Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
Krzysztof Wisłocki
Wybrane aspekty współdziałania uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy MOB, 25 IX 2019 r.
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
Z-ca Przewodniczącego Rady Muzeum
Plan wystąpienia: 1. Wprowadzenie; 2. Cykliczność i szybkość przemian naukowych i technicznych; 3. Wartość historyczna a wartość techniczna; 4. Sztuka inżynieryjna; 5. Doktryna ochrony zabytków sztuki inżynieryjnej; 6. Muzea Sztuki Inżynieryjnej a Uczelnie Techniczne; 7. Obiekty sztuki inżynieryjnej: konserwacja, renowacja, rewitalizacja? 8. Aktualny stan współpracy w zakresie sztuki inżynieryjnej – przykłady; 9. Bibliografia.
1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
2/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
1. Wprowadzenie
Czy pytanie o celowość współpracy muzeów z uczelniami może być zasadne? To tak jakby pytać, czy kultura społeczna może istnieć bez historii, wiedzy, nauki i związków pomiędzy różnymi innymi aspektami życia społecznego. Maszyna jest urządzeniem, które pozwala zamieniać jedną formę energii na drugą – np. energii mechanicznej na pracę mechaniczną. Głównie chodzi o zastąpienie siły mięśni ludzkich i wytworzenie jakiejś formy maszyny przetwarzającej energię pierwotną w pracę mechaniczną. Zestawienia dat i faktów z historii rozwoju koncepcji konstrukcyjnych potwierdzają ciągłość ludzkiej myśli twórczej w dziedzinie nauk technicznych. Wskazują one na zaskakująco wczesne pojawianie się koncepcji technicznych, których współczesna realizacja determinuje obecny poziom życia.
ò
Zbiory zabytkowych obiektów technicznych dowodzą ciągłości rozwoju twórczej myśli naukowej i technicznej, konsekwentnego rozwoju intelektualnego, naukowego i technicznego – rozwoju kulturowego i potencjału twórczego Także: Świadomość oraz rozumienie istoty konstrukcji i działania obiektów zabytkowych stymuluje twórcze myślenie techniczne: naukowe i inżynierskie, ułatwia poszukiwanie nowych rozwiązań technicznych i technologicznych
1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
3/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
1. Wprowadzenie - cd
W tym kontekście i aspekcie współpraca muzeów z uczelniami, także technicznymi, jest na pewno celowa, pożądana, niezbędna, ale kiedy i w jakim zakresie jest możliwa? Czy istnieje zbieżność stawianych celów i podejmowanych zadań? Coraz większa szybkość rozwoju technicznego wymaga bardzo świadomego podejmowania decyzji rozwojowych, wynikających m.in. ze znajomości wcześniejszych rozwiązań i koncepcji konstrukcyjnych osadzonych w kontekście łańcucha przemian rozwojowych, w kontekście uwarunkowań społecznych i historycznych.
1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
4/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
2. Cykliczność i szybkość przemian naukowych i technicznych
Kolejne przełomy w rozwoju twórczej myśli technicznej były efektem upowszechnienia się epokowych wynalazków – określono je pojęciem rewolucji. Charakterystyczne okresy i związane z nimi osiągnięcia techniczne warto przypomnieć w kontekście coraz bardziej skracającego się czasu pomiędzy kolejnymi etapami rozwoju: rewolucja neolityczna – 10.000-4.000 r. pne., (wynalazek koła, nawadnianie i uprawy, osiadły tryb życia); rewolucja agrarna – XVI-XVIII w. (rolnictwo specjalizowane, towarowe) – po upływie 20 wieków,
6.000 lat 2.000 lat 100 lat
przemysłowa pierwsza – II poł. XVIII w. (wynalezienie pary, produkcja przemysłowa) – po kolejnych ok. 100 latach,
przemysłowa druga – od poł. XIX w. (elektryczność, paliwa ropopochodne, silnik spalinowy, telefon) – po kolejnych niecałych 100 latach, < 100 lat przemysłowa trzecia (naukowo-techniczna) – od poł. XX w.–90-te XX w. (transport, telekomunikacja, automatyzacja, elektronika) – po ok. 60 latach, 60 lat przemysłowa czwarta (informacyjna) – 90-te XX w. – pocz. XXI w. (powszechność przesyłu informacji) – po ok. 40 latach, 40 lat kolejna, piąta (?) – już się rozpoczęła (wprowadza nanotechnologie i biotechnologie, programowanie cech materiałów < 15 lat konstrukcyjnych itp.) – po 20 latach. UWAGA, uważa się że kolejna rewolucja zaczęła się przed 3 laty – era sztucznej inteligencji i maszyn (pojazdów) autonomicznych, także totalnej informatyzacji wielu aspektów życia społecznego.
< 5 lat
Konsekwencja:
Każda kolejna rewolucja techniczna powoduje przełom technologiczny, którego efektem jest zanikanie wcześniejszych rozwiązań technicznych na rzecz rozwiązań nowych. W zależności od szybkości występujących przemian technologicznych te dawne rozwiązania i technologie wychodzą z obiegu i – w stosunkowo krótkim czasie – giną ze świadomości społecznej. Teraz dzieje się tak jeszcze w obrębie jednego pokolenia, kiedy nowa generacja traci bezpośredni kontakt z obiektami technicznymi poprzedniej epoki technicznej. Pamięć dawnych rozwiązań inżynieryjnych przemija i pozostaje jedynie w zachowanych obiektach, dokumentacji i wiedzy historyków techniki.
Dlatego niezbędne jest dokumentowanie, opisywanie, wyjaśnianie łańcuchów rozwoju koncepcji konstrukcyjnych i ilustrowanie przykładami (obiektami) 1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
5/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
3. Wartość historyczna a wartość techniczna
Dlatego niezbędne jest dokumentowanie, opisywanie, wyjaśnianie łańcuchów rozwoju koncepcji konstrukcyjnych i ilustrowanie przykładami (obiektami)
Rola muzeów Dla muzealnych obiektów technicznych konieczne jest zabezpieczenie lub pozyskanie następujących informacji:
Datowanie, ulokowanie obiektu w historii rozwoju myśli konstrukcyjnej i technologicznej; Ocena oryginalności oraz nowatorstwa myśli konstrukcyjnej i technologicznej w kontekście historycznym; Ocena przydatności wystawienniczej i edukacyjnej (czyli współczesnej użyteczności).
1/29/20
Rola uczelni technicznych
Określenie stopnia zachowania oraz stopnia oryginalności konstrukcji i technologii wykonania jej elementów; Ocena spójności technologicznej elementów składowych obiektu; Określenie stopnia zachowania właściwości funkcjonalnych konstrukcji; Studia nad technologiami napraw i ich zakresem w kontekście zachowania możliwie pełnej wartości historycznej.
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
6/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
3. Wartość historyczna a wartość techniczna
Przykłady: 1.
Cyfryzacja bibliotek
– por. artykuł [2]: Cyfryzacja bibliotek: początki i teraźniejszość
2. Wymiana technik wytwarzania, technologii i materiałów technologia odlewania zastąpiona drukiem 3D; technologia kucia i obróbki skrawaniem zastępowana drukiem 3D materiały metalowe zastępowane materiałami polimerowymi o programowanych właściwościach fizycznych, chemicznych, wytrzymałościowych.
1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
7/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
3. Wartość historyczna a wartość techniczna
1) W rozwoju twórczej myśli technicznej można obserwować wpływ wcześniejszych rozwiązań i idei konstrukcyjnych na kierunki ich dalszego rozwoju; rozwój wiedzy i kultury technicznej musi więc być silnie poparty wiedzą na temat rozwiązań wcześniejszych i ich uwarunkowań historycznych, i stanowi element ogólnego poziomu kultury społeczeństw i narodów. 2) Kształtowanie wiedzy technicznej w jej aspekcie historycznym najefektywniej odbywa się w oparciu o znajomość rzeczywistych obiektów sztuki inżynierskiej. Obiekty takie w większości przypadków mogą być dostępne szerszym kręgom odbiorców jedynie w postaci zabytkowych obiektów muzealnych.
Koniunkcja tych dwóch stwierdzeń prowadzi do oczywistego wniosku o konieczności ochrony obiektów zabytkowych szeroko rozumianej kultury technicznej i obiektów sztuki inżynierskiej. Definicję pojęcia zabytek w odniesieniu do obiektów technicznych można oprzeć na znanych sformułowaniach Karty Weneckiej [15]:
Pojęcie zabytku obejmuje zarówno odosobnione dzieło architektoniczne, jak też zespoły miejskie i wiejskie oraz miejsca maszyny i urządzenia techniczne elementy inżynierskie będące świadectwem... ewolucji o doniosłym znaczeniu bądź wydarzenia historycznego... Rozciąga się ono nie tylko na wielkie dzieła, ale również na skromne obiekty, które z upływem czasu nabrały znaczenia kulturalnego. i technicznego Definicja w zmodyfikowanej formie dobrze pasuje do zabytków sztuki inżynierskiej w odniesieniu do maszyn i urządzeń technicznych. Zabytkowym obiektom sztuki inżynierskiej należy więc przypisać nie tylko wartość techniczną, lecz również wartość historyczną. Należy pamiętać też o wartościach estetycznych i informacyjnych . Wartość historyczna: 1) Znajomość daty powstania: • konkretnego obiektu, • koncepcji konstrukcyjnej, myśli technicznej, • myśli technologicznej;
1/29/20
2)
Miejsce obiektu i jego cech historycznych w ciągłości rozwoju techniki i technologii (nauk technicznych);
3)
Znaczenie obiektu i jego cech konstrukcyjnotechnologicznych dla późniejszego procesu rozwoju;
Wartość techniczna obiektów historycznych: 1) Oryginalność konstrukcji (koncepcji konstrukcyjnej); 2) Oryginalność technologii wykonania obiektu i jego elementów składowych; 3) Funkcjonalność, poprawność działania, użyteczność.
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
8/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
4. Sztuka inżynieryjna
Wg Ustawy o ochronie zabytków [4], zabytek „to nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową (art. 3 pkt. 1). Spełniając te kryteria pojęcie zabytek „ruchomy”, oznacza rzecz ruchomą, jej część lub zespół rzeczy ruchomych (art. 3 pkt. 3) [1]. W myśl art. 6 ust. 1 pkt. 2 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ochronie takiej podlegają, bez względu na stan zachowania, zabytki ruchome będące w szczególności: ... d) wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego...” (Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Dz.U. 2018 poz. 2067 ze zm.). Zabytki techniki tworzą szczególną grupę zabytków i ze względu na swój specyficzny charakter, silnie interdyscyplinarne cechy oraz duży udział kreatywności i geniuszu twórczego zwane są coraz częściej zabytkami sztuki inżynieryjnej. Zastosowanie tutaj pojęcia Sztuka w odniesieniu do inżynieryjnych procesów twórczych wynika ze świadomości, że projektowanie i wytwarzanie obiektów inżynieryjnych stanowi kreatywne powiązanie umiejętności wymagających talentu, zręczności i specjalnych kwalifikacji. Sztuka inżynieryjna wymaga znacznej wiedzy specjalistycznej, umiejętności szerokiego kojarzenia wiadomości technicznych i naukowych z pewnym wyczuciem proporcji, formy i kształtu, co stanowi przejaw artyzmu i wymaga posiadania wrodzonych uzdolnień i predyspozycji. 1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
9/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
4. Sztuka inżynieryjna
Co to jest sztuka inżynieryjna? Inżynieria to m.in. wykorzystywanie właściwości materii, energii oraz obiektów abstrakcyjnych dla konstruowania elementów urządzeń i konstrukcji oraz maszyn i produktów, przeznaczonych do wykonywania określonych funkcji lub rozwiązania określonego problemu. Inżynieria jako zawód ukonstytuowała się dopiero w XIX w., a określenie to odnoszono wówczas do dziedzin wymagających stosowania nauk przyrodniczych i matematyki. Współcześnie pod tym pojęciem rozumie się działalność ludzką polegającą na projektowaniu, konstruowaniu, modyfikowaniu oraz stosowaniu efektywnych ekonomicznie rozwiązań praktycznych problemów występujących w codziennej ludzkiej egzystencji. Działalność inżynieryjna jest więc rozumiana jako twórcze łączenie wielodziedzinowej wiedzy naukowej oraz wiedzy technicznej opisującej możliwości przetworzenia wiedzy teoretycznej do jej praktycznego wykorzystania. Może się odnosić do problemów różnej natury oraz skali [1]. Obiektami sztuki inżynieryjnej są urządzenia techniczne, poszczególne ich elementy lub zespoły, spełniające określone funkcje techniczne, służące do przetwarzania energii z jednej jej formy w drugą, przekształcające ruch liniowy w inny ruch liniowy, obrotowy bądź oscylacyjny lub odwrotnie. Obiekty takie stanowią zatem materialne urzeczywistnienie zasad i praw fizyki, mechaniki, termodynamiki itp. Rola uczelni, szczególnie technicznych 1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
10/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
4. Sztuka inżynieryjna
Zabytki sztuki inżynieryjnej są odzwierciedleniem i przejawem poziomu ówczesnej kultury technicznej i wiedzy, ale także stosunków społecznych i emocjonalnych. Aspekty te można dostrzec w historii powstania i rozwoju samochodu Tarpan, w której ogniskują się procesy przemian świadomościowych, stosunków społecznych i socjologicznych , partykularyzmów i przywar narodowych. Ten produkt nie był nośnikiem szczególnych wartości konstrukcyjnych i technologicznych, gdyż brak środków i nowoczesnego zaplecza wytwórczego w Polsce w II poł. lat 70-tych XX w. uniemożliwiał zastosowanie odpowiedniego poziomu technicznego. Jednak już sama koncepcja powstania samochodu rolniczego w Wielkopolsce wzbudziła ogromny entuzjazm i zaangażowanie wielu grup społecznych, także ze względu na potencjalną możliwość odebrania monopolu produkcji władzom centralnym wzbudzającym w tym okresie coraz więcej niechęci w ośrodkach regionalnych i w społeczeństwie (por. [5], [6]). Samochód ten odegrał znaczną rolę w rozwoju technicznym regionu, a jego zakład produkcyjny stał się ważnym motywem uruchomienia w Poznaniu (1993-96 r., w 2016 r. także we Wrześni) najnowocześniejszych fabryk światowej potęgi motoryzacyjnej, koncernu Volkswagen [1].
1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
11/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
5. Doktryna ochrony zabytków sztuki inżynieryjnej
Co to jest doktryna? Doktryna (z łac. doctrina – nauczanie, wiedza) oznacza zespół twierdzeń, założeń i dogmatów religijnych, filozoficznych, politycznych …. System działania, myślenia... idea-teoria-praktyka; Także zbiór poglądów… na istotę, organizację i funkcje i zasady powiązań. Doktryna: Historia jako kształtowanie sposobu myślenia, zwrócenia uwagi na ewolucyjny charakter rozwoju myśli technicznej i kształtowanie zdolności kreatywnego myślenia uwzględniające negatywne i pozytywne uwarunkowania z przeszłości. Ma więc silną rolę kulturotwórczą i wspomagającą twórcze myślenie prorozwojowe. Doktryna powinna zawierać odpowiedź na pytanie, jakie ma być nowoczesne muzeum? Jeżeli muzeum ma istnieć, to musi być silnie dotowane, lub musi też samo zarabiać... jak? Żeby przyciągać musi pokazywać coś nowego, albo w nowy sposób; jakie nowe formy udostępniania? Mozaika wszystkich...
Zbiór zasad stanowiących doktrynę konserwatorską w odniesieniu do zabytków sztuki inżynieryjnej powinien odpowiadać na najważniejsze pytania: A. W jakim celu i dla kogo? 1) zachować dla kogo: dla nas, czy dla potomnych? Potomnych jakich: za 50, 100, czy 500 lat? – odpowiedź wpłynie na wybór technik konserwatorskich 1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
12/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
5. Doktryna ochrony zabytków sztuki inżynieryjnej
B. Co? 1) Co zachować: obiekt, formę, jego przekaz informacyjny, naukowy, estetyczny? 2) Czy chodzi o obiekt, czy też o jego kontekst? powstania, użyteczności społecznej, wartości twórczej, naukowej? Artysta chce zachowania wartości artystycznej, estetycznej, emocjonalnej. 3) Dydaktyk chce zachowania wartości dydaktycznej, poznawczej, dokumentowania całego procesu poznawania i przetwarzania. Naukowiec chce dokumentowania rozwoju myśli twórczej właściwej sobie dyscypliny oraz interferencji dyscyplin. C. Jak? Konserwacja, zabezpieczenie i zamknięcie, czy renowacja i rewitalizacja (w jakim zakresie i stopniu?), udostępnianie, uruchamianie? D. Po co? Co chcemy osiągnąć? Sztuka - nie pokazywana nie spełnia żadnej funkcji, Architektura – ruiny coś dokumentują, ale szybko się degradują, Obiekty codziennego użytku, narzędzia, obiekty techniczne – istotne: koncepcja funkcjonalna, wykonanie, materiał, technologia, myśl twórcza, forma. Sprzężenie zwrotne między twórcza myślą konstrukcyjną a rozwojem społecznym, gospodarczym, intelektualnym... np. rewolucja przemysłowa w Anglii, rozwój Wielkopolski a powstanie Wielkopolski i restytucja polskiej państwowości. Np. starożytne środki transportu. Rewolucja informatyczna a przepływ informacji... druk 3d... zmiany technik wytwarzania... to ważne wyzwanie dla koniecznego dokumentowania... jak uchwycić, które momenty, pomysły, wytwory okażą się przełomowe? 1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
13/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
5. Doktryna ochrony zabytków sztuki inżynieryjnej
Muzeum tradycyjne o silnie konserwatywnym charakterze hołduje przede wszystkim koncepcji konserwacji zachowawczej, dzięki której udaje się zachować najwięcej cech oryginału; takie podejście jest w pełni uzasadnione w odniesieniu do obiektów całkowicie unikatowych, niepowtarzalnych. Nowoczesne muzeum sztuki inżynieryjnej W obiektach technicznych, w których pożądane jest odtworzenie ich cech funkcjonalnych, wykazanie poprawności ich działania i ocena ich cech użytecznych konieczna staje się konserwacja rozszerzona, obejmująca elementy rekonstrukcji, restauracji, czy wręcz rewitalizacji. Takie podejście znajduje uzasadnienie w świetle postanowień Karty Weneckiej: „ ... dopuszcza się prace uzupełniające uznane za nieodzowne, które wynikają z potrzeb współczesnego użytkowania i utrzymania” [15]. Nierozstrzygnięty pozostaje natomiast zakres dopuszczalnych prac odtworzeniowych, który każdorazowo musi podlegać decyzji konserwatorskiej w ramach tzw. kompromisu konserwatorskiego.
1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
14/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
6. Muzea Sztuki Inżynieryjnej a Uczelnie Techniczne
Czego mogą oczekiwać Muzea od Uczelni? 1. Rozwijania nowych, nowoczesnych metod badań obiektów zabytkowych; 2. Pomocy w rozpoznawaniu wartości historycznej w odniesieniu do etapów rozwoju techniki i technologii; 3. Wspomagania przy ustalaniu wartości technicznej, technologicznej, materiałowej; 4. Identyfikacji szczególnych cech konstrukcyjnych i funkcjonalnych; 5. Pomocy w wyborze metod odtworzeniowych, rekonstrukcyjnych, rewaloryzacyjnych; 6. Rzeczywistej pomocy w konserwacji (w aspekcie zastosowania nietypowych technik, technologii, materiałów), renowacji i uzupełnianiu braków konstrukcyjnych;
Czego mogą oczekiwać Uczelnie od Muzeów? 1. Gromadzenie obiektów dokumentujących rozwój techniki i myśli konstrukcyjnej; 2. Udostępnianie obiektów do analiz technicznych i materiałowych na potrzeby studiów nad historycznym rozwojem myśli technicznej; 3. Udostępnianie zasobów na potrzeby procesów edukacyjnych; 4. Pomocy w ustalaniu kontekstu historycznego powstawania określonych koncepcji konstrukcyjnych; 5. Pomocy w organizowaniu seminariów z konserwacji zabytkowych obiektów sztuki inżynieryjnej.
7. Wsparcia merytorycznego w zakresie Technologii napraw historycznych i zabytkowych obiektów inżynieryjnych; 8. Pomocy w kształceniu konserwatorów w zakresie wiedzy inżynierskiej. 1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
15/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
7. Obiekty sztuki inżynieryjnej: konserwacja, renowacja, rewitalizacja?
Rewitalizacja maszyn i urządzeń – aspekty praktyczne Przystępując do prac konserwatorskich zabytkowego obiektu sztuki inżynierskiej należy sporządzić:
..
1)
Opis obiektu, stanu zachowania i stopnia oryginalności elementów składowych, zgodności z oryginałem/pierwowzorem.
2)
Demontaż, ocena poprawności technicznej elementów i zachowania pierwotnych cech i zasad funkcjonalnych.
3) Ocenę możliwości i zdolności odtworzeniowej z zachowaniem funkcjonalności i oryginalności myśli konstrukcyjnej. Każdy obiekt techniczny posiada swoje właściwości odnoszące się do: 1)
Konstrukcji; główne elementy konstrukcyjne decydują o wartości historycznej w aspekcie rozwoju myśli konstrukcyjnej – należy odtwarzać kształt, podstawowe parametry konstrukcyjne, oryginalną zasadę funkcjonowania (z zachowaniem współczesnych wymagań bezpieczeństwa i technologii);
2)
Technologii; współczesne procesy technologiczne i stosowane materiały istotnie odbiegają od tych stosowanych w przeszłości – w złożonych obiektach technicznych odtwarzanie dawnego sposobu wytwarzania jest zwykle nierealne, nieekonomiczne i nieefektywne (pomocnicze elementy konstrukcyjne: śruby, podkładki, uszczelki, materiały eksploatacyjne);
3)
Funkcjonalności; często to ona decyduje o wartości poznawczej obiektu, jego wartości inżynierskiej i dydaktycznej.
1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
16/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
7. Obiekty sztuki inżynieryjnej: konserwacja, renowacja, rewitalizacja?
Dla większości złożonych obiektów technicznych nie da się zachować/odtworzyć jednocześnie wszystkich trzech grup cech – trzeba zdecydować, które cechy uznaje się za dominujące, historycznie istotniejsze. Odpowiednia decyzja musi uwzględniać dobrze rozumiany i właściwie oceniony Kompromis konserwatorski. Przystępując do prac konserwatorskich np. zabytkowego silnika, który przeznaczony został do rewitalizacji, czyli przywróceniu do prawidłowego funkcjonowania (oczywiście tylko w zakresie demonstracyjnym, nie zaś w pełni użytkowym), należy dążyć do odtworzenia wspomnianych podstawowych cech konstrukcyjnych i funkcjonalnych. Niestety, niezbędne jest wtedy pogodzenie się z koniecznością wymiany lub uzupełnienia standardowych elementów konstrukcyjnych, technologicznych i eksploatacyjnych, np. śrub, uszczelnień, łożyskowania itp., rysunek [1]. …
Uwaga! Wskazane jest nawiązywanie i rozwijanie kontaktów z grupami hobbystów i kolekcjonerów, którzy bardzo często podejmują rewitalizację obiektów unikatowych, nie zawsze przy tym zachowując wymagania doktryny konserwatorskiej – konieczne darmowe seminaria, szkolenia, spotkania i wymiana poglądów, wsłuchanie się w problemy właścicieli obiektów zabytkowych i ich wspomaganie wiadomościami fachowymi. Grup hobbystycznych właścicieli obiektów zabytkowych jest coraz więcej, a kolekcjonerstwo tego typu jest coraz powszechniejsze.
Może przy muzeach powinny powstać „biura” do darmowych konsultacji konserwatorskich? 1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
17/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
7. Obiekty sztuki inżynieryjnej: konserwacja, renowacja, rewitalizacja?
Zapadkowy mechanizm korbowy Tłok+pierścienie, korbowód, cylinder
Materiał tłoka, korbowodu, sposób wykonania Układ rozrządu
Paliwo: gaz, sposób doprowadzenia gazu i tworzenia mieszanki palnej
Uszczelnienia, elementy łączące, gwinty
Podstawowe elementy podlegające zabiegom konserwatorskim na przykładzie dwusuwowego silnika N. Otto i E. Langena, wersja 1,5 KM, 80 obr/min (linią przerywaną oznaczono elementy, których wymiana jest zwykle niezbędna)
1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
18/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
8. Aktualny stan współpracy w zakresie sztuki inżynieryjnej
Stan obecny: 1. Dotychczas rozwijająca się w mocno ograniczonym zakresie; 2. Brak tradycji i wzorców; 3. Utrudniona, bo wymaga szczególnej wiedzy w zakresie nauk ścisłych i stosowanych, w połączeniu z wiedzą historyczną; 4. Brak wymiany (lub bardzo ograniczona) kadry pomiędzy muzeami techniki a uczelniami technicznymi (słaba kompatybilność płac); …
5. Mały odsetek pracowników muzealnych z wcześniejszą praktyką inżynierską. Współpraca opiera się na zasadach: 1. Hobbistycznych pracowników uczelni technicznych – brak systematycznego finansowania lub finansowanie przypadkowe, wycinkowe; 2. Hobbistycznych pracowników muzeów mających wykształcenie lub zacięcie techniczne; 3. Przypadkowych powiązań lub znajomości pomiędzy pracownikami muzeów i uczelni; 4. Profesjonalnych opartych na przesłankach naukowych, organizacyjnych, ekonomicznych – tylko nieliczne programy zapewniające stabilne, ciągłe i przewidywalne finansowanie;
1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
19/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
8. Aktualny stan współpracy w zakresie sztuki inżynieryjnej
Kilka przykładów współpracy 1. Próba uruchomienia Studium podyplomowego z zakresu Ochrony Zabytków Sztuki Inżynieryjnej; nieudana – chyba lepiej organizować krótkie kursy szkoleniowe, ale tematyka i zakres powinny być określane przez muzea; 2. Przekazanie kilku urządzeń do badania silników spalinowych z okresu 1950-80 (hamulce wodne, mechaniczne indykatory); Indykator mechaniczny typu Metalwerke KG 50
3. Współpraca przy wyborze metody analizy wymiarowej próbek wypełnień konserwatorskich oraz wykonanie stanowiska pomiarowego ( P. Kryg: Stabilność wymiarowa mas do uzupełniania ubytków w drewnie zabytkowym na bazie pyłu drzewnego);
1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
20/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
8. Aktualny stan współpracy w zakresie sztuki inżynieryjnej
Kilka przykładów współpracy 4. Pomoc doradcza w procesie rewitalizacji samochodów Tarpan;
5. Konsultacje przy wykonaniu funkcjonalnego modelu silnika PF 115C;
1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
21/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
8. Aktualny stan współpracy w zakresie sztuki inżynieryjnej
Kilka przykładów współpracy 6. Współpraca konsultacyjna z MPK Poznań
Poznań, ul. Madalińskiego, jeden z odrestaurowanych wagonów tramwajowych z 1886 r. (fot. K. Pietrzak, 2016 r.) pochodzenie od tramwaju konnego, pojemność, inne cechy konstrukcyjne, konstrukcja klatki i podwozia, rodzaj i parametry napędu 1/29/20
Odbudowany w 2015 r. przez firmę Modertrans (PoznańBolechowo) wagon Carl Weyer o numerze bocznym 305; wagon ten wyprodukowano w 1905 roku, odnaleziono pod Poznaniem w 2009 r.; w oparciu o dostępną dokumentację, archiwalne zdjęcia oraz zachowane elementy odnalezionego wagonu odwzorowywano każdy detal wyposażenia tramwaju – w istocie jest to replika wagonu
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
22/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
8. Aktualny stan współpracy w zakresie sztuki inżynieryjnej
Kilka przykładów współpracy 7. Współpraca konsultacyjna z Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie
Każdy obiekt zabytkowy jest nośnikiem pewnej unikatowej myśli konstrukcyjnej, pewnego szczególnego sposobu jej realizacji, z zastosowaniem określonego tworzywa oraz technologii ich przygotowania (przetwarzania) [7]. Wartość muzealna takiego obiektu nie powinna się ograniczać do jego formy (choć ta także często może być nośnikiem wartości artystycznych: plastycznych, kolorystycznych, emocjonalnych), ale także wynikać z rozpoznania i zrozumienia unikalności sposobu przetwarzania energii, zastosowaniu bądź skojarzeniu skomplikowanych mechanizmów w celu osiągnięcia jak najlepszego efektu (energetycznego, ekologicznego, ekonomicznego). Dlatego też pokazywanie zabytkowych obiektów sztuki inżynieryjnej w żywym, współczesnym otoczeniu społecznym ma bardzo ważny walor edukacyjny. Prezentowane rozwiązania konstrukcyjne, i obiekty jako ich nośniki, pozwalają zachować pamięć o nich w świadomości ludzi młodych (także dzieci), pobudzać wyobraźnię i inspirować do twórczego działania w przyszłości. Nawet najlepiej zakonserwowany obiekt stojący w kącie muzealnej sali nie przyciągnie tak uwagi i ciekawości, jak obiekt funkcjonujący, choćby tylko wytwarzający ruch i hałas (np. maszyna parowa). 1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
23/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
8. Aktualny stan współpracy w zakresie sztuki inżynieryjnej
Kilka przykładów współpracy 8. Studia i praca doktorska na Politechnice Poznańskiej: Historyczne urządzenia dźwigowe jako problem konserwatorski zabytków sztuki inżynieryjnej (mgr Katarzyna Pietrzak); Cele główne: 1.
Opracowanie metodyki wartościowania zabytkowych urządzeń dźwigowych ze względu na: wartości historyczne, artystyczne i konstrukcyjne w kontekście rozwoju twórczej myśli inżynierskiej, a także ze względu na zdolność eksploatacyjną w kontekście przepisów UDT i potrzeb użytkownika.
2.
Opracowanie normatywów technicznych eksploatacji zabytkowych urządzeń dźwigowych dla spełnienia współczesnych wymogów bezpieczeństwa. Poznań, kamienica przy ul. Wielkiej 21, szyb windowy i maszynownia ponad szybem windowym; widoczna wciągarka bębnowa produkcji J. Schammel Breslau (fot. K. Pietrzak, 2017 r.)
Poznań, Zamek Cesarski, zdekompletowana wciągarka C. Flohr (fot. K. Pietrzak, 2017 r.) 1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
24/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
8. Aktualny stan współpracy w zakresie sztuki inżynieryjnej
Kilka przykładów współpracy 9. Praca studentów Politechniki Poznańskiej i członków Aeroklubu przy montażu repliki samolotu Fokker Fokker D VII, Najlepszy samolot myśliwski I wojny światowej, uzbr. 1 km, oblot 1918 r. W Polsce: 3 zdobyte na Ławicy w 1918 r., 7 zmontowane z części, dokupiono 20 w Austrii +20 we Francji; ogółem 50 egz. w 1920 r.
1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
25/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
8. Aktualny stan współpracy w zakresie sztuki inżynieryjnej
Kilka przykładów współpracy 10. Studium konserwatorskie silników parowych Propozycja – warunek to liczba uczestników • • • •
Budowa i zasada działania zabytkowych tłokowych silników spalinowych Uruchomienie i konserwacja cieplnych silników zabytkowych Przygotowanie silników cieplnych do sezonu zimowego/letniego Identyfikacja i zasady regulacji układów zasilania silników cieplnych W 1864 r. Hipolit Cegielski zaprezentował możliwości techniczne lokomobili swojej konstrukcji.; w kolejnych latach wprowadził dużo usprawnień, m.in.: • większe palenisko z popielnikiem o kształcie walca, które umożliwiło zwiększenie ciśnienia pary i zmniejszenie wydzielania się osadów na dnie kotła, • zwiększenie temperaturę pracy, dzięki czemu tworzył się łatwy do wybrania szlam, • zastosował filcowy płaszcz kotła obłożony blachą (poprawiający izolację cieplną i zwiększający sprawność maszyny). • w 1919 r. samobieżna lokomobila Cegielskiego typu EM, posiadała już przegrzewacz pary, zwiększający ciśnienie robocze i sprawność cieplną • lokomobila HCP EM posiadała także resorowanie osie i mechanizm różnicowy oraz składany komin, duże koło pasowe i odśrodkowy regulator prędkości obrotowej Watta.
1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
26/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
8. Aktualny stan współpracy w zakresie sztuki inżynieryjnej
Kilka przykładów współpracy
11. Opisy skomplikowanych konstrukcji i procesów
10. Studium konserwatorskie silników parowych
James Watt (1736-1819) – w 1769 uzyskał patent na zmodernizowany silnik parowy Thomasa Newcomena; Watt nie wiedział, że pomysł zastosowania zwiększonego ciśnienia pary zgłosił już w 1770 r. Mikołaj Cugnot. w 1782 r. zbudował parowy silnik z tłokiem dwustronnego działania; wprowadzając do tego celu rozrząd suwakowy; w 1784 r. otrzymał patent na tzw. uniwersalny silnik parowy z odśrodkowym regulatorem obrotów i zamianą ruchu posuwistego na ruch obrotowy. poprawił proces chłodzenia ścianek cylindra stosując skraplanie pary wodnej w oddzielnym kondensatorze. zwiększył ciśnienie robocze pary do 1 atm (ok. 1 bar) nadciśnienia, uzyskując zwiększenie sprawności i potwierdzając jej zależność od ciśnienia roboczego.
Dym z komina
Kołpak parowy i Płomienica osuszacz w walczaku
Dźwignia regulatora ilości pary Dymnica
Para pod r. założył wraz z Matthew Boultonem pierwszą na świecie ciśnieniem do fabrykę maszyn parowych w Soho pod Birmingham (Anglia), do cylindra 1800 r. wyprodukował ich 250 egzemplarzy. roboczego 1/29/20 Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej W
1775
Ciśnieniowy zawór bezpieczeństwa
Węgiel na ruszcie
Palenisko 27/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
8. Aktualny stan współpracy w zakresie sztuki inżynieryjnej
Kilka przykładów współpracy 12. Studium konserwatorskie silników cieplnych i pojazdów Propozycja – warunek to liczba uczestników
1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
28/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
8. Aktualny stan współpracy w zakresie sztuki inżynieryjnej
Kilka przykładów współpracy 12. Studium konserwatorskie silników cieplnych i pojazdów Propozycja – warunek to liczba uczestników
1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
29/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
9. Bibliografia
[1] Wisłocki K., Wybrane aspekty kształcenia konserwatorów sztuki inżynieryjnej, Museion Poloniae Maioris, Rocznik naukowy Fundacji Muzeów Wielkopolskich, T. III, 2016, s. 52-68, 05/59/DDKA/2017, ISSN 23921439; [2] Prinke Rafał T., Wisłocki Krzysztof , Cyfryzacja bibliotek: początki i teraźniejszość, [w:] Biblioteki i archiwa na jednolitym rynku cyfrowym, Wydz. Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii, Uniw. W-wski, 02.2017 r., 05/59/DDKA/2017; [3] Wisłocki K.: Zarys historii silników spalinowych ok. I w. p.n.e. – pocz. XX w. [W:] Problemy muzeów związane z zachowaniem i konserwacją zbiorów. Poznań-Szreniawa, 2011 r., s. 91-106. [4] Ustawa z dnia 4 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawy o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawy o muzeach (Dz. U. z 2014 r. poz. 1446, z 2015 r. poz. 397, 774 i 1505 oraz z 2016 r. poz. 1330). Por. także: http://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/rejestr-zabytkow/zestawienia-zabytkow-ruchomych).
[5] Wieliński D.: Tarpan – furmanka z PRL-u. ISBN 83-900238-7-3. Oficyna Wyd. Black Horse, Poznań, 2012. [6] Wieliński D.: Tarpan. Konstrukcje. ISBN 978-83-946260-0-6. Oficyna Wyd. Black Horse, Poznań, 2012. [7] Wisłocki K.: Opinia dot. Konserwacji zabytkowych wagonów tramwajowych typu C i P1D. Dla: Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie, marzec 2019 r. [8] Szmygin Bogusław: Doktryny i zasady konserwatorskie a współczesne możliwości ich realizacji. Ochrona Zabytków 49/4 , 195), 347-350, 1996. [9] Narodowy Instytut Dziedzictwa Narodowego: Współczesna doktryna konserwatorska. https://www.nid.pl/pl/ Dla_wlascicieli_i_zarzadcow/opieka-nad-zabytkami/faq/, dostęp: lipiec 2019 r.
1/29/20
Współdziałanie uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej
30/30
Krzysztof Wisłocki, prof. dr hab. inż. Wydział Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej
Krzysztof Wisłocki
Wybrane aspekty współdziałania uczelni technicznych i muzeów w ochronie zabytków sztuki inżynieryjnej Dziękuję za uwagę Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy MOB, 25 IX 2019 r.