Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Μακεδονίας - Θράκης 2007-2013 Διοργάνωση του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Νάουσας 2010-2015
Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης
KΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ: ΟΔΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Διημερίδα για την περιφερειακή ανάπτυξη
Στο σημερινό αβέβαιο οικονομικό περιβάλλον το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Νάουσας, ως κατεξοχήν αναπτυξιακός φορέας, υλοποιεί στο πλαίσιο της 8ης διοργάνωσης του διημερίδα για την περιφερειακή ανάπτυξη. Η διημερίδα με θέμα: «Κεντρική Μακεδονία: Οδικός χάρτης για την ανάπτυξη» πρόκειται να εστιάσει στις δυνατότητες ανάπτυξης του βορειοελλαδικού χώρου και ειδικότερα της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Οι αναπτυξιακές προοπτικές της περιφέρειας θα εξετασθούν στη βάση τεσσάρων πυλώνων: α) Παιδεία –Πολιτισμός, β) Τουρισμός, γ) Καινοτομία, δ) Ποιοτική Γεωργία οι οποίοι και θα αποτελέσουν τις θεματικές της διημερίδας. Πρόκειται για μία διημερίδα που αποσκοπεί στην υλοποίηση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου για την εγκαθίδρυση μιας νέας, πρωτοποριακής, καινοτόμου και εξωστρεφούς αναπτυξιακής αντίληψης για την περιφέρεια. Μιας αντίληψης που θα επενδύει στα συγκριτικά πλεονεκτήματα της περιοχής, στην ανάπτυξη συνεργιών, στην ορθολογική και αποδοτική εκμετάλλευση του ανθρώπινου δυναμικού. Βασικό μας μέλημα είναι να συμβάλλουμε με τις δικές μας δυνάμεις στην ανάδειξη της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας ως πρότυπου πόλου ανάπτυξης, ως μοντέλου για την οικονομική και κοινωνική λειτουργία των σύγχρονων ευρωπαϊκών περιφερειών, ως παράδειγμα συνεργασίας, προόδου και ευημερίας για τους πολίτες στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.
Πρόγραμμα
Παρασκευή 30 Σεπτεμβρίου Πρώτη Θεματική: Τουρισμός
10:45 11:00 11:15 11:30 11:45 12:15
Χαιρετισμοί Χρήστος Χέλμης, Δημιουργικός Διευθυντής, Colibri Branding and Design «Branding destinations: Η σημασία της ενιαίας εικόνας και της πίστης μας στην αξία της» Θεόδωρος Λέλεκας, Δημοσιογράφος Οίνου, Περιοδικό Οινοχόος της Καθημερινής & in2life.gr «Οινοτουρισμός Υψηλού Επιπέδου: Δεν είναι μια εναλλακτική, είναι η μόνη λύση» Νικόλαος Κουτσογιάννης*, Γενικός Διευθυντής, Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Νάουσας «Η συμβολή του πολιτισμού στην τουριστική ανάπτυξη» Συζήτηση Διάλλειμα
Δεύτερη Θεματική: Ποιοτική Γεωργία
12:30 12:45 13:00 13:15 13:45
Γεώργιος Σταυρόπουλος, Γεωπόνος, ΚΟΡΡΕΣ/Τμήμα Έρευνας - Ανάπτυξης ΚΟΡΡΕΣ - Βότανα / Συνεργασίες / Εκχυλίσεις / Έρευνα Βασίλης Χάιτας*, Διευθύνων Σύμβουλος, Agritex Ενεργειακή Α.Ε. «Καινοτομία στη Γεωργία» Antoine Lepetit, Οινολόγος Domaine Leflaive «Wine terroirs of Naoussa: attract the wealth of the world» Συζήτηση Λήξη πρώτης ημέρας διημερίδας
Σάββατο 1η Οκτωβρίου
Τρίτη Θεματική: Παιδεία, Πολιτισμός, Καινοτομία
10:45 Χαιρετισμοί 11:00 Γεώργιος Κατσάγγελος, Καθηγητής, Σχολή Καλών Τεχνών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης «Φοιτητές και πολιτισμός: Η εμπειρία της φοιτητικής εβδομάδας» 11:15 Βασίλης Κεχαγιάς, Κριτικός κινηματογράφου - δημοσιογράφος «Πολιτισμός στην περιφέρεια: τέλος χρόνου;» 11:30 Ιωάννης Τροχόπουλος, Διευθυντής, Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας «Βιβλιοθήκη και τοπική ανάπτυξη: Το παράδειγμα της Βέροιας» 11:45 Μανασσής Μήτρακας, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Χημικών Μηχανικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης - «AquAsZero: Ένα καινοτόμο υλικό για την απομάκρυνση τρισθενούς και πεντασθενούς αρσενικού από το πόσιμο νερό - Διαδικασία ανάπτυξης και παραγωγής» 12:00 Συζήτηση 12:30 Λήξη διημερίδας
* Οι εισηγήσεις των κ. Χάιτα και Κουτσογιάννη δεν περιλαμβάνονται στην παρούσα έκδοση καθότι λόγω ιδιαίτερων συνθηκών δεν πραγματοποιήθηκαν.
KΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ: ΟΔΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Άγγελος Τόλκας (Υφυπουργός στον πρωθυπουργό) Με ιδιαίτερη χαρά είδα ότι φέτος το φεστιβάλ περιλαμβάνει κι άλλες δράσεις εκτός από τις καθαρά κινηματογραφικές, όπως βέβαια και πέρυσι, αλλά φέτος με κάτι ακόμα πιο δυναμικό για την τοπική κοινωνία, κάτι το οποίο αφορά όλους μας, κάτι το οποίο αφορά όλη την Κεντρική Μακεδονία. Αφορά την ημερίδα τη σημερινή και τη χθεσινή για τον οδικό χάρτη για την ανάπτυξη στην περιοχή μας. Και αφορά μάλιστα, σε κάποιες πολύ συγκεκριμένες θεματικές, οι οποίες είναι αυτοί οι πυλώνες που οφείλουμε να εκμεταλλευτούμε για να μπορέσουμε να ξεπεράσουμε την κρίση στην οποία σήμερα βρίσκεται η χώρα, την κρίση στην οποία βρίσκεται όλη η Ευρώπη. Θα ξεκινήσω με αφορμή την τελευταία τοποθέτηση του κυρίου Μανασή, η οποία είχε ένα πάρα πολύ συγκεκριμένο χαρακτηριστικό και έχει να κάνει με την καινοτομία. Την καινοτομία ενός υλικού, την καινοτομία μιας προσπάθειας για να μπορέσει να ανταποκριθεί σε σύγχρονα προβλήματα και σε σύγχρονα ζητήματα που τίθενται και σε παγκόσμιο επίπεδο. Άρα, λοιπόν, μια πρωτοβουλία ξεκινώντας από εδώ, από τη χώρα μας, και μάλιστα από την Κεντρική Μακεδονία, από τη Θεσσαλονίκη μπορεί και δίνει απαντήσεις σε παγκόσμια προβλήματα. Τι φέρνει, όμως, αυτό επάνω του; Φέρνει επάνω του και όλο αυτό τον φόρτο εργασίας, όλη αυτή την ένταση δουλειάς που έχει υπάρξει, αλλά και όλη την εμπειρία και προσπάθεια της τοπικής κοινωνίας και οικονομίας για να μπορέσει η χώρα, να μπορεί μια επιχείρηση, για να μπορέσουν κάποιοι άνθρωποι πατώντας εδώ να βγουν στο εξωτερικό. Και πατώντας εδώ να μπορέσουν εμπορικά να αναπτύξουν κάποιες δράσεις, οι οποίες θα φέρουν χρήμα, θα φέρουν ανάπτυξη, θα φέρουν νέες δράσεις, νέες καινοτομίες, θα φέρουν νέες προσπάθειες με τις οποίες θα απαντήσουμε σ’ αυτή τη διεθνή κρίση. Αντίστοιχα και εδώ από την περιοχή μας επίσης, έχει υπάρξει και άλλη πρωτοβουλία καινοτομίας η χρήση όζοντος για την χωρίς νερό καθαριότητα στις τουαλέτες. Δηλαδή, κάτι που έρχεται σαν απάντηση στην έλλειψη νερού, η οποία απειλεί όλο τον κόσμο. Άρα, λοιπόν, καινοτομία σε έναν πάρα πολύ σημαντικό χώρο και σαν απάντηση σε ιδιαίτερες ανάγκες που σήμερα έχουμε και προβλήματα. Πέρα από αυτό, και εγώ θα αναφερθώ στην περιοχή μας όπου φιλοξενείστε αυτές τις μέρες με αφορμή και το φεστιβάλ. Επιτρέψτε μου να πω για το φεστιβάλ κάποια πράγματα. Κάποια πράγματα που οι ίδιοι να μην τα λένε εύκολα για να μην τον χαρακτηρίσουν εγωιστές. Πώς ξεκίνησε αυτή η ιδέα; Αυτή η ιδέας ξεκίνησε καινοτομικά. Ξεκίνησε σε μια περιοχή, στη Νάουσα, η οποία δεν
είχε παράδοση στον κινηματογράφο. Ξεκίνησε στη Νάουσα προσπαθώντας να παντρέψει, αν θέλετε, ένα συγκεκριμένο χώρο του πολιτισμού που έχει να κάνει με τον κινηματογράφο και όπως εξελίχθηκε με τον ψηφιακό κινηματογράφο, να παντρέψει αυτό το χώρο με την τοπική παράδοση, πολιτισμό και ιστορία, πράγμα το οποίο το έχει καταφέρει μέσα από τα έντυπα του, τις εκδρομές και τις παράλληλες δράσεις που γίνονται. Έχει να κάνει, όμως, και με την τοπική ιστορία αλλά και την εξέλιξη προς το μέλλον κάποιων πραγμάτων. Εμάς μας κάνει περήφανους το φεστιβάλ για όλα όσα καταφέρνει. Και έχω πετύχει πολλούς ανθρώπους και από το χώρο του πολιτισμού και άλλους χώρους και παλιά λέγαμε για τη Νάουσα και ήταν οι κουβέρτες και τα ροδάκινα. Σήμερα πέρα από αυτά βάζουμε και το φεστιβάλ γιατί έχουν συμμετάσχει σ’ αυτό. Άρα, μας δίνει κι εμάς δυνατότητες για να μπορούμε να διαφοροποιούμαστε στο παρόν και στο μέλλον μας. Κάνουν τα παιδιά μεγάλες προσπάθειες. Και κάνουν προσπάθειες για να κερδίσουν κάτι, να κερδίσουν μια καινοτομία και σ’ αυτό το έχουν καταφέρει. Αυτό, όμως, τι άλλο έφερε; Και επιτρέψτε μου να το παραλληλίσω με άλλα ζητήματα τα οποία σήμερα περνάει η χώρα μας. Αυτό έφερε τη δυνατότητα να μπορούν να διεκδικούν και συνεργασίες με τον ιδιωτικό χώρο, να μπορούν να διεκδικούν και επάξια να εντάσσονται σε όλα αυτά τα αναπτυξιακά προγράμματα που υπάρχουν για τη χώρα, όπως είναι το ΕΣΠΑ. Γιατί; Γιατί είχαν στοιχεία καινοτομίας, είχαν στοιχεία πολιτισμού, είχαν στοιχεία ιστορίας, είχαν στοιχεία ανάπτυξης. Και σήμερα είμαστε εδώ και συζητάμε γι’ αυτή την ανάπτυξη. Και όλο αυτό το διάστημα εσείς έχετε την ευκαιρία, παράλληλα με τον κινηματογράφο, να δείτε και άλλα στοιχεία της περιοχής. Μιας περιοχής η οποία είναι σε δύσκολη οικονομική κατάσταση εδώ και πάρα πολύ καιρό. Μιας περιοχής, όμως, που δυστυχώς δεν έχει αρχίσει να εκμεταλλεύεται τα συγκριτικά πλεονεκτήματα τα οποία είχε μέχρι σήμερα. Ανέφερα μερικά. Μπορώ να αναφέρω επιπλέον τη γεωργία. Εδώ, η περιοχή μας έχει πάρα πολύ καλά προϊόντα γεωργικά. Έχει να κάνει με το ροδάκινο, το κεράσι, το μήλο και άλλα επίσης αγροτικά προϊόντα. Αυτά μέχρι σήμερα δεν μπορέσαμε να τα εκμεταλλευτούμε για συγκεκριμένους λόγους. Γιατί υπήρχε μια κακή αγορά, υπήρχε μια αγορά όπου δεν υπήρξε ποτέ στήριξη, υπήρχαν κακές οργανώσεις που δεν μπόρεσαν να εκμεταλλευτούν την εμπορικότητα αυτού του προϊόντος, αλλά είχαν άλλα κριτήρια και άλλα κίνητρα εκμετάλλευσης ή πλουτισμού και υπήρχαν σημαντικά ζητήματα μη καινοτομίας στη γεωργία έτσι όπως την έχουμε μέχρι σήμερα. Αυτό αλλάζει τελευταία, στην περιοχή ήδη έχουμε καλούς, ισχυρούς και
3
σοβαρούς συνεταιρισμούς, οι οποίοι αυτό το ιδιαίτερο προϊόν της περιοχής το ανοίγουν και το πηγαίνουν σε όλο τον κόσμο. Έχουμε προσπάθειες να μπούμε σ’ αυτή την καινοτομία και χρειάζεται να τις εντείνουμε αυτές τις προσπάθειες, τις καινοτόμες προσπάθειες για μια καινοτόμο γεωργία, η οποία βλέπετε ότι σε άλλα μέρη του κόσμου αναπτύσσεται, αλλά εδώ έχουμε μείνει πίσω. Παράλληλα με τη γεωργία, αυτή η περιοχή έχει καλές προοπτικές και πολύ μεγάλη παράδοση στο κρασί. Έχουμε, λοιπόν, όλες αυτές τις δυνατότητες και αυτή η περιοχή έχει να δώσει πολλά ερεθίσματα στα παιδιά τα οποία επιλέγουν να γυρίσουν πίσω στον τόπο τους, να δουλέψουν στη γεωργία, να δουλέψουν στην οινολογία, να δουλέψουν σε μια δουλειά που έχει να κάνει με τον πρωτογενή τομέα. Γιατί; Η απουσία οικονομικής αναπτυξιακής ή μάλλον η απουσία ανάπτυξης και αναπτυξιακών επιλογών σήμερα στη χώρα μάς οδηγεί σε κάτι άλλο, μας οδηγεί να επιστρέψουμε στις ρίζες μας και να εκμεταλλευτούμε με νέο τρόπο, με νέα πρόθεση και με νέα στόχευση όλα αυτά τα οποία ο κάθε τόπος πρόσφερε. Και αυτό το κύμα το έχουμε παρατηρήσει και έχει αρχίσει και εντείνεται, γιατί οι μεγάλες πόλεις και η αστυφιλία έχουν δημιουργήσει πολλά προβλήματα και πολύ περισσότερο επίσης έχουν δημιουργήσει αδυναμίες διαβίωσης σε αυτές. Άρα, λοιπόν, με όλα αυτά τα πρακτικά και συγκεκριμένα παραδείγματα, βλέπετε ότι εδώ υπάρχει μια περιοχή, η οποία αναζητά το μέλλον της, πετυχαίνει στο παρόν της και μπορεί να διαμορφώσει πολύ καλές προϋποθέσεις. Κλείνω με ένα ακόμη παράδειγμα. Τη Βιβλιοθήκη της Βέροιας. Η Δημοτική Βιβλιοθήκη της Βέροιας έχει γίνει γνωστή και έχει καταφέρει σήμερα να επιβραβεύεται από ιδιαίτερα σημαντικούς φορείς και ιδιαίτερα σημαντικά ιδρύματα. Επιβραβεύεται γιατί, όμως; Γιατί και εδώ υπήρχε μια καινοτομία και μια πολύ μεγάλη προσπάθεια. Να διασυνδέσει τη γνώση, να διασυνδέσει την εμπειρία, να διασυνδέσει την ανάγνωση ουσιαστικά και όλο αυτό που βλέπουμε μέχρι σήμερα στις βιβλιοθήκες με τον τόπο και να διαχύσει αυτή τη δυνατότητα γνώσης σε όλο τον κόσμο. Ξέρετε, αν κάποτε μιλούσαμε για αναδιανομή του εισοδήματος, σήμερα μιλάμε, αν και δεν το έχουμε καταφέρει, σήμερα μιλάμε για αναδιανομή της γνώσης. Και αναδιανομή της γνώσης γίνεται μέσα από τέτοιες προσπάθειες. Γίνονται μέσα από τέτοιες προσπάθειες, επειδή σου δίνουν νέους δρόμους να σε γνωρίσουν εδώ τοπικά, να γνωρίσουν τον τόπο σου, να τον γνωρίσει όλος ο κόσμος. Να τον γνωρίσουν μερικοί, να τον γνωρίσουν αυτοί οι άνθρωποι οι οποίοι είναι μπροστά στην τεχνολογία και μπροστά στην καινοτομία και να μπεις και να διεκδικήσεις επάξια θέση ακριβώς εκεί.
4
Κλείνοντας, για να μην κουράσω, αξίζουν συγχαρητήρια στο φεστιβάλ για αυτά που καταφέρνει. Αξίζουν συγχαρητήρια γιατί μπορεί και δημιουργεί μέσα σε νεκρές περιόδους γεγονότα τα οποία έχουν αξία για την πόλη. Έχουν επιπρόσθετη αξία για την πόλη. Δημιουργεί, όμως, και ένα ανθρώπινο κεφάλαιο το οποίο πλέον αρχίζει να αναζητά και να ψάχνει άλλους δρόμους. Και μπροστά σ’ αυτές τις επιλογές που έχουμε σήμερα ή τις μη επιλογές που έχουμε σήμερα, η πολύ μεγάλη σημασία είναι αυτή. Να αρχίσουμε να αναζητάμε νέους δρόμους. Θα μπορούσαμε να επιλέξουμε την άρνηση. Θα μπορούσαμε να επιλέξουμε αποκλειστικά και μόνο την αντίρρηση. Την αντίδραση. Την απόρριψη. Τη μιζέρια. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είμαστε σε μια φτωχή περιοχή όπου δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα. Θα μπορούσαν να πούνε και τα παιδιά που ασχολούνται με το φεστιβάλ «έλα τώρα, πού να βρούμε αυτές τις προσπάθειες, είναι πολύ μακρινές, είναι πολύ μακριά από μας...» Ξέρω πως ό,τι κάνουν, το κάνουν με πάρα πολύ μεγάλο κόπο και ξέρω ότι αυτό το αποτέλεσμα χρειάζεται ενός έτους και παραπάνω δουλειάς, γιατί πλέον και οι ίδιοι τα έχουν μάθει πολύ καλά και τα τρέχουν πλέον. Έχουν κεκτημένες ταχύτητες. Όμως, αυτό απαντάει σε όλα τα αρνητικά προηγούμενα που ανέφερα. Απαντάει σε μια κυρίαρχη επιλογή. Στην επιλογή ότι δημιουργώ για τον τόπο μου, σκέφτομαι οικουμενικά και πράττω τοπικά. Απαντάει στην επιλογή ότι σήμερα χρειαζόμαστε πολίτες δημιουργικούς, πολίτες που προσφέρουν επιπλέον πρόσθετη αξία στον τόπο και στο προϊόν, πολίτες οι οποίοι μέσα από όλες αυτές τις ιδιαίτερες συνθήκες και τα ιδιαίτερα προσόντα που έχουν οι ίδιοι, αλλά και τις ιδιαίτερες συνθήκες που έχει ο τόπος τους μπορούν να προσφέρουν στην ανάπτυξη μιας περιοχής. Και, Νίκο, εύχομαι να συνεχίσετε με την ίδια θέρμη, με το ίδιο αποτέλεσμα, με την ίδια ορμή και αυτό το φεστιβάλ να μπορέσει να προσφέρει ακόμα περισσότερα στον τόπο μας, στη χώρα, στην Ημαθία και στη Νάουσα, έτσι ώστε να δικαιώνεις και να δικαιώνετε όλοι όσοι συμμετέχετε να δικαιώνεται όλη αυτή τη νέα γενιά, η οποία ψάχνει διεξόδους, ψάχνει να βρει τους άλλους δρόμους, αυτούς τους οποίους χρειάζονται για να αλλάξουμε αυτή τη χώρα, γιατί ξέρω και είμαι σίγουρος ότι κανέναν δεν ευχαριστεί αυτή η κατάσταση στη χώρα και όλοι μαζί συμφωνούμε σε ένα, ότι πρέπει η χώρα να αλλάξει και να μην είναι έτσι όπως ήταν τα προηγούμενα χρόνια.
KΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ: ΟΔΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Χρήστος Χέλμης
Δημιουργικός Διευθυντής, Colibri Branding and Design «Branding destinations: Η σημασία της ενιαίας εικόνας και της πίστης μας στην αξία της» Έχω προκληθεί από πάρα πολλά από τα προλεγόμενα και είναι εντυπωσιακή η ποικιλότητα των τοποθετήσεων. Θα προσπαθήσω να μην παρασυρθώ, θα κάνω μόνο ένα γενικό σχόλιο. Η επικοινωνία αντιλαμβάνεται τον πολιτισμό ως συνολική απόδοση μιας κοινωνίας και σε επίπεδο, θα τολμούσα να πω, καθαριότητας και σε επίπεδο ποιότητας σε οτιδήποτε κάνουμε, ακόμη κι αν δεν έχει καινοτομικά χαρακτηριστικά και σε επίπεδο κοινωνικής συνοχής. Τα υπόλοιπα είναι τέχνη. Όσο μπερδεύουμε την τέχνη με τη γενική έννοια του πολιτισμού, θα ανεχόμαστε καθώς βολτάρουμε το πρωί δίπλα σε αμπελώνες ή σε επισκέψιμα οινοποιεία σκουπίδια μαζεμένα από το βράδυ, επειδή ο πολιτισμός της περιοχής δεν επιτρέπει να φροντίζουμε λίγο περισσότερο τα σκουπίδια και λίγο λιγότερο τα περί καινοτομίας οράματά μας. Να μιλήσω τώρα για το branding. Το branding προϋποθέτει, και θα εξηγήσω αμέσως γιατί το κοινό δεν είναι απαραίτητα εξοικειωμένο με τον όρο, το branding προϋποθέτει τη βούληση να έχουμε μια κοινή, συγκεκριμένη και μακάρι και ελκυστική ταυτότητα. Χωρίς μια τέτοια βούληση, χωρίς μια τέτοια πίστη σ’ αυτό που μπορούμε να έχουμε, δε χρειάζεται καμία διαδικασία branding και κάθε δαπάνη, κάθε κονδύλι, κάθε ώρα και κάθε λεπτό που θα δαπανηθεί προς αυτή την κατεύθυνση θα πάει, ασφαλώς, άχρηστο, αναξιοποίητο, και εν τέλει θα είναι άλλη μια μικρή ήττα στη διαδικασία ανάπτυξης που όλοι ευχόμαστε. Το branding είναι η διαδικασία προσδιορισμού της ταυτότητας ενός προϊόντος, μιας υπηρεσίας, ενός προορισμού. Γιατί το κάνουμε; Το κάνουμε γιατί κατ’ αρχήν έχουμε αποφασίσει ότι αυτό που έχουμε, θα το προβάλλουμε. Αυτό που έχουμε θα το επικοινωνήσουμε και θα το αξιοποιήσουμε με κάθε τρόπο, κυρίως αφιερώνοντάς το, προτείνοντάς το ή ενδεχομένως απλώς παρουσιάζοντάς το στους ανθρώπους όλου του κόσμου. Στην Ελλάδα η διαδικασία του branding έχει ταλαιπωρηθεί πολύ. Οι φορείς, όπως ξέρετε, ασχολήθηκαν μέσα στα διοικητικά τους όρια με ό,τι πρόχειρο βρήκαν ως αντίληψη για τα πλεονεκτήματα κάθε περιοχής και σε επίπεδο χώρας παρουσίασαν περισσότερο πρωτοβουλίες πολιτικού χαρακτήρα, καινοτομικές συνήθως, γιατί η πολιτική αρέσκεται πολύ στην καινοτομία, στην καινοτομία ίσως περισσότερο του λόγου παρά της ουσίας της επιστημονικής. Έλεγα, λοιπόν, ότι η πολιτική αρέσκεται στο κάθε τι καινούργιο. Όλη η πολιτική είναι του «για πρώτη φορά γίνεται κάτι». Παραλείπει, βεβαίως, τη σημασία της ήδη
υπάρχουσας αξίας και της καλλιέργειάς της. Είναι χαρακτηριστικό. Δείτε πόσο διαφορετικές εικόνες, -δε θα επιμείνω γιατί θα μπορούσα να πω πολλά πράγματα για τις ελληνικές καμπάνιες-, πόσο διαφορετικές εικόνες έχει χρησιμοποιήσει ως ταυτότητα η Ελλάδα μόλις την τελευταία δωδεκαετία. Την ίδια στιγμή που η Ελλάδα τσαλαβουτούσε και κάθε Δήμος ελληνικός ή περιφέρεια ή νομαρχία πήγαινε στις διεθνείς εκθέσεις με τις δικές του ταυτότητες, με τους δικούς του ισχυρισμούς για το ποιες αξίες κουβαλάει, βάζοντας συνήθως, θέλω να σας φέρω μια εικόνα σε ένα ράφι μέλι, κάπαρη, τσάι του βουνού και λάδι, δηλαδή, βάζοντας όχι μόνο ανόμοια πράγματα, αλλά άλλης δυναμικής πράγματα δίπλα-δίπλα. Έχουμε απ’ όλα. Έχουμε τσάι του βουνού, λες και είμαστε το μέλλον του κόσμου στο τσάι, και λάδι και ελιά, δίπλα στο μέλι. Την ίδια στιγμή, λοιπόν, την τελευταία εικοσαετία ιδιαίτερα ο κόσμος αποφάσισε να σοβαρευτεί και έτσι, πολλές χώρες, πολύ μεγάλες και πολύ μικρές, αποφάσισαν να φτιάξουν μια ταυτότητα για τον εαυτό τους και να την τηρήσουν επιδιώκοντας την επικοινωνία της με τον υπόλοιπο κόσμο. Δείτε πολύ διαφορετικές ταυτότητες, με πολύ διαφορετικό χαρακτήρα. Αναγνωρίστε, βέβαια, και κάποιες ομοιότητες με αυτό που αντιλαμβάνεστε ως ιδιοτυπία ή ιδιοσυστασία της χώρας. Δείτε το Περού με τα ωραία του γραμμικά, είδατε το Κόσσοβο με κάποια αμηχανία. Σ’ αυτή την αμηχανία και σ’ αυτήν την περιοχή είμαστε λίγο-πολύ κι εμείς. Το χαρακτηριστικό όλης αυτής της προσπάθειας είναι να βρούμε τι μπορεί περισσότερο και ακριβέστερα και πιο διαρκώς στο χρόνο να προσδιορίσει την ταυτότητά μας. Το να το βρούμε δεν είναι εύκολο, γιατί σημαίνει όλα αυτά που συζητήσαμε μέχρι τώρα και όλα αυτά που θα συζητά η περιοχή για το ποια είναι τα assets της, για το ποια είναι τα πλεονεκτήματά της, ενδεχομένως και τα τρόφιμα που αναφέρατε χθες, και ασφαλώς, και μάλιστα σε σύγκριση ή σε ζύγι με το τι άλλες περιοχές κοντά μας ή λιγότερο κοντά μας προτείνουν ανάλογα, ώστε να μη χτυπάμε το κεφάλι μας στον τοίχο, όταν θα διαπιστώσουμε ότι δώσαμε όλα μας τα λεφτά για να φτιάξουμε καλό ψωμί, αλλά υπάρχει μια άλλη περιοχή που έχει πολύ καλύτερο ψωμί, έχει ιστορία και θα μπορούσε πολύ ευκολότερα να ελκύσει ανθρώπους για το καλό της το ψωμί απ’ ό,τι εμείς. Στην πραγματικότητα, πόλεις και χώρες, εδώ βλέπετε πόλεις δεξιά, σκεφτείτε ότι αυτό το I love New York έχει ήδη πίσω του 40 χρόνια. Δείτε πώς προσπάθησαν να το μιμηθούν με έναν τρόπο ιδιότυπο η «τρελή» Μαδρίτη και η πολύ «ανοιχτή» Κοπεγχάγη, προσπαθώντας να παίξουν με το όνομά τους. Τα βασικά βήματα που θα πρέπει να κάνει κανείς για να κάνει σωστά αυτή τη δουλειά είναι κατ’ αρχήν να καταγράψει, να αξιολογήσει, να ομαδοποιήσει τα πλεονεκτήματα, τις υποδομές μιας περιοχής. Να προσπαθήσει επίσης να καταγράψει τι
5
έχει πετύχει η περιοχή σε επίπεδο επικοινωνιακό μέχρι σήμερα. Να δει τι κανάλια χρησιμοποίησε, τι αποτύπωμα έχει αφήσει το μήνυμά της όπου κουβαλήθηκε, όπου πήγε. Να προσπαθήσει με βάση τις παραδοχές που έχει κάνει ήδη να αρθρώσει μια στρατηγική για να ορίσει την ταυτότητα και ίσως να βάλει σ’ αυτή την ταυτότητα labels, όπως λέμε, σαν brands, δηλαδή να κτίσει και τα εσωτερικά της συστατικά, πιθανότατα δίνοντας και σε αυτά ένα χαρακτήρα. Δεν είναι απαραίτητο μια περιοχή να σκεπάζει όλα τα χαρακτηριστικά, τα επί μέρους χαρακτηριστικά που μπορεί να έχει και που θα μπορούσαν και θα άξιζαν να έχουν ξεχωριστή προβολή. Έτσι, πολύ δύσκολα θα μπορούσαμε να πούμε ότι η περιοχή μας είναι η περιοχή της γνώσης, αλλά μέσα σε μια περιοχή που θα μπορούσε να είναι η περιοχή του κρασιού, θα μπορούσε να υπάρχει μια βιβλιοθήκη, θα μπορούσε να υπάρχει ένα φεστιβάλ ως brand ή label της περιοχής. Και να δημιουργήσει στη συνέχεια και με βάση αυτή την παραδοχή, δηλαδή την παραδοχή της ταυτότητας, τις βασικές γραμμές της οπτικής επικοινωνίας, το υλικό που χρειάζεται για να εκδηλωθεί αυτή η οπτική επικοινωνία και να γίνει ουσιαστικά αυτό που θα προσλάβει το κοινό και λίγο-πολύ γοητευμένο, λίγο-πολύ επιθυμητά και με βούληση ισχυρή, έτοιμο να έρθει στην περιοχή μας για να την καταναλώσει, όπως θα κατανάλωνε ένα προϊόν ή μια υπηρεσία. Να σας πω μόνο από αυτό ότι για την περιοχή, για κάθε περιοχή, για κάθε προϊόν τελικά, για κάθε υπηρεσία, γιατί τα πράγματα δεν είναι πολύ διαφορετικά από τις υπηρεσίες στις περιοχές. Τα πράγματα που μπορεί να πει κανείς είναι πάρα πολλά. Είναι πραγματικά μια θάλασσα από πράγματα. Και σήμερα εδώ που δεν είμαστε όλοι από διαφορετικούς κλάδους, και δεν είμαστε όλοι τόσοι ποικίλοι ώστε πραγματικά, στατιστικά, να απεικονίζουμε την εικόνα της περιοχής θα μπορούσε ο καθένας να εισφέρει και κάτι ακόμα που είναι πράγματι πλεονέκτημα. Οτιδήποτε μπορείτε να φανταστείτε, από τις υποδομές, τη γεωγραφία, τη λαογραφία, τον πολιτισμό των εθίμων και των εκδηλώσεων μιας περιοχής, τη νέα αρχιτεκτονική όπου υπάρχει, τις δράσεις των κατοίκων, των ανθρώπων της περιοχής, που μπορεί να είναι εξαιρετικές σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στην περίπτωσή μας το κρασί, κ.ο.κ, όλα αυτά μπορούν να αποτελούν στοιχεία για να αποφασίσει κανείς την ταυτότητά της. Το πρόβλημα είναι ότι συνήθως αυτά τα στοιχεία τα μαζεύουμε όλα μαζί, προσπαθούμε να τα στριμώξουμε για να φτιάξουμε ένα σωρό ή κόπρο και να τα σερβίρουμε όλα μαζί ως σωρό στα θύματα που περιμένουμε ότι θα ανταποκριθούν και τρέχοντας θα έρθουν για να αρχίσουν να τα ξεδιαλύνουν και σιγά-σιγά να τα καταναλώνουν. Αυτό δεν μπορεί να φέρει κανένα αποτέλεσμα.
6
Θεόδωρος Λέλεκας
Δημοσιογράφος Οίνου, Περιοδικό Οινοχόος της Καθημερινής και in2life.gr «Οινοτουρισμός Υψηλού Επιπέδου: Δεν είναι μια εναλλακτική, είναι η μόνη λύση» Κατ’ αρχάς, να σας πω ότι οι οινοτουρισμός είναι ένα κεφάλαιο του θεματικού τουρισμού. Βεβαίως, στο επίκεντρο είναι το κρασί, αλλά προτεραιότητα είναι να χαρίζει ολοκληρωμένες εμπειρίες για όλες τις αισθήσεις και να μην είναι στο αποκλειστικό επίκεντρο το κρασί και μόνο αυτό. Ακόμα και για σκληροπυρηνικούς, αν θέλετε, οινόφιλους σαν και μένα και το συνάφι μου, το να υπάρχει σε μια περιοχή απλά οινοποιείο και κρασί δεν αρκεί. Δεν αρκεί ακόμα και για ανθρώπους σαν κι εμένα που ξεκινάω με το αυτοκίνητό μου από την Αθήνα τρελαμένος για να πάω να δοκιμάσω κρασιά και να δω καινούργια πράγματα. Δεν αρκεί για να με κρατήσει εκεί. Πόσο μάλλον για ανθρώπους που δεν έχουν το δικό μου πάθος στον ίδιο βαθμό, πόσο μάλλον για κάποια συνοδό, για κάποια φίλη, για κάτι άλλο. Το ολοκληρωμένο, λοιπόν, έγκειται σε μια ευρύτερη εμπειρία. Για να μπορείς να προσφέρεις υπηρεσίες οινοτουρισμού, πρέπει να μπορείς να προσφέρεις σε κάποιον διαμονή, να του προσφέρεις φαγητό, ιδανικά γεύσεις της τοπικής κουζίνας, να υπάρχουν κάποια τοπικά προϊόντα, τα οποία για μένα το καλό θα ήταν όχι μόνο να μπορεί κάποιος να τα αγοράσει από ένα μαγαζί, από ένα πρατήριο, αλλά το καλό θα ήταν να συμμετάσχει και στη δημιουργία, στον τρύγο, στο μάζεμα, σε κάποια από τις διαδικασίες της παραγωγικές τους, να υπάρχει όμορφη φύση ή αντίστοιχα όμορφη πόλη. Δηλαδή, οινοτουρισμό μπορούμε να κάνουμε και στη Θεσσαλονίκη, μπορούμε να κάνουμε και στη Νάουσα όπου είμαστε τώρα. Και βεβαίως, γιατί όχι, να υπάρχουν κάποιες περαιτέρω δραστηριότητες. Ένα φεστιβάλ, μια παράσταση σε ένα αρχαίο θέατρο, μουσεία, γκαλερί, οτιδήποτε άλλο. Γενικά, πρέπει να υπάρχει μια ολοκληρωμένη εμπειρία. Αν θέλουμε να προσφέρουμε πραγματικό οινοτουρισμό υψηλού επιπέδου, ο οποίος δε θα είναι απλά ένα παραπαίδι ενός τουριστικού πακέτου, θα είναι μια αποκλειστική δραστηριότητα στην οποία θα έρχεται κόσμος και θα είναι διατεθειμένος να πληρώσει για αυτό. Ο οινοτουρίστας που θέλουμε είναι πολύ υψηλού επιπέδου και είναι ουσιαστικά οι άνθρωποι που τα έχουν δει και τα έχουν κάνει όλα. Έχουν μείνει σε καλά ξενοδοχεία, έχουν πάει σε καλά μέρη, και τώρα πρέπει να τους προσφέρουμε κάτι παραπάνω. Γι’ αυτό ακριβώς και ο τίτλος μου ήταν ότι πρέπει να παρέχουμε υπηρεσίες υψηλού επιπέδου. Τι σημαίνει αυτό; Οι άνθρωποι αυτοί, επειδή έχουν πολύ
KΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ: ΟΔΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
υψηλό επίπεδο και εκλεπτυσμένο γούστο, θα πληρώσουν και θα πληρώσουν premium ακόμα και στην κρίση. Αποδεδειγμένο αυτό, αν όχι στην Ελλάδα, σίγουρα στην Ευρώπη. Ακόμα και εν μέσω κρίσης θα πληρώσουν για να τους παρασχεθούν κάποιες υπηρεσίες υψηλού επιπέδου και για να δοκιμάσουν κάποια πράγματα, τα οποία δεν τα έχουν ξαναζήσει. Και είναι opinion leaders, επηρεάζουν κόσμο και αυτό είναι το Α και το Ω. Γι’ αυτό πρέπει να τους έχουμε στο επίκεντρο και να τους χειριστούμε έτσι ακριβώς όπως τους αξίζει. Και, τουλάχιστον μέχρι τώρα, η εμπειρία έχει δείξει ότι πρόκειται για ένα κοινό το οποίο είναι ανελαστικό στην κρίση, δηλαδή, θα είναι οι τελευταίοι που θα πληγούν από την οικονομική κρίση και οι τελευταίοι που θα σταματήσουν να πληρώνουν και να δίνουν και να συμμετέχουν για κάτι που τους αρέσει πραγματικά. Βεβαίως, αυτό είναι και καλό, είναι και κακό. Κακό από την άποψη ότι πρέπει να είμαστε συνεχώς σε εγρήγορση. Οι άνθρωποι αυτοί, επειδή ακριβώς ξέρουν, έχουν δει και μπορούν να συγκρίνουν, έχουν απαιτήσεις. Έχουν πολύ υψηλά στάνταρ. Και το κυριότερο, δε συγχωρούν. Και δε συγχωρούν κυρίως σε επίπεδο εξυπηρέτησης. Ακριβώς επειδή έχουν πάει στα καλά ξενοδοχεία, έχουν πάει στις περιοχές στις οποίες ο τουρισμός ανθεί και γίνεται με επαγγελματισμό, εσύ δεν έχεις περιθώριο παρά την πρώτη εντύπωση που θα τους δώσεις να είναι η καλύτερη. Ο οινοτουρισμός αποτελεί ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Ακούγεται υπερβολικό ίσως και δεν λέω ότι η Ελλάδα πρέπει να σταματήσει το μοντέλο «λίγο κρασί, λίγο θάλασσα και το αγόρι μου». Προς Θεού, είναι το βασικό μας τουριστικό προϊόν. Εκεί, όμως, δεν έχουμε ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Και δεν έχουμε γιατί στην ευρύτερη γειτονιά μας τέτοιου είδους υπηρεσίες παρέχονται κατά κόρον, με πολύ χαμηλότερες τιμές και με πολύ υψηλότερες υπηρεσίες. Οπότε να μεν, εκεί πρέπει να επενδύσουμε και να δώσουμε προσοχή, πλέον το έχουμε χάσει αυτό το παιχνίδι εξ ορισμού. Στον οινοτουρισμό όμως έχουμε πλεονέκτημα. Με την οινογαστρονομία μπορείς να εξαλείψεις την εποχικότητα. Γιατί ναι μεν έχεις περιοχές, όπως η Σαντορίνη, η Ρόδος, η Κρήτη, η Κεφαλονιά που το καλοκαίρι μπορείς να συνδυάσεις τουριστικό προορισμό με θάλασσα, ήλιο και κρασί και γαστρονομία, αλλά μπορείς να κάνεις σε άλλες περιοχές τρύγο το φθινόπωρο, μπορείς να έρθεις εδώ πέρα βόρεια, να δεις κυνήγια, μανιτάρια άγρια κ.ο.κ. το χειμώνα, μπορείς να βάλεις τα χιονοδρομικά στο παιχνίδι. Κάτι από ‘δώ, κάτι από ‘κεί, την εποχικότητα την κόβεις. Τεράστιο θέμα τη σήμερον ημέρα. Μας ανοίγει νέες αγορές, γιατί μιλάμε πλέον για νέα κοινά, ακόμα και άνθρωποι οι οποίοι ήξεραν την Ελλάδα αλλιώς,
δεν την ξέρουν ως οινοτουριστικό προορισμό, οπότε θα την ξαναανακαλύψουν, θέλουν να την ξαναανακαλύψουν. Και υπάρχουν πολλές αγορές, πιστέψτε με, οι οποίες ακόμα δε μας έχουν καν στο χάρτη και δεν τις έχουμε καν ακόμα αγγίξει. Τα περιθώρια, λοιπόν, ανάπτυξης, αν το χειριστούμε σωστά, είναι πολλά. Και το ότι ενισχύει την οικονομία, θέλετε να σας το πω με νούμερα; Το 2009 στην Ιταλία ο οινοτουρισμός συνεισέφερε 1,9 δις ευρώ στην εθνική οικονομία. Τα παραδείγματα, λοιπόν, και γι’ αυτό χρησιμοποιώ κατά κόρον την Ιταλία, τα παραδείγματα που εγώ θεωρώ βασικά παραδείγματα προς μίμηση και τυχαίνει να τα ξέρω και ο ίδιος αρκετά καλά, είναι η Τοσκάνη στην Ιταλία, όπου εκεί πραγματικά ο οινοτουρισμός είναι στον αέρα, είναι παντού, τον αναπνέεις, τον ζεις. Και τα πάντα συνηγορούν, τα πάντα βοηθάνε αυτή τη διαδικασία και εξ ου και το αποτέλεσμα που υπάρχει, γιατί μια ολόκληρη περιοχή ζει από αυτό και η ευρύτερη οικονομία ενισχύεται πολύ σημαντικά κάθε χρόνο. Πού είμαστε εμείς; Εμείς, λοιπόν, έχουμε ομολογουμένως πολύ καλά οινοποιεία στις περισσότερες οινοπαραγωγικές μας ζώνες. Όχι όλα, όμως παντού υπάρχουν τα καλά, τα λιγότερο καλά, τα μεγάλα, τα οργανωμένα κ.ο.κ. Αλλά δεν έχουμε υποδομές. Δηλαδή, για όσους τυχαίνει να το ξέρετε, θα σας το ξαναπώ, για όσους δεν το ξέρετε, στη Νεμέα για παράδειγμα, δεν υπάρχουν ξενοδοχεία. Είναι η πιο μεγάλη μας οινοπαραγωγική ζώνη, και δεν έχεις πού να μείνεις. Κι αν θες να φας, υπάρχει μία ταβέρνα στην πλατεία της πόλης και άλλη μία στην έξοδο. Αυτή είναι η υποδομή της βασικής μας και της πιο κοντινής στην πρωτεύουσα οινοπαραγωγικής ζώνης. Εδώ στη Βόρειο Ελλάδα, βέβαια, έχουν χαραχτεί οι δρόμοι του κρασιού. Αυτό είναι ένα δίκτυο, το οποίο ως πρώτο βήμα είναι εξαιρετικό. Εγώ γράφω πολύ συχνά γι’ αυτό και το επικροτώ πάντα. Και αυτό γιατί ακολουθεί το μοντέλο που πρέπει να ακολουθεί. Δηλαδή, δεν είναι απλά ένας χάρτης ή κάποιες ταμπέλες που σου λένε από ‘δώ οινοποιείο ή από ‘κεί οινοποιείο. Όχι, είναι ένας οργανισμός, μια εταιρεία η οποία με πολύ καλό υλικό, έντυπο, ηλεκτρονικό, με social media και όλα αυτά. Σε βάζει σε ένα δίκτυο που σου δείχνει πού υπάρχουν οινοποιεία, πού υπάρχουν εστιατόρια, πού υπάρχουν μαγαζιά, πού υπάρχουν ακόμα και παραδοσιακά χασάπικα, πού υπάρχουν συνεταιρισμοί με παραδοσιακά προϊόντα κ.ο.κ. Οι εξαγωγές μας βρίσκονται σε πολύ καλό δρόμο, αλλά αυτό είναι αποτέλεσμα ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Αυτό το κάνουν οι ίδιοι οι οινοποιοί από μόνοι τους, επειδή μπαίνουν στο αεροπλάνο, κάνουν τις επαφές, πηγαίνουν σε road shows, έχουν καλούς διακινητές και εισαγωγείς σε μεγάλες αγορές
7
του εξωτερικού. Πηγαίνουμε όσο καλύτερα θα μπορούσαμε να πηγαίνουμε και στο πολύ καλύτερο επίπεδο των τελευταίων ετών, αλλά ως ένα βαθμό είναι απόρροια, αν θέλετε, της κρίσης. Είναι ανάγκη, επειδή η ελληνική αγορά αυτή τη στιγμή, λόγω των δεινών της, έχει τα όποια προβλήματά της. Υπάρχει ένα στρατηγικό σχέδιο, το οποίο έχει μπει σε εφαρμογή ή μάλλον προσπαθεί να μπει σε εφαρμογή διακλαδικό του κρασιού για την εικόνα που πλασάρουμε στο εξωτερικό για τα κρασιά μας. Τελειώνοντας, τι πρέπει να γίνει κατ’ εμένα. Πρέπει να υπάρξει ένας κεντρικός φορέας οινοτουρισμού με δυνατότητα πιστοποίησης του ποιοι συνεργάζονται με αυτό. Στη Γαλλία υπάρχει υφυπουργείο, σας παρακαλώ, οινοτουρισμού. Στην Ιταλία υπάρχει ένωση για όλη την Ιταλία που προάγει αυτή τη διαδικασία. Χρειάζεται εκπαίδευση του προσωπικού σε όλους τους συνεργαζόμενους φορείς, από εστιατόρια, οινοποιεία, ξενοδοχεία, μαγαζιά, τα πάντα, για την παροχή των σωστών υπηρεσιών. Για τις υποδομές το είπα και θα το ξαναπώ. Χρειάζεται επικοινωνία και διαφήμιση στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, κυρίως στο εξωτερικό και στις αγορές στις οποίες μας παίρνει και έχουν και ανάπτυξη και πλέον χρειάζεται αξιοποίηση όλων των μέσων και κυρίως των social media. Αν χειριστούμε σωστά to το θέμα του οινοτουρισμού, το μέλλον είναι μπροστά μας.
Δημήτρης Σταυρόπουλος
Γεωπόνος, ΚΟΡΡΕΣ/Τμήμα Έρευνας - Ανάπτυξης ΚΟΡΡΕΣ - Βότανα / Συνεργασίες / Εκχυλίσεις / Έρευνα Θα προσπαθήσω με λίγα λόγια να παρουσιάσω τη δραστηριότητά μας στον τομέα των φυτών. Τα τελευταία τρία χρόνια η εταιρεία έχει αναπτύξει τον τομέα της αξιοποίησης των ελληνικών πιστοποιημένων βιολογικών πρώτων υλών που σχετίζονται με τα ελληνικά βότανα. Λέμε «ελληνικά βότανα». Τι είναι ο όρος αυτός; Συνήθως χρησιμοποιούμε αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, δηλαδή, με ιδιότητες αρωματικές και φαρμακευτικές. Υπάρχουν, όμως, κι άλλα φυτά, όπως θα δείτε στη λίστα, τα οποία δεν υπάγονται σε αυτή την κατηγορία. Είναι οπωροφόρα δέντρα ή οτιδήποτε άλλο. Δηλαδή, όλα τα φυτά εν δυνάμει μπορούν από τις δραστικές τους να θεωρηθούν στον ένα ή στον άλλο βαθμό φαρμακευτικά φυτά. Η φιλοσοφία μας είναι η εξής. Ξεκινάμε από τα βότανα. Κάνουμε έρευνα στα βότανα και με βάση αυτά διαρθρώνου-
8
με συνεργασίες ανά την Ελλάδα. Οι συνεργασίες, όπως σας είπα, είναι πιστοποιημένες με το βιολογικό τρόπο παραγωγής που ορίζεται από τον κανονισμό της βιολογικής γεωργίας, του ευρωπαϊκού κανονισμού της βιολογικής γεωργίας, και το αποτέλεσμα της συνεργασίας είναι βότανα τα οποία προμηθευόμαστε προκειμένου να τα εκχυλίσουμε. Έχει ήδη δημιουργηθεί μια μονάδα εκχυλίσεων, η οποία είναι πρωτοπόρα στην Ελλάδα και με αυτή τη μονάδα σε αυτή τη φάση έχουμε απελευθερωθεί ώστε να χρησιμοποιούμε πρώτες ύλες για τα καλλυντικά μας. Πώς διαρθρώνονται αυτές οι συνεργασίες; Κατ’ αρχήν έχουμε μόνιμη συνεργασία με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Τμήμα Γεωργίας, και συγκεκριμένα με το εργαστήριο που ασχολείται με θέματα βιολογικής γεωργίας, το οποίο μας υποδεικνύει κατάλληλες περιοχές για κάθε από τα βότανα που μας ενδιαφέρουν. Με βάση αυτή τη μελέτη, η οποία μέχρι τώρα στην Ελλάδα δεν είναι εκτεταμένη, προσπαθούμε να ποσοτικοποιήσουμε τις ανάγκες μας και με τη βοήθειά τους, επίσης, έχουμε μια συνολικότερη τεχνική στήριξη στους συνεργαζόμενους παραγωγούς. Αμυγδαλιά, Αχιλλέα ή αχίλλεια όπως λέγεται, Αψιθιά, Δάφνη, Εχινάτσια, Θυμάρι, Καλέντουλα, Καστανιά, Κυδωνιά, Πορτοκαλιά, Ροδιά, Ρούσκος, Σαπουνάρια, Συκιά, Αγριοτριανταφυλλιά και Φασκομηλιά. Αυτή είναι η πρώτη λίστα των φυτών που δώσαμε στο πανεπιστήμιο και η πρώτη λίστα που μας ενδιέφερε να δουλέψουμε. Κάθε χρόνο αυτή η λίστα ανανεώνεται με βάση τις ανάγκες, με βάση τις νέες απαιτήσεις και αν θέλετε με τα αποτελέσματα της έρευνας που προκύπτουν από τη δική μας δουλειά. Εμείς οι γεωπόνοι δεν μπορούμε να επιλέξουμε έναν προμηθευτή για να συνεργαστούμε. Πρέπει να έχουμε τουλάχιστον δύο ή τρεις, γιατί η πιθανότητα να μην λάβεις πρώτη ύλη εξαρτάται από πολλαπλούς παράγοντες, κλιματολογικούς, εδαφολογικούς, αν θέλετε, φυσικές καταστροφές, είναι τέτοιοι οι παράγοντες αυτοί που μας εξαναγκάζουν να επιλέξουμε περισσότερους τους ενός υποψηφίων για να γίνουν προμηθευτές. Πώς επιλέγουμε τους τελικούς προμηθευτές. Γίνεται ένας συνδυασμός των παραγόντων που αφορούν τις υποδείξεις του Γεωπονικού Πανεπιστημίου, παραγόντων που αφορούν την ποιότητα, δηλαδή, δειγμάτων που παίρνουμε τα οποία αξιολογούνται εργαστηριακά, αλλά αυτό που μπαίνει μέσα στη διαδικασία αξιολόγησης και τελικά, με ποσοτικό τρόπο εξάγεται από ένα έντυπο αξιολόγησης και βαθμολογείται, είναι και τα κοινωνικά κριτήρια, όπως θα δούμε παρακάτω. Δηλαδή, έχουμε αποφασίσει να επιλέγουμε περιοχές με χαμηλότερο οικονομικό στάτους, π.χ. τη Θεσπρωτία μία από τις πιο φτωχές περιοχές στην Ευρώπη,
KΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ: ΟΔΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
ή ακριτικές περιοχές όπως η Σάμος, η Κομοτηνή κτλ., και με φορείς που παίζουν έναν ιδιαίτερο κοινωνικό ρόλο. Όπως θα δούμε, η θεραπευτική κοινότητα στην Ιθάκη ή οι φυλακές της Αγιάς στα Χανιά. Εδώ είναι κάποιες από τις συνεργασίες. Έχουμε συνεργασίες με τους μαστιχοπαραγωγούς της Χίου. Με την Ένωση Κροκοπαραγωγών της Κοζάνης. Ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Αρωματικών Φυτών Αγρινίου είναι ένας δυναμικός νέος συνεταιρισμός με παραγωγούς οι οποίοι πριν έκαναν τελείως διαφορετικά επαγγέλματα. Η Συκική Καλαμάτας, ο συνεταιρισμός ο οποίος συλλέγει όλο το προϊόν από την Πελοπόννησο. Είπα πριν τις αγροτικές φυλακές Αγιάς και Τίρυνθας. Στην Αγιά γίνεται και βιολογική καλλιέργεια πιστοποιημένη και οι αγροτικές φυλακές προετοιμάζουν με αυτόν τον τρόπο τους ανθρώπους που βρίσκονται εκεί προκειμένου να επανενταχθούν. Τώρα, στην Κεντρική Μακεδονία αν και δεν έχουμε μεγάλο αριθμό συνεργαζόμενων παραγωγών, έχουμε όμως κάποιες συνεργασίες οι οποίες είναι για μας καίριες. Eίναι η θεραπευτική κοινότητα Ιθάκη, όπου παράγεται αχίλλεια. Η Αμερικάνικη Γεωργική Σχολή στη Θεσσαλονίκη, με τον ιδιαίτερο ρόλο που έχει στη Βόρεια Ελλάδα αυτός ο φορέας. Η εταιρεία μας δημιουργήθηκε πριν 14 χρόνια από τον Γιώργο τον Κορρέ και αυτή τη στιγμή είναι ανώνυμη εταιρεία. Εμείς κάνουμε και υγρό και ξηρό εκχύλισμα. Δηλαδή, φτάνουμε στο σημείο να διώξουμε όλο το διαλύτη και να φτάσουμε στο ξηρό, το οποίο διατηρείται και πιο εύκολα. Η μονάδα είναι φιλική προς το περιβάλλον, δεδομένου ότι οι μόνοι διαλύτες που χρησιμοποιούμε είναι νερό και γλυκερίνη ή μείγμα νερού και γλυκερίνης. Τώρα κάνουμε προσπάθεια να χρησιμοποιήσουμε και την αλκοόλη. Όλα αυτά που βλέπετε, τα καλλυντικά έχουν πάρα πολλά συστατικά μέσα και θα δείτε και πολλούς οργανικούς διαλύτες. Από αυτούς τους οργανικούς εμείς τίποτα δε χρησιμοποιούμε. Και για να κλείσω, συνδυάζεται η έρευνα πάνω στην ελληνική χλωρίδα με την έρευνα σε χημικό επίπεδο, έρευνα και ανάπτυξη των φόρμουλων. Έχουμε και κάποια προϊόντα τα οποία δεν είναι καλλυντικά. Είναι τρόφιμα. Για παράδειγμα, πρόσφατα μπήκαμε στα συμπληρώματα διατροφής. Η κύρια λογική είναι ότι υπάρχει αμφίδρομη σχέση μεταξύ έρευνας των φυτών και έρευνα σε επίπεδο φόρμουλων. Έτσι προχωράει η όλη δραστηριότητα. Σας ευχαριστώ πολύ.
Antoine Lepetite
Οινολόγος Domaine Leflaive «Wine terroirs of Naoussa: attract the wealth of the world» Προέρχομαι από την Βουργουνδία όπου παράγουμε λευκά κρασιά αποκλειστικά από την ποικιλία Chardonnay και το οινοποιείο Domaine Leflaive στο οποίο εργάζομαι εξειδικεύεται στην οργανική και βιοδυναμική καλλιέργεια. Έχω φέρει μαζί μου μια πέτρα από το έδαφος της Νάουσας και της περιοχής που λέγεται Παλιοκαλιάς. Θεωρώ πως είναι ένα μοναδικό κομμάτι λίθου και αυτό που εντυπωσιάζει είναι η πολυπλοκότητα του, η μείξη μεταλλικών και οργανικών στοιχείων. Εάν ήμουν γεωλόγος θα μπορούσα να μιλήσω για ώρες σχετικά με τους λίθους, καθώς οι άνθρωποι όταν μιλάνε για το έδαφος εστιάζουν κυρίως στο χώμα και στα πετρώματα, εγώ όμως θέλω να μιλήσω για κάτι που θεωρώ πολύ πιο σημαντικό. Αυτό είναι ο ανθρώπινος παράγοντας. Θα ξεκινήσω με μια αναφορά στα λόγια του Aubert de Villaine, ιδιοκτήτη του πιο φημισμένου κόκκινου κρασιού στη Γαλλία, που ισχυρίζεται πως αυτό που κάνει τη διαφορά είναι η θέληση των ανθρώπων που κατοικούν σε μια περιοχή να κατανοήσουν τη φύση. Ακόμη, η επιδίωξη να αναπτύξουν τεχνογνωσία στη γεωργία, την οινοποίηση και να τη μεταφέρουν από γενιά σε γενιά, κάνοντας συνάμα γνωστό το κρασί τους έξω από τα σύνορα της περιοχής τους. Θα ήθελα να μοιραστώ μια σύντομη εμπειρία που έζησα και η οποία εξηγεί τον τίτλο «Η οινική ζώνη της Νάουσας προσελκύει τον πλούτο του κόσμου». Μερικούς μήνες πριν εργαζόμουνα μαζί με ένα οικονομικό σύμβουλο για την απόκτηση νέων αμπελώνων στην Βουργουνδία για το Domaine Leflaive. Η δουλειά μου ήταν εξαιρετικά περίπλοκη διότι η γη ήταν πολύ ακριβή. Για τα καλύτερα λευκά κρασιά στο Grand Crue οι τιμές προσεγγίζουν τα δέκα εκατομμύρια ευρώ για ένα εκτάριο. Παραπονιόμουνα λοιπόν για αυτές τις εξωφρενικές τιμές και ο σύμβουλος μου είπε: «Antoine, θα πρέπει να καταλάβεις ότι η Βουργουνδία προσελκύει τον πλούτο του κόσμου». Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο οι τιμές πώλησης των κρασιών είναι τόσο υψηλές. Για να σας δώσω μια ιδέα η μέση τιμή του κρασιού που πουλάμε μόνοι μας είναι 50€ και οι πωλήσεις μας πηγαίνουν εξαιρετικά εν μέσω κρίσης. Την ίδια ώρα αυτό που παρατηρούμε είναι ότι η τιμή της γης δεν ήταν ποτέ τόσο υψηλή και παρά τις δυσχέρειες στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, εξακολουθούν να εισρέουν κεφάλαια από το εξωτερικό, από επενδυτές από την Αγγλία, την Αμερική και τελευταία από την Ασία.
9
Προσελκύουμε λοιπόν τον πλούτο του κόσμου και δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι όχι πολύ καιρό πριν στη Βουργουνδία στη δεκαετία του ’60 και στις αρχές του ’70 αυτό δεν υπήρχε ως προοπτική, παρά το γεγονός πως τα κρασιά ήταν καλά. Όταν σχεδιαζόταν ο κεντρικός αυτοκινητόδρομος που θα ένωνε το Παρίσι με τη νότια Γαλλία είχε προβλεφθεί να περάσει μέσα από τα εδάφη του λευκού κρασιού. Δεν υπήρχε λοιπόν, εκείνη την περίοδο η συνείδηση της σπουδαιότητας της περιοχής. Σήμερα, αυτό δεν υπήρχε περίπτωση να γίνει γιατί είναι πολύ ακριβό και όλοι θα ήταν ενάντιοι σε ένα τέτοιο σχέδιο. Πάμε στη Νάουσα τώρα. Για μένα υπάρχουν δυο διαμάντια στον ελληνικό αμπελώνα. Το πρώτο είναι η Σαντορίνη για τα λευκά κρασιά της και το δεύτερο η Νάουσα για τα κόκκινα. Για τη Νάουσα θα πω πως εκείνο που την κάνει ξεχωριστή και μοναδική είναι ο συνδυασμός του εδάφους, η ποικιλία του ξινόμαυρου που επιτρέπει την παραγωγή ενός πολύ ιδιαίτερου κρασιού και ο καιρός. Αυτό που ξεχωρίζω στα κρασιά της Νάουσας είναι η ικανότητα τους με τον χρόνο να εξελίσσονται προς την τελειότητα. Και αυτό είναι κάτι που δεν το συναντάμε συχνά στον κόσμο των κρασιών. Αν δούμε για παράδειγμα αυτό που έγινε τα τελευταία χρόνια στην Πελοπόννησο είναι κάτι που οδήγησε στην καλλιέργεια γαλλικών ποικιλιών. Για αυτό τον λόγο η Νάουσα έχει μια πολύ δυνατή προσωπικότητα, μοναδική, διαφορετική. Τώρα αυτή η φινέτσα, η πολυτέλεια απαντάται μόνο σε δυο άλλες περιοχές της Ευρώπης, το Πιεμόντο και τη Βουργουνδία. Στο σημείο αυτό θέλω να αναφερθώ σε κάτι που βρήκα σε μια γαλλική εφημερίδα. Γράφτηκε το 1831 από τη Marie Cuisinerie. «Το κρασί της Νάουσας είναι για τη Μακεδονία, ότι η Βουργουνδία για τη Γαλλία. Η τιμή του είναι διπλάσια από όλα τα άλλα κρασιά στην Ελλάδα και σας βεβαιώνω πως το κρασί της Νάουσας θεωρείται ως το καλύτερο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας». Αυτό που μας λέει αυτό το άρθρο είναι πως η προοπτική υπάρχει. Και τι θα κάνουμε στο μέλλον; Καινοτομία. Έχουμε μιλήσει πολύ για την καινοτομία. Άκουσα στο συνέδριο πολλές καινοτόμες προσεγγίσεις. Αυτό που θέλω να μοιραστώ μαζί σας είναι πως στη Βουργουνδία και σε άλλες οινικές ζώνες η καινοτομία στη γεωργία δεν αφορά νέες διαδικασίες, νέες εφευρέσεις, νέα μηχανήματα. Αφορά το πώς θα συνδέσουμε καλύτερα την υπάρχουσα επιστημονική γνώση με το σεβασμό για τη φύση. Είμαι πολύ αισιόδοξος για το μέλλον της Νάουσας για δυο λόγους. Ο πρώτος είναι διότι το κρασί της Νάουσας είναι ένα από τα καλύτερα της περιοχής. Ο δεύτερος και πιο σημαντικός κατά την άποψη μου είναι η νέα γενιά οινοποιών, διότι αυτοί είναι οι καλύτεροι πρεσβευτές
10
της Νάουσας διότι ταξιδεύουν συνεχώς για να κάνουν τη Νάουσα γνωστή στο εξωτερικό. Αυτοί οι νέοι άνθρωποι έχουν μια πολύ καλή γνώση του οίνου για την ηλικία τους και αντιλαμβάνονται την προοπτική της περιοχής. Τέτοιοι άνθρωποι, όπως ο Κωστής Δαλαμάρας, ο Απσοτόλης Θυμιόπουλος και αρκετοί άλλοι που έχω γνωρίσει αποτελούν για μένα την αληθινή δύναμη της Νάουσας. Αυτό που θέλω να πω είναι συνεχίστε δυναμικά και όσο δουλεύετε για αυτό τόσο περισσότερα τα οφέλη για τη νέα γενιά.
Γιώργος Κατσάγγελος
Καθηγητής, Σχολή Καλών Τεχνών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης «Φοιτητές και πολιτισμός: Η εμπειρία της φοιτητικής εβδομάδας» Θα ξεκινήσω με μια παρατήρηση. Ο πολιτισμός δεν είναι μετρήσιμος ή τουλάχιστον δεν είναι μετρήσιμος στο δικό μου μυαλό. Τώρα, το θέμα που έχουμε εδώ είναι πολιτισμός και ανάπτυξη. Αρχικά ταυτίζεται. Δηλαδή, η ανάπτυξη είναι πολιτισμός. Τώρα αν από μόνος του ο πολιτισμός μπορεί να φέρει την ανάπτυξη, αυτό είναι ένα ερώτημα το οποίο κι εγώ δεν έχω απαντήσει. Οι άνθρωποι ασχολούνται με την τέχνη και τον πολιτισμό; Συνεπάγεται αυτό ανάπτυξη; Νομίζω πως όχι. Δηλαδή, είναι όλα τα άλλα πράγματα που πρέπει να υπάρξουν για να υπάρξει ο πολιτισμός. Βέβαια, δεν υπάρχει καμία κοινωνία, κατά τη δικιά μου γνώμη, η οποία να είναι οικονομικά σε πολύ υψηλό επίπεδο και να θεωρείται πολιτισμένη αν δεν υπάρχουν οι τέχνες, αν οι άνθρωποι δεν έχουν κανένα ενδιαφέρον πέρα από την παραγωγή. Τα τελευταία νομοσχέδια για την παιδεία, για να γίνουμε και λίγο πιο επίκαιροι, με τρόμο βλέπουμε ότι πρέπει όλα να είναι μετρήσιμα. Δηλαδή, να αποδίδουν. Οπότε, οι ανθρωπιστικές επιστήμες και οι τέχνες ξαφνικά εξαιρούνται από αυτή τη λογική, γιατί τι να παράγει ένας άνθρωπος που κάνει τέχνη; Ένα έργο τέχνης; Και πόσο αυτό θα αποτιμηθεί; Γενικά μπαίνει και ένα βασικό θέμα, πρωταρχικό νομίζω, που έχει να κάνει με το τι είναι τέχνη. Δε θα μπω σ’ αυτή την κουβέντα, πρέπει να πω όμως ότι αν λίγο-πολύ δεν προσδιορίσουμε ποια είναι η δουλειά της τέχνης και τι είναι η ουσία της τέχνης, δε θα μπορέσουμε ποτέ να δούμε αυτή τη σχέση. Δηλαδή, τέχνη και ανάπτυξη. Για μένα, τέχνη είναι αυτό που αποδέχεται ο κόσμος σαν τέχνη. Δηλαδή, ένας άνθρωπος είτε έχει τελειώσει μια Σχολή Καλών Τεχνών είτε γενικώς ασχολείται με την τέχνη και δεν έχει τελειώσει μια σχολή, παράγει ένα προϊόν. Αν αυτό το
KΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ: ΟΔΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
προϊόν γίνεται αποδεκτό από τους υπόλοιπους ανθρώπους σαν τέχνη, τότε είναι τέχνη. Αν δεν γίνεται, δεν είναι. Είναι τόσο απλό. Βέβαια, αυτό που είναι πολύ περίπλοκο είναι οι διεργασίες. Ποιοι είναι αυτοί που θα πουν ότι είναι τέχνη; Ποιο είναι το κοινό; Πώς καθοδηγείται το κοινό; Φτάνει μόνο ένας επιμελητής μουσείου, ο οποίος θα προσδιορίσει ότι αυτό είναι τέχνη; Οπότε το θέμα παρουσιάζεται, κατά τη δικιά μου γνώμη, σαν ένα πολύ περίπλοκο θέμα όσο αφορά το τι είναι τέχνη και το τι είναι τέχνη κάθε εποχή. Αυτό που είναι σήμερα τέχνη, είναι αύριο τέχνη; Ή αυτό που στο παρελθόν ήταν τέχνη, σήμερα μπορεί να θεωρηθεί σαν έργο τέχνης; Το θέμα που ήθελα να αναλύσω σήμερα, είναι η δικιά μου εμπειρία όσο αναφορά ένα φοιτητικό φεστιβάλ που γινόταν στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και θα ήθελα να καταθέσω αυτή την εμπειρία, γιατί άπτεται πολλών θεμάτων που έχουν να κάνουν με την ενασχόληση των νέων με την τέχνη, που είναι πολύ σημαντικό. Δηλαδή, αυτή τη στιγμή η ελληνική επαρχία, η ελληνική περιφέρεια, νομίζω ότι και η Θεσσαλονίκη ως ένα βαθμό θεωρείται περιφέρεια, αν και είναι μια πολύ κεντρική πόλη όπως ξέρετε, οι νέοι άνθρωποι είναι αυτοί που αιματοδοτούν όλη αυτή τη σχέση της κοινωνίας με την τέχνη. Νομίζω ότι μετεφηβικές ηλικίες, από τα 18 μέχρι τα 25-30, είναι οι ηλικίες που μπορεί ένας άνθρωπος να εμπλακεί με την τέχνη και αυτό να τον καθορίσει τον ίδιο, αλλά να καθορίσει και τις σχέσεις του με την κοινωνία. Γι’ αυτό θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντική αυτή η δικιά μου η εμπειρία. Θα ‘θελα να την περιγράψω κι από ‘κεί και πέρα ο καθένας που ασχολείται είτε με την ανάπτυξη είτε παρακολουθεί το τι συμβαίνει σε μια κοινωνία στην περιφέρεια να διαμορφώσει τις δικές του απόψεις. Η Φοιτητική Εβδομάδα ήταν ένα φεστιβάλ το οποίο διοργάνωνε το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και το οποίο μέχρι το 2010 μετρούσε δέκα χρόνια. Δηλαδή, άρχισε το 1999, μέχρι το 2010 ήταν η ενδέκατη χρονιά. Αρχίζει, λοιπόν, μια πορεία και φτάνει σε μας το 2006, όπου εγώ και μία επιτροπή αναλάβαμε να επιμεληθούμε αυτό το φεστιβάλ. Αυτό το φεστιβάλ που ονομαζόταν Φοιτητική Εβδομάδα δεν ήταν φοιτητική βδομάδα. Έφτασε να είναι περίπου δύο μήνες, το Μάιο και τον Ιούνιο κάθε χρόνο, και επίσης 15 μέρες μέσα στο Νοέμβριο. Δηλαδή, ήταν ένα πραγματικά μεγάλο φεστιβάλ και όχι μια βδομάδα και είχε πάρει για ιστορικούς λόγους αυτό το όνομα. Ξαφνικά διαπίστωσα εγώ, που δεν είχα ασχοληθεί με τη Φοιτητική Εβδομάδα, ότι οι άνθρωποι που ασχολιόντουσαν και συμμετείχαν στη Φοιτητική Εβδομάδα ήταν όλοι οι άλλοι εκτός από τους φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό. Δείχνει την ανάγκη των νέων ανθρώπων να ασχοληθούν με κάτι το
οποίο άπτεται της τέχνης και του πολιτισμού. Θεατρικές ομάδες, μουσικά σχήματα, άλλες δραστηριότητες, ήταν αυτοί που κινητοποιήθηκαν και ήθελαν να συμμετέχουν στη Φοιτητική Εβδομάδα. Την πρώτη χρονιά, λοιπόν, είχαμε 85 εκδηλώσεις, που είναι μεγάλος αριθμός αν σκεφτείτε ότι αυτό γινόταν γρήγορα, δηλαδή, υπήρχε μια αδράνεια λόγω των καταλήψεων κτλ. Αυτό που έκανε η δικιά μας επιτροπή και νομίζω ότι ήταν μια επιλογή που δικαιώθηκε στο τέλος είναι ποτέ, μα ποτέ, δεν εξαιρέσαμε κανένα φοιτητή. Δηλαδή, όποιος φοιτητής, όποια ομάδα θέλησε να συμμετέχει στη Φοιτητική Εβδομάδα έγινε αποδεκτή. Είναι χαρακτηριστικό ότι την πρώτη χρονιά, όπως σας είπα, έγιναν 85 σχήματα, 85 εκδηλώσεις. Τη δεύτερη χρονιά έγιναν 130, την τρίτη, το 2009, 147, και το 2010 νομίζω ότι φτάσαμε περίπου αυτό το νούμερο. Αυτό σημαίνει ότι οι φοιτητές είχαν μια πολύ μεγάλη ανάγκη να εκφραστούν. Είναι, δηλαδή, κατά τη γνώμη μου, υπερβολικά σημαντικό ότι αυτό το πράγμα άνθισε, δηλαδή, η εμπειρία η δικιά μου αυτών των τεσσάρων χρόνων είναι πραγματικά πολύ σημαντική, είναι ίσως τόσο σημαντική όσο και η διδασκαλία των ανθρώπων οι οποίοι έχουν αποφασίσει να γίνουν καλλιτέχνες, γιατί εδώ σε αυτού του είδους τα φεστιβάλ συμμετείχαν άνθρωποι που δεν ήταν καλλιτέχνες. Βέβαια στη συνέχεια, τα δύο τελευταία χρόνια, οι καλλιτέχνες που είχαν τάση να βλέπουν υποτιμητικά τη Φοιτητική Εβδομάδα και αυτό γιατί θεωρούσαν ότι είναι μια κίνηση ή ένα φεστιβάλ ερασιτεχνών μπήκαν στη διαδικασία να συμμετέχουν, όπου μας έδωσαν τη δυνατότητα, η συμμετοχή των παιδιών της Σχολής Καλών Τεχνών να κάνουμε εκδηλώσεις οι οποίες είχαν να κάνουν με διεθνή γεγονότα. Για να μην πλατειάζω περαιτέρω πρέπει να σας πω ότι η Φοιτητική Εβδομάδα δυστυχώς φέτος με όλα αυτά τα γεγονότα, τα επεισόδια, την οικονομική δυσπραγία, δεν έγινε. Και αυτό που δεν κατάφερε το πανεπιστήμιο να κάνει, παρότι το είχαμε τονίσει και το είχαμε δει, ήταν ότι δεν κατάφερε να κάνει έναν πολιτιστικό οργανισμό. Φανταστείτε ένα μεγάλο πανεπιστήμιο, όπως είναι της Θεσσαλονίκης που έχει εκατό χιλιάδες ανθρώπους περίπου, δεν έχει ένα πολιτιστικό κέντρο, δεν έχει ένα χώρο να αποθηκεύονται τα όργανα, τα σκηνικά, να κάνει πρόβες η ορχήστρα του πανεπιστημίου, ένα χώρο να βρίσκονται οι άνθρωποι και να συζητάνε. Αυτό είναι μια μεγάλη έλλειψη. Το έχουν όλες οι σχολές σε όλο τον κόσμο. Πιστεύω ότι η εμπειρία που είχαμε σαν Φοιτητική Εβδομάδα γι’ αυτό το φεστιβάλ κάποια στιγμή να ξανασυνεχίσει. Να περάσουν, δηλαδή, οι δυσκολίες του πανεπιστημίου και να συνεχίσει, γιατί νομίζω οι νέοι άνθρωποι χρειάζονται να εμπλακούν στον πολιτισμό και στην τέχνη και μετά αυτοί οι άνθρωποι είναι χρήσιμοι για την υπόλοιπη κοινωνία.
11
Κεχαγιάς Βασίλης
Κριτικός κινηματογράφου - δημοσιογράφος «Πολιτισμός στην περιφέρεια: τέλος χρόνου;» Ο πολιτισμός έχει κάτι παράδοξο. Λίγοι τον ξέρουν, όλοι τον σέβονται και στις περιόδους κρίσεις, οικονομικής κατά κύριο λόγο όπως αυτή της παρούσας συγκυρίας, όλοι τον σφαλιαρώνουν. Δηλαδή, μπορούμε να ζήσουμε και χωρίς αυτό. Και αν θέλουμε να γίνουμε και λίγο πιο κυνικοί, σε κάθε σε συζήτηση όπου βλέπουμε χρηματοδοτήσεις, όσοι δεν το διατυπώνουν ανοιχτά, σίγουρα το σκέφτονται «τώρα, ψωμί δεν έχουμε να φάμε, βούτυρο ν’ αλείψουμε τον κώλο μας θέλουμε» για να το πω ωμά. Θέλω να πω ότι φοβούμαι πως πέρασε η χρυσή περίοδος του πολιτισμού και παρά τη γενικευμένη γκρίνια των ανθρώπων του, οι οποίοι είναι ένα περίεργο είδος ιερατείου, δηλαδή ανήκουν σ’ αυτό που όλοι το σέβονται, ξαφνικά ο άνθρωπος του πολιτισμού και των τεχνών παρόλο που μπορεί να αντιμετωπίζεται λίγο ως γραφικός, λίγο ως κουλτουριάρης, λίγο έτσι λίγο αλλιώς, κατά κύριο λόγο έχει κερδίσει το σεβασμό της κοινωνίας. Δηλαδή, αυτός ασχολείται με κάτι καλό. Έχει διαβάσει και πέντε βιβλία. Σε κείνη τη φάση, λοιπόν, όλοι γκρίνιαζαν και εκείνη η φάση είναι τα χρόνια μετά το ’80, δηλαδή, αυτό που συνηθίζουμε να χαρτογραφούμε σήμερα στη φάση της κρίσης και να αναφερόμαστε σε μια τριακονταετία βάθους, σ’ εκείνη τη φάση, λοιπόν, κυκλοφόρησαν χρήματα στον πολιτισμό. Να μην είμαστε ψεύτες ούτε και αχάριστοι, παρά το γεγονός ότι οι άνθρωποί του γκρίνιαζαν συνέχεια. Το θέμα είναι κυκλοφόρησαν σωστά αυτά τα χρήματα; Δηλαδή, διανεμήθηκαν σωστά; Ο πολιτισμός με βάση αυτή την παιδεία και την κουλτούρα, την οποία προαναφέραμε, πραγματικά αξιοποίησε με τον δέοντα τρόπο αυτά τα κεφάλαια; Η απάντηση είναι προφανέστατη. Όχι. Διότι αν είχε συμβεί αυτό, δε θα φτάναμε εδώ σήμερα. Δεν είναι και τόσο γραφικό να υποστηρίξω ότι πριν απ’ όλα η έλλειψη χρημάτων παρήχθη από την έλλειψη παιδείας. Θα το εξηγήσω γρήγορα, γιατί μπορεί να ακουστεί λίγο πολιτιστικοκεντρικό. Ο νεοπλουτισμός που είναι το φαινόμενο που οδήγησε την Ελλάδα στη φάση που βρισκόμαστε σήμερα δεν μπορεί παρά να συνδεθεί με την έλλειψη παιδείας. Γιατί ότι παρήχθη σ’ αυτόν τον τόπο γενικότερα, όχι μόνο στην περιφέρεια, περισσότερο στην περιφέρεια πάντως, είναι προϊόν σποραδικών και μεμονωμένων πυροβολισμών. Με γνώμονα, λοιπόν, την ανάπτυξη της οικονομίας του τόπου, άνοιγαν ΤΕΙ ιχθυοκαλλιέργειας στα Γιαννιτσά, τελείως παράλογα πράγματα, τα οποία εν τέλει διακρίνονταν σε δομικό επίπεδο για την κομματοκρατούμενη ανάπτυξή τους. Η κομματοκρατία, όπως πολύ σωστά αναφέρει ο Γιανναράς, είναι
12
η αιτία όλων των δεινών σήμερα. Πριν απ’ όλα ξεκίνησε από το πανεπιστήμιο και δη από τα περιφερειακά πανεπιστήμια. Άρα, λοιπόν, η παιδεία κατά πρώτο λόγο έχει σίγουρα μερίδιο ευθύνης στην κρίση. Ο πολιτισμός κατά δεύτερο λόγο είναι αυτός ο οποίος με την κατά μεγάλο μέρος σπατάλη των χρημάτων που του δόθηκαν δεν δημιούργησε τις αναγκαίες συνδέσεις με τους ανθρώπους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρώτη φρόντισε ή επιθύμησε να κυκλοφορήσουν χρήματα προς χάριν της περιφερειακής ανάπτυξης, η οποία στην Κεντρική Μακεδονία ή μάλλον σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα ευτύχησε να βοηθηθεί από το έργο της Εγνατίας. Κακά τα ψέματα, περιφερειακή ανάπτυξη στον πολιτισμό χωρίς κεντρικό οδικό άξονα, χωρίς διαδρομή δε γίνεται πουθενά στον κόσμο. Αυτά, λοιπόν, που ανακάλυψαν στην Ευρώπη του ’90 ότι τα σήματα κατατεθέντα των πόλεων είναι η βάση της ανάπτυξης της πολιτιστικής και της τουριστικής, τώρα ακούω για πρώτη φορά να συζητιέται, χτες, σ’ αυτή την ημερίδα και να προσπαθούμε κι εμείς να τις παρακολουθήσουμε, τη στιγμή που υπάρχει ο φυσικός άξονας που ενώνει όλους αυτούς τους τόπους, αρχαιολογικούς, τουριστικούς, φυσικών ομορφιών, οινοπαραγωγικούς, λαογραφικούς σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα. Δηλαδή, τι είναι αυτά τα brand names των πόλεων; Για να πω ένα παράδειγμα, η πρώτη πόλη που ήταν brand city, ήταν η Βαρκελώνη που με την ευκαιρία των Ολυμπιακών βαφτίστηκε πόλη του μοντερνισμού, με αφορμή τα πάμπολλα έργα του Γκαουντί που υπήρχαν, αλλά και των υπολοίπων μοντερνιστών, και οργανώθηκε ως δομή πόλης, σας διαβεβαιώ ότι η Βαρκελώνη είναι ένα μαγικό πράγμα το πώς άλλαξε μέσα σε μια δεκαετία προς χάριν των Ολυμπιακών Αγώνων και είναι και η μόνη πόλη η οποία κέρδισε από τους Ολυμπιακούς Αγώνες Λοιπόν, η Βαρκελώνη οργάνωσε διαδρομές μέσα στην πόλη. Πώς οργανώνονται αυτές οι διαδρομές; Με κεντρικά είτε έργα αρχιτεκτονικά είτε έργα τέχνης, δηλαδή, οποιασδήποτε μορφής, μνημεία, αγάλματα, και οτιδήποτε άλλο τα οποία καθοδηγούν και διευκολύνουν τον επισκέπτη στο να κάνει αυτό το τουρ μέσα στην πόλη ή μέσα σε μια περιοχή για να ανακαλύψει αυτό που του υπόσχεται η πόλη. Δηλαδή, Βαρκελώνη, πόλη του μοντερνισμού. Σε αυτή τη λογική, απ’ ό, τι κατάλαβα, προσπαθεί να υπάρξει πλέον μια ανάπτυξη με κύριο άξονα την Εγνατία, τον οδικό άξονα της Εγνατίας, ο οποίος από τη φύση του διασχίζει τη Βόρεια Ελλάδα από τη μία άκρη ως την άλλη, σαν την κεντρική αορτή και προσπαθεί να διανείμει κλάδους και αρτηρίες μικρότερες και στις γύρω πόλεις. Μια από τις οποίες είναι και η Νάουσα. Το ποιες είναι οι φυσικές χάρες ή όποιες άλλες χάρες της Νάουσας, ποιο είναι αυτό το χαρακτηριστικό της στοιχείο το οποίο θα πρέπει να εκμεταλλευτεί δεν είμαι εγώ αυτός που θα το βρω, αλλά το σίγουρο είναι ότι σε αυτή τη βάση το φεστιβάλ δημιουργεί όχι την
KΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ: ΟΔΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
αρχή ενός brand name, με τίποτα, δεν είναι η Νάουσα η πόλη του κινηματογράφου. Λοιπόν, δε θα γίνει η πόλη του κινηματογράφου η Νάουσα, αλλά το συγκεκριμένο φεστιβάλ - προϊόν σποραδικών πυροβολισμών – μπορεί να αποτελέσει μια βάση για την ευρύτερη ανάπτυξη. Κι όταν μιλάω για σποραδικούς πυροβολισμούς θέλω να πω ότι ο Νίκος έχει φάει τα παντελόνια του στις καρέκλες του υπουργείου, όπως και όλοι όσοι θητεύσαμε κάποια στιγμή σε σχετικές θέσεις και ξέρουμε τι σημαίνει να παίζεις με την εξουσία, να μην υποχωρείς στις απαιτήσεις της, να μη γίνεσαι δηλαδή θύμα της κομματοκρατίας και την ίδια στιγμή να κερδίζεις από αυτό το άκρως κομματικοκρατικό σύστημα. Λοιπόν, το φεστιβάλ είναι μία, προς το παρόν, πηγή απ’ όπου αναβλύζει εσωτερικής κατανάλωσης τουρισμός ακόμη, γιατί όταν μιλάμε για περιφερειακή ανάπτυξη πρέπει να διαχωρίσουμε αυτήν του πολιτισμού, αυτήν η οποία απευθύνεται στο εσωτερικό του τόπου και αυτήν η οποία μπορεί να έχει και διεθνή απήχηση. Δηλαδή, δίπλα-δίπλα συγκατοικεί ένα φεστιβάλ πολύ καλών προδιαγραφών για εσωτερική κατανάλωση, και όταν λέω ‘εσωτερική’ εννοώ πανελλήνια, αλλά υπάρχει παραδίπλα και ένα μουσείο από τα καλύτερα που έχω δει στον πλανήτη, -πιστέψτε με έχω δει αρκετά έως πολλά-, αυτό της Βεργίνας. Δε μιλάω για τους θησαυρούς, γιατί αυτοί είναι γνωστοί έτσι κι αλλιώς, αλλά για το μουσείο. Το πόσο ευφυής και μεγαλοφυής, θα έλεγα, είναι ο σχεδιασμός του και η δυνατότητα να ικανοποιήσει οποιονδήποτε επισκέπτη από ολόκληρο τον κόσμο, σε μουσειολογικό επίπεδο. Όλα αυτά, λοιπόν, πρέπει να συνδυάζονται, ο ένας τόπος να συνδιαλέγεται με τον διπλανό, δηλαδή, στο πλαίσιο μιας περιφερειακής ανάπτυξης. Θέλω να πω ότι ή θα υπάρχει μια κοινή άποψη, που θα συνδέει όλα και θα λέει «ναι, η Κεντρική Μακεδονία, χώρα των Μακεδόνων» και αναφέρεται σε παραδοσιακά στοιχεία ή λέει «η Κεντρική Μακεδονία, χώρα του κρασιού», αλλά αυτά πρέπει να είναι σε συνομιλία μεταξύ τους, σε διάρθρωση σε σχέση με αυτόν τον κεντρικό άξονα, που λέγεται Εγνατία Οδός, η οποία ταυτόχρονα, επαναλαμβάνω, εκτός από οδικός άξονας είναι και πολιτιστικός άξονας. Το φεστιβάλ, ως ένα σημείο αυτού του χάρτη, το Φεστιβάλ της Νάουσας εννοώ, ξεκίνησε καλά, αυτό είναι και η διαφορά του από το αντίστοιχο επίσημο φεστιβάλ της Δράμας, εκεί βλέπουμε ότι η κοινότητα αδιαφορεί για κάτι που συμβαίνει δίπλα της, για να μη νομίζουμε πως ότι είναι πολιτισμός είναι καθαγιασμένο και όλοι το αγκαλιάζουν. Γίνεται στη Δράμα ένα φεστιβάλ μικρού μήκους κρατικής χρηματοδότησης και μεγάλης, ικανής κρατικής χρηματοδότησης, με καλές ταινίες, το οποίο το απαξιώνει η τοπική κοινότητα. Γιατί; Αυτό είναι θέμα των υπευθύνων να το βρουν, αλλά δεν μπορεί να το προσπερνάει κανείς. Από την άλλη, εδώ θα πρέπει να γίνει το αντίθετο. Δηλαδή, να αποκτήσει μεγαλύτε-
ρη εξωστρέφεια το φεστιβάλ, να μην είναι απλά εσωτερικής κατανάλωσης, αλλά αυτά είναι θέματα ρύθμισης του ποτενσιόμετρου, το οποίο το χειρίζεται κατά περιόδους ο υπεύθυνος. Με την ελπίδα να συνδεθεί το φεστιβάλ με όλη την περιοχή και να γίνει πραγματικά κομμάτι ενός πολιτιστικού χάρτη της Κεντρικής Μακεδονίας και όχι ένας μεμονωμένος, σποραδικός πυροβολισμός, σας ευχαριστώ.
Γιάννης Τροχόπουλος
Διευθυντής, Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας «Βιβλιοθήκη και τοπική ανάπτυξη: Το παράδειγμα της Βέροιας» Να σας πω την αλήθεια, εγώ εξεπλάγην που με καλέσανε. Γενικότερα, όμως, θα πω ότι με εξέπληξε γιατί πρέπει να σας πω ακόμα ότι μετά από ένα χρόνο που πήραμε το βραβείο, η Βιβλιοθήκη Βέροιας δηλαδή η βιβλιοθήκη όπου δουλεύω, δεν είχε ούτε έχει καμιά σχέση με την ελληνική πραγματικότητα. Και δε θα έχει, νομίζω, για τα επόμενα χρόνια. «Τι διαφορά έχει η Βέροια, οι πολίτες της Βέροιας από τους πολίτες μιας άλλης πόλης;» Δηλαδή, γιατί η Βέροια να απολαμβάνει υπηρεσίες εξαιρετικής ποιότητας βιβλιοθηκών και πληροφόρησης και οι άλλες πόλεις δίπλα να μην απολαμβάνουν τίποτα. Σε τι υπολείπονται οι κάτοικοι των διπλανών πόλεων για να μην έχουν τέτοιου είδους υπηρεσίες; Σε τι έχουνε φταίξει; Σε τίποτα. Οι άνθρωποι αν δεν καταλάβουμε ότι χρειάζεται να το υποστηρίξουμε κάτι και να το ενισχύσουμε, μπορεί να το χάσουμε. Αυτή είναι η τύχη μας. Κανονικά, αυτό θα έπρεπε να μας το προσφέρουν η πολιτεία, οι φορείς, η τοπική αυτοδιοίκηση, αλλά ακόμη κι αν δεν το προσφέρουν, τώρα μπορούμε να το κάνουμε μόνοι μας. Σ’ αυτό νομίζω πρέπει να πιστέψουμε όλοι. Μπορούμε να το κάνουμε μόνοι μας. Δεν χρειαζόμαστε τη βοήθεια κανενός. Εγώ μετά από 25 χρόνια, πρέπει να σας πω, το μόνο που με απασχολεί είναι η δημιουργικότητα και η καινοτομία. Αν κάποιος άνθρωπος ή κάποια ομάδα κάνει κάτι καινοτόμο, ακόμα κι αν δεν περάσει στην παραγωγή για διάφορους λόγους, εκεί σκύβω το κεφάλι μου και λέω «μπράβο». Το ίδιο και στη δημιουργικότητα. Όλα τα άλλα δε με απασχολούν ποτέ. Για μένα και ο πολιτισμός και η παιδεία είναι μετρήσιμα. Εμείς μετρήσιμα τα κάναμε 25 χρόνια, γι’ αυτό και πήραμε ένα εκατομμύριο δολάρια μετρήσιμο, από το ίδρυμα Bill & Melinda Gates. Και το πήραμε δουλεύοντας επί 25 χρόνια με άφρονες ανθρώπους, οι οποίοι καταχρέωσαν τη χώρα, καταχρέωσαν τον Δήμο, και συνεχίζουν να τον καταχρεώ-
13
νουν. Αυτή είναι η πραγματικότητα. 25 χρόνια δεν είχα κανένα διάλογο με την τοπική κοινωνία, δηλαδή, με τους φορείς. Είχα διάλογο με τους πολίτες. Δεν είμαι λαϊκιστής για να πω ότι οι πολίτες μας έκαναν να προσφέρουμε αυτό που προσφέραμε, αλλά είχαμε σκοπό να εξυπηρετούμε τις ανάγκες των πολιτών. Εμείς είμαστε κρατικός φορέας, αλλά ευτυχώς για μας, δεν εξαρτιόμαστε από την κρατική χρηματοδότηση. Ποτέ της δεν πήρε ούτε ασχολήθηκε ποτέ με την κρατική επιχορήγηση. Αυτό μας δικαίωσε. Πήγα επί 25 χρόνια σε πάρα πολλές πόλεις της Ελλάδος, σε εγκαίνια, σε χίλια δυο πράγματα. Μετά από χρόνια πήγα φέτος ξανά, όλα ήταν καμένα. Δε φταίνε μόνο οι φορείς. Φταίνε και οι άνθρωποι, οι οποίοι επαφίενται στο ότι κάτι θα συνεχίζει να υπάρχει, ενώ κανένας δε μας διαβεβαιώνει ότι θα υπάρξει. Η πραγματικότητα είναι πολύ σκληρή. Θα σας πω και το εξής, θα τελειώσω γιατί χαίρομαι πραγματικά που βλέπω κυρίως νέους ανθρώπους εδώ πέρα. Εγώ πήγα πέρσι στο Πανεπιστήμιο στην Κέρκυρα, Εκεί με καλέσανε, για κακό τους με καλέσανε, γιατί δεν ξέρανε τι θα τους πω, για να με τιμήσουν, για να πουν τι κάνει ο κ. Τροχόπουλος κτλ. Και εκεί είναι η Σχολή Βιβλιοθηκονομίας, καθηγητές, όλοι εκεί, διάφοροι, οι οποίοι βγάζουν φοιτητές. Κι έχει μια Δημόσια Βιβλιοθήκη εκεί, η οποία είναι σε θλιβερό χάλι. Απεβίωσε η διευθύντρια, μετά δεν έβαλαν άλλον. Το κράτος είναι πρώτιστα υπεύθυνο. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία. Και τους είπα «Διάλογο; Τι διάλογο να κάνουμε; Αν δεν αναλάβετε αυτή τη βιβλιοθήκη σαν Πανεπιστήμιο, εθελοντικά με τους φοιτητές σας να τη λειτουργήσετε μέχρις ότου ο Δήμος, οι άνθρωποι να καταλάβουν για να στέρξουν να το ενισχύσουν, εγώ δεν έχω καμία σχέση με σας. Καμία σχέση. Πέστε ό,τι θέλετε, ότι κάνετε σπουδές, ότι μαθαίνετε, ότι ξέρετε εμάς δε μας βοήθησε... Δε με ενδιαφέρει ποιος σας βοηθάει. Ούτε εμένα με βοηθάει κανένας. Θα το κάνετε;» «Ξέρετε, υπάρχουν δυσκολίες, οι φοιτητές δε θα ανταποκριθούν...» «Οι φοιτητές», λέω, «αν πάτε πρώτοι εσείς και δουλέψετε μέσα εθελοντικά, θα έρθουν. Να κάτσετε εκεί τρεις ώρες την ημέρα, να παρέχετε υπηρεσίες στον κόσμο, γιατί αν καταλάβει ο κόσμος τις υπηρεσίες που μπορεί να πάρει από μια βιβλιοθήκη, μετά θα το υποστηρίξει.» Το δυστύχημα στη χώρα μας είναι ότι αν κάποια φορά δεν πάρεις υπηρεσίες ποιότητας, δεν μπορείς να ξέρεις τι μπορείς να προσλάβεις για να μπορείς να το υποστηρίξεις. Τώρα, για να τελειώσω, τα πράγματα είναι πιο απλά απ’ ό,τι νομίζουμε. Είμαι πρακτικός άνθρωπος. Άμα μιλάμε για παιδεία και για ανάπτυξη, αυτό πρέπει να στηθεί στο νομό μας με βάση αυτό που κατάφερε η βιβλιοθήκη της Βέροιας. Όποιος είχε ιδέες και δεν τις κατάφερε μέχρι τώρα, γιατί να
14
τον ακούσουμε άλλο; Πάνε δίπλα. Όποιος έχει άλλες ιδέες, τι; Εμείς αυτό που είχαμε, το πραγματοποιήσαμε. Είναι πολύ αργός ο ρυθμός, άμα ξανασκεφτείτε τι πρέπει να κάνετε, γιατί δε θα οδηγήσει πουθενά. Τώρα, αυτό που με απασχολεί περισσότερο είναι τι θα απογίνουν όλα αυτά τα χωριά, όλα αυτά τα νέα παιδιά, όλοι αυτοί οι μικρής ηλικίας άνθρωποι, οι οποίοι είναι οι μόνοι που δεν ευθύνονται γι’ αυτήν την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η χώρα. Η βιβλιοθήκη εδώ και πέντε χρόνια προσπάθησε να αναβαθμίσει τις υπηρεσίες της σε νέα, πολύ μικρά παιδιά και σε γονείς. Αυτό είναι το μέλημά μου τα επόμενα χρόνια τώρα. Οι μεγάλοι, όλοι λίγο-πολύ ό,τι κάναμε κάναμε, και ευθυνόμαστε κατά κάποιο τρόπο για όλα τα πράγματα. Τα μικρά τα παιδιά δεν ευθύνονται καθόλου. Εκεί νομίζω πρέπει να συστρατευτούν όλοι, να πιέσουμε ώστε να υπάρχει ένα περιβάλλον δημιουργικότητας για τα νέα παιδιά, γιατί εγώ πιστεύω μόνο στην αξία της δημιουργικότητας και της εφευρετικότητας. Όχι μόνο στον τομέα τον καλλιτεχνικό, σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του ανθρώπου. Νομίζω ότι η δημιουργικότητα είναι αυτή που μπορεί σε μια κρίσιμη περίοδο να του δώσει την ευχέρεια να προσαρμοστεί, να είναι ευέλικτος, για να ξεπεράσει τη δυσκολία. Σ’ αυτή τη δυσκολία τώρα πιστεύω ότι πρέπει να βάλουμε τα δυνατά μας. Και η βιβλιοθήκη της Βέροιας αυτό θα κάνει τα επόμενα χρόνια και ελπίζει να βρει συνομιλητές στο επίπεδο της δράσης, και όχι στο επίπεδο της ανταλλαγής ιδεών, γιατί για μένα, γενικά, οι ιδέες, στ’ αγγλικά λέγονται ideas, δηλαδή αηδίες, και δε με απασχολούν ποτέ οι ιδέες. Σας ευχαριστώ.
Μανασής Μήτρακας
Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Χημικών Μηχανικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης - «AquAsZero: Ένα καινοτόμο υλικό για την απομάκρυνση τρισθενούς και πεντασθενούς αρσενικού από το πόσιμο νερό - Διαδικασία ανάπτυξης και παραγωγής» Εμείς είμαστε σε άλλο μήκος κύματος αυτή τη στιγμή, με τη λογική ότι θα πούμε κάτι πιο τεχνολογικό και πιο μετρήσιμο. Και μάλιστα, μετρήσιμο με πολύ μεγάλη ακρίβεια. Τι κάναμε, λοιπόν; Εμείς φτιάξαμε ένα υλικό το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί σήμερα, το οποίο μέχρι το τέλος του χρόνου θα το παράγουμε κιόλας και το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας νερού για να απομακρύνει αρσενικό. Κάτι, δηλαδή, εντελώς μετρήσιμο. Εγώ ασχολούμαι με το αρσενικό από το ’90. Και μάλιστα, έχω φτιάξει αρκετές εγκαταστάσεις επεξεργασίας από το 2005 και μετά και είχα διαγνώ-
KΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ: ΟΔΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
σει ότι στην όλη τεχνολογία υπάρχει κάποιο κενό. Φτιάξαμε, λοιπόν, ένα υλικό και με δεδομένο ένα διαγωνισμό που έκανε η ΣΕΒ και η Eurobank, το «Η Ελλάδα Καινοτομεί», υποβάλαμε την ιδέα μας για αξιολόγηση. Η ιδέα, λοιπόν, μέσα σ’ αυτό το διαγωνισμό που έγινε με μεγάλη δημοσιότητα, υπήρχαν 350 προτάσεις, μπήκε στις 10 και μετά από τις 10 υπήρχε μια προφορική αξιολόγηση πήρε το πρώτο βραβείο. Τώρα, γιατί πήρε το πρώτο βραβείο; Σαφώς, έπρεπε να συνδυάζει δύο πράγματα. Ένα ήταν ότι έπρεπε να έχει ένα επιστημονικό υπόβαθρο οπωσδήποτε, και ένα έπρεπε να έχει και ένα χρηστικό. Πάμε, λοιπόν, να πούμε δυο λόγια για το αρσενικό, για να ξεκινήσουμε. Απασχολεί πάρα πολύ κόσμο σε όλο τον πλανήτη. Στη χώρα μας έχουμε πολλές περιοχές τις οποίες απασχολεί το αρσενικό. Τώρα, από ‘κεί και πέρα το πόσιμο νερό μαζί με τα ψάρια είναι οι πιο πιθανές πηγές πρόσληψης αρσενικού. Και τι γίνεται όταν καταναλώνουμε αρσενικό, με μεγάλες συγκεντρώσεις αρσενικού. Το πρώτο που φαίνεται είναι σημάδια στο δέρμα. Το πρώτο είναι, δηλαδή, ο δερματικός καρκίνος, ουσιαστικά. Τι κάνει το αρσενικό; Ουσιαστικά, μπλοκάρει τις ορμόνες που ενεργοποιούν τα γονίδια που μας προστατεύουν από τον καρκίνο. Με απλά λόγια, δηλαδή, το ίδιο δεν είναι καρκινογόνο, αλλά περιορίζει τη φυσική μας άμυνα στον καρκίνο. Υπάρχει στο νερό σε δύο μορφές. Τη μορφή του τρισθενούς και του πεντασθενούς. Όπου το τρισθενές, να το σημειώσουμε αυτό γιατί έχει σημασία σ’ αυτά που θα πούμε παρακάτω, είναι εξήντα φορές πιο τοξικό. Και τα δύο αυτά υπάρχουν συνήθως στο νερό. Οι κυριότερες τεχνικές καθαρισμού είναι δύο. Το να πάρουμε ένα μοριακό κόσκινο και να βγάλουμε ό,τι έχει και δεν έχει το νερό, να κάνουμε δηλαδή ουσιαστικά αφαλάτωση, θα βγάλουμε το αρσενικό. Αλλά μετά δεν έχουμε νερό. Δεν είναι πόσιμο το νερό το αποσταγμένο. Αν μπορούμε να έχουμε ένα τσιμπιδάκι και να βγάλουμε μόνο το αρσενικό είναι το ιδανικό.. Έτσι, λοιπόν, από αυτές όλες τις τεχνικές, αυτή που φαινόταν στις αρχές της δεκαετίας του 2000 ότι θα περπατήσει, άρα εκεί έπρεπε κανείς να επικεντρωθεί, ήταν η διαδικασία της προσρόφησης. Εμείς τι σκεφτήκαμε να κάνουμε; Τώρα πάμε σε βαθιά χημεία, αλλά δεν έχει σημασία. Το υλικό που παραγάγαμε τελικά και αποφασίσαμε να το φέρουμε σε παραγωγική διαδικασία είναι ένα νανοϋλικό, είναι και της μόδας τώρα η νανοτεχνολογία. Τώρα, αξιολογώντας την περιβαλλοντική συμπεριφορά, τι είδαμε; πως ό,τι αρσενικό το πιάνει. Όταν πας αυτό το πράγμα να το ξεπλένεις, να το βγάλεις, δηλαδή να το αποθέσεις στο περιβάλλον, δεν αφήνει στην ουσία τίποτα. Δηλαδή, αυτό που ξεπλένεται αν το βάλεις στο νερό και προσπαθείς να το ξεπλύνεις είναι κάτω από το όριο ποσιμότητας. Και αυτό είναι και
λογικό. Που σημαίνει ότι συμπεριφέρεται σαν αδρανές απόβλητο, σαν χαλίκι και συνεπώς, μπορείς να το αποθέσεις στο περιβάλλον χωρίς να έχεις πρόβλημα να το ξαναβρείς στον υδροφορέα σου. Από εκεί και πέρα, λοιπόν, όλες τις πληροφορίες που συλλέξαμε, τις χρησιμοποιήσαμε σαν μηχανικοί για να σχεδιάσουμε ένα σύστημα, μια μονάδα δηλαδή, που να παράγει αυτό το υλικό. Κάναμε, λοιπόν, τα σχέδια και στη συνέχεια κατασκευάσαμε και τη μονάδα. Η μονάδα αυτή είναι σχεδόν στο 95% κατασκευασμένη και είμαστε στη φάση της δοκιμαστικής λειτουργίας. Και για να γυρίσουμε λίγο τώρα πίσω, για την καινοτομία. Όταν υποβάλαμε την αρχική πρόταση ο τρόπος που κινηθήκαμε ήταν τέτοιος, ώστε είχαμε προβλέψει μέσα στην πρόταση που υποβάλαμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση να υπάρχει ένα σημαντικό κονδύλι για να φτιάξουμε μια μονάδα να το παράγει γιατί ήταν για μένα ουσιώδες, αλλιώς θα ήταν χαρτιά χωρίς τέλος. Σήμερα, λοιπόν, υπάρχει κενό μεταξύ έρευνας και ανάπτυξης. Οι οργανισμοί σήμερα που χρηματοδοτούν την έρευνα θεωρούν ότι λήγει η αποστολή τους από τη στιγμή που θα πάρουν δέκα προτάσεις και θα πουν «αυτές οι δύο είναι καλές, πάρτε λεφτά για να τις φτιάξετε. Τελειώσαμε». Από την άλλη μεριά υπάρχουν οι επιχειρηματίες, οι οποίοι τις περισσότερες φορές δεν αρκούνται στο να διαβάσουν μια μελέτη. Έτσι, λοιπόν, πεθαίνουν στην Κοιλάδα του Θανάτου που υπάρχει ανάμεσα σε μια έρευνα η οποία είναι καταπληκτική και την επιχειρηματική της ανάπτυξη, διότι δεν μπορούν αυτά τα δύο να συνεννοηθούν μεταξύ τους. Υπάρχει ένα μεγάλο κενό και αυτό δεν αφορά μόνο τα ελληνικά πανεπιστήμια, αφορά όλο τον κόσμο. Η Ευρώπη είναι σ’ αυτό λίγο πίσω και η Ελλάδα ακόμη πιο πίσω. Τώρα έχουμε φτάσει στο σημείο να λέμε ανοιχτά ότι θέλουμε πλέον να στηρίξουμε αυτές τις δραστηριότητες. Και συνεπώς, σκέφτονται να στηθεί μηχανισμός αυτής της ιδιότητας, να φτιάξουν spin off εταιρείες, να σε βοηθάνε με αρχική χρηματοδότηση για να φτιάξεις πρωτότυπο. Και αυτό που έγινε με τον ΣΕΒ και τη Eurobank πιο είναι; Επειδή η Ελλάδα έπαψε να είναι η Κίνα της Ευρώπης, αν θέλουμε να πάμε ένα κλικ μπροστά, πρέπει να δημιουργήσουμε προϊόντα καινοτόμα και να μπορούν να μπουν στην αγορά της Ευρώπης, και όχι να στηρίζονται στο χαμηλό κόστος παραγωγής. Συνεπώς, ο διαγωνισμός αυτής της μορφής είχε σαν νόημα να φέρει τους ερευνητές σε μια πρακτική κατεύθυνση. Και η βιομηχανία επειδή μέχρι τώρα ήταν μεταποιητική στην Ελλάδα δεν είχε τη δυνατότητα, δεν ήθελε να ασχοληθεί με την έρευνα ούτε και με την ανάπτυξη. Τώρα σφίξαν τα πράγματα, οπότε και οι δυο να έρθουν σε επαφή για να δημιουργηθεί ένα νέο περιβάλλον, λίγο αργά βέβαια, αλλά ποτέ δεν είναι αργά, ένα νέο περιβάλλον ανάπτυξης.
15
Απολογισμός Τα βασικά σημεία στα οποία μπορούμε να επικεντρωθούμε και τα οποία είναι κοινή διαπίστωση από όλες τις τοποθετήσεις είναι κατά πρώτον ότι γενικότερα η περιοχή μας έχει δυνατότητα ανάπτυξης. Εκείνο το οποίο της λείπει είναι ένας ολοκληρωμένος σχεδιασμός με σαφή στόχευση, με σαφή καταγραφή των συγκριτικών της πλεονεκτημάτων και η καταγραφή επίσης των βημάτων εκείνων που θα πρέπει να γίνουν προκειμένου να μπορέσουμε να οδηγηθούμε σε μια πορεία ανάπτυξης. Πιστεύω ότι το ανθρώπινο δυναμικό υπάρχει, αυτό αποδεικνύεται από τις επιτυχίες που σημειώνονται στα ελληνικά πανεπιστήμια, προκειμένου να μπορέσουμε να βγούμε προς τα έξω πιο δυναμικά. Εκείνο το οποίο χρειαζόμαστε όλοι ίσως είναι ένας καλύτερος συντονισμός. Να αφήσουμε στην άκρη ο καθένας τις όποιες προσωπικές του φιλοδοξίες, απόψεις ή οτιδήποτε άλλο και να συστρατευτούμε όλοι μαζί σε ένα κοινό όραμα. Και το κοινό όραμα στην προκειμένη περίπτωση είναι η ανάπτυξη της Κεντρικής Μακεδονίας. Έχουμε υποχρέωση και οφείλουμε να εξακολουθήσουμε να αγωνιζόμαστε, ακόμα και σ’ αυτή την πολύ δύσκολη περίοδο για την πατρίδα μας και στην πολύ άσχημη συγκυρία στην οποία βρισκόμαστε. Να εξακολουθήσουμε να αγωνιζόμαστε προκειμένου να πετύχουμε αυτό το οποίο σήμερα ίσως να φαίνεται ακατόρθωτο. Να κάνουμε την ανατροπή και να βγάλουμε αυτό τον τόπο προς έξω. Να αναπτυχθούμε, δηλαδή, με εξωστρέφεια, με συνέπεια και με ένα προϊόν το οποίο θα είναι αυτό ακριβώς που υπόσχεται. Τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο. Και πιστεύω ότι εφόσον κινηθούμε όλοι συντονισμένα προς μία τέτοια κατεύθυνση, θα μπορέσουμε κάποια στιγμή μελλοντικά να δρέψουμε τους καρπούς αυτής της προσπάθειας.
16