Niewidomi i sztuka

ISBN 978-83-62593-37-8

2013

nie widomi i sztuka

problematyki dzieła w sposób uniwersalny i możliwość subiektywnego odczytania symboliki obrazu przez każdego człowieka.

Budowanie emocjonujących przeżyć przez mózg Mózg jest swoistym bytem, który zamknięty w czaszce, odizolowany od zewnętrznego świata, kreuje jego obraz na podstawie informacji uzyskanych przez zmysły. Umysł składa w całość dostarczone mu informacje, nawet jeśli posiada niepełne dane. Uzupełnia je elementami mentalnymi pozyskanymi z przeczytanych wcześniej książek, rozmów, filmów itp. W wyniku tego procesu w umyśle powstaje subiektywny obraz rzeczywistości. Odbiorca pełniej przeżywa przyjemność obcowania z dziełem sztuki, jeśli dysponuje na jego temat konkretną wiedzą.

Procesy poznawcze różnią się u osób widzących i niewidomych. U ludzi widzących dominującym zmysłem w poznawaniu otaczającego świata jest wzrok – obserwacji dokonują szybko. Oglądając przedmiot z odległości, wyrabiają sobie pogląd o jego charakterystycznych cechach.

Zjawisko to nosi nazwę transpozycji. Zdobyte informacje stanowią bazę myślenia konkretno-obrazowego.

U osób niewidomych pierwotny charakter ma dotyk.

Zmysł dotykowo-kinestetyczny jest więc głównym źródłem poznawania rzeczywistości. Równie ważną funkcję w tworzeniu skojarzeń i spostrzeżeń pełnią wrażenia węchowe, smakowe, słuchowe i propriocepcji – kompensują one brak wzroku, tworząc skojarzenia intermodalne.

Spostrzeżenia niewidomych dzieci nie obejmują takich cech przedmiotów, jak perspektywa, horyzont, kolor.

Dominują natomiast elementy przestrzenne – głównie kształt. Percepcja przedmiotów zbyt małych, zbyt dużych lub znajdujących się w ruchu jest dla osób niewidomych niedostępna. Niezmiernie ważne jest usprawnianie motoryki dziecka. Wysoka sprawność ruchowa gwarantuje szybsze dotarcie do odległych przedmiotów i zwiększa możliwość poznania ich właściwości. Różnorodność i wielość spostrzeganych przedmiotów i zjawisk przyczynia się do gromadzenia doświadczeń, rozwoju wyobraźni dziecka i jego wyobrażeń. Spostrzeżenia trwają krótko, są intensywne i dokładne, lecz kończą się wraz z zakończeniem aktywności. Wyobrażenia są mniej dokładne, trwają długo i są ściśle związane z realnymi przeżyciami.

U młodszych dzieci dominują mniej dokładne wyobrażenia reprodukcyjne, które ściśle wiążą się z odtwarzaniem zjawisk i obrazów wcześniej poznanych. Wyobrażenia powstałe w wyniku kompilacji dawnych spostrzeżeń noszą nazwę wytwórczych lub fantazyjnych. Z upływem lat dziecko doskonali swoje wyobrażenia o otaczającym je świecie, odróżnia konkretne przedmioty i zjawiska od wytworzonych przez siebie wizerunków. Ewolucja wyobrażeń widoczna jest w zabawach tematycznych: początkowo fantazyjnych, a w późniejszym wieku – bardziej realnych.

Istota wyobrażeń surogatowych Konieczność przystosowania się do życia w środowisku ludzi widzących przyczyniła się do wytworzenia u osób niewidomych struktur psychicznych zwanych surogatowymi. Pojęcie „wyobrażenia surogatowe” wprowadził w 1892 r. F. Hitschmann. Wyobrażenia takie powstają na skutek niemożności prowadzenia bezpośrednich obserwacji przedmiotów i zjawisk za pomocą dotyku. Maria Grzegorzewska zdefiniowała pojęcie wyobrażeń surogatowych jako „pewne substytuty psychiczne tych treści poglądowych, które ludziom niewidzącm, w zupełności

Obraz malowany wonnymi farbami przez uczniów VI LO w Dąbrowie Górniczej, fot. J. Wilmowska 18

logicznego myślenia i łączenia wiedzy z elementami mentalnymi. Młodzież z dysfunkcją wzroku a kt y wnie uczestniczy w omawianiu utworów literackich i chętnie wypowiada się na temat odbieranych wrażeń. Podejmuje temat barw przedmiotów i zjawisk czy stosunków przestrzennych, uwzględniając słownictwo ludzi widzących: koralowe usta, st rzelista w ież a, pur purowe słońce. Podczas interpretacji utworów poet yck ich uczn iow ie ociem n ia l i powołują się na resztki wspomnień wyobrażeń wzrokowych. Niewidomi od urodzenia przyswajają sobie słownictwo o treści wzrokowej stosowane przez Obraz malowany wonnymi farbami przez uczennice VI LO w Dąbrowie widzących. Luki znajdujące się w świecie Górniczej, fot. J. Wilmowska w yobrażeniow ym osoby niewidome w y pełniają specy f icznie, tworząc w yobrażenia lub częściowo są niedostępne, odgrywają ważną rolę surogatowe nieadekwatne. Uczniowie niewidomi są w kształtowaniu się ich wyobrażeń i pojęć”4. bardzo zainteresowani treściami poetyckiego opisu Wyobrażenia surogatowe inaczej nazywane są wyobświata ukazanego w zmiennym oświetleniu, pastelowych rażeniami zastępczymi. Oznaczają wyrazy niezrozumiabarwach, ulotnym nastroju, takim jakie dominują łe dla osób niewidomych, które określają znaną im tylko w utworach młodopolskich. Zarówno rym, rytm wierszy, treść o charakterze emocjonalnym. takich jak „Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym T. Heller (1904) i W. Steinberg (1920)5 dokonali Stawem Gąsienicowym)” Kazimierza Przerwy-Tetmajera podziału wyobrażeń surogatowych na dwie kategorie: czy „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach” adekwatne i nieadekwatne. Wyobrażenia surogatowe Jana Kasprowicza, oraz problematyka utworów pobudza adekwatne powstają w oparciu o bodźce dotykowe oraz ich wyobraźnię. Język poetycki stanowi podstawę ich treść, np. ustalenie wielkości drzewa w odniesieniu do tworzenia wyobrażeń surogatowych związanych do objętości pnia lub postawy człowieka w związku z kolorystyką i odczuwaniem efemeryczności chwili. z masywnością jego dłoni. Wyobrażenia surogatowe Odpowiednio dobrane utwory muzyczne tworzą nieadekwatne powstają głównie na podstawie bodźców niepowtarzalny klimat i tło omawianych tekstów słuchowych, np. określenie rodzaju pojazdu po odgłosie literackich, wzmagają przeżycia estetyczne uczniów. silnika czy wieku człowieka na podstawie barwy jego Kształtują wyobraźnię niewidomej młodzieży i inspirują głosu. Wyobrażenia związane z odbiorem światła i barwy do powstawania swoistych obrazów – wytworów własnej zaliczane są do wyobrażeń nieadekwatnych. Osoby fantazji. niewidome kojarzą sobie często konkretny kolor z barwą Dokonując wstępnej analizy utworu poetyckiego, uczdźwięków instrumentów muzycznych. Wyobrażenia niowie chętnie malują treści wierszy. Przedstawiają je surogatowe pełnią ogromne znaczenie w rozwoju czasem w sposób symboliczny, realistyczny lub abstrakwrażliwości estetycznej uczniów niewidomych oraz cyjny. Malują duże wyraziste elementy: kwiaty, martwą budzą potrzebę ekspresji własnych doznań. Czynnikami naturę, pejzaże. Przed podjęciem pracy dokładnie badają kształtującymi kulturę estetyczną są: wrażliwość naturalny obiekt obserwacji. Dotykają palcami, odczytuestetyczna, doświadczenie, wiedza oraz umiejętności jąc kształt i wielkość przedmiotu. Analizują fakturę oraz 4 M. Grzegorzewska, Wybór pism, Warszawa 1964. przestrzenne ułożenie kompozycji. Następnie opuszkami 5 T. Majewski, Psychologia niewidomych i niedowidzących, palców nakładają na kartkę „farby zapachowe” uzyskane Warszawa 1983.

19

w wyniku zmieszania półpłynnej farby odpowiedniego klasach analizę pozawerbalną należy stosować głównie koloru z zapachem kojarzącym się z tą barwą, np. oranż podczas opisu oraz jako wskazówkę do analizy i interprez olejkiem pomarańczowym, zieleń połączoną z eterycztacji wybranych tekstów literackich. nym olejkiem sosnowym czy brązową z zapachem i smaMetoda ta kształci odbiór polisensoryczny, rozwija kiem czekolady. Najlepiej stosować kilka takich farb do umiejętności kojarzenia przedmiotów powiązanych ze malowania (najwyżej cztery), ponieważ większa ich ilość sobą, posiadających podobne cechy, uświadamia istniepowoduje zatarcie doznań zmysłowych. Wrażenia otrzynie analogii, a ponadto rozwija wyobraźnię uczniów. Stomane na temat barw uczniowie przekładają na swoisty sując analizę pozawerbalną tekstu literackiego, przygojęzyk uczuciowy, łącząc je z danym zapachem. Ekspresja towujemy dzieci z dysfunkcją wzroku do odbioru sztuki, wyobrażeń w postaci namalowanego obrazu ma ogrompogłębiamy ich wrażliwość na otaczające je piękno – paną wartość poznawczą, terapeutyczną, a także relaksaletę barw i dźwięków. cyjną. Subiektywne odczucia związane z odbiorem dzieł Rozwój osobowości uczniów niewidomych zależy przesztuki – obrazu i poezji – budzą wiarę w możliwość pokode wszystkim od czynników biopsychicznych, wychowanywania trudności w życiu i inspirują do kreatywności. nia oraz od możliwości równoprawnego ich uczestniczeNiekonwencjonalną propozycją analizy i interpretacji nia w życiu społeczeństwa. Od 2008 r. młodzież SOSW dzieła sztuki jest metoda przekładu intersemiotycznego. dla Dzieci Niewidomych i Słabo Widzących w Dąbrowie Stanowi ona efekt poszukiwań pozawerbalnych symboli Górniczej uczestniczy w ogólnopolskim projekcie „Zokonkretyzacji utworu literackiego. Dzięki niej można dobaczyć morze”, którego współorganizatorami są kpt. ż.w. konać przekładu dzieła na wypowiedź plastyczną, ruchoJanusz Zbierajewski oraz Fundacja Gniazdo Piratów7. To wą lub dźwiękową. Alicja nowatorskie przedsięwzięBaluchowa uważa, iż rysucie zakłada udział w rejsie nek, obraz, który występuje jachtem „Zawisza Czarny”, w funkcji analizy utworu którego załogę w połowie „wskazuje przez podobieństanowią osoby niewidome stwo kształtów czy barw na wykonujące wszystkie czynistnienie zależności i powiąności marynarzy: nawigację, zania w języku, przygotosprzątanie, gotowanie czy wując tym samym tekst do pomoc załodze stałej. Żaglointerpretacji”6. Wypowiedzi wiec ten został odpowiednio plastyczne uczniów, będące dostosowany do możliwoanalizą utworu literackiego ści percepcyjnych załogi nie wymagają talentu maz dysfunkcją wzroku. Najlarskiego. Dają możliwości Efekt końcowy malowania farbami zapachowymi przez większym wyzwaniem dla wypowiedzenia subiektyw- uczniów VI LO, fot. J. Wilmowska kpt. Zbierajewskiego było przekazanie niewidomym nych wrażeń na temat konsteru. Podstawowym obowiązkiem sternika jest utrzykretnego dzieła, za pomocą różnych konwencji obrazu: manie wyznaczonego kursu, dlatego koniecznym stało realistycznej, symbolicznej i abstrakcyjnej. Uczniowie się wyposażenie jachtu m.in. w mówiący sprzęt – kompas z dużym ubytkiem wzroku mogą operować umownymi i GPS, co umożliwia odsłuchiwanie poleceń potrzebnych znakami graficznymi, abstrakcyjnymi lub symbolami, do wykonywania tej funkcji. Ponadto na statku są mapy a następnie objaśnić ich sens przez dodanie słownego o wypukłej siatce geograficznej oraz opis rozmieszczenia komentarza. Przeżycia bliżej niesprecyzowane, a przedżagli i lin w alfabecie Braille’a8. Jakub Kręcichwost, uczeń stawione w formie abstrakcji powinny być uzupełniopierwszej klasy LO, był uczestnikiem rejsu „Zobaczyć ne swobodnymi wypowiedziami uczniów. W starszych 7

6

A. Baluch, Poezja współczesna w szkole podstawowej, Warszawa 1984.

www.zobaczycmorze.pl (dostęp 10.02.2012).

Wywiad z kpt. J. Zbierajewskim zamieszczony na stronie www.zobaczycmorze.pl (dostęp 10.02.2012).

8

20

Prace porządkowe wykonywane przez niewidomą załogę na pokładzie Zawiszy Czarnego, fot. J. Jankowska

morze” w 2011 r. i określił to wydarzenie jako „przygodę życia”. Dalej Kuba pisze w swoim wypracowaniu: Najwspanialsze było to, że mogłem podszkolić się w nawigacji i prowadzić prawdziwy statek! Kiedy dotknąłem steru – zimny dreszcz przeszył mi ciało, jak to ja – niewidomy – mogę panować nad takim kolosem? Wraz z lękiem doznałem wspaniałych uczuć – przekonałem się, że mogę pokonać własne słabości. Wiatr przyjemnie głaskał moją twarz, ręce przestały drżeć, gdy usłyszałem dźwięki płynące z kompasu. Byłem pełnoprawnym członkiem załogi Zawisza Czarny.

Osoby niewidome w bezpośrednim, empirycznym kontakcie z rzeczywistymi przedmiotami lub jego fragmentami wzbogacają swoje wyobrażenia o świecie. Doskonalą wiedzę na temat wzajemnego położenia przedmiotów w przestrzeni, a w konsekwencji wyobraźnię przestrzenną. Wzajemne relacje wśród załogi prowadzą do lepszego poznania się, a tym samym pokonywania barier społecznych. Dzięki uczestnictwu w różnych

formach życia społecznego, osoby z dysfunkcją wzroku budują poczucie własnej wartości, zdobywają wiedzę i umiejętności w danym zakresie, co stanowi niezbędny kontekst w tworzeniu mentalnego obrazu rzeczywistości.

Na dowód ogromnych możliwości ludzkiego mózgu oraz polisensorycznego poznania otaczającej rzeczywistości można podać przykład niewidomego malarza tureckiego Esrefa Armagana9. Fenomen tego artysty związany jest z jego nietypową umiejętnością. Esref urodził się bez gałek ocznych, a mimo to maluje obrazy opuszkami palców. Jego prace to głównie pejzaże, budowle, zjawiska zachodzące w przyrodzie z zachowaniem odpowiednich proporcji, perspektywy, pierwszego oraz drugiego planu, a także kształtów i barw odpowiadających rzeczywistości. Talent niewidomego od urodzenia malarza zaintrygował naukowców z Uniwersytetów Harvarda i Toronto.

Dr John Kenedy przeprowadził z udziałem Esrefa wiele badań. Jednym z nich było podjęcie próby przedstawienia szkicu budowli znajdującej się we Florencji. Trudność 9

21

www.armagan.com (dostęp 10.02.2012).

Aktywnie przeciwdziałając wykluczeniom społecznym, Muzeum Śląskie w 2010 r. rozpoczęło unikatowy na skalę ogólnopolską projekt „Sztuka przez dotyk”, będący stałą ścieżką zwiedzania galerii malarstwa polskiego dla osób z różnorodnymi dysfunkcjami narządu wzroku (z utratą wzroku włącznie). Projekt został zrealizowany w ramach środków grantowych uzyskanych w konkursie „Edukacja Plus”, przeprowadzonym przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Poszczególne przystanki ścieżki wyznaczają reliefy wykonane ze sztucznej żywicy, będące kopiami obrazów znajdujących się w kolekcji Muzeum Śląskiego. Naczelną zasadą jest umieszczanie reliefu w bezpośrednim sąsiedztwie oryginału. Dla osób niewidomych przygotowano reprodukcje w technice druku wypukłego, natomiast osoby niedowidzące mogą zapoznać się z dziełem w postaci reprodukcji skonstruowanych z plam barwnych o podwyższonym kontraście. Zwiedzający mają także do dyspozycji dedykowane im katalogi oraz audioprzewodniki2. W pierwszym roku istnienia ścieżki galerię zwiedziło ok. 150 osób niewidomych i niedowidzących, którym towarzyszyły osoby bliskie lub pies przewodnik. Biorąc pod uwagę fakt, że obecna siedziba Muzeum Śląskiego zlokalizowana jest w samym centrum miasta – miejscu ruchliwym i hałaśliwym, a zatem nieprzyjaznym dla niewidomego – wynik ten świadczy o istnieniu silnych potrzeb kulturalnych u tej grupy odbiorców, również w zakresie sztuk wizualnych. Sukces inicjatywy stał się inspiracją i motywacją do rozpoczęcia pracy nad kolejnymi projektami, których celem jest udostępnienie dziedzictwa kulturowego osobom z dysfunkcjami wzroku.

Książki dotykowe Segment książek dotykowych w Polsce (poza podręcznikami) ogranicza się do bajek i wybranej literatury dziecięcej. Projekt Muzeum Śląskiego w swym założeniu miał zainicjować wypełnianie niszy w pozycjach z zakresu historii sztuki3. Każda z książek przygotowanych w ramach projektu miała opowiadać historię jednego śląskiego zabytku architektury, zawierać rzuty i przekroje budynku oraz ilustrować wnętrza. Inspiracji dostarczyła 2 Więcej o projekcie zob.: J. Knapik, Sztuka przeżywana dotykiem, [w:] Piękno dotyku. Poznanie dotykowe w sztukach plastycznych, Katowice 2011, s. 33–35.

3 Koncepcja projektu i opieka metodyczna: dr Joanna Knapik, mentoring: Monika Czernik. Termin realizacji: rok szkolny 2010/2011.

książka poświęcona bazylice w Loreto, przygotowana w ramach działań edukacyjnych prowadzonych przez Państwowe Muzeum Dotyku im. Homera w Ankonie.

Projekt pomyślany został jako połączenie edukacji rówieśniczej i mentoringu. Książki dotykowe przygotowywali uczniowie szkół masowych. Założono, że poprzez włączenie się w projekt dużej grupy osób, zwróci się uwagę opinii publicznej na problem braku dostępu osób niewidomych do sztuki. Jednocześnie dzieci i młodzież miały być uczone postaw prospołecznych.

Otwarte zaproszenie Muzeum Śląskiego do współpracy skierowane do szkół nie spotkało się z dużym zainteresowaniem. Projekt w ocenie nauczycieli uchodził za zbyt ambitny i pracochłonny. Ostatecznie zgłosiły się trzy placówki: Zespół Szkół Zawodowych im. Romualda Mielczarskiego w Katowicach, IV Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie w Chorzowie oraz Gimnazjum nr 1 im. Marii Konopnickiej w Chorzowie.

Uczniowie uczestniczyli w warsztatach – prowadzonych przez pracowników Muzeum – projektowania książek dotykowych oraz dotyczących potrzeb edukacyjnych osób z deficytami wzroku. W ramach przygotowań zorganizowano także wycieczki dla każdej grupy szkolnej, podczas których omówione zostały historia oraz walory architektoniczne wybranych przez uczniów zabytków.

W kolejnym etapie uczniowie pracowali już w szkołach pod okiem nauczycieli-opiekunów. Zarówno ogólna koncepcja książki, jak i szczegółowy dobór treści, techniki i materiałów leżał w gestii uczniów. Transkrypcja opisów na alfabet Braille’a została przygotowana przez młodzież ze Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Dąbrowie Górniczej.

Owocem trzymiesięcznej pracy młodzieży są książki dotykowe uderzające precyzją wykonania i doskonałym zrozumieniem potrzeb osób niewidomych. Widoczne jest to zarówno w kompozycji planów składających się na daną ilustrację, jak i w konsekwentnym zachowywaniu relacji między materiałem oryginalnym a materiałem go imitującym (np. wybór tapety jako odpowiednika drewna oznaczał, że z tapety odwzorowane będą tak drzwi, jak i oparcie fotela). Jednocześnie poszczególne karty książek są atrakcyjne pod względem estetycznym dla osób widzących. Książki były prezentowane podczas wystawy Piękno dotyku, a następnie zostaną wykorzystane jako pomoce dydaktyczne podczas lekcji muzealnych dedykowanych dzieciom i młodzieży z dysfunkcjami wzroku.

28

Szkice do książek dotykowych, fot. B. Wróblewska

Dobór materiałów do książek dotykowych, fot. B. Wróblewska

Odwzorowywanie planów, fot. B. Wróblewska

Wykonywanie elementów ilustracji, fot. B. Wróblewska

Planuje się, że tam, gdzie jest to możliwe, typowa lekcja muzealna będzie wprowadzeniem do wycieczki do opisywanego w książce miejsca, by uczniowie niewidomi mogli skonfrontować przekaz książkowy z realnym budynkiem.

z tektury, filcu, skrawków materiałów, koralików i innych materiałów pasmanteryjnych.

Obrazy, stanowiące punkt wyjścia warsztatu, zostały wybrane przez pracowników Działu Oświatowego. Kierowano się zarówno stopniem atrakcyjności i czytelności potencjalnego „reliefu” dla osób niewidomych, jak i łatwością wykonania przez dzieci uczestniczące w projekcie. Dzieci otrzymały zestawy filców w odpowiednich kolorach, przygotowane wcześniej „podobrazie” z wyklejonym tłem oraz szablony z przetworzoną graficznie reprodukcją obrazu. Uczestnicy warsztatu z szablonów wycinali poszczególne elementy, których kształt odwzorowywali następnie na arkuszach filcu. Zabieg ten miał na celu zachowanie właściwych proporcji w wyklejanym obrazie. Instruktorzy podpowiadali dzieciom, gdzie należy dokonać uproszczeń, które szczegóły można pomi-

Obrazy dotykowe Pochodną projektu „Książki dotykowe” było tworzenie obrazów dotykowych4. Podczas zajęć w ramach muzealnego programu ferii zimowych dzieci widzące w wieku 10–12 lat przygotowały obrazy dotykowe będące kopiami dzieł Piotra Michałowskiego Amazonka, Józefa Chełmońskiego Zima oraz Tadeusza Waliszewskiego Martwa natura z kapeluszem. Powstały w ten sposób „reliefy”

4 Scenariusz i prowadzenie warsztatu: Monika Czernik. Termin realizacji: luty 2010.

29

Makieta Starego Rynku

a moim zadaniem jest wybranie i opracowanie opisów, przygotowanie tekstu w alfabecie łacińskim i Braille’a, wkomponowanie ich w powierzchnię makiety, a także przygotowanie elementów graficznych. Nasze działania przebiegają równolegle. Jesteśmy w stałym kontakcie, omawiamy kolejne etapy działań i rozwiązujemy problemy, które pojawiają się w trakcie pracy.

Po wykonaniu modeli z gliny przygotowuje się formy do odlania modelu z żywicy. Po odlaniu modeli z żywicy akrylowej, ich obróbce oraz wydrukowaniu tekstów w alfabecie łacińskim i Braille’a prosimy o konsultacje. Po raz pierwszy prezentujemy makietę niewidomym, by można było na tym etapie wyeliminować ewentualne błędy.

Jeżeli nie ma błędów w tekstach i wszystko jest czytelne i zrozumiałe, pozostaje przygotowanie napisów oraz grafiki i wykonanie płyt uzyskanych metodą chemigrafii.

Po otrzymaniu płyt prosimy jeszcze raz o konsultację.

Jeśli nie ma błędów, oddajemy makietę do odlewni, gdzie wykonuje się formy silikonowe i odlewa elementy z brązu. Przy projektowaniu elementów, a szczególnie tekstów, należy uwzględnić tzw. skurcz odlewniczy, by nie zmienić kształtu liter.

Po wykonaniu odlewów z brązu jeszcze raz konsultujemy się z niewidomymi, którzy sprawdzają poprawność wykonania makiet. Po dopracowaniu wszystkich szczegółów łączy się poszczególne elementy i nadaje im odpowiedni kolor – patynę.

Makiety przeważnie ukazują piękno obiektów zabytkowych, więc swoje opinie i zgody na projekt muszą wydać konserwator zabytków, właściciel obiektu, zarządcy dróg i terenów zielonych.

Równolegle przygotowuje się podstawę kamienną, osadza w miejscu przeznaczenia i umieszcza się na niej makietę. W wielu miastach Polski można już podziwiać makiety dla niewidomych. We Wrocławiu w ramach projektu „Wrocław bez barier” powstały rzeźby niepełnosprawnych krasnali – Głuchoniemy, W-skers i Ślepak – ustawionych w pobliżu ratusza oraz miniatury zabytków, które znajdują się przy ratuszu, katedrze św. Jana Chrzciciela, kościele św. Elżbiety i operze.

Makiety mogą być również bardziej skomplikowane, tak jak w przypadku Krakowa. Wszystko zależy od zasobów finansowych miasta i umiejętności wykorzystania środków z Unii Europejskiej. To udało się właśnie w Krakowie. Do makiet można dotrzeć przy pomocy systemu GPS i dowiedzieć się wszystkiego o obiekcie, przy którym znajduje się osoba niewidoma, za pomocą telefonu komórkowego i odpowiedniego oprogramowania pobranego ze strony internetowej Urzędu Miasta.

Projekt ten pochłonął 1 350 000 zł. Jest to jak dotąd największa ilość modeli, która powstała w jednym mieście.

Autorem 12 makiet Traktu Królewskiego jest krakowski artysta rzeźbiarz Karol Badyna. Pocieszające jest to, że włodarze innych miast w Polsce, np. Radomia i Gdańska,

Makieta Starego Rynku 48

Makieta Stadionu w Poznaniu, fot. D. Szymkowiak

także starają się stworzyć przestrzeń przyjazną dla osób niepełnosprawnych. W Poznaniu w najbliższym czasie będziemy tworzyć makiety Ostrowa Tumskiego i placu Mickiewicza. Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012™ stworzyły Polsce okazję do wybudowania nowych stadionów w Warszawie, Gdańsku i Wrocławiu.

Fundacja PBG sfinansowała makiety Stadionu Narodowego w Warszawie i PGE Areny w Gdańsku, które zostały już przez nas wykonane.

Sądzę, że makiety przyczyniają się do wzbogacenia krajobrazu miejskiego i dają możliwość obcowania ze sztuką, a miasta dzięki temu stają się przyjazne i atrakcyjne dla niepełnosprawnych i nie tylko. Modele zachęcają do podejmowania prób poznania innych dzieł sztuki, zwiedzania muzeów i galerii. Natomiast ludzi widzących uwrażliwiają na sprawy osób niepełnosprawnych, albo raczej sprawnych inaczej. Oswajają i integrują oba środowiska, co jest bardzo ważne dla dobrego funkcjonowania społeczeństwa. Przybliżają nas do standardów europejskich i łamią kolejne bariery.

Makiety z pewnością ułatwiają niewidomym poznawanie dóbr kultury i orientowanie się w przestrzeni miejskiej, a ponieważ są wykonane z dużym artyzmem, służą całemu społeczeństwu.

Poznanie dotykowe makiety stadionu, fot. D. Szymkowiak 49