kunst/ met een opdracht
Jaap van der Meij monumentaal kunstenaar uit de wederopbouw Erik Betten
met een bijdrage van Jeroen Boomgaard en Sandra Smets
nai010 uitgevers
Jaap van der Meij, zelfportret, ca. 1950, olieverf op paneel
kunst/ met een opdracht Jaap van der Meij monumentaal kunstenaar uit de wederopbouw
Hildo Krop, ‘Monument voor de uitvinding van de kunstzijde’, 1938, Arnhem
KUNST EN GEMEENSCHAP
‘Kunst met een opdracht, kunst en gemeenschap’ is een project van Tresoar, Frysk Histoarysk en Letterkundich Sintrum
Letterhoeke/Tresoar is ingesteld met het doel de belangen van de minister, het provinciaal bestuur en het bestuur van de stichting Frysk Letterkundich Museum en Dokumintaasjesintrum bij alle aangelegenheden betreffende de collecties en archiefbescheiden, die berusten in de rijksarchiefbewaarplaats in de provincie Fryslân, de Provinciale Bibliotheek te Leeuwarden en het Frysk Letterkundich Museum en Dokumintaasjesintrum te Leeuwarden, in gezamenlijkheid te behartigen. Letterhoeke/Tresoar stelt zich tevens ten doel het in de collecties en archieven ondergebrachte culturele erfgoed op actieve wijze toegankelijk te maken en te houden voor en onder de aandacht te brengen van een breed publiek. Letterhoeke bevordert daarenboven de Friese literatuur en de verbreding daarvan door het literaire klimaat in Fryslân te verbreden in de meest brede zin. Tresoar staat in Fryslân in het centrum van het proces van cultuuroverdracht en verrijkt de samenleving via zijn collecties en informatienetwerken met kennis van en inzicht in ontwikkelingen en gebeurtenissen, ideeën en emoties.
de jaren veertig Na het einde van de Tweede Wereldoorlog ontstond er letterlijk en figuurlijk nieuwe ruimte in Nederland. Daarmee brak ook een nieuwe fase aan voor de monumentale kunst. Van kunstenaars werd verwacht dat ze in de geschonden naoorlogse samenleving nieuw elan zouden brengen. De kunst moest opbouwend zijn, helend werken, een nieuwe richting wijzen. Maar wel duidelijk in dienst van die samenleving. Niet elke jonge kunstenaar zat op die rol te wachten, bleek al snel. Maar de idealen uit deze jaren zouden nog lang door blijven werken.
pagina 18 - 41
6
Willem Reijers, ‘Het Verkeer’, 1958, Emmabrug, Groningen De sculptuur verbeeldt met een woest kronkelende ruggengraat de dynamiek van de stroom auto’s die zich over de toen nieuw aangelegde Emmabrug in Groningen bewoog. Met alle tandraderen en wielen geeft het een krachtig beeld van de moderne techniek anno 1959.
de jaren vijftig Tijdens de ministerraad van 3 september 1951 viel het besluit: voortaan zou 1,5 procent van het budget van nieuwbouw voor grote rijksgebouwen bestemd zijn voor ‘decoratie’. Een belangrijke beslissing, want deze zogenoemde percentageregeling droeg in grote mate bij aan een praktijk die tot op de dag van vandaag voortduurt: de integratie van beeldende kunst in de publieke ruimte. Het leidde echter niet vanaf dag 1 tot een enthousiaste samenwerking tussen opdrachtgever, architect en kunstenaar. Integendeel.
pagina 44 - 65
de jaren zestig Karel Appel, ‘Muur der Energie’, 1955 Mathenesserlaan, Rotterdam Een wandschildering van 100 meter, in het kader van de viering van de Nationale Energie Manifestatie E55 foto Nationaal Archief
In de loop van de jaren zestig veranderde onder kunstenaars en critici de waardering voor de monumentale kunst met haar figuratieve symboliek, die al snel de ‘monumentale oude stijl’ werd genoemd, en dat was geen compliment. Toegepaste kunst werd steeds meer gezien als ondergeschikte kunst, en vakmanschap werd minder belangrijk dan het concept. Die verandering tekende zich ook in NoordNederland af. Jaap van der Meij was daar een van de boodschappers van de nieuwe tijd.
pagina 66 - 85
7
8
Peter Struycken, ‘Blauwe Golven’, 1977; Jan van de Pavert, ‘Huisje’, 1993, Roermondsplein, Arnhem foto Ernst Moritz
Atelier van Lieshout, ‘Cascade’, 2010, Churchillplein, Rotterdam foto Jannes Linders De waterval van olievaten en klimmende en vallende mensfiguren in polyester geeft een eigentijds antwoord op de klassieke vorm van de overwinningszuil. Joep van Lieshout wilde er de voor- en tegenspoed van een mensenleven, maar ook de
de jaren zeventig en tachtig
tot aan vandaag
Jaap van der Meij kende zijn grootste successen in een periode waarin monumentale kunst, of kunst in de openbare ruimte, zoekende was. Veel kleinere gemeenten ontdekten nu de percentageregeling en kozen nog vaak traditionele toepassingen. Ondertussen was in de grotere plaatsen steeds meer omgevingsvormgeving te zien. De betonnen kolossen van Van der Meij waren eigenzinnig anders. Wellicht vormden ze juist daardoor een aantrekkelijk alternatief buiten de tegenstelling tussen de ‘ouderwetse’ kunst in opdracht en de nieuwe trends.
De spectaculairste beelden van Jaap van der Meij hebben zich de laatste veertig jaar robuust staande gehouden. Soms zijn ze omarmd door de omgeving, vaker simpelweg als decor geaccepteerd. Maar de meeste naoorlogse monumentale kunstwerken waren minder gelukkig. En dat roept de vraag op welke beelden in de openbare ruimte nog bestaansrecht hebben. Welk verhaal hebben ze nog te vertellen, en wie mag over hun lot beslissen? Spannende vragen, waar de discussie steeds luider over wordt gevoerd.
pagina 86 - 105
pagina 118 - 137
economische crisis van dat moment in vangen. Dat het beeld op de kruising van de Coolsingel en de Blaak staat, in het commerciële hart van de stad, geeft dit commentaar op ‘vooruitgang’ des te meer lading.
9
10
kunst/ met een opdracht
Jaap van der Meij monumentaal kunstenaar uit de wederopbouw
inhoud 10 12 18 42 44 66 86 106 118 138 140 148 152 174 177 179 207 212 214 235 236 239 239
voorwoord inleiding de jaren veertig interview Jentsje Popma de jaren vijftig de jaren zestig de jaren zeventig en tachtig virtuoos in beton tot aan vandaag 11 Fountains het geluid van weerklank interview Boris Tellegen kunst op drift een monumentale man, oeuvreoverzicht interview Ytzen van der Wal werken van Jaap van der Meij interview Jaap Keuning interview Willem Kort werken van Jaap van der Meij nawoord literatuuroverzicht colofon QR code kunstroute
Erik Betten
met een bijdrage van Jeroen Boomgaard, Rutger Morelissen en Sandra Smets
samenstelling en redactie Erik Betten Hanneke Heerema Simone Vermaat (eindred.)
11