Komentarz do ustawy

Komentarz do ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej

D r

J o a n n a

H o Ĺ‚ d a

1

Definicje: - jeśli w omówieniu używa się zwrotu ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, to należy przez to rozumieć ustawę z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2012 r., poz. 406) - jeśli w omówieniu używa się zwrotów: ostatnia nowelizacja, nowelizacja ustawy, ostatnia nowelizacja ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej itp. to rozumieć przez to należy ustawę z dnia 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 207, poz.

1230) - przepisy obowiązujące zostały pogrubione, jeśli istnieje wersja wcześniejsza przepisu, to znajduje się pod obowiązującym przepisem Rozdział 1 Przepisy ogólne Art. 1. 1. Działalność kulturalna w rozumieniu niniejszej ustawy polega na tworzeniu, upowszechnianiu i ochronie kultury.

2. Państwo sprawuje mecenat nad działalnością kulturalną polegający na wspieraniu i promocji twórczości, edukacji i oświaty kulturalnej, działań i inicjatyw kulturalnych oraz opieki nad zabytkami.

3. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego może wspierać finansowo, w ramach mecenatu państwa, realizację planowanych na dany rok zadań związanych z polityką kulturalną państwa, prowadzonych przez instytucje kultury i inne podmioty nie należące do sektora finansów publicznych.

4. Mecenat, o którym mowa w ust. 2 i 3, sprawują także organy jednostek samorządu terytorialnego w zakresie ich właściwości.

2

Pojęcie działalności kulturalnej wprowadza przepis art. 1 ust. 1 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Pojęcie to oznacza tworzenie, upowszechnianie i ochronę kultury. Podstaw do organizowania działalności kulturalnej i ochrony kultury (zarówno na szczeblu centralnym, jak i samorządowym), należy doszukiwać się w przepisach Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 78, poz. 483 ze zm.). Zgodnie z jej przepisem art. 6 ust. 1 - Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. Natomiast jak wynika z przepisu art. 73 Konstytucji, każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także wolność korzystania z dóbr kultury.

Prowadzenie działalności w zakresie kultury należy do ustawowych, a wcześniej – konstytucyjnych obowiązków władz publicznych. Jeśli chodzi o działalność na poziomie samorządu terytorialnego, to zadania w obszarze kultury należą do tzw. zadań własnych.

Oznacza to, że określone podmioty obowiązane są względem swoich mieszkańców prowadzić taką działalność.

Ustawa nakłada na państwo (dotyczy to również jednostek samorządu terytorialnego – art. 1 ust. 4) obowiązek sprawowania mecenatu nad działalnością kulturalną (mecenat w obszarze kultury i sztuki). Manifestuje się to w działaniach podejmowanych na rzecz wsparcia sektora kultury (także we wsparciu finansowym), a jak stanowi przepis art. 1 ust 2 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej - na wspieraniu i promocji twórczości, edukacji i oświaty kulturalnej, działań i inicjatyw kulturalnych oraz opieki nad zabytkami.

Art. 2. Formami organizacyjnymi działalności kulturalnej są w szczególności: teatry, opery, operetki, filharmonie, orkiestry, instytucje filmowe, kina, muzea, biblioteki, domy kultury, ogniska artystyczne, galerie sztuki oraz ośrodki badań i dokumentacji w różnych dziedzinach kultury.

Ustawa w powyższym przepisie wskazuje na formy organizacyjne działalności kulturalnej. Użyty tu zwrot „w szczególności” oznacza, że wymienione formy nie zamykają tego katalogu i można przyjąć, że działalność może być prowadzona w jeszcze innych, niż

3

wymienionych, formach. Niemniej jednak przepis wyróżnia charakterystyczne formy dla działalności instytucji artystycznych (opery, teatry, filharmonie itp.), ale także formy organizacyjne regulowane, obok przepisów omawianej ustawy, innymi przepisami np. dotyczącymi organizacji muzeów (ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach; Dz. U. z 2012 r., poz. 987), bibliotek (ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach; Dz. U. z 2012 r., poz. 642), instytucji filmowych i kinematografii (ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o kinematografii, Dz. U. Nr 132, poz. 1111 ze zm.; ustawa z dnia 16 lipca 1987 r. o państwowych instytucjach filmowych, Dz. U. z 2007 r., Nr 102, poz. 710 ze zm.), czy ośrodków badań, tj. np. archiwów, również regulowanych odrębnymi specyficznymi przepisami (ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach; Dz. U. z 2011 r., Nr 123, poz. 698 ze zm.).

Art. 3. 1. Działalność kulturalną mogą prowadzić osoby prawne, osoby fizyczne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.

2. Działalność kulturalna określona w art. 1 ust. 1 nie stanowi działalności gospodarczej w rozumieniu odrębnych przepisów.

3. Do działalności, o której mowa w ust. 1 i 2, w zakresie nieuregulowanym przepisami ustawy dotyczącymi organizowania i prowadzenia działalności kulturalnej oraz przepisami o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, stosuje się przepisy o prowadzeniu działalności gospodarczej.

Ustawa określa szeroki krąg podmiotów, uprawnionych do prowadzenia działalności kulturalnej. Zalicza do nich zarówno osoby fizyczne (ludzi), jak osoby prawne, czy jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.

Osoby prawne – to zgodnie z przepisem art. 33 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r.

Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) - Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Mogą to być podmioty państwowe, komunalne, prywatne, organizacje pozarządowe (stowarzyszenia, fundacje, również organizacje o statusie organizacji pożytku publicznego), których działalność i

4

organizację określają odpowiednie przepisy. Osoba fizyczna – to człowiek (od urodzenia każdy człowiek ma zdolność prawną).

Na uwagę zasługuje ust. 2 komentowanego przepisu, gdzie wprowadzono odwołanie do przepisów ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie; Dz. U. z 2010 r., Nr 234, poz. 1536 ze zm.), tym samym wskazując rolę organizacji pozarządowych w działalności kulturalnej. Jeśli chodzi o publiczne instytucje kultury to są one zaliczane do osób prawnych.

Działalność kulturalna nie ma charakteru działalności gospodarczej, ale w sytuacjach nieuregulowanych w przepisach aktów prawnych wymienionych w art. 3 ust. 2 (m.in. ustawie z o działalności pożytku publicznego i wolontariacie) zastosowanie znajdą przepisy o prowadzeniu działalności gospodarczej (ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, Dz. U. z 2010 r., Nr 220, poz. 1447 ze zm.). Można założyć, że przepisy tego aktu prawnego będą miały zastosowanie do uregulowania kwestii związanych z działalnością gospodarczą prowadzoną przez organizatora instytucji kultury.

Art. 4. 1. Osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, których podstawowym celem statutowym nie jest prowadzenie działalności kulturalnej, mogą prowadzić taką działalność w szczególności w formie klubów, świetlic, domów kultury i bibliotek.

2. Koszty prowadzenia działalności kulturalnej, o której mowa w ust. 1, w tym wynagrodzenia dla pracowników, wraz ze składką na ubezpieczenie społeczne, i inne wydatki z tytułu zatrudniania pracowników obciążają koszty działalności podstawowej.

Ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej zakłada prowadzenie takiej działalności przez szeroki krąg, bardzo różnych ze względu na swoją organizację, podmiotów. Zalicza do nich także osoby prawne, które co prawda prowadzą tego typu działalność, jednak nie należy ona do ich podstawowej aktywności. Oznacza to, że główne działania koncentrują się na innego rodzaju celach. Do takich podmiotów zaliczyć można np. spółdzielnie mieszkaniowe działające na podstawie przepisów ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r., Nr119, poz. 1116 ze zm.), które mogą

5

prowadzić działalność kulturalną w jednej z określonych w przepisie art. 4 ust. 1 form, tj. klubów, świetlic, domów kultury czy bibliotek. Działalnością kulturalną mogą też zajmować się inne podmioty, które decydują się zorganizować np. przyzakładowe świetlice, czy kluby.

Ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej w przepisie art. 4 ust.2 zwraca jednak uwagę, że koszty tego rodzaju działalności będą obciążały koszty działalności podstawowej podmiotu organizującego działalność kulturalną.

Art. 5. 1. Podmioty prowadzące działalność kulturalną na zasadach określonych w art. 3 mogą otrzymywać dotacje celowe na realizację zadań państwowych.

2. Organizacje pozarządowe prowadzące działalność kulturalną mogą otrzymywać dotacje celowe z budżetu państwa z części, której dysponentem jest minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, na zadania objęte mecenatem państwa, w tym dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.

Art. 5. 1. Podmioty prowadzące działalność kulturalną na zasadach określonych w art. 3 mogą otrzymywać dotacje na realizację zadań państwowych.

2. Organizacje pozarządowe prowadzące działalność kulturalną mogą otrzymywać dotacje z budżetu państwa w części, której dysponentem jest minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, na zadania objęte mecenatem państwa, w tym dotacje na wydatki inwestycyjne.

Zmiana komentowanego przepisu art. 5 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej nowelizacją ustawy z dnia 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 207, poz. 1230) ma charakter redakcyjny, co do meritum przepis nie wprowadza nowych regulacji.

W dalszym ciągu podmioty prowadzące działalność kulturalną mogą ubiegać się o dotacje celowe i dotacje z budżetu państwa na zadania objęte mecenatem (kwestie określenia zadań objętych mecenatem reguluje rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 1 września 2005 r., w sprawie zakresu zadań objętych mecenatem państwa, szczegółowego trybu składania

6

wniosków o udzielenie dotacji oraz trybu przekazywania i rozliczania udzielonych dotacji; Dz. U. Nr 177, poz. 1474 ze zm.) i dotacje na inwestycje. Działania w ramach mecenatu związane są z: 1) podtrzymywaniem i rozpowszechnianiem tradycji narodowej i państwowej; 2) upowszechnianiem i promocją twórczości artystycznej; 3) upowszechnianiem i promocją czytelnictwa; 4) promocją kultury polskiej za granicą; 5) zachowaniem, waloryzacją i ochroną dziedzictwa kulturowego, w tym ochroną polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą; 6) budową i modernizacją infrastruktury kulturalnej; 7) tworzeniem warunków do ekspozycji, zakupów i upowszechniania sztuki współczesnej; 8) zachowaniem i upowszechnianiem tradycji regionalnej i kultury ludowej; 9) tworzeniem i wdrażaniem systemów informatycznych w sferze kultury; 10) edukacją kulturalną społeczeństwa.

Niemniej jednak pewne problemy może stwarzać użyte w art. 5 ust. 1 pojęcie „zadań państwowych”, które nie zostało w ustawie zdefiniowane. Można jednak założyć, że będą to zadania związane np. z organizowaniem imprez, a także wydarzeń artystycznych i kulturalnych (festiwali, warsztatów, konferencji, wystaw), wydawaniem różnego rodzaju publikacji, edukacją kulturalną realizowaną w różnych formach, działania związane z upowszechnianiem, promocją w zakresie kultury i sztuki itd.

Art. 6. (uchylony).

Art. 6. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego określi, w drodze rozporządzenia, wymagania kwalifikacyjne i tryb stwierdzania kwalifikacji uprawniających do zajmowania określonych stanowisk w formach organizacyjnych, o których mowa w art. 2, jeśli ich organizatorem jest administracja rządowa lub jednostki samorządu terytorialnego.

7

Komentowany przepis ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej został uchylony w wyniku ostatniej nowelizacji ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Ustawa ta wprowadziła zmiany m.in. w ustawie z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle (Dz. U. z 2002 r. Nr 112, poz. 979 ze zm.), ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 2012 r., po. 987) ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. z 2012 r., nr 642.).

Kwestie związane m.in. z określeniem wykazu stanowisk pracy w instytucjach artystycznych i pozostałych instytucjach kultury, zostały aktualnie umiejscowione w innej części ustawy, tj. w dodanym nowelizacją przepisie art. 31 d i na tej podstawie minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy, przyjmie rozporządzenie regulujące tę problematykę.

Art. 6a. 1. Osobom wyróżniającym się w tworzeniu, upowszechnianiu i ochronie kultury nadaje się odznakę honorową "Zasłużony dla Kultury Polskiej".

2. Odznakę honorową "Zasłużony dla Kultury Polskiej" nadaje minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

3. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego określi, w drodze rozporządzenia: 1) tryb nadawania odznaki "Zasłużony dla Kultury Polskiej", 2) warunki jakie musi spełniać wniosek o nadanie odznaki, 3) wzór i sposób noszenia odznaki - biorąc pod uwagę wzornictwo stosowane w polskiej falerystyce.

Art. 6a. 1. Osobom wyróżniającym się w tworzeniu, upowszechnianiu i ochronie kultury nadaje się odznakę honorową "Zasłużony dla Kultury Polskiej".

2. Odznakę honorową "Zasłużony dla Kultury Polskiej" nadaje minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

3. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego określi, w drodze rozporządzenia, tryb oraz zasady nadawania odznaki "Zasłużony dla Kultury Polskiej", jej wzór i sposób noszenia.

Przepisy komentowanej ustawy, tj. od art. 6a do art. 7 b, regulują kwestie związane z nadawaniem przez określone podmioty odznak, medali, nagród i stypendiów twórcom, 8

animatorom i innym osobom zaangażowanym w działalność kulturalną i artystyczną, za ich wybitne osiągnięcia w dziedzinie kultury. Osobie, która wyróżnia się w tworzeniu, upowszechnianiu i ochronie kultury, nadaje się odznakę honorową "Zasłużony dla Kultury Polskiej". Znowelizowany przepis nieco uszczegółowił kwestie związane z zakresem wydawanego przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego upoważnienia w sprawie nadawania tej odznaki. W wydawanym przez ten podmiot rozporządzeniu określa się tryb nadawania odznaki, wzór i sposób jej noszenia, należy również określić warunki jakie musi spełnić wniosek o nadanie takiego wyróżnienia.

Aktualnie zasady te określa rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie odznaki honorowej "Zasłużony dla Kultury Polskiej" (Dz. U. poz. 69).

Art. 7. 1. Osobom wyróżniającym się w dziedzinie twórczości artystycznej, działalności kulturalnej lub ochronie kultury i dziedzictwa narodowego minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego nadaje Medal "Zasłużony Kulturze Gloria Artis", zwany dalej "Medalem".

2. Medal posiada trzy stopnie: 1) I stopień - Złoty Medal "Zasłużony Kulturze Gloria Artis", 2) II stopień - Srebrny Medal "Zasłużony Kulturze Gloria Artis", 3) III stopień - Brązowy Medal "Zasłużony Kulturze Gloria Artis".

3. Medal nadaje minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego z własnej inicjatywy lub na wniosek: 1) ministrów lub kierowników urzędów centralnych, 2) rektorów szkół wyższych, 3) marszałków województw, 4) wojewodów, 5) władz statutowych ogólnopolskich organizacji społecznych lub stowarzyszeń prowadzących statutową działalność kulturalną, 6) kierowników placówek dyplomatycznych lub konsularnych Rzeczypospolitej Polskiej.

9

4. Medal stopnia wyższego można otrzymać po upływie 5 lat od nadania Medalu stopnia bezpośrednio niższego. W przypadkach uzasadnionych wybitnymi osiągnięciami kandydata można odstąpić od powyższego wymogu.

5. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego określi, w drodze rozporządzenia: 1) wzór odznaki Medalu oraz miniatury Medalu, 2) wzór wniosku o nadanie Medalu oraz wzór legitymacji potwierdzającej nadanie Medalu, 3) tryb wydawania legitymacji potwierdzającej nadanie Medalu i warunki wydawania jej duplikatu, 4) sposób noszenia odznaki Medalu oraz miniatury Medalu - z uwzględnieniem stopni Medalu oraz warunków, jakie powinny spełniać wnioski o nadanie Medalu.

Art. 7. 1. Osobom wyróżniającym się w dziedzinie twórczości artystycznej, działalności kulturalnej lub ochronie kultury i dziedzictwa narodowego minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego nadaje Medal "Zasłużony Kulturze Gloria Artis", zwany dalej "Medalem".

2. Medal posiada trzy stopnie: 1) I stopień - Złoty Medal "Zasłużony Kulturze Gloria Artis", 2) II stopień - Srebrny Medal "Zasłużony Kulturze Gloria Artis", 3) III stopień - Brązowy Medal "Zasłużony Kulturze Gloria Artis".

3. Medal nadaje minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego z własnej inicjatywy lub na wniosek: 1) ministrów lub kierowników urzędów centralnych, 2) rektorów szkół wyższych, 3) marszałków województw, 4) wojewodów, 5) władz statutowych ogólnopolskich organizacji społecznych lub stowarzyszeń prowadzących statutową działalność kulturalną, 6) kierowników placówek dyplomatycznych lub konsularnych Rzeczypospolitej Polskiej.

10

4. Medal stopnia wyższego można otrzymać po upływie 5 lat od nadania Medalu stopnia bezpośrednio niższego. W przypadkach uzasadnionych wybitnymi osiągnięciami kandydata można odstąpić od powyższego wymogu.

5. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego określi, w drodze rozporządzenia: 1) wzór odznaki Medalu, 2) wzór wniosku o nadanie Medalu oraz wzór legitymacji potwierdzającej nadanie Medalu, 3) sposób noszenia odznaki Medalu - z uwzględnieniem stopni Medalu oraz warunków, jakie powinny spełniać wnioski o nadanie Medalu.

Podobnie, jak miało to miejsce w przepisie art. 6a, zmiany znowelizowanego przepisu art. 7 uszczegóławiają kwestie nadawania Medalu "Zasłużony Kulturze Gloria Artis" (chodzi o zmianę ust. 5 komentowanego przepisu). Przede wszystkim chodzi o wprowadzenie do przepisu regulacji dotyczącej noszenia miniatury Medalu (czego wcześniejsze przepisy nie przewidywały) i określenie zasad wydawania duplikatu legitymacji. Obecnie procedurę przyznawania Medalu "Zasłużony Kulturze Gloria Artis" reguluje Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie Medalu "Zasłużony Kulturze Gloria Artis" (Dz. U. poz. 70).

Art. 7a. 1. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego oraz inni ministrowie, w odniesieniu do podległych im ośrodków i instytucji kultury, w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, a także jednostki samorządu terytorialnego mogą ustanawiać i przyznawać doroczne nagrody za osiągnięcia w dziedzinie twórczości artystycznej, upowszechniania i ochrony kultury.

2. Nagrody mogą być przyznawane osobom fizycznym lub prawnym, a także innym podmiotom na podstawie oceny całokształtu działalności lub osiągnięć o istotnym znaczeniu.

3. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w drodze rozporządzenia, a organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, w drodze uchwały, określą szczegółowe warunki i tryb przyznawania nagród, o których mowa w 11

ust. 1 i 2, biorąc pod uwagę charakter działalności osoby fizycznej lub prawnej lub rangę osiągnięcia w zakresie twórczości artystycznej oraz upowszechniania lub ochrony kultury.

Art. 7a. 1. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego oraz inni ministrowie, w odniesieniu do podległych im ośrodków i instytucji kultury, w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, a także jednostki samorządu terytorialnego mogą ustanawiać i przyznawać doroczne nagrody za osiągnięcia w dziedzinie twórczości artystycznej, upowszechniania i ochrony kultury.

2. Nagrody mogą być przyznawane osobom fizycznym lub prawnym, a także innym podmiotom na podstawie oceny całokształtu działalności lub osiągnięć o istotnym znaczeniu.

3. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w drodze rozporządzenia, a organy samorządu terytorialnego w drodze uchwały, określą szczegółowe zasady i tryb przyznawania nagród, o których mowa w ust. 1 i 2, oraz ich wysokość.

Znowelizowany przepis art. 7a ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, wprowadza nowe kryteria jakie należy brać pod uwagę ustalając warunki przyznawania nagród za osiągnięcia w zakresie twórczości artystycznej oraz upowszechniania lub ochrony kultury. Należy brać pod uwagę charakter działalności osoby fizycznej lub prawnej lub rangę jej/ich osiągnięć. Z przepisu art. 7a wynika także, że inaczej, niż ma to miejsce w przypadku nadawania odznak, czy medali, nagrodę mogą obok osób fizycznych, otrzymać także osoby prawne. Co więcej, nagroda może być przyznana osobie lub grupie osób.

Kompetencje do przyznawania dorocznych nagród za osiągnięcia w dziedzinie kultury ma minister kultury, inni ministrowie, a także jednostki samorządu terytorialnego.

Szczegółowo problematykę tą reguluje rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 24 maja 2012 r. w sprawie w sprawie warunków i trybu przyznawania dorocznych nagród za osiągnięcia w dziedzinie twórczości artystycznej, upowszechniania i ochrony kultury (Dz. U. poz. 610).

Art. 7b. 1. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, inni ministrowie i kierownicy urzędów centralnych w odniesieniu do podległych im ośrodków i instytucji kultury, a także jednostki samorządu terytorialnego, mogą przyznawać 12

stypendia osobom zajmującym się twórczością artystyczną, upowszechnianiem kultury oraz opieką nad zabytkami.

2. Stypendium, o którym mowa w ust. 1, polega na przyznaniu środków finansowych osobom realizującym określone przedsięwzięcia w zakresie twórczości artystycznej, opieki nad zabytkami lub upowszechniania kultury.

3. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w drodze rozporządzenia, a organy stanowiące jednostki samorządu terytorialnego, w drodze uchwały, określą szczegółowe warunki i tryb przyznawania stypendiów, o których mowa w ust. 1, oraz ich wysokość, mając na uwadze wspieranie rozwoju umiejętności artystycznych oraz upowszechnianie kultury i opieki nad zabytkami.

Art. 7b. 1. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, inni ministrowie i kierownicy urzędów centralnych w odniesieniu do podległych im ośrodków i instytucji kultury, a także jednostki samorządu terytorialnego, mogą przyznawać stypendia osobom zajmującym się twórczością artystyczną, upowszechnianiem kultury oraz opieką nad zabytkami.

2. Stypendium, o którym mowa w ust. 1, polega na przyznaniu środków finansowych osobom realizującym określone przedsięwzięcia w zakresie twórczości artystycznej, opieki nad zabytkami lub upowszechniania kultury.

3. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w drodze rozporządzenia, a organy samorządu terytorialnego w drodze uchwały, określą szczegółowe zasady i tryb przyznawania stypendiów, o których mowa w ust. 1, oraz ich wysokość.

Podobnie jak we wcześniejszych przepisach, również w art. 7 b uszczegółowiono kwestie związane z wydawaniem upoważnień regulujących warunki przyznawania stypendiów.

Stypendia mogą przyznawać minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, inni ministrowie i kierownicy urzędów centralnych w odniesieniu do podległych im ośrodków i instytucji kultury, a także jednostki samorządu terytorialnego. Aktualnie problematykę przyznawania stypendiów szczegółowo określa rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 24 maja 2012 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania stypendiów osobom zajmującym się twórczością artystyczną, upowszechnianiem kultury i opieką nad zabytkami oraz wysokości tych stypendiów (Dz. U. poz. 612) określa procedurę nadawania stypendiów.

13

Kwestie szczegółowe związane z przyznawaniem nagród i stypendiów przez jednostki samorządu terytorialnego ustala się w aktach prawa miejscowego przyjętych przez odpowiednie organy.

Rozdział 2 Instytucje kultury Art. 8. Ministrowie oraz kierownicy urzędów centralnych organizują działalność kulturalną, tworząc państwowe instytucje kultury, dla których prowadzenie takiej działalności jest podstawowym celem statutowym.

W przepisie art. 8 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej ustawodawca wskazuje podmioty obowiązane do organizowania działalności kulturalnej. Do tego kręgu zalicza ministrów (oznacza to, że takie kompetencje ma nie tylko minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego) oraz kierowników urzędów centralnych. Instytucje powołane przez tych organizatorów mają rangę państwowych instytucji kultury, a działalność kulturalna jest ich podstawowym celem statutowym.

Państwowe instytucje kultury mają szczególne znaczenie dla kultury narodowej.

Można wskazać wiele tego typu placówek, np.: muzea – dawne obozy koncentracyjne, muzea narodowe, Bibliotekę Narodową, "Zachętę" Państwową Galerię Sztuki w Warszawie, Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, Centrum Sztuki Współczesnej "Zamek Ujazdowski" w Warszawie, Zamek Królewski na Wawelu - Państwowe Zbiory Sztuki w Krakowie, Zamek Królewski w Warszawie - Pomnik Historii i Kultury Narodowej, czy Teatr Narodowy. Jeśli chodzi o instytucje organizowane przez innych ministrów, to są to np.: Centralna Biblioteka Rolnicza (minister rolnictwa); Główna Biblioteka Lekarska (minister zdrowia); Muzeum Wojska Polskiego, Centralna Biblioteka Wojskowa, Reprezentacyjny Zespół Artystyczny Wojska Polskiego (minister obrony).

Art. 9. 1. Jednostki samorządu terytorialnego organizują działalność kulturalną, tworząc samorządowe instytucje kultury, dla których prowadzenie takiej działalności jest podstawowym celem statutowym.

2. Prowadzenie działalności kulturalnej jest zadaniem własnym jednostek samorządu terytorialnego o charakterze obowiązkowym.

14

3. Instytucje

kultury,

dla

których

organizatorami

są

jednostki

samorządu

terytorialnego, mogą otrzymywać dotacje celowe na zadania objęte mecenatem państwa, w tym dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji, z budżetu państwa z części, której dysponentem jest minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

Art. 9. 1. Jednostki samorządu terytorialnego organizują działalność kulturalną, tworząc samorządowe instytucje kultury, dla których prowadzenie takiej działalności jest podstawowym celem statutowym.

2. Prowadzenie działalności kulturalnej jest zadaniem własnym jednostek samorządu terytorialnego o charakterze obowiązkowym.

3. Instytucje kultury, dla których organizatorami są jednostki samorządu terytorialnego, mogą otrzymywać dotacje na zadania, objęte mecenatem państwa, w tym dotacje na wydatki inwestycyjne, z budżetu państwa w części, której dysponentem jest minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

Obowiązek organizowania działalności kulturalnej i prowadzenia instytucji kultury spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego, a jak wynika z przepisu art. 9 ust. 2 takie działania należy zaliczyć do zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego o charakterze obowiązkowym. Jednostki te tworzą samorządowe (gminne, wojewódzkie) instytucje kultury, dla których działalność kulturalna jest podstawowym celem statutowym.

Jeśli chodzi o przepis art. 9 ust. 3, to został on zmieniony w wyniku przyjęcia ostatniej nowelizacji ustawy. Zmiana ta ma jednak zasadniczo charakter redakcyjny, co do meritum nie zmienia sytuacji podmiotów starających się o dotacje na działalność kulturalną objętą mecenatem państwa, w tym na dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.

Art. 9a. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego określi, w drodze rozporządzenia, zakres zadań objętych mecenatem państwa, szczegółowy tryb składania wniosków o udzielenie dotacji, o których mowa w art. 5 ust. 2 i art. 9 ust. 3, oraz ich przekazywania i rozliczania, uwzględniając rządowe programy z zakresu kultury

i

dziedzictwa

narodowego

oraz

konieczności

zapewnienia

ciągłości

realizowanych zadań.

15

Mecenat państwa nad kulturą ma doniosłe znaczenie. W związku z tym ustawodawca zdecydował się na uszczegółowienie zasad regulujących tę kwestię, w akcie wykonawczym wydanym na podstawie komentowanego przepisu ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Problematyka ta aktualnie określona jest w rozporządzeniu Ministra Kultury z dnia 1 września 2005 r., w sprawie zakresu zadań objętych mecenatem państwa, szczegółowego trybu składania wniosków o udzielenie dotacji oraz trybu przekazywania i rozliczania udzielonych dotacji; Dz. U. Nr 177, poz. 1474 ze zm.) i dotacje na inwestycje.

Działania w ramach mecenatu dotyczą działalności związanej z: 1) podtrzymywaniem i rozpowszechnianiem tradycji narodowej i państwowej; 2) upowszechnianiem i promocją twórczości artystycznej; 3) upowszechnianiem i promocją czytelnictwa; 4) promocją kultury polskiej za granicą; 5) zachowaniem, waloryzacją i ochroną dziedzictwa kulturowego, w tym ochronę polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą; 6) budową i modernizacją infrastruktury kulturalnej; 7) tworzeniem warunków do ekspozycji, zakupów i upowszechniania sztuki współczesnej; 8) zachowaniem i upowszechnianiem tradycji regionalnej i kultury ludowej; 9) tworzeniem i wdrażaniem systemów informatycznych w sferze kultury; 10) edukacją kulturalną społeczeństwa.

Na uwagę zasługuje rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie zakresu zadań objętych mecenatem państwa w dziedzinie kultury, na które jednostki samorządu terytorialnego mogą otrzymywać dotacje, oraz sposobu i trybu przyznawania tych dotacji (Dz. U. poz. 737) wydane na podstawie przepisu art. 43 ust.

2 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2010 r., Nr 80, poz. 526 ze zm.). Dotacja może być przyznana na zachowanie, waloryzację i ochronę dziedzictwa kulturowego, jak i na budowę i modernizację infrastruktury kulturalnej.

Art. 10. 1. Podmioty tworzące instytucje kultury, o których mowa w art. 8 i 9, zwane są dalej organizatorami.

2. Ilekroć w ustawie jest mowa o instytucji kultury bez bliższego określenia - należy przez to rozumieć zarówno państwową, jak i samorządową instytucję kultury.

16

Ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej wprowadza podział organizatorów instytucji kultury na organizatora państwowego (ministrowie, inne wymienione w ustawie podmioty) i organizatora samorządowego (odpowiednie organy jednostek samorządu terytorialnego). Organizatorami instytucji kultury nazywamy więc podmioty, które organizują, prowadzą, finansują i kontrolują podległe sobie instytucje kultury. Organizator podejmuje decyzję o utworzeniu podległej mu instytucji kultury, biorąc pod uwagę oczekiwania społeczne, a także aktualną politykę kulturalną. Jest to rodzaj realizacji potrzeb obywateli (np. mieszkańców danej jednostki samorządu terytorialnego).

Obowiązkiem ustawowym jest zapewnienie przez organizatora instytucji kultury niezbędnych środków do rozpoczęcia i prowadzenia działalności kulturalnej oraz do utrzymania obiektu, w którym ta działalność jest prowadzona (art. 12 ustawy). Instytucja kultury zachowuje pewną niezależność od organizatora, który np. nie odpowiada za zobowiązania (także finansowe) instytucji kultury. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy instytucja jest likwidowana (co jest możliwe w szczególnie uzasadnionych przypadkach), wtedy organizator przejmuje zobowiązania i wierzytelności likwidowanej instytucji kultury.

Przepis art. 10 ust. 2 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej stanowi, że jeśli w przepisach nie określono, czy regulacja dotyczy instytucji państwowej, czy samorządowej, należy uznać, że odnosi się do wszystkich instytucji kultury.

Art. 11. 1. Organizator wydaje akt o utworzeniu instytucji kultury, w którym określa jej przedmiot działania, nazwę i siedzibę, a także określa czy dana instytucja kultury jest instytucją artystyczną w rozumieniu ust. 2. Może być utworzona instytucja kultury prowadząca działalność kulturalną w więcej niż jednej formie organizacyjnej, wymienionej w art. 2.

2. Instytucjami artystycznymi są instytucje kultury powołane do prowadzenia działalności artystycznej w dziedzinie teatru, muzyki, tańca, z udziałem twórców i wykonawców, w szczególności: teatry, filharmonie, opery, operetki, orkiestry symfoniczne i kameralne, zespoły pieśni i tańca oraz zespoły chóralne.

Art. 11. Organizator wydaje akt o utworzeniu instytucji kultury, który określa jej nazwę, rodzaj, siedzibę i przedmiot działania.

17

Nowością w znowelizowanej ustawie i jednocześnie jedną z najważniejszych zmian jest rozróżnienie instytucji kultury, ze względu na rodzaj działalności, na instytucje artystyczne, które są instytucjami kultury szczególnego rodzaju i pozostałe instytucje kultury.

Jednocześnie ustawa określa, za jakie instytucje należy uznać instytucje artystyczne (art. 11 ust. 2). Praca w takich instytucjach organizowana jest w specyficzny sposób, w oparciu o sezony artystyczne.

Określenie „instytucja artystyczna” w odniesieniu do instytucji scenicznych i estradowych znane było już w przepisach wcześniej obowiązujących (zob. art. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1984 r. o instytucjach artystycznych; Dz. U. Nr 60, poz. 304 ze zm.).

Innymi, niż artystyczne, instytucjami kultury są pozostałe instytucje kultury, np. kina, muzea, biblioteki, domy kultury, ogniska artystyczne, galerie sztuki oraz ośrodki badań i dokumentacji.

Wprowadzenie do ustawy tych dwóch kategorii instytucji kultury, tj. instytucji artystycznych i pozostałych instytucji kultury powoduje, że znowelizowany przepis art. 11 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej szczerzej, niż miało to miejsce poprzednio, opisuje obowiązki organizatora zakładającego instytucję kultury.

Zakładając instytucję kultury jej organizator decyduje jaki charakter będzie ona miała.

Co więcej, według obowiązujących przepisów, instytucja może prowadzić działalność w więcej niż jednej formie organizacyjnej (np. galeria sztuki i kino). Jeśli instytucja prowadzi działalność w formie przewidzianej dla instytucji artystycznej i innej formie (np. teatr i galeria sztuki) to taka instytucja będzie miała status instytucji artystycznej (zob. art. 18 ust.2).

Art. 11a. 1. Działalność kulturalna instytucji artystycznej organizowana jest w oparciu o sezony artystyczne, na które ustala się plany repertuarowe.

2. Sezon artystyczny rozpoczyna się w dniu 1 września a kończy w dniu 31 sierpnia następnego roku.

Dodany w wyniku nowelizacji ustawy przepis wprowadza termin sezonu artystycznego, który ma ściśle określone ramy czasowe (trwa od 1 września do 31 sierpnia roku następnego). Ustawodawca zauważył specyfikę pracy w takich instytucjach, czego wyrazem jest właśnie komentowany przepis. Na sezony artystyczne ustala się plany repertuarowe (program, działalności instytucji artystycznej w tym czasie). Instytucje 18

artystyczne są organizowane właśnie w oparciu o sezony artystyczne, tj. mają programy zaplanowane na dany sezon.

Określenie konkretnych ram czasowych sezonu artystycznego jednakowego dla wszystkich instytucji artystycznych porządkuje działalność i haromonogram pracy takich instytucji w skali kraju. Ułatwi to tworzenie planów artystycznych, jak również ewentualną mobilność twórców i wykonawców. Wpłynie pozytywnie na racjonalne zaplanowanie kariery zawodowej, tym bardziej, że również dyrektor takiej placówki zatrudniany jest w oparciu o sezony artystyczne.

W związku z tym, że charakter pracy w pozostałych instytucjach kultury różni się od pracy w instytucjach artystycznych, nie było powodu opierać działalności takich placówek na sezonach (artystycznych).

Art. 12. Organizator zapewnia instytucji kultury środki niezbędne do rozpoczęcia i prowadzenia działalności kulturalnej oraz do utrzymania obiektu, w którym ta działalność jest prowadzona.

Ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej nakłada na organizatora publicznej instytucji kultury obowiązek przeznaczenia (zabezpieczenia) środków finansowych potrzebnych do rozpoczęcia i późniejszego prowadzenia instytucji kultury i jej działalności. Dotyczy to również przekazania odpowiednich środków koniecznych do utrzymania obiektu, w którym jest prowadzona działalność kulturalna. Oznacza to, że podejmując decyzję o rozpoczęciu działalności instytucji kultury, jej organizator obowiązany jest uwzględnić w prognozach finansowych funkcjonowanie takiej placówki. Ma to zapewnić ciągłość działalności takiej instytucji.

Art. 13. 1. Instytucje kultury działają na podstawie aktu o ich utworzeniu oraz statutu nadanego przez organizatora.

2. Statut zawiera: 1) nazwę, teren działania i siedzibę instytucji kultury, 2) zakres działalności, 3) organy zarządzające i doradcze oraz sposób ich powoływania, 4) określenie źródeł finansowania, 19

5) zasady dokonywania zmian statutowych, 6) postanowienia dotyczące prowadzenia działalności innej niż kulturalna, jeżeli instytucja zamierza działalność taką prowadzić.

3. Organizację wewnętrzną instytucji kultury określa regulamin organizacyjny nadawany przez dyrektora tej instytucji, po zasięgnięciu opinii organizatora oraz opinii działających w niej organizacji związkowych i stowarzyszeń twórców.

Art. 13. 1. Instytucje kultury działają na podstawie aktu o ich utworzeniu oraz statutu nadanego przez organizatora.

2. Statut zawiera: 1) nazwę, teren działania i siedzibę instytucji kultury, 2) zakres działalności, 3) organy zarządzające i doradcze oraz sposób ich powoływania, 4) sposób uzyskiwania środków finansowych, 5) zasady dokonywania zmian statutowych, 6) postanowienia dotyczące prowadzenia działalności innej niż kulturalna, jeżeli instytucja zamierza działalność taką prowadzić.

3. Organizację wewnętrzną instytucji kultury określa regulamin organizacyjny nadawany przez dyrektora tej instytucji, po zasięgnięciu opinii organizatora oraz opinii działających w niej organizacji związkowych i stowarzyszeń twórców.

Jak wynika z komentowanego przepisu art. 13 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, instytucja kultury działa na podstawie aktu o jej utworzeniu - akt taki wydaje organizator i statutu, nadanego również przez organizatora. Akt o utworzeniu instytucji „konstytuuje” ją, w dokumencie tym ujawniona jest decyzja o powołaniu instytucji kultury, określony jest jej charakter itd.(zob. uwagi do art. 11).

Natomiast statut można uznać za najważniejszy dokument określający charakter instytucji, jej wewnętrzną organizację, na podstawie której instytucja będzie działała.

Znajdują się w nim informacje dotyczące placówki, mają one jednak różny charakter, niektóre są obligatoryjne, inne fakultatywne. Do informacji podstawowych i obligatoryjnych należy zaliczyć nazwę instytucji, teren jej działania i siedzibę, zakres działalności (tj. czym dana instytucja będzie się zajmować, czy będzie instytucją artystyczną). Obowiązkiem ustawowym

20

jest określenie w statucie organów zarządzających w instytucji i ciał doradczych, oraz sposób ich powoływania. Do informacji obligatoryjnych zaliczyć należy także określenie sposobu uzyskiwania środków finansowych i zasad dokonywania zmian statutowych.

Natomiast jeśli chodzi o informacje fakultatywne, to będą one dotyczyły np. prowadzenia działalności innej niż kulturalna, o ile instytucja zamierza prowadzić taką działalność (np. działalność gospodarcza). Zatem pozakulturalną działalność będzie mogła prowadzić tylko taka placówka, która taką możliwość ma ujętą w statucie.

Inne informacje dotyczą kwestii zastępców dyrektora instytucji kultury – istnieje możliwość powoływania takich osób, o ile zostanie to określone w statucie. Zatem jeśli organizator zdecyduje się na stanowiska zastępcy, czy zastępców dyrektora instytucji - musi to wykazać w statucie, wraz z określeniem sposobu ich powoływania.

Jeśli chodzi o zmianę w przepisie art. 13 ust. 2 pkt 4, ma ona charakter redakcyjny i ujednolica terminologię względem wymogów nałożonych przez przepisy dotyczące rachunkowości (tj. ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz. U. z 2009 r., Nr 152, poz. 1223 ze zm.).

Art. 14. 1. Instytucje kultury uzyskują osobowość prawną i mogą rozpocząć działalność z chwilą wpisu do rejestru prowadzonego przez organizatora.

2. Organizator nie odpowiada za zobowiązania instytucji kultury, z zastrzeżeniem art.

24 i 25.

3. Instytucja kultury z urzędu podlega wpisowi do rejestru.

4. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego określi, w drodze rozporządzenia, sposób prowadzenia i udostępniania rejestru instytucji kultury, w tym zakres danych zamieszczanych w rejestrze, tryb dokonywania wpisów, zmian i wykreśleń wpisów oraz wzór księgi rejestrowej, mając na uwadze zapewnienie bezpieczeństwa danych zamieszczanych w rejestrze i bezpieczeństwa czynności prawnych dokonywanych przez te instytucje.

Art. 14. 1. Instytucje kultury uzyskują osobowość prawną i mogą rozpocząć działalność z chwilą wpisu do rejestru prowadzonego przez organizatora.

2. Organizator nie odpowiada za zobowiązania instytucji kultury, z zastrzeżeniem art. 24 i 25.

3. Instytucja kultury z urzędu podlega wpisowi do rejestru.

21

4. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego określi, w drodze rozporządzenia, sposób prowadzenia rejestru instytucji kultury.

Przepis art. 14 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej stanowi, że instytucja kultury może rozpocząć swoją działalność dopiero po uzyskaniu wpisu do odpowiedniego rejestru instytucji kultury prowadzonego przez właściwego organizatora.

Wpisanie do rejestru oznacza także uzyskanie osobowości prawnej przez tę instytucję (uzyskuje ona status osoby prawnej). Stwierdzenie w przepisie art. 14 ust. 2 ustawy, że instytucja kultury podlega wpisowi do rejestru z urzędu oznacza, że nie jest to zależne od woli organizatora, a obowiązek ten nakłada sama ustawa.

Rejestry, o których mówi przepis to rejestry instytucji kultury prowadzone przez organizatorów dla swoich instytucji kultury. Każdy organizator działalności kulturalnej prowadzi swój odrębny rejestr podległych mu instytucji kultury. Natomiast dla każdej instytucji prowadzi się oddzielną księgę rejestrową, oznaczoną kolejnym numerem. Ponadto przy księdze rejestrowej prowadzi się odrębnie dla każdej instytucji kultury akta rejestrowe obejmujące dokumenty stanowiące podstawę wpisu do rejestru oraz dokumenty dotyczące postępowania rejestrowego. Wpisowi do księgi rejestrowej podlegają również zmiany i uzupełnienia danych. Natomiast akt o likwidacji instytucji kultury stanowi podstawę do wykreślenia jej z rejestru.

Przepis art. 14 ust. 3 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej wprowadza niezależność organizatora od publicznej instytucji kultury, w zakresie zobowiązań instytucji kultury. Wyjątkiem są przepisy art. 24 i art. 25 odnoszące się do kwestii związanych z zobowiązaniami i wierzytelnościami likwidowanych instytucji kultury.

Ustęp 4 komentowanego przepisu został zmieniony w wyniku ostatniej nowelizacji ustawy. Zmiana ta dotyczy zakresu upoważnienia ustawowego do wydania aktu wykonawczego (rozporządzenia) regulującego zasady rejestru instytucji kultury. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, obecnie znacznie szerzej określono, co musi się znaleźć w rozporządzeniu wydanym przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (aktualnie obowiązuje rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 stycznia 2012 r. w sprawie sposobu prowadzenia i udostępniania rejestru instytucji kultury (Dz. U. poz. 189).

22

Art. 14a. 1. Tworzy się wykaz obiektów stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, w których prowadzona jest, jako podstawowa, działalność kulturalna lub które dla takiej działalności zostały wybudowane i nie mogą być przeznaczone do prowadzenia wyłącznie innej działalności podstawowej. Do wykazu wpisuje się obiekty stanowiące obiekty budowlane w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623, z późn. zm.).

2. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego określi, w drodze rozporządzenia, wykaz obiektów, o którym mowa w ust. 1, oraz tryb zgłaszania obiektów w celu wpisania ich do wykazu, uwzględniając wartości historyczne lub zabytkowe tych obiektów, a także ich pierwotne przeznaczenie na cele kulturalne.

Art. 14a. 1. Tworzy się wykaz obiektów stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, w których prowadzona jest, jako podstawowa, działalność kulturalna lub które dla takiej działalności zostały wybudowane i nie mogą być przeznaczone do prowadzenia wyłącznie innej działalności podstawowej.

2. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady wpisywania obiektów do wykazu, o którym mowa w ust.

1.

3. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego ustali, w drodze rozporządzenia, wykaz obiektów, o których mowa w ust. 1.

Zgodnie z przepisem art. 14 a ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, został utworzony wykaz obiektów stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, w których prowadzona jest, jako podstawowa, działalność kulturalna lub które dla takiej działalności zostały wybudowane i nie mogą być przeznaczone do prowadzenia wyłącznie innej działalności podstawowej. Do wykazu wpisuje się obiekty stanowiące obiekty budowlane w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623, ze zm.). Wzmiankę o wpisaniu takiego obiektu, który ma faktycznie szczególne znaczenie dla kultury, do wykazu obiektów umieszcza się w księdze rejestrowej prowadzonej dla instytucji kultury w dziale trzecim - Mienie instytucji kultury, w rubryce Uwagi. Minister właściwy do spraw kultury i dziedzictwa narodowego, także z własnej inicjatywy, umieszcza obiekt w wykazie dla potwierdzenia szczególnego znaczenia niektórych obiektów dla kultury oraz w celu ich 23

ewidencjonowania. Uzasadnieniem dla dokonania wpisu takiego obiektu jest jego znaczenie dla kultury narodowej, prowadzona w nim działalność lub cel, dla którego obiekt został wybudowany.

Oznacza to, że ustawodawca uznał za istotne określić, które budynki będące w dyspozycji Skarbu Państwa bądź jednostek samorządowych zawsze będą przeznaczone na działalność wyłącznie kulturalną, ze względu na ich szczególne znaczenie dla kultury narodowej. Gwarantuje to zachowanie dziedzictwa kulturowego. Poza tym daje gwarancję, że bez względu na okoliczności, w określonych budynkach będzie zawsze prowadzona działalność kulturalna. Ustawodawca ponadto wyklucza prowadzenie w takich miejscach działalności innej niż kulturalna.

Nowelizacja komentowanego przepisu ma charakter uszczegóławiający (szczególnie, gdy chodzi o zakres regulacji aktu wykonawczego wydawanego przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, na podstawie tego przepisu), należało określić precyzyjne wytyczne dotyczące treści rozporządzenia, które powinny uwzględniać wartość historyczną lub zabytkową obiektów lub ich pierwotne przeznaczenie na cele kulturalne (do dnia 2 lipca 2012 r. obowiązywało rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia z dnia 6 stycznia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad wpisywania do wykazu obiektów stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, w których prowadzona jest, jako podstawowa, działalność kulturalna lub które dla takiej działalności zostały wybudowane i nie mogą być przeznaczone do prowadzenia wyłącznie innej działalności podstawowej, oraz ustalenia ich wykazu; Dz. U. Nr 21, poz. 185 ze zm.).

Art. 15. 1. Dyrektora instytucji kultury powołuje organizator na czas określony, z zastrzeżeniem ust. 3, po zasięgnięciu opinii związków zawodowych działających w tej instytucji kultury oraz stowarzyszeń zawodowych i twórczych właściwych ze względu na rodzaj działalności prowadzonej przez instytucję. Odwołanie dyrektora następuje w tym samym trybie. Zasięganie opinii związków zawodowych oraz stowarzyszeń zawodowych i twórczych nie jest konieczne w przypadku wyłonienia kandydata na dyrektora w drodze konkursu, o którym mowa w art. 16.

24

2. Dyrektora instytucji artystycznej powołuje się na okres od trzech do pięciu sezonów artystycznych, o których mowa w art. 11a ust. 2. Dyrektora instytucji kultury innej niż instytucja artystyczna powołuje się na okres od trzech do siedmiu lat.

3. Organizator powołuje i odwołuje dyrektora państwowej instytucji kultury po uzyskaniu zgody ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. W przypadku powoływania tej samej osoby na stanowisko dyrektora państwowej instytucji kultury na kolejny okres, organizator zasięga opinii ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

5. Organizator przed powołaniem dyrektora zawiera z nim odrębną umowę w formie pisemnej, w której strony określają warunki organizacyjno-finansowe działalności instytucji kultury oraz program jej działania. Umowa wchodzi w życie z dniem powołania dyrektora. Odmowa zawarcia umowy przez kandydata na stanowisko dyrektora powoduje jego niepowołanie na to stanowisko.

6. Dyrektor instytucji kultury powołany na czas określony może być odwołany przed upływem tego okresu: 1) na własną prośbę, 2) z powodu choroby trwale uniemożliwiającej wykonywanie obowiązków, 3) z powodu naruszenia przepisów prawa w związku z zajmowanym stanowiskiem, 4) w przypadku odstąpienia od realizacji umowy, o której mowa w ust. 5, 5) w przypadku przekazania państwowej instytucji kultury w trybie art. 21a ust. 2-6.

7. W sprawach dotyczących powoływania i odwoływania dyrektora instytucji kultury w zakresie nieuregulowanym w ustawie mają zastosowanie przepisy art. 68-72 Kodeksu pracy 8. Statut instytucji kultury może przewidywać utworzenie stanowiska zastępcy dyrektora lub stanowisk zastępców dyrektora. W takim przypadku statut określa liczbę stanowisk zastępców dyrektora oraz tryb ich powoływania i odwoływania.

Art. 15. 1. Dyrektora instytucji kultury powołuje organizator na czas określony lub nie określony, po zasięgnięciu opinii właściwych związków zawodowych działających w tej instytucji kultury oraz stowarzyszeń zawodowych i twórczych. Odwołanie następuje w tym samym trybie.

25

2. Organizator powołuje i odwołuje dyrektora państwowej instytucji kultury po uzyskaniu zgody ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

3. Organizator odwołuje dyrektora samorządowej instytucji kultury, o której mowa w art. 16 ust. 2, po zasięgnięciu opinii ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

4. Organizator przedstawia kandydatowi na stanowisko dyrektora warunki organizacyjnofinansowe działalności instytucji kultury. Kandydat przedstawia organizatorowi program działania instytucji kultury.

4a. Organizator może powierzyć zarządzanie instytucją kultury osobie fizycznej lub prawnej.

Powierzenie zarządzania następuje na podstawie umowy o zarządzaniu instytucją kultury zawartej między organizatorem a zarządcą na czas oznaczony, nie krótszy niż trzy lata (kontrakt menedżerski). Jeżeli zarządcą jest osoba prawna, umowa powinna przewidywać, kto w jej imieniu będzie dokonywał czynności zarządu. Do umów stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80, Nr 75, poz. 329, Nr 101, poz. 444 i Nr 107, poz. 464, z 1993 r. Nr 18, poz.

82 i Nr 60, poz. 280, z 1994 r. Nr 1, poz. 3, Nr 80, poz. 368 i Nr 113, poz. 547, z 1995 r. Nr 1, poz. 2, Nr 95, poz. 474 i Nr 154, poz. 791, z 1996 r. Nr 90, poz. 405, Nr 106, poz. 496, Nr 118, poz. 561 i Nr 156, poz. 775, z 1997 r. Nr 43, poz. 272, Nr 106, poz. 675, Nr 121, poz. 769 i 770 i Nr 123, poz. 777, z 2000 r. Nr 26, poz. 306 i Nr 84, poz. 948 oraz z 2001 r. Nr 3, poz.

18).

5. Dyrektor instytucji kultury, powołany na czas określony, może być odwołany przed upływem tego okresu: 1) na własną prośbę, 2) z powodu choroby trwale uniemożliwiającej wykonywanie obowiązków, 3) z powodu naruszenia przepisów prawa w związku z zajmowanym stanowiskiem, 4) w razie odstąpienia od realizacji uzgodnionego z organizatorem programu działania instytucji kultury, 5) w razie przekazania państwowej instytucji kultury w trybie art. 21a.

6. W przypadku gdy statut instytucji kultury przewiduje stanowisko zastępcy dyrektora lub stanowiska zastępców dyrektora, określa on również sposób oraz tryb ich powoływania i odwoływania.

26

Nowelizacja ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej zmieniła sposób i zasady powoływania dyrektorów instytucji kultury. Wątpliwości sprawiały m.in. kwestie konsultacji w toku procedury wyłaniającej dyrektora instytucji kultury. Aktualnie przepis art. 15 ust. 1 precyzyjnie określa obowiązek zasięgania opinii w przypadku powoływania bądź odwoływania dyrektora instytucji kultury.

Zasadniczą zmianą w obowiązujących przepisach jest wprowadzenie zasady zatrudniania dyrektora instytucji kultury wyłącznie na czas określony (lata, lub w przypadku dyrektora instytucji artystycznej – sezony). Koncepcja ta ma ułatwić planowanie ścieżki kariery zawodowej, jak również pomóc w kształceniu profesjonalnej kadry zarządzającej instytucjami kultury.

Nową instytucją w komentowanej ustawie jest wprowadzenie konieczności zawarcia porozumienia pomiędzy kandydatem na dyrektora instytucji kultury, a organizatorem instytucji, przed powołaniem dyrektora – przepis art. 15 ust. 5. W postanowieniu tym strony określają warunki organizacyjno-finansowe działalności instytucji kultury oraz program jej działania. Skutkiem niepodpisania porozumienia jest niepowołanie na stanowisko dyrektora.

Przepis art. 15 ust 6 wprowadza zamknięty katalog przypadków, kiedy dyrektor instytucji kultury może zostać odwołany przed upływem czasu, na jaki została zawarta z nim umowa.

Oznacza to, że nie może być innych powodów odwołania dyrektora instytucji kultury.

Art. 15a.

1. Organizator może powierzyć zarządzanie instytucją kultury osobie

fizycznej lub prawnej. Do wyboru zarządcy stosuje się przepisy ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759, z późn. zm.).

2. Powierzenie zarządzania następuje na podstawie umowy o zarządzaniu instytucją kultury zawartej między organizatorem a zarządcą na czas określony, nie krótszy niż trzy lata.

3. Umowa o zarządzaniu instytucją kultury określa: 1) warunki wynagradzania zarządcy, uwzględniające zasadę równowagi świadczeń, 2) sposób podziału zysku, 3) kryteria oceny pracy zarządcy, 4) tryb przeprowadzania kontroli, 27

5) kary umowne z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, 6) przesłanki i tryb rozwiązywania umowy przed upływem terminu, na który została zawarta.

4. W przypadku gdy zarządcą jest osoba prawna, umowa powinna przewidywać, kto w jej imieniu będzie wykonywał czynności zarządu.

Wprowadzony nowelizacją przepis art. 15 a pozwala na powierzenie zarządzania instytucją kultury podmiotom zewnętrznym. W takich przypadkach instytucję prowadzić będzie zarządca, a nie dyrektor. Nowe rozwiązanie daje większą swobodę organizatorowi w wyborze najlepszego sposobu zarządzania instytucją przez różne podmioty, w tym profesjonalnych menedżerów. Do takich podmiotów ustawa zalicza: osoby fizyczne, lub osoby prawne. W przypadku, gdy osoba prawna będzie zarządzać instytucją kultury, należy określić (w umowie o zarządzaniu instytucją kultury), kto w jej imieniu będzie wykonywał czynności zarządu. Może być to osoba (osoby) wskazane do reprezentacji osoby prawnej (np. członkowie zarządu). Wyłonienie zarządcy odbywa się, zgodnie z przepisem art. 15a ust. 1, na zasadach uregulowanych w ustawie Prawo zamówień publicznych (ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych; Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759, ze zm.).

Ustawa ta określa zasady i tryb udzielania zamówień publicznych, środki ochrony prawnej, kontrolę udzielania zamówień publicznych oraz organy właściwe w sprawach uregulowanych w tej ustawie. Wybór zarządcy dokonywany jest w wyniku przyjęcia najkorzystniejszej oferty. Nie ma wątpliwości, że to zamawiający ma najlepszą wiedzę o tym, co chce zamówić i jakie wymogi powinien spełniać przedmiot zamówienia. Definiuje więc kryteria zamówienia, podejmuje decyzję o tym, jaka oferta będzie dla niego najkorzystniejsza.

Umowa o zarządzanie instytucją jest umową o charakterze cywilnoprawnym (zob. przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny; Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.), zawieraną na czas określony, nie krócej niż na trzy lata. Ma to zapewnić efektywne i prawidłowe zarządzanie instytucją kultury i ciągłość jej działalności. Przepis art. 15a ust. 3 określa, jakie elementy powinna zawierać taka umowa.

Instytucja zarządcy instytucji kultury może pozytywnie wpłynąć na rozwój partnerstwa publiczno – prywatnego w obszarze kultury (zob. także: ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym (Dz. U. 2009 nr 19, poz. 100 ze zm.).

28

Art. 16. 1. Kandydata na stanowisko dyrektora instytucji kultury można wyłonić w drodze konkursu, z zastrzeżeniem ust. 2.

2. W samorządowych instytucjach kultury, których wykaz określi, w drodze rozporządzenia, minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, biorąc pod uwagę ich znaczenie dla kultury narodowej, wyłonienie kandydata na stanowisko dyrektora następuje w drodze konkursu, z zastrzeżeniem ust. 3.

3. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego może wyrazić zgodę na powołanie na stanowisko dyrektora, bez przeprowadzania konkursu, kandydata wskazanego przez organizatora. W przypadku powoływania tej samej osoby na stanowisko dyrektora na następny okres, organizator zasięga opinii ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

3a. Organizator występując z wnioskiem do ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego o wyrażenie zgody na powołanie dyrektora instytucji kultury bez przeprowadzania konkursu ma obowiązek uzasadnienia wniosku, ze szczególnym uwzględnieniem przyczyn zastosowania takiego trybu oraz podania informacji na temat wykształcenia, kompetencji i doświadczenia zawodowego kandydata na stanowisko dyrektora.

3b. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego rozpatruje wniosek organizatora w terminie 30 dni od dnia jego wpłynięcia, kierując się specyfiką instytucji oraz wykształceniem, kompetencjami i doświadczeniem kandydata na stanowisko dyrektora instytucji.

3c. Brak pozytywnego rozpatrzenia wniosku przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego skutkuje niepowołaniem kandydata na stanowisko dyrektora instytucji.

4. W celu przeprowadzania konkursu, o którym mowa w ust. 2, organizator powołuje komisję konkursową w składzie: 1) trzech przedstawicieli organizatora, 2) dwóch przedstawicieli ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, 3) dwóch przedstawicieli zakładowych organizacji związkowych reprezentatywnych w rozumieniu art. 24125a Kodeksu pracy, działających w tej instytucji kultury, 29

4) dwóch przedstawicieli stowarzyszeń zawodowych lub twórczych właściwych ze względu na zakres działania tej instytucji kultury.

5. Jeżeli w instytucji kultury nie działają zakładowe organizacje związkowe, w miejsce osób, o których mowa w ust. 4 pkt 3, organizator powołuje do komisji konkursowej dwóch przedstawicieli załogi tej instytucji.

6. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego określi, w drodze rozporządzenia, organizację i tryb przeprowadzania konkursu, sposób powoływania członków komisji konkursowej oraz zadania tej komisji, uwzględniając w szczególności procedury zapewniające ocenę kwalifikacji kandydatów.

Art. 16. 1. Kandydata na stanowisko dyrektora instytucji kultury można wyłonić w drodze konkursu, z zastrzeżeniem ust. 2.

2. W samorządowych instytucjach kultury, których wykaz określi, w drodze rozporządzenia, minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, biorąc pod uwagę ich znaczenie dla kultury narodowej, wyłonienie kandydata na stanowisko dyrektora następuje w drodze konkursu, z zastrzeżeniem ust. 3.

3. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego może wyrazić zgodę na powołanie na stanowisko dyrektora, bez przeprowadzenia konkursu, kandydata wskazanego przez organizatora.

4. W celu przeprowadzania konkursu, o którym mowa w ust. 2, organizator powołuje komisję konkursową w składzie: 1) trzech przedstawicieli organizatora, 2) dwóch przedstawicieli ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, 3) dwóch przedstawicieli zakładowych organizacji związkowych reprezentatywnych w rozumieniu art. 24125a Kodeksu pracy, działających w tej instytucji kultury, 4) dwóch przedstawicieli stowarzyszeń zawodowych lub twórczych właściwych ze względu na zakres działania tej instytucji kultury.

5. Jeżeli w instytucji kultury nie działają zakładowe organizacje związkowe, w miejsce osób, o których mowa w ust. 4 pkt 3, organizator powołuje do komisji konkursowej dwóch przedstawicieli załogi tej instytucji.

30

6. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego określi, w drodze rozporządzenia, organizację i tryb przeprowadzania konkursu, sposób powoływania członków komisji konkursowej oraz zadania tej komisji, uwzględniając w szczególności procedury zapewniające ocenę kwalifikacji kandydatów.

Przepis art. 16 ustawy precyzyjnie określa sposób powoływania dyrektora instytucji kultury. Przeprowadzenie konkursu na nie jest jednak obligatoryjne w każdej sytuacji – jest obowiązkowe, o ile przepisy prawa tj. odpowiednie rozporządzenie ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (obecnie jest to rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 lipca 2012 r. w sprawie wykazu samorządowych instytucji kultury, w których wyłonienie kandydata na stanowisko dyrektora następuje w drodze konkursu, Dz. U. poz. 889) tak stanowią. Oznacza to, że w stosownym rozporządzeniu określona jest lista publicznych instytucji kultury (samorządowych) o szczególnym znaczeniu dla kultury narodowej, w których przeprowadzenie konkursu na dyrektora instytucji kultury jest obowiązkowe (w państwowych instytucjach kultury z reguły przeprowadzany jest konkurs na dyrektora) W innych instytucjach kultury, tj. nie wymienionych w takim wykazie, przeprowadzenie konkursu nie jest obowiązkowe, jednak ze względu na zachowanie jak największej transparentności organizatorzy często decydują się na przeprowadzenie procedury konkursowej.

Na uwagę zasługuje fakt, że ze względu na wagę, jaką przywiązuje ustawodawca do procedury konkursowej, w przepisie art. 16 ust. 4 określono skład komisji konkursowej powoływanej przez organizatora w celu wyłonienia kandydata na dyrektora instytucji kultury.

W przypadku przeprowadzenia konkursu na dyrektora instytucji kultury zastosowanie będzie miało także rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 30 czerwca 2004 r. w sprawie organizacji i trybu przeprowadzania konkursu na kandydata na stanowisko dyrektora instytucji kultury (Dz. U. nr 154, poz. 1629).

Art. 17. Dyrektor instytucji kultury zarządza instytucją i reprezentuje ją na zewnątrz.

Przepis art. 17 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej określa obowiązki dyrektora instytucji kultury, który obowiązany i uprawniony jest do zarządzania nią i reprezentowania na zewnątrz. Oczywiście zarządzając instytucją dyrektor może korzystać z pomocy innych osób (np. swoich zastępców).

31

Art. 18. 1. Organizator może dokonać połączenia instytucji kultury, w tym instytucji kultury prowadzących działalność w różnych formach, lub podziału instytucji kultury.

2. W przypadku połączenia instytucji artystycznej z instytucją kultury inną niż instytucja artystyczna, instytucja kultury powstała w wyniku takiego połączenia ma status instytucji artystycznej.

3. Organizator jest obowiązany na 3 miesiące przed wydaniem aktu o połączeniu lub podziale instytucji kultury podać do publicznej wiadomości informację o zamiarze i przyczynach takiej decyzji.

Art. 18. 1. Organizator może dokonać połączenia lub podziału instytucji kultury.

2. Organizator jest obowiązany na 3 miesiące przed wydaniem aktu o połączeniu lub podziale instytucji kultury podać do publicznej wiadomości informację o zamiarze i przyczynach takiej decyzji.

W celu najefektywniejszego działania podległych mu jednostek, organizator może dokonać połączenia lub podziału instytucji kultury. Instytucja ta znana była w przepisach ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej już wcześniej, aktualna zmiana w przepisie art. 18 podyktowana była wprowadzeniem do ustawy podziału instytucji na instytucje artystyczne i pozostałe instytucje kultury.

Jak wynika z przepisu art. 18 ust. 1 komentowanej ustawy, połączenie lub podział dotyczy także instytucji prowadzących działalność w różnych formach (galeria, dom kultury, teatr itd.). Jednak, co zostało wprowadzone do ust. 2 tego przepisu, w przypadku łączenia instytucji artystycznej z instytucją kultury prowadzącą działalność w innej, niż artystyczna formie, instytucja powstała w taki sposób będzie miała status instytucji artystycznej. Możliwe jest również łączenie muzeów i bibliotek z innymi instytucjami działającymi na podstawie przepisów omawianej ustawy (zob. art. 5a ust. 1 i 2 ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach; Dz. U. z 2012 r., poz. 987.; zob. art. 13 ust. 7 i 8 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach; Dz. U. z 2012 r., poz.642.). Łączenie różnych form działania w jednej instytucji jest rozwiązaniem atrakcyjnym, powoduje lepsze wykorzystanie środków finansowych, kadr i bazy lokalowej. Daje możliwość powstania jednej instytucji, w której byłaby prowadzona działalność artystyczna, ale również edukacyjna i dotycząca upowszechniania kultury.

32

Informacja o podziale lub połączeniu instytucji kultury musi być podana przez organizatora do informacji publicznej. Wiadomość ta musi ukazać się na 3 miesiące przed wydaniem aktu o połączenie lub podział instytucji. Od tego obowiązku organizator nie może się uchylić.

Art. 19. 1. Połączenie instytucji kultury polega na utworzeniu jednej instytucji, w której skład wchodzą załogi i mienie należące do instytucji podlegających połączeniu.

1a. (uchylony).

2. Połączenie instytucji kultury następuje w drodze aktu wydanego przez organizatora, a także w trybie określonym w art. 21.

3. Akt o połączeniu instytucji kultury zawiera: 1) nazwy łączonych instytucji kultury, 2) nazwę, rodzaj, siedzibę i przedmiot działania instytucji kultury, powstałej w wyniku połączenia, 3) określenie terminu połączenia instytucji kultury, 4) ustalenie zasad przejęcia zobowiązań i wierzytelności przez instytucję powstającą w wyniku połączenia.

4. Statut nowej instytucji kultury powstałej w wyniku połączenia nadaje organizator.

Przepisy art. 13 ust. 2 stosuje się odpowiednio.

5. Z dniem wpisu do rejestru nowo utworzonej instytucji kultury organizator wykreśla z rejestru instytucje kultury, które uległy połączeniu.

Przepis art. 19 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej wprowadza pojęcie połączenia instytucji kultury (art. 19 ust. 1), wskazując przy tym, że jest to możliwe jedynie w drodze aktu wydanego przez organizatora (albo w trybie określonym w art. 21 – na podstawie umów zawartych między organizatorami instytucji kultury).

Obowiązkowe elementy, jakie powinien zawierać akt o połączeniu instytucji kultury zostały określone w ust. 3 komentowanego przepisu. Powstała w wyniku połączenia instytucja kultury ma nadany przez jej organizatora nowy statut, który zgodnie z przepisem art. 13 ust. 2 zawiera: - nazwę, teren działania i siedzibę instytucji kultury, - zakres działalności, 33

- organy zarządzające i doradcze oraz sposób ich powoływania, - sposób uzyskiwania środków finansowych, - zasady dokonywania zmian statutowych, - postanowienia dotyczące prowadzenia działalności innej niż kulturalna, jeżeli instytucja zamierza działalność taką prowadzić.

Jeśli w instytucji kultury przewiduje się stanowisko/stanowiska zastępców dyrektora instytucji kultury, należy to również określić w statucie.

Zgodnie z przepisem art. 19 ust. 5 ustawy instytucje, które zostały połączone, zostają wykreślone z rejestru instytucji kultury, natomiast do rejestru wpisuje się nową, powstałą w wyniku połączenia instytucję kultury.

Art. 20. 1. Podział instytucji kultury polega na utworzeniu dwóch lub więcej instytucji kultury w oparciu o załogę i mienie należące do instytucji kultury ulegającej podziałowi.

2. Podział instytucji kultury może również polegać na wyłączeniu z instytucji kultury wyodrębnionej jednostki lub jednostek organizacyjnych w celu włączenia ich do innej instytucji kultury lub utworzenia nowej instytucji kultury w oparciu o pracowników i mienie tej jednostki lub jednostek. Zasady przekazania składników majątkowych ujętych w bilansie wyłączonych jednostek określa organizator.

3. Akt o podziale instytucji kultury zawiera: 1) nazwę dzielonej instytucji kultury, 2) nazwę, rodzaj, siedzibę i przedmiot działania instytucji kultury powstałych w wyniku podziału, 3) określenie jednostek organizacyjnych wyłączonych w celu utworzenia nowej instytucji kultury lub włączenia do instytucji tworzonych w wyniku podziału, 4) ustalenie zasad przejęcia zobowiązań i wierzytelności przez instytucje powstające w wyniku podziału.

4. Przepisy art. 19 ust. 3 i 4 stosuje się odpowiednio.

Art. 20. 1. Podział instytucji kultury polega na utworzeniu dwóch lub więcej instytucji kultury w oparciu o załogę i mienie należące do instytucji kultury ulegającej podziałowi.

2. Podział instytucji kultury polegać może również na wyłączeniu z instytucji kultury wyodrębnionej jednostki lub jednostek organizacyjnych w celu włączenia ich do innej 34

instytucji kultury. Zasady przekazania składników majątkowych ujętych w bilansie wyłączonych jednostek określa organizator.

3. Akt o podziale instytucji kultury zawiera: 1) nazwę dzielonej instytucji kultury, 2) nazwę, rodzaj, siedzibę i przedmiot działania instytucji kultury powstałych w wyniku podziału, 3) określenie jednostek organizacyjnych włączonych do instytucji tworzonych w wyniku podziału, 4) ustalenie zasad przejęcia zobowiązań i wierzytelności przez instytucje powstające w wyniku podziału.

4. Przepisy art. 19 ust. 3 i 4 stosuje się odpowiednio.

Przepis art. 20 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej reguluje zasady związane z podziałem instytucji kultury. Zmiany, jakie zostały wprowadzone nowelizacją, doprecyzowują komentowany przepis.

Jak wynika z przepisu art. 20 ust. 2 ustawy, obok możliwości włączenia części dzielonej instytucji do innej instytucji, aktualnie możliwe jest także utworzenie nowej instytucji (w wyniku podziału) w oparciu o pracowników i mienie takiej jednostki. Podział instytucji możliwy jest po uprzedniej zgodzie na takie działanie organizatora, który wydaje akt o podziale instytucji kultury.

Komentowany przepis, tj. jego ust. 3, określa obowiązkowe informacje, jakie mają zostać określone w akcie o podziale instytucji.

Instytucje powstałe w wyniku podziału otrzymują nowe statuty nadane przez organizatora (zob. uwagi do art., 13 ust. 2). Powstała czy powstałe w wyniku podziału instytucje kultury zostają wpisane do rejestru instytucji kultury prowadzonego przez organizatora.

Art. 21. 1. Organizatorzy, o których mowa w art. 8 oraz w art. 9, mogą na podstawie umowy zawartej między sobą: 1) tworzyć lub łączyć prowadzone przez nich instytucje kultury, 2) prowadzić

jako

wspólną

instytucję

kultury

prowadzoną

przez

jednego

z

organizatorów instytucji kultury.

35

1a. Instytucja kultury utworzona na zasadach określonych w ust. 1 pkt 1 jest wspólną instytucją kultury organizatorów, którzy ją utworzyli, chyba że umowa stanowi inaczej.

2. Organizatorzy, o których mowa w ust. 1, mogą na podstawie umowy zawartej z osobą fizyczną, osobą prawną lub jednostką organizacyjną nie posiadającą osobowości prawnej tworzyć instytucje kultury.

3. W umowach, o których mowa w ust. 1 i 2, strony określają wielkość środków wnoszonych przez każdą z nich, niezbędnych do prowadzenia działalności przez instytucję kultury. W przypadku, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, strony określają ponadto okres, na który umowa została zawarta.

4. W przypadku, o którym mowa w ust. 1, strony w umowie określają swoje uprawnienia odnośnie do treści statutu, powołania dyrektora, likwidacji instytucji, a także wskazują organizatora prowadzącego rejestr tej instytucji.

5. W przypadku, o którym mowa w ust. 2, strony określają w umowie uprawnienia podmiotu zawierającego umowę z organizatorem odnośnie do treści statutu, powołania dyrektora oraz likwidacji instytucji kultury.

Art. 21. 1. Organizatorzy, o których mowa w art. 8 oraz w art. 9, mogą na podstawie umowy zawartej między sobą: 1) tworzyć lub łączyć prowadzone przez nich instytucje kultury, 2) prowadzić jako wspólną instytucję kultury prowadzoną przez jednego z organizatorów instytucji kultury.

1a. Instytucja kultury utworzona na zasadach określonych w ust. 1 pkt 1 jest wspólną instytucją kultury organizatorów, którzy ją utworzyli, chyba że umowa stanowi inaczej.

2. Organizatorzy, o których mowa w ust. 1, mogą na podstawie umowy zawartej z osobą fizyczną, osobą prawną lub jednostką organizacyjną nie posiadającą osobowości prawnej tworzyć instytucje kultury.

3. W umowach, o których mowa w ust. 1 i 2, strony określają wielkość środków wnoszonych przez każdą z nich, niezbędnych do prowadzenia działalności przez instytucję kultury.

4. W przypadku, o którym mowa w ust. 1, strony w umowie określają swoje uprawnienia odnośnie do treści statutu, powołania dyrektora, likwidacji instytucji, a także wskazują organizatora prowadzącego rejestr tej instytucji.

36

5. W przypadku, o którym mowa w ust. 2, strony określają w umowie uprawnienia podmiotu zawierającego umowę z organizatorem odnośnie do treści statutu, powołania dyrektora oraz likwidacji instytucji kultury.

Wśród wielu stosunkowo elastycznych możliwości jakie daje organizatorom ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej jest, zgodnie z przepisem art. 21, prowadzenie instytucji kultury wspólnie przez różnych organizatorów, powierzanie do prowadzenia państwowej instytucji kultury jednostce samorządu terytorialnego lub przekazanie instytucji kultury. Tak powstała instytucja jest wspólną instytucją kultury organizatorów, którzy ją utworzyli, niemniej jednak aby możliwe było współprowadzenie instytucji kultury (czy powierzenie do prowadzenia) organizatorzy muszą zawrzeć między sobą umowę, która ma charakter cywilnoprawny. Jeśli organizatorzy mają wspólnie prowadzić instytucję kultury, to zgodnie z art. 21 ust. 3 powinni określić okres, na jaki została zawarta umowa. Obowiązek ten został wprowadzony do ustawy ostatnią nowelizacją.

Umowa zawarta między organizatorami ma zasadnicze znaczenie, strony określają w niej wielkość wnoszonych przez każdą z nich środków, niezbędnych do prowadzenia działalności przez instytucję kultury. Określają również swoje uprawnienia odnośnie do treści statutu, powołania dyrektora instytucji, likwidacji instytucji, a także wskazują organizatora prowadzącego rejestr tej instytucji. Gdy organizatorzy zdecydują się prowadzić jako wspólną instytucję kultury prowadzoną przez jednego z organizatorów, strony zawierając taką umowę określają, obok wysokości wnoszonych środków, uprawnienia podmiotu zawierającego umowę z organizatorem odnośnie do treści statutu, powołania dyrektora oraz likwidacji instytucji kultury, a także okres, na jaki zawarto umowę.

Przepis art. 21 ust. 2 ustawy pozwala na tworzenie instytucji kultury przez organizatorów i osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. Odbywa się to również w wyniku zawartej pomiędzy tymi stronami umowy, w której określa się uprawnienia podmiotu zawierającego umowę z organizatorem odnośnie do treści statutu, powołania dyrektora oraz likwidacji instytucji kultury. Możliwość ta bez wątpienia pomaga realizować partnerstwo publiczno- prywatne w obszarze kultury (zob. ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym; Dz. U. 2009 nr 19, poz. 100 ze zm.).

37

Art. 21a. 1. Minister lub kierownik urzędu centralnego administracji rządowej może powierzyć jednostce samorządu terytorialnego, za jej zgodą, prowadzenie instytucji kultury. Instytucja taka pozostaje państwową instytucją kultury i otrzymuje konieczne do wykonania zadań środki finansowe.

2. Minister lub kierownik urzędu centralnego administracji rządowej może przekazać jednostce samorządu terytorialnego, na jej wniosek, państwową instytucję kultury w celu wykonywania zadań własnych tej jednostki samorządu terytorialnego w zakresie działalności kulturalnej. Przekazanie następuje w drodze umowy.

2a. Jednostka samorządu terytorialnego, będąca organizatorem instytucji kultury, może przekazać tę instytucję innej jednostce samorządu terytorialnego, na jej wniosek, w celu wykonywania zadań własnych w zakresie działalności kulturalnej. Przekazanie następuje w drodze umowy.

2b. Przepisy ust. 2a nie dotyczą tych instytucji kultury, które jednostka samorządu terytorialnego jest obowiązana tworzyć i prowadzić na podstawie odrębnych ustaw.

3. Warunkiem niezbędnym przekazania jest wykazanie przez jednostkę samorządu terytorialnego, że posiada program działania oraz środki na prowadzenie instytucji kultury, którą przejmuje w trybie określonym w ust. 2 lub 2a.

4. Umowa, o której mowa w ust. 2 i 2a, stanowi podstawę do wykreślenia instytucji kultury z rejestru prowadzonego przez organizatora przekazującego instytucję kultury i wpisania do rejestru prowadzonego przez organizatora, któremu instytucja kultury została przekazana. Pracownicy przekazanej instytucji kultury stają się pracownikami samorządowej instytucji kultury tej jednostki samorządu terytorialnego, której instytucja ta została przekazana, z zachowaniem dotychczasowych warunków pracy i płacy.

5. Mienie przekazywanej instytucji kultury nabywa nieodpłatnie właściwa jednostka samorządu terytorialnego, z zastrzeżeniem art. 21b.

6. Koszty związane z uregulowaniem stanu prawnego mienia, o którym mowa w ust. 5, obciążają budżet przekazywanej instytucji.

7. (skreślony).

Ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej w przepisie art. 21a zakłada możliwość powierzenia do prowadzenia państwowej instytucji kultury jednostce 38

samorządu terytorialnego. Powierzenie możliwe jest wyłącznie za zgodą tej jednostki.

Powierzona do prowadzenia instytucja pozostaje państwową instytucją kultury i otrzymuje środki finansowe konieczne do prowadzenia swojej działalności (art. 21a ust. 1). Organizator instytucji państwowej może przekazać jednostce samorządu terytorialnego, na jej wniosek, państwową instytucję kultury w celu wykonywania zadań własnych tej jednostki, w zakresie działalności kulturalnej. Przekazanie następuje w drodze umowy (która ma charakter umowy cywilnoprawnej, gdzie trony określają swoje prawa i obowiązki).

Podobną zasadę (art. 2a ust. 2a – 3) ustawa stosuje do instytucji samorządowych jednostka samorządu terytorialnego, będąca organizatorem instytucji kultury, może przekazać, w drodze umowy, tę instytucję innej jednostce samorządu terytorialnego, na jej wniosek, w celu wykonywania zadań własnych w zakresie działalności kulturalnej. Jednak ustawa stosuje wyjątek od tej zasady w odniesieniu do instytucji kultury, które jednostka samorządu terytorialnego jest obowiązana tworzyć i prowadzić na podstawie odrębnych ustaw – takie nie podlegają przekazaniu.

Warunkiem niezbędnym przekazania jest wykazanie przez jednostkę samorządu terytorialnego, która decyduje się przejąć instytucję kultury, że posiada program działania takiej instytucji oraz środki potrzebne na jej prowadzenie (art. 21a ust. 3).

Umowa o przekazanie instytucji kultury daje podstawę do wykreślenia jej z rejestru prowadzonego przez organizatora przekazującego tą instytucję kultury i wpisania do rejestru prowadzonego przez organizatora, któremu instytucja kultury została przekazana. Pracownicy przekazanej instytucji kultury stają się pracownikami samorządowej instytucji kultury, której ta instytucja została przekazana, z zachowaniem dotychczasowych warunków pracy i płacy.

Natomiast mienie przekazywanej instytucji kultury nabywa nieodpłatnie jednostka samorządu terytorialnego, a koszty związane z uregulowaniem stanu prawnego mienia obciążają budżet przekazywanej instytucji.

Jednak nie wszystkie instytucje kultury będą mogły zostać przekazane do prowadzenia w trybie określonym w komentowanym przepisie. Warto odwołać się do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów, w którym wprowadzono wykaz instytucji, które nie podlegają przekazaniu jednostkom samorządu terytorialnego. Mowa tu o rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 grudnia 1998 r. w sprawie wykazu instytucji kultury wpisanych do rejestrów prowadzonych przez ministrów i kierowników urzędów centralnych, nie podlegających 39

przekazaniu jednostkom samorządu terytorialnego ze względu na ogólnonarodowy charakter zadań przez nie wykonywanych (Dz. U. Nr 148, 970). Do wykazu wpisano 39 instytucji kultury.

Art. 21b. 1. W przypadku likwidacji samorządowej instytucji kultury, przekazanej w trybie art. 21a ust. 2-6, jednostka samorządu terytorialnego jest obowiązana zwrócić właściwemu organowi administracji rządowej lub właściwej jednostce samorządu terytorialnego mienie otrzymane na podstawie art. 21a ust. 5 i 6.

2. Na wniosek jednostki samorządu terytorialnego organ administracji rządowej lub właściwa jednostka samorządu terytorialnego, w drodze decyzji administracyjnej, może zwolnić jednostkę samorządu terytorialnego od tego obowiązku w części lub w całości; zwolnienie nie dotyczy obiektów wpisanych do rejestru, o którym mowa w art. 14 ust. 4.

W sytuacji likwidacji samorządowej instytucji kultury przekazanej w trybie określonym w przepisie art. 21 (zob. uwagi powyżej), jednostka samorządu terytorialnego zobowiązania jest zwrócić otrzymane mienie. Jednak możliwe jest odstąpienie od tego obowiązku w części lub całości – decyzję w tej sprawie wydaje organ administracji rządowej lub właściwa jednostka samorządu terytorialnego, na wniosek jednostki samorządu terytorialnego. Decyzja ma charakter decyzji administracyjnej, zatem zastosowanie znajdą w tym przypadku przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego (tj. ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego; Dz. U. z 2000 r., Nr 98, poz. 1071 ze zm.).

Art. 21c. (skreślony).

Przepis art. 21c ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej w brzmieniu: „Państwowa instytucja kultury, dla której organizatorem jest naczelny lub centralny organ administracji państwowej, może być przekazana wojewodzie w drodze porozumienia” został dodany do ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej nowelizacją tj. ustawą z dnia 26 sierpnia 1996 r. (Dz. U. Nr 90, poz. 407), natomiast utracił moc z dniem 1 stycznia 1999 r. w wyniku wejścia w życie ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa; Dz. U. Nr 106, poz. 668).

40

Art. 22. 1. W szczególnie uzasadnionych przypadkach organizator może zlikwidować instytucję kultury.

2. Organizator jest obowiązany na 6 miesięcy przed wydaniem aktu o likwidacji instytucji kultury podać do publicznej wiadomości informację o zamiarze i przyczynach likwidacji.

3. W przypadku likwidacji instytucji kultury z powodu braku środków finansowych, celem informacji, o której mowa w ust. 2, powinno być, między innymi, stworzenie możliwości podjęcia działań do zgromadzenia tych środków, które umożliwią dalsze funkcjonowanie instytucji.

Zgodnie z przepisem art. 22 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, w szczególnie uzasadnionych przypadkach organizator może zlikwidować instytucję kultury. Ustawa wyraźnie zakłada, że likwidacja instytucji kultury jest sytuacją zupełnie wyjątkową. Organizator jest wtedy ustawowo zobowiązany podać do publicznej wiadomości informację o zamiarze i przyczynach likwidacji na 6 miesięcy przed wydaniem aktu o likwidacji instytucji. Jeśli zamknięcie placówki powodowane jest brakiem środków finansowych na jej działalność, celem tej informacji jest również stworzenie możliwości podjęcia działań do zgromadzenia środków umożliwiających jej dalsze funkcjonowanie. W przypadku likwidacji instytucji kultury, organizator może przekazać odpłatnie lub w wyjątkowych przypadkach – nieodpłatnie, składniki składające się na jej mienie osobie prawnej lub fizycznej w celu prowadzenia działalności kulturalnej. Akt o likwidacji stanowi podstawę do wykreślenia instytucji z rejestru instytucji kultury.

Art. 23. Akt o likwidacji instytucji kultury stanowi podstawę do wykreślenia jej z rejestru.

Jak wynika z przepisu art. 23 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, akt o likwidacji instytucji kultury stanowi podstawę do wykreślenia jej z rejestru, co powoduje, że instytucja przestaje funkcjonować. Jest to zasada podobna do tej, zgodnie z którą fakt wpisania do rejestru instytucji kultury rozpoczyna jej rzeczywiste funkcjonowanie.

41

Art. 24. Zobowiązania i wierzytelności likwidowanej instytucji kultury przejmuje organizator.

Przepis art. 24 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej określa podmiot, który przejmie zobowiązania i wierzytelności likwidowanej instytucji kultury. Jest to jej organizator. Generalną zasadą jest niezależność instytucji kultury od organizatora, niemniej jednak kwestie zobowiązań w przypadku likwidacji instytucji należało uregulować przerzucając odpowiedzialność na organizatora instytucji, który przecież jest faktycznie odpowiedzialny za decyzję o likwidacji placówki.

Art. 25. 1. W przypadku likwidacji instytucji kultury utworzonej w trybie art. 21 ust. 1 pkt 1 i ust. 2, podmioty, które ją utworzyły, przejmują zobowiązania i wierzytelności, przy czym odpowiedzialność za zobowiązania jest solidarna.

2. W przypadku likwidacji instytucji kultury prowadzonej jako wspólna w trybie art. 21 ust. 1 pkt 2, podmioty, które ją prowadziły jako wspólną, przejmują zobowiązania i wierzytelności na zasadach określonych w umowie o wspólnym prowadzeniu instytucji kultury.

Organizatorzy samorządowych i państwowych instytucji kultury mogą tworzyć, łączyć lub prowadzić jako wspólną instytucję kultury. W wyniku takich działań może np. dojść do „wchłonięcia” instytucji kultury do nowej instytucji. W takich przypadkach (również w przypadku, gdy organizatorzy prowadzą jako wspólną instytucję kultury, w trybie ustalonym a w art. 21 ust. 1 pkt 2), ustawodawca określa podmiot odpowiedzialny za zobowiązania i wierzytelności tych instytucji kultury. Zobowiązania przejmują, a odpowiedzialność w takim przypadku jest solidarna, podmioty, które prowadzą instytucję.

W sytuacji, gdy podmioty prowadzą instytucję jako wspólną (art. 25 ust. 2), to kwestie zobowiązań określa zawarta między nimi umowa o wspólnym prowadzeniu instytucji. Zasada ta jest inna, niż dotycząca tworzenia lub łączenia wspólnych instytucji. W przypadku określonym w ust. 2 komentowanego przepisu ustawodawca pozostawia zainteresowanym podmiotom dowolność w kształtowaniu tego rodzaju uprawnień, czy zobowiązań.

Art. 26. 1. Organizator może przekazać odpłatnie lub w wyjątkowych przypadkach nieodpłatnie składniki mienia zlikwidowanej instytucji kultury osobie prawnej lub 42

fizycznej w celu prowadzenia działalności kulturalnej na zasadach określonych w art. 3 ust. 3, chyba że umowa, o której mowa w art. 21 ust. 1 i 2, stanowi inaczej.

2. Organizator obowiązany jest do zabezpieczenia mienia likwidowanej instytucji.

W przypadku likwidacji publicznej instytucji kultury jej organizator przejmuje mienie (np. rzeczy ruchomych, praw itd., w szczególnych przypadkach mogą to być także nieruchomości) należące tej instytucji i podejmuje decyzję o dalszym jego wykorzystaniu.

Zasada, że można przekazać je odpłatnie lub nieodpłatnie określonym w przepisie art.

21 ust. 1 osobom prowadzącym działalność kulturalną wydaje się racjonalna – zgromadzone mienie będzie nadal służyło zgodnie ze swoim przeznaczeniem, na działalność kulturalną. Nie jest to jednak jedyna możliwość jaką daje ustawa, w odniesieniu do rozporządzania mieniem likwidowanej instytucji kultury (zob. także art. 21 ust. 1 i 2). W celu zapobieżenia degradacji mienia likwidowanej instytucji kultury, organizator jest obowiązany zabezpieczyć je.

Rozdział 2a Pracownicy instytucji kultury Czas pracy w instytucjach kultury W wyniku nowelizacji ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej zmienił się tytuł Rozdziału 2a ustawy, jednak przepisy umieszczone w tym rozdziale nie uległy zmianom.

Art. 26a. Do pracowników instytucji kultury stosuje się przepisy Kodeksu pracy, z zastrzeżeniem przepisów art. 26b-26d.

Zasadą określoną w komentowanym przepisie art. 26a ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej jest odesłanie do ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r.

Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r., Nr 21, poz. 94 ze zm.), oczywiście należy przy tym brać pod uwagę specyfikę pracy w instytucjach kultury. Szczególne normy dotyczące pracowników instytucji kultury są zawarte w kolejnych przepisach ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej tj. art. 26b – art. 26d. Regulacje określone w Rozdziale 2a nie wprowadzają szczególnych i odrębnych zasad w odniesieniu do pracowników instytucji artystycznych. Szczegółowe kwestie związane z zasadami wykonywania pracy w konkretnej instytucji kultury, określa jej akt wewnętrzny tj. regulamin pracy.

43

Art. 26b. 1. Okres rozliczeniowy czasu pracy w instytucji kultury może, z uzasadnionych przyczyn dotyczących organizacji pracy oraz pod warunkiem przestrzegania ogólnych zasad dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, zostać przedłużony do 12 miesięcy.

2. Ustalenie przedłużonego okresu rozliczeniowego w zakresie i w granicach określonych w ust. 1 następuje na podstawie: 1) układu zbiorowego pracy, jeżeli został zawarty w danej instytucji kultury, albo 2) porozumienia zawartego pomiędzy pracodawcą i pracownikami, w trybie przyjętym u danego pracodawcy, po uprzednim zawiadomieniu właściwego inspektora pracy.

3. Rozkłady czasu pracy pracowników są ustalane na okresy nie krótsze niż 2 tygodnie.

Zgodnie z przepisem art. 26b ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, w instytucjach kultury można w elastyczny sposób planować system pracy, co w konsekwencji oznacza elastyczniejszy sposób rozliczania czasu pracy w takich podmiotach.

Okres rozliczeniowy czasu pracy może zostać przedłużony, jednak wyłącznie z uzasadnionych przyczyn, do 12 miesięcy. Należy podkreślić, że wymiar czasu pracy pracownika instytucji kultury to zgodnie z Kodeksem pracy (który będzie miał tu zastosowanie) 40 godzin tygodniowo, przy zatrudnieniu w pełnym wymiarze (cały etat) czasu pracy. Według ogólnych zasad, określonych w przepisach prawa pracy, okres rozliczeniowy nie może przekroczyć 4 miesięcy (art. 129 Kodeksu pracy). Ustalenie przedłużonego okresu rozliczeniowego w instytucjach kultury następuje, zgodnie z komentowanym przepisem, albo na podstawie układu zbiorowego pracy albo porozumienia (umowa), zawartego pomiędzy pracodawcą i pracownikami, z tym, że w takim przypadku należy wcześniej zawiadomić właściwego

inspektora

pracy. Wynika

z

tego,

że

zastosowanie

takiego

sposobu

ewidencjonowania czasu pracy jest możliwe dopiero po uzyskaniu uprzedniej akceptacji pracownika, czy pracowników, zależnie od przyjętego przez pracodawcę trybu.

Rozkłady czasu pracy są ustalane na okresy minimum 2-tygodniowe. Organizacją i planowaniem pracy w instytucji kieruje jej dyrektor, kierując się najefektywniejszym wykorzystaniem potencjału pracowników i realizacją ustalonego programu instytucji.

44

Art. 26c. 1. Jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją, do pracowników instytucji kultury może być stosowany przerywany czas pracy, według z góry ustalonego rozkładu, przewidującego nie więcej niż jedną przerwę w pracy w ciągu doby, trwającą nie dłużej niż 5 godzin.

2. Przerwa, o której mowa w ust. 1, nie jest wliczana do czasu pracy.

3. W uzasadnionych przypadkach do pracowników, o których mowa w ust. 1, można stosować równocześnie system organizacji czasu pracy określony w art. 135 § 1 Kodeksu pracy.

Ze względu na specyfikę pracy w instytucji kultury i o ile jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją (i np. w związku z potrzebami wynikającymi z realizowanego programu), ustawodawca w przepisie art. 26c ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej wprowadził możliwość elastycznego planowania pracy poszczególnych pracowników. W związku z tym w instytucji kultury możliwie jest stosowanie przerywanego czasu pracy, czy systemu równoważnego czasu pracy (art. 135 Kodeksu pracy), w którym dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym jednego miesiąca. Można stosować, ale wyłącznie w uzasadnionych przypadkach (co oznacza, że nie będzie to mogło być zastosowane zawsze) równocześnie system przerywanego czasu pracy i równoważnego czasu pracy. Regulacja ta jest szczególna wobec ogólnych zasad zawartych w Kodeksie pracy i uzasadniona specyfiką pracy w instytucjach kultury.

Art. 26d. Pracownikom instytucji kultury mogą być udzielane dni wolne od pracy, wynikające z rozkładu czasu pracy w pięciodniowym tygodniu pracy, łącznie z urlopem wypoczynkowym.

Przepis art. 26d ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej wprowadza zasadę udzielania pracownikom instytucji kultury dni wolnych od pracy, co wynikać będzie z rozkładu czasu pracy w pięciodniowym tygodniu pracy (dniem wolnym wobec tego nie musi być dzień przypadający w weekend, może być to każdy inny dzień tygodnia), łącznie z urlopem wypoczynkowym.

45

Art. 26e. Do pracowników instytucji kultury nie stosuje się przepisu art. 15112 zdanie pierwsze Kodeksu pracy.

Przywołany w przepisie art. 26e ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej art. 15112 Kodeksu pracy stanowi, że „pracownik pracujący w niedziele powinien korzystać co najmniej raz na 4 tygodnie z niedzieli wolnej od pracy. Nie dotyczy to pracownika zatrudnionego w systemie czasu pracy, o którym mowa w art. 144”.

Zdanie pierwsze tego przepisu nie ma zastosowania do pracowników instytucji kultury, co jest konsekwencją powyżej analizowanych regulacji ustawowych, zawartych w stosownych przepisach ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej.

Osoba zatrudniona w instytucji kultury i pracująca w niedziele nie korzysta więc co najmniej raz na 4 tygodnie z niedzieli wolnej od pracy. Wynika to ze specyfiki pracy w instytucji kultury, gdzie pracownicy realizując program instytucji często pracują również w weekendy.

Rozdział 3 Zasady gospodarki finansowej instytucji kultury Art. 27. 1. Instytucja kultury gospodaruje samodzielnie przydzieloną i nabytą częścią mienia oraz prowadzi samodzielną gospodarkę w ramach posiadanych środków, kierując się zasadami efektywności ich wykorzystania.

2. Instytucja kultury może zbywać środki trwałe. Przy zbywaniu środków trwałych stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące przedsiębiorstw państwowych.

3. Podstawą gospodarki finansowej instytucji kultury jest plan finansowy ustalony przez dyrektora, z zachowaniem wysokości dotacji organizatora.

4. Instytucja kultury sporządza plan finansowy zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240, z późn. zm.).

Art. 27. 1. Instytucja kultury gospodaruje samodzielnie przydzieloną i nabytą częścią mienia oraz prowadzi samodzielną gospodarkę w ramach posiadanych środków, kierując się zasadami efektywności ich wykorzystania.

2. Instytucja kultury może zbywać środki trwałe. Przy zbywaniu środków trwałych stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące przedsiębiorstw państwowych.

46

3. Podstawą gospodarki finansowej instytucji kultury jest plan działalności instytucji, zatwierdzony przez dyrektora z zachowaniem wysokości dotacji organizatora, o której mowa w art. 28 ust. 3.

4. Plan działalności instytucji kultury zawiera w miarę potrzeb: plan usług, plan przychodów i kosztów, plan remontów i konserwacji środków trwałych, plan inwestycji, w tym inwestycji kapitałowych, a w przypadku państwowych instytucji kultury, których organizatorem jest minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, także plan dofinansowań dla podmiotów prowadzących działalność kulturalną.

Zasady związane z gospodarką finansową instytucji kultury można zaliczyć do grupy najważniejszych zagadnień dotyczących organizacji instytucji kultury. Jak wynika z komentowanego przepisu art. 27 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, instytucja kultury zachowuje niezależność w prowadzeniu gospodarki finansowej.

Niemniej jednak należy brać pod uwagę zasadę efektywności (art. 27 ust.1). Efektywność definiuje się jako rezultat podjętych działań, opisany relacją uzyskanych efektów do poniesionych nakładów. Oznacza najlepsze efekty działania instytucji kultury. Nieefektywne zarządzanie mieniem czy środkami finansowymi może w konsekwencji doprowadzić do niegospodarności. Odpowiedzialność za sprawy finansowe instytucji kultury ponosi jej dyrektor.

Jak stanowi ust. 2 komentowanego przepisu, instytucja kultury może zbywać środki trwałe. W takim przypadku stosuje się przepisy dotyczące przedsiębiorstw państwowych (zob. ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych; Dz. U. z 2002 r., Nr 112, poz. 981 ze zm.).

Komentowany przepis art. 27 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej został zmieniony w wyniku ostatniej nowelizacji ustawy. Należy zwrócić przede wszystkim uwagę na zupełnie zmieniony ustęp 4 tego przepisu, w którym zostało wprowadzone odwołanie do przepisów ustawy o finansach publicznych (ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych; Dz. U. Nr 157, poz. 1240, ze zm.).

Art. 28. 1. Instytucja kultury pokrywa koszty bieżącej działalności i zobowiązania z uzyskiwanych przychodów.

47

1a. Państwowe instytucje kultury, których organizatorem jest minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, mogą za jego zgodą udzielać dofinansowania,

w

tym

wydatków

inwestycyjnych,

podmiotom

prowadzącym

działalność w dziedzinie kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

1b. Państwowe instytucje kultury mogą otrzymywać dotacje celowe z budżetów jednostek samorządu terytorialnego na zadania ważne z punktu widzenia regionalnej polityki rozwoju w zakresie rozwoju kultury, w tym dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.

1c. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe warunki i tryb udzielania dotacji, o których mowa w ust. 1b, mając w szczególności na względzie konieczność zapewnienia zgodności udzielanej pomocy z zasadami wydatkowania środków publicznych.

2. Przychodami instytucji kultury są przychody z prowadzonej działalności, w tym ze sprzedaży składników majątku ruchomego, przychody z najmu i dzierżawy składników majątkowych, dotacje podmiotowe i celowe z budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, środki otrzymane od osób fizycznych i prawnych oraz z innych źródeł.

3. Organizator przekazuje instytucji kultury środki finansowe w formie dotacji: 1) podmiotowej na dofinansowanie działalności bieżącej w zakresie realizowanych zadań statutowych, w tym na utrzymanie i remonty obiektów, 2) celowej na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji, 3) celowej na realizację wskazanych zadań i programów.

Art. 28. 1. Instytucja kultury pokrywa koszty bieżącej działalności i zobowiązania z uzyskiwanych przychodów.

1a. Państwowe instytucje kultury, których organizatorem jest minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, mogą za jego zgodą udzielać dofinansowania, w tym wydatków inwestycyjnych, podmiotom prowadzącym działalność w dziedzinie kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

1b. Państwowe instytucje kultury mogą otrzymywać dotacje z budżetów jednostek samorządu terytorialnego na zadania ważne z punktu widzenia regionalnej polityki rozwoju w zakresie rozwoju kultury, w tym dotacje na wydatki inwestycyjne.

48

1c. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe warunki i tryb udzielania dotacji, o których mowa w ust. 1b, mając w szczególności na względzie konieczność zapewnienia zgodności udzielanej pomocy z zasadami wydatkowania środków publicznych.

2. Przychodami instytucji kultury są wpływy z prowadzonej działalności, w tym ze sprzedaży składników majątku ruchomego, z wyjątkiem zabytków, oraz wpływy z najmu i dzierżawy składników majątkowych, dotacje z budżetu, środki otrzymane od osób fizycznych i prawnych oraz z innych źródeł.

3. Wysokość rocznej dotacji na działalność instytucji kultury ustala organizator.

Przepis art. 28 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej również uległ zmianie wyniku ostatniej nowelizacji ustawy. Warto jednak podkreślić, że wprowadzone zmiany miały na celu dostosowanie do obowiązujących przepisów ustawy o Finansach publicznych (ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych; Dz. U. Nr 157, poz. 1240, ze zm.).

Zgodnie z komentowanym przepisem art. 28 ustawy, instytucja kultury pokrywa koszty bieżącej działalności i zobowiązania z uzyskiwanych przychodów. Środki na bieżącą działalność instytucja otrzymuje od organizatora.

W przypadku państwowych instytucji kultury, których organizatorem jest minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, możliwa jest sytuacja, że to one dofinansowują działania innych podmiotów w sferze kultury, tj. samorządowych instytucji kultury, czy organizacji pozarządowych itd. (art. 28 ust. 1a). Dzieje się to jednak za zgodą tego ministra.

Przepis art. 28 ust. 1b ustawy gwarantuje państwowym instytucjom kultury możliwość otrzymywania dotacji celowych z budżetów jednostek samorządu terytorialnego na zadania ważne z punktu widzenia regionalnej polityki rozwoju w zakresie kultury, w tym dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji. Szczegółowo warunki i tryb udzielania takich dotacji określa rozporządzenie ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (aktualnie obowiązuje rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania dotacji państwowym instytucjom kultury przez jednostki samorządu terytorialnego, Dz. U. Nr 120, poz. 821).

49

Na szczególną uwagę zasługuje przepis art. 28 ust. 3 zmieniony ostatnią nowelizacją ustawy. Przepis ten precyzuje, jakie środki finansowe, w postaci dotacji, może otrzymać instytucja kultury.

Art. 29. Wartość majątku instytucji kultury odzwierciedla fundusz instytucji kultury, który odpowiada wartości mienia wydzielonego dla instytucji.

Art. 29. 1. Wartość majątku instytucji kultury odzwierciedla fundusz instytucji kultury, który odpowiada wartości wydzielonego instytucji i nabytego mienia.

2. Fundusz instytucji kultury zwiększa się lub zmniejsza o kwotę zmian wartości majątku instytucji, będących skutkiem: 1) aktualizacji wyceny środków trwałych na podstawie odrębnych przepisów, 2) nieodpłatnego przekazania lub otrzymania środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych, 3) łączenia i podziału instytucji kultury na podstawie bilansów zamknięcia dzielonych lub łączonych instytucji.

3. Fundusz instytucji kultury zwiększa się o: 1) amortyzację majątku trwałego, 2) dotacje budżetowe na finansowanie rozwoju instytucji, 3) zysk pozostający w dyspozycji instytucji kultury, 4) środki z innych źródeł.

4. Fundusz instytucji kultury zmniejsza się o: 1) straty bilansowe, 2) umorzenie majątku trwałego, 3) finansowanie inwestycji, 4) inne zmniejszenia.

5. Instytucja kultury tworzy zakładowy fundusz świadczeń socjalnych na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

6. Instytucja kultury posiadająca środki trwałe służące zakładowej działalności socjalnej dokonuje odpisów amortyzacyjnych na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

7. Instytucja kultury może tworzyć z zysku oraz innych środków przekazanych przez osoby prawne i osoby fizyczne fundusz załogi, z przeznaczeniem na wypłatę nagród indywidualnych 50

oraz inne fundusze. Zasady gospodarowania tymi funduszami określają regulaminy instytucji kultury.

Przepis art. 29 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej został prawie całkowicie zmieniony w wyniku ostatniej nowelizacji tej ustawy. Należało dostosować go do przepisów ustawy o rachunkowości (tj. ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości; Dz. U. z 2009 r., Nr 152, poz. 1223 ze zm.). Aktualnie zawiera ogólną normę określającą wartość majątku instytucji kultury, która najogólniej rzecz ujmując, ma odpowiadać wartości mienia wydzielonego dla tej instytucji. Majątek instytucji kultury musi być zinwentaryzowany, a w spisie tym ujęte zostają rzeczy ruchome, nieruchome itd.

Art. 30. (skreślony).

Przepis art. 30 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej w pierwotnym brzmieniu (dotyczył problematyki rachunkowości prowadzonej przez instytucję kultury) utracił moc w 1996 r. w wyniku przyjęcia ustawy z dnia z dnia 27 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. Nr 90, poz.

407).

Art. 31. 1. Wynagrodzenie pracownika instytucji kultury składa się z wynagrodzenia zasadniczego przewidzianego dla danego stanowiska pracy oraz dodatku za wieloletnią pracę. Pracownik pełniący funkcje kierownicze otrzymuje dodatek funkcyjny.

2. Pracownikowi instytucji kultury przysługuje dodatek za wieloletnią pracę w wysokości wynoszącej po pięciu latach pracy 5% miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego. Dodatek ten wzrasta o 1% za każdy dalszy rok pracy aż do osiągnięcia 20% miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego.

3. Do okresów pracy uprawniających do dodatku za wieloletnią pracę wlicza się wszystkie poprzednie zakończone okresy zatrudnienia oraz inne udowodnione okresy, jeżeli na podstawie przepisów odrębnych podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

4. Pracownik instytucji kultury może otrzymać dodatek specjalny za wykonywanie dodatkowych, powierzonych przez pracodawcę zadań, na okres wykonywania tych zadań albo za pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

51

5. Pracownik instytucji kultury może otrzymywać nagrody za szczególne osiągnięcia w pracy.

Art. 31. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy określi, w drodze rozporządzenia, zasady wynagradzania pracowników instytucji kultury.

Przepis art. 31 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej w wyniku nowelizacji został zasadniczo zmieniony. Zostały w nim zawarte gwarancje dla pracowników kultury, związane z wynagradzaniem.

Problematyka dotycząca wynagradzania pracowników instytucji kultury została również wprowadzona do następnych, nowych przepisów tj. art. 31a – 31d. Wprowadzenie do ustawy takich regulacji wzmacnia pozycję pracowników instytucji kultury, jednak należy mieć na uwadze, że są to przepisy szczególne w stosunku do regulacji Kodeksu pracy (tj. ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy; Dz. U. z 1998 r., Nr 21, poz. 94 ze zm.).

Wprowadzenie tych zasad do ustawy ma doniosłe znaczenie także z tego powodu, że znacznie trudniej jest zmienić przepisy o randze ustawowej (a zatem zmiana tego typu gwarancji zawartych w ustawie jest znacznie trudniejsze, niż gdyby regulacje takie określone zostały w rozporządzeniu wydanym przez ministra). Obok przepisów ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej w odniesieniu do problematyki wynagrodzenia zastosowanie będą miały również przepisy Kodeksu pracy.

Komentowany

przepis

gwarantuje

pracownikom

instytucji

kultury,

obok

wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za wieloletnią pracę, także dodatek funkcyjny i dodatek specjalny. Pracownik może również otrzymywać nagrody. Na uwagę zasługuje przepis art. 31 ust. 2, w którym określono sposób wyliczania wysokości dodatku za wieloletnią pracę.

Aktualnie problematyka związana z

wynagradzaniem

została określona w

rozporządzeniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 3 października 2012 r. w sprawie wynagradzania pracowników instytucji kultury (Dz. U. poz. 1105).

Art. 31a. 1. Pracownik

instytucji

artystycznej

może

otrzymywać

dodatkowe

wynagrodzenie, w szczególności za udział w określonej roli w przedstawieniu lub

52

koncercie, za reżyserię, scenografię, choreografię lub kierownictwo muzyczne przedstawienia.

2. Pracownik instytucji artystycznej używający w pracy, za zgodą pracodawcy, własnego instrumentu, akcesoriów do instrumentu, ubioru scenicznego, rekwizytu lub narzędzi otrzymuje dodatkowe wynagrodzenie za ich używanie.

3. Do pracowników zatrudnionych na stanowisku dyrektora lub zastępcy dyrektora instytucji artystycznej, wykonujących zadania określone w ust. 1 nie stosuje się przepisów art. 5 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz. U. Nr 26, poz. 306, z późn. zm.).

4. Podjęcie przez pracownika artystycznego dodatkowego zatrudnienia lub zajęć na rzecz innego podmiotu wymaga uzyskania zgody pracodawcy, o ile dodatkowe zatrudnienie lub zajęcia mogłyby kolidować z wykonywaniem przez pracownika obowiązków wynikających ze stosunku pracy.

5. Pracodawca może uzależnić udzielenie zgody na podjęcie przez pracownika artystycznego dodatkowego zatrudnienia lub zajęć na rzecz innego podmiotu od uzyskania zobowiązania tego podmiotu do pokrycia kosztów, które pracodawca poniesie w związku z wykonywaniem przez pracownika dodatkowego zatrudnienia lub zajęć, w szczególności z tytułu odwołania spektaklu lub koncertu, zaangażowania nowego wykonawcy lub przeprowadzenia dodatkowych prób.

6. Wykonywanie dodatkowego zatrudnienia lub innych zajęć bez uzyskania zgody, o której mowa w ust. 4, może stanowić podstawę do rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Przepis art. 31a ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej został wprowadzony ostatnią nowelizacją. Wydaje się, że gwarancje, które zakłada (ale także obowiązki) pozytywnie wpłyną na pracę w instytucjach kultury.

Jak można wywnioskować z brzmienia komentowanego przepisu, regulacje dotyczące wynagradzania pracowników instytucji kultury w pewnych przypadkach wprowadzają odrębne regulacje dla pracowników instytucji artystycznych. Wyraźnie widać, że ustawodawca bierze pod uwagę specyfikę pracy wykonywanej przez pracowników takich instytucji.

53

Ustawa rozszerza uprawnienia pracowników instytucji artystycznych, którzy mogą otrzymywać dodatkowe wynagrodzenie za udział w określonej roli w przedstawieniu lub koncercie,

za

reżyserię,

scenografię,

choreografię

lub

kierownictwo

muzyczne

przedstawienia. Pracownik instytucji artystycznej używający w pracy, za zgodą pracodawcy, własnego instrumentu, akcesoriów do instrumentu, ubioru scenicznego, rekwizytu lub narzędzi może także otrzymać dodatkowe wynagrodzenie za ich używanie.

Nowelizacja ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej wprowadziła zupełnie nową, nieznaną we wcześniejszych przepisach zasadę, dotyczącą uzyskiwania zgody na dodatkowe zatrudnienie lub inne zajęcia pracowników instytucji artystycznych (nie dotyczy to pracowników pozostałych instytucji kultury). Konsekwencja braku uzyskania zgody jest poważna, może stanowić podstawę do rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia, z winy pracownika.

Wprowadzenie do przepisów takich zasad ma doniosłe znaczenie praktyczne, szczególnie w przypadku teatrów, których aktorzy podejmują pracę np. przy produkcjach filmowych, serialach, czy programach rozrywkowych. Zostało to określone w przepisie art.

31 a ust. 4 - 6 ustawy. Jak wynika z regulacji tam zawartych, podjęcie przez pracownika artystycznego dodatkowego zatrudnienia lub zajęć na rzecz innego podmiotu wymaga uzyskania zgody pracodawcy, jeśli miałoby to kolidować z wykonywaniem przez pracownika obowiązków wynikających ze stosunku pracy. Oznacza to, że zgoda jest wymagana wyłącznie do wykonywania aktywności mogących kolidować z pracą w instytucji kultury, w innych przypadkach ustawa nie wymaga uzyskania takiej akceptacji ze strony pracodawcy.

Pracodawca może uzależnić udzielenie zgody od uzyskania zobowiązania podmiotu, dla którego jego pracownik ma pracować, do pokrycia kosztów, które poniesie w związku z wykonywaniem przez pracownika dodatkowego zatrudnienia lub zajęć, np. związanych z odwołaniem

spektaklu

lub

koncertu,

zaangażowaniem

nowego

wykonawcy

lub

przeprowadzeniem dodatkowych prób.

Art. 31b. 1. Za wieloletnią pracę artystyczną pracownik artystyczny otrzymuje nagrodę jubileuszową w wysokości: 1) w przypadku pracy w balecie: a) po 10 latach pracy - 100% wynagrodzenia miesięcznego, 54

b) po 15 latach pracy - 150% wynagrodzenia miesięcznego, c) po 20 latach pracy - 200% wynagrodzenia miesięcznego, 2) w przypadku pracy w charakterze solisty wokalisty, muzyka grającego na instrumentach dętych oraz artysty chóru: a) po 15 latach pracy - 100% wynagrodzenia miesięcznego, b) po 20 latach pracy - 150% wynagrodzenia miesięcznego, c) po 25 latach pracy - 200% wynagrodzenia miesięcznego.

2. Za lata pracy powyżej okresów, o których mowa w ust. 1 pkt 1 lit. c i pkt 2 lit. c, wysokość nagrody jubileuszowej wynosi 300% wynagrodzenia miesięcznego i jest wypłacana po zakończeniu kolejnych pięcioletnich okresów pracy artystycznej.

3. Za wieloletnią pracę pozostali pracownicy instytucji kultury otrzymują nagrodę jubileuszową w wysokości: 1) po 20 latach pracy - 75% wynagrodzenia miesięcznego, 2) po 25 latach pracy - 100% wynagrodzenia miesięcznego, 3) po 30 latach pracy - 150% wynagrodzenia miesięcznego, 4) po 35 latach pracy - 200% wynagrodzenia miesięcznego, 5) po 40 latach pracy - 300% wynagrodzenia miesięcznego.

4. Do okresów pracy, o których mowa w ust. 1-3, wlicza się wszystkie poprzednie zakończone okresy zatrudnienia oraz inne udowodnione okresy, jeżeli na podstawie przepisów odrębnych podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

5. W przypadku ustania stosunku pracy pracownika instytucji kultury w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy pracownikowi, któremu do nabycia prawa do nagrody jubileuszowej brakuje mniej niż 12 miesięcy, licząc od dnia rozwiązania stosunku pracy, nagrodę jubileuszową wypłaca się w dniu rozwiązania stosunku pracy.

6. Nagrodę jubileuszową oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy.

Przepis art. 31b został wprowadzony do ustawy ostatnią nowelizacją. Określa zasady związane z otrzymywaniem nagród przez pracowników instytucji kultury. Co ważne, ustalając te zasady uzależnia ich wysokość od rodzaju wykonywanej pracy, inaczej w stosunku do pracowników instytucji artystycznych i pracowników pozostałych instytucji 55

kultury. Jest to zrozumiałe, gdy weźmie się pod uwagę charakter pracy wykonywanej przez pracowników instytucji artystycznych (tacy pracownicy są znacznie częściej narażeni na problemy zdrowotne, szybciej są wyeksploatowani, ich praca jest również obciążająca fizycznie), szczególnie pracujących w balecie, gdzie pracownicy (tancerze) narażeni są na liczne kontuzje. Nie można więc mówić w takich przypadkach o przywilejach, czy lepszej sytuacji względem pracowników wykonujących pracę innego rodzaju (tj. w instytucjach kultury innych niż instytucje artystyczne) – praca w instytucjach artystycznych jest bardziej obciążająca.

Na uwagę zasługuje przepis art. 31b ust. 5 ustawy, w którym została zawarta nowa gwarancja dla osób przechodzących na emeryturę bądź rentę, związana z otrzymaniem nagrody jubileuszowej.

Aktualnie problematyka ta została zawarta w rozporządzeniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 3 października 2012 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników instytucji kultury (Dz. U. poz. 1105).

Art. 31c. 1. Pracownikowi instytucji kultury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy przysługuje jednorazowa odprawa pieniężna w wysokości: 1) jednomiesięcznego wynagrodzenia - jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 15 lat, 2) dwumiesięcznego wynagrodzenia - jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat, 3) trzymiesięcznego wynagrodzenia - jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 20 lat.

2. Do okresu pracy, o którym mowa w ust. 1, wlicza się wszystkie poprzednie zakończone okresy zatrudnienia oraz inne udowodnione okresy, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

3. Odprawę, o której mowa w ust. 1, oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy.

56

Przepis art. 31c ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej wprowadza szczególne zasady w stosunku do Kodeksu pracy, związane z otrzymywaniem przez pracowników instytucji kultury jednorazowej odprawy z tytułu przejścia na emeryturę lub rentę. Reguła ta została wprowadzona do przepisów ostatnią nowelizacją ustawy. Przepis stosuje się do wszystkich pracowników instytucji kultury, bez względu na to czy mamy do czynienia z instytucją artystyczną, czy instytucją kultury prowadzącą działalność w innej, niż artystyczna, formie. Ustawa różnicuje jednak wysokość jednorazowej odprawy, za kryterium przyjmując okres zatrudnienia pracownika. Obliczając ten okres, bierze się pod uwagę, zgodnie z przepisem art. 31c ust. 2, wszystkie poprzednie zakończone okresy zatrudnienia oraz inne udowodnione okresy, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Kwestie związane z odprawą, zgodnie z przepisem art. 31d ust. 1 pkt 7, zostają określone w stosownym rozporządzeniu ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (aktualnie problematyka ta została zawarta w rozporządzeniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 3 października 2012 r. w sprawie wynagradzania pracowników instytucji kultury; Dz. U. poz. 1105).

Art. 31d. 1. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego w porozumieniu

z

ministrem

właściwym

do

spraw

pracy

określi,

w

drodze

rozporządzenia: 1) wykaz stanowisk pracy w instytucjach artystycznych i pozostałych instytucjach kultury, 2) warunki i sposób wynagradzania pracowników, w tym minimalne wynagrodzenie zasadnicze na poszczególnych stanowiskach pracy, 3) warunki przyznawania i wypłacania dodatku funkcyjnego, 4) warunki przyznawania i wypłacania dodatku specjalnego, 5) warunki przyznawania i wypłacania dodatku za wieloletnią pracę, 6) warunki ustalania prawa do nagrody jubileuszowej i jej wypłacania, 7) warunki ustalania prawa do jednorazowej odprawy pieniężnej przysługującej w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy oraz jej wypłacania - mając na uwadze charakter pracy wykonywanej przez pracowników 57

artystycznych i pozostałych pracowników instytucji kultury oraz potrzebę efektywności wykonywanych zadań.

2. Warunki wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w instytucjach kultury, określone w ustawie, obowiązują do czasu objęcia ich układem zbiorowym pracy lub regulaminem wynagradzania.

Przepis art. 31d ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej określa zakres rozporządzeń wydawanych przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, dotyczących kwestii zatrudniania i wynagradzania pracowników instytucji kultury. Przed nowelizacją upoważnienia takie zostały określone w innych miejscach ustawy, np. w art. 6, czy art. 31.

Należy zwrócić szczególną uwagę na przepis art. 31 ust. 2, który nie dotyczy już upoważnienia ustawowego do wydawania aktów wykonawczych do ustawy. W tym przepisie ustawodawca odwołuje się do konieczności przyjęcia układów zbiorowych lub regulaminów wynagradzania, które muszą obowiązywać u każdego pracodawcy.

Aktualnie problematyka ta została zawarta w rozporządzeniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 3 października 2012 r. w sprawie wynagradzania pracowników instytucji kultury (Dz. U. poz. 1105).

Art. 32. (uchylony).

Art. 32. 1. Instytucje kultury, a zwłaszcza muzea, jednostki organizacyjne mające na celu opiekę nad zabytkami, ośrodki badań i dokumentacji, biura wystaw artystycznych, galerie i centra sztuki, Filmoteka Narodowa, biblioteki, domy i ośrodki kultury, świetlice i kluby, ogniska artystyczne, domy pracy twórczej - prowadzą, w szczególności, działalność w zakresie upowszechniania kultury.

2. Do podstawowych zadań instytucji wymienionych w ust. 1 należy w szczególności: 1) edukacja kulturalna i wychowanie przez sztukę, 2) sprawowanie opieki nad zabytkami, 3) tworzenie warunków dla rozwoju amatorskiego ruchu artystycznego oraz zainteresowania wiedzą i sztuką, 4) tworzenie warunków dla rozwoju folkloru, a także rękodzieła ludowego i artystycznego, 58

5) rozpoznawanie, rozbudzanie i zaspokajanie potrzeb oraz zainteresowań kulturalnych.

2a. Instytucje kultury, których organizatorem są jednostki samorządu terytorialnego, mogą prowadzić ponadto działalność instruktażowo-metodyczną dla pracowników instytucji kultury, w zakresie zadań, o których mowa w ust. 2.

3. Instytucje kultury, o których mowa w ust. 1, mogą otrzymywać środki od osób fizycznych i prawnych oraz z innych źródeł, a także dotacje z budżetu przeznaczone na pokrycie kosztów działalności.

4. (skreślony).

5. (skreślony).

Przepis

art. 32 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej

regulował różne kwestie związane z zakresem działalności wymienionych w nim form organizacyjnych instytucji kultury. Budził wątpliwości, a przy tym regulował kwestie uregulowane w innych przepisach ustawy, albo niewymagające regulacji. W obecnym więc stanie prawnym utrzymanie tego przepisu było niecelowe.

Art. 33. (skreślony).

Przepis art. 33 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej w pierwotnym brzmieniu: „Darowizny przekazane na rzecz Fundacji Kultury, która przejęła majątek zniesionego Funduszu Rozwoju Kultury, podlegają wyłączeniu z podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym w pełnej wysokości” utracił moc w wyniku zmian przyjętych w ustawie z dnia 27 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. Nr 90, poz. 407).

Rozdział 4 Organizowanie imprez artystycznych i rozrywkowych Art. 34. 1. Imprezy artystyczne lub rozrywkowe organizowane w ramach działalności kulturalnej przez podmioty, o których mowa w art. 3, odbywające się poza stałą siedzibą albo w sposób objazdowy, wymagają zawiadomienia organu gminy właściwej ze względu na miejsce imprezy.

2. Zawiadomienie powinno zawierać następujące dane:

59

1) imię, nazwisko lub nazwę podmiotu organizującego imprezę artystyczną lub rozrywkową, siedzibę i adres do korespondencji, 2) rodzaj i charakter imprezy, 3) miejsce, datę, godzinę rozpoczęcia, planowany czas trwania, przewidywaną liczbę uczestników, 4) określenie planowanych środków służących zapewnieniu bezpieczeństwa uczestników.

3. Pomieszczenia, obiekty lub miejsca, w których odbywają się imprezy artystyczne i rozrywkowe, a także urządzenia techniczne używane przy ich organizowaniu lub w trakcie ich odbywania, powinny odpowiadać wymaganiom przewidzianym prawem.

4. Organ samorządu terytorialnego może zażądać załączenia do zawiadomienia zaświadczenia właściwego organu o spełnieniu wymagań, o których mowa w ust. 3.

5. Zawiadomienie o imprezie powinno być złożone nie później niż 30 dni przed planowanym terminem jej rozpoczęcia.

6. W przypadku, o którym mowa w ust. 4, termin określony w ust. 5 liczy się od dnia doręczenia zaświadczenia.

7. Imprezy artystyczne i rozrywkowe organizowane cyklicznie nie rzadziej niż 2 razy w roku przez te same podmioty w tych samych pomieszczeniach, obiektach i miejscach do tego dostosowanych wymagają jednorazowego zawiadomienia organu gminy właściwej ze względu na miejsce imprezy.

8. Obowiązki organizatora imprezy masowej w zakresie bezpieczeństwa tej imprezy reguluje ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. Nr 62, poz. 504).

Przepis art. 34 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej odnosi się do dwóch rodzajów imprez, organizowanych poza stałą siedzibą instytucji (koncerty, spektakle, widowiska, festyny itd.): - imprezy artystyczne – organizowane poza siedzibą, albo w sposób objazdowy - imprezy masowe artystyczno–rozrywkowe – regulowane przepisami ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. Nr 62, poz. 504 ze zm.).

W obu przypadkach organizator imprezy obowiązany jest co najmniej do zawiadomienia (a tym samym uzyskania akceptacji) odpowiedniego organu administracji, o chęci przeprowadzenia imprezy, jednocześnie zadość czyniąc wymaganiom związanym z 60

bezpieczeństwem osób uczestniczących w wydarzeniu. Jeśli mamy do czynienia z imprezą artystyczną i rozrywkową w przewidzianym w przepisach terminie wystarczy zawiadomić właściwy organ samorządu terytorialnego organizacji imprezy. Ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych wprowadza znacznie bardziej restrykcyjne wymagania konieczne do spełnienia przy organizacji imprezy masowej. Z komentowanego przepisu wynika więc, że charakter imprezy będzie wpływał na wybór przez organizatora trybu, koniecznego przy organizacji legalnej imprezy artystycznej lub rozrywkowej. Ważne jest zatem ustalenie kryteriów dla obu typów imprez, gdzie jednak główną przesłanką będzie liczba osób biorących w niej udział. W związku z tym, w procesie przygotowania imprezy organizator powinien ustalić do jakiej liczby osób adresuje swoje wydarzenie.

Jak stanowi przepis art. 3 pkt 2 ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych, przez pojęcie impreza masowa artystyczno-rozrywkowej należy rozumieć imprezę o charakterze artystycznym lub rozrywkowym, która ma się odbyć: a) na stadionie, w innym obiekcie niebędącym budynkiem lub na terenie umożliwiającym przeprowadzenie imprezy masowej, na których liczba udostępnionych przez organizatora miejsc dla osób, ustalona zgodnie z przepisami prawa budowlanego oraz przepisami dotyczącymi ochrony przeciwpożarowej, wynosi nie mniej niż 1.000, b) w hali sportowej lub w innym budynku umożliwiającym przeprowadzenie imprezy masowej, w których liczba udostępnionych przez organizatora miejsc dla osób, ustalona zgodnie z przepisami prawa budowlanego oraz przepisami dotyczącymi ochrony przeciwpożarowej, wynosi nie mniej niż 500.

Impreza, która nie spełni warunków powyżej opisanych, nie jest traktowana jako impreza masowa artystyczno-rozrywkowa, zatem jej organizator nie będzie zobowiązany do spełnienia obowiązków nałożonych przez ustawę o organizowaniu imprez masowych.

Art. 35. Organ gminy wydaje decyzję o zakazie odbycia imprezy artystycznej lub rozrywkowej, jeżeli zagraża ona życiu lub zdrowiu ludzi, moralności publicznej albo mieniu w znacznych rozmiarach lub nie zostały spełnione wymagania, o których mowa w art. 34 ust. 3.

61

W sytuacji, gdy w zawiadomieniu o organizowaniu imprezy artystycznej lub rozrywkowej właściwy organ gminy dopatrzy się nieprawidłowości, wydaje decyzję o zakazie odbycia tej imprezy. Decyzja ma charakter decyzji administracyjnej.

Ustawodawca określa w przepisie art. 35 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej przypadki, gdy należy wydać decyzję odmowną. Dzieje się tak, gdy impreza zagraża życiu lub zdrowiu ludzi, moralności publicznej albo mieniu znacznych rodzajów lub

gdy organizator nie spełni

wymagań

dotyczących

bezpieczeństwa

pomieszczenia, obiektu lub miejsca, w którym ma się odbyć impreza artystyczna czy i rozrywkowa, a także urządzeń technicznych używane przy organizowaniu i prowadzeniu imprezy.

O ile większość z przesłanek nie powinna stwarzać problemów z ich interpretacją, ponieważ są to pojęcia raczej oczywiste i czytelne, to jednak przesłanka zagrażania moralności publicznej może powodować wątpliwości. Trudność w tym przypadku polega na tym, że należy odwołać się do specyficznych, nie zawsze stałych i zmiennych punktów odniesienia, związanych z systemem wartości, czy kwestiami etycznymi.

Art. 36. 1. Decyzja o zakazie odbycia imprezy artystycznej lub rozrywkowej powinna być doręczona podmiotowi, który ją organizuje, w terminie 14 dni od dnia złożenia zawiadomienia, nie później jednak niż 10 dni przed planowanym terminem rozpoczęcia imprezy.

2. Odwołanie od decyzji wnosi się w terminie 3 dni od dnia jej doręczania.

3. Odwołanie od decyzji podlega rozpoznaniu w terminie 7 dni od dnia wniesienia odwołania. Niewydanie decyzji w tym terminie oznacza zgodę na odbycie imprezy.

4. Decyzję wydaną w wyniku wniesienia odwołania doręcza się w terminie 3 dni.

Przepis art. 36 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej ma charakter proceduralny. Wprowadza terminy, w jakich organ administracji obowiązany jest wydać stosowną decyzję, ustala również dla organizatora imprezy termin na wniesienie odwołania. Co więcej, ustawodawca wprowadza uproszczoną procedurę w razie wniesienia odwołania od decyzji zakazującej odbycie imprezy. Odwołanie takie należy rozpatrzyć w terminie 7 dni od jego wniesienia., a brak wydania decyzji, oznacza akceptację dla 62

zorganizowania imprezy. A więc brak decyzji w takim przypadku powoduje domniemanie, że impreza może się odbyć. Decyzję, która zostanie wydana w wyniku wniesienia odwołania, należy doręczyć zainteresowanym w terminie 3 dni.

Ustawodawca wprowadza znacznie krótsze terminy w procedurze związanej z udzieleniem zgody na odbycie imprezy, niż określone w Kodeksie postępowania administracyjnego

(ustawa

z

dnia

14

czerwca

1960

r.

Kodeks

postępowania

administracyjnego; Dz. U. z 2000 r., Nr 98, poz. 1071 ze zm.), a postępowanie w sprawie przeprowadzenia imprezy ma właśnie charakter postępowania administracyjnego. Jest to podyktowane szczególnym przypadkiem, jakim jest organizowanie imprezy (co jest działaniem kosztownym i skomplikowanym organizacyjnie), tak aby, jeśli nie ma rzeczywistych nieprawidłowości, mogła się ona odbyć w zaplanowanym czasie.

W przypadkach nieuregulowanych w ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności

kulturalnej

zastosowanie

znajdą

przepisy

Kodeksu

postępowania

administracyjnego. W przypadkach niezadowolenia z decyzji wydanych w toku postępowania administracyjnego (wydanej w wyniku odwołania od decyzji zakazującej organizację imprezy), strona może rozpocząć procedurę przed sądem administracyjnym, na zasadach ogólnych, wtedy zastosowanie znajdą przepisy ustawy z dnia 25 lipca 2005 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270). Skargę do sądu administracyjnego (wojewódzkiego sądu administracyjnego) wnosi się w terminie 30 dni od dnia otrzymania decyzji administracyjnej.

Problematykę związaną z możliwością odbycia, bądź z zakazem odbycia imprezy masowej artystyczno-rozrywkowej reguluje ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych (ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych; Dz. U. Nr 62, poz. 504 ze zm.). Także w tym przypadku stosuje się szczególną, skróconą procedurę.

Art. 37. 1. Prezes Rady Ministrów może z powodu żałoby narodowej zarządzić, na czas jej trwania, zawieszenie organizowania imprez artystycznych i rozrywkowych.

2. Wojewoda może z powodu klęski żywiołowej lub w celu zapobieżenia epidemii albo ze względu na żałobę, na czas niezbędny, zarządzić zawieszenie organizowania imprez określonych w ust. 1 na terenie województwa lub jego części.

63

W szczególnie trudnych i dramatycznych przypadkach można zawiesić na określony czas organizowanie imprez artystycznych i rozrywkowych, jak również imprez masowych artystyczno-rozrywkowych (zob. art. 37 ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych; Dz. U. Nr 62, poz. 504 ze zm). Trzeba jednak pamiętać, że są to sytuacje zupełnie wyjątkowe, zawsze wiążą się też z koniecznością podjęcia trudnej decyzji przez uprawnione podmioty, które przecież mają w świadomości, że każda taka decyzja może pociągnąć za sobą różnego rodzaju konsekwencje (w tym finansowe) dla obywateli.

Kompetencje takie, gdy chodzi o odwołanie imprez z powodu ogłoszenia żałoby narodowej na terenie całego kraju, posiada Prezes Rady Ministrów.

Natomiast na terenie województwa lub na jego części kompetencje do zawieszenia organizowania imprez, na czas niezbędny, ma wojewoda. Taka sytuacja może mieć miejsce w przypadku klęski żywiołowej, w celu zapobieżenia epidemii albo ze względu na żałobę.

Rozdział 5 Przepisy przejściowe i końcowe W tym rozdziale nie wprowadzono zasadniczych zmian podczas ostatniej nowelizacji.

Pewne zmiany dotyczą jedynie przepisu art. 39. Niemniej jednak ze względu na systematykę niniejszego opracowania, przepisy tego rozdziału również zostaną omówione.

Warto jednak mieć świadomość, że przepisy przejściowe mają znaczenie głównie w czasie wejścia w życie nowych przepisów. A komentowanie przepisów niniejszej ustawy aktualnie może mieć znaczenie historyczne.

Art. 38. Działalność kulturalną organizowaną i prowadzoną przez kościelne osoby prawne regulują odrębne przepisy.

Przepis art. 38 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej odnosi się do zakresu obowiązywania ustawy, wprowadzając zasadę, że jej regulacje nie dotyczą działalności kulturalnej prowadzonej przez kościoły, związki wyznaniowe itd. Kwestie działalności kościelnych osób prawnych reguluje ustawa

z dnia 17 maja 1989 r. o

gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. z 2005 r., Nr 231, poz. 1965 ze zm.). Nie ma wątpliwości, że kościoły itd. mogą prowadzić i w praktyce prowadzą działalność kulturalną.

64

Art. 39. 1. Przepisów ustawy nie stosuje się do działalności kulturalnej prowadzonej przez Ministra Obrony Narodowej, Ministra Sprawiedliwości i ministra właściwego do spraw wewnętrznych.

2. Ministrowie, o których mowa w ust. 1, w drodze rozporządzenia, mogą rozciągnąć stosowanie przepisów ustawy w całości lub części na działalność kulturalną prowadzoną przez podległe im lub nadzorowane przez nich jednostki organizacyjne, biorąc pod uwagę zakres działalności kulturalnej prowadzonej przez te jednostki.

Art. 39. 1. Przepisów ustawy nie stosuje się do działalności kulturalnej prowadzonej przez ministrów właściwych do spraw obrony narodowej, do spraw wewnętrznych i do spraw sprawiedliwości.

2. Ministrowie, o których mowa w ust. 1, w drodze rozporządzenia, mogą rozciągnąć przepisy ustawy w całości lub w części na działalność kulturalną prowadzoną przez podległe im lub nadzorowane przez nich jednostki organizacyjne.

Zmiana komentowanego przepisu art. 39 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej ma charakter głównie redakcyjny i dotyczy sposobu nazewnictwa poszczególnych szefów resortów rządowych.

Jeśli zaś chodzi o zakres pojęciowy komentowanego przepisu, to zgodnie z nim omawiana ustawa nie ma zastosowania, co do zasady, do działalności ministrów – obrony narodowej, sprawiedliwości i właściwego do spraw wewnętrznych. Zakres przedmiotowy ustawy ogranicza się do działalności zasadniczo podległej ministrowi właściwemu do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, czy działalności jednostek samorządu terytorialnego. Niemniej jednak wskazani w przepisie ministrowie mogą, w drodze rozporządzeń, rozciągnąć stosowanie przepisów tej ustawy na swoją działalność kulturalną, prowadzona przez podległe im jednostki.

Jest to spójne z przepisami ustawy, np. z przepisem art. 8, gdzie wprost określa się organizatorów państwowych instytucji kultury m.in. jako ministrów (zob. także art. 21 ustawy). Warto odwołać się do rozporządzeń, które faktycznie rozciągają stosowanie przepisów

komentowanej

ustawy

na

działalność

kulturalną

podległą

ministrom:

rozporządzenie z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie rozciągnięcia przepisów ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej na działalność kulturalną prowadzoną 65

przez jednostki organizacyjne podległe lub nadzorowane przez Ministra Obrony Narodowej (Dz. U. poz. 195) i rozporządzenie z dnia 12 października 1992 r. w sprawie rozciągnięcia przepisów ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej na działalność kulturalną prowadzoną w jednostkach organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez Ministra Spraw Wewnętrznych (Dz. U. Nr 79, poz. 403).

Art. 39a. Do dnia 31 grudnia 2002 r. termin na podanie informacji o zamiarze i przyczynach likwidacji wszystkich instytucji kultury, określony w art. 22 ust. 2, nie może być krótszy niż 12 miesięcy.

Przepis art. 39a jest już nieaktualny, związany był z ustanowieniem zasad dotyczących likwidacji instytucji kultury. Został dodany do omawianej ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej ustawą z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa (Dz. U. Nr 106, poz. 668 ze zm.).

Art. 40. Przepisy ustawy nie naruszają przepisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568), ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539, z 1998 r. Nr 106, poz. 668, z 2001 r. Nr 129, poz. 1440 oraz z 2002 r. Nr 113, poz. 984) oraz ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 1997 r. Nr 5, poz. 24, z 1998 r. Nr 106, poz. 668 oraz z 2002 r. Nr 113, poz. 984) w zakresie prowadzenia działalności kulturalnej w formach określonych w tych ustawach.

Przepis art. 40 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej dookreśla jej zakres przedmiotowy, jednocześnie szanując przepisy innych aktów prawnych regulujących w szczegółowy sposób działalność kulturalną związaną z opieką nad zabytkami, czy organizacją i działalnością bibliotek i muzeów. Komentowana ustawa, co należy mieć na uwadze, będzie jednak miała zastosowanie również do powyższej działalności. Należy podkreślić, że wymienione w komentowanym przepisie ustawy regulują specyficzne formy działalności kulturalnej w nieco inny sposób, niż ma to miejsce w niniejszych przepisach komentowanej ustawy np. w odniesieniu do pracowników bibliotek, czy muzeów, jak również w odniesieniu do kompetencji zawodowych konserwatorów zabytków.

66

Art. 41. 1. Instytucje i placówki upowszechniania kultury istniejące w dniu wejścia w życie ustawy, dla których organizatorem były podmioty określone w art. 8 i 9, podlegają z urzędu wpisowi do rejestru instytucji kultury, prowadzonego przez właściwego organizatora, w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, a pracownicy tych instytucji stają się pracownikami instytucji kultury.

2. Instytucje i placówki upowszechniania kultury istniejące w dniu wejścia w życie ustawy, dla których organizatorem są inne podmioty niż określone w art. 8 i 9, mogą nadal prowadzić swoją działalność, jeżeli w ciągu 3 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy zostaną spełnione wymogi określone w przepisach niniejszej ustawy.

3. W razie niedopełnienia obowiązku określonego w ust. 2, podmioty te są obowiązane do zaprzestania prowadzenia działalności.

Przepis art. 41 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej wprowadzał obowiązek wpisu instytucji i placówek upowszechniania kultury do rejestru instytucji kultury prowadzonego przez właściwego organizatora. Jednocześnie ustawodawca określił czas – 6 miesięcy od wejścia w życie nowych przepisów, do zrealizowania tego obowiązku dla (zgodnie z ówcześnie obowiązującą terminologią i pierwotnym tekstem ustawy) instytucji narodowych, państwowych lub prowadzonych przez gminę, czy związek komunalny. Pracownicy takich instytucji stawali się pracownikami instytucji kultury.

W przypadku instytucji i placówek upowszechniania kultury prowadzonych przez inne, niż powyżej wymienione podmioty, mogły one prowadzić dalszą działalność pod warunkiem spełnienia przez nie wymogów nałożonych przez ustawę, w okresie 3 miesięcy od jej wejścia w życie. Jeśli takie instytucje nie dopełniły w odpowiednim czasie tego obowiązku, były obowiązane do zaprzestania działalności.

Art. 42. 1. Instytucje artystyczne istniejące w dniu wejścia w życie ustawy, dla których organem założycielskim były podmioty określone w art. 8 ust. 2, podlegają z urzędu wpisowi do rejestru instytucji kultury, prowadzonego przez właściwego organizatora, w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, a pracownicy tych instytucji stają się pracownikami instytucji kultury.

67

2. Minister Kultury i Sztuki prowadzący w dniu wejścia w życie ustawy rejestr instytucji działających jako instytucje artystyczne przekaże rejestr tych instytucji oraz pozostałą dokumentację właściwemu organizatorowi w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy.

Przepis art. 42 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej wyraźnie wskazuje na decentralizację w sferze kultury, w czasie wejścia w życie nowej ustawy – o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Porządkuje też kwestie związaną z rejestrem instytucji kultury.

Omawiana ustawa wprowadziła pewne zmiany w odniesieniu do określenia rodzajów instytucji kultury, wprowadzając ogólny termin instytucja kultury na różne formy działalności kulturalnej. Jak wynika z ust. 1 omawianego przepisu instytucje artystyczne, które działały w czasie wejścia w życie nowych przepisów z urzędu zostały wpisane do rejestrów właściwych organizatorów kultury. Instytucje, o których mowa w tym przepisie, to: narodowe instytucje kultury - utworzone przez Ministra Kultury i Sztuki i państwowe instytucje kultury utworzone przez inne naczelne lub centralne organy administracji państwowej oraz wojewodów. Pracownicy tych instytucji stawali się pracownikami instytucji kultury.

Przepis art. 42 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej wprowadził dla Ministra Kultury i Sztuki obowiązek przekazania prowadzonego przez niego rejestru instytucji kultury właściwym organizatorom w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie nowej ustawy.

Art. 43. Instytucje artystyczne istniejące w dniu wejścia w życie ustawy ustalają fundusz instytucji jako sumę: funduszy statutowych w środkach trwałych i obrotowych, funduszu rezerwowego i funduszu rozwoju według stanu na dzień 1 stycznia 1991 r.

Nieaktualny dzisiaj przepis art. 43 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej nałożył na instytucje artystyczne, które miały ulec reformie związanej z wprowadzeniem nowych przepisów, a działające w dniu wejścia w życie komentowanej ustawy, obowiązek ustalenia funduszu instytucji, który miał charakter inwentaryzacyjny mienia i majątku.

68

Art. 44. 1. Prowadzona na podstawie zezwoleń uzyskanych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy działalność w zakresie organizowania imprez artystycznych lub rozrywkowych podlega w terminie 3 miesięcy wpisaniu z urzędu do ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej na podstawie przepisów o działalności gospodarczej.

2. Do czasu dokonania wpisu, o którym mowa w ust. 1, zachowują moc dotychczasowe zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie organizowania imprez artystycznych.

3. Postępowanie w sprawie zezwoleń na organizowanie imprez artystycznych lub rozrywkowych wszczęte przed dniem wejścia w życie ustawy i nie zakończone ostateczną decyzją administracyjną toczy się według przepisów niniejszej ustawy.

Przepis art. 44 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej to kolejny przepis przejściowy (nieaktualny w chwili obecnej). Dotyczył prowadzenia działalności kulturalnej na podstawie odpowiednich zezwoleń. Przepis nakładał w tej sferze obowiązki (wpisu do ewidencji działalności gospodarczej). Oprócz tego wskazuje na właściwość przepisów, w sprawach niezakończonych w dniu wejścia w życie nowych przepisów komentowanej ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej.

Art. 44a. 1. Wierzytelności Skarbu Państwa wobec instytucji kultury z tytułu odpłatnego nabycia, na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464, z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 i Nr 281, poz. 2782 oraz z 2005 r. Nr 130, poz. 1087), własności budynków i innych urządzeń oraz lokali, stwierdzone decyzjami wydanymi na podstawie tych ustaw, wygasają z dniem 1 lipca 2005 r.

2. Wykreślenie hipotek zabezpieczających wierzytelności Skarbu Państwa, o których mowa w ust. 1, następuje na wniosek organizatora i podlega opłacie stałej w kwocie 30 zł.".

Nieaktualny dzisiaj przepis art. 44a ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej dotyczył kwestii związanych z wierzytelnościami Skarbu Państwa wobec instytucji kultury. Wprowadzona została data, w której wierzytelności te wygasły – 1 lipca 2005 r.

69

Art. 45. Tracą moc: 1) ustawa z dnia 9 kwietnia 1968 r. o zezwoleniach na publiczną działalność artystyczną, rozrywkową i sportową (Dz. U. Nr 12, poz. 64) - w zakresie dotyczącym imprez artystycznych i rozrywkowych , 2) ustawa z dnia 26 kwietnia 1984 r. o upowszechnianiu kultury oraz o prawach i obowiązkach pracowników upowszechniania kultury (Dz. U. Nr 26, poz. 129, z 1988 r.

Nr 19, poz. 132, z 1989 r. Nr 4, poz. 24 i Nr 35, poz. 192 oraz z 1990 r. Nr 34, poz. 198), 3) ustawa z dnia 28 grudnia 1984 r. o instytucjach artystycznych (Dz. U. Nr 60, poz. 304 i z 1989 r. Nr 35, poz. 192).

Zgodnie z przepisem art. 45 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, z momentem wejścia w życie komentowanej ustawy, utraciły moc wskazane w tym przepisie wcześniej obowiązujące akty prawne regulujące sferę kultury, a przyjęta w nowej ustawie regulacje zastąpiły dotychczas obowiązujące przepisy, wprowadzając jednak nowe zasady dla publicznego sektora kultury.

Art. 46. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

Zasadą jest określanie terminu wejścia w życie aktów normatywnych (obecnie jest to ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych, Dz. U. z 2011 r., Nr 197, poz. 1172 ze zm.).

Stwierdzenie, że ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia oznacza, że termin ten ustala się biorąc pod uwagę dzień ogłoszenia aktu prawnego w Dzienniku Urzędowym. Jako że komentowana ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej po raz pierwszy została opublikowana w tym publikatorze w dniu 12 grudnia 1991 r. (Dz. U, Nr 114, poz. 493), to oznacza, ze weszła w życie 26 grudnia 1991 r.

Autorka: dr Joanna Hołda Doktor nauk prawnych, menadżer kultury, nauczyciel akademicki. Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji UMCS w Lublinie i Wydziału Pedagogiki Psychologii UMCS w Lublinie. Ukończyła Studia Podyplomowe z zakresu prawa autorskiego, prasowego i wydawniczego w Instytucie Prawa Własności Intelektualnej UJ w Krakowie. Pracuje w 70

Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury w Lublinie. Od 2010 r. w zarządzie lubelskiej Zachęty. Jest autorką i współautorką publikacji m. in. z zakresu prawa własności intelektualnej, praw człowieka, prawa kultury i sztuki.

71