1
RONDGANG LANGS HET WERELDERFGOED
RONDGANG LANGS HET WERELDERFGOED
INHOUDSOPGAVE
1
WELKOM IN DE VAN NELLEFABRIEK
4
ONTSTAANSGESCHIEDENIS, OPDRACHTGEVER EN ONTWERPERS
8
WERELDHAVEN ROTTERDAM 10 FIRMA ‘DE ERVEN DE WED. J. VAN NELLE & ZN.’ NAAR DE SPAANSE POLDER 20 ONTWERP EN BOUW 24 ‘VORMGEVERS’ VAN VAN NELLE 33 IN BEDRIJF 40 HERBESTEMMING EN RESTAURATIE 50 WERELDERFGOED 54 CRITERIA VOOR DE WERELDERFGOEDLIJST 58
2
RONDGANG LANGS HET WERELDERFGOED START 62 KANTOORGEBOUW 64 TABAKS-, KOFFIE- EN THEEFABRIEKEN KETELHUIS 82 SCHIEGEBOUW 86 SCHIEHALLEN 88 WERKPLAATSENGEBOUW 90 FABRIEKSTERREIN 92 VERDER KIJKEN/LEZEN 94 COLOFON 96
3
68
60
14
WELKOM IN DE VAN NELLEFABRIEK
Deze gids laat u kennismaken met de beroemde Van Nellefabriek in Rotterdam, die in 2014 door UNESCO is erkend als Werelderfgoed. Dit icoon van het Nieuwe Bouwen in Nederland is ontworpen door Jan Brinkman en Leen van der Vlugt. Als aanhangers van deze moderne stroming omarmen zij de mogelijkheden van industrie en bouwtechniek, zoals prefabricage met staal, beton en glas. Net als de opdrachtgever streven zij naar een puur en functioneel fabrieksgebouw. Een gezonde werkomgeving met aandacht voor licht en lucht en efficiëntie. Het ‘Glazen Paleis’ aan de Schie is oorspronkelijk gebouwd voor de firma Van Nelle voor de verwerking en verpakking van koffie, thee en tabak. Deze typisch ‘koloniale waren’ horen onverbrekelijk bij de dynamische havenstad Rotterdam en haar eeuwenoude wereldhandel. De Spaanse Polder was destijds een bewuste keuze als zichtlocatie. De mee-ontworpen neonletters op het dak spelen hierop in. Zij zijn ook na het vertrek van het productiebedrijf (in 1998) behouden, evenals de transparante architectuur van de productiegebouwen. Na zorgvuldige herbestemming en restauratie is de Van Nellefabriek nu in gebruik voor de creatieve industrie, als kantoorruimte en voor congressen, tentoonstellingen en andere evenementen.
Het uitgaan van de Van Nellefabriek, vastgelegd door Carel Blazer, 1957.
4
De herbestemde Branderij met nieuw geplaatste postkasten.
RONDGANG LANGS HET WERELDERFGOED
W E L K O M I N D E VA N N E L L E FA B R I E K
5
5
Deel 1 van deze gids vertelt over de ontstaansgeschiedenis, opdracht gever en ontwerpers van deze eerste verticale daglichtfabriek (19251931) in Europa. Aan bod komt ook de bijzondere status van de Van Nellefabriek als tiende Nederlands UNESCO Werelderfgoed. Deel 2 bevat een architectonische rondleiding in woord en beeld langs en door de Van Nellefabriek per onderdeel. Hier wordt het verband gelegd tussen vorm, plek en functie.
W E L K O M I N D E VA N N E L L E FA B R I E K
Dankzij de gedeeltelijke openstelling voor het publiek is het nu mogelijk om de sublieme architectuur van de Van Nellefabriek ter plekke te ervaren. En om te ontdekken waarom dit meesterwerk van helderheid een blijvende bron van inspiratie is voor de hedendaagse architectuur, kunst en cultuur. Fotografen als Carel Blazer, Jan Kamman, Cas Oorthuys en anderen hebben dit prachtig in beeld gebracht. Andere Rotterdamse monumenten van het Nieuwe Bouwen die het waard zijn te bezoeken zijn het Huis Sonneveld (gebouwd voor een vroegere firmant van de Van Nellefabriek) en het Chabot Museum, beide in het Museumpark. Hier staat ook Het Nieuwe Instituut (HNI), met in zijn rijke collectie onder meer de originele ontwerptekeningen van de Van Nellefabriek. Achterin deze gids staat nadere informatie over bezoek aan deze instellingen en over verzorgde rondleidingen door de Van Nellefabriek en verder in Rotterdam.
Het dynamisch stadsgezicht van Ketelhuis tot Koolhaas’ De Rotterdam.
6
RONDGANG LANGS HET WERELDERFGOED
RONDGANG LANGS HET WERELDERFGOED
7
7
1
ONTSTAANSGESCHIEDENIS, OPDRACHTÂGEVER EN ONTWERPERS
ï‚‚
RONDGANG LANGS HET WERELDERFGOED
De bouwplaats met bekisting voor de liftschacht voor de Tearoom, 1927.
9
WERELDHAVEN ROTTERDAM
De Van Nellefabriek en Rotterdam hebben samen een lange historie. Dit heeft deels te maken met de wereldhandel in goederen en grond stoffen die hier vanaf de Gouden Eeuw een hoge vlucht heeft genomen. En deels met de latere ontwikkeling van traditionele stapelplaats tot moderne transitohaven in het polderland van de Rijndelta. Eigenlijk is Rotterdam één groot waterbouwkundig kunstwerk, gevormd door dammen, dijken, sluizen, kanalen en havenbekkens. De stad is genoemd naar de dam in de veenrivier de Rotte – Rotter-dam – nabij de monding in de Nieuwe Maas en de huidige Schiedamsedijk. Vanuit het middeleeuwse vissersdorp rond die dam is buitendijks de Waterstad aangelegd voor de bijkomende haven- en handelsactiviteiten. De Leuvehaven, gegraven rond 1600, is de eerste kunstmatige haven in een lange reeks van steeds grotere havenbekkens voor steeds grotere zeeschepen. In de tijd van de Verenigde Oost-Indische Compagnie en de WestIndische Compagnie zijn het zeilende vrachtschepen die de Waterstad in- en uitvaren. Met een eigen vloot, handelsposten en plantages in de Oost en de West hebben de compagnies de basis gelegd voor een wereldwijde handel. Op Joan Blaeu’s vogelvluchtkaart van de Rotter damse Stadsdriehoek, bijvoorbeeld, is dit scheepsverkeer levendig afgebeeld. Aan de westrand ligt de Leuvehaven, waar eind achttiende eeuw de firma Van Nelle begint. De verbinding met de Noordzee gaat dan nog via de natuurlijke, maar steeds weer aanslibbende, Maas monding.
10
RONDGANG LANGS HET WERELDERFGOED
Kaart uit 1512, met centraal de Delfs havense Schie, gegraven in 1389.
11
Kaart van Rotterdam uit Joan Blaeu’s Toonneel der Steden van de Vereenigde Nederlanden, 1652.
11