ศิลปะการเหเรือ เหเรือ คือ ทํานองหนึ่งของการรองหรือ ออกเสียงประกอบการใหจังหวะแกฝพายในการพายเรือ ซึ่ง เปนองคประกอบที่สําคัญยิ่ง ในการพายเรือพระราชพิธีกระบวนพยุหยาตราทางชลมารค ชวยผอนแรงในการ พายเรือระยะทางไกลๆ ไดอีกดวย วัตถุประสงคของการเหเรือ การเหเรือในปจจุบันมีวัตถุประสงคที่เห็นไดอยางเดนชัดก็คือ การใหจังหวะแกฝพายจํานวนมากในการ พายเรือพระราชพิธีกระบวนพยุหยาตราทาง ชลมารคใหพรอม- เพรียงเปนระเบียบเรียบรอย สงางาม และ เปน การอนุรักษฟนฟูมรดกศิลปวัฒนธรรม ของชาติที่เกี่ยวกับพระราชประเพณีดั้งเดิมในการใชกระบวนพยุหยาตรา ทางชลมารค เพื่อประกอบพระราชกรณียกิจของพระมหา-กษัตริยไทยใหคงอยูสืบไป การเหเรือของคนไทยแตโบราณนาจะไมไดมีสวนสัมพันธเกี่ยวของกับพิธีกรรม หรือศาสนาแตประการ ใด หากแตเปนไป เพื่อความสนุกสนานเพลิดเพลิน หรือปลุกเราฝพายใหมีกําลังฮึกเหิม ไมเหน็ดเหนื่อยงาย อัน จะสงผลใหเกิดพลังและกําลังใจในการ ยกกระบวนพยุหยาตราเพื่อออกไปทําการ รณรงคสงครามปองกันพระ ราชอาณาเขต ดังปรากฏหลักฐานในลิลิตยวนพาย ความวา นอกจากนั้น ยังปรากฏหลักฐานวามีการเหเรือในกระบวนทางชลมารค เพื่อความสําราญสวนพระองค ของเชื้อพระวงศ ตั้งแตชั้นเจาฟาขึ้นไป ดังบทเหเรือที่เจาฟาธรรมธิเบศรทรงพระนิพนธขึ้นสําหรับเหเรือพระที่นั่ง ของพระองค เมื่อตามเสด็จไปยังพระพุทธบาท สระบุรี บทเหเรือบรรยายการโดยเสด็จออกจากกรุงศรีอยุธยาใน ตอนเชาถึงทาเจาสนุกใน ตอนเย็นพอดี
ประวัติความเปนมาของการเหเรือ ตนกําเนิดของการเหเรือนาจะมีที่มาไดเปน ๒ ทาง ดังที่ปราชญโบราณไดกลาวไวดังนี้ คือ ๑. เปนกิจกรรมที่คนไทยคิดขึ้นเอง และนาจะมีควบคูมากับการใชเรือยาวเปนพาหนะ เมื่อตองใช กําลังคนจํานวนมากในการออกแรงพายเรือ จึงตองมีจังหวะสัญญาณเพื่อใหฝพายพายไปพรอมๆ กัน จะไดแรง สงที่มากขึ้นดวย สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ ทรงสันนิษฐานไวในนิทานโบราณคดี นิทานที่ ๖ เรื่อง ขานยาว ความวา “...แตเหเรือเปนประเพณีของไทย มิใชไดมาจากอินเดีย แตมีมาเกาแกมากเหมือนกัน ขอนี้พึงเห็นไดในบทชาละวะเห เปนภาษาไทยเกามาก คงมีบทเหอื่นที่เกาปานนั้นอีก แตคนชั้นหลังมาชอบใชบท เหเรือของเจาฟาธรรมธิเบศร... บทเกาก็เลยสูญไป เหลือแต ชาละวะเห...” ๒. เปนกิจกรรมที่ไทยไดรับอิทธิพลมาจากอินเดีย เนื่องจากมีคําศัพทหลายคําในพิธีการเหเรือที่เปนคํา ภาษาอื่น สมเด็จพระเจา บรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพทรงสันนิษฐานไวในอธิบายตํานานเหเรือ ความวา “เวลาพายเรือขามแมน้ําคงคา มีตน บทคนหนึ่งชักบทเปนภาษาสันสกฤตขึ้นดวยคําวา “โอมรามะ” แลว
วาอะไรตอไปอีกแตขาพเจาไมเขาใจ พอหมดบท ฝพายทั้งลําก็รับเสียงดัง “เยอว” พรอมกัน...ไดความดังนี้ จึง สันนิษฐานวา เหเรือหลวงนั้นเห็นจะเปนมนตรในตําราไสยศาสตร ซึ่งพวกพราหมณพาเขามาแตดึกดําบรรพ เดิม ก็คงจะเหเปนภาษาสันสกฤต แตนานมาก็เลือนไปจึงกลายเปน “เหยอวเยอว” อยางทุกวันนี้ แตยังเรียกในตําราวา “สวะเห” “ชาละวะเห” และ “มูลเห” พอไดเคาวามาแตอินเดีย” นอกจากนั้นแลว ประยูร พิศนาคะ (ป. อังศุละโยธิน) ก็ไดสันนิษฐานไวในทํานองเดียวกันวา ชาติไทย คงไดรับแบบแผนการ เหเรือมาจากอินเดีย โดยพวกพราหมณนําเขามาสูประเทศไทยเมื่อครั้งโบราณ ดังนั้น ขอ สันนิษฐานเรื่องที่มาของการเหเรือจึงอาจ เปนไดทั้ง ๒ ทาง กลาวคือ ถาเปนการพาย เรือเลนก็เปนวัฒนธรรม ดั้งเดิมของคนไทย หากเปนการพายเรือหลวงก็อาจใชรูปแบบและพิธีกรรมมาจากอินเดียก็ได อยางไรก็ตาม เมื่อ ศึกษาตอไปใหลึกซึ้ง ประเพณีการเหเรือของไทยแสดงความเกาแกสืบทอดมายาวนาน จนแสดงความเปนไทยได อยางแจมชัด และสะทอนภาพวิถีชีวิตของคนไทยที่ผูกพันกับสายน้ํา มีการติดตอสัญจรทางน้ํา และสรางความ บันเทิงในขณะประกอบกิจกรรมทางน้ําเพื่อความพรอมเพรียงและผอน คลายไปในเวลาเดียวกัน จนพัฒนา กลายเปนพิธีกรรมที่ขรึมขลังในปจจุบัน
ที่มา : กาพยเหเรือ อจท. / สารานุกรมไทยสําหรับเยาวชนฯ เลมที่ 30