100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή

πολιτισμού, ισχυροί οικονομικοί παράγοντες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, «αφο μοιούντες παρά αφομοιούμενοι»,

Οθωμα

Αυτο

τα γνωρίζουμε

όλοι. Αυ

δεν είναι αυτονόητο. Τα γνωρί ζουμε παρά την πολιτική λήθης που έχουν εφαρμόσει, σε σχέση μ’ αυτά, τα κράτη και οι κυρίαρχες ιδεολο γίες του τουρκικού και του ελλαδι κού κράτους. Είναι χαρακτηριστικό το ότι παλιότερα, μιλώντας για τη γενοκτονία, είχαμε στο νου μας μό νο την αρμενική συνιστώσα, όχι την ελληνική και την ασσυροχαλδαιι κή. Κι αυτό γιατί ο μόνος λαός που ξεκίνησε από την πρώτη στιγμή να μιλά γι’ αυτό και να διεκδικεί, ήταν οι

θα μιλήσουμε εδώ για τα γε γονότα. Ακόμα χειρότερα, θα προ σπαθήσουμε να αποστασιοποιηθού με από τη συναισθηματική φόρτιση της αφήγησης της ενιαίας γενοκτο νίας κατά των χριστιανικών λαών της Ανατολής, να μην παρασυρθού με από το δίκιο που μας πνίγει όταν μιλούμε για πατρίδα, για αίμα δικό μας. Δεν θα σταθούμε καν στις τουρ κικές πηγές και στους Τούρκους θαρραλέους ιστορικούς, που τεκμη ριώνουν πια μόνοι τους τη γενοκτο νία, δίχως την ανάγκη για συνδρομή των δικών μας πηγών, ούτε στους θλιβερούς απολογητές του τουρκι κού εθνικισμού της εδώ πλευράς του Αιγαίου. Θα προσπαθήσουμε να δούμε το ζήτημα τεχνοκρατικά, όσο μπορεί να μη λάβει υπόψη του κα νείς το αίμα εκατοντάδων χιλιάδων θυμάτων και τις ζωές τόσων παιδιών χριστιανών που κατέληξαν μέσα από τα ορφανοτροφεία των Τούρκων συνειδητοί Τούρκοι. Θα κοιτάξου με τι προβλέπεται από το διεθνές δίκαιο για τις γενοκτονίες και θα εξε

πλαισιώνεται από μια φωτογρα φία, στην οποία -αν και θολά- διακρίνεται ένα κρεμασμένο σώμα και γύρω κόσμος, αποκλειστικά άνδρες κατά πάσα πιθανότητα. Από κάτω γράφει:

«Η ανωτέρω εικών δίδει σαφή ιδέαν του πολιτισμού των ληστών της Άγκυρας, τους οποίους ήρχισε να ξεπαστρεύη από χθες ο στρατός μας. Η σκηνή διαδραματίζεται εις το Ακτσέ, πλησίον του Ναζλή. Οι Κεμαλικοί συνέλαβον μίαν Ελληνίδα, την οποίαν αποπειράθησαν πρώτον να ατιμάσουν, κατόπιν έκοψαν τα άκρα των χειρών και την κεφαλήν της και την εκρέμασαν από των ποδών. Μεταξύ των θεατών είνε και ο Μπεκήρ Σαμή, ο οποίος επί κεφαλής της Κεμαλικής αντιπροσωπείας εβεβαίωνε την Διάσκεψιν του Λονδίνου περί της… προστασίας και ασφαλείας ων απολαύει το Ελληνικόν στοιχείον εις την υπό των ορδών του Κεμάλ κατεχομένην χώραν».

Ράιχ, παρόλο που είχαν προηγηθεί γενοκτονίες σε προηγού

μενες περιόδους. Οι ιθαγενείς λαοί της Αμερικής και οι γηγενείς πληθυ σμοί της Μικράς Ασίας αποτελούν τέτοιες περιπτώσεις, πλην όμως δεν υπήρξε ανάλογη ευαισθητοποίηση πριν από τα εγκλήματα των Ναζί. Προφανώς δεν υπήρχε νωρίτερα η διεθνής συναίνεση έναντι πράξεων των κυρίαρχων αποικιακών δυνά μεων ή του μεγάλου ασθενούς: της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κι αρ γότερα της προσφιλούς στη Δύση και τη Σοβιετική Ένωση κεμαλικής Τουρκίας. Υπό το βάρος των γεγο νότων εκείνης της εποχής υπήρξε κοινή φραστική καταδίκη από την Αγγλία, τη Γαλλία και τη Ρωσία, που δεν προχώρησε σε κάτι ουσιαστικό τερο. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ίδια η λέξη «γενοκτονία» δεν υπήρχε στο αγγλικό λεξιλόγιο πριν από το 1944, ενώ στη Δίκη της Νυρεμβέργης η κατηγορία αφορούσε «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας» και όχι γε νοκτονία, λέξη που χρησιμοποιή θηκε περιγραφικά και όχι νομικά

Έτσι, ο συνδυασμός της νίκης των Συμμάχων σε έναν παγκόσμιο πόλεμο, των ειδεχθών εγκλημάτων των Ναζί

κινητοποίησης του εβραϊκού στοιχείου οδήγησε στην καταδίκη των πράξεων αυτών στη Δίκη της Νυρεμβέργης και στην υιοθέτηση από τα Ηνωμένα Έθνη της προαναφερθείσας σύμβασης. Πάντως, τα γεγονότα της καθ’ ημάς Ανατολής αποτέλεσαν πηγή έμπνευ σης και παράδειγμα για όσους ασχο λήθηκαν με το θέμα της γενοκτονίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έτσι, με βάση ένα νομικό όχη μα που φτιάχτηκε με συγκεκριμένο ερέθισμα, αναδύθηκαν στο διεθνές προσκήνιο αντίστοιχες πράξεις σε όλο τον κόσμο και σε διάφορες πε ριόδους, από την Καμπότζη μέχρι

σημασία μεγάλη να

νομικό χαρακτηρι σμό της γενοκτονίας, αφού από τη στιγμή που το έγκλημα χαρακτηρίζε ται πια γενοκτονία, δημιουργούνται διάφορες συνέπειες: Η Τουρκία καλείται να αναγνωρίσει το γεγονός. Μέχρι σήμερα τηρεί μια στάση αντιφατική, καθώς από τη μια αρνείται κατηγορηματικά να το συ ζητήσει, από την άλλη αποδίδει τα όσα συνέβησαν στο προηγούμενο της Τουρκικής

αναλάβει και τις σχετικές ευθύνες. Να αποζημιώσει τα θύματα, δηλαδή τους απογόνους τους, είναι το πρώτο. Αλλά τι σημαίνει αποζημίωση; Πληρώνου με την αξία της περιουσίας που έχα σαν, την ηθική βλάβη για τις φρικαλε ότητες που υπέστησαν οι πληθυσμοί, και καθαρίσαμε; Αναγνώριση πρέπει να σημαίνει συγγνώμη και άρση των αποτελεσμά των της γενοκτονίας, δηλαδή απόδο ση στην ομάδα-θύμα της πατρίδας που έχασε, των μελών που απώλεσε και προς τη γενοκτόνο εθνότητα και γενικά. Και αυτό για να γίνει σημαίνει πρακτικά εκδημοκρατισμό της Τουρ κίας, ελεύθερη κυκλοφορία των ιδε ών, πρόσβαση στην ιστορική γνώση. Σημαίνει ανάδυση των καταπιεσμέ νων ταυτοτήτων, ανακάλυψη των ανε πίγνωστων καταγωγών

γνώρισης βήμα-βήμα, διεθνώς, στην πατρίδα μας και στην ίδια την Τουρ κία. Οι διεθνείς σχέσεις, βέβαια, δεν έχουν αισθήματα, αλλά μόνο συμφέ ροντα. Γι’ αυτό και το ειδικό βάρος της Τουρκίας υψώνεται ως ανασταλτι κός παράγοντας της όποιας προσπά θειας, καθώς κάθε χώρα προσμετρά και τις συνέπειες που θα έχει η τυχόν αναγνώριση στις σχέσεις της με μια μεγάλη αγορά, που είναι και μια μου σουλμανική επίσης χώρα, η οποία δι αθέτει σοβαρή και πολυδιάστατη εξω τερική πολιτική, που θέτει στόχους και τους υλοποιεί σε βάθος χρόνου. Όμως αυτά είναι και τα όρια της Τουρκίας. Και το ότι παρά τις αντιξοό τητες αυτές αυξάνεται ο αριθμός των χωρών που αναγνωρίζουν τη γενο κτονία, δείχνει ότι τελικά η πίστη στα δίκαιά μας και η προσήλωση στον στόχο μπορεί να φέρει αποτελέσμα τα ακόμα και σε τόσο δύσκολες συν θήκες. Γιατί η πολιτική της Τουρκίας μπορεί να ανατραπεί από μια σχεδι ασμένη πολιτική

της πατρίδας μας προς την κατεύθυν ση υιοθέτησης μιας στάσης αξιοπρέ πειας απέναντι στην Τουρκία, συ νεργασίας με τους λαούς-θύματα της πολιτικής της και απαίτησης αναγνώ ρισης της γενοκτονίας.

Βέβαια, θα πει κανείς, εδώ διαλύ εται ο κοινωνικός ιστός, λεφτά δεν υπάρχουν, πώς θα ξεφύγουμε από την πολιτική της υποτέλειας προς όλους;

Μα ακριβώς αυτή η στάση μας έφερε εδώ, το να φερόμαστε όπως μας επιβάλλουν οι ξένοι κι όχι όπως μας ορίζει το συμφέρον του τόπου μας. Και μια δυναμική στάση στην εξωτερική πολιτική προϋποθέτει μια συνολική αλλαγή στο παραγωγικό μας μοντέλο, προϋποθέτει μια πα τρίδα που ενθαρρύνει τον πολίτη να δραστηριοποιηθεί και δεν τον στραγ γαλίζει, έναν λαό που αγωνίζεται να επιτύχει

τη διαδικασία της ανα

τις δικές μας ευ θύνες σ’ αυτήν την κατάσταση. Οφεί

επηρεάσουμε την πολιτική

CHARLES

και τις εννοιολογικές προεκτάσεις του, η Πολιτεία αφιέρωσε τον φετινό θεσμό «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτι σμός», αφού πέρα από την προφα νή, όσο και εκ νέου τραγικά επίκαι ρη διάσταση των φαινομένων της προσφυγιάς, του βίαιου εκτοπισμού των πληθυσμών, του τρόμου, των φρικαλεοτήτων και των λεηλασιών, στόχος είναι να αναδειχθεί ολόκλη ρο το φάσμα των επιδράσεων του ιστορικού πλέγματος του 1922 στα πεδία της ζωής, της σκέψης και του πολιτισμού. Γράφοντας με αφορμή

τη μαύρη επέτειο, ως δημοσιογράφος που κατά τα τελευταία 23 χρόνια της 47χρονης ενεργού παρουσίας μου στον Τύπο διετέλεσα διευθυντής οι κονομικών εφημερίδων -με σημαντι κότερο σταθμό τη «Ναυτεμπορική», από το 1992 έως το 2004- και σύμβου λος Τύπου του Διοικητή της Τράπε ζας της Ελλάδος έως το 2009, έκρινα σκόπιμο να μιλήσω κυρίως για τις συνέπειες που είχαν στην ελληνική οικονομία τα γεγονότα του 1922 και η μαζική εγκατάσταση των προσφύ γων στην Ελλάδα. Άλλωστε, για τις αλησμόνητες «χαμένες» πατρίδες, τις σφαγές, τους διωγμούς και για ό,τι υπέστη τότε ο Ελληνισμός έχουν γρα φτεί πάρα πολλά και σπουδαία και δεν θα μπορούσα να προσθέσω κάτι περισσότερο· ακόμη κι αν επιχειρού σα να αναφερθώ στον παππού μου -και συνονόματό μου- που χάθηκε από τον Τσεσμέ το 1917, όταν τον πή ραν στα Τάγματα Εργασίας των Τούρ κων. Και γι’ αυτά ωστόσο έχει γράψει στο «Νο 31328» ο Ηλίας Βενέζης. Ο παππούς μου δεν γύρισε, δεν βρέθη κε ποτέ για να μιλήσει… Θα εστιάσω λοιπόν στα προβλή ματα προσαρμογής και αφομοίωσης των εκτοπισμένων στο νέο περιβάλ λον, αλλά και

της Κωνσταντινούπολης. Αλλά και αυτοί, τελικά, εξαναγκάστηκαν να εγκατα λείψουν την Τουρκία, ιδίως μετά τα γεγονότα άγριας βίας που συνέβησαν το 1955. Ακριβείς καταγραφές του ελληνικού πληθυσμού της Μικράς Ασίας δεν υπάρχουν. Οι υπολογισμοί ποικίλλουν,

ελληνικό πληθυσμό πολύ μικρότερο από 6.000.000 κατοίκους, επιτάχυνε την ελληνική ανάπτυξη. Ίσως είναι κυνικό το να υποστηρί ζει κανείς ότι η μεγάλη αυτή Εθνική Συμφορά απέβη, σε τελική ανάλυση, προς όφελος της ελληνικής οικονομί ας. Κι όμως, αυτή η συμφεροντολογι κή για την κυρίως Ελλάδα διαπίστω ση είναι απόλυτα βάσιμη. Και θεμε λιώνεται στα θαυμαστά επιτεύγματα των προσφύγων σ’ όλες τις φάσεις του παραγωγικού κυκλώματος της χώρας μας. Και επίσης στο γεγονός ότι τα επώνυμα σημαντικού αριθ μού πετυχημένων φορέων επιχειρη ματικής δραστηριότητας έχουν τη γνωστή κατάληξη -ίδης, -άδης, -ογλου κ.λπ., που θυμίζει την καταγωγή ή και άμεση προέλευσή τους από τις Αλησμόνητες

δεκαετία 1922-32 το 20% των βιομη χάνων ήταν ήδη πρόσφυγες! Την ίδια δεκαετία, ο αριθμός των βιομηχανιών υπερδιπλασιάστηκε, η απασχόληση εργατικού δυναμικού αυξήθηκε κατά 175%, ενώ η αξία της βιομηχανικής παραγωγής τετραπλασιάστηκε κι ο όγκος της τετραπλασιάστηκε. »Παράλληλα δημιουργήθηκαν βιομη χανικές μονάδες σε κλάδους άγνω στους μέχρι τότε για την Ελλάδα. Η εκβιομηχάνιση και το εμπόριο πή ραν νέα ώθηση και διεθνείς προεκτά σεις χάρη σ’ αυτούς. Δοκιμασμένοι και έμπειροι στον συνεχή και σκλη ρό αγώνα επιβίωσης, με ανταγωνιστές όχι μόνο τους Τούρκους, αλλά κυρίως τους Αρμένιους, τους Λεβαντίνους και τους Εβραίους, οι πρόσφυγες έφεραν στην Ελλάδα όχι μόνο την τεχνογνω σία και τις διεθνείς διασυνδέσεις τους, αλλά και την τεχνική επικράτησης στο σκληρό εμπορικό ανταγωνισμό. »Σύμφωνα με την απογραφή του 1928, 746.000 πρόσφυγες εγκαταστάθη καν στη Βόρειο Ελλάδα, 377.000 στη Νότιο Ελλάδα και οι υπόλοιποι στην Κρήτη και στα νησιά του Αιγαίου. Το μεγαλύτερο μέρος από τους αγρότες, οι 446.000, εγκαταστάθηκαν στη Μα κεδονία και 72.000 στη Δυτική Θρά κη. Αυτοί που εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία, κάλυψαν το πληθυσμια κό κενό που άφησε η ανταλλαγή του ξενικού στοιχείου της περιοχής, και ενίσχυσαν τον ενεργό πληθυσμό της Β. Ελλάδος κατά

να αλλάξουν τη σύνθεση του εκλογικού σώματος ορισμένων περιφερειών των μεγάλων αστικών κέντρων, εγκαθιστώντας στα περίχωρα αυτών των κέντρων και σε συνοικισμούς, που σχηματίστηκαν γι’ αυτόν το σκοπό, το μεγαλύτερο μέρος από τους αστούς πρόσφυγες. Τελικά η εγκατάσταση αυτή ωφέλησε την ελλη νική οικονομία, γιατί το εργατικό δυ ναμικό που

της φυσικής επιλογής. Κατά τον οποίον επιβιούν οι ισχυρότεροι. Το οποίον σημαίνει ό,τι και εις την βιολογίαν και εις την κοι νωνιολογίαν, δηλαδή, οι επιτηδειότε ροι, οι ικανώτεροι να προσαρμοστούν. Επί πλέον οι πρόσφυγες ειργάζοντο

κατά γενι κή παραδοχή, οφείλεται η εκβιομηχά νιση της χώρας τα πρώτα χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Στη

της Μικράς Ασίας. Ο συ νολικός ελληνικός πληθυσμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 1914 ήταν 2,7 Γράφει ο Νικόλαος Ουζούνογλου Ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ Η φενάκη ελπίδων που έκρυβε την Η ΣΜΥΡΝΗ ΣΤΙΣ ΦΛΟΓΕΣ - 14 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1922

Οθω

το χέρι στην τσέ πη τους, γιατί ένιωθε ότι είναι απ’ αυτούς. Που από τότε που γνώρισε τον εαυτό του ως το τέλος, σε ό,τι πίστευε, δεν νέρωσε ποτέ το κρασί του”. Έτσι θα ’θελα να με θυμούνται». Δεν θα μπορούσαν να υπάρχουν πιο ταιρια στές, μεστές φράσεις για τη ζωή του Στέλιου Καζαντζίδη από τις παραπάνω, στις οποίες συμπυκνώνεται όλη η σκέψη και το έργο του τραγουδιστή που ενσωμάτωσε τον πόνο της προσφυγιάς στο λαϊκό τραγούδι και κατάφερε να μιλήσει για το δράμα του ξεριζωμού, όπως μονάχα ένας πραγματικός ποιητής του λαού θα μπορούσε. Παιδί πρόσφυγα και ο ίδιος άλλωστε, με πατέρα από τα πανέμορφα Κοτύωρα και μάνα από την Αλάνια της Μικράς Ασίας, το ομορ φόπαιδο με την ανατολίτικη μελαχρινάδα, το θλιμμένο βλέμμα και την ξάστερη φωνή, ο «Στελάρας», ήταν εκείνος που με τον λυγμό του έδωσε φωνή στον καημό όλων των ξεριζωμέ νων Ελλήνων και έγινε ο γνησιότερος εκφρα στής της αδικημένης προσφυγιάς. «Ήταν ο άνθρωπος που έδωσε αυτοπεποί θηση σε όλους μας, τους Πόντιους, στους Μι κρασιάτες, στον απλό λαό, σε όλη την Ελλάδα… Ήταν ο παρηγορητής των πατεράδων μας, ο δικός μας παρηγορητής κι ας έμενε ο ίδιος πά ντα απαρηγόρητος, με μια φωνή σταυροδρόμι όπου λύεται και ξεσπά το δράμα των Ελλήνων εδώ και δυόμισι χιλιάδες χρόνια», αναφέρεται πολύ εύστοχα

ήτανε κάτι τις το πρωτάκουστο. Η είδηση φτερούγισε από σπίτι σε σπίτι, από χωράφι σε χωράφι. «Έφτασε ο Ελληνικός Στρατός». Οι άνθρωποι παρατούσαν τις δουλειές τους, στεκότανε λίγο, το λέγανε μέσα τους συλλαβιστά να το χωρέσει ο νους τους κι ύστερα το φωνάζανε και δυνατά και τρέχανε να το πούνε και στους άλλους. Κάνανε το σταυρό τους, αγκαλιαζόντανε και κλαίγανε. Σαν ακούστηκαν οι πρώτες σάλπιγγες, γέροι, νέοι, γυναίκες, παιδιά, όλοι γονάτισαν, ακούμπησαν το κούτελο στο χώμα, χύνανε δάκρυα και λέγανε με πάθος: «Ελλάδα. Ελλάδα μας! Μητέρα μας!».

Εμπρός για την 'Αγκυρα

Όλες εκείνες οι φανταχτερές νίκες της άνοιξης και του καλοκαιριού, Αφιόν Καραχισάρ, Εσκή Σεχήρ, Κιουτάχεια, μας κάψανε. Χάσανε το τσερβέλο τους τα μετόπισθεν: Καμπάνες, σημαιοστολισμοί, λόγοι, άρθρα. Και στην Αθήνα η κυβέρνηση αντί ν’ αρπάξει τούτη τη στιγμή, να βρει μια δίκαιη λύση, μια σύμπτυξη του μετώπου, έδωκε τη διαταγή: «Εμπρός για την Άγκυρα». Με τι κότσια; Με τι πλάτες; Άρχισε που λες η πορεία στην αλμυρή έρημο, Αύγουστο μήνα, μέσα στο

η εικοσαήμερη μάχη του Σαγγάριου, όπου η ελληνική λεβεντιά αληθινά ξεπέρασε κάθε αντοχή, μας έφερε γρηγορώτερα στο δρόμο του χαμού. Πολεμούσαμε σ’ ένα μέτωπο εξήντα μ’ εκατό χιλιόμετρα, σε βουνά κακοπάτητα, σε γκρεμούς. Ο εχθρός είχε οχυρώματα από το Πολατλί μέχρι το Γεούλ, μάκρος 40 και βάθος 25 χιλιόμετρα. Κάθε κορφή και φρούριο. Ακόμη και οι ξεμοναχιασμένοι λόφοι τους, είχανε χαρακώματα, συρματοπλέγματα, παρατηρητήρια. Εκεί χτυπηθήκαμε ανελέητα. Ο Τούρκος είχε κάνει όρκο στον προφήτη του πως δεν θα βγει ζωντανός από κει μέσα. Αλληλοσφαζόμαστε με φανατισμό και πείσμα. Αυτοί είχανε πολεμοφόδια όσα θέλανε. Είχανε κι αεροπλάνα. Τι να σου κάμει η δική μας αντρειά με μόνη την ξιφολόγχη; Εικοσιπέντε χιλιάδες παλληκάρια χάθηκαν στο Σαγγάριο. Γεμίσανε τα νοσοκομεία μας σακάτηδες. Ξοδέψαμε άσκοπα

αυτά τα γιουρούσια ό,τι είχαμε και

είχαμε και υποχωρήσαμε…

πόρτα σπασμένη και καθώς έτρεχε ο συρμός, σκάλωσα στη στέγη. Χιλιάδες γυναικόπαιδα κατεβαίνανε τούτες τις ώρες απ’ τα χωριά με κραυγές: «Οι τσέτες! Έρχονται! Έρχονται! Οι τσέτες!». Τα τραίνα δεν στεκόντανε να πάρουνε κόσμο. Μέσα στα βαγόνια γινόταν χαλασμός. Νταήδες, αράθυμοι, τρομαγμένοι κι αρματωμένοι φαντάροι και πολίτες, ερχόντανε στα χέρια και σέρνανε μαχαίρια και πυροβολούσανε. Κι η προσφυγιά απόξω να τρεχαλάει με την ψυχή στα δόντια και να πέμπει ικεσίες, κατάρες και απειλές. «Άτιμοι! Πού μας αφήνετε; Σταθείτε!» Και το τραίνο, μαύρο θεριό ν’ αγκομαχάει και να ρουθουνίζει και να σέρνει σφυριγματιές, πιο κοφτερές από σπαθιές, για να παραμερίσει ο κοσμάκης απ’ τις ράγες.

αρπάζουμε απ’ το δρόμο και να τρώμε μισόξερες κλιματόβεργες. Το ξύλο που μας πλήγωνε το κορμί, κι η κούραση. Τρυπημένα, πρησμένα τα ποδάρια μας απ’ τ’ αγγύλια και τις πέτρες, τυλιγμένα σε παλιοτσούβαλα, λυγούσαμε σε κάθε μας βήμα. Κι όμως έπρεπε να τρέχουμε. Αλλοιώτικα, οι ξιφολόγχες, οι μαγγούρες, οι πέτρες γεμίζανε το δρόμο πτώματα. Το μεγαλύτερο μαρτύριο όμως ήταν το μαρτύριο της δίψας. Στεγνό όλο μας το σώμα, ζαρωμένο. Απ’ το λαρύγγι μας δεν έβγαινε φωνή. Η γλώσσα μας ξερή ως τη ρίζα, έπιανε μια πέτσα που τη ξεφλουδίζαμε κάθε τόσο. Με τη σκόνη που σήκωνε το ποδοβολητό μας γέμιζε η μύτη, τα μάτια, το στόμα, το λαρύγγι, μας στέγνωνε κάθε υγράδα πούχε το σώμα μας… Εγώ δεν πιστεύω να υπάρχει

Στην καταστροφή της Σμύρνης, βρέθηκα με τους γονιούς μου στην Πούντα, από κει με πήρανε. Κι έμεινα στην Τουρκία αιχμάλωτος. Μεσημέρι πιάστηκα μαζί με άλλους. Βράδιασε και τα περίπολα ακόμα κουβαλούσαν τους άντρες στους στρατώνες. […] Εμείς φοβηθήκαμε πως θα μας χαλάσουν όλους. Από μέρες, που πέρασαν με φόβο, ήρθε ένας αξιωματικός και μας παράλαβε, με σαράντα στρατιώτες. Μας έβαλαν στην αυλή και μας χώρισαν απ’ τους πολίτες, τότε είδα και τον αδελφό μου· μας έβαλαν τετράδες και μας διέταξαν να γονατίσουμε να μας μετρήσουν. Ο αξιωματικός που μας έβλεπε, καβάλα στο άλογό του, έλεγε: «Θα κοιτάξω να μη μείνει ούτε σπόρος από σας». Κι έδωσε το παράγγελμα να ξεκινήσουμε. Θα είμαστε όλη η φάλαγγα κανά δυο χιλιάδες. Όπως βγήκαμε, μας τραβήξανε ίσια στην αγορά.

καταλάβαμε πως βαδίζαμε για τη Μαγνησία. Αντί να μας πηγαίνουν στο δημόσιο δρόμο, μας τραβούσαν από το βουνό. Κι όπως δεν είμαστε σε ισότοπο αρχίσαμε να σκορπάμε. Δεν μπορούσαμε να κρατήσουμε τις τετράδες. Κι οι στρατιώτες φώναζαν προστακτικά: «Στις τετράδες! Στις τετράδες!». Εμείς προσπαθούσαμε μα και πάλι τις χαλάγαμε. Όσοι ήταν ανήμποροι και μένανε πίσω, τους τραβούσαν οι πολίτες στο δάσος και τους καθάριζαν. Με πολύ κόπο πέσαμε στο δημόσιο δρόμο. Εκεί πάλι, μας περίμεναν, μπουλούκια-μπουλούκια, γέροι άνθρωποι, εξήντα ως ογδόντα χρονώ, με παλιές μαχαίρες, και σα φτάσαμε κοντά, ρίχτηκαν επάνω μας. …Οι δρόμοι δεξιά και αριστερά ήταν

χαρές»

πρακτικός θάνατος

τους έριξαν σε μια αποθήκη. Τριάντα οικογένειες προσφύγων που έμεναν εκεί μέσα, είχαν χωρίσει τα νοικοκυριά τους πρόχειρα, με φανταστικούς τοίχους. Μπόγοι, κασέλες, κουβέρτες απλωμένες, ξύλα βαλμένα στη γραμμή, σχημάτιζαν τετράγωνα, τα μαχητικά τετράγωνα της τελευταίας αμύνης. Σε αυτές τις φωλιές ακινητούσαν ή εσάλευαν πένθιμα σκιές ανθρώπων. Τρεις-τρεις, πέντεπέντε, σκορπισμένοι ανάμεσα σε ρυπαρά ρούχα και υπολείμματα επίπλων, ήταν σαν να ψιθύριζαν παραμύθια ή να προσπαθούσαν σιγά ν’ αποτινάξουν το σκοτάδι. Τώρα η αποθήκη φωτίζεται από ένα κερί. Κάποιο δέμα τυλιγμένο με καθαρό άσπρο πανί είχε τοποθετηθεί προσεχτικά, κάθετα προς τον τοίχο, χάμου. Είναι το μικρότερο από τα έξι παιδιά της Αρμένισσας, που πέθανε λίγες ώρες μετά την εγκατάστασή τους. Τ’ αδέρφια του παίζουν έξω στον ήλιο. Η μητέρα, ξαλαφρωμένη, παραστέκει για τελευταία φορά στο μωρό της. Οι άλλες γυναίκες τη μακαρίζουν, γιατί θα μπορέσει από αύριο να πιάσει δουλειά.

της παραπαίουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ού αιώνα. Η μία μέθοδος εκτοπισμών, βασανισμών και θανάτου ήταν τα διαβόητα τάγματα εργασίας (αμελέ ταμπουρού) για τον ανδρικό πληθυσμό. Για τους ηλικιωμένους και τα γυναικόπαιδα η «λύση» ήταν αυτό που ο ιστορικός Πολυχρόνης Ενεπεκίδης

περιέγραψε ως «Άουσβιτς εν ροή», δηλαδή οι λευκές πορείες. Επρόκειτο για εκτοπισμούς, συνήθως μέσα στον χειμώνα, χωρίς προορισμό. Τα καραβάνια των απελπισμένων περπατούσαν ατελείωτα χιλιόμετρα, αφήνοντας πίσω τους νεκρούς από το κρύο, την πείνα, το ξύλο και τις κακουχίες. Η Έθελ Τόμσον (Ethel Thompson) το 1921 και το 1922 εργαζόταν για λογαριασμό της Near East Relief σε ορφανοτροφεία της οργάνωσης κοντά στην πόλη

διέσχιζαν την Ανατολία. Τα μάτια είχαν βγει από τις κόγχες, τα οστά απλά καλύπτονταν από δέρμα. [Οι γυναίκες] έφεραν πάντα στη ράχη τα σκελετωμένα βρέφη τους και οδηγούνταν χωρίς τροφή

και ρούχα από τους χωροφύλακες, μέχρι να πέσουν νεκρές. »[…] Μια ομάδα Ελλήνων του Πόντου προσπαθούσε να φτιάξει σούπα από χορτάρι και ένα αυτί προβάτου για να ξεγελάσει την πείνα της. Οι Τούρκοι δεν τους είχαν δώσει φαγητό για 500 μίλια, από τη Σαμψούντα. Όσοι είχαν χρήματα, τα χρησιμοποίησαν για να δωροδοκήσουν τους χωροφύλακες. Όσοι δεν είχαν, απλά πέθαναν κατά τη διαδρομή. »[…] Ήταν μια πορεία πτωμάτων, μια πορεία θανάτου στην Ανατολία. Πέρσι η Ανατολία ήταν ένα τεράστιο νεκροταφείο». Αποσπάσματα από την έκθεση της Έθελ Τόμσον περιλαμβάνονται στα βιβλία «Genocide in the Ottoman Empire: Armenians, Assyrians, and Greeks, 19131923» (Berghahn Books, 2017) και «British Miscalculations: The Rise of Muslim Nationalism, 1918-1925» (Transaction Publishers, 2012)

Ελλήνων, γυναικών και παιδιών, που

δεύτερου

Διχασμού (1943-1949), ο οποίος κατέληξε σε έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο, με συνέπειες που διήρκεσαν και πενή ντα χρόνια. Η Ελλάδα επίσημα εισήλθε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο τον Ιούνιο του 1917, οπότε ο Ελ. Βενιζέλος αναλαμ βάνει τη διακυβέρνηση της χώρας μετά την απομάκρυνση του βασιλιά. Η συμμετοχή της Ελλάδος, κυρίως στο μέτωπο της Μακεδονίας, υπήρξε καθοριστική στην ήττα των Κεντρι κών Δυνάμεων και τη λήξη του πλέ ον αιματηρού στη μέχρι τότε ιστορία της ανθρωπότητας πολέμου. Η εξά πλωση της ισπανικής γρίπης σε όλη την Ευρώπη αύξησε περισσότερο τον αριθμό των θυμάτων, που έφθασαν τα 50 εκατομμύρια. «Να αποκτήσουμε και εμείς μία Ινδία» Η γενεσιουργός αιτία του Α' Παγκό σμιου Πολέμου ήταν η σύγκρουση συμφερόντων των Δυτικών Δυνά μεων στα πεδία της εκμετάλλευσης των πλουτοπαραγωγικών πόρων των αποικιών που έλεγχαν ή ήθελαν να ελέγξουν. Χαρακτηριστική ήταν η στρατηγική της μιλιταριστικής Γερ μανίας, που διατύπωνε το δόγμα «να αποκτήσουμε και εμείς μια Ινδία όπως έχει η Μεγάλη Βρετανία, τα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατο ρίας». Αρχές του 1916 οι τρεις δυνάμεις της Αντάντ προχώρησαν σε μια μυ στική συνεννόηση, γνωστή ως Συμ φωνία Sykes - Picot, για τον διαμοι ρασμό των εδαφών της Οθωμανικής

Ο Μητροπο λίτης Χρυσό στομος δείχνει στους Έλληνες της Σμύρνης το τηλεγράφημα του Ελ. Βενιζέ λου, που τους ενημερώνει ότι σε λίγες ημέρες τα συμμαχικά στρατεύματα θα προελάσουν στη Σμύρνη. Η μεγάλη ιδέα σε τροχιά…

Αυτοκρατορίας στη Μέση Ανατολή, που αποτελεί την αφετηρία των συ γκρούσεων μέχρι και σήμερα στην ίδια περιοχή. Η Συμφωνία αυτή, με την οποία ουσιαστικά ξεκινάει η προσπάθεια ελέγχου των πετρελαϊκών πηγών που είχε τότε αρχίσει η εκμετάλλευ σή τους, αποκαλύφθηκε από την μπολσεβικική κυβέρνηση αρχές του 1918. Έτσι, η διακοπή των πολεμι κών συγκρούσεων τον Νοέμβριο του 1918 δεν σήμαινε ότι οι νικήτριες δυνάμεις είχαν τη διάθεση να στα ματήσουν τις επιδιώξεις τους, ή ότι πίστευαν στην εγκαθίδρυση ενός συ στήματος ασφάλειας και αποφυγής νέων συγκρούσεων.

δικηγόρου Ράφαελ Λέμκιν. Για τον Ελληνισμό το τέλος του Πολέμου, αν και φαινομενικά ήταν μια περίοδος ελπίδας για να σταμα τήσουν οι δοκιμασίες του, αντικει μενικά τα πράγματα ήταν πολύ επι

όλες τις ολέθριες συνέπειες για τον Ελληνισμό. Η ανάμιξη στον ρωσικό εμφύλιο πόλεμο στις αρχές του 1919, με την αποστολή του εκστρατευτικού σώμα τος στην Ουκρανία από τον Ελευθέ ριο Βενιζέλο, ως «αντάλλαγμα» προς τη Μεγάλη Βρετανία, υπήρξε μια βα σική αιτία της μαζικής υποστήριξης του Βλαντιμίρ Λένιν προς το Κεμαλι κό κίνημα. Επίσης, το γεγονός ότι τα μεγάλα κράτη δρουν πάντα με τα μακροπρόθεσμα συμφέροντά τους και πως οι χθεσινοί σύμμαχοι μπορούν να υπονομεύσουν ο ένας τον άλλον θυσιάζοντας λαούς χωρίς δισταγμό, δεν είχε γίνει αντιληπτό από τις δύο παρατάξεις του διπολι κού ελληνικού κομματικού συστή ματος. Ακόμα και τις πλέον κρίσι μες στιγμές δεν σταματούσαν να συγκρούονται, οδηγώντας τον Ελλη νισμό στη μεγαλύτερη καταστροφή στην ιστορία του. Οι ομοιότητες του τότε με το σήμερα Σήμερα, οι εξελίξεις των τελευταίων ετών στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και τη Μεσόγειο έχουν ομοιότητες με το 1918, χωρίς να σημαίνει πως αποτελεί νομοτέλεια ότι θα συμβούν τα ίδια. Ωστόσο, όπως Αριστερά: Σατιρικός χάρτης της Ευρώπης του 1914 όπως τον αποτύπωσε ο Καρλ Λίμαν - Ντιμόντ. Λίγα χρόνια αργότερα οι ισορροπίες θα άλλαζαν. Δεξιά: Αρχές του 1916 οι δυνάμεις της Αντάντ προχώρησαν σε μια μυστική συνεννόηση, γνωστή ως Συμφωνία Sykes - Picot, για τον διαμοιρασμό των εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη Μέση Ανατολή. Με μπλε χρώμα οι περιοχές υπό την επιρροή ή τον έλεγχο της Γαλλίας και με κόκκινο αυτές υπό την Αγγλία. Με αχνή διαγράμμιση οι περιοχές που θα ελέγχονταν από τη Ρωσία. „ Με την

της εξουσίας ήταν βασικός άξονας δράσης της, με Οι εξελίξεις των τελευταίων ετών στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και τη Μεσόγειο έχουν ομοιότητες με το 1918· έχουμε τη συγκέντρωση δυνάμεων μεγάλων κρατών που έχουν σκοπό τον έλεγχο των ενεργειακών πηγών.

τότε, και σή μερα

έχουμε

τη

νάμεων μεγάλων κρατών που έχουν

της

λεται να γίνει, για την αντιμετώπιση της ιδιαίτερα πολύπλοκης κατάστα σης στο

σωθέντας εις το πλοίον, ο Σλαύος Τρίβουλιτς, μου λέγει: - Αυτή τη στιγμή θα είναι στην Σμύρνη περισσότερα από 30.000 πτώματα χριστια νών. Όλη η Σμύρνη καίεται. Οι Τούρκοι βά ζουν φωτιά παντού. Από την πούντα ως το Διοικητήριο και επάνω όλα είναι μια φλό γα, όλα τα προάστια σφάζονται, και ο κό σμος όλος είναι συγκεντρωμένος στην πα ραλία και χτυπιούνται από τους Τούρκους. - Και δεν προστατεύουν τους Χριστια νούς τα χριστιανικά πλοία των Δυνάμεων; - Ποιος να τους προστατεύση; Δεν χτυ πά κανένα πλοίο. Μόνον οι Αμερικανοί έρριψαν μερικάς βολάς με μιδραλλιοβόλο κατά την Πούντα και όλοι οι Τούρκοι που έσφαζαν εσκορπίσθησαν αμέσως. Ο Σλαύος αυτός βλέπει τον Πει ραιά σε όλη του την κίνηση και τη ζωή, και μου φωνάζει:

τόσας ημέρας, αν με άφηνε να γράψω εκείνα τα οποία και για την Ερυθραία και για τας σφαγάς ήξευρα που θα εγίνοντο, ξέσπασε και έφυγα λέγοντας ότι δεν μπορώ να μείνω πια σε μια τέτοια εφημερίδα, έφυγα θυ μωμένος χωρίς να με νοιάζει πια για τίποτα.

Αδιαφορία Επήγα και πάλι στον κ. Μπούσιον (Γε ώργιος Μπούσιος, υπουργός Εσωτερικών το 1922) το βράδυ και του είπα να δια τάξη η Κυβέρνησις αντίποινα εις την Μακεδονίαν και την Θράκην. Μου εί πε με αδιαφορίαν: - Δεν μπορούμε να κάνωμε τίποτα, εί πε. Δεν μπορούμε να πούμε ότι θα κάνωμε κάτι που δεν θα το κάνωμε. Η αδιαφορία και το φλέγμα του αν θρώπου αυτού με εξόργιζε. Τι είδους άνθρωπος λοιπόν, είναι αυτός να μην εννοή ότι με την θέρμανσιν του ανθρωπίνου αισθήματος μπορεί να ενεργήση και να σώση κάτι κανείς. Αηδία Τα θέατρα σήμερα την νύχτα είναι πάλι ανοιχτά και παίζουν. Ο κόσμος στο θέατρο της Κυβέλης όπου παί ζουν την «Κίτσα σίμυ» (;) γελά και η μουσική χτυπά εύθυμα τραγουδά κια. Μπήκα μέσα να δω την ψυχαγω γία του κόσμου και έφυγα αηδιασμέ νος. Είναι, λοιπόν και αι Αθήναι η άτιμη και πουλημένη πόλις που προ ορίζεται να καταστραφή με τη σειρά της και αυτή, αφού δεν

πολύ νωρίτερα, μέσα στο σωματείο - κομιτάτο «Ένωσις και Πρόοδος», που ονομάστηκε από τους ξένους «Νεοτουρκικό Κίνημα». Ο σκληρός πυρήνας της οργάνωσης αυτής προήλθε από στελέχη που κα τάγονταν από τα ευρωπαϊκά εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και εν μέρει πρόσφυγες από τον Καύ κασο, μετά τη ρωσική κατάκτηση της περιοχής. Το ιδεολογικό υπόβα θρο των Νεοτούρκων προήλθε από προγενέστερη οργάνωση των «Νέων Οθωμανών», που είχε ως αφετηρία τη σκληρή αντίθεση στην ισοπολι τεία των λαών της Οθωμανικής Αυτο κρατορίας που είχε καθιερωθεί, του λάχιστον σε νομικό επίπεδο, με τη Διακήρυξη Μεταρρύθμισης (Ιslahat Fermani) του 1856. Κρατικοί παρά γοντες όπως ο Μιτχάτ Πασάς, ο Αλί Σουαβί και ο ποιητής Ναμίκ Κεμάλ υπήρξαν αντίθετοι ριζικά στην ανα γνώριση ίδιων αστικών δικαιωμάτων στους μη μουσουλμάνους με το επι κρατούν μιλλέτ των μουσουλμάνων. Επομένως, η ιδεολογία κατά των μη μουσουλμανικών πληθυσμών εκκο λάφθηκε από τη δεκαετία 1870, με σοβαρές επιρροές από ριζοσπαστικά ιδεολογήματα της Γαλλικής Επανά στασης.

σύγκρουση με τη μόλις μια γενιά πριν συγκροτημένη μιλιταριστική Γερμανία. Η τελευταία, η οποία αμφισβητούσε το καθεστώς της διεθνούς παντοδυναμίας της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας όσον αφορά τις αποικίες τους, είχε στο πλευρό της τη γηραιά Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, ενώ είχε καταστήσει την ασταθή πλέον Οθωμανική Αυτοκρατορία «αποικία» της, κάτι ανάλογο της σχέσης της Μεγάλης Βρετανίας με την Ινδία. Μέχρι και σήμερα η στρατηγική

των Μεγάλων Δυνάμεων στο διεθνές επίπεδο για την περιοχή της Ανατολικής Ευρώπης και της Μεσογείου καθορίζεται κυρίως από τον παράγοντα των Στενών, που ενώνουν τον Εύξεινο Πόντο και τη Μεσόγειο. Το αποτέλεσμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου κρίθηκε όχι στο γαλλογερμανικό μέτωπο χαρακωμάτων, αλλά από τις εξελίξεις γύρω από τα Στενά της Προποντίδας. Η πτώση του τσαρικού καθεστώτος έχει άμεση σχέση με την παράλογη επιχείρηση στα Δαρδανέλια, που σχεδιάστηκε από τον Ουίνστον Τσώρτσιλ, τότε πρώτο ναύαρχο της Βασιλικής Κυβέρνησης της Μεγάλης Βρετανίας.

Το άγχος Γάλλων και Γερμανών Εμπόδιο στις πολιτικές της Γερμανίας αλλά εξίσου και της Γαλλίας, που πάντοτε είχε τα μεγαλύτερα οικονομικά συμφέροντα μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ήταν η οικονομική δύναμη του Ελληνισμού της Ανατολής που κατοικούσε στα ευρωπαϊκά και ασιατικά εδάφη της Αυτοκρατορίας, οικονομική δύναμη που συνοδευόταν από μια τεράστια πολιτισμική ανάπτυξη. Σε όλα τα διπλωματικά έγγραφα του 19ου αι. και των αρχών του 20ού αι. επικρατεί το άγχος αυτό πρωτίστως των Γάλλων αλλά και των Γερμανών, προς το τέλος του 19ου αι.: ο κίνδυνος της μετατροπής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε ένα κράτος όπου θα επικρατήσει ο Ελληνισμός. Η Μεγάλη Βρετανία, με τη χαρακτηριστική μαεστρία της να εξασφαλίζει τα συμφέροντά της με

ελάχιστες θυσίες, ενορχηστρώνοντας το «διαίρει και βασίλευε» και εξίσου ασκώντας αμφίπλευρη πολιτική ενθάρρυνσης συγκρούσεων λαών και ελεγχόμενων κρατών, καθόρισε τις εξελίξεις της εποχής. Αυτή η αρχή υπήρξε πυρήνας της πολιτικής της τα έτη 1919 - 1923, στον ελληνοτουρκικό πόλεμο, και εφαρμόστηκε με μεγάλη συνέπεια και συστηματικότητα. Η προσεκτική ανάλυση όλων των γεγονότων της περιόδου Μαΐου 1919 - Σεπτεμβρίου 1922 δείχνει τον συστηματικό τρόπο που η Μεγάλη Βρετανία άσκησε μια πολιτική αξιοποίησης της ελληνοτουρκικής σύγκρουσης για δικό της όφελος. Η Γαλλία, όπως πάντα πλέον κυνική, δεν είχε καμιά αναστολή να πάρει το μέρος του κεμαλικού κινήματος. (Ο πρόεδρος Ανρί Πουανκαρέ, εξερχόμενος της αίθουσας όπου είχε υπογραφεί τον Ιούλιο του 1920 η Συνθήκη των Σεβρών, είχε πει: «Η Συνθήκη αυτή είναι πιο εύθραυστη από τις πορσελάνες Σεβρών».) Μέσα στα οικονομικά συμφέροντα των Δυτικών Δυνάμεων υπήρχε ο πετρελαϊκός πλούτος που είχε ανακαλυφθεί σε αραβικές περιοχές. Η νέα τότε σοβιετική Ρωσία υπό την ηγεσία του Βλαντιμίρ Λένιν ακολούθησε χωρίς ουσιαστική μεταβολή την πολιτική «ουδετεροποίησης» της νέας Τουρκίας έναντι της Δύσης. Η πολιτική αυτή πηγάζει από τον ρόλο των Στενών που προαναφέραμε.

Όλα τα παραπάνω και σήμερα αποτελούν τους παράγοντες που ουσιαστικά καθορίζουν τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, με την αλλαγή του ρόλου της Μεγάλης Βρετανίας από τις ΗΠΑ. Οι Μεγάλες Δυνάμεις σχεδιάζουν τις στρατηγικές τους με συγκεκριμένες καλά οριζόμενες αρχές και τις εφαρμόζουν αταλάντευτα. Δεν σημαίνει βέβαια ότι τα ισχυρά κράτη φθάνουν στο ποθητό αποτέλεσμα πάντοτε, αφού

τη Συνθήκη του Λονδίνου το 1830. Οι δύο αυτοί παράγοντες, που ουσιαστικά ταυτίζονταν για το τελικό αποτέλεσμα, καθόρισαν διαχρονικά την πολιτική των κυβερνήσεων του Βασιλείου Κατά τη Συνδι άσκεψη Ειρήνης των Παρισίων (1919), οι νικητές του Α’ Π.Π. ανέλαβαν να χαράξουν εκ νέου τον χάρτη της Ευρώπης και της Εγγύς Ανα τολής. «Η Ελλάς […] είνε ίσως η μόνη χώρα, της οποίας ουδέν εθνικόν ζήτημα ελύθη οριστι κώς», θα δηλώ σει ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατά την επιστροφή του στην Ελλάδα από το Παρίσι. DIPLOMATIE.GOUV.FR

μια ηγετική μορφή ανάλογη του Οικουμενικού Πατριάρχη Ιωακείμ Γ’. Τα συμφέροντα της Ελλάδος Η αντίληψη του Ελευθερίου Βενιζέλου ήταν ότι τα συμφέροντα της Ελλάδος ταυτίζονται απόλυτα με τη θαλασσοκράτειρα Μεγάλη Βρετανία. Από την άλλη πλευρά ίσχυε η σταθερή πολιτική της Βασιλικής Αυλής να ασκεί τον ρόλο του τοποτηρητή των εγγυητικών δυνάμεων που είχαν υπογράψει „ Η Μεγάλη Βρετανία, ενορχηστρώνοντας το «διαίρει και βασίλευε» και ασκώντας αμφίπλευρη πολιτική ενθάρρυνσης συγκρούσεων λαών και ελεγχόμενων κρα τών, καθόρισε τις εξελίξεις της εποχής.

Αυτό που έγινε στην Ανατολή την περίοδο 1919 - 1922 επαναλήφθηκε σε γενικές γραμμές στη Συρία τα τελευταία χρόνια. Οι Μεγάλες Δυνάμεις, με πρώτη τις ΗΠΑ, που μαζί της παρασύρει τα ισχυρότερα κράτη της Ευρώπης, και από την άλλη η νέα Ρωσία, εφαρμόζουν τα στρατηγικά τους σχέδια για τον επανακαθορισμό των ζωνών επιρροής τους. Η πρόκληση τοπικών συγκρούσεων είναι μέσα στο πλαίσιο αυτών των στρατηγικών που προωθούνται με διάφορους τρόπους. Για την περίπτωση του Ελληνισμού η απουσία στρατηγικής αλλά και η παντοτινή λαγνεία στην κατάκτηση ή διατήρηση της εξουσίας στην ημεδαπή αποτελούν μεγάλο κίνδυνο. Είναι τραγικό το γεγονός

ώστε

αποφυγή

τους δύο λαούς εκφάνσεις, έχουν εκτιμηθεί μόνο ποιοτικά, σκοπός της έρευνας είναι η ποσοτική εκτίμηση αυτής της κολοσσιαίας καταστροφής, πρωτοφανούς στην ιστορία της ανθρωπότητας σε έκταση αφανισμού γηγενών - αυτοχθόνων πληθυσμών. Στη συνέχεια στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα επιστημονική εργασία αναφέρονται οι κρατικές πολιτικές του οθωμανικού κράτους και του διάδοχου κράτους της ρεπουμπλικανικής Τουρκίας που οδήγησαν στον εκπατρισμό των δύο αυτών μεγαλύτερων χριστιανικών πληθυσμών, οι οποίοι αποτελούσαν το 1893 στα σημερινά εδάφη της Τουρκίας το 8%-10% του γενικού πληθυσμού. Η εκτίμηση αυτή είναι υποβαθμισμένη, καθόσον το 1912 ο ρωμαίικος πληθυσμός ήταν τουλάχιστον 2,7 εκατ. και 2,3 εκατ. Αρμένιοι, ενώ οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί εντός των συνόρων της σημερινής Τουρκίας ήταν 13 εκατ. Επομένως, η συμμετοχή των δύο χριστιανικών αυτών λαών στον συνολικό πληθυσμό της αυτοκρατορίας ήταν μεγαλύτερη από 40%.

Αναφέροντας τα γεγονότα της περιόδου 1914-1923, οι συγγραφείς τονίζουν ότι ο εκτοπισμός των Αρμενίων και των Ρωμιών όχι μόνο επέφερε θάνατο και βάσανα σε μεγάλες διαστάσεις στις κοινότητες αυτές, αλλά και τεράστια καταστροφή στον παραγωγικό και οικονομικό ιστό της ρεπουμπλικανικής Τουρκίας τα χρόνια που ακολούθησαν, όπως

„

εκτοπισμός των Αρμενίων και των Ρωμιών επέφερε τεράστια κατα στροφή στον παραγωγικό ιστό της Τουρκίας με μεί ωση της παραγωγής κατά: 75% του άνθρακα, 50% της κτηνοτροφίας, 40% των σιτηρών, 50% του καπνού, 80% της εξόρυξης μετάλλων, 50% της κλωστοϋφαντουργίας.

μείωση κατά: 75% της παραγωγής άνθρακα, 50% της κτηνοτροφικής παραγωγής, 40% της παραγωγής σιτηρών, 50% του καπνού, 80% της εξόρυξης μετάλλων, 50% της παραγωγής κλωστοϋφαντουργίας. Το συνολικό ΑΕΠ βυθίστηκε κατά 40%. Οι συγγραφείς επίσης τονίζουν ότι τα αποτελέσματα της

16%

5% - 7% 8% - 15% 16% - 25%

26% - 45% 46% - 65%

26% - 45% 46% - 65% 0% - 1% 1% - 2% 2% - 5%