O Ζωδιακός κύκλος στην αρχαία Ελλάδα και σήμερα

‘O Ζωδιακός κύκλος στην αρχαία Ελλάδα και σήμερα’

1 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Περιεχόμενα Ενότητα Α΄ Ο Ζωδιακός κύκλος σήμερα……………………………..3

Ενότητα Β΄ Το ηλιακό μας σύστημα…………………………………..13

Ενότητα Γ΄ Η ιστορία των ζωδίων…………………………………….34

Ενότητα Δ΄ Η δραστηριότητα μας……………………………………..84

Ενότητα Ε΄ 5 επιχειρήματα για να αναθεωρήσετε τις απόψεις σας για τα ζώδια……………………………………………………..88

2 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Ενότητα Α’ Κατά το πρώτο τετράμηνο η ομάδα μας εργάστηκε πάνω σε 5 θέματα με κύριο τους αστερισμούς των ζωδίων. Καταλήξαμε στο συμπέρασμα πως από τους αστρονόμους γίνονται αποδεκτοί 88 σε σύνολο αστερισμοί από τους οποίους 13 πλέον, και όχι 12, χαρακτηρίζονται ως τα λεγόμενα ζώδια με την επίσημη διεθνής ονομασία τους στα λατινικά . Το αρχικό ερώτημα ήταν τι είναι ο ζωδιακός κύκλος . Μετά από μια μικρή έρευνα στο διαδίκτυο μάθαμε πως :

Ο ζωδιακός κύκλος είναι η ζώνη του ουρανού που περικλείει τους 13 αστερισμούς που βρίσκονται επί της εκλειπτικής. Η εκλειπτική είναι η φαινομενική διαδρομή που εμφανίζει να διαγράφει ο ήλιος , σε σχέση με την (ακίνητη) θέση των άστρων , κατά τη διάρκεια του χρόνου. Στην αστρολογία ο ζωδιακός κύκλος χωρίζεται σε 12 ημερολογιακούς μήνες. Ανά μήνα η διαδρομή του ήλιου καλύπτει διαφορετικό ζώδιο. Ο ζωδιακός κύκλος , για τους αστρολόγους ,θεωρείται ότι ξεκινάει την πρώτη μέρα της Άνοιξης .Έτσι χωρίζονται σε κάποιες ομάδες που λέγονται Στοιχεία:

3 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

-Τα στοιχεία της Φωτιάς (Κριός, Λέων, Τοξότης ) -Τα στοιχεία της Γης (Ταύρος, Παρθένος, Αιγόκερως ) -Τα στοιχεία του Νερού (Καρκίνος, Σκορπιός, Ιχθύς ) -Τα στοιχεία του Αέρα ( Δίδυμος, Ζυγός, Υδροχόος) Όπως αναφέραμε προηγουμένως πλέον έχουμε ακόμα ένα ζώδιο τον λεγόμενο Οφιούχο ο οποίος μεταβάλλει τις ημερομηνίες των ζωδίων. Επομένως οι καινούριες ημερομηνίες είναι : Κριός-> 19 Απριλίου- 13 Μα. Ταύρος ->14 Μα.-19 Ιουνίου Δίδυμοι-> 20 Ιουνίου- 20 Ιουλίου Καρκίνος-> 21 Ιουλίου -9 Αυγούστου Λέων-> 10 Αυγούστου-15 Σεπτεμβρίου Παρθένος-> 16 Σεπτεμβρίου-30 Οκτωβρίου Ζυγός-> 31 Οκτωβρίου-22 Νοεμβρίου Σκορπιός->23 Νοεμβρίου-29 Νοεμβρίου Οφιούχος-> 30 Νοεμβρίου-17 Δεκεμβρίου Τοξότης-> 18 Δεκεμβρίου-18 Ιανουαρίου Αιγόκερως-> 19 Ιανουαρίου-15 Φεβρουαρίου Υδροχόος-> 16 Φεβρουαρίου-11 Μαρτίου Ιχθύς-> 12 Μαρτίου-18 Απριλίου

4 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Λίγα Λόγια για τον κάθε αστερισμό :

1.Κριός

Είναι ο αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο. Είναι Βόρειος αστερισμός και το όνομα του σημαίνει κριάρι. Αποτελείται από 86 άστρα.

2. Ταύρος

5 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Σημειώθηκε στην αρχαιότητα από το Πτολεμαίο. Βρίσκεται βόρεια του ουράνιου ισημερινού. Χαρακτηρίζεται ως το που άνοιγε το έτος. Μυθολογική ιδέα-> ο ολόλευκος ταύρος που μεταμορφώθηκε ο Δίας για να απαγάγει την Ευρώπη. Αποτελείται από 223 άστρα.

3. Δίδυμος

Σημειώθηκε από τον Πτολεμαίο κατά την αρχαιότητα. Είναι βόρειος αστερισμός. Για τους αρχαίους Έλληνες ήταν οι Διόσκουροι , οι δίδυμοι γιοι του Διός και της Λήδας που μεταμορφώθηκαν στον αστερισμό αυτόν. Αποτελείται από 119 άστρα.

6 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

4.Καρκίνος

Σημειώθηκε από τον Πτολεμαίο. Είναι βόρειος αστερισμός. Το όνομα του σημαίνει κάβουρας και οφείλεται στον Άρατο. Αποτελείται από 104 άστρα.

5.Λέων

Σημειώθηκε κατά την αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο. Οι αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι τον ονόμαζαν Λέοντα και συσχετιζόταν με τον μύθο του Λεόντος της Νεμέας , τον πρώτο άθλο του Ηρακλή. Αποτελείται από 123 άστρα.

7 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

6. Παρθένος

Είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο. Είναι βόρειος αστερισμός και ο μεγαλύτερος σε έκταση από όλους τους ζωδιακούς αστερισμούς. Το όνομα στην Αττική διάλεκτο είναι Κόρη. Ο αστερισμός αναπαριστά την Περσεφόνη , την κόρη της Θεάς Δήμητρας.

7.Ζυγός

Είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο. Είναι νότιος αστερισμός , ορατός στο σύνολο του από την Ελλάδα και όλη σχεδόν την Ευρώπη. Το όνομα του αστερισμού σημαίνει ζυγαριά. Αποτελείται από 83 άστρα.

8 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

8. Σκορπιός

Σημειώθηκε και αυτός ο αστερισμός από τον Πτολεμαίο κατά την αρχαιότητα. Αυτός μαζί με τον Τοξότη είναι οι δυο νοτιότεροι αστερισμοί του Ζωδιακού κύκλου. Παρότι βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας είναι ορατός στο σύνολο του από την Ελλάδα , αργά τις νύχτες της άνοιξης και τα καλοκαιριάτικα βράδια. Αποτελείται από 167 άστρα.

9. Οφιούχος

Σημειώθηκε όπως σχεδόν όλοι οι αστερισμοί από τον Πτολεμαίο. Ο Οφιούχος απεικονίζεται ως ένας άνθρωπος που στηρίζει ένα φίδι , η παρεμβολή του σώματος του

9 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

διαιρεί το φίδι σε δύο μέρη που ωστόσο θεωρείται ως ενιαίος αστερισμός. Αποτελείται από 174 άστρα.

10. Τοξότης

Σημειώθηκε και αυτός κατά την αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο. Είναι νότιος αστερισμός του Ζωδιακού κύκλου. Άλλες ονομασίες που έχει είναι ο Τοξευτής και ο Ρύπωρ τόξου. Αποτελείται από 194 άστρα.

11.Αιγόκερως

Είναι ο αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά κατά την αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο. Είναι νότιος αστερισμός του ζωδιακού κύκλου και το όνομα του σημαίνει Αίγα

10 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

(γίδα) με κέρατα και οφείλεται σον Άρατο. Αποτελείται από 81 άστρα.

12.Υδροχόος

Σημειώθηκε πρώτη φορά από τον Πτολεμαίο. Είναι ορατός στο σύνολο του από την Ελλάδα τα βράδια του φθινοπώρου. Αποτελείται από 172 άστρα.

13. Ιχθύς

11 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Είναι ο τελευταίος αστερισμός που καταχωρήθηκε στον κατάλογο του Πτολεμαίου. Επιπλέον ονόματα είναι η Αφροδίτη και ο Έρως. Αποτελείται από 150 άστρα.

12 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Ενότητα Β΄ Ηλιακό σύστημα

Ως Ηλιακό Σύστημα θεωρούμε τον Ήλιο και όλα τα αντικείμενα που συγκρατούνται σε τροχιά γύρω του χάρις στη βαρύτητα, που σχηματίστηκαν όλα πριν 4,6 δις έτη σε ένα γιγάντιο μοριακό νέφος. Τα αντικείμενα με τη μεγαλύτερη μάζα που περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο είναι οκτώ πλανήτες, των οποίων οι τροχιές είναι σχεδόν ελλειπτικές και βρίσκονται πάνω στο επίπεδο που ορίζει η εκλειπτική. Οι τέσσερις εσώτεροι, ο Ερμής, η Αφροδίτη, η Γη και ο Άρης αποτελούν τους λεγόμενους γήινους πλανήτες και αποτελούνται κυρίως από πετρώματα και μέταλλα. Οι τέσσερις εξώτεροι πλανήτες ονομάζονται αέριοι γίγαντες. Από αυτούς, οι δύο μεγαλύτεροι, ο Δίας και ο Κρόνος αποτελούνται από υδρογόνο και ήλιο και οι άλλοι δύο, ο Ουρανός και ο Ποσειδώνας αποτελούνται από νερό, αμμωνία και μεθάνιο. Αν θα θέλαμε να είμαστε ακριβείς όμως, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και πολλά άλλα ουράνια σώματα που υπάρχουν μέσα στο πεδίο βαρύτητας του Ήλιου. Οι

13 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

κυριότερες ζώνες που υπάρχουν σε αυτά τα αντικείμενα είναι η κύρια Ζώνη Αστεροειδών, μεταξύ Άρη και Δία, και τα μεταποσειδώνια αντικείμενα, που βρίσκονται πέρα από τη τροχιά του Ποσειδώνα. Σε αυτές τις περιοχές βρίσκονται πέντε αντικείμενα, γνωστά ως πλανήτες νάνοι, η Δήμητρα, ο Πλούτωνας, η Χαουμέια, ο Μακεμάκε και η Έρις, και πολλά άλλα μικρότερα σώματα. Επίσης, πέρα από αυτά τα αντικείμενα υπάρχουν οι κομήτες, οι Κένταυροι, οι μετεωρίτες και διαπλανητική σκόνη, που κινούνται ελεύθερα ανάμεσα στους πλανήτες. Ο ηλιακός άνεμος, μία ροή σωματιδίων από τον Ήλιο, σχηματίζει μια φυσαλίδα στο διαστρικό ενδιάμεσο γνωστή ως ηλιόσφαιρα με διάμετρο από 100 με 200 Αστρονομικές Μονάδες(AU). Επίσης υπάρχει το Νέφος του Oort που θεωρείται πηγή των κομητών, που βρίσκεται σε απόσταση πολύ μεγαλύτερη από την ηλιόπαυση. Δεν πρέπει να ξεχνάμε τους δορυφόρους που περιφέρονται γύρω από τους 6 από τους 8 πλανήτες και 3 από τους 5 πλανήτες νάνους, που έχουν συνήθως το χαρακτηρισμό φεγγάρια, αν και αυτός ο όρος αναφέρεται μονάχα στη Σελήνη, δορυφόρο της Γης. Οι αέριοι γίγαντες διαθέτουν και δακτυλίους, που αποτελούνται από πάγο και σκόνη. Πίνακας περιεχομένων 

1 Σύντομη περιγραφή o 1.1 Ήλιος o 1.2 Ερμής o 1.3 Αφροδίτη o 1.4 Γη o 1.5 Άρης o 1.6 Ζώνη των Αστεροειδών

14 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

1.7 Δίας o 1.8 Κρόνος o 1.9 Ουρανός o 1.10 Ποσειδώνας o 1.11 Ζώνη του Kuiper-Πλούτωνας o 1.12 Κομήτες o 1.13 Ηλιόπαυση o 1.14 Νέφος του Oort 2 Σχηματισμός και εξέλιξη 3 Διαστημική έρευνα o 3.1 Μέγιστα μεγέθη 4 Παραπομπές 5 Εξωτερικοί σύνδεσμοι o

 

 

15 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Το Ηλιακό Σύστημα χοντρικά χωρίζεται σε τέσσερις περιοχές: σ' αυτή των Εσωτερικών (ή Γήινων) Πλανητών, με τέσσερις πλανήτες που έχουν στέρεα επιφάνεια και σύσταση παρόμοια με αυτή της Γης (πυρίτιο και σίδηρο), στη Ζώνη των Αστεροειδών, που περιέχει μικρά σώματα, στους Εξωτερικούς Πλανήτες ή Γίγαντες Αερίων, με τέσσερις πλανήτες που αποτελούνται κυρίως από αέρια και είναι πολύ μεγαλύτεροι απ' τη Γη και στην εξωτερική περιοχή του Συστήματος, που περιλαμβάνει τον Πλούτωνα, τη Ζώνη του Kuiper και το Νέφος του Oort. Ήλιος Στο κέντρο του Ηλιακού Συστήματος βρίσκεται ο Ήλιος, ένα κίτρινο αστέρι της κύριας ακολουθίας ηλικίας σχεδόν 5 δισεκατομμυρίων χρόνων. Ερμής Αρχίζοντας ένα ταξίδι απ' τον Ήλιο προς τα έξω για να γνωρίσουμε το Ηλιακό Σύστημα, σε απόσταση 0,39 Αστρονομικών Μονάδων (AU) θα συναντήσουμε τον Ερμή, τον μικρότερο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος. Ο Ερμής είναι γεμάτος κρατήρες, δεν έχει ατμόσφαιρα και, καθώς είναι πολύ κοντά στον Ήλιο, έχει στην επιφάνειά του θερμοκρασίες που αγγίζουν τους 400 °C.Ο Ερμής κινείται πολύ γρήγορα στο διάστημα (3756 χλμ. το δευτερόλεπτο). Εξαιτίας της μεγάλης ταχύτητας και της μικρής απόστασης από τον Ήλιο, ο πλανήτης αυτός έχει το μικρότερο σε διάρκεια έτος από όλους τους άλλους. Αφροδίτη Επόμενος πλανήτης, στις 0,72 AU, είναι η Αφροδίτη. Έχει σχεδόν το ίδιο μέγεθος με τον δικό μας, γι' αυτό παλιά

16 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

λεγόταν και «αδελφός πλανήτης» της Γης. Εκτός απ' το μέγεθος όμως, ως περιβάλλον δεν έχει σχεδόν κανένα κοινό με τον πλανήτη μας. Καλύπτεται από μια πυκνή ατμόσφαιρα θειικού οξέος και διοξειδίου του άνθρακα, με αποτέλεσμα η επιφάνειά της να μην είναι ποτέ ορατή. Περιστρέφεται αργά γύρω από τον άξονά της και η πυκνή της ατμόσφαιρα δημιουργεί ένα ακραίο φαινόμενο θερμοκηπίου, το οποίο κρατά την μέση θερμοκρασία του πλανήτη σε πολύ υψηλά επίπεδα ακόμα και στις περιοχές που, λόγω της αργής περιστροφής γύρω από τον άξονα της (243 γήινες μέρες), δεν φωτίζονται από τον ήλιο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Γη Είναι ο μοναδικός πλανήτης στο σύστημα που έχει θάλασσες (κάτι που υποστηριζόταν παλιότερα για την Αφροδίτη και μέχρι πρόσφατα για το δορυφόρο του Κρόνου Τιτάνα), ο μόνος με έντονη γεωλογική δραστηριότητα και ο μοναδικός (απ' όσο ξέρουμε μέχρι σήμερα) που φιλοξενεί ζωή. Η ατμόσφαιρά του αποτελείται από άζωτο και οξυγόνο, και είναι ο μεγαλύτερος απ' τους εσωτερικούς πλανήτες. Είναι ο πρώτος, από τον Ήλιο, πλανήτης ο οποίος έχει φυσικό δορυφόρο, την Σελήνη. Ο αστρονομικός συμβολισμός της γης αποτελείται από έναν περικυκλωμένο σταυρό, αναπαριστώντας έναν μεσημβρινό και έναν παράλληλο· μία παραλλαγή, τοποθετεί τον σταυρό πάνω από τον κύκλο (Unicode: ⊕ ή ♁). Άρης Στις 1,52 AU βρίσκεται ο Άρης. Έχει την μισή διάμετρο από τη Γη και έχει μια αραιή ατμόσφαιρα από διοξείδιο του άνθρακα. Στην επιφάνειά του έχουν παρατηρηθεί γεωλογικοί σχηματισμοί όπως φαράγγια και κοιλάδες, που σημαίνουν ότι ο πλανήτης ήταν γεωλογικά ενεργός κι ότι

17 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

κάποτε ήταν θερμότερος και στην επιφάνειά του υπήρχε νερό σε υγρή μορφή (κάτι που επιβεβαιώθηκε τον Μάρτιο του 2007από τον Ευρωπαϊκό δορυφόρο Mars Express). Θεωρείται ο πλανήτης που μοιάζει πιο πολύ με τη Γη και υπάρχει η περίπτωση να βρεθεί κάποτε ζωή εκεί, ή τουλάχιστον απολιθώματα. Ο Άρης έχει δύο μικρούς φυσικούς δορυφόρους, τον Φόβο και τον Δείμο. Ζώνη των Αστεροειδών Το «σύνορο» που χωρίζει τους εσωτερικούς απ' τους εξωτερικούς πλανήτες είναι η Κύρια Ζώνη Αστεροειδών. Πρόκειται για εκατοντάδες χιλιάδες μικρά σώματα, διαμέτρου από μερικά μέτρα έως εκατοντάδες χιλιόμετρα, που όμως όλα μαζί έχουν μάζα μόλις όσο το ένα χιλιοστό της Γης. Οι αστεροειδείς είναι το υλικό για έναν πλανήτη που τελικά δεν σχηματίστηκε, λόγω της μεγάλης έλξης του Δία. Δίας Ο Δίας, στις 5,2 AU, είναι ο μεγαλύτερος απ' τους πλανήτες (έχει τη διπλάσια μάζα από ολους τους άλλους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος μαζί). Ο Δίας περιστρέφεται τόσο γρήγορα, ώστε η μέρα και η νύχτα του διαρκούν λιγότερο από 10 γήινες ώρες. Η διάμετρός του είναι 12 φορές αυτή της Γης. Αποτελείται από τεράστιες ποσότητες αερίων -κυρίως Υδρογόνο και Ήλιο- που περιστρέφονται γύρω από ένα μικρό στερεό πυρήνα. Μερικές φορές χαρακτηρίζεται και ως «αποτυχημένο άστρο», λόγω ακριβώς της μεγάλης περιεκτικότητας στα δύο αυτά στοιχεία. Είναι τόσο θερμός που θα μπορούσε να λάμπει σαν άστρο, αν ήταν 10 φορές μεγαλύτερος. Είναι γνωστός για την περίφημη Μεγάλη Κόκκινη Κηλίδα, μια καταιγίδα στην ατμόσφαιρά του, που υπάρχει τουλάχιστον από τότε που παρατηρούμε το Δία (και πιθανόν από πολύ πιο πριν). Έχει 63 δορυφόρους, δυο

18 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

από τους οποίους (η Ευρώπη κι ο Γανυμήδης) είναι πιθανό να έχουν ωκεανούς κάτω απ' την παγωμένη επιφάνειά τους. Κρόνος Ο Κρόνος (9,5 AU) είναι λίγο πιο μικρός (και πολύ πιο ελαφρύς) απ' τον Δία και του μοιάζει σε αρκετά χαρακτηριστικά. Αποτελείται και αυτός κυρίως από αέρια με λιγότερουδρογόνο και περισσότερη αμμωνία όμως- έχει και αυτός πολλούς δορυφόρους και είναι γνωστός για τους Δακτύλιούς του. Ο Δίας μαζί με τον Κρόνο αποτελούν το 93% της μάζας όλων των πλανητών. Είναι ίσως ο πιο εντυπωσιακός απ' τους πλανήτες αλλά κι ο ελαφρύτερος, με μέση πυκνότητα μικρότερη απ' αυτή του νερού. Ο δορυφόρος του Τιτάνας, που είναι μεγαλύτερος απ' τον Ερμή, έχει ατμόσφαιρα από άζωτο και υδρογονάνθρακες και, αν και είναι πολύ ψυχρός, πιθανολογείται ότι μπορεί να φιλοξενεί ζωή. Το σύστημα του Κρόνου θα μελετηθεί τα επόμενα χρόνια απ' τη διαστημοσυσκευή Κασσίνι - Χόιχενς, που βρίσκεται εκεί από το καλοκαίρι του 2004. Μέχρι σήμερα, έχουν επιβεβαιωθεί οι τροχιές 62 δορυφόρων του πλανήτη, από τους οποίους οι 22 έχουν λάβει κάποιο όνομα. Ουρανός Επόμενος σταθμός ο Ουρανός στις 19,2 AU. Αποτελείται κυρίως από αμμωνία και μεθάνιο, έχει και αυτός δακτύλιους και 27 δορυφόρους. Έχει την ιδιαιτερότητα ότι, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους πλανήτες, περιστρέφεται σαν να "κυλάει" πάνω στην τροχιά του, δηλαδή με τον ένα του πόλο πάντα στραμμένο προς τον Ήλιο. Πιθανολογείται ότι αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας κατακλυσμιαίας σύγκρουσης με κάποιο άλλο σώμα, κάτι που επιβεβαιώνεται μερικά και από την απουσία διαταραχών στην ατμόσφαιρά του. Ο Ουίλιαμ Χέρσελ

19 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

ανακοίνωσε την ανακάλυψή του τις 13 Μαρτίου 1781, επεκτείνοντας για πρώτη φορά στην ιστορία τα όρια του ηλιακού συστήματος. Ο Ουρανός ήταν ο πρώτος πλανήτης που ανακαλύφθηκε με τηλεσκόπιο. Ποσειδώνας Τελευταίος μεγάλος πλανήτης είναι ο Ποσειδώνας, σε απόσταση 30 AU από τον Ήλιο. Είναι ο πρώτος πλανήτης που ανακαλύφθηκε βάσει μαθηματικών προβλέψεων για τη θέση του (από τη μελέτη διαταραχών στην τροχιά του Ουρανού). Αποτελείται κυρίως από αέριο μεθάνιου, νερού και αμμωνίας και, σε αντίθεση με τον Ουρανό, η ατμόσφαιρά του παρουσιάζει έντονη δραστηριότητα, κάτι απρόσμενο, μιας και βρίσκεται πολύ μακριά από τον Ήλιο και η θερμότητα που λαμβάνει απ' αυτόν είναι ελάχιστη. Σαν τον Δία, έχει κι αυτός μια χαρακτηριστική κηλίδα στην ατμόσφαιρα, μόνο που η δική του είναι σκούρα μπλε. Για αρκετά χρόνια ήταν ο πιο μακρυνός πλανήτης του Συστήματος, καθώς η τροχιά του Πλούτωνα μπαίνει μέσα στη δική του. Ο Ποσειδώνας έχει 13 γνωστούς δορυφόρους. Ζώνη του Kuiper-Πλούτωνας Η Ζώνη Kuiper βρίσκεται σε απόσταση 30-50 AU και αποτελείται από μικρά, παγωμένα σώματα. Τα σώματα της ζώνης που, λόγω έλξης απ' τους μεγάλους πλανήτες, μπαίνουν στο Ηλιακό Σύστημα (και συχνά γίνονται κομήτες) λέγονται Κένταυροι. Η Ζώνη Kuiper τερματίζεται απότομα στις 49 AU, πράγμα που ίσως σημαίνει ότι ένα μεγάλο σώμα βρίσκεται σε αυτή την απόσταση. Ο Πλούτωνας, που βρίσκεται στις 39,5 AU, ήταν ο μικρότερος απ' τους πλανήτες (με διάμετρο μικρότερη από την Σελήνη) μέχρι τον αποχαρακτηρισμό του, και αυτός για τον οποίο έχουμε τα λιγότερα στοιχεία. Αποτελεί διπλό σύστημα με το δορυφόρο του Χάροντα (συνολικά ο

20 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Πλούτωνας έχει 3 δορυφόρους). Ο Πλούτωνας θεωρείται πλέον πλανήτης νάνος, μιας και στη Ζώνη Kuiper έχουν ανακαλυφθεί σώματα του ίδιου ή και μεγαλύτερου μεγέθους απ' αυτόν και αφού το ελάχιστο όριο μεγέθους για πλήρη πλανήτη τέθηκε μεγαλύτερο από αυτόν. Κομήτες Οι κομήτες είναι ουράνια σώματα που σε αντίθεση με τους απλανείς αστέρες και τους πλανήτες παρουσιάζουν όψη νεφελώδη, ενώ η ύλη από την οποία συνίστανται επιμηκύνεται υπό μορφή μακριάς κόμης (= μακριά μαλλιά) όταν διέρχονται κοντά από τον Ήλιο. Κάθε κομήτης αποτελείται από τρία μέρη, τον πυρήνα, την κόμη και την ουρά. Οι τροχιές των κομητών είναι ελλειπτικές με εκκεντρότητα που τείνει προς τη μονάδα (1). Ηλιόπαυση

Ως Ηλιόσφαιρα ορίζεται μια τεράστια δομή σε ελλειψοειδές σχήμα που αποτελείται από σωματίδια του Ηλιακού αέρα και περιβάλει τον Ήλιο και τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος. Σε μία περιοχή που ποικίλει από 80 με 100 AU έως 200 AU βρίσκεται η περιοχή που ονομάζεται όριο

21 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

κρουστικού κύματος (Termination Shock). Στο σημείο αυτό τα φορτισμένα σωματίδια του ηλιακού ανέμου επιβραδύνονται ύστερα από σύγκρουση με τα σωματίδια του διαστρικού μέσου καθώς και λόγω μαγνητικών πεδίων. Η περιοχή πέρα από το όριο αυτό ονομάζεται ηλιοσφαιρικός κολεός (heliosheath) και έχει σχήμα οβάλ. Οι δύο αποστολές Voyager 1 και 2 έχουν περάσει σε αυτή την περιοχή. Το εξωτερικό όριο της Ηλιόσφαιρας ονομάζεται Ηλιόπαυση. Ως Ηλιόπαυση ορίζεται η περιοχή όπου τα εξερχόμενα σωματίδια του ηλιακού ανέμου και τα εισερχόμενα σωματίδια από τη μεσοαστρική περιοχή έχουν ισοδύναμη πίεση. Στη περιοχή της Ηλιόπαυσης, το 2009, ανακαλύφθηκε, σε απόσταση σχεδόν 16 δισ. χλμ. από τη Γη, μία ζώνη από σωματίδιαυδρογόνου, τα οποία κάποτε ήταν φορτισμένα θετικά (δηλαδή ήταν σκέτα πρωτόνια). Τα σωματίδια αυτά σχηματίζουν μια στενή ζώνη, που είναι δύο με τρεις φορές φωτεινότερη από οτιδήποτε άλλο στον ουρανό. Η ανακάλυψη της ζώνης υδρογόνου έγινε από την αποστολή ΙΒΕΧ.[1][2] Έξω από την περιοχή της Ηλιόσφαιρας, στις 230 AU, υπάρχει μία περιοχή που ονομάζεται Κύμα Κρούσης (αγγλ. Bow Shock) που δημιουργείται από την κίνηση του Ήλιου μέσα στον Γαλαξία. Νέφος του Oort Τελικό σύνορο του Συστήματος είναι το Νέφος του Oort. Είναι παρόμοιο με τη Ζώνη Kuiper όσον αφορά τα σώματα που το αποτελούν, βρίσκεται όπως πολύ πιο μακριά -στις 50.000-100.000 AU και σχηματίζει σφαίρα που περικλείει το Ηλιακό Σύστημα, ενώ η Ζώνη Kuiper είναι περιορισμένη στην εκλειπτική. Από εκεί προέρχονται οι κομήτες με μεγάλες περιόδους, όπως ο Κομήτης του Χάλεϋ.

22 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Τυπικά, το όριο του Ηλιακού Συστήματος είναι εκεί που η βαρύτητα του Ήλιου παίζει μικρότερο ρόλο από τη βαρύτητα άλλων σωμάτων ή του Γαλαξία, δηλαδή πρακτικώς στα μισά της απόστασης μέχρι το πιο κοντινό άστρο. Εναλλακτικά, το Ηλιακό Σύστημα τελειώνει εκεί που το μαγνητικό πεδίο του Γαλαξία γίνεται ισχυρότερο από το μαγνητικό πεδίο τουΗλίου, και δημιουργείται κρουστικό κύμα του ηλιακού ανέμου (Ηλιόπαυση). Σχηματισμός και εξέλιξη Το ηλιακό σύστημα δημιουργήθηκε από την κατάρρευση ενός τεράστιου μοριακού νέφους πριν από 4,568 δις έτη. Το αρχικό νέφος είχε διαστάσεις αρκετών ετών φωτός και δημιούργησε πολλά άστρα. Καθώς η περιοχή που θα γινόταν το ηλιακό σύστημα, γνωστή ως προηλιακό νέφος, κατέρρευσε, η διατήρηση της στροφορμής το ανάγκασε να περιστραφεί ταχύτερα. Το κέντρο στο οποίο συγκεντρώθηκε η περισσότερη μάζα γινόταν όλο και θερμότερο από το δίσκο, ο οποίος το περιέβαλλε. Καθώς το συρρικνώμενο νεφέλωμα περιστρεφόταν, σχηματίστηκε ένας πρωτοπλανητικός δίσκος με διάμετρο 200 AU και ένα καυτό πρώταστρο στο κέντρο. Οι πλανήτες σχηματίστηκαν από επισυσσώρευση υλικού από αυτό το δίσκο. Μέσα στα επόμενα 50 εκατομμύρια χρόνια, οι συνθήκες στον Ήλιο επέτρεψαν την εκκίνηση θερμοπυρηνικής σύντηξης στον πυρήνα του. Από αυτό το σημείο και για τα επόμενα 10 δισεκατομμύρια χρόνια ο Ήλιος θα ανήκει στην κύρια ακολουθία. Το ηλιακό σύστημα θα έχει αυτή τη μορφή που έχει σήμερα μέχρι ο Ήλιος να εξελιχθεί σε ερυθρό γίγαντα. Αυτό αναμένεται να συμβεί σε περίπου 5 δισεκατομμύρια χρόνια.

23 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Διαστημική έρευνα Η εποχή μας σήμερα χαρακτηρίζεται διαστημική και δικαιολογημένα αφού κατά τις τελυταίες δεκαετίες, με τη βοήθεια των διαστημοσυσκευών, έχουν εξερευνηθεί όλοι οι πλανήτες, καθώς επίσης και σχεδόν 60 από τους φυσικούς δορυφόρους τους. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως χάρη σ' αυτές τις απίστευτες εξερευνητικές αποστολές, που προηγούμενα δεν είχε γνωρίσει η ανθρωπότητα, πολλά προβλήματα που απασχολούσαν την επιστήμη περί της σύστασης και προέλευσης των πλανητών έχουν ήδη διευκρινιστεί με πολλές λεπτομέρειες. Σήμερα (2012) οι επιστήμονες θεωρούν πως περισσότεροι από 70 διαφορετικοί μεταξύ τους κόσμοι έχουν αποκαλύψει μια μεγάλη ποικιλία χαρακτηριστικών που αποδεικνύουν τη βίαιη πολλές φορές εξέλιξη του Ηλιακού συστήματος από τα αρχικά στάδια της δημιουργίας του και ιδίως κατά τις συγκρούσεις του με αστεροειδείς. Έτσι η αυλαία των διαστημικών εξερευνήσεων στα τελευταία 40 χρόνια παρουσιάζει δεκάδες νέους κόσμους, με τρομακτικές καταιγίδες, δηλητηριώδεις ατμόσφαιρες, πολλαπλά φεγγάρια κ.λπ. Κόσμοι τελείως διαφορετικοί με μόνο ένα κοινό σημείο, τον Ήλιο, και εξ αυτού τους κοινούς φυσικούς νόμους. Μέγιστα μεγέθη Μία από τις προσφιλέστερες απασχολήσεις των επιστημόνων είναι η κατηγοριοποίηση κατά μέγεθος του όποιου αντικειμένου της εκάστοτε παρατήρησής των. Στην αστρονομία μια τέτοια ακριβώς μελέτη είναι και αυτή που έχει συνταχθεί από τον Διευθυντή του Ευγενιδείου Πλανηταρίου (Αθήνα) Διονύση Σιμόπουλο και που έλαβε δημόσια προβολή το 2002. Σύμφωνα με αυτή:

24 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013











Η μεγαλύτερη σε έκταση οροσειρά του Ηλιακού συστήματος βρίσκεται στο φυσικό δορυφόρο της Γης, στη Σελήνη. Ονομάζεται Κολδιέρες και βρίσκεται στα όρια της Ανατολικής Θάλασσας (Mare Orientale). Το μήκος της είναι 1.500 χλμ. Δηλαδή 1,5 φορά περισσότερο σε μήκος, των Απεννίνων (600 χλμ) και του Καυκάσου (520) αν τύχαιναν να συνέχιζε η μία την άλλη. Το υψηλότερο όρος στο Ηλιακό σύστημα είναι το όρος Όλυμπος, που τυγχάνει και ηφαίστειο και βρίσκεται στον πλανήτη Άρη. Έχει ύψος 25 χιλιόμετρα, δηλαδή τρεις φορές το ύψος του Έβερεστ. Αλλά και ως ηφαίστειο αν συγκριθεί με το Μάουνα Κέα, που εξέχει από τον πυθμένα του Ειρηνικού 10 χλμ., γίνεται αντιληπτή η διαφορά. Αν ο Όλυμπος του Άρη βρισκόταν στη Γη η βάση του θα κάλυπτε όλο τον ελληνικό ηπειρωτικό χώρο μαζί με το Αιγαίο. Ο κρατήρας του Ολύμπου του Άρη έχει διάμετρο 85 χλμ. Παρά ταύτα ο μεγαλύτερος ηφαιστειακός κρατήρας είναι ο κρατήρας Άρσια επί του ομώνυμου ηφαιστείου, που βρίσκεται επίσης στον Άρη και έχει διάμετρο 110 χλμ. Η μεγαλύτερη χαράδρα, με πολλές επιμέρους, που έχει παρατηρηθεί, βρίσκεται επίσης στον Άρη, στη λεγόμενη "κοιλάδα Μάρινερ". Η τεράστια αυτή χαράδρα εκτείνεται σε μήκος 4.500 χλμ. με μέγιστο πλάτος 600 χλμ και μέγιστο βάθος 7 χλμ. Μιά τόση μεγάλη σε έκταση χαράδρα αν βρισκόταν στη Γη θα εκτεινόταν από την Πορτογαλία μέχρι τα Ουράλια όρη. Η μεγαλύτερη κοιλάδα με κρατήρες βρίσκεται επίσης στον Άρη που ονομάζεται "Ελλάς". Η διάμετρός της φθάνει τα 2.000 χλμ. Ο μεγαλύτερος κρατήρας που δημιουργήθηκε από πρόσκρουση με αστεροειδή βρίσκεται στη Σελήνη. Πρόκειται για την τεράστια λεκάνη Αϊτκέν που έχει

25 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013



διάμετρο 2.500 χλμ., βάθος 3 χλμ. και βρίσκεται στο Νότιο Πόλο της. Τον κρατήρα αυτόν μελέτησε επισταμένα η διαστημοσυσκευή "Κλημεντίνη" το 1994. Υπολογίζεται πως ο αστεροειδής που δημιούργησε αυτόν τον κρατήρα θα πρέπει να είχε μέγεθος 200 τουλάχιστον χλμ. η δε πρόσκρουση θα πρέπει να έγινε μερικά εκατομμύρια χρόνια μετά τον σχηματισμό της. Παρόμοιος τέτοιος κρατήρας βρίσκεται και στον πλανήτη Ερμή με διάμετρο 1.300 χλμ. που φέρει την ονομασία "Λεκάνη των Θερμίδων". Ο λαμπρότερος όμως τέτοιος κρατήρας του Ηλιακού συστήματος βρίσκεται στη Σελήνη και ονομάζεται "Αρίσταρχος", η διάμετρος του οποίου φθάνει τα 84 χλμ. και το βάθος του τα 4,8 χλμ. Σημειώνεται επίσης ότι τέτοιοι κρατήρες έχουν εντοπιστεί και στη Γη. Ο μεγαλύτερος είναι εκείνος που ανακαλύφθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 κοντά στη χερσόνησο Γιουκατάν στο Μεξικό και είναι υποβρύχιος. Η διάμετρός του φθάνει τα 180 χλμ. και υπολογίζεται πως δημιουργήθηκε μετά από πρόσκρουση με αστεροειδή μεγέθους 8 - 10 χλμ., πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια με συνέπεια την εξαφάνιση των δεινοσαύρων. Ο δε αρχαιότερος επίσης τέτοιος γήινος κρατήρας είναι αυτός που βρίσκεται στο Κεμπέκ του Καναδά και ονομάζεται Μανικουάγκαν ηλικίας 212 εκατομμυρίων ετών. Υπολογίζεται πως η αρχική του διάμετρος ήταν 100 χλμ. πλην όμως λόγω διαβρωτικών παραγόντων φαίνεται να έχει περιοριστεί στα 70 χλμ. Η μεγαλύτερη εδαφολογική δραστηριότητα (αντί του όρου γεωλογική) που παρατηρείται στα σώματα του Ηλιακού συστήματος είναι στη Γη, την Αφροδίτη και την Ιώ (φυσικό δορυφόρο του Δία), όπου και η μεγαλύτερη εξ αυτών είναι αυτή στην Ιώ. Ο πολύχρωμος αυτός δορυφόρος βρίσκεται υπό συνεχή ηφαιστειακή έξαρση. Το 1979 καθώς ο "Βόγιατζερ" την

26 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013





προσπερνούσε στέλνοντας φωτογραφίες της επιφάνειάς της, έκπληκτοι οι επιστήμονες αντελήφθησαν την έκρηξη ενός τεράστιου ηφαιστείου. Στη σειρά των φωτογραφιών αποκαλύφθηκε ένας μεγάλος αριθμός ηφαιστείων παρόμοιων της Γης και Αφροδίτης που μόνο αυτοί διαθέτουν. Η έξαρση αυτή ερμηνεύεται από το γεγονός ότι ο δορυφόρος Ιώ δέχεται τεράστιες ελκτικές δυνάμεις τόσο από τον πλανήτη Δία, όσο και από τους άλλους δύο δορυφόρους Ευρώπη και Γανυμήδη κατά διαφορετικές γωνίες με συνέπεια να δημιουργούνται τεράστιες παλιρροϊκές δυνάμεις που σχεδόν ανεβοκατεβάζουν την επιφάνειά του. Οι παλίρροιες αυτές θερμαίνουν το εσωτερικό της που μαζί με θειούχα αέρια ξεπηδούν στην επιφάνειά της με τεράστιες ηφαιστειακές εκρήξεις κατά τις οποίες πυρακτωμένα υλικά πετάγονται σε ύψος 300 χλμ. ενώ τεράστιοι καπναγωγοί διοξειδίου του θείου απελευθερώνονται και οι οποίοι στη συνέχεια ψύχονται και πέφτουν στο έδαφος υπό μορφή όμορφου χρωματιστού χιονιού. Υπολογίζεται πως ετησίως το "χιόνι" αυτό φθάνει σε ύψος τα 10 εκατοστά. Η μεγαλύτερη θερμοκρασία επιφάνειας πλανήτη είναι αυτή που παρατηρείται στην Αφροδίτη όπου η μέση θερμοκρασία φθάνει τους 480 βαθμούς Κελσίου. Αντίθετα την μικρότερη τέτοια θερμοκρασία επιφάνειας κατέχει ο δορυφόρος Τρίτωνας (του πλανήτη Ποσειδώνα) του οποίου η θερμοκρασία επιφάνειάς του φθάνει τους μείον 235 βαθμούς Κελσίου. Η μεγαλύτερη διαφορά θερμοκρασίας που απαντάται στο Ηλιακό σύστημα είναι αυτή του μικρού πλανήτη Ερμή, όπου η μέγιστη φθάνει τους 427 βαθμούς Κελσίου ενώ κατά την νύκτα κατέρχεται στους μείον 183 βαθμούς Κελσίου. Έτσι η διαφορά αυτή

27 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013







αγγίζει τους 600 βαθμούς Κελσίου όπου και είναι η μεγαλύτερη διαφορά θερμοκρασίας σε ουράνιο σώμα του Ηλιακού συστήματος. Η μεγαλύτερη ατμοσφαιρική καταιγίδα, που συμβαίνει στο Ηλιακό σύστημα, αν και μόλις μια δεκάδα πλανητών και φυσικών δορυφόρων φέρουν ατμόσφαιρα, είναι εκείνη του πλανήτη Δία, στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιράς του. Πρόκειται για τη «Μεγάλη Κόκκινη Κηλίδα» που παρατηρείται συνέχεια τα τελευταία 400 χρόνια. Η γιγάντια αυτή φαινομενική κηλίδα έχει σχήμα οβάλ και τριπλάσιο μέγεθος της Γης που φέρεται σαν κυκλώπειο μάτι να παρακολουθεί τον Δία. Διαπιστώθηκε πως τεράστια ρεύματα αέρος ρέουν από τα ανατολικά προς τα δυτικά ενώ στο βάθος αυτά κινούνται αντίθετα. Αυτή η καταιγίδα περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της κάθε 7 γήινες ημέρες. Παρόμοια τέτοια καταιγίδα ανακαλύφθηκε από τον Βόγιατζερ και στον γαλαζωπό πλανήτη Ποσειδώνα που ονομάστηκε «Μεγάλη Σκοτεινή Κηλίδα» που είναι λίγο μεγαλύτερη από το μέγεθος της Γης. Παρατηρήσεις που έγιναν επ' αυτού αργότερα από το διαστημικό τηλεσκόπιο «Χαμπλ» έδειξε πως η καταιγίδα αυτή σήμερα έχει πια εξαφανιστεί. Οι ισχυρότεροι άνεμοι που έχουν παρατηρηθεί στο Ηλιακό σύστημα είναι αυτοί που συμβαίνουν στον πλανήτη Ποσειδώνα, των οποίων η ταχύτητα φθάνει τα 2.200 χλμ. την ώρα. Ο μεγαλύτερος πλανήτης είναι φυσικά ο Δίας. Στο εσωτερικό του θα μπορούσαν να χωρέσουν όλοι οι άλλοι πλανήτες και οι δορυφόροι τους, αφού ο όγκος του είναι 1.319 φορές μεγαλύτερος της Γης. Η διάμετρός του φθάνει τα 143.884 χλμ., ενώ η μάζα του είναι 318 φορές μεγαλύτερη της Γης. Αντίθετα

28 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013











ο μικρότερος πλανήτης είναι ο Ερμής που έχει και τη μικρότερη μάζα. Ο μεγαλύτερος φυσικός δορυφόρος στο ηλιακό σύστημα είναι ο δορυφόρος του Δία Γανυμήδης, που είναι και μεγαλύτερος από τον πλανήτη Ερμή. Οι περισσότεροι δακτύλιοι περιφερομένων υλικών βρίσκονται στον Κρόνο. Υπολογίζονται σε 10.000 διαφορετικούς που περικλείουν τον Κρόνο. Αποτελούνται από μικρά σώματα σκόνης, πάγου, και βράχων μεγέθους μέχρι λεωφορείου. Αρχίζουν από το επίπεδο των νεφών του Κρόνου και φθάνουν σε απόσταση μέχρι 275.000 χιλιόμετρα. Συγκριτικά μοιάζουν με πίτα διαμέτρου 1.400 μέτρων και πάχους 5 χιλιοστών. Αν θεωρηθούν αυτά δορυφόροι τότε ο Κρόνος κατέχει τους περισσότερους. Επίσημα τους περισσότερους δορυφόρους έχει ο Δίας με 63 και ακολουθούν ο Κρόνος με 62 και ο Ουρανός με 27. Η μεγαλύτερη ημέρα, δηλαδή διάρκεια μίας πλήρους περιστροφής περί τον άξονα, πλανήτη στο Ηλιακό σύστημα, παρατηρείται στην αργοκίνητη Αφροδίτη που φθάνει τις 243,16 γήινες ημέρες. Αντίθετα τη μικρότερη ημέρα κατέχει ο ταχυκίνητος Δίας που ολοκληρώνει μία πλήρη περιστροφή περί του άξονά του σε 9 ώρες, 50 λεπτά και 30 δευτερόλεπτα γήινου χρόνου. Το μεγαλύτερο έτος, δηλαδή διάρκεια μιας πλήρους περιστροφής περί τον Ήλιο, πλανήτη στο Ηλιακό σύστημα κατέχει ο πλέον απομακρυσμένος πλανήτης Ποσειδώνας, που ολοκληρώνεται σε 164,8 γήινα χρόνια. Αντίθετα τη μικρότερη διάρκεια περιστροφής περί τον Ήλιο, το μικρότερο έτος κατέχει ο Ερμής που ολοκληρώνει αυτό σε 87,97 γήινες ημέρες. Βέβαια αυτό συμβαίνει από το γεγονός ότι ο Ερμής απέχει από τον Ήλιο μόλις 57,9 εκατομμύρια χιλιόμετρα

29 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013









σε αντίθεση με τον Ποσειδώνα που απέχει 4,5 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα. Κοντινότερος επίσης πλανήτης στη Γη είναι η Αφροδίτη που απέχει σε ελάχιστη απόσταση 42,4 εκατομμύρια χιλιόμετρα. Η μεγαλύτερη ταχύτητα περιφοράς γύρω από τον Ήλιο σημειώνεται στον "φτεροπόδαρο" Ερμή όπου η μέση ταχύτητά του είναι 172.332 χλμ την ώρα, ενώ ο πιο "αργοκίνητος" πλανήτης είναι ο Ποσειδώνας με μέση ταχύτητα 19.548 χλμ την ώρα. Ο μεγαλύτερος αστεροειδής του Ηλιακού συστήματος είναι η 1 Δήμητρα που βρίσκεται ανάμεσα στις τροχιές του Άρη και του Δία που έχει διάμετρο 940 χλμ., είναι και ο πρώτος αστεροειδής που ανακαλύφθηκε και μάλιστα την Πρωτοχρονιά του 1801. Πρώτος όμως αστεροειδής που φωτογραφήθηκε ήταν ο 951-Γκάσπρα από τη διαστημοσυσκευή Γαλιλαίος στις 28 Οκτωβρίου του 1991 (από απόσταση 16.200 χλμ.). Ο συχνότερος κομήτης, δηλαδή με συντομότερη περίοδο εμφάνισης είναι ο κομήτης Ένκε που ανακαλύφθηκε το 1786 και που επισκέπτεται το Ηλιακό σύστημα ανελλιπώς κάθε 3,31 χρόνια. Μάλιστα ο κομήτης αυτός είναι και ο πρώτος που παρατηρήθηκε με ραντάρ το 1980. Η δε πλουσιότερη βροχή διαττόντων που έχει παρατηρηθεί ήταν η βροχή των Λεοντιδών στις 17 Νοεμβρίου του 1966, όταν ο νυκτερινός ουράνιος θόλος καλύφθηκε από περίπου 1000 "πεφταστέρια", (όπως λέγονται κοινώς), ανά λεπτό και επί 40 λεπτά της ώρας. Η βροχή αυτή οφείλεται στον Κομήτη ΤεμπλΤατλ που επιστρέφει στη πορεία της Γης κάθε 32,9 χρόνια και μέσα από τη σκόνη του οποίου διέρχεται η Γη.

30 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Οι εντυπωσιακοί δακτύλιοι γύρω από τον Κρόνο, τον κάνουν έναν από τους ομορφότερους πλανήτες. Παρατηρήθηκαν για πρώτη φορά από τον Γαλιλαίο, ο οποίος, μη μπορώντας να εξηγήσει αυτό που έβλεπε, καθώς και το φαινόμενο της "εξαφάνισης" των δακτυλίων ανά περιόδους, νόμισε ότι επρόκειτο για τρία σώματα. Το φαινόμενο της "εξαφάνισης" εξήγησε το 1666 ο Ολλανδός αστρονόμος Κρίστιαν Χόυχενς, που εξήγησε ότι οι δακτύλιοι έμοιαζαν να εξαφανίζονται κάθε φορά που το επίπεδο πάνω στο οποίο βρίσκονται συνέπιπτε με το επίπεδο της παρατήρησής τους από τη Γη. Ο Χόυχενς ήταν επίσης ο πρώτος που εισήγαγε την υπόθεση πως οι δακτύλιοι δεν ήταν όλα στερεά σώματα αλλά αποτελούνταν από μικρότερα σώματα σε περιστροφή γύρω από τον πλανήτη.

31 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Οι δακτύλιοι χωρίζονται σε πολλές περιοχές με κενά ανάμεσά τους λαμβάνοντας ονόματα γράμματα του λατινικού αλφαβήτου ξεκινώντας με τον εγγύτερο Α. Οι πιο εμφανείς (σε πλάτος) εξ αυτών είναι οι δακτύλιοι Α και Β που είναι οι πιο φωτεινοί και ο δακτύλιος C που είναι πιο αχνός. Το γνωστότερο κενό μεταξύ των δακτυλίων είναι το χάσμα Κασσίνι που χωρίζει τον Α από τον Β δακτύλιο. Το ανακάλυψε ο Τζιοβάννι Κασσίνι τo 1675 από τον οποίο και έλαβε το όνομά του. Το 1837 ο αστρονόμος Γιόχαν Ένκε, παρατήρησε ένα μικρότερο κενό στη μέση περίπου του δακτυλίου A όπου και αυτό πήρε το όνομά του (χάσμα Ένκε). Ο "Ε" δακτύλιος του Κρόνου αποτελείται από υλικό -πάγο νερού και οργανικές ενώσεις- που εκτινάσσεται από τον δορυφόρο Εγκέλαδο με τη μορφή πιδάκων. Ο μεγαλύτερος δακτύλιος του Κρόνου ανακαλύφθηκε το 2009 από το τηλεσκόπιο Spitzer της NASA. Η μέγιστη διάμετρός του είναι 20 φορές η διάμετρος του Κρόνου. Απέχει από τον πλανήτη σχεδόν 6 εκατομμύρια χιλιόμετρα ενώ εκτείνεται προς τα έξω άλλα 12 εκατομμύρια χιλιόμετρα. Είναι διάχυτος, καθώς αποτελείται κατά κύριο λόγο από σωματίδια σκόνης και πάγου, και δεν διακρίνεται στο ορατό φως, εκπέμπει όμως υπέρυθρη ακτινοβολία. Ο δακτύλιος βρίσκεται στην περιοχή που κινείται ένας από τους πιο απομακρυσμένους δορυφόρους του Κρόνου, η Φοίβη. Ο δακτύλιος δημιουργήθηκε από υλικό του δορυφόρου, ενώ θεωρείται υπεύθυνος και για την μαύρη κηλίδα του δορυφόρου Ιαπετού.Η προέλευση των δακτυλίων δεν είναι πλήρως γνωστή. Πιστεύεται ότι δημιουργήθηκαν από μεγάλους δορυφόρους (φεγγάρια) που περιστρέφονταν γύρω από τον πλανήτη και θρυμματίστηκαν από την πρόσκρουσή τους με κομήτες και μετεωροειδείς. Η σύνθεση των δακτυλίων αφορά κυρίως σημαντικές ποσότητες πάγου νερού. Κομμάτια πάγου δείχνουν να περιστρέφονται μαζί με θραύσματα

32 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

μετάλλων, κόκκους σκόνης και κομμάτια βράχων. Τελευταία έχει παρατηρηθεί ότι οι δακτύλιοι είναι σχετικά ασταθείς στην πυκνότητα και την περιστροφή τους, κι αυτό σημαίνει αφενός ότι δημιουργήθηκαν σχετικά «πρόσφατα» (μιλώντας με αστρονομικές χρονικές κλίμακες) και αφετέρου ότι κάποια στιγμή θα διαλυθούν.

33 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Ενότητα Γ΄ ΚΡΙΟΣ

Κριός (Λατινικά, ονομαστική Aries, γενική: Arietis, αστρον. σύμβολο: Ari) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι βόρειος αστερισμός, αμφιφανής στην Ελλάδα, και περιλαμβάνεται στον Ζωδιακό. Συνορεύει με τους εξής 5 αστερισμούς: Τρίγωνον, Ιχθύες, Κήτος Ταύρος και Περσεύς. Το όνομά του σημαίνει κριάρι

34 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Στους αρχαίους Έλληνες ονομαζόταν κάποτε και Αιγόκερως, μολονότι συνήθως έτσι αποκαλούσαν τον σημερινό αστερισμό Αιγόκερω. Ο Πλίνιος έγραψε ότι ο Κλεόστρατος ο Τενέδιος πρώτος εφεύρε τον Κριό, και μαζί του τον Τοξότης, ωστόσο η προέλευσή τους φαίνεται ότι ήταν κατά πολλούς αιώνες αρχαιότερη και ο ισχυρισμός είναι σωστός μόνο στο μέτρο που ο Κλεόστρατος υπήρξε ίσως ο πρώτος που έγραψε για αυτούς. Ο Κριός ταυτιζόταν με το μυθολογικό κριάρι με το «χρυσόμαλλον δέρας», τη χρυσαφένια προβιά, που μετέφερε τα παιδιά του Αθάμαντος, τον Φρίξο και την Έλλη, στην Κολχίδα για να ξεφύγουν από την οργή της μητριάς του Φρίξου, οπότε η Έλλη έπεσε στη θάλασσα που σήμερα ονομάζεται εξ αυτού Ελλήσποντος. Φθάνοντας στην Κολχίδα, ο Φρίξος θυσίασε το κριάρι στον Δία και κρέμασε την προβιά του εκεί, όπου έγινε στόχος της Αργοναυτικής εκστρατείας. Από τον μύθο προέρχονται οι ελληνορωμαϊκές ονομασίες για τον αστερισμό Χρυσόμαλλος, Phrixea Ovis, Pecus Athamantidos Helles, Phrixus, Portitor Phrixi, Phrixeum Pecus, Phrixi Vector, Ovis aurea/auratus και Αθάμας. Το τελευταίο όνομα ίσως εισάχθηκε στην Ελλάδα από τη Μεσοποταμία μαζί με τον αστερισμό, καθώς θυμίζει τον μεσοποτάμιο θεό Θαμμούζ (Tammuz, Dumuzi), τον Μονογενή Υιό της Ζωής, τον οποίο κάποτε ο Κριός συμβόλιζε στους ουρανούς.

35 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Οι Κικέρων και Οβίδιος βάφτισαν τον αστερισμό Cornus. Ως νύξη για τη θέση του στον ουρανό υπήρχε το επίθετο Ισημέριος (Aequinoctialis). Το Vernus Portitor (= ο φέρων την άνοιξη) αναφέρεται από τον Καίσιο, όπως και το Arcanus, που ίσως υπαινίσσεται τις μυστικές τελετουργίες λατρείας των θεοτήτων που αντιπροσώπευε ο Κριός. Από την αρχαιότητα ο Κριός ήταν γνωστός ως ο «άρχων των ουρανίων σημ(ι)είων» (των ζωδίων), ο «άρχων του ζωδιακού», το πρώτο ζώδιο, καθώς εκεί βρισκόταν ο Ήλιος κατά την εαρινή ισημερία μέχρι τον 1ο αιώνα π.Χ.. Αντίστοιχο είναι και το ασσυριακό Rubu (πρίγκηπας). Ο εβραϊκός μήνας Νισάν (Μάρτιος-Απρίλιος) συνδεόταν με τον αστερισμό Teli (Κριό), αφού ο Ιώσηπος γράφει ότι ο Ήλιος βρισκόταν εκεί όταν ο λαός του ελευθερώθηκε από την Αίγυπτο. Το ίδιο ο μήνας Nisanu των Ασσυρίων, καθώς ο Κριος συμβόλιζε σε αυτούς τις έννοιες του βωμού και της θυσίας, στην οποία το θύμα ήταν συνήθως ένα κριάρι. Στην αρχαία Αίγυπτο η ουράνια αυτή μορφή συμβόλιζε, κατά πολλούς, τον βασιλιά των αιγυπτιακών θεοτήτων, τον Άμμωνα. Ο Αθανάσιος Κίρχερ σημειώνει

36 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

τον λατρευτικό τίτλο Ταμετούρο Αμούν, δηλαδή «Βασιλεύς του Άμμωνος» για τον Κριό στη χώρα του Νείλου. Παρόμοια, ο Νόννος θέτει το `Αμμων Λιβυκός ως όνομα του αστερισμού, το Deus Libycus του Διονυσίου Εξηγίου. Ο Κριός ονομαζόταν Bara ή Ber(r)e στην Περσία, Amru ή Emru στη Συρία, Kuzi από τους Τούρκους (όλα σημαίνουν κριάρι), Aja και Mesha στην Ινδία, Mesham από τους Ταμίλ (πριν οι τελευταίοι υιοθετήσουν το ελληνικό Kriya). Οι Άραβες γενικώς τον ήξεραν ως Al Hamal, το πρόβατο, λέξη που παραφθάρηκε ως Hammel στον Ριτσιόλι και Alchamalo στον Schickard. Αργότερα, με την ελληνική επίδραση, ένας Άραβας σχολιαστής του Ούλουγκ Μπεγκ αποκαλεί τον Κριό Al Kabsh al Alif, δηλαδή «το ήμερο κριάρι».

Ως ζωδιακός αστερισμός και στην Κίνα, ο Κριός ήταν ο Σκύλος, γνωστός ως Heang Low και Kiang Leu, ενώ μαζί

37 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

με τον Ταύρο και τους Διδύμους συναποτελούσε τη «Λευκή Τίγρη», τη δυτική από τις 4 μεγάλες ζωδιακές ομάδες των Κινέζων. Ο Τσόσερ και άλλοι συγγραφείς της Αγγλίας από το 1300 ως το 1600 μ.Χ. «αγγλοποίησαν» το λατινικό όνομα Aries ως Ariete. Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών ο Κριός ειπώθηκε ότι αναπαριστούσε το κριάρι της Θυσίας του Αβραάμ, τον Άγιο Πέτρο, με το Τρίγωνον να είναι η μίτρα του ως πρώτου επισκόπου Ρώμης, ή (κατά τον Καίσιο) τον ίδιο τον Αμνό του Θεού που θυσιάσθηκε στον Γολγοθά για όλη την αμαρτωλή ανθρωπότητα. Ως σημαίνον ζώδιο, ο Κριός συνδέθηκε με την Αστρολογία, πολλές προλήψεις και θρύλους. Ο Βηρωσσός και ο Αμβρόσιος Μακρόβιος απέδιδαν τη σημασία του στην αρχαία πεποίθηση ότι η Γη δημιουργήθηκε όταν ο Ήλιος βρισκόταν στον Κριό, και ο Αλβουμάσαρ προσθέτει ότι κατά τη Δημιουργία του Σύμπαντος όχι μόνο ο Ήλιος, αλλά και οι Σελήνη, Ερμής, Αφροδίτη, Άρης, Δίας και Κρόνος ήταν σε σύνοδο στον Κριό, προβλέποντας την καταστροφή του κόσμου όταν τα επτά σώματα βρεθούν στην ίδια σχετική θέση στην τελευταία μοίρα των Ιχθύων. Ο Δάντης, που ονόμαζε τον Κριό Montone, δίνει την άποψη του Μακρόβιου σε τρεις στίχους στην «Κόλαση». Γενικώς το θεωρούσαν δυσμενές ζώδιο, συνδεόμενο με τον «Οίκο του Άρεως» αν και κάποιοι το έθεταν υπό την «προστασία» της ΑθηνάςΜινέρβα. Ο Πλίνιος έγραψε πως η εμφάνιση κομήτη στον Κριό προμήνυε μεγάλους πολέμους και πολλούς θανάτους, πτώση των μεγάλων και άνοδο των μικρών, και φοβερή ξηρασία στις περιοχές που «κυβερνούσε». Πάντως, αγγλικά αλμανάκ του 17ου αιώνα κατέγραφαν στην επίδρασή του «αφθονία χόρτων και βοτάνων». Οι

38 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

αρχαίοι αστρολόγοι θεωρούσαν ότι οι Δίδυμοι «κυβερνούν» το ανθρώπινο κεφάλι και πρόσωπο, μάλιστα οι Αιγύπτιοι το αποκαλούσαν και Arnum, «Κύριο της Κεφαλής». Αργότερα θεωρήθηκε ότι επιδρά σε χώρες όπως η Δανία, η Αγγλία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ελβετία, η Συρία και ιταλικές πόλεις (Capua, Νάπολη, Βερόνα). Τα χρώματα του ζωδίου ήταν το λευκό και το ερυθρό (όπως και των Διδύμων). Το σύμβολό του αναπαριστά την κεφαλή με τα κέρατα του ζώου.

Στα σημερινά αστρονομικά σύνορα του Κριού ο Ήλιος βρισκόταν κατά την εαρινή ισημερία από το 1795 π.Χ. περίπου μέχρι (όπως προαναφέρθηκε) το 67 π.Χ.. Η μετάπτωση του άξονα της Γης όμως μετατοπίζει συνεχώς αυτό το «εαρινό σημείο» πάνω στην ουράνια σφαίρα: πριν τον Κριό βρισκόταν στον Ταύρο και τώρα βρίσκεται λίγες μοίρες νότια του αστέρα ω Ιχθύων στον ομώνυμο αστερισμό. Στην εποχή μας ο Ήλιος βρίσκεται μέσα στα αστρονομικά όρια του Κριού από τις 18 Απριλίου μέχρι τις 14 Μαΐου, και οι ημερομηνίες αυτές συνεχίζουν να μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη.

39 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

ΤΑΥΡΟΣ Ταύρος (Λατινικά: Taurus, συντομογραφία: Tau) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Ο Ταύρος βρίσκεται βόρεια του ουράνιου ισημερινού και τα τρία κυριότερα αστέρια του σχηματίζουν ένα τρίγωνο. Είναι βόρειος αστερισμός του Ζωδιακού Κύκλου. Συνορεύει με τους αστερισμούς Περσέα, Κριό, Κήτος, Ηριδανό, Ωρίωνα Διδύμους και Ηνίοχο.

Ο Ταύρος είναι ένας από τους αρχαιότερους και πλέον αξιοσημείωτους αστερισμούς. Η σημασία του στην

40 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

πρώιμη αρχαιότητα συνδέεται με το ότι σημείωνε την εαρινή ισημερία από το 4000 π.Χ. ως το 1700 π.Χ. περίπου, και διατηρήθηκε έτσι ως το ζώδιο που «άνοιγε το έτος» σε όλους τους αρχαίους ζωδιακούς κύκλους. Σε αυτό το γεγονός αναφέρεται ο Βιργίλιος στον πρώτο Γεωργικό του: «`Οταν με τα χρυσά του κέρατα ο λαμπρός Ταύρος ανοίγει / το έτος, και προς τα κάτω το αστέρι του Σκύλου γέρνει...». Η μυθολογική ιδέα για τους αρχαίους `Ελληνες και Ρωμαίους ήταν κυρίως ο ολόλευκος ταύρος στον οποίο μεταμορφώθηκε ο Δίας για να απαγάγει την Ευρώπη. Ο αστερισμός απεικονίζει μόνο το εμπρόσθιο τμήμα του μεγάλου αυτού ζώου, από όπου και οι αρχαίοι προσδιορισμοί Τομή και Προτομή Ταύρου (Sectio Tauri). Οι μυθολόγοι αιτιολογούν το γεγονός λέγοντας ότι όταν κολυμπούσε μακριά με την Ευρώπη στη ράχη του (σκηνή που απεικονίζεται στην εθνική πλευρά του ελληνικού νομίσματος των δύο ευρώ), όλο σχεδόν το σώμα του ήταν βυθισμένο στο νερό και συνεπώς αόρατο. Σύμφωνα με άλλη παράδοση, θεωρείται ότι ο αστερισμός συνδέεται περισσότερο με τον έβδομο άθλο του Ηρακλή, ο οποίος πήγε στη Κρήτη με διαταγή του Ευρυσθέα για να αιχμαλωτίσει τον ταύρο. Ο Ταύρος είχε βοηθήσει τον Δια να μεταφέρει την Ευρώπη στην Κρήτη, αλλά μετά παρέμεινε εκεί προκαλώντας τρομερές καταστροφές. Ο Ποσειδώνας όμως τον τιμώρησε γιατί έκανε με την Πασιφάη (τη γυναίκα του Μίνωα) και χωρίς τη θέληση της τον Μινώταυρο, τον οποίο ο Ηρακλής αιχμαλώτισε και πήρε στις Μυκήνες. Εκεί ο Ευρυσθέας τον ελευθέρωσε και τελικά τον σκότωσε ο Θησέας στον Μαραθώνα. Ο αστερισμός συμβολίζει έτσι τη δόξα των ηρώων Ηρακλή και Θησέα.

41 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Η σύνδεση με τον μύθο της Ευρώπης έδωσε τα ονόματα Portitor Europae, Proditor Europae, Agenoreus (στον Οβίδιο) και Tyrius (στον Μαρτιάλη, από τον τόπο καταγωγής της). O Άρατος προσδιορίζει τον Ταύρο ως πεπτηώς (συσπειρωμένος) και ο Κικέρων ως «γονατισμένο». Ο Μανίλιος τον περιγράφει ως «αγωνιζόμενο» και προσθέτει: «Ο δυνατός Ταύρος είναι κουτσός. Το πόδι του γυρίζει προς τα πίσω.» Τα χαμηλωμένα πόδια απεικονίζονται σε όλες τις αναπαραστάσεις από την αρχαία Μεσοποταμία, όπως και τα κέρατα σε τεράστια αναλογία: ο Άρατος τον αποκαλεί Κεραόν. Το επίθετο Κυρτός απαντάται σε αρχαίο σχολιαστή της Συντάξεως του Πτολεμαίου. Κάποιοι ποιητές μετέβαλαν το φύλο του ταύρου και τον απεκάλεσαν Ιώ, την κόρη του Ινάχου που η θεά Ήρα από τη ζήλεια της μετέτρεψε σε αγελάδα. Από εδώ έχουμε τα ονόματα Juvenca Inachia και Inachis. Μία τρίτη εκδοχή καταφεύγει στον Μινώταυρο: Amasius Pasiphaes, ο Εραστής της Πασιφάης. Αλλά το όνομα Chironis Filia που του δίνει ο Λαλάντ είναι ανεξήγητο. Μία άλλη ιστορία τέλος θέλει τον Ταύρο να είναι ο ένας από τους δύο με τα ορειχάλκινα πόδια που δάμασε ο Ιάσονας.

42 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Ο Ταύρος έφερε συνώνυμα ονόματα σε διάφορες γλώσσες: Al Thaur στην Αραβία, που παραφθάρηκε σε El Taur, Altor, Ataur, Altauro (Schickard) και Tur (Ριτσιόλι). Στη Συρία ήταν ο Taura. Στην Περσία ο Tora, Ghav ή Gau. Στην Τουρκία ο Ughuz. Στην Ιουδαία ήταν γνωστός ως Shor, αλλά και ως Ρεέμ (το άγριο βόδι). Αυτό μας θυμίζει το Bos των Ρωμαίων αγροτών (Γερμανικός). Επίσης ήταν ο Princeps armenti, ο Οδηγός του Κοπαδιού. Το αγγλοσαξονικό Εγχειρίδιο Αστρονομίας του 15ου αιώνα ονομάζει τον Ταύρο Fearr. Οι ιθαγενείς Ινδιάνοι της Νότιας Αμερικής είχαν παρόμοιες ιδέες. Ο Γάλλος επιστήμονας του 18ου αιώνα La Condamine έγραψε ότι οι Ινδιάνοι του Αμαζονίου έβλεπαν στο σχήμα των Υάδων το κεφάλι ενός μεγάλου ζώου. Πιο αξιόπιστα, ο Goguet παραθέτει ότι κατά την ανακάλυψη του Αμαζονίου από τον Yanez Pinzon (1500 μ.Χ.) οι ιθαγενείς στις όχθες του αποκαλούσαν τις Υάδες «Ταπύρα Ραγιοάμπα», το σαγόνι ενός ταπίρου.

43 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Στην Κίνα ο Ταύρος σχημάτιζε ένα τμήμα της «Λευκής Τίγρεως», και ήταν επίσης η Ta Leang, η Μεγάλη Γέφυρα. Αλλά ως ζώδιο (παρατηρούμε και εδώ τον ισχυρό διαχωρισμό μεταξύ αστερισμών και ζωδίων στην Κίνα, μεταξύ Αστρονομίας και Αστρολογίας) ήταν ο Πετεινός. Αφότου ήρθαν σε επαφή με τον δυτικό πολιτισμό, προσέθεσαν και το όνομα Kin Neu = το Χρυσό Βόδι.

Μετά τη διάδοση στη λεκάνη της Μεσογείου της λατρείας του θεού-ταύρου των αρχαίων Αιγυπτίων, του Όσιρι, ο αστερισμός φυσιολογικά αναγορεύθηκε στην ουράνια αναπαράστασή του ίδιου και της συζύγου και αδελφής του Ίσιδος, μάλιστα έφθασε να πάρει το όνομα της δεύτερης. Αλλά ο αστρικός «Ταύρος» της χώρας του Νείλου δεν ήταν ο δικός μας, τουλάχιστον μέχρι την εποχή των Πτολεμαίων. Στους Κόπτες ο Ταύρος ή οι Πλειάδες ήταν η `Ωριας, η Καλή Εποχή (το Statio Hori του Κίρχερ) και ο Apis, η νεότερη μορφή του αρχαίου θεού του Νείλου.

44 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Ως το πρώτο ζώδιο του αρχαίου εβραϊκού ζωδιακού, ο Ταύρος ήταν το «Άλεφ», το πρώτο γράμμα της εβραϊκής γλώσσας που άλλωστε σχεδιάστηκε ως κεφαλή βοδιού. Αναπαραστάσεις του Μιθραϊκού Ταύρου από τον 4ο ή 5ο αι. π.Χ. αποδεικνύουν ότι ο Ταύρος συνέχιζε να αποτελεί σημείο αναφοράς για τους Πέρσες και τους Βαβυλωνίους, ονομαζόμενος Shur από τους δεύτερους. Ακόμα νωρίτερα, στους Ακκάδιους ήταν ο Ταύρος του Φωτός και σε κύλινδρο της Μεσοποταμίας αποδίδεται ως Gut-anna, ο Ουράνιος Ταύρος, αναφερόμενος σε σχέση με τη βροχή. Ο Γερμανός ανατολιστής Peter Jensen τον αναφέρει ως σύμβολο του Marduk, του θεούπροσωποποίησης του ανοιξιάτικου ήλιου. Οι Ασσύριοι συνέδεαν τον Ταύρο με τον δεύτερο μήνα του ημερολογίου τους, τον A-aru, τον «Διευθύνοντα Ταύρο» (περ. 15 Απριλίου με 15 Μαΐου). Στην Ινδία ο Ταύρος ήταν ο Vrisha(n) ή Vrouchabam, ο Rishabam των Ταμίλ και ο Urusaba των Σιναλέζων. Αργότερα, υπό την παρετυμολογική έλξη της ελληνικής ονομασίας, η ινδική μετατράπηκε σε Taouri (στον Varaha Mihira) και Tambiru (στον Al Biruni). Ο Ταύρος θεωρήθηκε ότι αντιπροσώπευε το ζώο που θυσίασε ο Αδάμ στην αρχαιότερη θυσία του ανθρώπινου γένους, κατά την Ιουδαιοχριστιανική παράδοση. Ο Νοβίδιος αναγνώριζε στον Ταύρο το Βόδι που στεκόταν μαζί με το γαϊδουράκι στη Φάτνη κατά τη Γέννηση του Χριστού. Σύμφωνα με τον Καίσιο (Caesius) ο αστερισμός αυτός παριστάνει τον Πατριάρχη Ιωσήφ, και κατ' άλλους Χριστιανούς τον Απόστολο Ανδρέα. Ως ζωδιακός αστερισμός, ο Ταύρος συνδέθηκε με την Αστρολογία, πολλές προλήψεις και θρύλους. Οι αρχαίοι αστρολόγοι πίστευαν ότι «κυβερνά» το ανθρώπινο

45 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

σβέρκο, λάρυγγα και ώμους, και ο Σαίξπηρ γράφει σχετικώς ένα διασκεδαστικό απόσπασμα στη «Δωδέκατη Νύχτα», στο διάλογο των Toby Belch και Andrew Aguecheek, που λαθεύουν ως προς την ιδιότητα αυτή του Ταύρου. Τον θεωρούσαν το ζώδιο της Αφροδίτης, όπως και τον Σκορπιό, και τον αποκαλούσαν Veneris Sidus, Domus Veneris Nocturna και Gaudium Veneris. Μία ιδέα που ίσως προήλθε και από το γεγονός ότι περιέχει τις Πελειάδες, ως περιστερές, σύμβολα της θεάς. Πίστευαν ότι είναι γενικώς κακότυχο ζώδιο. Θεωρήθηκε ότι επιδρά ιδιαιτέρως σε χώρες όπως η Αραβία, η Σκυθία, η Ιρλανδία, η μεγάλη Πολωνία, τμήμα της Ρωσίας, η Ολλανδία, η Περσία, η Μικρά Ασία, και σε πόλεις όπως η Μάντουα και η Λειψία. Τα χρώματα του ζωδίου ήταν το λευκό και το ανοικτό κίτρινο (λεμονί). Στην εποχή μας ο `Ηλιος βρίσκεται (όπως φαίνεται από τη Γη) μέσα στα όρια του Ταύρου από τις 14 Μαΐου ως τις 22 Ιουνίου, και οι ημερομηνίες αυτές μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη.

ΔΙΔΥΜΟΙ Οι Δίδυμοι είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι βόρειος αστερισμός του Ζωδιακού Κύκλου. Συνορεύει με τους αστερισμούς Ηνίοχο, Ταύρο, Ωρίωνα, Μονόκερω, Μικρό Κύνα, Καρκίνο και Λύγκα.

46 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Ονομασίες και ιστορία Το όνομα του αστερισμού δεν μπορεί να αποδοθεί σε κάποιο συγκεκριμένο αστρονόμο ή συγγραφέα, καθώς η έννοια ενός ουράνιου δίδυμου ζευγαριού φαίνεται ότι ήταν σχεδόν παγκόσμια από τα βάθη της αρχαιότητας, αναφερόμενη στα δύο κυρίαρχα άστρα του. Για τους αρχαίους `Ελληνες και Ρωμαίους ήταν οι Διόσκουροι, οι δίδυμοι γιοί του Διός και της Λήδας, που μεταφέρθηκαν στον ουρανό από τον πατέρα τους σε ανταμοιβή της αδελφικής αγάπης που επέδειξαν επί της γης, αν και αρχικώς παρίσταναν δύο από τους Καβείρους και μερικές φορές τον Αμφίονα και τον Ζήθο, τους γιούς της Αντιόπης. Ο Πλούταρχος τους αποκαλούσε `Ανακες (βασιλιάδες) (οι Anaces του Κικέρωνος) και ο Θεοδώρητος Εφεστίους, θεούς δηλαδή της οικογένειας. Σχετικά λατινικά ονόματα είναι τα Dii Samothraces (από τον τόπο λατρείας των Καβείρων) και Dii Germani (οι Αδελφοί Θεοί). Κάποιες άλλες ονομασίες λατίνων συγγραφέων σχετίζονται με τη μητέρα των Διοσκούρων: Ledaei Fratres, Ledaei Juvenes, Ledaeum Sidus και Gemini Lacones, Spartana Suboles από την πατρίδα της, ή Cycno Generati από το μύθο της. Ο Δάντης αποκαλεί τον τόπο τους στα ουράνια Nido di Leda, φωλιά της Λήδας. Το "clarum Tyndaridae Sidus" του Ορατίου αναφέρεται στον πατριό των Διοσκούρων, ενώ τα Oebalii και Oebalidae των Οβιδίου και Στατίου στον παππού τους Οίβαλο, βασιλιά της Σπάρτης. Αντιθέτως, ο Μανίλιος αποκαλούσε τους Διδύμους Phoebi Sidus, άστρο του Φοίβου, ως υποκείμενο στην προστασία του Απόλλωνος. Σπανιότερα, δυάδες μη διδύμων μυθολογικών προσώπων έπαιρναν τη θέση των Διοσκούρων, όπως οι Απόλλωνας και Ηρακλής, Τριπτόλεμος και Ιασίων, Θησέας και Πειρίθοος.

47 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Στην εποχή μας ο Ήλιος βρίσκεται (όπως φαίνεται από τη Γη) μέσα στα όρια του αστερισμού των Διδύμων από τις 22 Ιουνίου ως τις 21 Ιουλίου, και οι ημερομηνίες αυτές μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη. Ο Αριστοτέλης μας έχει αφήσει μία ενδιαφέρουσα καταγραφή δύο επιπροσθήσεων κάποιου αστέρα των Διδύμων από τον πλανήτη Δία. Πρόκειται για την αρχαιότερη παρατήρηση τέτοιου είδους που γνωρίζουμε (περ. 350 π.Χ.). Μία άλλη «διάκριση» για τους Διδύμους είναι ότι σε αυτούς βρισκόταν ο «νάνος πλανήτης» Πλούτων όταν ανακαλύφθηκε, στις 18 Φεβρουαρίου 1930, από τον Clyde W.Tombaugh (Αστεροσκοπείο Lowell της Αριζόνα, ΗΠΑ). Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στους Διδύμους 53 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 106. Οι κυριότεροι αστέρες του αστερισμού έχουν και δικά τους ιδιαίτερα ονόματα. Οι δύο φωτεινότεροι αστέρες, α Διδύμων και β Διδύμων, που ξεχωρίζουν από ολόκληρο τον αστερισμό και του έδωσαν το όνομά του, έχουν βέβαια τα ονόματα των μυθικών Διοσκούρων, Κάστορας και Πολυδεύκης αντιστοίχως, στα οποία και παραπέμπουμε.    

Ο αστέρας γ Διδύμων είναι γνωστός με το όνομα Αλένα (Alhena). Ο αστέρας δ είναι ο Ουαζάτ (Wasat). Ο ε Διδύμων, είναι γνωστός ως Μεμπσούτα (Mebsuta). Ο ζ είναι γνωστός ως Μεκμπούντα (Mekbuda).

48 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013



 

        

Ο η Διδύμων είναι γνωστός με το ελληνικό όνομα Πρόπους, από τη θέση του μπροστά στο αριστερό πόδι του Κάστορα. Ο θ Διδύμων έχει φαινόμενο μέγεθος 3,60 και φασματικό τύπο A3 III (λευκός γίγαντας). Ο ι Διδύμων, στον οποίο λανθασμένα αποδίδεται κάποτε το όνομα "Propus", έχει φαινόμενο μέγεθος 3,79 και φασματικό τύπο G9 IIIb. Ο κ Διδύμων έχει φαιν.μέγεθος 3,57 και φασμ.τύπο G8 IIIa. Ο λ Διδύμων έχει φαιν.μέγεθος 3,58 και φασμ.τύπο A3 V. Ο μ Διδύμων είναι ένας τεράστιος ερυθρός γίγαντας, γνωστός ως Tejat posterior. Ο ν έχει φαιν.μέγεθος 4,15 και φασμ.τύπο B6 IIIe (με έντονες γραμμές εκπομπής στο φάσμα του). Ο ξ, με φαιν.μέγεθος 3,36 και φασμ.τύπο F5 III, είχε ονομασθεί από τον Al Biruni Al Zirr, «το Κουμπί». Ο ρ (φαιν.μέγεθος 4,18) είναι λευκοκίτρινος νάνος (φασμ.τύπος F0 V). Ο σ έχει φαιν.μέγεθος 4,28 και φασμ.τύπο K1 III. Ο τ έχει φαιν.μέγεθος 4,41 και φασμ.τύπο K2 III. Ο υ έχει φαιν.μέγεθος 4,06 και φασμ.τύπο M0 III (ερυθρός γίγαντας).

Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ευρισκόμενος σε μία κατεύθυνση πολύ κοντά στο γαλαξιακό επίπεδο (το αγγίζει με τα δυτικά του άκρα), ο αστερισμός αυτός είναι πλούσιος σε ανοικτά σμήνη. Εντυπωσιακό είναι το ανοικτό σμήνος M35 (ή NGC 2168) με φαιν.μέγεθος 5,1, φαινόμενη διάμετρο σχεδόν ίση με της Σελήνης και πάνω από 200 αστέρες. Τα πλανητικά νεφελώματα είναι μία άλλη «ατραξιόν» των Διδύμων, με κορυφαίο το «Νεφέλωμα του Εσκιμώου» (NGC 2392),

49 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

5.000 έτη φωτός από τη Γη, και αξιόλογο το μεγάλο αλλά αμυδρό σε επιφανειακή λαμπρότητα «Νεφέλωμα της Μέδουσας» (Abell 21).Το νεφέλωμα IC 443 είναι υπόλειμμα υπερκαινοφανούς ηλικίας 8.000 ετών μαζί με νεφέλωμα εκπομπής, ενώ το IC 444 είναι νεφέλωμα ανακλάσεως (ανακλά το φως του αστέρα 12 Διδύμων) Ο αστέρας νετρονίων Geminga είναι ίσως ο κοντινότερός μας τέτοιος αστέρας (510 έτη φωτός), αλλά παρόλα αυτά δεν έχει γίνει αντιληπτός ως πάλσαρ (ραδιοπηγή), μόνο ως πηγή ακτίνων Χ, ακτίνων γ και ορατού φωτός. Παράχθηκε όταν ο προγεννήτοράς του αστέρας εξερράγη ως «σουπερνόβα» (υπερκαινοφανής), πριν από περίπου 300.000 χρόνια, οπότε θα πρέπει να ήταν ορατός και την ημέρα στον ουρανό του πλανήτη μας και η ραδιενέργειά του θα επηρέασε τη ζωή πάνω στη Γη.

ΚΑΡΚΙΝΟΣ Ο Καρκινος είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο, μέλος του ζωδιακού κύκλου, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι βόρειος αστερισμός. Συνορεύει με τους αστερισμούς Λύγκα, Διδύμους, Μικρό Κύνα, Ύδρα και Λέοντα.

50 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Ονομασίες και ιστορία Το όνομά του σημαίνει «κάβουρας» και οφείλεται στον `Αρατο, τον οποίο ακολούθησαν οι Ίππαρχος και Πτολεμαίος. Σώζονται και άλλες αρχαιοελληνικές ονομασίες, όπως Οπισθοβάμων και Οκτάπους, το Octipes των Οβιδίου και Προπέρτιου. Επίσης, Αστακός (Astacus) και Cammarus. To Litoreus των Μανιλίου και Οβιδίου σημαίνει «αυτός που ζει στις ακτές». Το όνομα Nepa, από το De Finibus του Κικέρωνα και άλλους Λατίνους συγγραφείς είναι άστοχο, καθώς δημιουργεί σύγχυση με τον Σκορπιό. Ο Φέστος, γραμματικός του τρίτου αιώνα, υποστήριξε ότι αυτή ήταν αιγυπτιακή λέξη που σήμαινε αστερισμός ή αστέρας.Κατά την ελληνική μυθολογία, ο Καρκίνος είναι ο κάβουρας που συνέθλιψε ο Ηρακλής κατά τη μάχη του με τη Λερναία Ύδρα. Η Ήρα, που είχε στείλει τον κάβουρα να δαγκώσει τον Ηρακλή, τον «καταστέρισε» (τον έκανε άστρα του ουρανού) μετά τον θάνατό του. Ως μικρό ζώο, απετέλεσε τον αμυδρότερο αστερισμό (με τους λιγότερο φωτεινούς αστέρες) του ζωδιακού κύκλου. Ως ζωδιακός αστερισμός, ο Καρκίνος συνδέθηκε με την Αστρολογία, πολλές προλήψεις και θρύλους. Οι Πλατωνικοί, και πιθανότατα οι Χαλδαίοι πριν από αυτούς, πίστευαν ότι οι ψυχές των ανθρώπων κατέβαιναν από τα ουράνια και εγκαθίσταντο στα ανθρώπινα σώματα περνώντας ανάμεσα από τα άστρα του Καρκίνου, και γι' αυτό ονομαζόταν «Πύλη των Ανθρώπων», το αντίθετο δηλαδή με αυτό που πίστευαν για τον Αιγόκερω (βλ.λ.). Ο Καρκίνος ήταν ο «Οίκος της Σελήνης», από την αρχαία πεποίθηση ότι η Σελήνη βρισκόταν σε αυτό τον αστερισμό κατά τη στιγμή της Δημιουργίας του Σύμπαντος, δημιουργήθηκε δηλαδή εκεί. Επίσης, ο Καρκίνος έφερε τον τίτλο «Ωροσκόπος του Κόσμου» ως το βορειότερο

51 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

ζώδιο και συνεπώς αυτό που πλησίαζε περισσότερο στο ζενίθ. Οι αρχαίοι αστρολόγοι θεωρούσαν ότι ο Καρκίνος «κυβερνούσε» το ανθρώπινο στήθος και κοιλιά, ότι επιδρούσε σε χώρες όπως η Ινδία και η Αιθιοπία (Μανίλιος), και αργότερα, στη νεότερη εποχή, θεωρήθηκε ότι «κυβερνά» τη Σκοτία, την Ολλανδία, τη Ζηλανδία, τη Βουργουνδία, τη βόρεια Αφρική, την Κωνσταντινούπολη και τη Νέα Υόρκη. Τα χρώματά του ήταν το πράσινο και το κοκκινωπό, ενώ πανάρχαιος μύθος εκχωρεί τον ρόλο του «φύλακά» του στον θεό Ερμή, από όπου και η ονομασία Mercurii Sidus. Στην Ινδική αστρολογία στον Καρκίνο αντιστοιχούσε η έκτη νακσάτρα, η Pushya (=άνθος) ή Tishiya (=ευοίωνη) με «πολιούχο» της τον Brihaspati, τον ιερέα και διδάσκαλο των θεών. Απεικονιζόταν ως μηνίσκος ή κεφαλή βέλους.

Στην εποχή μας ο `Ηλιος βρίσκεται μέσα στα όρια του Καρκίνου από τις 21 Ιουλίου μέχρι τις 10 Αυγούστου και οι ημερομηνίες αυτές συνεχίζουν να μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Καρκίνο 47 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 91. Ο αστέρας α Καρκίνου έχει φαινόμενο μέγεθος 4,25 και φασματικό τύπο A5m. Είναι γνωστός με τα ιδιαίτερα ονόματα Acubens (από το αραβικό Al Zubanah = οι δαγκάνες, αφού βρίσκεται στη νότια δαγκάνα του κάβουρα) και Sertan ή Sartan από το όνομα του όλου αστερισμού.

52 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Ο β Καρκίνου έχει φαινόμενο μέγεθος 3,52 και φασματικό τύπο K4 III. Είναι γνωστός ως Al Tarf, το τέλος, επειδή βρίσκεται στο τέλος του νότιου ποδιού του κάβουρα. Ο γάμμα και ο δέλτα έχουν φαιν.μέγεθος 4,66 και 3,94, αντιστοίχως. Είναι γνωστοί από την αρχαιότητα (Πτολεμαίος) ως `Ονοι, ο γ ως Βόρειος Όνος (Asellus Borealis) και ο δ ως Νότιος Όνος (Asellus australis). Οι Αλφόνσειοι Πίνακες και η Αλμαγέστη (έκδοση του 1515) τους αποκαλούν Duo Asini, που σημαίνει δύο γάιδαροι, όπως και το αραβικό Al Himarain. Η ονομασία Elnatret του Riccioli προέρχεται από τον αραβικό σεληνιακό οίκο Al Nathrah, που εντοπιζόταν εδώ. Η αρχαιότερη καταγεγραμμένη παρατήρηση του πλανήτη Δία (Αλμαγέστη, βιβλίο Χ, κεφ.3) αναφέρεται σε μία επιπρόσθηση του αστέρα δ Καρκίνου από τον πλανήτη, που έλαβε χώρα στις 3 Σεπτεμβρίου του 240 π.Χ.. Ο φασματικός τύπος του γ είναι A1 IV, ενώ του δ είναι K0 III. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Χωρίς αμφιβολία, το σημαντικότερο γνώρισμα του αστερισμού είναι το ορατό με γυμνό μάτι ανοικτό σμήνος αστέρων M44 ή NGC 2632, γνωστό από την αρχαιότητα ως Φάτνη (Praesepe), όπου και παραπέμπουμε.Δυτικά του α Καρκίνου είναι ορατό με ισχυρά κιάλια το ανοικτό σμήνος M67 (NGC 2682) με φαιν.μέγεθος 6,9.Ο διπλός αστέρας 55 Καρκίνου, γύρω από τον οποίο περιφέρονται πέντε πλανήτες, τουλάχιστον και ήταν το πρώτο πλανητικό σύστημα εκτός του Ηλιακού που βρέθηκε αρχικά ότι είχε τέσσερις και ύστερα πέντε πλανήτες.Ο αστέρας GJ 1111 (Gliese-Jahreiss 1111), με φαινόμενο μέγεθος 14,79 και φασματικό τύπο M6.5 V (ερυθρός νάνος), βρίσκεται πολύ κοντά στη Γη και το Ηλιακό μας Σύστημα: Απέχει «μόλις» 11,83 έτη φωτός ή 111,9

53 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα, γεγονός που τον καθιστά τον εικοστό ένατο κοντινότερο αστέρα (λαβαίνοντας το σύστημα του α Κενταύρου ως 3 αστέρες, τον Σείριο ως 2, κλπ.). Η απόσταση μάλιστα αυτή μειώνεται συνεχώς με ρυθμό 5 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο (18.000 χιλιόμετρα την ώρα). Η μεγάλη πάντως ιδία κίνηση του αστέρα, 1,29 δευτερόλεπτα του τόξου ανά έτος, φανερώνει ότι δεν κατευθύνεται ακριβώς προς εμάς. Θα μας προσπεράσει στο μέλλον ερχόμενος σε μία ελάχιστη απόσταση και μετά θα αρχίσει να απομακρύνεται. Το απόλυτο μέγεθος του αστέρα είναι 17, δηλαδή είναι και στην πραγματικότητα πολύ αμυδρότερος του Ήλιου

ΛΕΩΝ ΄Ενας από τους 88 επίσημους αστερισμούς της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης είναι και ο Λέοντας, ο οποίος επίσης σημειώθηκε από τον Πτολεμαίο.

54 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Τα άστρα του είναι συνολικά 123 (μικρότερα ή ίσα φαιν. μεγέθους 6,5) και τα φωτεινότερα είναι ο Βασιλίσκος, η Καρδιά του Λέοντα, ο Ντενεμπόλα (ουρά του λιονταριού) και ο Αλγκιέμπα (το μέτωπο του λιονταριού). Ο αστερισμός εκτείνεται στις 947 τετραγωνικές μοίρες. Οι αρχαίοι Έλληνες συσχέτιζαν τον αστερισμό με το μύθο του Λέοντος της Νεμέας, που ήταν επίσης γνωστός ως ο πρώτος άθλος του Ηρακλή. Ινδουϊστές, Ρωμαίοι και Πέρσες επηρεάστηκαν από το όνομά του και έβγαλαν δικές τους θεωρίες. Ο κοντινότερος αστέρας στον πλανήτη μας είναι ο Wolf 359, ο οποίος βρίσκεται στον Λέοντα και ο Ήλιος περνά από τον αστερισμό μεταξύ 10 Αυγούστου και 10 Σεπτεμβρίου.

55 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

ΠΑΡΘΕΝΟΣ Παρθένος (Λατινικά: Virgo, συντομογραφία: Vir) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι βόρειος αστερισμός του Ζωδιακού Κύκλου, ο μεγαλύτερος από όλους τους ζωδιακούς αστερισμούς σε έκταση, αλλά και ο μακρύτερος (καλύπτει περί τις 52 μοίρες). Συνορεύει με τους αστερισμούς Κόμη Βερενίκης, Λέοντα, Κρατήρα, Κόρακα, Ύδρα, Ζυγό, Όφι (το τμήμα της Κεφαλής) και Βοώτη. Ονομασίες και ιστορία Το όνομα στην αττική διάλεκτο (και ως μετάφραση) είναι Κόρη. Ο αστερισμός αναπαριστά την Περσεφόνη, την κόρη της θεάς Δήμητρας. Γενικώς ως μορφή στον αστερισμό απεικονίζεται να κρατά ένα κλαδί φοινικιάς στο δεξί της χέρι και ένα στάχυ στο αριστερό. Σχετικά ο Νόννος την αποκαλεί «σταχυώδης Κούρη». Επίσης, κάποτε αναφέρεται ως η ίδια η Δήμητρα, ενώ οι Ρωμαίοι αστρολόγοι ονόμαζαν το ζώδιο Arista (= ο θερισμός) από όπου και το Arista Puella(e) του Καίσιου. Σύμφωνα με άλλη μυθολογική εκδοχή ήταν η Ηριγόνη, κάτι που εμφανίζεται και στην «αποθέωσιν» που έγραψε ο Βιργίλιος για τον πάτρωνά του Οκταβιανό Αύγουστο. Η Ηριγόνη υποτίθεται ότι μεταφέρθηκε στα ουράνια μαζί με τον πατέρα της Ικάριο, που είναι ο Βοώτης. Μια τρίτη εκδοχή συνδέει την Παρθένο με τη δικαιοσύνη, ως τη Δίκη ή την Αστραία, την κόρη της Θέμιδος (Οβίδιος). Τέλος, άλλες προσωποποιήσεις περιλαμβάνουν την Ειρήνη (αδελφή της Αστραίας), τη Σίβυλλα, την Κυβέλη και την Τύχη. Είναι χαρακτηριστική η συσχέτιση με «τυφλές» (μεταφορικά) θεότητες όπως η Δίκη και η Τύχη, πράγμα

56 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

που συνδέεται με το ότι η αστρική μορφή εμφανίζεται «ακέφαλη», καθώς οι αστέρες που παριστάνουν το κεφάλι της δεν είναι καθόλου φωτεινοί. Στην εποχή μας ο Ήλιος βρίσκεται μέσα στα όρια της Παρθένου (όπως αυτά καθορίσθηκαν από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση) από τις 16 Σεπτεμβρίου μέχρι τις 31 Οκτωβρίου και οι ημερομηνίες αυτές συνεχίζουν να μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη. Στην Παρθένο ο Χάινριχ Όλμπερς ανεκάλυψε στις 28 Μαρτίου 1802 τον δεύτερο αστεροειδή που ανακαλύφθηκε ποτέ, και τον ονόμασε Παλλάδα. Ως ζωδιακός αστερισμός, η Παρθένος συνδέθηκε με την Αστρολογία, προλήψεις και θρύλους, π.χ. ως ο «Οίκος του Ερμή», από την αρχαία πεποίθηση ότι ο πλανήτης Ερμής βρισκόταν σε αυτό τον αστερισμό κατά τη στιγμή της Δημιουργίας του Σύμπαντος, δημιουργήθηκε δηλαδή εκεί. Οι αρχαίοι αστρολόγοι θεωρούσαν ότι η Παρθένος «κυβερνούσε» την ανθρώπινη κοιλιά και υπογάστριο, ότι επιδρούσε σε χώρες όπως η Κρήτη, η Ελλάδα και η Μεσοποταμία, και αργότερα, στη νεότερη εποχή, θεωρήθηκε ότι «κυβερνά» την Τουρκία, την Ιερουσαλήμ, τη Λυών και το Παρίσι, αλλά πάντα ως δυσμενές και στείρο ζώδιο. Τα χρώματά της ήταν το μαύρο με κυανές κηλίδες. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος γράφει ότι η εμφάνιση κομήτη στην Παρθένο σημαίνε πολλά κακά για τις γυναίκες. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στην Παρθένο 101 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 181. 

Ο αστέρας α Παρθένου είναι και ο κατά πολύ φωτεινότερος ολόκληρου του αστερισμού με

57 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013



        

    

φαινόμενο μέγεθος 0,9 ως 1 (ελαφρώς μεταβλητός). Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Στάχυς, όπου και παραπέμπουμε. Ο β Παρθένου είναι γνωστός ως Ζαβιτζάβα (Zavijava) (από το αραβικό Zawiah = Γωνία), επειδή βρίσκεται στη Γωνιά του Σκυλόσπιτου (βλ.παραπάνω). Ο γ, διπλός, είναι η Πορρίμα (Porrima). Ο δ έχει φαινόμενο μέγεθος 3,38 και φασματικό τύπο M3 III. Ο ε Παρθένου φέρει το ιδιαίτερο ελληνικό όνομα Προτρυγετήρ. Ο ζ έχει φαινόμενο μέγεθος 3,37 και φασματικό τύπο A3 V. Ο η, μεταβλητός, είναι ο Ζανίας. Ο θ, τριπλός, έχει συνολικό φαιν.μέγεθος 4,38 και φασμ.τύπους A1 IV + Am. Ο ι είναι το Σύρμα, όπως το ονόμασε ο Πτολεμαίος. Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 4,19 και φασμ.τύπο K2 III με έντονες φασματικές γραμμές σιδήρου. Ο μ έχει φαιν.μέγεθος 3,88 και φασμ.τύπο F2 III. Είναι ο Rijl al Awwa (το Πόδι του Γαυγίζοντα) κατά τον Al Achsasi . Ο ν έχει φαιν.μέγεθος 4,03 και φασμ.τύπο M1 III. Ο o (όμικρον) έχει φαιν.μέγεθος 4,12 και φασμ.τύπο G8 IIIa. Ο τ έχει φαιν.μέγεθος 4,26 και φασμ.τύπο A3 V. Ο 109 Παρθένου έχει φαιν.μέγεθος 3,72 και φασμ.τύπο A0 V. Ο 110 Παρθένου έχει φαιν.μέγεθος 4,40 και φασμ.τύπο Κ0 IIIb με έντονες φασματικές γραμμές σιδήρου.

58 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Το σημαντικότερο αστρονομικό γνώρισμα του αστερισμού είναι το Σμήνος της Παρθένου, το κοντινότερο σε εμάς σμήνος γαλαξιών (50 ως 65 εκατομμύρια έτη φωτός), που συνεχίζεται πάντως στη γειτονική Κόμη Βερενίκης. Αρκετοί γαλαξίες του στην Παρθένο είναι αρκετά φωτεινοί ώστε να παρατηρούνται και με ερασιτεχνικά τηλεσκόπια, όπως οι M49 (φαιν.μέγεθος 8,4), M58 (φ.μέγεθος 9,7), M59 (φ.μέγεθος 9,6), M60 (φ.μέγεθος 8,8), M61 (9,6), M84 (9,1), M86 (8,9), M87 (8,6), M90 (9,5), σχεδόν πάνω στο σύνορο με την Κόμη), NGC 4365 (9,6), NGC 4526 (9,7) και NGC 4636 (9,5). Οι λίγο αμυδρότεροι NGC 4567 και NGC 4568 φαίνονται σχεδόν ο ένας πάνω στον άλλο και αποκαλούνται «Σιαμαία Δίδυμα». Το μακρινότερο Υπερσμήνος της Παρθένου έχει διαστάσεις περί τα 110 εκατομμύρια έτη φωτός.

- Ο μεγάλος αυτός αστερισμός έχει και άλλους φωτεινούς γαλαξίες που δεν ανήκουν στο παραπάνω σμήνος, όπως ο «Γαλαξίας Σομπρέρο» (M104) (φ.μέγεθος 8, σχεδόν πάνω στο σύνορο με τον Κόρακα), ο NGC 4697 (φ.μέγεθος 9,2) και ο NGC 4699 (9,5) - Στην Παρθένο βρίσκεται και ο φωτεινότερος όλων των κβάζαρ, ο 3C 273, με φαινόμενο μέγεθος 12,9.

- Ο αστέρας 70 Παρθένου (φαιν.μέγεθος 4,98 και φασμ.τύπος G4V) κοντά στο βόρειο σύνορο του αστερισμού έχει ένα πλανήτη, από τους πρώτους εξωηλιακούς που ανακαλύφθηκαν, με μάζα υπερεπταπλάσια εκείνης του Δία, που περιφέρεται γύρω του κάθε 116,6 γήινες ημέρες σε τροχιά υψηλής εκκεντρότητας (0,40) με μέση ακτίνα 64 εκατομμύρια

59 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

χιλιόμετρα. Το όλο σύστημα απέχει από εμάς 59,07 έτη φωτός αλλά απομακρύνεται με ταχύτητα 18.000 χιλιόμετρα την ώρα. Η υψηλή ιδία κίνηση (0,623 του δευτερολέπτου του τόξου ανά έτος) φανερώνει πάντως ότι ποτέ στο παρελθόν δεν είχε πλησιάσει πολύ περισσότερο στη Γη. Η μάζα του αστέρα ανέρχεται στο 95% της ηλιακής.

- Και άλλος εξωηλιακός πλανήτης ανακαλύφθηκε αργότερα στην Παρθένο, περί τον φαιν.μεγέθους 8,04 αστέρα HD 130322, με περίοδο περιφοράς 10,7 γήινες ημέρες σε τροχιά εκκεντρότητας 0,048 με μέση ακτίνα 13,2 εκατομμύρια χιλιόμετρα. Το όλο σύστημα απέχει από εμάς 98 έτη φωτός. Ως συνήθως, η μάζα του πλανήτη είναι άγνωστη με γνωστό μας μόνο το κάτω όριο: είναι τουλάχιστον κατά 8% μεγαλύτερη από τη μάζα του Δία.

- Αλλά και ο ένας από τους δύο αστέρες νετρονίων που φέρονται ότι έχουν πλανήτες γύρω τους βρίσκεται στην Παρθένο: Ο πάλσαρ PSR 1257+12 φαίνεται να έχει 3 ή 4 πλανήτες γύρω του από τους οποίους οι 2 ή 3 με μάζες συγκρίσιμες με τη μάζα της Γης. Οι περίοδοι περιφοράς τους είναι 25,3 (του αβέβαιου), 66,5, 98,2 και περίπου 170 γήινα έτη. Το όλο σύστημα απέχει από εμάς περί τα χίλια έτη φωτός.

ΖΥΓΟΣ Ο Ζυγός, όπως και οι Ιχθύες, είναι ένας αστερισμός που επινοήθηκε κατά την αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο. Είναι ορατός από όλη την Ευρώπη και συνορεύει με τους Όφι, Παρθένο, Ύδρα, Λύκο, Σκορπιό, Καρκίνο και Οφιούχο.

60 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Ο αστερισμός έχει στο σύνολό του έχει 83 άστρα, τα οποία είναι σε φαινόμενο μέγεθος μικρότερα ή ίσα από 6,5 και εκτείνεται στις 538,1 τετραγωνικές μοίρες. Τα περισσότερα άστρα είναι αμυδρά. Παράλληλα, σύμφωνα με τον Αργκελάντερ, τα ορατά με γυμνό μάτι άστρα ήταν 28, ενώ ο Χάις υποστήριξε πως ήταν 53. Σύμφωνα με την ελληνική Αστρονομία, ο Ζυγός ήταν αρχικά 'ενωμένος' με τον Σκορπιό, και μάλιστα θεωρήθηκε οτι αναπαρίστανε τις δαγκάνες του, αλλά τώρα είναι περισσότερο γνωστός ως ένας ξεχωριστός αστερισμός. Στην ρωμαϊκή μυθολογία ο Ζυγός σχετίζεται με την ζυγαριά που κρατούσε η Αστραία, η οποία ήταν, όπως επινοήθηκε, η θεά της δικαιοσύνης. Αναφέρεται από τους Μανέθωνα και Γέμινα Ρόδιο. Ο αστερισμός αυτός είναι ο μοναδικός που δεν είναι αφιερωμένος σε έμβιο. Το κοντινότερο σε εμάς άστρο του αστερισμού είναι το Gliese 570 και ο Ήλιος περνά από εκεί από τις 31 Οκτωβρίου έως τις 23 Νοεμβρίου, όπως φαίνεται από τη Γη.

61 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

ΣΚΟΡΠΙΟΣ Σκορπιός (Λατινικά: Scorpius, συντομογραφία: Sco) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Αυτός και ο Τοξότης είναι οι δύο νοτιότεροι αστερισμοί του Ζωδιακού Κύκλου. Ο Σκορπιός συνορεύει με ηςεπτά αστερισμούς, τους Οφιούχο, Ζυγό, Λύκο, Γνώμονα, Βωμό, Νότιο Στέφανο και Τοξότη. Παρότι βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, είναι ορατός στο σύνολό του από την Ελλάδα, αργά τις νύκτες ανοίξεως και τα καλοκαιρινά βράδια.

62 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Ονομασίες και ιστορία Το σωστό επίσημο όνομά του στα ελληνικά είναι Σκορπίος (με τον τόνο στο ι, γενική: «του Σκορπίου»), αφού αυτή είναι η αρχαία ονομασία (όπως λέμε «Λέων» και όχι «Λιοντάρι»). Μόνο ο `Αρατος ονομάζει τον αστερισμό Τέρας μέγα και Μεγαθηρίον (το μεγάλο ζώο), ονομασία που μεταβλήθηκε στην έκδοση του 1720 του Bayer σε Μελαθυρίον. Μυθολογικώς αντιπροσωπεύει τον σκορπιό που σκότωσε τον γίγαντα κυνηγό Ωρίωνα, και για τον λόγο αυτό θρυλείται ότι βρίσκεται σε αντίθετο σημείο του ουρανού από τον αστερισμό Ωρίωνα, που ακόμα τον φοβάται. Σε άλλο μύθο ωστόσο αναφέρονται αρκετοί κλασικοί συγγραφείς, που θεωρούν τον Σκορπίο υπαίτιο της καταστροφικής πορείας των αλόγων που έσερναν το άρμα του θεού Ηλίου όταν το οδήγησε ο Φαέθων. Επί μερικούς (προχριστιανικούς) αιώνες ο Σκορπίος ήταν το μεγαλύτερο ζώδιο, καθώς σχημάτιζε ένα «διπλό αστερισμό» μαζί με τις δαγκάνες του (Χηλαί Σκορπίου). Αργότερα, οι Χηλαί Σκορπίου αποσπάσθηκαν και απετέλεσαν τον γνωστό σημερινό ζωδιακό αστερισμό Ζυγό. Ασφαλώς η μεγάλη έκταση ενός αστερισμού που παριστάνει ένα τόσο μικρό ζώο είναι αναντίστοιχη, και αιτιολογείται ίσως από την αναγκαιότητα να φανεί μεγαλύτερος ο φονέας του μεγάλου Ωρίωνος. Αστρονομικοί συγγραφείς και σχολιαστές μέχρι τη νεότερη εποχή αναφέρουν μερικές φορές τα δύο τμήματα με το συνδυασμένο όνομα Scorpius cum Chelis, ενώ κάποιες αναπαραστάσεις δείχνουν μια ζυγαριά (ζυγό) ανάμεσα στις δαγκάνες του Σκορπιού.

63 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Εκτός από το Scorpius, οι Ρωμαίοι έγραφαν Scorpios και Scorpio. Οι Κικέρων και Μανίλιος δίνουν και τη συγγενική αφρικανική ονομασία Nepa(s), την οποία αντέγραψαν και οι Αλφόνσειοι Πίνακες. Ο Μανίλιος αναφέρει και το ελληνικό επίθετο οπισθοβάμων (= αυτός που περπατά προς τα πίσω). Ο Ολλανδός Grotius γράφει ότι οι «βάρβαροι» αποκαλούσαν τις δαγκάνες Graffias και οι Λατίνοι κατά τον Πλίνιο Forficulae. Στην αρχαία Κίνα ο Σκορπίος σχημάτιζε ένα σημαντικό τμήμα της μορφής του δυνατού μα και φιλικού Γαλάζιου Δράκου της Ανατολής και της άνοιξης, και αργότερα ήταν η κατοικία του Γαλάζιου Αυτοκράτορα. Αλλά στα χρόνια του Κομφούκιου ήταν η Ta Who (= η μεγάλη φωτιά), ενώ το όνομα Shing Kung (= Ιερός Ναός) χρησιμοποιήθηκε για τους αστέρες της ουράς. Ως ζώδιο πάλι, αντιπροσώπευε για τους Κινέζους τον Λαγό. Ο Aben Ezra ταύτισε τον Σκορπίο (ή τον Αντάρη) με τον Κεζίλ των Εβραίων, ενώ ο William Drummond γράφει ότι στον ζωδιακό όπως τον γνώριζε ο Αβραάμ ο Σκορπίος ήταν ένας αετός. Κατά την αντιστοιχία των 12 ζωδίων με τις 12 φυλές του Ισραήλ, ήταν το έμβλημα της φυλής του

64 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Δαν, απεικονιζόμενος ως εστεμμένο φίδι. Παρόμοια, ως φίδι εμφανίζεται ο αστερισμός σε μία περίοδο της αιγυπτιακής Αστρονομίας, αλλά και σε Βρετανούς ποιητές όπως ο Τόμας Τσάτερτον και ο Έντμουντ Σπένσερ. Στον ζωδιακό της Δενδερά απεικονίζεται ως σκορπιός, ενώ ο Αθανάσιος Κίρχερ παραθέτει το όνομα Ισίας (Statio Isidis) καθώς ο λαμπρός αστέρας Αντάρης υπήρξε κάποτε ένα από τα σύμβολα της Ίσιδος. Στην Αραβία ο Σκορπίος ήταν γνωστός ως Al Akrab (= σκορπιός), όνομα από το οποίο προήλθαν τα παρεφθαρμένα Alacrab, Alatrab, Alatrap, Hacrab, τα Aakrab, Hacerab του Riccioli και το Akreva στη Συρία. Ο αστερισμός ήταν επίσης σκορπιός, Ghezhdum ή Kazhdum, στην Περσία. Οι Τούρκοι τον ονόμαζαν Koirughi (= ο με ουρά) και Uzun Koirughi (= ο με μακριά ουρά). Οι Ακκάδιοι τον αποκαλούσαν Girtab, «αυτός που κεντρίζει», και «ο Τόπος που Σκύβεις», ονόματα ενδεικτικά του επικίνδυνου χαρακτήρα του αρθρόποδου. Αργότερα στη Μεσοποταμία ήταν σύμβολο του σκότους που συμβάδιζε με τη μείωση της ισχύος του ήλιου μετά τη φθινοπωρινή ισημερία. Η προέλευση του αστερισμού ίσως εντοπίζεται εκεί, κατά τον Jensen περί το 5000 π.Χ.. Οι Βαβυλώνιοι τον ταύτιζαν ως ημερολογιακό ζώδιο με τον όγδοο μήνα του έτους τους, τον Arakh Savna (ΟκτώβριοςΝοέμβριος).

65 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Αρχικά στην Ινδία ο Σκορπίος ήταν ο Ali, ο Vicrika και ο Vrouchicam, ο Vrishaman των Ταμίλ. Αλλά αργότερα έγινε ο Kaurpya του Varaha Mihira και ο Kaurba του Αλ Μπιρούνι, μεταφράσεις δηλαδή του ελληνικού «σκορπιός». Στον ζωδιακό των Σιναλέζων ήταν ο Ussika. Ο Δάντης τον θεώρησε ως un Secchione, «σχηματισμένο σαν κουβά που όλος φωτιά είναι», και στο «Καθαρτήριον» ως Il Friddo Animal, το παγερό ζώο. Ο μεσαιωνικός Άγγλος ποιητής Τσόσερ τον ονομάζει στο House of Fame Scorpioun, ενώ οι αγγλο-νορμανδοί προγόνοι του τον ονόμαζαν Escorpiun και οι Αγγλοσάξονες Throwend. Σύμφωνα με τον Καίσιο (Caesius) ο αστερισμός αυτός παριστάνει τους σκορπιούς του Ρεχοβοάμ, ενώ ο Νοβίδιος θεώρησε ότι ήταν «ο σκορπιός ή ερπετό που υποχρέωσε τον Φαραώ να αφήσει τους Εβραίους να φύγουν από την Αίγυπτο». Σε άλλες περιπτώσεις ο Σκορπίος μετατράπηκε στον Απόστολο Βαρθολομαίο του, και από τον Weigel σε Πίλο του Καρδιναλίου.

66 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Στο βόρειο σύνορο του Σκορπιού υπήρχε κάποτε ένας μικρός αστερισμός η Αλεπού, Σε λαϊκά βιβλία του 19ου αιώνα ο αστερισμός ήταν ένας Χαρταετός.

ΟΦΙΟΥΧΟΣ

67 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Ως ζωδιακός αστερισμός, ο Σκορπίος συνδέθηκε με την Αστρολογία, πολλές προλήψεις και θρύλους, ιδίως από την εποχή των προληπτικών Ρωμαίων. Η ηλιακή δύση του το φθινόπωρο πιστευόταν ότι ασκούσε κακή επίδραση και συνοδευόταν από θύελλες. Αλλά οι αλχημιστές τον είχαν σε μεγάλη εκτίμηση, καθώς πίστευαν πως μόνο όταν ο Ήλιος βρισκόταν στον Σκορπίο ο σίδηρος μπορούσε να μετατραπεί σε χρυσό. Οι αρχαίοι αστρολόγοι τον θεωρούσαν γόνιμο ζώδιο, αλλά «καταραμένο» ως πηγή πολέμων και διχόνοιας, επειδή εκεί τοποθετούσαν τη γέννηση του πλανήτη Άρη, του θεού του πολέμου: ήταν ο Οίκος του Άρεως, ο Martis Sidus του Μανίλιου. Ακόμα πιστευόταν ότι ο Σκορπίος «κυβερνούσε» χώρες όπως η Ιουδαία, η Μαυριτανία, η Καταλωνία, η Νορβηγία, η δυτική Σιλεσία, η Μπαρμπαριά, το Μαρόκο, και πόλεις όπως η Βαλένθια και η ιταλική Μεσίνα. Ο Μανίλιος ισχυριζόταν ότι προστάτευε την Καρχηδόνα, τη Λιβύη, την Αίγυπτο, αλλά και τη Σαρδηνία και άλλα ιταλικά νησιά. Το καφετί ήταν το χρώμα του και ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος γράφει ότι η εμφάνιση κομήτη στον Σκορπίο προανάγγελλε μάστιγα ερπετών και εντόμων, ιδιαιτέρως ακρίδων. Στην εποχή μας ο `Ηλιος βρίσκεται μέσα στα όρια του Σκορπίου (η εκλειπτική τέμνει μόνο το βορειοδυτικό του τμήμα) από τις 23 ως τις 29 Νοεμβρίου, μόλις εννέα ημέρες δηλαδή έναντι 19 του Οφιούχου, και οι ημερομηνίες αυτές μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη. Ο Σκορπίος είναι γνωστός για τη εμφάνιση πολλών καινοφανών αστέρων κατά τη διάρκεια των ιστορικών χρόνων. Σημαντικότερος ανάμεσά τους είναι ίσως ο Καινοφανής του 134 π.Χ., που κατά τον Πλίνιο παρότρυνε τον Ίππαρχο να συντάξει τον κατάλογο των αστέρων του το 125 π.Χ.. Το κινέζικο She Ke επιβεβαιώνει αυτή την

68 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

εμφάνιση, καταγράφοντας τον «παράδοξο αστέρα» τον Ιούνιο του 134 π.Χ. στο Fang (περιοχή των β, δ, π, ρ και άλλων αστέρων του Σκορπίου).

ΤΟΞΟΤΗΣ Τοξότης (Λατινικά: Sagittarius, συντομογραφία: Sgr) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός του Ζωδιακού Κύκλου. Συνορεύει με τους αστερισμούς Ασπίδα, Όφι (το τμήμα της Ουράς),

69 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Οφιούχο, Σκορπιό, Νότιο Στέφανο, Τηλεσκόπιον, Μικροσκόπιον, Αιγόκερω και Αετό. Οι αστέρες τ, ζ, σ, φ, λ, ε, δ, η και γ2 Τοξότου σχηματίζουν ένα εύκολα αναγνωρίσιμο σχήμα μιας μεγάλης τσαγιέρας, ο Γαλαξίας μάλιστα φαίνεταισαν εξερχόμενος ατμός από το στόμιό της (στη δυτική πλευρά της).

Ονομασίες και ιστορία O Άρατος δίνει για τον Τοξότη τα ονόματα Τοξευτής και Ρύτωρ τόξου (αυτός που τεντώνει το τόξο). Σε άλλους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς συναντάμε και την παραλλαγή Τοξευτήρ, ενώ οι Ερατοσθένης, Ίππαρχος, Πλούταρχος και Πτολεμαίος συμφωνούν στο Τοξοτής. Ο Βρετανός ανατολιστής Thomas Hyde (1636-1703) παραθέτει την ελληνική ονομασία Βελοκράτωρ. Το Ιππότης αναφέρεται και στον Κένταυρο.

70 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Ανάλογες είναι οι παραλλαγές και στα λατινικά: Sagittifer στον Μανίλιο, Sagittiger στον Αβιηνό, Sagittipotens στον Κικέρωνα. Ο Υγίνος ονομάζει τον Τοξότη Croton, γελαδάρη, ενώ τα Antepes, Antepedes του Κικέρωνα μπορεί να αφορούν και τον Κένταυρο. Ο «Άτλας» του Flamsteed δίνει το όνομα Sagittary, ονομασία που απαντάται και στον Σαίξπηρ. Οι Αγγλοσάξονες του Μεσαίωνα αποκαλούσαν τον Τοξότη Scytta. Κάποιες φορές το όλο προσωποποιήθηκε στα μέρη του, όπως με την ονομασία Τόξον στον Άρατο που έδωσε το Arcus του Κικέρωνα και του Γερμανικού (σημειώνεται και στη λατινική έκδοση της Αλμαγέστης) και το Haemonios Arcus του Οβιδίου. Στην αρχαία Αίγυπτο επίσης πιθανολογείται ότι στον Τοξότη αντιστοιχούσαν ένα βέλος που κρατείται από ένα χέρι. Ο Bayer πάλι αναφέρει το Φαρέτρα. Σε διάφορες γλώσσες ο Τοξότης λεγόταν «τόξο»: Al Kaus στην Αραβία, που παραφθάρηκε σε Elkausu, Elkusu (Alkauuso στον Schickard), Keshta στη

71 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Συρία, στην Περσία Kaman και Nimasp, ενώ στην Τουρκία ήταν Yai. Στους Εβραίους ήταν γνωστός ως Kesheth, που σημαίνει και πάλι τόξο, ενώ ο Ριτσιόλι παραθέτει το Kertko για τους Χαλδαίους. Ορισμένοι πρώιμοι χάρτες απεικονίζουν παρόμοια τον Τοξότη ως ένα τόξο με ένα βέλος, μία ιδέα κυρίαρχη ιδιαιτέρως στην ασιατική Αστρονομία. Κατά την αντιστοιχία των 12 ζωδίων με τις 12 φυλές του Ισραήλ, ήταν το έμβλημα των φυλών Εφραίμ και Μανασσή, από τις τελευταίες λέξεις του Ιακώβ προς τον Ιωσήφ. Ο Νοβίδιος υποστήριξε πως ο Τοξότης ήταν ο βασιλιάς του Ισραήλ Ιωάς, που τοξεύει βέλη από το παράθυρο προς τα ανατολικά κατά την εντολή του θνήσκοντος Ελισσαίου. Αλλά η βιβλική «σχολή» ταύτιζε γενικώς τον αστερισμό με τον Απόστολο Ματθαίο, παρότι ο Καίσιος ισχυρίσθηκε ότι ήταν ο Ισμαήλ. Η πρώτη καταγραμμένη απεικόνιση του Τοξότου βρίσκεται στην περιγραφή του από τον Ερατοσθένη ως Σατύρου, που ίσως προήλθε από τα χαρακτηριστικά του πρωταρχικού Κενταύρου στη Μεσοποταμία, του Hea-bani. Αλλά ο Μανίλιος τον αναφέρει ως «γνήσιο» Κένταυρο με απειλητικό βλέμμα, πολύ διαφορετικό από τον ευγενικό και ήρεμο στην όψη Κένταυρο Χείρωνα. Αλλά άλλοι θεωρούν τον Τοξότη ως τον Χείρωνα. Το βέλος του Τοξότη σημαδεύει πάντα την καρδιά του Σκορπιού.

72 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Σφηνοειδείς επιγραφές στη Μεσοποταμία περιγράφουν τον Τοξότη ως τον «Ισχυρό», τον «Γίγαντα Βασιλέα του Πολέμου» και τον «Φωτιστή της Μεγάλης Πόλεως», ταυτίζοντάς τον έτσι με τον τοξότη θεό του πολέμου, τον Νεργκάλ, ή θέτοντάς τον υπό την προστασία του. Φαίνεται επίσης ότι ήταν σύμβολο του ανατέλλοντα ήλιου. Οι Ασσύριοι τον συνέδεαν με τον ένατο μήνα τους, τον Kislivu (Νοέμβριος-Δεκέμβριος), όπως και τον Ωρίωνα. Στην ύστερη αρχαία Αίγυπτο, στον ζωδιακό της Δενδερά, ο Τοξότης απεικονίζεται με την προσθήκη ενός προσώπου λιονταριού, δηλαδή διπρόσωπος, πιθανότατα μια επίδραση από την ταύτιση από τους Βαβυλωνίους με τον θεό τους Pabilsag (ο Pabilsag είχε φτερούγες και κεφάλι λιονταριού), ενώ ο Αθανάσιος Κίρχερ παραθέτει το όνομα Πιμάηρε από τους Κόπτες (Statio Amoenitatis). Αρχαίο χειρόγραφο φέρει πιθανότατα στη θέση του Τοξότου μία «κενταυροειδή» μορφή, τον Astronochus. Στην Ινδία ο Τοξότης ήταν αρχικώς ένα άλογο, μία αλογοκεφαλή ή ένας ιππέας, Acvini. O Al Biruni έγραψε ότι ο αστερισμός ήταν ο σανσκριτικός Dhan(as)u, ο Dhamsu των Ταμίλ. Αργότερα, υπό την παρετυμολογική έλξη της ελληνικής ονομασίας, η ινδική μετατράπηκε σε Taukshika.

73 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Στην αρχαία Αραβία οι δύο μικρές συναστρώσεις που σημειώνουν σήμερα τη μύτη και την ουρά του βέλους του Τοξότη ήταν η μεν δυτική (αστέρες γ, δ, ε και η Τοξότου) Al Na'am al Warid, οι «Στρουθοκάμηλοι που Πηγαίνουν», η δε ανατολική (αστέρες σ, ζ, φ, χ και τ) Al Na'am al Sadirah, οι «Στρουθοκάμηλοι που Επιστρέφουν», ενώ ο αστέρας λ ήταν ο φύλακάς τους. Αντιθέτως ο Al Jauhari παρομοίασε τους αστέρες αυτούς με αναποδογυρισμένη καρέκλα. Ο 18ος πάντως manzil των Αράβων (σεληνιακός οίκος ή ορθότερα «στάση») ήταν ο Al Na'am, ενώ ο 19ος manzil ήταν επίσης μέσα στα όρια του σημερινού Τοξότου και ονομαζόταν Al Baldah, η Πόλη ή η Περιοχή, καθώς μοιάζει κενός από αστέρες. Η συνάστρωση των τ, ν, ψ, ω και ζ Τοξότου, που επίσης είναι διατεταγμένοι τοξοειδώς, ήταν το Kiladah (το περιδέραιο) και Al Udhiyy η φωλιά (της στρουθοκαμήλου...). Στην Κίνα ο Τοξότης σχημάτιζε επίσης δύο σεληνιακούς οίκους, τον νοτιότερο Ki (= κόσκινο) και τον βορειότερο Tew, Tow ή Nan Tow (= μεγάλη κουτάλα για σερβίρισμα π.χ. σούπας). Οι αστέρες του δεύτερου οίκου λατρεύονταν ιδιαιτέρως από το 1000 π.Χ. ήδη, μάλιστα ήταν γνωστοί και ως Ναός. Ολόκληρος όμως ο αστερισμός ήταν για

74 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

τους Κινέζους η Τίγρις, ή το Sei Mu (= το κλαδεμένο δέντρο ή τα κομμένα κλαδιά).

Ως ζωδιακός αστερισμός, ο Τοξότης συνδέθηκε με την Αστρολογία, πολλές προλήψεις και θρύλους. Οι αρχαίοι αστρολόγοι τον θεωρούσαν τον Οίκο του Διός, επειδή ο πλανήτης Δίας υποτίθεται ότι δημιουργήθηκε σε αυτόν, την «τιμή» αυτή πάντως μοιραζόταν με τον Υδροχόο και τον Λέοντα. Αλλά ο Τοξότης ήταν και το ζώδιο της Αρτέμιδος, και τον αποκαλούσαν Dianae Sidus. Πίστευαν ότι είναι γενικώς γόνιμο ζώδιο, από την εποχή ήδη των Βαβυλωνίων. Θεωρήθηκε ότι επιδρά ιδιαιτέρως σε χώρες όπως η Ευδαίμων Αραβία, η Ουγγαρία, η Λιγουρία, η Μοραβία, η Ισπανία, και σε πόλεις όπως η Αβινιόν και η Κολωνία, ενώ ο Μανίλιος έγραψε ότι «κυβερνούσε» την Κρήτη, το Λάτιο και την Τρινακρία (Σικελία). Τα χρώματα του ζωδίου ήταν το κίτρινο και το πρασινοκόκκινο.Στην εποχή μας ο `Ηλιος βρίσκεται (όπως φαίνεται από τη Γη) μέσα στα όρια του Τοξότου από τις 19 Δεκεμβρίου ως τις 20 Ιανουαρίου, και οι ημερομηνίες αυτές μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη.

75 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του Τοξότου είναι ότι μέσα σε αυτόν κείται το κέντρο του Γαλαξία μας σε απόσταση περίπου 28.000 έτη φωτός από τη Γη. Παρότι αποκρύπτεται από εμάς πίσω από πυκνά νέφη διαστρικής σκόνης, αρκετές λεπτομέρειες διακρίνονται στο υπέρυθρο. Η ραδιοπηγή Τοξότης A* (Sagittarius A*) συνδέεται με τη γιγάντια υποτιθέμενη μαύρη τρύπα στο Γαλαξιακό κέντρο.

- Τα δύο διάσημα φωτεινά διάχυτα νεφελώματα του Τοξότου είναι το Νεφέλωμα Λιμνοθάλασσας (M8), ορατό ακόμα και με γυμνό μάτι από πολύ σκοτεινή τοποθεσία, και το Τρισχιδές Νεφέλωμα (M20). Αρκετά φωτεινό είναι και το λεγόμενο «Νεφέλωμα Ωμέγα» (M17).

ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ Ο Αιγόκερως σημειώθηκε κατά την αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και τώρα αποτελεί ένα από τους 88 επίσημους αστερισμούς που έχει θεσπίσει η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Συνορεύει με τους Τοξότη, Μικροσκόπιον, Νότιο Ιχθύ, Υδροχόο και Αετό. Η λέξη σημαίνει ετυμολογικά "γίδα με κέρατα" και το όνομά του οφείλεται γενικά στον ποιητή Άρατο τον Σολέα (305 - 240 π.Χ.). Σε μοντέρνα έκδοση, ο Αιγόκερως θεωρείτο μια γίδα με το μισό της σώμα όπως ενός ψαριού. Τα άστρα του είναι συνολικά 81 (μικρότερα ή ίσα 6,5), και τα πιο ορατά και φωτεινά είναι τα άστρα α, β, γ, δ, ζ, η, θ, ι, ν, ψ και ω.

76 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Ο Αιγόκερως διακρινόταν ως η αίγα του Ηνιόχου από πολλούς στην ελληνική Αστρονομία, ενώ ο Ερατοσθένης υποστήριζε οτι ήταν ο θεός Πάνας, ο οποίος είχε μορφή τράγου και βούτηξε στον Νείλο, όπου μεταμορφώθηκε κατά το ήμισυ σε ψάρι. Ο Άρατος και ο Πτολεμαίος, απ'την άλλη, πίστευαν πως ο Αιγόκερως συμβόλιζε απλώς μια γίδα ή ένα παρόμοιο ζώο. Το κοντινότερο άστρο είναι το LP 816-60 και ο ήλιος βρίσκεται στα όρια του αστερισμού στις 21 Ιανουαρίου έως 16 Φεβρουαρίου.

77 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

ΥΔΡΟΧΟΟΣ Υδροχόος ,είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αστερισμός του Ζωδιακού Κύκλου, κείμενος κατά το 80% και πλέον στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, ορατός στο σύνολό του από την Ελλάδα τα βράδια του φθινοπώρου. Συνορεύει με εννέα αστερισμούς, τους Πήγασο, Ιππάριον, Δελφίνα, Αετό, Αιγόκερω, Νότιο Ιχθύ. Γλύπτη, Κήτος και Ιχθύες. Το όνομά του σημαίνει «αυτός που χύνει το νερό» και οφείλεται κατά τον Ideler στο ότι στην αρχαιότητα ο Ήλιος περνούσε από αυτόν κατά την εποχή των βροχών. Απεικονιζόταν σε όλο τον κλασικό αρχαίο κόσμο, από πανάρχαια ανάγλυφα της Μεσοποταμίας ως άνδρας ή αγόρι που χύνει νερό από μια στάμνα (υδρία, τη σχηματίζουν οι αστέρες γ, ζ, η, π). Μόνο οι Άραβες, που δεν ήθελαν να σχεδιάσουν την ανθρώπινη μορφή, τον απέδιδαν ως μουλάρι με δύο βαρέλια νερού ή απλώς ως ένα κουβά νερό. Και σε ρωμαϊκό ζωδιακό κύκλο συμβολίζεται με ένα παγώνι, το ιερό πτηνό της θεάς Ήρας / Γιούνο, καθώς στον μήνα της (Γαμηλιών) ο Ήλιος βρισκόταν στο συγκεκριμένο ζώδιο. o

78 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Ονομασίες και ιστορία Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των αστερισμών (16ος και 17ος αιώνας μ.Χ.) ο Υδροχόος ταυτίσθηκε, αρκετά ταιριαστά, με τον Ιωάννη τον Βαπτιστή, αλλά και με τον Απόστολο Θαδδαίο, μολονότι ορισμένοι τον παρομοίασαν με τον Μωυσή ως βρέφος που ανασύρεται από τα νερά του Νείλου. Στην αρχαία ελληνική, εκτός από Υδροχόος ο αστερισμός αναφέρεται και ως Υδροχοεύς. Η κυρίαρχη μυθολογική παράδοση που συνδέεται με τον Υδροχόο, τον ταυτίζει με τον Γανυμήδη, από όπου και οι ονομασίες Ganymedes (Μανίλιος, Κικέρων, Υγίνος, Βιργίλιος), Ganymede Juvenis, Puer Idaeus και Iliacus (Οβίδιος). Τον συναντάμε επίσης και ως Αρισταίον, που έφερνε τη βροχή στους κατοίκους της Κέας, και ως Κέκροπα. Ο ιστορικός Αππιανός τον αποκαλούσε Hydridurus, λέξη που εμφανίζεται παρεφθαρμένη και στην Αλμαγέστη του 1515 ως Idrudurus, όπως και η ονομασία Hauritor aquae. Ο Πίνδαρος βεβαιώνει ότι ο Υδροχόος συμβόλιζε τις πηγές του Νείλου. Στον Οράτιο βρίσκεται και ο χαρακτηρισμός Tyrannus aquae. Η στάμνα του απεκαλείτο και Κάλπη από τους Έλληνες. Στην εποχή μας ο Ήλιος βρίσκεται μέσα στα όρια του Αιγόκερω από τις 16 Φεβρουαρίου ως τις 12 Μαρτίου, και οι ημερομηνίες αυτές μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη.

Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Υδροχόο 97 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 146.

79 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013



    

             

Ο αστέρας α Υδροχόου δεν είναι και ο φωτεινότερος, με φαινόμενο μέγεθος 2,96. Είναι ωστόσο γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Σανταλμελίκ (Sadalmelik), όπου και παραπέμπουμε. Ο β Υδροχόου είναι γνωστός με το όνομα Σανταλσούντ (Sadalsuud). Ο γ είναι ο Σανταχμπία (Sadachbia). Ο δ αποκαλείται Σκατ (Skat, Scheat). Ο ε είναι ο Αλμπάλι (Albali). Ο ζ, διπλός, έχει συνολικό φαινόμενο μέγεθος περί το 3,7 και ο φασματικός τύπος του είναι F6IV + F3V. Τα μέλη του διαχωρίζονται μόνο με τηλεσκοπική μεγέθυνση. Ο η έχει φαιν.μέγεθος 4,02 και φασματικό τύπο B9 IV-Vn. Ο θ ονομάζεται Άνκα (Ancha). Ο ι έχει φαιν.μέγεθος 4,27 και φασμ.τύπο B9 IV-V. Ο λ έχει φαιν.μέγεθος 3,74 και φασμ.τύπο M2 III. Ο τ2 έχει φαιν.μέγεθος 4,01 και φασμ.τύπο M0 III. Ο φ έχει φαιν.μέγεθος 4,22 και φασμ.τύπο M2 III. Ο ψ1 έχει φαιν.μέγεθος 4,21 και φασμ.τύπο K0 III. Ο ψ2 έχει φαιν.μέγεθος 4,39 και φασμ.τύπο B5 V. Ο ω2 έχει φαιν.μέγεθος 4,49 και φασμ.τύπο B9.5 V. Ο 3 Υδροχόου έχει φαιν.μέγεθος 4,42 και φασμ.τύπο M3 III. Ο 86 Υδροχόου έχει φαιν.μέγεθος 4,47 και φασμ.τύπο G9 III. Ο 88 Υδροχόου έχει φαιν.μέγεθος 3,66 και φασμ.τύπο Κ1 III. Ο 98 Υδροχόου έχει φαιν.μέγεθος 3,97 και φασμ.τύπο Κ0 III. Ο 99 Υδροχόου έχει φαιν.μέγεθος 4,39 και φασμ.τύπο Κ5 III.

80 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο κοντινός ερυθρός νάνος IL Υδροχόου (Gliese 876) (φαιν.μέγεθος 10,17) διαθέτει ολόκληρο πλανητικό σύστημα αποτελούμενο από τρεις πλανήτες! Από 1 πλανήτη έχουν και οι αστέρες HD 210277 και HD 222582.

- Εντυπωσιακό είναι το σφαιρωτό σμήνος M2, ορατό και με ισχυρά κιάλια σε σκοτεινές νύκτες καθώς έχει φαιν.μέγεθος 6,5 και φαινόμενη διάμετρο 12΄. Αμυδρότερο είναι το σφαιρωτό σμήνος M72 με φαιν.μέγεθος 9,4 και φαινόμενη διάμετρο 6΄.

- Το πλανητικό νεφέλωμα NGC 7293 είναι το περίφημο «Νεφέλωμα της Έλικας» ("Helix Nebula"), το κοντινότερο σε εμάς και φωτεινότερο από όλα τα πλανητικά νεφελώματα: Το φαινόμενο μέγεθός του είναι 6,5 και η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται σε 450 ως 700 έτη φωτός. Λογικά και οι φαινόμενες διαστάσεις του είναι οι μεγαλύτερες που έχει πλανητικό νεφέλωμα, 16 επί 12 λεπτά της μοίρας.

- Το πλανητικό νεφέλωμα NGC 7009 είναι γνωστό με το προσωνύμιο «Νεφέλωμα του Κρόνου» ("Saturn Nebula") επειδή μοιάζει λίγο με τον πλανήτη Κρόνο. Το φαινόμενο μέγεθός του είναι 8,3 (επίσης από τα φωτεινότερα ολόκληρου του ουρανού) και η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται σε 3.900 έτη φωτός.

- Ο αμυδρός γαλαξίας NGC 7252 (φαιν.μέγεθος 12,1), σχεδόν πάνω στο σύνορο με τον Νότιο Ιχθύ, είναι στην πραγματικότητα περισσότεροι του ενός γαλαξίες. Παρατηρώντας τους παρακοκουθούμε πιθανότατα το τέλος της συγχωνεύσεως 2 γαλαξιών. Αλληλοεπικαλυπτόμενοι γαλαξίες, αλλά όχι οπωσδήποτε

81 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

αλληλεπιδρώντες, είναι τα ζεύγη NGC 7254 / NGC 7256 και NGC 7284 / NGC 7285.

IXΘΥΕΣ Οι Ιχθύες είναι ένας αστερισμός που παρατηρήθηκε από τον Πτολεμαίο κατά τα αρχαία χρόνια και είναι ένας από τους ογδόντα-οκτώ επίσημους αστερισμός που έχει θεσπίσει η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Κατά τον Πτολεμαίο, οι Ιχθύες είναι ο δωδέκατος και τελευταίος αστερισμός του ζωδιακού κύκλου, από τον οποίο είναι εμφανή με γυμνό μάτι 76 άστρα. Έχει συνολικά όμως 150 άστρα, τα οποία έχουν φαινόμενο μέγεθος λιγότερο ή ίσο από 6,5 και μάλιστα τα περισσότερα είναι αμυδρά. Ο αστερισμός βρίσκεται ανάμεσα στο Πήγασο και τον Υδροχόο και η έκτασή του είναι περίπου οι 889,4 τετραγ. μοίρες. Οι Ιχθύες είναι επίσης γνωστοί και ως "Αφροδίτη" και "Έρως". Στα αγγλικά λέγονται 'Pisces', που σημαίνει 'ψάρια' στα λατινικά. Οι Ιχθύες είναι πιθανό να έχουν σχέση με τον ρωμαϊκό μύθο όπου συμμετέχουν η Αφροδίτη και ο Έρως, οι οποίοι ξέφυγαν από τον Τυφώνα (ο οποίος ήταν ένα τέρας) μετατρέποντας τους εαυτούς τους σε ψάρια και δένοντάς τους μαζί με ένα σχοινί.

82 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Το κοντινότερο άστρο σε εμάς από τους Ιχθύες είναι το άστρο του Van Maanen, το οποίο είναι σε μορφή λευκού νάνου και είναι ο τρίτος κοντινότερος λευκός νάνος στον Ήλιο. Ο Ήλιος περνά από τον αστερισμό από τις 12 Μαρτίου έως τις 18 Απριλίου.

83 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Ενότητα Δ΄ Κατά την διάρκεια της εργασίας μας, καλέσαμε τον κ. Στράτο Κουφό, ερασιτέχνη αστρονόμο, ο οποίος μας έδειξε μέρος της δουλειάς του, η οποία ήταν πράγματι εντυπωσιακή. Επίσης είχαμε προγραμματίσει παρατήρηση του Δία και του Κρόνου με το τηλεσκόπιο που διαθέτει, όμως δυστυχώς ο καιρός μας χάλασε τα σχέδια.

84 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

85 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

86 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

87 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Ενότητα Ε΄ Α. Το φως κινείται με ασύλληπτη ταχύτητα. Διανύει 300000 χιλιόμετρα σε ένα δευτερόλεπτο. Όμως οι αποστάσεις στο σύμπαν είναι τόσο τεράστιες ώστε ο χρόνος που χρειάζεται το φως για να πάει από ένα άστρο σε ένα άλλο να είναι πάρα πολύ μεγάλος. Για να έρθει το φως από τον ήλιο στη γη χρειάζεται 8.5 λεπτά. Το κοντινότερο αστέρι ο α κενταύρου απέχει από τη γη 4.2 έτη φωτός. Δηλαδή το φως που βλέπομε από το συγκεκριμένο άστρο ξεκίνησε πριν 4.2 χρόνια άρα βλέπομε πως ήταν το άστρο πριν 4.2 χρόνια. Το νέφος στον αστερισμό του Σκορπιού απέχει από τη γη 65 εκατομμύρια χρόνια δηλαδή το φως που μας στέλνει ξεκίνησε όταν στη γη υπήρχαν δεινόσαυροι. Βλέποντας αυτό το φως οι αστρολόγοι κάνουν «προβλέψεις» για το μέλλον μας. Β. Οι αστερισμοί αποτελούνται από μερικές δεκάδες ορατά στη γη άστρα. Στη πραγματικότητα όμως κάποια από αυτά είναι ολόκληροι γαλαξίες που αποτελούνται από δισεκατομμύρια άστρα που απέχουν τεράστιες αποστάσεις μεταξύ τους. Οι αστρολόγοι αντιμετωπίζουν όλους τους αστερισμούς με τον ίδιο τρόπο. Γ. Σύμφωνα με τους αστρολόγους ο Ερμής μας «επηρεάζει», δεν μας επηρεάζουν όμως οι δορυφόροι του Δία και του Κρόνου όπως ο Γανυμήδης κι ας είναι μεγαλύτερος του.

88 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

Δ. Το σύμπαν δεν είναι στατικό ,διαστέλλετε συνεχώς. Τα άστρα μετακινούνται και μάλιστα με πολύ μεγάλες ταχύτητες. Αποτέλεσμα η τροχιά του Ήλιου κατά τη διάρκεια του έτους να περνάει από 13 αστερισμούς και σε διαφορετικές ημερομηνίες από αυτές που αναφέρουν οι αστρολόγοι που βασίζουν τις «προβλέψεις» τους στους αστερισμούς που πέρναγε ο ήλιος πριν 2500 χρόνια. Ε. Εντελώς φυσικά και προβλέψιμα φαινόμενα όπως οι εκλείψεις ηλίου και σελήνης ,διέλευση κομητών και άλλα οι αστρολόγοι τα ερμηνεύουν κατά το δοκούν.

89 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013

ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Α’ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ ΣΧ. ΕΤΟΣ 2012-2013 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ <<Ο ζωδιακός κύκλος στην αρχαία Ελλάδα και σήμερα>> Συμμετέχοντες:                  

Γαβαλάς Ανδρέας Κατίνα Γαβριέλα-Τσαμπίκα Κοσμάς Σταύρος Κουλουμπράκη Χριστιάνα-Δωροθέα Κρητικός Αντώνιος Λαός Ιωάννης Λολάκης Εμμανουήλ-Γεώργιος Μάνα Γιονίτα Ματθαίου Κυριακή Μαυρόβαλη Αθανασία-Τσαμπίκα Παμπάκα Μαρία-Πελαγία Πεστλίκη Ασπασία Στέργου Ευδοκία Στέργου Σταύρος Τζανουδάκη Αικατερίνη Φιακέττι Ροζέ-Νικόλαος Χατζηδιάκου Δανάη Χατζηκυριαζής Στέργος

Υπεύθυνος Καθηγητής: Πανταζής Σπυρίδων ΠΕ04.01 ΦΥΣΙΚΟΣ

90 ΓΕ.Λ. ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ Σχ. Έτος 2012-2013