13 minute read
SHAUNTELL DOORBREEKT GRAAG GENRES
VIOOL Jaap Timmer Deventer, 1993 Model: Guarnerius del Gesù In de collectie sinds 1993 Aankoop (bouwopdracht met steun VSB Fonds)
STRIJKSTOK Jan Strumphler Vleuten, na 1989 Ronde pernambuco stang In de collectie sinds 2018 Geschenk van particulier
doorbreken GENRES
Haar eerste viool kreeg Shauntell Baumgard als kleuter van haar moeder, die denkt dat dit een geschikt instrument is voor haar dromerige dochter. Nu speelt de conservatoriumstudente Argentijnse tango, jazz, hiphop en r&b op een viool van het Nationaal Muziekinstrumenten Fonds. ‘Ik specialiseer mij in muziekrichtingen waar de viool niet gebruikelijk is.’
Shauntell Baumgard trad al vaak op in concertzalen en op festivals in binnenen buitenland, zoals vorig jaar nog op het North Sea Jazz Festival. Dit voorjaar doet ze haar bachelorexamen Argentijnse Tango aan Codarts in Rotterdam. Een vurige finale van vier jaar hard studeren. Of eigenlijk, twintig jaar doorzetten. Baumgard ontwikkelt zich aanvankelijk autodidact. Ze zit nog op de lagere school als ze op internet filmpjes zoekt van violisten. ‘Ik bleef maar kijken en luisteren. Analyseren wat ze deden en het dan zelf proberen. Karen Briggs was mijn grote inspiratiebron. Ze speelt met heel haar hart en beheerst veel genres.’ Er is nog een belangrijke overeenkomst met de Amerikaanse. De huidskleur. Afkomstig uit een Surinaams gezin met nog twaalf broers en zussen lag vioolspelen niet voor de hand. ‘Een zwart meisje speelt geen viool – het is vaker dan één keer tegen mij gezegd. Ik werd geregeld achteraan gezet als ik meespeelde in orkestjes en heb het idee dat ik mij extra heb moeten bewijzen. Soms overwoog ik zelfs te stoppen, maar gelukkig was er altijd de steun van mijn ouders, oma en het internetpubliek dat mijn filmpjes bekijkt.’
IMPROVISATIE Het blijft haar droom een beroemde klassieke violiste te worden. Echter, op Codarts is deze richting al vol, evenals haar tweede keuze jazz. Zo wordt het Argentijnse tango. De afdeling past goed bij haar, want hier kan ze muzikale terreinen verkennen waar het klassieke strijkinstrument niet direct mee wordt geassocieerd, zoals hiphop en r&b. Ook ontvlamt haar liefde voor Cubaanse en zigeunerjazz. ‘Ik hield altijd al van jazzmuziek, maar had nooit bedacht dat ik ermee zou optreden. Het is expressieve muziek met veel improvisatie. Mijn spel is vurig en intens en ik kan ook heel luid spelen.’
AANBEVELINGSBRIEF Haar aanvraag bij het NMF wordt ondersteund met een aanbevelingsbrief van de directeur van het Nederlands Vioolconcours, waarmee Shauntell een tweejarige samenwerking heeft. Sinds een paar maanden heeft ze een door Jaap Timmer gebouwde viool, een replica van een instrument uit 1732. Ze klikt de koffer open en raakt liefkozend de snaren aan. ‘Ik ben zo ongelooflijk blij met mijn viool! Thuis was er nooit veel geld en later heb ik mezelf ook nooit een echt goed instrument kunnen permitteren. Daardoor is mijn technische basis altijd achtergebleven. Deze viool kan zo veel meer dan de instrumenten die ik voorheen bespeelde. Mijn ontwikkeling gaat echt met sprongen vooruit.’
SHAUNTELL BAUMGARD Shauntell Baumgard (23) woont in Den Haag. Ze hoopt dit jaar af te studeren aan Codarts in Rotterdam in de richting Tangoviool. Sinds september 2019 krijgt ze twee jaar les van Ilona Sie Dhian Ho, als onderdeel van het urban arts talent-ontwikkelingstraject, dat wordt gefinancierd door het Fonds voor Cultuurparticipatie. Het einddoel hiervan is het opnemen van een eigen nummer en bijbehorende videoclip. Gedurende dit traject krijgt de violiste een hoogwaardige viool in bruikleen van het NMF.
‘Ik bleef op internet maar filmpjes van violisten bekijken, beluisteren en analyseren’ VIOOLPRAKTIJK Shauntell zat als kind op zes verschillende scholen. Er waren tegenslagen, maar op de juiste momenten duwtjes in de rug. Ze wil zelf ook haar kennis doorgeven en iets voor anderen betekenen. Bijvoorbeeld met een eigen vioolschool voor kinderen die het minder breed hebben, Baumgard Vioolpraktijk. En ze mag dan niet de klassieke violiste zijn die ze als jong meisje wilde worden, een andere droom is nog steeds springlevend: spelen in het Concertgebouw. En dan niet opgesteld achter een paar collega’s, maar als solist op de voorgrond. Het gaat haar lukken, daar is ze van overtuigd. ‘Ik hoor een solist te zijn.’
VIOOL Giuseppe Guarneri del Gesù Cremona, ± 1736 Achtereenvolgens bespeeld door Mina Rode, Isabelle van Keulen, Henk Rubingh en Daniel Rowland en nu door Vadim Tsibulevsky. In de collectie sinds 1997 Geschenk als onderdeel van de collectie ‘Max Rodriguez’
DE GUARNERI DEL GESÙ De Guarneri del Gesù – het topstuk uit de collectie van het NMF – verliet rond 1736 het atelier van Giuseppe Guarneri in Cremona. De toevoeging del Gesù komt van het label dat hij in zijn instrumenten plakte, met daarop een kruis en het Jezusmonogram I.H.S. Naar twee eerdere bezitters draagt de Guarneri de bijnaam ‘Rode, von Heyder’. Het NMF kreeg hem in 1992 in bruikleen, vijf jaar later werd het instrument geschonken. Eerst speelde Isabelle van Keulen erop, later ging hij naar Henk Rubingh, aanvoerder tweede violen van het Koninklijk Concertgebouworkest.
temmers VIOLEN
De Guarneri del Gesù van Vadim Tsibulevsky is geen gemakkelijke viool. Op verzoek van het NMF begon de concertmeester samen met vioolbouwexpert Andreas Post aan een verbetertraject om dit kroonjuweel uit de NMF-collectie naar een hoger niveau te tillen. ‘Je werkt aan hetzelfde doel en inspireert elkaar.’
Tekst: Guido van Oorschot Fotografie: Marjory Haringa
Begin 2019 kwam het telefoontje. Het NMF had een viool beschikbaar en of Vadim Tsibulevsky die misschien zou willen gaan bespelen met als doel de klank te optimaliseren? Hij mocht hem uitproberen bij vioolbouwer Andreas Post aan de Amsterdamse Willemsparkweg. Daar, in de kluis, wachtte een kostbare Guarneri del Gesù. Tsibulevsky schuift net als toen aan in Posts werkplaats. ‘Ik begon met observeren’, zegt de concertmeester van het Nederlands Philharmonisch Orkest. ‘Ik zag meteen dat het een puntgaaf exemplaar was. Ik heb eerst wat getokkeld, dat geeft alvast een idee van de resonans. Daarna heb ik mijn strijkstok gepakt en een stukje Tsjaikovski gespeeld, een beetje Bach. Eerlijk gezegd viel het niet mee. De naam van de viool was groter dan de klank.’
VERSE SNAREN ‘Ik had Vadim bij het NMF getipt’, zegt Andreas Post, in een werkplaats die is gevuld met rijen violen en cello’s. ‘Ik had het gevoel dat de Guarneri op vijftig procent van zijn kunnen zat. Iets remde de trillingen, maar ik wist niet wat. Er was een violist met talent, ervaring en geduld voor nodig om dat samen met mij uit te vinden.’ Allebei geloofden ze in de kwaliteit van de Guarneri. En dus nam Tsibulevsky de viool mee naar huis. Maandenlang speelde hij erop, honderden uren in totaal. Tussendoor keerde hij steeds terug bij de restaurateur. Dan wilde hij bijvoorbeeld meer weerstand voelen bij het strijken. Of meer kleur en diepte in de g-snaar. Post: ‘We begonnen met kleine aanpassingen. Een nieuwe kam, andere stapel, verse snaren, wisseling van het staartstuk.’
VADIM TSIBULEVSKY Vadim Tsibulevsky (1967, Azerbeidzjan, toen nog een Sovjetrepubliek) kreeg op zijn vierde zijn eerste vioolles. Hij studeerde in Bakoe, Moskou en Tel Aviv. Hij won verschillende concoursen en werd in 1996 concertmeester van het Belgische kamerorkest I Fiamminghi. Sinds 2001 bekleedt Tsibulevsky dezelfde positie bij het Nederlands Philharmonisch Orkest in Amsterdam. Als gastconcertmeester heeft hij onder meer gespeeld bij het Koninklijk Concertgebouworkest, Belgian National Orchestra, Stuttgarter Philharmoniker en het operaorkest van De Munt in Brussel. Dit seizoen maakt hij zijn debuut bij het Royal Opera House in Covent Garden, Londen.
WISSELWERKING Bij zo’n restauratie is samenwerking essentieel, zegt Andreas Post. ‘Ik krijg weleens klanten die zeggen: mijn viool klinkt ziek, maak hem alsjeblieft beter. Ik kan natuurlijk zelf wel een beetje vioolspelen, maar het vergt iemand van Vadims kaliber om uit te vinden wat er precies aan schort. Die feedback heb ik nodig.’ ‘Omgekeerd geldt hetzelfde’, zegt Tsibulevsky. ‘Soms kwam ik terug bij Andreas omdat ik nog iets miste in de klank. Dan wist hij precies wat hij moest doen om mij te helpen.’ Post geeft toe dat hij na een aanpassing niet altijd verschil hoorde, maar Tsibulevsky merkte dan toch dat de viool aanmerkelijk prettiger speelde. Echter, al met al was er te weinig verbetering. De ene ingreep gaf vijf procent verbetering, de andere twee en de volgende nog eens drie. Beiden waren echter stellig van de potentie van het instrument overtuigd en Post besloot de viool, met goedkeuring van het NMF, open te maken.
MEER BOVENTONEN Dat had hij overigens al eens eerder gedaan bij een uitgebreide restauratie in het jaar 2000. ‘Ik trof toen een viool aan met littekens. Het binnenwerk bleek sterk gerestaureerd. Die littekens zal het instrument helaas altijd houden. Natuurlijk kun je versleten of beschadigd hout vervangen, maar nieuw hout trilt nooit hetzelfde.’ Bij de nieuwe chirurgische ingreep bleef Tsibulevsky liever uit de buurt. ‘Dat krrr... als de bladen wijken, vreselijk. Je wilt toch ook niet bij de operatie van je vrouw zijn?’ Hoewel de geluiden niet fijn zijn, valt het Post vaak op dat de meeste violisten toch even komen kijken als hun instrument openligt. Post ontdekte dat de reparatie in 2000 te voortvarend was aangepakt. ‘De zangbalk was een fractie te massief, net als nieuw aangebracht hout. Daardoor kon het bovenblad slechts beperkt trillen. Ik heb de viool deze keer alsnog flexibeler gemaakt.’ Tsibulevsky: ‘Ik merkte meteen het verschil. Het instrument resoneerde aanzienlijk beter. Hij had meer boventonen, je hoorde extra klank en kleur. Als muzikant kreeg ik opeens meer vrijheid.’ Toen begon het proces van het optimaliseren: hier nog een flintertje verbetering, daar nog een procentje winst. Qua tijd en kosten een enorme investering, maar zowel violist en bouwer zijn opgetogen over het resultaat.
Frits Schutte,
hoofd collectie NMF ‘De Guarneri-viool die Vadim bespeelt, is zonder twijfel het topstuk uit onze collectie. Alle aanpassingen die je doet aan zo’n instrument hebben consequenties. Vadim heeft de viool helemaal doorgrond, zodat hij precies kon vertellen wat er miste. Op zo’n manier dat bouwer Andreas Post er ook daadwerkelijk iets mee kon. Daarom werd ik er ook niet zenuwachtig van, het is bij dit soort projecten vooral belangrijk dat we precies de goede mensen inschakelen.’
ANDREAS POST Andreas Post (1956, Duitsland) is specialist in restauratie, taxatie, expertises, regulering en optimalisering van klank. Hij leerde het ambacht van vioolbouwer aan de Staatliche Musikinstrumentenbauschule in het Beierse stadje Mittenwald. Hij werkte in Duitsland, Amerika en in Nederland in het atelier van Max Möller & Zn. In 1982 legde Post zijn meesterproef af. In 1984 vestigde Post zich als zelfstandig vioolbouwer aan de Amsterdamse Mozartkade. In 2008 verhuisde hij met zijn bedrijf naar Möllers voormalige atelier aan de Willemsparkweg.
CHIQUE NAAM Tsibulevsky is een typische Guarneriman. Vergelijk het met voetbal: je bent voor Ajax óf voor Feyenoord. Violisten kiezen partij voor Guarneri of Stradivari. Wie voor de een is geboren, kan op de ander slecht uit de voeten. Ze hebben een totaal andere persoonlijkheid. Post: ‘Een Guarneri is vaak donkerder van geluid, krachtiger ook op de g-snaar. Een Strad klinkt zangeriger, maar is ook moeilijker te bespelen. Tegen een Guarneri kun je zeggen: dit wil ik. En dat doet hij dan.’ Tsibulevsky protesteert. ‘Behalve deze dan. Ik noem haar weleens Pauline, naar de vrouw van componist Richard Strauss. Dat was een beroemde zangeres, maar ook een lastige tante. Ondanks dat stugge karakter inspireerde ze Strauss tot prachtige muziek.’ Bij het Nederlands Philharmonisch Orkest stuitte Tsibulevsky aanvankelijk op scepsis. Ze zeiden: chique naam natuurlijk, Guarneri. Maar in de zaal klinkt hij niet. Echter, dat was voordat de viool openging. Tsibulevsky: ‘Toen ik met de gerestaureerde viool terugkwam, waren ze meteen om. Het is een instrument dat inspireert. Heerlijk om er de solo’s op te spelen van RimskiKorsakovs symfonische gedicht Sheherazade. Dan betovert hij niet alleen mij, maar heel de strijkersgroep. En soms zelfs de dirigent, haha!’ 'ALLEBEI GELOOFDEN WE IN DE KWALITEIT VAN DE GUARNERI'
HEERLIJK GONZEN Violist en restaurateur kijken tevreden terug op hun samenwerking. ‘Al hadden we niet altijd dezelfde mening’, zegt Tsibulevsky. ‘Op een gegeven moment probeerde ik een snaar uit waar Andreas helemaal niks in zag.’ Post: ‘Als ik hem bespeelde, voelde het aan als een rubberband. Maar Vadim kon hem heerlijk laten gonzen.’ Ruzie hebben ze nooit gekregen. ‘Integendeel’, zegt Tsibulevsky, ‘je werkt aan hetzelfde doel en inspireert elkaar.’ Post valt bij: ‘Met negatieve emoties kom je in dit ambacht geen stap verder.’
2019 TERUGBLIK NMF-EVENEMENTEN
69 CONCERTEN IN ÉÉN WEEKEND Stralend weer, fantastische musici, sprookjesachtige locaties, verrassende muziekprogramma’s, honderden goed gehumeurde bezoekers, bevlogen boswachters en een schat aan toegewijde vrijwilligers: de tweede editie van het NMF Kamermuziekfestival bij Natuurmonumenten was een daverend succes. Het hoogtepunt? Zo vele! Konden we maar overal tegelijk zijn. 69 concerten vonden er plaats in het weekend van 5, 6 en 7 april 2019. Allemaal op cultuurhistorische plekken van Natuurmonumenten, door heel Nederland: van forten tot boerderijen, van landhuizen tot kassen. Houd onze site in de gaten voor de volgende editie van het NMF Kamermuziekfestival bij Natuurmonumenten.
DRIE STRALENDE PRESENTATIECONCERTEN Ruim duizend bezoekers genoten begin november 2019 van drie stralend mooie Presentatieconcerten. Eerst in Zwolle, toen Amsterdam en een prachtig slot in Den Haag. Naast bevlogen jonge musici, hoorden onze donateurs en hun invités ook gerenommeerde topmusici. Ze zagen vakmanschap op film en namen enthousiast deel aan een NMF-quiz via de smartphone. Nieuwgebouwde en oude instrumenten werden glansrijk aangestreken. Het NMF organiseert de jaarlijkse Presentatieconcerten om zijn donateurs te danken voor hun steun, op welke manier dan ook, en om nieuwe gasten te interesseren voor waar het fonds voor staat. Dit jaar stonden de evenementen in het teken van een bijdrage voor de restauratie van een 250-jaar oude Cuypers-cello. Ontdek leuke weetjes over dit instrument op pagina 80. © Melle Meivogel
© Ben Houdijk
HUISCONCERTEN OP HET NMF-KANTOOR Het oudste stenen woonhuis van Amsterdam, uit 1565, is de thuisbasis van het NMF. Het kantoor leent zich uitstekend voor intieme huisconcertjes voor zo’n 25 bezoekers. In 2019 stonden viermaal enthousiastelingen op de stoep voor een zondagochtendconcert en huisgebakken taart. Na afloop mochten zij een kijkje nemen in de instrumentenkamer, de plek waar instrumenten wachten om uitgekozen te worden. Op contrabas en viool klonk het Gran duo concertante van Bottesini; uit twee Gagliano-violen kwamen virtuoze solostukken; een familie zag hun familiebezit (viool) weer terug; en twee nieuwgebouwde cello’s werden gepresenteerd.
HET NMF LAG WEER VOOR PAMPUS Voor de vijfde keer sloegen het Grachtenfestival, Forteiland Pampus en het NMF de handen ineen voor een ‘grachtconcert’ op het forteiland. Het jaarlijks en tiendaags Grachtenfestival maakt van heel Amsterdam een klassiek podium met meer dan 250 concerten met jonge musici van over de hele wereld. Pampus, gelegen in het IJ-meer, is het boegbeeld van de Stelling van Amsterdam en daarmee UNESCO Werelderfgoed. Half verscholen op het kleine, door mensenhanden geschapen eiland ligt een gigantisch fort vol museaal en avontuurlijk aanbod. Altvioliste Iteke Wijbenga en celliste Octavie Dostaler-Lalonde speelden namens het NMF op het eiland, maar konden het niet laten al op de boot hun instrument te pakken. Op dinsdag 11 augustus 2020 organiseren de drie samenwerkende organisaties hier opnieuw een concert (onder voorbehoud).
DRIE WINNAARS KLEURPLAATWEDSTRIJD Middenin het magazine van vorig jaar vond u een poster. Op de voorkant trof u alle NMF-musici, zoals we die nu op pagina 44 presenteren. Op de achterkant stond de NMF-collectie getekend, maar nog niet ingekleurd. Vele kinderen gingen met potloden of viltstiften aan de slag, sommigen zelfs met lijm en een schaar. Uit de inzendingen hebben we niet één, maar zelfs drie winnaars geselecteerd. Zij wonnen een kinderconcert voor de hele klas! Onze musici (onder wie Carla Leurs, zie foto) reisden af naar de Montessori Basisschool Houten en de Max Havelaarschool in Delft en zullen nog een bezoek brengen aan de Baalderborggroep in Hardenberg. Met gespitste oren luisterden de kinderen naar de muziek en de instrumenten.
© Gaby Jongenelen
