Nowa siedziba Muzeum. Po lewej budynek administracyjny w otoczeniu infrastruktury byłej KWK „Katowice”, stan na luty 2013, fot. Jacek Mężyk Neubau des Museums. Links das Verwaltungsgebäude inmitten der Infrastruktur der alten Steinkohlegrube „Katowice”, Stand Februar 2013, fot. Jacek Mężyk
39
osadzone. Do pewnego stopnia można powiedzieć, iż przez wzniesienie na tym obszarze nowego Muzeum dochodzi do równoczesnego semantycznego wyróżnienia i naznaczenia kompleksu dawnych zabudowań kopalni i ich umuzealnienia. Jesteśmy świadkami procesu, który oznacza odwrócenie zasady „box in box”20, gdyż to adaptowane i zachowane budynki postindustrialne dominują nad nową strukturą, są dla niej kulisami i uzasadniają minimalistyczną formę nowego obiektu. Rozwiązanie użyte w nowym Muzeum Śląskim jest ideowo bliskie koncepcjom Rema Koolhaasa, obecnym w Ruhr Museum
w Essen (2008)21, gdzie używając metaforycznego odniesienia do procesu produkcji, stworzył on rozwiązania, w których na nowo opisana przestrzeń historyczna nie traci nic ze swojej wartości i znaczenia w opowiadaniu o przeszłości miejsca. Nowe Muzeum Śląskie wrasta w pejzaż kulturowy dawnej kopalni „Katowice”, chroniąc i równocześnie integrując go z nową strukturą powoływaną do życia przez architektów. Umieszczenie, z wyłączeniem budynku administracji, całego założenia pod ziemią jest opowiedzeniem się za prawdą miejsca, które poprzez budynki dawnej kopalni zachowuje swój autentyzm i potencjalnie nie będzie zmuszone do formalnego,
20 Por. B. Wowrzeczka, Przekształcenia zakładów przemysłowych – współczesne tendencje, [w:] Architektura przemysłowa i zabytki techniki na Śląsku w dobie restrukturyzacji, red. G. Bożek, Katowice 2000, s. 158.
21 Por. Welterbe Zollverein. Geschichte und Gegenwart der Zeche und Kokerei Zollverein. The Zollverein World Heritage Site. The Past and Present History of the Zollverein Mining Complex and Coking Plant, red. Stiftung Zollverein, Essen 2008.
Leszek Jodliński Nowe Muzeum Śląskie. Architektura, rewitalizacja terenów postindustrialnych, program wystawienniczy
estetycznego konkurowania z nową architekturą. To, co zaproponowali architekci, to raczej rodzaj koegzystencji „starego z nowym” i wprowadzenia form autonomicznych na tle historycznego kontekstu. Tak zredagowana architektura Muzeum otwiera się równocześnie na kilka nurtów estetycznych i funkcjonalnych obecnych we współczesnym budownictwie muzealnym22, wpisując się aktywnie w proces rewitalizacji dawnej kopalni „Katowice”. Forma nowego Muzeum staje się znakiem architektonicznym i symbolicznym, by odnosząc się równoważnikowo (a nie dominująco) do przeszłości miejsca, m.in. zachować integralność historyczną dawnej kopalni. Jest w ten sposób częścią strukturalnej i społecznej rewitalizacji obszaru, na którym powstaje, generując określoną przestrzeń publiczną, wyznaczając w niej punkty odniesienia, na nowo tworząc jakość i wartość estetyczną terenu wokół dawnej kopalni i nowego Muzeum. Ogromną wartość ma fakt, iż projekt ten przyczynia się do zachowania i utrwalenia ginącego pejzażu ery postindustrialnej na Górnym Śląsku, wypełniając misję publiczną instytucji muzealnej, jaką jest m.in. ochrona i zachowywanie ruchomych i nieruchomych zabytków dziedzictwa kultury materialnej23. Budowa nowego Muzeum Śląskiego na terenie kopalni nie jest natomiast w swoim zamyśle prostym znalezieniem nowych funkcji dla zastanych obiektów, w programie funkcjonalnym nie odnosi
22 Por. M. Pabich, O kształtowaniu muzeum sztuki. Przestrzeń piękniejsza od przedmiotu, Katowice 2007. 23 Por. Ustawa o muzeach z dnia 21 listopada 1996 r., DzU nr 5 z 1997, poz. 24 (ze zmianami), art. 2.
się też wprost i dosłownie do historii górnictwa węgla kamiennego lub przemysłu. Aspekt tak poprowadzonej adaptacji miejsca różni ją od większości projektów lokujących rozmaite muzea na terenach dawnych kopalń i kompleksów przemysłowych24. Używając i architektonicznie szanując zadany kontekst, programowo Muzeum kontekst ten poszerza, by nie powiedzieć, iż w pewnym zakresie mu się przeciwstawia, realizując uniwersalne funkcje muzealne na terenie poprzemysłowym (w sensie metodologicznym wyrastające z tradycji muzealnictwa XIXwiecznego). W tej części swojego programu Muzeum koncentruje się na prezentacji spuścizny kulturowej i artystycznej, reprezentowanej poprzez zbiory i kolekcje sztuki oraz rzemiosła artystycznego znajdujące się w nim, stwarzając odbiorcy odpowiednie warunki do obcowania z najwybitniejszymi dziełami historii sztuki i idei, polskiej i europejskiej. Oprócz tego Muzeum nawiązywać będzie do dziedzictwa kulturowego Górnego Śląska, dla którego czas industrializacji XIX wieku i 1 poł. XX wieku jest
24 Por. I Konferencja Muzeów Górniczych..., dz. cyt.
Zdjęcia z ostatniego etapu budowy nowej siedziby Muzeum Śląskiego na terenie byłej KWK „Katowice”, stan na luty 2013, fot. Jacek Mężyk, Krzysztofa Frankowska Bilder von abschließenden Baumaßnahmen am Neubau des Schlesischen Museums auf dem Gelände der alten Steinkohlegrube „Katowice”, Stand Februar 2013, fot. Jacek Mężyk, Krzysztofa Frankowska
Sztuka i przemysł Kunst und Industrie
40
41
Leszek Jodliński Nowe Muzeum Śląskie. Architektura, rewitalizacja terenów postindustrialnych, program wystawienniczy
Budynek Monopolu Tytoniowego, widok od ulicy Tytoniowej, widoczny korpus główny, stan po wybudowaniu, fot. S. Buszacki, ze zbiorów Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu Gebäude der Staatlichen Tabakindustrie (Monopol Tytoniowy), Blick von der Tytoniowa-Straße, zu sehen ist das Hauptschiff, Zustand nach der Errichtung, fot. S. Buszacki, aus den Sammlungen des Jacek-Malczewski-Museums in Radom (Muzeum im. Jacka Malczewskiego)
To samo ujęcie, stan z 2007 roku. Widoczne ślady po zamurowanych oknach, fot. R.K. Bochyński Gleicher Anblick, Zustand von 2007. Sichtbar sind die verputzten Stellen, wo einst Fenster standen, fot. R.K. Bochyński
89
Romuald K. Bochyński Zur Problematik des Schutzes von Groß-Kubatur-Objekten der Industriekultur aus den 1930er Jahren in Radom
Projekt wieży ciśnień zatwierdzony do realizacji w 1926 roku, wykonany przez arch. Feliksa Michalskiego, ze zbiorów Archiwum Państwowego w Radomiu Entwurf eines 1926 zur Umsetzung angenommenen Wasserturmes, erbaut vom Architekten Feliks Michalski, aus den Sammlungen des Staatsarchivs in Radom
Ehemaliges Kraftwerk zu Łódź (Lodz). Entwurf der Umgestaltung, 2010, aus den Sammlungen des EC1 Łódź Miasto Kultury (Kulturstadt Lodz), Entwurf: Projektteam im Büro zur Umsetzung der Investition „Fronton“ GmbH., Projektteam Mirosław Wiśniewski – Stadtbau und Architektur GmbH (Urbanistyka i Architektura Sp. z o.o.) Ansicht der Baumwollfabrik von Karl Scheibler in Księży Młyn (Pfaffendorf), aus den Sammlungen des Museums der Stadt Łódź (Lodz) Widok fabryki bawełny Karla Scheiblera w Księżym Młynie (Pfaffendorf), ze zbiorów Muzeum Miasta Łodzi
103
Krzysztof Stefański Łódź jako postindustrialne miasto – szanse i zagrożenia
Budynek byłej łódzkiej elektrowni. Projekt przebudowy, 2010, ze zbiorów EC1 Łódź Miasto Kultury, projekt architektury: Zespół projektowy Biura Realizacji Inwestycji „Fronton” Sp. z o.o., Zespół projektowy pracowni Mirosław Wiśniewski – Urbanistyka i Architektura Sp. z o.o.
Ehemalige Baumwollfabrik von Jakub Kestenberg. Heute das Gebäude der Akademie für Geisteswissenschaften und Ökonomie, fot. K. Stefański Była fabryka bawełny Jakuba Kestenberga. Dziś budynek Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej, fot. K. Stefański
Ehemalige Fabrik von Margulies und Wolmann, hier bei Abtragungsarbeiten, 2008, fot. K. Stefański Budynek byłej fabryki Margulies & Wolmann w trakcie rozbiórki, 2008, fot. K. Stefański
Ehemalige Fabrik von Karl Eisert nach Abschluss der Abtragungsarbeiten, 2005, fot. K. Stefański Budynek byłej fabryki Karla Eiserta po zakończeniu prac rozbiórkowych, 2005, fot. K. Stefański
Sztuka i przemysł Kunst und Industrie
104