeft op elke plek naar sociale én artistieke optimale prestaties. De kracht van MusicGenerations kunnen we daarmee samenvatten als: › Werken vanuit inclusiviteit › Ontmoeting en muzikale-verhalende presentaties die leiden tot sociale integratie en positieve beeldvorming › Talentontwikkeling die zowel een culturele als een sociale component kent › Een effectieve methodiek die op iedere (inter/nationale) plek waar integratievraagstukken spelen kan worden ingezet Vanuit deze kracht kan MusicGenerations een handreiking bieden aan overheden en maatschappelijke en culturele organisaties en kan het een inspiratie zijn voor hoe er met en voor nieuwkomers wordt gewerkt. Samenwerkingspartner met complementaire expertise op het sociale vlak. Niet alleen doet MusicGenerations in haar nauwe samenwerking en grote betrokkenheid bij de deelnemers kennis op over inburgering en de situatie van vluchtelingen, die ze kunnen delen met andere organisaties of instanties.12.
39
Door haar brugfunctie naar oudkomers en Nederlands talent kan
worden uitgeplaatst naar andere gemeenten of landen. Toch acht
MusicGenerations een handreiking bieden aan en een partner zijn van
MusicGenerations de conclusie legitiem dat ze voor het merendeel van
partijen die verantwoordelijk zijn voor een soepele integratie van nieuw-
de deelnemers een duidelijke rol spelen in hun talentontwikkeling en
komers in onze samenleving.
educatie en daarmee in het vinden van hun plek in de Nederlandse samenleving. Exemplarisch is het verhaal van de Eritrese jonge man die
Bij de productie Vreemde Gasten, bijvoorbeeld, staan ouderen en hun
zijn groot rijbewijs behaalde met behulp van de MusicGenerations-
houding ten opzichte van migratie centraal. Het succes van de nieuw-
vrijwilligersvergoeding. Sinds hij twee en een half jaar geleden bij Talent
komers in het vinden van hun weg is evenredig aan het succes van de
voor Gastvrijheid kwam, heeft hij nu een vaste baan als transporteur, een
veranderde beeldvorming van ouderen over deze groep. De relatie die
huis en vriendschapsrelaties met talenten van dichtbij en ver weg die hij
MusicGenerations legt tussen ‘binnen’ (mensen in opvangkampen) en
bij MusicGenerations heeft ontmoet. Dat is een schoolboekvoorbeeld van
‘buiten’ (de directe omgeving waar mogelijk weerstand bestaat tegen
“geslaagde integratie” volgens de huidige overheidsindicatoren! Zoals
opvang) is een aantrekkelijke in situaties waarin de meeste programma’s
gezegd is het feit dat hij geen professioneel verteller of zanger zal worden
en hulpverlening zich tot ‘binnen’ beperken. Wat MusicGenerations vaak
voor MusicGenerations minder relevant, het gaat erom dat deelnemers
terug hoort van gemeenten en hulporganisaties in het veld, in Nederland
een stap verder hebben gezet.
en in het buitenland, wijst op behoefte aan werkwijzen die schaalniveaus Samenwerkingspartner met complementaire expertise op het
— lokale omgeving, organisaties, en nieuwkomers) samenbrengen.
culturele vlak Deelname aan MusicGenerations draagt bij aan de sociale integratie
MusicGenerations kan — op vergelijkbare wijze als op het sociale vlak,
van nieuwkomer- of vluchteling-deelnemers in de Nederlandse samenle-
een partner zijn voor culturele instellingen door een brug te vormen
ving. Voor een deel van de deelnemers gaat het ook om andere vormen
tussen de instelling en publieks- of deelnemersgroepen die de instelling
van integratie. De hierboven genoemde steun van het MusicGenerations-
zelf minder makkelijk bereikt. Daarnaast kan de alternatieve en inclusieve
team kan erop gericht zijn om iemand op het conservatorium of andere
vorm van culturele talentontwikkeling die MusicGenerations ontwikkeld
kunst-hbo te krijgen, maar ook op bijvoorbeeld het halen van de TOEFL
heeft, een aanvulling zijn op de talentontwikkelingstrajecten van andere
test zodat diegene naar een Engelstalig HBO kan. In alle gevallen pro-
culturele aanbieders. Zonder dat er een eenduidig traject is, zijn er helde-
beert MusicGenerations de deelnemers waar mogelijk te stimuleren om
re stappen van ontmoeting, masterclasses, klein concert, groot concert,
de volgende stap in hun ontwikkeling te zetten. Wel is het maar beperkt
naar productie te onderscheiden in de MusicGenerations-programma’s.
mogelijk voor de stichting om vooraf concrete aantallen te garanderen.
In haar inclusieve benadering biedt MusicGenerations maatwerk aan de
Enerzijds door omstandigheden waar de stichting geen invloed op heeft
divers samengestelde groep talenten, die ook divers is gezien de ambities
— zoals de keus van de EU om mensen langer in Turkije, Griekenland of
om deel te nemen.
Italië vast te houden, waardoor het aantal op te vangen vluchtelingen kleiner is geworden. Anderzijds door de vluchtigheid van de groep zelf:
Het merendeel van de deelnemers komt voor de gezelligheid van de
sommigen vallen af vanwege psychische uitdagingen of omdat ze
groep en het delen van de passie voor muziek en verhalen. Van de
40
41
42
43
deelnemers die als doel hebben professioneel met zang of muziek te
identificeren, tussen kansrijken en kansarmen, tussen mensen die desal-
werken, redt circa de helft het zelfstandig naar bijvoorbeeld het conser-
niettemin gedeelde belangen en gemeenschappelijke passies hebben.
vatorium. Hier speelt MusicGenerations een adviserende en ondersteu-
Een samenleving (het samenleven) bestaat bij de gratie van de relaties
nende rol vanuit haar netwerk. Het overige deel kan soms een steuntje
die de burgers in die samenleving vormen.
gebruiken bij de volgende stap in hun talentontwikkeling. Dat steuntje geven de zakelijk en muzikaal leiding van MusicGenerations vanuit hun
Laat deze inspiratie ook private (culturele) fondsen bereiken. Fondsen
persoonlijke passie en betrokkenheid en zij zetten hun persoonlijk netwerk
hebben hun doelen en daarmee de doelgroep waarop zij zich richten
in op het moment dat er zich een vraag aandient: ‘Het is geen expliciet
aangescherpt. Ze maken daarmee programmering voor ‘kwetsbare
doel van de stichting, maar een kwestie van betrokkenheid en fatsoen
mensen’ mogelijk. Dat neigt in de beeldvorming al snel naar “artistiek
dat je deelnemers helpt en vluchtelingen laat je al helemaal niet zo
minderbegaafde mensen” en “artistiek minder hoogstaande producten”.
maar vallen.’ MusicGenerations blijft betrokken, wil niet zomaar een keer
Dat is niet alleen jammer, het vertrek vanuit een probleemdefinitie sluit
“iets met vluchtelingen doen”, zonder vervolg of nazorg. De talenten die
ook niet goed aan op het werk van MusicGenerations of dat van andere
dat wensen vinden een plaats in de kerngroep, die op andere locaties
culturele organisaties die van uit kracht, talent en een inclusieve aanpak
doorwerkt aan hetzelfde of het volgende programma. Zij worden daar
werken. Al is de situatie van vluchtelingen in Nederland kwetsbaar,
door middel van een vrijwilligersvergoeding financieel — bescheiden —
vluchtelingen zijn van huis uit vaak getalenteerd en kansrijk. Het is nadelig
in gewaardeerd. Daarnaast verkent MusicGenerations de mogelijkheden
voor hun kansen en ontwikkelingsmogelijkheden als er in Nederland
van het opzetten van een Train de trainer programma, waarin bijv. de
beeldvorming ontstaat rondom vluchtelingen als “kwetsbare mensen”.
beatboxer zijn vaardigheden om kan zetten naar een Europees certifi-
MusicGenerations biedt vluchtelingen de mogelijkheid gewoon te
caat (via het Erasmus+ programma) en kan inzetten op andere locaties
zingen, muziek te maken en mooie concerten te geven, samen met een
in Europa waar de behoefte urgent is, zoals op Lesbos.
divers samengestelde groep muzikale talenten. Niet hun trauma of vluchtverhaal, maar hun talent en een positieve verbinding met de
Aan fondsen de oproep: steun inclusie, talent en plezier, geen
Nederlandse samenleving is hierbij het uitgangspunt.
kwetsbaarheid Het zoeken naar cross-overs en nieuw repertoire, evenals het werken
Niet alleen ervaren de vluchtelingen het als kwetsend als ze als “hulpbe-
vanuit inclusiviteit, vormen de kern van de werkwijze en de kracht van
hoevend” worden benaderd, het kan ook behoorlijk de plank misslaan.
MusicGenerations. Zowel in de culturele als in de sociale sector kan
Zo wijst James Thompson van de Universiteit van Manchester13. er fijntjes
inclusiviteit inspireren tot een beweging van doelgroep-denken naar
op dat storytelling, vaak verbonden met traumaverwerking zoals in het
het stimuleren van ‘cross-overs’. Ofwel: het bijdragen aan het ontstaan
testimonial theatre, een specifieke kunstvorm is die vooral in Noord-
van dwarsverbanden tussen groepen mensen en het voorkomen van
Amerika en Noord-Europa veelvuldig wordt toegepast. In andere landen
een doelgroep-bevestigende werking. In het algemeen zouden publie-
of gemeenschappen is het niet vanzelfsprekend dat het verhaal de
ke middelen bij uitstek culturele projecten moeten bevorderen waarin
manier is om je pijn of trauma te boven te komen. In plaats van het te
relaties gelegd worden tussen mensen die zich op uiteenlopende wijze
hebben over de gruwelijkheden die ze hebben meegemaakt, in plaats
44
45
van te herinneren en daarover hun verhalen te vertellen, is het goed mogelijk dat de mensen in kwestie misschien liever gewoon meedoen aan een dansproject of goede muziek willen maken. Voor sommigen is het disrespectvol om kunst (iets moois) te maken op basis van de verschrikkingen die zijzelf of anderen hebben meegemaakt. Anderen hebben juist behoefte aan schoonheid en het maken van iets moois, aan waardigheid, aan zichzelf mens kunnen voelen en zich verzetten tegen het lelijke van het leven in oorlog. Ook publieke en private (culturele) fondsen zouden er goed aan doen om na te gaan vanuit welke aannames en verwachtingen zij initiatieven met en voor vluchtelingen steunen.
46
MusicGenerations grijpt als een lerende organisatie telkens nieuwe uitdagingen aan MusicGenerations is pas tevreden als er iets van haar programma’s overblijft. Het team heeft met eerdere edities getracht de MusicGenerations-werkwijze over te dragen aan de samenwerkingspartners op de verschillende locaties in Nederland. Overdracht is ook iets wat veel fondsen graag zien gebeuren. Er zijn inmiddels wel meer intergenerationele cultuurprogramma’s. In enkele gevallen geïnspireerd door MusicGenerations, maar voornamelijk omdat culturele fondsen er in hun
DE DE B TO LIK EK O O P M ST
3.
programma’s de financiële mogelijkheden toe hebben geboden. Want in de praktijk blijkt overdracht niet zo letterlijk en rechtstreeks te werken. MusicGenerations heeft inmiddels geleerd dat haar manier van werken té arbeidsintensief is en dat het op die manier lokaal niet overgenomen kan worden, tenzij een partner dezelfde ongebreidelde inzet en passie aan de dag kan leggen als het MusicGenerations-team! In plaats daarvan is de stichting van mening dat er een goede methodiekbeschrijving nodig is, die voor iedereen toegankelijk is. Daarbij dienen we vervolgens te accepteren dat iedereen daar zijn eigen ding mee zal doen. MusicGenerations pleit ervoor om “groei” niet alleen in de zin van overdracht te begrijpen. In ieder nieuw programma doet MusicGenerations zelf nieuwe inzichten op die in andere (internationale) contexten hun waarden bewijzen. Ook dat is groei. Zo heeft MusicGenerations van Talent voor Gastvrijheid geleerd hoe ze de nieuw vergaarde kennis over het werken met vluchtelingen / immigranten in soms tumultueuze contexten, in andere nationale contexten waar immigratie een lastig onderwerp is, kan inzetten. Denk aan op Aruba en de opvang van arbeidsmigranten uit Venezuela of in conflictgebieden zoals de Westbank. Op die manier deelt MusicGenerations haar expertise ook internationaal.
49
Van cultureel ondernemerschap naar social enterprise
grote cultuurinstellingen in de samenwerkingsrelatie ten goede komen aan
Lerend (en meebewegend) is MusicGenerations ook met betrekking
de kleine wendbare culturele organisaties? We kunnen ons een cultuurstel-
tot de ontwikkelingen binnen Nederland. In gesprekken met potentiële
sel voorstellen waarin grote (BIS)instellingen positief gestimuleerd worden
samenwerkingspartners stelt MusicGenerations een verschuiving vast.
om een aantal keer per jaar op relevante wijze met kleine wendbare
Er is een verschuiving van behoefte aan een handreiking bij het leggen
organisaties te werken met wederzijds voordeel als uitgangspunt. De vraag
van verbinding tussen mensen in AZCs en in de omgeving daarvan, naar
is alleen hoe die prikkel eruit moet zien, wil de samenwerking echt van de
ondersteuning bij integratievraagstukken die ontstaan nadat vluchtelingen
grond komen, de grote instellingen de kleine niet “opslokken” en er financi-
als statushouders hun intrek hebben genomen in een gemeente. Dan is
ële ruimte voor beide partners zijn? Ook regionaal zijn er mogelijkheden.
er het risico van een eenzaamheidsval, maar ook blijft de arbeidsparti-
Zo is de directie van Kunst & Cultuur Drenthe van mening dat een (eventu-
cipatie van statushouders achter. In beide gevallen is het belangrijk om
ele) regionale culturele infrastructuur (RIS), waarbinnen ruimte is voor de
de mensen in kwestie en de omgeving betrokken te houden. Hierin kan
kwaliteit en specifieke context van de regio’s, kansen biedt. Organisaties als
MusicGenerations een rol spelen en wordt daar ook voor gevraagd. Voor
MusicGenerations zouden daarbinnen een opdracht kunnen krijgen om,
MusicGenerations betekent dit een verschuiving van werken met middelen
met cofinanciering vanuit het Rijk en de stedelijke cultuurregio’s, en in
van (private) fondsen met asielzoekers in en rond AZCs, naar het ontwik-
samenwerking met een aantal regionale partners, meerjarig programma’s
kelen van programma’s met gemeenten als partners om statushouders te
te ontwikkelen rondom inclusiviteit. Vergelijkbaar met een programma als
betrekken. Een verschuiving dus van cultureel ondernemerschap naar een
Lang Leve Kunst, maar dan in de vorm van partnerschappen per regio,
social enterprise.
regionaal kleur gegeven.
Naar partnerschappen in de cultuursector
Een goed gesprek over schuurpunten
Kleine wendbare culturele organisaties zoals MusicGenerations zijn flexibel
In hun uitvoeringspraktijk en in de samenwerking met partners uit het
en hebben een duidelijke complementaire expertise in het culturele veld.
culturele sociale veld, zijn financiële uitdagingen slechts een uitdaging
Echter zitten ze momenteel in een oneerlijke concurrentiepositie, in een
waar MusicGenerations tegenaan loopt. Daarnaast zijn er legio praktische
continue overlevingsmodus en in een positie van weinig macht. Maar ook
zaken en is er de toenemende druk om prestaties zo hard mogelijk te
zij hebben duurzame ambities. Niet om hun organisaties in omvang te
maken. Ook schuurt het op minder grijpbare terreinen zoals rondom de
laten groeien, maar om duurzaam programma’s en samenwerkingsrelaties
beeldvorming over wat expertise in het sociale veld betekent of over het
te bieden. Nu we naar een nieuw bestel gaan ontstaat er ruimte voor het
artistieke gehalte van participatieve kunstprestaties in het culturele veld.
nadenken over de vraag hoe de verschillende ervaringen en expertises in
Deze en andere schuurpunten, van MusicGenerations en andere partici-
het veld beter op elkaar kunnen aansluiten. Hoe krijg je kleine wendbare
patieve kunstpraktijken, schrijven we momenteel verder uit in een publica-
culturele organisaties, die goed zijn op een of meer punten van inclusiviteit,
tie die later dit jaar verschijnt. Hiermee hopen we bij te dragen aan een
talentontwikkeling en het werken vanuit wederkerigheid, in goede samen-
gefundeerd gesprek over de kracht en uitdagingen van praktijken als die
werkingsrelaties met grotere kunst- en cultuurinstellingen die op die punten
van MusicGenerations zodat deze hun artistieke, culturele en sociale
inspiratie kunnen gebruiken? Hoe kunnen omgekeerd de kwaliteiten van
waarde in de toekomst beter kunnen valideren.
50
51
NOTES
10.
SWP. 11.
1.
Zie Onderzoeksverslag Talent voor Gastvrijheid (2018). Amsterdam: Urban Paradoxes.
2.
Zie S. Trienekens & C. Groot (2016). Age Included.
On music, generations, diversity, and freedom. Amsterdam: SWP. 3.
4.
Allport, G. W. (1954). The nature of prejudice. Cambridge, MA: Perseus Books. Zie ook: Hewstone, M., Tausch,
N., et al. (2007). Identity, ethnic diversity and community cohesion. In: M. Wetherell, M. Lafleche, & R. Berkeley (Eds.), Identity, ethnic diversity and community cohesion (pp. 102–112). Los Angeles, CA: Sage. En zie: Crul, M., Schneider, J., & Lelie, F. (2013). Super-diversity: A new perspective on integration. Amsterdam: VU University Press. 5.
Er zijn ook verschillende studies die kanttekeningen plaatsen bij de contacthypothese, vaak met betrekking
tot mate waarin aan de voorwaarden waaronder het contact plaatsvindt, voldaan kan worden. Aan veel voorwaarden komt MusicGenerations gezien haar programma-opzet goed tegemoet, een belangrijk aandachtspunt — in het algemeen en in het kader van de MusicGenerations-programma’s, is het punt van selectie: tolerantere mensen zullen eerder geneigd zijn om mee te doen als talent of publiek. Zie o.a. Pettigrew, T. F. (1998). Intergroup contact: theory, research and new perspectives. In: Annual review of Psychology, 49, 65-85. 6.
Jens Peter Frolund Thomsen & Arzoo Rafiqi (2017). When does superficial intergroup contact reduce
anti-foreigner sentiment? in: International Journal of Comparative Sociology, vol. 59, 1: pp. 25-43, 2017. Resultaten zijn gegenereerd in een fixed-effects regressie analyse van 21 landen en 27.404 individuen uit het meest recente 2014–European Social Survey (round 7). 7.
p.12 in Padilla, B., Azevedo, J., & Olmos-Alcaraz, A. (2014). Superdiversity and conviviality: Exploring
frameworks for doing ethnography in Southern European intercultural cities. In: Ethnic and Racial Studies. doi:10.1080/ 01419870.2015.980294; cf. p. 131 Ghorashi, H. (2010). Culturele diversiteit: Nederlandse identiteit en democratisch burgerschap. Multiculturele samenleving in ontwikkeling, deel 4. Den Haag: Sdu Uitgevers. 8.
W. Veugelers (2003) Zingeving en humanisering: autonomie en sociale betrokkenheid. Utrecht: universiteit voor Humanistiek.
9.
Zie McLaren, L. M. (2003). Anti-immigrant prejudice in Europe: Contact, threat perception, and preferences
for the exclusion of migrants. In: Social Forces, 81, 909–936; Nussbaum, M. (2012). The new religious intolerance: Overcoming the politics of fear in an anxious society. Cambridge, MA: Harvard University Press; en zie hoofdstuk 6 in S. Trienekens & C. Groot (2016). Age Included. On music, generations, diversity, and freedom. Amsterdam: SWP.
Deze paragraaf is gebaseerd op beschrijvingen uit de VSB Fonds-aanvraag van de MusicGenerations
(2016) en op S. Trienekens & M. Saltenyte (2016). Getting to know MusicGenerations. In: S. Trienekens & C. Groot (2016). Age Included. On music, generations, diversity, and freedom. Amsterdam: SWP. 12.
Bijvoorbeeld over de financiële catch 22 waar vluchtelingen vaak in zitten, maar ook over wat dat betekent voor de wens van MusicGenerations om talenten met wie ze werkt eerlijk te betalen voor hun tijd en optredens.
Zoals blijkt uit onderzoek waarin de contacttheorie wordt genuanceerd: Wessendorf, S. (2013).
Commonplace diversity and the “ethos of mixing”: Perceptions of difference in a London neighbourhood. In: Identities: Global Studies in Culture and Power, 20(4), 407–422.
S. Trienekens & C. Groot (2016). Age Included. On music, generations, diversity, and freedom. Amsterdam:
13.
Uit de presentatie van James Thompson (University of Manchester) tijdens het International Community Arts Festival, Rotterdam, 2017.
COLOFON Tekst Sandra Trienekens, Onderzoeksbureau Urban Paradoxes Ontwerp cover & binnenwerk www.studiokattekwaad.nl Foto’s Hilde Speet
© 2018 Urban Paradoxes, Amsterdam.
54