Kultura jako stymulator kreatywości w regionie

kultura jako stymulator culture as a stimulus for kreatywności creativity i innowacyjności w regionie and innovation in the region podsumowanie panelu a summary of the panel dyskusyjnego discussion xxii forum ekonomiczne krynica-zdrój 4-6 września 2012

xxii economic forum krynica 4-6 september 2012

kultura jako stymulator culture as a stimulus for kreatywności creativity i innowacyjności w regionie and innovation in the region podsumowanie panelu a summary of the panel dyskusyjnego discussion

pl

6

en

10 pl

16

en

21

pl

26

en

30

edwin bendyk

jerzy hausner

krzysztof dudek

pl

44

en

52

pl

36

pl

62

en

39

en

67

michael schwarze-rodrian

monika smoleń

robert palmer

→4

4-6

wstęp

września 2012

jerzy hausner

/ 4-6 september 2012

krynica-zdrój

→5

jerzy hausner wstęp

strona 6

preface

pages 10

→6

wstęp

jerzy hausner

jerzy hausner wstęp

→ Dość rzadko mam możliwość poprowadzenia dyskusji, która okazuje się tak owocna jak ta przeprowadzona w ramach panelu „Kultura jako stymulator kreatywności i innowacyjności w regionie”, zwłaszcza gdy weźmiemy pod uwagę, że organizatorzy Forum Ekonomicznego w Krynicy przeznaczyli na ten panel tylko 60 minut. Podstawowe wypowiedzi znakomitych panelistów odzwierciedlają przygotowane przez nich teksty.

Były on gotowe przed debatą i zostały udostępnione jej uczestnikom.

Czytelnikom tej publikacji Narodowego Centrum Kultury, które było inicjatorem i gospodarzem panelu, chciałbym zwrócić uwagę na te tezy panelistów, które wydały mi się najistotniejsze i proponują nowe naświetlenie omawianych problemów.

edwin bendyk zwraca uwagę na „pułapkę technologicznego determinizmu”, co – jego zdaniem – oznacza między innymi, że nie wystarczy zapewnić dostęp do cyfrowej infrastruktury, aby wyzwolić potencjał indywidualnej kreatywności i społecznej innowacyjności. Ta kluczowa myśl sygnalizuje, że innowacyjność jest zasadniczo efektem więzi i interakcji społecznych, a nie samych rozwiązań technicznych i technologicznych. Pobudzają ją społeczne normy, instytucje i media a nie sama techniczna infrastruktura.

To implikuje fundamentalne znaczenie kulturowych kompetencji, w tym umiejętności aktywnego i autonomicznego komunikowania się. Trafnie Edwin Bendyk podkreśla, że współcześnie kluczowe kompetencje to kompetencje krytyczne, czyli takie, które nie służą wyłącznie odbieraniu komunikatu, ale także jego interpretacji i współkreowaniu.

→7

krzysztof dudek celnie wskazuje, że rozpowszechnioną tezę, iż „kultura się liczy”, należy odnosić nie tylko i nie tyle do wzrostu gospodarczego, ile do szerzej ujmowanego rozwoju społeczno-gospodarczego. Stymulując rozwój, kultura współtworzy mechanizmy indywidualnej kreatywności i zbiorowej innowacyjności. Kultura jest nie tylko czynnikiem rozwoju, ale także integratorem różnych czynników stanowiących składowe mechanizmu zmiany społecznej i rozwoju. Z tego z kolei wynika inne zasadnicze spostrzeżenie Krzysztofa Dudka: wydatki na kulturę ponoszone przez jednostki samorządu terytorialnego nie powinny być kierunkowane na promocję miasta czy regionu, lecz na podnoszenie kompetencji kulturowych mieszkańców – obywateli. To oni – stając się faktycznie obywatelami kultury – będą wnosić znaczący wkład do innowacyjności, konkurencyjności i wzrostu regionu.

dowodzi, że polityka kulturalna jest niezbędna dla formowania partnerstwa rozwojowego. Przy czym płaszczyzną tworzenia takich partnerstw nie powinno być wyłącznie dostrzeganie przesłanek inwestowania w projekty, przemysły i infrastrukturę kulturalną, lecz przede zrozumienie znaczenia spójności społecznej i szeroko pojętej „jakości życia”. Kultury i kreatywności nie wolno sprowadzać do zagadnienia regionalnego czy

robert palmer

narodowego brandingu. To ma być przestrzeń kojarzenia różnych perspektyw i interesów w celu wyznaczania kierunków rozwoju i kreowania jego adekwatnych mechanizmów. W tym kontekście pojawia się kwestia przywództwa, odczytana przez Roberta Palmera jako zdolność do kreowania partnerstwa rozwojowego i aktywnego uczestnictwa w nim. michael schwarze- rodrian , omawiając doświadczenia restrukturyzacji gospodarczej i społecznej transformacji Zagłębia Ruhry, wydobywa podstawowe znaczenie dziedzictwa kulturowego, w tym przypadku dziedzictwa przemysłowego. Sukces rozwojowy jest w tym ujęciu pochodną umiejętnego, twórczego włączenia dziedzictwa w funkcjonowanie regionu. To wymaga odczytania i sięgnięcia po te materialne i intelektualne składowe dziedzictwa, które mogą dawać siłę i przewagę rozwojową współcześnie, takie jak wiedza inżynierska, kreatywność techniczna, etos pracy zespołowej i szeroko pojętej współpracy, także w zakresie kierowania i zarządzania złożonymi systemami organizacyjnymi. I w tym kontekście Michael Schwarze-Rodrian eksponuje rolę uniwersytetów jako generatorów wiedzy społecznej oraz niezbędnego ogniwa przekształcania dziedzictwa w kapitał rozwojowy.

→8

wstęp

monika smoleń zwraca uwagę, że dla poszukiwania wła-

ściwych relacji między kulturą i gospodarką – szerzej rozwojem, fundamentalne znaczenie ma odniesienie do edukacji, w tym edukacji kulturalnej. Podstawowym jej celem powinno być kształtowanie umiejętności rozumienia i świadomego odbioru kultury, odczytywania jej kodów oraz zachęcanie do aktywnego i twórczego uczestnictwa w kulturze. Ważne jest także pozytywne wartościowanie uczestnictwa w kulturze. I także w wypowiedzi Moniki Smoleń wraca zagadnienie wiązania kultury z jakością życia mieszkańców, a nie tylko promocją regionu, do czego wiele jednostek samorządu terytorialnego sprowadza swoje działania w obszarze kultury.

Inspirujące teksty i wystąpienia panelistów stały się podstawą sformułowania przeze mnie kilkunastu tez, które stanowiły podsumowanie omawianego panelu: W cywilizacji informacyjnej (poprzemysłowej) nie ma sensu rozdzielanie rozwoju gospodarczego i społecznego. Nie chodzi już tylko o to, aby dostrzec, że jeden wpływa na drugi. Sedno w tym, aby przyjąć, że jeden jest drugim: jeśli rozwój nie jest społeczny, to nie jest też gospodarczy – i odwrotnie.

Rozwój dokonuje się za sprawą przenikania i wzmac-

jerzy hausner

niania się tego, co ekonomiczne i społeczne, materialne i duchowe, twarde i miękkie. Wpływu kultury na rozwój terytorialny (np. województwa czy miasta) nie należy sprowadzać do kwestii promocji i zewnętrznej atrakcyjności, czyli do zagadnienia przyciągania: inwestorów, kapitału turystów czy nowych rezydentów. O wiele ważniejsze jest dostrzeżenie jej znaczenia dla odkrywania, wykorzystywania, waloryzowania i pomnażania własnych zasobów.

głównym kryterium rozwoju nie jest poziom czy dynamika tworzonego pkb, lecz szeroko ujmowana jakość życia mieszkańców.

Kluczem do zrozumienia istoty rozwoju jest kategoria „podtrzymywalności” (sustainability). Ponieważ w Polsce, źle tłumaczymy i rozumiemy to pojęcie, ważne jest, aby pokreślić, że mówimy o równowadze, ale i o zmianie.

Jeżeli w odniesieniu do równowagi rozwój ma mieć sensowną konotację, to idzie nie o równowagę, a równoważenie, nie o stałość, stabilizację, a stabilność.

Rozwój wynika z efektywnego wykorzystania różnych kapitałów – twardych i miękkich. Współcześnie rola tych

→9

drugich – czyli kapitału: ludzkiego, intelektualnego, społecznego i kulturowego – rośnie.

to oznacza, że coraz większej wagi nabiera kapitał, który jest w ludziach i jest osadzony w relacjach społecznych (kapitały miękkie) w stosunku do kapitałów (twardych), którymi ludzie mogą i potrafią się posłużyć (np. kapitał finansowy).

Dziedzictwo jest zakumulowanym przez wcześniejsze pokolenia zasobem kapitałów.

Aby móc włączyć te zakumulowane kapitały w rozwój, niezbędna jest tożsamość, ale rozumiana jako podmiotowość. Rzecz nie tylko w tym, kim się jest, z czego się wyrasta i co się posiada, ale także w tym, do czego się dąży, co się chce osiągnąć.

Pożytkowanie dziedzictwa wymaga interpretacji i kreatywności, jest nie tylko jego poznawaniem i chronieniem, ale też jego waloryzowaniem i uzupełnianiem.

Rozwój to twórcze przeobrażenie własnego dziedzictwa.

Prawo do kultury to prawo do rozwoju i powinno być traktowane jako jedno z podstawowych, konstytucyjnych praw człowieka.

Z tego prawa może faktycznie skorzystać tylko jednostka lub zbiorowość autonomiczna i kreatywna. Dlatego samo legislacyjne ustanowienie prawa do kultury jest zdecydowanie niewystarczające.

Nowoczesny rozwój to proces, w którym popyt generuje podaż (stąd znaczenie edukacji kulturalnej), ale też podaż tworzy popyt (stąd znaczenie wolnego internetu).

Rozwój wiąże się ze zmianą technologiczną. Technologie jednak nie zapewniają rozwoju. Czasami mogą go blokować. Technologie jedynie umożliwiają rozwój, który dokonuje się za sprawą komunikacji i współdziałania wielu różnych podmiotów. Sieci koordynacji działań są społecznym interfejsem i katalizatorem rozwoju.

Dla rozwoju niezbędne są inteligentne sieci koordynacji działań zbiorowych, czyli takie, które pobudzają wiedzę społeczną.

Dodam jeszcze, że inicjatywa Narodowego Centrum Kultury włączenia do Forum Ekonomicznego w Krynicy problematyki kultury zyskała uznanie jego uczestników, czego dowodem była wysoka frekwencja. To także powinno zachęcić NCK do jej kontynuowania.

→10

preface

jerzy hausner

jerzy hausner preface

Quite rarely, I have an opportunity to lead a discussion which turns out to be as fruitful as the one carried out as part of the panel “Culture as a stimulator of creativity and innovation in the region”, especially when we take into account that the organisers of the Economic Forum in Krynica assigned only 60 minutes for that panel. The basic statements of the excellent panelists reflect the texts they prepared. They were finished before the debate and made available to its participants.

I would like to draw attention of the readers of this publication by the National Centre for Culture, which was an initiator and host of the panel, to these arguments of the panelists, which seemed the most relevant to me and proposed to highlight those problems in a new way. points out the “trap of technological determinism” which – in his opinion – means, inter alia, that it

edwin bendyk

is not enough to provide access to the digital infrastructure in order to unleash the potential of individual creativity and social innovation. This key idea indicates that innovation is basically the result of social ties and interactions, rather than technical and technological solutions themselves. It is stimulated by social standards, institutions and media rather than by the technical infrastructure itself. This implies the fundamental importance of cultural competence including the skills of active and autonomous communication. Edwin Bendyk rightly stresses that today key competences are critical competences, i.e. those that are not used only to receive a message, but also to interpret and co-create it. accurately points out that the common argument that “culture counts” should be referred not only and not so much to the economic growth but to the

krzysztof dudek

→11

more widely recognised socio-economic development. By stimulating the development, culture co-creates mechanisms of individual creativity and collective innovation.

Culture is not only a development factor but also an integrator of various factors being components of the mechanism of social change and development. This, in turn, results in another vital observation by Krzysztof Dudek: expenses on culture incurred by territorial self-government units should not be allocated for the promotion of the city or region, but for improvement in cultural competence of residents – citizens. It is them – by actually becoming culture citizens – who will make a significant contribution to innovation, competitiveness and growth of the region.

stimulates demand for new contents and innovation, however, it does not stimulate domestic supply. a feature of this metaculture is technological determinism and confusing the effects with causes. claims that the cultural policy is essential for the formation of the development partnership. Where-

robert palmer

by the plane to create such partnerships should not only be noticing grounds for investing in projects, industries and cultural infrastructure, but first of all understanding the importance of social cohesion and widely understood “quality of life”. Culture and creativity cannot be boiled down to the issue of regional or national branding. It is supposed to be a space to associate different perspectives and interests in order to determine the directions of development and create its adequate mechanisms. In this context, the issue of leadership appears, read by Robert Palmer as an ability to create the partnership for the development and active participation in it. michael schwarze-rodrian, when discussing the experience of the economic restructuring and social transformation in the Ruhr area, brings out the fundamental importance of the cultural heritage, in this case the industrial heritage. In this context, the development success is a derivative of skillful, creative inclusion of the heritage in the functioning of the region. It requires reading and referring to these material and intellectual components of the heritage, that today may give power and development advantage, such as engineering knowledge, technical creativity, ethos of teamwork and widely understood cooperation, also with regard to control and management

→12

preface

of complex organisational systems. And in this context, Michael Schwarze-Rodrian highlights the role of universities as generators of social knowledge and a necessary link in transforming the heritage into development capital. monika smoleń points out that for searching for the appropriate relationships between culture and the economy – development in broader terms, of fundamental importance is the reference to education, including cultural education. Its primary objective should be the development of the skills of understanding and conscious reception of culture, reading its codes and encouraging to active and creative participation in culture; it is also important to positively assess participation in culture. And also the statement by Monika Smoleń brings back the issue of linking culture with the quality of life of residents and not just the promotion of the region, to which many territorial self-government units boil down their activities in the area of culture.

Inspirational texts and speeches of the panelists have become a basis for me to formulate a dozen or so arguments which were a summary of the panel in question: In the information (post-industrial) civilisation, there is no sense in separating the economic and social develop-

jerzy hausner

ment. The point is not even to notice that one affects the other. The essence is to assume that one is the other: if the development is not social, then it is not economic either – and vice versa.

The development is carried out through infiltration and strengthening of what is economic and social, material and spiritual, hard and soft.

The impact of culture on the territorial development (e.g. the voivodeship or city) should not be boiled down to the issue of promotion and external attractiveness, i.e. the issue of attracting: investors, capital, tourists or new residents. Much more important is to notice its importance for exploration, exploitation, valorisation and multiplication of own resources.

The main criterion of the development is not the level or dynamics of GDP created, but the widely recognised quality of life of residents.

The key to understand the essence of the development is the category of “sustainability”. As in Poland we explain and understand this concept in a wrong way, it is important to stress that we are talking about the balance but also about the change. If, with respect to the balance the development is to have a sensible connotation, the point is not the balance but balancing, not the stabilisation but stability.

→13

The development results from the efficient use of various capitals - hard and soft. Today, the role of the latter – i.e. human, intellectual, social and cultural capital – is growing.

This means the growing importance of capital, which is in the people and is embedded in social relations (soft capitals) in relation to (hard) capitals which people may and are able to use (eg. financial capital).

The heritage is the resource of capitals accumulated by previous generations.

In order to be able to include these accumulated capitals in the development, the identity is necessary but understood as subjectivity. The point is not only who we are, where we come from and what we have but also what we strive for, what we want to achieve.

Using the heritage requires interpretation and creativity, it is not only its learning and protection but also its valorisation and supplementation. The development is a creative transformation of own heritage.

The right to culture is the right to the development and should be treated as one of the fundamental, constitutional human rights.

This right may actually be used only by an individual or autonomous and creative community. Therefore, the legislative establishment of the right to culture is definitely insufficient.

The modern development is a process in which demand generates supply (hence the importance of cultural education), but also supply generates demand (hence the importance of the free Internet).

The development entails the technological change. However, technologies do not ensure the development. Sometimes, they may block it. Technologies enable only this development, which takes places by means of communication and interaction between many different entities.

Action coordination networks are a social interface and catalyst for the development.

The development requires smart collective action coordination networks i.e. those which stimulate social knowledge.

stimulates demand for new contents and innovation, however, it does not stimulate domestic supply.

I should add that the initiative of the National Centre for Culture with regard to inclusion of the cultural issues in the Economic Forum in Krynica has gained the recognition of its participants, as evidenced by the high attendance. This should also encourage the NCC to continue it.

→14

preface

jerzy hausner

dla rozwoju niezbędne są inteligentne sieci koordynacji działań zbiorowych, czyli takie, które pobudzają wiedzę społeczną. the development requires smart collective action coordination networks i.e. those which stimulate social knowledge.

→15

edwin bendyk / edwin bendyk w kleszczach determinizmu technologicznego

strona 61

in the grip of technological determinism

pages 21

→16

w kleszczach determinizmu technologicznego

edwin bendyk

edwin bendyk → w kleszczach determinizmu technologicznego → Współczesnej cywilizacji nie sposób wyobrazić sobie bez cyfrowej infrastruktury teleinformatycznej. Dostęp do internetu oznacza możliwość korzystania z zasobów kultury, wiedzy oraz usług społeczeństwa informacyjnego nieosiągalnych w przestrzeni fizycznej. Brak takiego dostępu nosi miano cyfrowego wykluczenia i uznawany jest za dotkliwą formę wykluczenia społecznego. Fundamentalna rola, jaką pełni infrastruktura teleinformatyczna w funkcjonowaniu społeczeństwa XXI wieku prowadzi często do pułapki technologicznego determinizmu. Polega on na przekonaniu, że wystarczy zapewnić dostęp do cyfrowej infrastruktury, by wyzwolić potencjał indywidualnej i społecznej kreatywności – wszak internet ze względu na swą architekturę jest czymś w rodzaju Broni Masowego Tworzenia.

Entuzjaści nowych mediów w licznych traktatach przekonują, że internet demokratyzuje kulturę i struktury wy-

twarzania wiedzy. Każdy dziś może być twórcą i wydawcą.

Podział na aktywnych producentów treści i ich biernych odbiorców traci sens; wszyscy jesteśmy prosumentami, uczestnicząc aktywnie w kształtowaniu przestrzeni komunikacyjnej i kulturowej. Trudno o lepsze ilustracje niż Wikipedia czy serwisy, takie jak YouTube. Gdy jednak pierwszy entuzjazm minie, zmierzyć się trzeba z niewygodnymi pytaniami.

Dlaczego mimo podobnego dostępu do internetu poziomy kreatywności młodzieży w Stanach Zjednoczonych i w Polsce znacząco się różnią? Amerykańskich i polskich nastolatków określić można mianem „cyfrowych tubylców”, jedni i drudzy w pełni zanurzeni są w cyfrowej rzeczywistości od pierwszych praktycznie chwil samodzielnego określania swoich praktyk kulturowych i komunikacyjnych. Nie różnią ich także owe praktyki. To, co różni,

→17

to statystyki aktywności – w porównaniu z Amerykanami znacznie mniejszy odsetek młodych Polaków podejmuje działania twórcze. Nawet sztandarowe przykłady kreatywnego potencjału sieci, jak Wikipedia, są mało przekonujące – zasób polskiej wersji internetowej encyklopedii tworzy w rzeczywistości kilkaset osób.

Najwyraźniej sama infrastruktura to za mało. Nie wystarczy wybudować drogi, by mieć przemysł samochodowy. I nie wystarczy podłączyć wszystkich do internetu, by mieć Krzemową Dolinę. Dlaczego? Interesujące wyjaśnienie proponuje Greg Urban, antropolog z Minnesota University, twórca koncepcji metakultury.

W książce Metaculture: How Metaculture Moves through the World analizuje niezwykłą transformację kulturową, która umożliwiła rozwój nowoczesności. Istotą nowoczesności jest nieustanne wytwarzanie nowości, począwszy od kultury stale zwiększającej produkcję treści, przez naukę zwiększającą systematycznie wysiłek poznawczy, po gospodarkę napędzaną kolejnymi innowacjami.

Kreatywność i oparta na kreatywności innowacyjność to cecha charakteryzująca gatunek ludzki. Ludzie zawsze podejmowali twórczość artystyczną i poszukiwali nowych narzędzi zwiększających efektywność ich pracy.

Nie od zawsze jednak traktowali tę aktywność w sposób

systemowy, jako cechę całej struktury społecznej, a nie tylko wyróżniających się jednostek. Urban dostrzega, że społeczeństwa przednowoczesne opierały się w istocie na systematycznym odtwarzaniu struktur, kodów i konstytuujących wspólnotę mitów – wierne powtórzenie zapewnić miało trwanie, było gwarancją ładu. Ten sposób kulturowego konstruowania podstaw społecznego trwania Urban określa mianem metakultury powtórzenia.

sposób kulturowego konstruowania podstaw społecznego trwania urban określa mianem metakultury powtórzenia Metakultura w definicji amerykańskiego antropologa to sposób, w jaki kultura mówi sama o sobie nie tylko za pomocą komunikatów, lecz także poprzez system instytucji i mediów, logiką swojego działania podtrzymujących określone systemy wartości i rodzaje dyskursu.

Przejście do nowoczesności byłoby niemożliwe, gdyby nie pojawienie się metakultury nowości, czyli subtelnego systemu premiującego oryginalną twórczość i innowacyjność a nie wierne odtwarzanie.

→18

preface

jerzy hausner

internet ze względu na swą architekturę jest czymś w rodzaju broni masowego tworzenia the internet due to its architecture is something like a weapon of mass creation

→19

marshall mcluhan uznał maszynę drukarską za pierwowzór fabryki. to wszystko prawda, dlaczego jednak technologia druku, wcześniej niż w europie znana w korei i w chinach, nie doprowadziła w tamtych krajach do rewolucji przemysłowej?

Początek epoki nowoczesnej wiąże się z wynalazkiem maszyny drukarskiej z ruchomą czcionką. Istotnie, bez wynalazku Gutenberga trudno sobie wyobrazić rozkwit twórczości naukowej i literackiej oraz umasowienie uczestnictwa w kulturze i wiedzy. Marshall McLuhan uznał maszynę drukarską za pierwowzór fabryki. To wszystko prawda, dlaczego jednak technologia druku, wcześniej niż w Europie znana w Korei i w Chinach, nie doprowadziła w tamtych krajach do rewolucji przemysłowej? Stało się tak, ponieważ druk jest tylko technologią: umożliwia zwiększenie efektywności kopiowania. Czy jednak kopiowane są stare teksty, czy nowe, nie zależy już od samej technologii, lecz od obowiązującej w konkretnym społeczeństwie metakultury.

Metakultura sprzyjająca masowej produkcji nowych dzieł literackich (muzycznych, filmowych) wymaga nie tylko twórczej aktywności samych pisarzy. Potrzebni są wydawcy, którzy tłumaczą kreatywną pasję artystów na język kapitalizmu polegający na zysku i akumulacji kapitału. Wartość nowości, jaką jest oryginalny utwór, zostaje przekształcona poprzez instrument ceny w wartość rynkową i wpleciona w grę popytu i podaży. Popyt jest kształtowany poprzez oddziaływanie na odbiorców – jak spowodować, by nie wystarczała im w życiu jedna tylko księga, Biblia? W poszukiwaniu odpowiedzi powstają nowe formy medialne i instytucjonalne, wzmagające popyt na nowość.

Kluczową okazuje się prasa codzienna – logika tego medium, które codziennie musi dostarczyć porcję treści niezależnie od wydarzeń, wymusza m.in. produkcje literacką – rozkwit prozy w XIX wieku byłby niemożliwy powieści w odcinkach. To jednak tylko fragment metakultury „nowości”. Z czasem rozwijają się instytucje krytyki i recenzji, nagród i konkursów stymulujące z jednej strony produkcję utworów, z drugiej zaś strony wpływające na popyt.

Greg Urban zauważa jednak, że istnienie metakultury nowości nie prowadzi automatycznie do erupcji kreatywności. Popyt na nowe treści może być obsługiwany

→20

w kleszczach determinizmu technologicznego

przez import. Doskonale ilustruje ten problem świat filmu – istnienie rozwiniętego rynku filmowego nie musi oznaczać, że społeczeństwo lubiące oglądać filmy potrafi je samo wytwarzać. Nie inaczej rzecz ma się z innowacjami – popyt na nowe technologie nie musi oznaczać zdolności do samodzielnego ich tworzenia.

Trudno o lepszą ilustrację niż internet.

popyt na nowe technologie nie musi oznaczać zdolności do samodzielnego ich tworzenia Polacy i Amerykanie mają dostęp do tego samego internetu, korzystają z podobnej infrastruktury szkieletowej, z podobnych interfejsów Google’a, Facebooka, z podobnych aplikacji Microsoftu i Apple’a, z takich samych iPhonów, Samsungów, MacBooków, tabletów.

Dlaczego więc, powtórzmy pytanie, , mimo że mamy dostęp do tej samej infrastruktury, różnimy się aktywnością twórczą?

Nawiązując do koncepcji Grega Urbana, warto zaryzykować hipotezę, że różnimy się metakulturą. Owszem, wypracowaliśmy w Polsce metakulturę nowości, niepełną jednak, w wariancie kultu cargo. Stymuluje ona popyt na

edwin bendyk

nowe treści i innowacje, nie stymuluje jednak rodzimej podaży. Cechą tej metakultury jest determinizm technologiczny i mylenie skutków z przyczynami. Infrastruktura teleinformatyczna jest warunkiem koniecznym, lecz niewystarczającym do ukształtowania się kreatywnego społeczeństwa informacyjnego. Tak jak stadiony są warunkiem koniecznym, lecz niewystarczającym istnienia dobrej piłki nożnej. Dlatego potrzebny jest rozwój metakultury nowości, tak by sprzyjała ona oryginalnej kreatywności. Sprzyjać mu będą konkursy i nagrody, rozwój kompetencji krytycznych, otwarte miejsca w przestrzeni publicznej zachęcające do aktywnego eksperymentowania, a nie tylko do korzystania z rozwiązań technicznych na zasadzie uruchamiania „czarnych skrzynek” zaprogramowanych gdzie indziej.

→21

edwin bendyk → in the grip of technological determinism → We cannot imagine the modern civilisation without the digital ICT infrastructure. Access to the Internet means a possibility to use cultural resources, knowledge and services of the information society which are unattainable in the physical space. The absence of such access is called digital exclusion and is considered to be a painful form of social exclusion. The fundamental role of the ICT infrastructure in the functioning of the society in the 21st century often leads to the trap of technological determinism. This is a belief that it is enough to provide access to the digital infrastructure in order to unleash the potential of individual and social creativity – after all, the Internet due to its architecture is something like a Weapon Of Mass Creation.

Enthusiasts of new media in many treatises stress that the Internet democratises culture and knowledge gener-

ation structures. Today, everybody may be an author and publisher. The division into active producers of contents and their passive recipients loses its sense; we are all prosumers, by participating actively in shaping the communication and cultural space. It is difficult to find illustrations better than Wikipedia or portals such as YouTube.

But when the first enthusiasm is gone, we have to cope with inconvenient questions.

Why, despite similar access to the Internet, do the levels of creativity of young people in the United States and Poland differ significantly?American and Polish teens may be specified as “digital natives”, both are fully immersed in the digital reality, virtually from the first moments of independent definition of their cultural and communication practices. Also, these practices do not make them different from each other. What makes them different, are

→22

in the grip of technological determinism

the activity statistics – when compared to the Americans, a much smaller percentage of young Poles take creative actions. Even the flagship examples of the creative potential of the network, like Wikipedia, are unconvincing – the Polish version of the online encyclopaedia is created, in fact, by a few hundred people.

Apparently the mere infrastructure is not enough. It is not enough to build a road to have the automotive industry.

And it is not enough to connect everyone to the Internet to have the Silicon Valley. Why?An interesting explanation is suggested by Greg Urban, an anthropologist from the Minnesota University, author of the concept of metaculture. In his book Metaculture: How Metaculture Moves through the World, he analyses the remarkable cultural transformation, which enabled the development of modernity. The essence of modernity is endless production of novelties, starting from culture constantly increasing production of contents, through education systematically increasing the cognitive effort, to the economy driven by successive innovations.

Creativity and creativity-based innovation are the features characteristic of the human species. People have always taken up the creative activity and sought new tools to increase the efficiency of their work. Not always, however, they have treated this activity in a systemic manner,

edwin bendyk

as the feature of the entire social structure and not only of distinctive individuals. Urban notices that pre-modern societies based, in fact, on the systematic reproduction of structures, codes and myths constituting the community - accurate replication was to ensure the existence, was a guarantee of order. This way of cultural construction of the social existence foundations is defined by Urban as metaculture of replication.

the transition to modernity would be impossible but for the emergence of metaculture of novelty, i.e. a subtle system rewarding original creativity and innovation rather than accurate replication Metaculture, in the definition of the American anthropologist, is the way in which culture speaks about itself not only by way of messages, but also through a system of institutions and media, which, using the logic of their actions, support the specified value systems and types of discourse. The transition to modernity would be impossible but for the emergence of metaculture of

→23

novelty, i.e. a subtle system rewarding original creativity and innovation rather than accurate replication.

The beginning of the modern era is associated with the invention of the printing machine with movable types.

Indeed, without the Gutenberg’s invention it is difficult to imagine the flowering of the scientific and literary activity and thus mass participation in culture and knowledge.

Marshall McLuhan regarded the printing machine as a prototype of the factory. This is all true, however, why did the printing technology, which was known in Korea and China earlier than in Europe, not lead to the industrial revolution in those countries? It happened so because printing is the technology only: it allows to increase the efficiency of copying. But whether old or new texts are copied, it does not depend on the technology itself, but on metaculture applicable in a particular society.

Metaculture favouring mass production of new literary works (music, films) requires not only the creative activity of writers themselves. Publishers are needed who translate the creative passion of artists into the language of capitalism consisting in profit and accumulation of capital. The value of novelty, which an original work is, is transformed through the price instrument into the market value and involved in the game of supply and demand. Demand is shaped through the impact

on viewers – how to make them want more than one book, the Bible, in their life?In search of an answer, new media and institutional forms are created, which increase demand for novelty.

The key thing turns out to be the daily press – the logic of this medium, which must provide a daily portion of contents regardless of events, enforces, inter alia, literary production – the flowering of prose in the 19th century would be impossible without serialised novels.

This, however, is only a portion of metaculture of “novelty”. The institutions of criticism and review, awards and competitions develop over time, on one hand they stimulate production of works, on the other hand, they affect demand.

Greg Urban notes, however, that the existence of metaculture of novelty does not automatically lead to the eruption of creativity. Demand for new contents may be supported by import. This problem is perfectly illustrated by the world of film – the existence of the developed film market does not necessarily mean that the society enjoying watching films is able to produce them on its own. The situation with innovation is the same – demand for new technologies does not necessarily mean the ability to create them. There is no better illustration than the Internet.

→24

in the grip of technological determinism

it stimulates demand for new contents and innovation, however, it does not stimulate domestic supply. a feature of this metaculture is technological determinism and confusing the effects with causes.

The Poles and Americans have access to the same Internet, use the similar backbone infrastructure, similar interfaces by Google, Facebook, similar applications by Microsoft and Apple, the same iPhones, Samsung phones, MacBooks, tablets. So why, again, despite the fact that we have access to the same infrastructure, we are different in terms of the creative activity? Referring to the concept

by Greg Urban, it is worth making a hypothesis that we differ in terms of metaculture. Of course, we have developed metaculture of novelty in Poland, however, it is incomplete, in a cargo cult version. It stimulates demand for new contents and innovation, however, it does not stimulate domestic supply. A feature of this metaculture is technological determinism and confusing the effects with

edwin bendyk

causes. The ICT infrastructure is a necessary condition, but not sufficient to form a creative society. Just like stadiums are a necessary condition, but not sufficient for the existence of good football. Therefore, the development of metaculture of novelty is required so that it favours the original creativity. It will be supported by competitions and awards, critical competence development, open places in the public space encouraging to active experimentation, and not only to using technical solutions according to the principle of activating “black boxes� programmed elsewhere.

→25

krzysztof dudek tożsamość kulturowa podglebiem nowego rozwoju

strona 26

cultural identity as a foundation for the new development

pages 30

→26

prawo do kultury. prawo do rozwoju

krzysztof dudek

krzysztof dudek dyrektor narodowego centrum kultury → prawo do kultury. prawo do rozwoju → Upowszechnienie się tezy, że kultura stanowi jeden z istotnych czynników warunkujących rozwój społeczno-gospodarczy, nastąpiło nie tylko w obrębie dyskursu kulturowego, ale także ekonomiczno-społecznego.

Za jej słusznością przemawia przede wszystkim fakt, iż – zgodnie z danymi dotyczącymi kondycji gospodarki UE – przemysły kultury i kreatywne nie podlegają właściwym dla czasu kryzysu tendencjom spadkowym, ale są jednym z najdynamiczniej rozwijających się sektorów gospodarki i to zarówno w odniesieniu do udziału w PKB, jak i ze względu na strukturę zatrudnienia w 27 państwach członkowskich Unii1. Słusznie zatem zwrot ku kulturze coraz częściej postrzegany jest w katego-

→ 1 Por. M. Smoleń.

riach remedium, dzięki któremu Europa będzie zdolna podźwignąć się z recesji.

O ile nie podważa się przesłanek obrania tak wyznaczonego kursu, nie należy jednak ignorować podstawowej roli kultury w społeczeństwie. Obcowanie ze sztuką i jej rozumienie, świadome uczestnictwo w kulturze społecznej, w której żyjemy i funkcjonujemy, uczy i wymaga od człowieka wielopłaszczyznowego podejścia do procesów poznawczych, wiążącego się z rozwojem zdolności w zakresie myślenia bazującego na analogii lub sposobach nielinearnych. Ponadto sztuka, a w szczególności sztuka współczesna, nie podsuwając gotowych wzorców odpowiedzi, dobrych lub złych rozwiązań, stawia odbiorcę w specyficznej sytuacji niepokoju i niepewności, a tym samym – zmusza do twórczego wysiłku intelektualnego.

Proces ten wnosi nieoceniony wkład w kształtowanie in-

→27

tegralnego atrybutu innowacyjnej osobowości: umiejętności świadomego podejmowania ryzyka pozbawionego strachu, że działanie może zakończyć się niepowodzeniem2. Innymi słowy, sztuka i kultura pomagają w pokonywaniu mentalnych barier innowacyjności poprzez łączenie rozmaitych dziedzin i ułatwianie percepcji nowych możliwości współdziałania na pozór nieprzystających do siebie sfer aktywności ludzkiej, synergicznie prowadząc do wykształcenia się w jednostce zdolności kreatywnych i innowacyjnych, które mogą być wykorzystywane w rozmaitych dziedzinach życia.

kultura jest bowiem także istotnym czynnikiem rozwoju społecznego.

Kultura może być również rozpatrywana ze względu na wpływ, jaki pośrednio wywiera na jakość życia czy budowanie twórczego kapitału społecznego3. Kultura jest bowiem także istotnym czynnikiem rozwoju społeczne-

→ 2 The Impact of Culture on Creativity. Study Prepared for the EC, June 2009, s. 100. → 3 Por. R. Palmer.

go. Będąc z natury procesem społecznym, posiada potencjał stymulowania postaw prospołecznych, sprzyjając w związku z tym pomnażaniu kapitału społecznego oraz podnoszeniu jakości kapitału ludzkiego i kompetencji kulturalnych, nieodzownych w odnajdywaniu się w szybko zmieniającym się współczesnym świecie.

Przesłanki na rzecz zapewnienia nieskrępowanego dostępu obywateli do kultury można z powodzeniem odnieść do opisanych wyżej fenomenów, w świetle których rosnące nakłady finansowe na kulturę stają się przede wszystkim korzystną inwestycją o szerokim oddziaływaniu społecznym i gospodarczym. W opublikowanym w bieżącym roku dokumencie Rady Europy The right of everyone to take a part in cultural life, stanowiącym rekomendację dla Komitetu Ministrów Rady Europy, postanowiono bowiem, że „[…] prawo do uczestnictwa w życiu kulturalnym jest (i powinno być) uznawane za kluczowe w systemie praw człowieka.

Ludzie pozbawieni tego prawa nie mają pełnej świadomości swej tożsamości i tym samym tracą możliwość odpowiedzialnego korzystania ze swych innych praw.

Ponadto, dostęp do sztuki oraz swoboda wypowiedzi artystycznej i kulturalnej, przyczyniają się do rozwoju krytycznego myślenia, lepszego wzajemnego zrozumienia i wzajemnego szacunku. W konsekwencji, na-

→28

prawo do kultury. prawo do rozwoju

stępuje wzmocnienie demokratycznego obywatelstwa, spójności społecznej, «wspólnego życia w harmonii» oraz pokoju między narodami”4.

Za podstawową misję państwa oraz publicznych instytucji kultury można więc uznać troskę o zachowanie równowagi pomiędzy prorozwojowym kierunkiem opartym na potencjale kultury a równym dostępem do kultury, zagwarantowanym każdemu obywatelowi.

Postulaty te, a także dynamicznie zmieniająca się rzeczywistość społeczno-gospodarcza, implikująca nową rolę kultury w tzw. gospodarce opartej na wiedzy, mogą posłużyć za punkt wyjścia do ponownego namysłu nad sensem art. 6 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej, stanowiącego że „Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju”, oraz art. 73, gdzie czytamy: „Każdemu zapewnia się wolność nauczania, a także wolności korzystania z dóbr kultury”. Reinterpretacja tych regulacji prowadzi na nowo do pytań o realizację ustawy za-

→ 4 The right of everyone to take part in cultural life, http:// www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/CWE/1990%28201 2%29_ EN.pdf [15.12.2012].

krzysztof dudek

sadniczej w odnośnym zakresie w praktyce i możliwości realnego zagwarantowania konstytucyjnego prawa dostępu do kultury każdemu obywatelowi.

Konsekwencją tak rozumianego prawa do kultury może więc być odejście od biernej akceptacji strategii kulturalnych przyjmowanych na różnych poziomach decyzyjnych (krajowym, regionalnym, lokalnym) na rzecz wyposażenia obywateli w narzędzia skutecznego oddziaływania na kształt aktywności publicznej w omawianej sferze. Prawo do kultury, analogicznie do prawa do edukacji, miałoby tym samym stać się częścią uprawnień każdego obywatela do rozwoju. W rozwiązaniu tym można upatrywać szansy na zmianę dotychczasowej praktyki, obserwowanej zwłaszcza na poziomie samorządów, w ramach której wydatki na kulturę stanowią swoistą formę przedwyborczej autopromocji przy prawie całkowitym zaniedbaniu funkcji, jakie stymulowanie rozwoju kultury ma pełnić w sferze podnoszenia kompetencji kulturalnych i pobudzania kreatywności obywateli, a w dalszej perspektywie – innowacyjności, konkurencyjności i wzrostu gospodarczego. Poprawa jakości zarządzania kulturą w obszarze finansowania publicznego staje się tym bardziej konieczna, że – analogicznie do programów edukacyjnych – doświadczamy tu licznych barier zaangażowania kapitału prywatnego.

→29

Wynikająca z usankcjonowania prawa każdego obywatela do udziału w życiu kulturalnym demokratyzacja kontroli w zakresie realizacji działań kulturalnych przez władze i instytucje rozmaitych szczebli może napotykać w praktyce liczne ograniczenia. Po pierwsze, należy zwrócić uwagę na zagrożenie związane ze swoistą „monopolizacją” kanałów oddziaływania na decyzje publiczne w sferze kultury przez animatorów kultury, coraz częściej ukierunkowanych na realizację własnych, partykularnych interesów, które mogą stać się elementem strategii kulturowej wprowadzanej w życie przez władze publiczne. Po drugie, nie można zignorować faktu, że poszerzenie „grona decydentów” w dziedzinie kultury niekoniecznie musi prowadzić do poprawy jakości działań kulturalnych, zarówno w warstwie legislacyjnej, jak i wdrożeniowej. Dotychczasowe doświadczenia pozwalają jednak na wskazanie inicjatyw w sferze instytucjonalizacji partycypacji obywateli w zarządzaniu kulturą, takich jak przygotowanie Bydgoszczy do programu Europejska Stolica Kultury 20165, poprzedzone szeroko zakrojonymi konsultacjami

społecznymi „Strategia rozwoju kultury dla Mazowsza do 2020 roku”6 oraz „Strategia rozwoju miasta stołecznego Warszawy do 2020 roku”7, czy uczestnictwo obywateli w określaniu wydatków w ramach budżetu Domu Kultury przy ul. Smolnej w Warszawie8.

→ 5 Być obywatelem w mieście – w stronę nowej polityki kulturalnej. Doświadczenie bydgoskie, http://www.obser watoriumkultury.pl/files/2012-11-26/karol_zamojski__by_obywatelem_w_miecie__w _stron_nowej_polityki_k ulturalnej_copy1.pdf

→ 8 Mieszkańcy Śródmieścia decydują o budżecie, http://wiadomosci.onet.pl/regionalne/warszawa/mieszkancy-sro dmiescia-decyduja-o-budzecie,1,5314091,region-wiadomosc.html [15.12.2012].

[15.12.2012]. → 6 Por. Konsultacje Strategia Rozwoju Kultury dla Mazowsza do 2020 roku http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/ 830495. html [15.12.2012] oraz Strategia rozwoju kultury dla Mazowsza do 2020 roku. Wstępna propozycja celów strategicznych, https:// groups.google.com/forum/#!topic/kulturamazowsze2020/ uV3KThDwZOQ [15.12.2012]. → 7 Strategia rozwoju miasta stołecznego Warszawy do 2020 roku, http://www.um.warszawa.pl/sites/default/files/ Strategia_Rozwoju_m.st_._Warszawy_do_2020_r..pdf

→30

right to culture. right to development

krzysztof dudek

krzysztof dudek director of the national centre for culture → right to culture. right to development The popularisation of an argument that culture is one of the important factors determining the socio-economic development, took place not only within a cultural discourse, but also within a socio-economic discourse. Its rightness is supported, above all, by the fact that – in accordance with the data on the condition of the EU economy – the cultural and creative industries are not subject to downward trends, characteristic of the times of crisis, but are one of the fastest growing economy sectors, both with respect to the share in GDP and due to the structure of employment in 27 EU Member States1. Therefore, the return to culture is rightly seen more and more frequently as a remedy, thanks to which Europe will be able to recov-

→ 1 Cf. M. Smoleń.

er from the recession.

Unless the grounds for taking this way are not undermined, we may not ignore the fundamental role of culture in the society. Participation in art and its understanding, conscious participation in social culture in which we live and function, teaches and requires from a human a multidimensional approach to cognitive processes, which involves the development of the skills with regard to thinking based on analogies or non-linear methods. In addition, art, particularly contemporary art, by not suggesting finished response patterns, good or bad solutions, puts the viewer in a specific situation of anxiety and uncertainty, and thus – it compels him to a creative intellectual effort.

This process is an invaluable contribution to the development of an integral attribute of innovative personality: skills of conscious taking risk without fear that the action

→31

might fail2. In other words, art and culture help overcome mental barriers to innovation by linking various areas and facilitating the perception of new opportunities for cooperation of the seemingly mismatched spheres of the human activity, leading synergically to the formation in an individual of the creative and innovative skills, which may be used in various areas of life.

culture is also an important factor in the social development.

Culture can also be considered in view of its indirect impact on the quality of life and building creative social capital3. Culture is also an important factor in the social development. Being by nature a social process, it has the potential to stimulate prosocial attitudes, thus supporting the multiplication of social capital and improving the quality of human capital and cultural competence, necessary to find one’s place in the rapidly changing modern world.

→ 2 The Impact of Culture on Creativity. Study Prepared for the EC, June 2009, p. 100. → 3 Cf. R. Palmer.

Grounds for ensuring free access of citizens to culture may successfully refer to the phenomena described above, in the light of which growing financial outlays on culture become, first of all, a beneficial investment with the wide social and economic impact. In the European Council’s document published this year The right of everyone to take part in cultural life, being a recommendation to the Committee of Ministers of the Council of Europe, it was stated that “[...]The right to take part in cultural life is – and shall be recognised as being – pivotal to the system of human rights. Those deprived of this right also lose the opportunity to responsibly exercise their other rights, through lack of awareness of the fullness of their identity.

Moreover, access to the arts and free artistic and cultural expression contribute to the development of critical thinking, to enhanced mutual understanding and to mutual respect. Thus, they contribute to reinforcing democratic citizenship and social cohesion, a «harmonious living together» and peace between peoples.” 4 As the primary mission of the state and public culture in-

→ 4 The right of everyone to take part in cultural life, http:// www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/CWE/1990%28201 2%29_ EN.pdf [15.12.2012].

→32

right to culture. right to development

stitutions we may regard the concern for keeping the balance between the development-oriented direction based on the potential of culture and equal access to culture, guaranteed to each citizen. These postulates, as well as the dynamically changing socio-economic reality, implying the new role of culture in the so-called knowledge-based economy, may serve as a starting point for reconsideration of the meaning of Article 6(1) of the Constitution of the Republic of Poland stating that “The Republic of Poland shall provide conditions for the people’s equal access to the products of culture which are the source of the Nation’s identity, continuity and development”, and Article 73, where we read: “The freedom to teach and to enjoy the products of culture, shall be ensured to everyone”. Reinterpretation of these regulations leads anew to questions about the implementation of the relevant basic act in practice and possibilities to really guarantee the constitutional right of access to culture to each citizen.

the right to culture, similarly to the right to education, would thus become a part of rights of every citizen to the development.

krzysztof dudek

The consequence of the right to culture understood in this way may be a departure from passive acceptance of cultural strategies adopted at different decision-making levels (national, regional, local) for the benefit of providing citizens with tools to effectively impact the shape of the public activity in the sphere in question. The right to culture, similarly to the right to education, would thus become a part of rights of every citizen to the development.

This solution can be seen as a chance to change the existing practice, observed particularly at the self-government level, where expenses on culture are a specific form of pre-election self-promotion with almost total negligence of functions to be performed by stimulation of the development of culture in the sphere of raising cultural competence and stimulating the creativity of citizens, and in the longer term – innovation, competitiveness and economic growth. Improving the quality of cultural management in the public financing area becomes all the more necessary that – similarly to educational programs – we experience here a number of barriers to private equity involvement.

Democratisation of control with regard to the implementation of cultural activities by the authorities and institutions of various levels, resulting from establishing the right of every citizen to participate in the cultural life, in practice may encounter numerous restrictions. First of

→33

kultura może być również rozpatrywana ze względu na wpływ, jaki pośrednio wywiera na jakość życia czy budowanie twórczego kapitału społecznego. culture can also be considered in view of its indirect impact on the quality of life and building creative social capital.

→34

right to culture. right to development

all, attention should be paid to the risk associated with specific “monopolisation” of channels of affecting public decisions in the sphere of culture by culture animators more and more oriented towards the implementation of their own, particular interests, which may become a part of the cultural strategy implemented by the public authorities. Secondly, we cannot ignore the fact that the expansion of the “group of decision-makers” in the field of culture does not necessarily lead to improving the quality of cultural activities, both in the legislative and implementation aspect. Past experiences, however, allow to indicate initiatives in the sphere of institutionalisation of citizens’ participation in cultural management, such as the preparation of Bydgoszcz to the European Capital Of Culture 2016 programme5, preceded by extensive social consultation “Culture development strategy for

krzysztof dudek

Mazowsze by 2020”6 and “Development strategy of the capital city of Warsaw by 2020”7 or citizens’ participation in determining expenses under the budget of the Community Centre at ul. Smolna in Warsaw8.

→ 6 Cf. Consultation Culture development strategy for Mazowsze by 2020 http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/ 830495. html [15.12.2012] and Culture development strategy for Mazowsze by 2020. Initial proposal of strategic objectives, https://groups.google.com/forum/#!topic/kulturamazowsze2020/uV3KThDwZOQ [15.12.2012]. → 7 Development strategy of the capital city of Warsaw by 2020, http://www.um.warszawa.pl/sites/default/files/ Strategia_Rozwoju_m.st_._Warszawy_do_2020_r..pdf

→ 5 Be a citizen in the city – towards the new cultural policy.

Bydgoszcz experience, http://www.obser watoriumkultury.pl/ files/2012-11-26/karol_zamojski__by_obywatelem_w_miecie__w _stron_nowej_polityki_k ulturalnej_copy1.pdf [15.12.2012].

→ 8 Residents of Śródmieście decide on the budget, http://wiadomosci.onet.pl/regionalne/warszawa/mieszkancy-sro dmiescia-decyduja-o-budzecie,1,5314091,region-wiadomosc.html [15.12.2012].

→35

robert palmer rola kultury w rozwoju lokalnym i regionalnym

strona 36

the role of culture in local and regional development

pages 39

→36

rola kultury w rozwoju lokalnym i regionalnym

robert palmer

robert palmer → rola kultury w rozwoju lokalnym i regionalnym Kultura może stanowić kluczowy czynnik zmiany, zwłaszcza w kontekście rozwoju gospodarczego regionów i ośrodków miejskich. Polityka kulturalna wnosi bowiem szczególny wkład w tworzenie nowych partnerstw, dynamizując współpracę podmiotów niezależnie od reprezentowanych przez nich interesów.

W minionej dekadzie podjęto wysiłki na rzecz uwypuklenia nie tylko znaczenia kultury w lokalnym i regionalnym rozwoju, ale również wzajemnych relacji pomiędzy gospodarczym, społecznym i kulturalnym wymiarem planowania ukierunkowanego na wzrost dobrobytu miast i regionów. Mimo że skupiano się głównie na bezpośrednich korzyściach wynikających z rozwoju kultury, takich jak wzrost dochodu narodowego czy powstawanie nowych miejsc pracy w ramach turystyki, przemysłów kreatywnych oraz rozmaitych aktywności wpisujących

się w nurt kreatywnej, opartej na wiedzy gospodarki, równie istotne jest oddziaływanie pośrednie, z jakim mamy do czynienia w przypadku relacji kultury i dobrobytu społecznego, różnorodności, budowy stabilnego kapitału społecznego oraz tworzenia tożsamości zdolnej jednoczyć i inspirować.

Niestety, zależność pomiędzy kulturą a społeczno-gospodarczym rozwojem jest często niewłaściwie rozumiana, w wyniku czego dochodzi do niezgodności w narodowych i regionalnych priorytetach rozwojowych, wskutek których trudno o zintegrowane podejście kulturalne w strategiach rozwoju. Choć większość władz publicznych rozumie ekonomiczne przesłanki inwestowania w projekty, przemysły i infrastrukturę kulturalną, mniejszą wagę przywiązuje się do wartości tzw. wzrostu kulturalnego, który nie jest w pierwszej kolejności po-

→37

wiązany z racjonalnością ekonomiczną, ale dotyczy szerszego zakresu ważnych problemów, takich jak spójność społeczna czy szeroko pojęta „jakość życia”.

W Europie zaobserwować można w związku z tym nowe zjawisko. Istnieją wprawdzie różnorodne sposoby rozumienia rozwoju, lecz najważniejszym elementem strategii rozwojowych powinno stać się dopasowanie danego podejścia do rzeczywistości do uwarunkowań miejsca, w którym strategia ta jest aplikowana. Nie wystarczy tu wykorzystanie kultury i kreatywności jako formy brandingu – warunkiem skutecznego stosowania różnych strategii może być wyłącznie autentyczne nawiązanie do korzeni, historii, charakteru, a ostatecznie także dynamiki poszczególnych wspólnot lokalnych i regionów.

model ten zakłada więc stały udział sektora publicznego (rządy, regiony, miasta) w bezpośrednim i pośrednim finansowaniu kultury.

Obecnie wskazać można kilka modeli, w których kultura traktowana jest jako motor procesów rozwojowych. Model subsydiarny wzrostu kulturalnego, który bazuje na środkach publicznych, opiera się na założeniu, że wartość

kultura wykracza poza paradygmat rynkowy, a projekty kulturalne nie mogą zostać wydane na pastwę niewidzialnej ręki rynku. Model ten zakłada więc stały udział sektora publicznego (rządy, regiony, miasta) w bezpośrednim i pośrednim finansowaniu kultury.

Drugi model, zwany konkurencyjnym, koncentruje się na rozwoju przemysłów kulturalnych, które włączane są w zakres sektora przemysłowego i jako takie traktowane, m.in. przez celowy charakter inwestycji i formy regulacji. Model ten wykorzystywany jest głównie w miastach i regionach, szczególnie w odniesieniu do gospodarczego wymiaru funkcjonowania przemysłu muzycznego i filmowego.

Kolejny model nazywany jest modelem gospodarki kreatywnej, w którym docenia się nie tylko ekonomiczną wartość dynamicznie rozwijających się przemysłów kulturalnych jako sektorów rządzących się własnymi prawami, ale dostrzega się w nich także katalizator szeroko rozumianego wzrostu gospodarczego, stymulowanego przez rozmaite strategie inwestycyjne.

Ostatni z modeli – dziś bardzo popularny i często stosowany w strategiach rozwoju narodowego, regionalnego i lokalnego – określa się mianem innowacyjnego. Wykracza on poza tradycyjne sposoby rozumienia przemysłów kulturalnych i gospodarki kreatywnej. W ramach owego

→38

rola kultury w rozwoju lokalnym i regionalnym

modelu przyjmuje się tzw. systemowe podejście do innowacji w ośrodkach miejskich i regionach, w którym programy kulturalne i rozwój kreatywny są wspierane i powiązane z szerszą koncepcją gospodarki opartej na wiedzy. Strategie stymulowania innowacyjności kładą nacisk na rozwój różnorodnych systemów innowacyjnych i sieci, które koncentrują się na kapitale ludzkim i umiejętnościach stanowiących szczególną wartość dla głównych sektorów gospodarki.

mimo to można wskazać kilka kluczowych elementów w osiąganiu zrównoważonego i stabilnego rozwoju opartego na czynnikach kulturalnych.

Choć istnieje wiele skutecznych strategii rozwoju regionalnego i urbanistycznego, brakuje precyzyjnych, gotowych rozwiązań, które mogą być powielane w każdym miejscu. Mimo to można wskazać kilka kluczowych elementów w osiąganiu zrównoważonego i stabilnego rozwoju opartego na czynnikach kulturalnych. Po pierwsze, istnieje potrzeba ustanowienia trwałego przywództwa,

robert palmer

dostrzegającego miejsce kultury w rozwoju gospodarczym, skłonnego tworzyć partnerstwa bazujące na kluczowych podmiotach społecznych oraz tych, którzy posiadają konieczne umiejętności i talenty. Dodatkowo, skuteczność tych działań zależeć będzie od identyfikacji możliwości lokalnych w zakresie tworzenia struktur wsparcia i kształcenia, któremu powinno towarzyszyć wykorzystanie skutecznych narzędzi zarządzania, monitorowania i oceny całego procesu.

Pomimo wielu raportów przygotowywanych przez UE, ONZ oraz liczne regiony i miasta, które odniosły sukces w zakresie włączenia kultury w rozwój gospodarczy i społeczny, obecna wielkość inwestycji w ramach strategii tego typu pozostaje marginalna. Wynika to przede wszystkim z braku skoordynowanych i zintegrowanych strategii, które – sporządzane przez władze publiczne, rozmaite oddziały i poziomy zarządzania – mogłyby sprzyjać efektywnemu partnerstwu pomiędzy władzami, biznesem oraz sektorem kreatywnym jako takim. Systemowe i synergiczne podejście do rozwoju, które jak najszerzej włączy kulturę do polityki rozwojowej, pozostaje w związku z tym stałym wyzwaniem.

→39

robert palmer the role of culture in local and regional development Culture can be a key driver of change, and is an essential factor of city and regional development. Cultural policies and processes that support such development invariably will generate new partnerships and an impetus for collaboration across a range of interests.

Over the past decade, significant work has been undertaken to demonstrate the importance of the cultural dimension to local and regional development, and the essential interrelationships that exist between economic, social and cultural planning to improve the prosperity of towns, cities and regions. Although dominant focus has been given to the direct contribution of culture in terms of income generation and jobs created through tourism, creative industries and the wider set of activities that comprise the creative and knowledge economies, the many profound indirect benefits are equally substantial, since culture is

a major factor in ensuring social well-being, dealing with issues of inclusion and diversity, building sustainable social capital, and creating a strong identity that unites and inspires.

The relationship between culture and economic and social development is often misunderstood, and there can be a ‘mis-match’ between national and regional development priorities that prevents a fully integrated approach of culture within development strategy. Although most public bodies understand the economic rationale for investment in cultural projects, cultural industries and cultural infrastructure, less appreciated is the value of cultural development that is not linked primarily to an economic rationale, but to a larger set of issues linked to important spheres such a social cohesion and to a wider concept of ‘quality of life’.

→40

the role of culture in local and regional development

There is now significant experience to draw on across Europe and beyond. Although different approaches to development exist, the most important component is the adaptation of an approach to the reality of the place to which it is applied. Simply using culture and creativity as ‘branding’ devices is an unsustainable strategy. The success of different approaches depends on an authentic link to the roots, history, character and dynamic of a particular locality or region.

Currently, there are several common models that are applied to development processes that incorporate culture as a ‘driver’ for change. One such model can be referred to as a subsidy model of cultural development, which relies heavily on public financing, and is based on an assumption that the value of culture goes beyond market value, and that cultural projects cannot always be influenced by conventional market forces. In this model, it is generally the public sector (governments, regions, cities) that grant subsidies to projects, either directly or indirectly.

A second model can be termed a competitive model, which focuses primarily on the development of cultural industries that are viewed largely as industrial sectors that should be treated in the same manner as other sectors, for example, by means of targeted investment and regulatory frameworks. Such a model frequently is used in cities and

robert palmer

regions in relation to the economic development potential of the music industry or media/film industry.

A further model can be termed the creative economy model, which is a significant growth model that does not only recognize the economic value of developing cultural industries as sectors in their own right, but views culture as a stimulus for wider growth in the economy, by using a wider-range of investment strategies.

innovation strategies place emphases on the development of different innovation systems and networks that focus on developing human capital and skills that are of value to many growth sectors.

Another model, which today has become very fashionable as it is applied to national, regional and local growth can be termed a broader innovation model that moves beyond the conventional understanding of cultural industries and the creative economy. Within this model, there is recognition of a ‘systems approach to innovation’ across a region or a city, where cultural projects and creative de-

→41

velopment are supported, but are linked to a broader concept of the knowledge economy and the generation of new ideas. Innovation strategies place emphases on the development of different innovation systems and networks that focus on developing human capital and skills that are of value to many growth sectors.

nevertheless, there appear to be a number of key factors that must be in place to achieve impact using culture, if the results are to be sustainable and long term.

Although there are many highly successful strategies in all world regions and especially in a vast number of cities, there is no precise, ready-made approach that can be easily copied everywhere. Nevertheless, there appear to be a number of key factors that must be in place to achieve impact using culture, if the results are to be sustainable and long term. First, there is the need for resilient and solid leadership with a clearly focused commitment to strategies that fully integrate the cultural dimension, with a compelling obligation to create alliances and synergies

between key partners and those who have the required ideas, skills and talents. In addition, success depends largely on identifying and building local capacity, including the offering of effective and consistent support and training, combined with the implementation of effective management, monitoring and evaluation processes.

Despite many recent reports issued by the European Union, the United Nations, and a large number of specific regions and cities that have demonstrated clearly the success of capitalizing on culture as a primary agent to achieve economic and social development, current total investment in such approaches remains marginal. One reason for this is the absence of coordinated and integrated strategies across public bodies, different departments and various tiers of government, combined with a lack of robust ongoing effective partnerships between public authorities, business, and the creative sector as a whole. The need for a systemic and synergistic approach to development that integrates the cultural dimension fully into development policy and planning remains a chronic issue.

→42

w kleszczach determinizmu technologicznego

edwin bendyk

systemowe i synergiczne podejście do rozwoju, które jak najszerzej włączy kulturę do polityki rozwojowej, pozostaje w związku z tym stałym wyzwaniem. the need for a systemic and synergistic approach to development that integrates the cultural dimension fully into development policy and planning remains a chronic issue.

→43

dr monika smoleń wpływ kultury na rozwój społeczny i tworzenie przewagi konkurencyjnej

strona 44

the influance of culture on social change and creation of competitive advantage

pages 52

→44

wpływ kultury na rozwój społeczny i tworzenie przewagi konkurencyjnej

dr monika smoleń

dr monika smoleń podsekretarz stanu ministerstwo kultury i dziedzictwa narodowego → wpływ kultury na rozwój społeczny i tworzenie przewagi konkurencyjnej Rozwój jest procesem wielowymiarowym: dotyczy zarówno środowiska naturalnego, jak i przestrzeni ekonomicznej, społecznej oraz kulturowej – traktowanych równorzędnie. Każdą z nich określają inne zmienne, cele i mechanizmy, równocześnie jednak powiązane są one silnymi współzależnościami. Podobnie rozwój każdego państwa, regionu czy miasta można rozpatrywać przez pryzmat różnych celów – w moim przekonaniu jednak najistotniejszym wśród nich jest dążenie do stałego podnoszenia jakości życia mieszkańców – rozumianej jako taka kombinacja czynników społecznych i ekonomicz-

nych, która sprawia, że dane miejsce staje się atrakcyjne, żeby w nim mieszkać i pracować, pozwala realizować złożone wyzwania, daje wielość wyboru, dzięki którym każdy może realizować swoje zindywidualizowane aspiracje, dążenia i potrzeby. Jak osiągnąć ten cel? Dróg do niego jest zapewne wiele, ale z całą pewnością nie można mówić o którejkolwiek z nich bez kultury, troski o dziedzictwo, rozwoju przemysłów kultury i wspierania społeczeństwa obywatelskiego.

W dyskusji nad strategiami rozwoju kultura zaczyna być postrzegana jako czynnik wpływający na wzrost atrak-

→45

cyjności miast i regionów dla mieszkańców, turystów i inwestorów. Powszechne staje się także przekonanie, że kultura i jej przemysły to jeden z najszybciej rozwijających się sektorów gospodarki. Esencją myślenia o kulturze w omawianych kategoriach jest stwierdzenie Marshalla McLuhana: „z ery w której biznes był naszą kulturą, znaleźliśmy się w erze, w której kultura staje się także naszym biznesem”.

w latach 2004-2006 w ten obszar zainwestowaliśmy ok. 0,3 mld euro, a w latach 2007-2013 ponad 1,2 mld euro.

Coraz częściej miasta i regiony uznają kulturę za potencjał rozwojowy oraz – co może ważniejsze – element budowy przewag konkurencyjnych. Na pewno w przypadku Polski wielki wpływ na taką sytuację miało wejście naszego kraju do struktur UE i możliwości finansowania ochrony dziedzictwa kulturowego, rozwoju infrastruktury kultury i szkolnictwa artystycznego ze środków strukturalnych Unii. Warunkiem dofinansowania projektu było bowiem m.in. udowodnienie, że przyczynia się on do rozwoju regionalnego, generuje nowe miejsca pracy oraz ma przygotowane racjonalne studium wy-

konalności. Dzięki inwestycjom dofinansowanym ze środków europejskich zmienił się potencjał infrastrukturalny instytucji kultury i szkolnictwa artystycznego oraz stan najważniejszych zabytków. W latach 2004-2006 w ten obszar zainwestowaliśmy ok. 0,3 mld euro, a w latach 2007-2013 ponad 1,2 mld euro. Przykładami gotowych projektów mogą być nowe budynki Centrum Nauki Kopernik, Opery Krakowskiej, Biblioteki Raczyńskich, Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu, łódzkiej Filmówki, Akademii Muzycznej w Łodzi, kompleksowe prace remontowe m.in. na Wawelu, Pałacu w Wilanowie czy utworzenie Muzeum Fryderyka Chopina w Zamku Ostrogskich w Warszawie. Interesujące są pierwsze informacje statystyczne. Z danych Warszawskiej Informacji Turystycznej wynika, że to w czasie Roku Chopinowskiego, a nie mistrzostw EURO 2012 Warszawę odwiedziła rekordowa liczba turystów – ponad 340 tysięcy. Jak wynika z raportu MRR Wpływ funduszy europejskich na gospodarkę polskich regionów i konwergencję z krajami UE – w 2009 roku w stosunku do 2003 roku liczba turystów wzrosła aż o 33,5%, dzięki inwestycjom w infrastrukturę kultury, a dochody z turystyki i kultury wzrosły o 60%1. Jednocze-

→ 1 Wpływ funduszy europejskich na gospodarkę polskich regionów i konwergencję z krajami UE, MRR 2010, s. 83.

→46

wpływ kultury na rozwój społeczny i tworzenie przewagi konkurencyjnej

śnie w 2010 roku liczba odwiedzających nasz kraj poprawiła się jeszcze w stosunku do roku 2009 i ostatecznie wyniosła 12,5 mln osób (w 2011 roku 11,9 mln osób). Bardzo dużą popularnością wśród zwiedzających cieszą się obiekty dofinansowane ze środków europejskich. Przykładowo, Wawel co roku odwiedza 2,5 mln turystów z całego świata, Centrum Nauki Kopernik, tylko w ciągu 8 miesięcy jego działalności, odwiedziło ponad 0,5 mln osób, a odrestaurowane krakowskie Sukiennice w ciągu pierwszego kwartału działalności – 78,5 tys. osób2. Ponadto, wzrost ruchu turystycznego pociąga za sobą konieczność tworzenia nowych miejsc pracy. Badania poświęcone wdrażaniu funduszy strukturalnych w latach 2007-2011 wskazują, że realizacja 292 projektów z zakresu turystyki zaowocowała utworzeniem aż 980 nowych miejsc pracy w turystyce3.

Ważnym doświadczeniem były też na pewno starania miast o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury – Polska 2016. Do konkursu zgłosiło się 11 miast ze świetnie przygotowanymi strategiami, w których kultura była nie tyle jednym z elementów

→ 2 Raport Polska 2011. Gospodarka – społeczeństwo – regiony, MRR 2011, s. 78. → 3 Projekt Raportu strategicznego 2012. Strat2012.pl, Krajowe Obserwatorium Terytorialne, Warszawa 2012, s. 30.

dr monika smoleń

rozwoju, ile jądrem, wokół którego skupiały się inne działania.

Kultura to jednak przede wszystkim ważny czynnik rozwoju społecznego. To dzięki kompetencjom kulturalnym i uczestnictwu w kulturze z jednej strony budujemy swoją tożsamość, szacunek do tradycji, poczucie przynależności do wspólnoty i jej historii, z drugiej zaś jesteśmy bardziej kreatywni, innowacyjni, otwarci i tolerancyjni. Tak jak matematyka rozwija w nas myślenie logiczne, tak kultura uczy myślenia kreatywnego, otwartości, przełamywania stereotypów. To właśnie te cechy są gwarantem rozwoju każdego społeczeństwa. Kultura jest więc ważnym czynnikiem budowy kapitału społecznego, którego wspieranie jest zgodnie z Raportem Polska 2030 jednym z dziesięciu wyzwań rozwojowych, przed jakimi staje dziś Polska. Pokłosiem raportu jest dziewięć horyzontalnych strategii rozwoju, a wśród nich Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego, za przygotowanie której odpowiada Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kapitału społecznego brakuje, a konsekwencje jego braku są odczuwalne nie tylko w życiu codziennym, ale zwłaszcza w sferze gospodarczej. Badania ekonomistów dowodzą, że po osiągnięciu pewnego etapu rozwoju gospodarczego mierzonego wysokością PKB per capita kapitał społeczny staje się kluczowym czynnikiem wpływającym na dalszy rozwój.

Prof. Janusz Czapiński na podstawie analiz wskazuje, że

→47

próg ten można osiągnąć na poziomie 10-12 tys. dolarów per capita. Polska przy średniorocznym wzroście gospodarczym na poziomie 2,5-3% osiągnie ten próg za 8-10 lat.

Jeśli w tym czasie nie wzmocnimy kapitału społecznego, dalszy rozwój Polski zostanie spowolniony lub zatrzymany. Nie da się w nowoczesnej gospodarce działać samodzielnie. Jak ocenia prof. Czapiński, gdybyśmy w Polsce mieli kapitał społeczny na przyzwoitym poziomie, tempo wzrostu gospodarczego byłoby dwukrotnie większe.

Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego to dokument przełomowy w myśleniu o przyszłości naszego kraju. Kapitał społeczny definiujemy w dokumencie jako wynikającą z zaufania oraz obowiązujących norm i wzorów postępowania zdolność obywateli do mobilizacji i łączenia zasobów, która sprzyja kreatywności oraz wzmacnia wolę współpracy i porozumienia w osiąganiu wspólnych celów – jako potencjał, bez którego nie da się kreślić wizji rozwoju kraju. Pojawienie się tematów zaufania, współpracy, kreatywności, kompetencji społecznych w perspektywie polityki rozwoju stanowi odpowiedź na nowe wyzwania, jakie stają przed Polską, jest także świadectwem zmieniających się globalnie czynników wpływających na proces społeczno-ekonomicznego rozwoju państw. Ze względu na wieloaspektowość pojęcia „kapitał społeczny” obszar Strategii został określony niezwykle szeroko. Obejmuje kwestie związane zarówno ze wspieraniem

społeczeństwa obywatelskiego i społecznej partycypacji w życiu, inwestowaniem w edukację obywatelską i kulturalną, zapewnieniem dostępu do rzetelnej informacji, jak i z rolą kreatywności i kultury w budowaniu wartości dodanej. W roku 2004 w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury udowadnialiśmy, jak ważny jest wpływ kultury na rozwój gospodarczy kraju – jak poprzez talent, sztukę, dziedzictwo, tradycje zmieniamy krajobraz Polski. Dziś jesteśmy o milowy krok dalej i mówimy już nie tylko o kulturze, ale o całym szeregu powiązanych ze sobą zjawisk społecznych i kulturowych, które obok twardych inwestycji, współdecydują o jakości i tempie wzrostu polskiej gospodarki.

Podstawą rozwoju kultury we wszystkich jej aspektach są kompetencje kulturalne, a tym samym edukacja kulturalna. Podstawowym jej celem powinno być kształtowanie umiejętności rozumienia i świadomego odbioru kultury, odczytywania jej kodów oraz zachęcanie do aktywnego i twórczego uczestnictwa w kulturze; ważne jest także pozytywne wartościowanie uczestnictwa w kulturze.

Bez wątpienia konkurencyjność miast i regionów w przyszłości w dużej mierze zależeć będzie jednak nie tylko od rozwoju kultury sensu stricto, ale także od przemysłów kreatywnych. W tym obszarze mamy jeszcze i w Polsce i w Europie dużo do zrobienia. W pracach Komisji Europejskiej realne zainteresowanie przemysłami kre-

→48

wpływ kultury na rozwój społeczny i tworzenie przewagi konkurencyjnej

atywnymi pojawiło się zaledwie kilka lat temu. W dokumentach strategicznych Komisji Europejskiej de facto dopiero w perspektywie 2014-2020 znalazło się tak silne odniesienie do przemysłów kreatywnych, ich roli w rozwoju i budowie przewagi strategicznej UE. Mówiąc o dokumentach programowych, mam na myśli zarówno Strategię Europa 2020 opartą na trzech priorytetach: inclusive, smarth and sustainable growth oraz inicjatywach flagowych, w tym szczególnie na inicjatywie Unia Innowacji. Inicjatywa ta wskazuje przemysły kreatywne jako dziedziny nierozerwalnie związane z innowacyjnością i rozwojem oraz proponuje przykładowe działania, które powinny być podjęte w najbliższych latach, aby te sektory wspierać na poziomie Komisji Europejskiej, w tym m.in. powołanie European Creative Industries Alliance, marki European Design Excellence czy European Design Leadership Board. W projekcie nowego programu Creative Europe, który zastąpi istniejące dotychczas programy Kultura i Media, zaproponowano także nowy mechanizm gwarancyjny dla MSP z przemysłów kreatywnych. Jego celem ma być zwiększenie wiedzy sektora finansowego o specyfice przemysłów oraz udzielanie gwarancji bankowych na kredyty przedsiębiorstwom z sektora przemysłów kreatywnych. Mechanizm finansowany byłby przez Europejski Fundusz Inwestycyjny.

dr monika smoleń

Rozwój przemysłów kreatywnych nie jest jednak możliwy bez uporządkowania kwestii praw autorskich, dlatego uważam, że w najbliższych latach ważne miejsce powinna zająć dyskusja na temat dostosowania prawa autorskiego do wyzwań ery cyfrowej. To trudny temat, w którym trzeba znaleźć kompromis pomiędzy interesami twórców i użytkowników; że nie będzie to proste pokazała m.in. sprawa ACTA. Dotychczasowa harmonizacja prawa własności intelektualnej w Unii Europejskiej nie obejmuje kwestii dotyczących zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi, taka regulacja musi się jednak pojawić w celu m.in. stworzenia ram prawnych dla paneuropejskiego licencjonowania.

Dyskusja w tym obszarze już się zaczęła wraz z opublikowaniem w lipcu 2011 roku przez KE Zielonej Księgi w sprawie dystrybucji utworów audiowizualnych on-line w Unii Europejskiej, która dotyczy m.in. transgranicznego licencjonowania utworów audiowizualnych on-line. Zielona Księga zawierała ocenę zmian, którym podlega branża audiowizualna w ramach rewolucji internetowej i wskazywała ścieżki ukształtowania legislacji w tym zakresie w celu jak najlepszego wykorzystania możliwości, jakie twórcom zapewnia rynek internetowy. Między innymi poruszała kwestie dotyczące systemów rozliczeń oraz zapewnienia autorom i wykonawcom odpowiedniego wynagrodzenia za wykorzystywanie dzieł w internecie. Przewiduje się, że jesienią 2012

→49

roku KE opublikuje Komunikat w sprawie utworów audiowizualnych on-line, który ma podsumowywać wyniki konsultacji społecznych przeprowadzonych przez Komisję Europejską. W lipcu 2012 roku Komisja Europejska ogłosiła także projekt Dyrektywy w sprawie zbiorowego w sprawie zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi oraz udzielania licencji wieloterytorialnych dotyczących praw do utworów muzycznych na potrzeby ich wykorzystania na internetowym polu eksploatacji na rynku wewnętrznym.

Jest to największy od lat projekt legislacyjny Komisji Europejskiej w obszarze prawa autorskiego.

Propozycje konkretnych działań na rzecz wsparcia przemysłów kreatywnych przedstawione przez Komisję Europejską poprzedzone były licznymi raportami i badaniami dotyczącymi ekonomicznego wpływu sektora kreatywnego na gospodarki krajów UE. Nie będę ich przytaczać, dane te wielokrotnie się już pojawiały w różnych dyskusjach, osobiście jestem też do nich nastawiona nieco sceptycznie ze względu na brak wypracowanej wspólnej metodologii oceny wpływu kultury i przemysłów kreatywnych, która pozwoliłaby porównywać dane pomiędzy krajami i badać trendy. Takiej metodologii i danych brakuje też w Polsce, dopiero dwa lata temu Krakowski Urząd Statystyczny podjął się zadania wypracowania modelu badawczego. Pilotażowy model dla Małopolski ma zostać ukończony w 2012 roku, a później im-

plementowany w całym kraju. Po uwzględnieniu wszystkich statystyk pewne jest jedno – przemysły kreatywne należą do najbardziej dynamicznie rozwijających się dziedzin gospodarki, a ich udział w światowej gospodarce rośnie pomimo kryzysu finansowego w 2009 roku. Podam tylko jedną liczbę – w 2008 roku eksport dóbr i usług kreatywnych osiągnął 592 mld dolarów, podczas gdy w 2002 – 267 mld dolarów4.

Najpełniejsze dane dla Polski w tym zakresie prezentuje Raport Instytutu Badań Strukturalnych z 2011 roku, z którego wynika, że w roku 2008 sektor kultury wytworzył 1,6% PKB Polski, a przemysł kreatywny 2,47% PKB Polski5. Znaczenie gospodarcze sektora kultury i przemysłów kreatywnych było największe w najbardziej rozwiniętych województwach: mazowieckim, pomorskim, dolnośląskim i śląskim.

Rozwój przemysłów kreatywnych został wpisany do celów Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego. Strategia to jedna z zaledwie dziewięciu narodowych strategii, które swoim zakresem obejmują wszystkie priorytety rozwojowe kraju do 2020 roku. Jak już wspominałam, kapitał

→ 4 Creative Economy Report, ONZ 2010. → 5 Raport Instytutu Badań Strukturalnych, Znaczenie gospodarcze przemysłów kultury – wstęp do analizy problemu, Raport opracowany na zlecenie NCK, Warszawa 2010.

→50

wpływ kultury na rozwój społeczny i tworzenie przewagi konkurencyjnej

społeczny definiujemy w dokumencie jako kreatywność, komunikację i kooperację społeczeństwa – te cechy uważam też za podstawę rozwoju przemysłów kreatywnych jako przewagi konkurencyjnej. Wiele inicjatyw wpierających rozwój przemysłów kreatywnych jest już w Polsce realizowanych i to zarówno na poziomie narodowym, jak i regionalnym. Wspomnę tylko o kilku: PISF powołany w 2005 roku w celu wspierania polskiej kinematografii na wszystkich etapach prac. Finansowany z różnych źródeł, w tym przez 1,5% przychodu podmiotów prowadzących kina, dystrybutorów, nadawców programów TV, operatorów platform cyfrowych i telewizji kablowej. Budżet na produkcję filmów po powołaniu instytutu wzrósł do 156 mln zł (40 mln euro) w 2012 roku z 20 mln zł (3,9 mln euro) w 2004. W 2011 roku dofinansował 32 premiery filmów fabularnych. W 2007 roku został też przeprowadzony pierwszy nabór na dofinansowanie w Regionalnym Funduszu Filmowym – Łodzi. Dziś takich funduszy jest jedenaście. Prace rozpoczyna też Film Comission Poland, która ma zapewnić jednolity dla całej Polski i całej branży filmowej mechanizm promocji przemysłu filmowego.

w projekcie wzięło udział 550 przedsiębiorstw.

dr monika smoleń

Duża grupa projektów pojawiła się dzięki wsparciu funduszy strukturalnych – dobrym przykładem jest projekt Zaprojektuj swój zysk – realizowany przez Instytut Wzornictwa (ok. 5 mln euro), którego celem było dostarczenie przedsiębiorstwom i projektantom wiedzy, metodologii i praktycznych rozwiązań pomagających skutecznie tworzyć innowacyjne wzorniczo produkty i zarządzać wprowadzeniem ich na rynek. W projekcie wzięło udział 550 przedsiębiorstw. Inny przykład to Kreatywni samozatrudnieni realizowany przez wydawnictwo Magazyn Purpose. Dotyczył nie tylko pomocy dla tych, którzy chcą założyć własną firmę w sektorze przemysłów kultury, ale także szkoleń podmiotów rynku pracy udzielających dotacji na rozpoczęcie działalności z zakresu specyfiki przemysłów kultury. Przykład tego projektu jest ważny m.in. dlatego, że wedługg Raportu ONZ Creative Economy Report wzornictwo po rękodziele i nowych mediach jest trzecią pod względem wielkości branżą w krajach rozwijających się. Wartość eksportu wzornictwa ciągle rośnie z 53 mld dolarów w 2002 roku do 122 mld dolarów w 2008.

Polska znajduje się na ósmym miejscu pod względem eksportu produktów wzornictwa pośród rozwiniętych gospodarek na świecie. Z badań przeprowadzonych na zlecenie Instytutu Wzornictwa wynika, że wzrost wydatków na wzornictwo o 1 PLN powoduje wzrost obrotów o 17,7

→51

PLN. W Polsce to głównie ASP kształcą pracowników tej branży, a w 2011 roku Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego uznało wzornictwo za jeden z kluczowych kierunków polskiej gospodarki i wpisało je na listę piętnastu kierunków zamawianych.

celem projektu jest przede wszystkim tworzenie zaplecza organizacyjnego i technicznego w postaci studiów produkcyjnych oraz zapewnienie wykwalifikowanych kadr dla potrzeb firm branży gier video.

Oczywiście nie chodzi tylko o fundusze strukturalne.

Przykładem projektu, który pokazuje, jak rozwijać przemysły kreatywne i jak na ich bazie tworzyć przewagi konkurencyjne – w tym przypadku Małopolski – jest Klaster Europejskie Centrum Gier. Porozumienie o utworzeniu ECG podpisane zostało w 2008 roku przez Akademię Górniczo-Hutniczą, Uniwersytet Jagielloński, Krakowski Parki Technologiczny oraz szesnaście innych firm i instytucji. Celem projektu jest przede wszystkim two-

rzenie zaplecza organizacyjnego i technicznego w postaci studiów produkcyjnych oraz zapewnienie wykwalifikowanych kadr dla potrzeb firm branży gier video. To kilka przykładów. Nowe mechanizmy lub wzmacnianie istniejących proponujemy w SRKS, wśród nich m.in. te związane z nowelizacją ustawy o prawie autorskim, promowaniem tworzenia baz danych, sieci, klastrów i inkubatorów przedsiębiorczości przemysłów kreatywnych z udziałem instytucji kultury, NGO i sektora prywatnego, programy grantowe dla artystów na prowadzenie działalności gospodarczej, granty na projekty B+R, wsparcie uczelni artystycznych w rozwoju innowacyjnych kierunków itd.

Inwestycje w kulturę pozwalają zatem nie tylko na ekonomiczny rozwój i wzrost naszej konkurencyjności, ale także na wzmocnienie kapitału społecznego, którego niski poziom staje się zagrożeniem dla rozwoju Polski. Rozwijanie kultury i kreatywności oznaczają więc równoczesne inwestowanie w ochronę dziedzictwa, rozwój i modernizację infrastruktury kultury, ale także, a może przede wszystkim edukacji kulturalnej – kształcenia odbiorcy i jego kulturowych kompetencji.

→52

the influance of culture on social change and creation of competitive advantage

dr monika smoleń

dr monika smoleń undersecretary of state ministry of culture and national heritage → the influance of culture on social change and creation of competitive advantage

The development is a multidimensional process: it applies to both the environment and the economic, social and cultural space – treated equally. Each of them is defined by different variables, objectives and mechanisms, however, at the same time, they are linked by strong interdependencies. Similarly, the development of each country, region or city may be seen through the prism of different objectives – in my opinion, however, the most important among them is striving for permanent improving in the quality of life of residents -understood as a combination of social and economic factors which makes the given

place attractive to live and work in, allows to implement complex challenges, gives a variety of choices, thanks to which everyone may implement their individual aspirations and needs. How to achieve this objective? Certainly, there are many ways to it but for sure we may not speak of any of them without culture, concern for the cultural heritage, the development of cultural industries and support for the civil society.

In the discussion on the development strategies, culture starts being perceived as a factor affecting an increase in the attractiveness of cities and regions for residents,

→53

tourists and investors. The belief that culture and its industries is one of the fastest growing sectors of the economy also becomes popular. The essence of thinking about culture in these categories is the statement by Marshall McLuhan: “We are moving from an era where business was our culture into an era when culture will be our business”.

in the years 2004-2006, we invested about eur 0,3 billion in that area and in the years 2007-2013 – more than eur 1,2 billion.

More and more frequently, cities and regions recognise culture as the development potential and – what is maybe more important – an element of building competitive advantages. Certainly in case of Poland, such a situation was greatly affected by our accession to the EU structures and opportunities to finance the protection of the cultural heritage, development of the cultural and artistic education infrastructure from the Union’s structural funds. The prerequisite for co-financing the project was, inter alia, proving that it contributed to the regional development, generated new jobs and a reasonable feasibility study was

prepared for it. Thanks to the investments co-financed from the European funds the infrastructure potential of cultural and artistic education institutions changed, so did the status of the most important monuments. In the years 2004-2006, we invested about EUR 0,3 billion in that area and in the years 2007-2013 – more than EUR 1,2 billion. Examples of completed projects may be the new buildings of the Copernicus Science Centre, Kraków Opera, Raczyński Library, Academy of Art and Design in Wrocław, Polish National Film, Television and Theatre School in Łódź, Academy of Music in Łódź, comprehensive renovation works, inter alia, in the Wawel Castle, Wilanów Palace or creating the Fryderyk Chopin Museum at the Ostrogski Castle in Warsaw.

The first statistical information is interesting. From the data of the Warsaw Tourist Information it results that the record number of visitors – more than 340 thousand – visited Warsaw during the Chopin Year and not during the EURO 2012 Championships. As it results from the MRD report Impact of the European funds on the economy of the Polish regions and convergence with the EU countries – thanks to investments in the culture infrastructure in 2009, compared to 2003, the number of tourists increased by as much as 33,5% and revenues from tourism

→54

the influance of culture on social change and creation of competitive advantage

and culture increased by 60%1. Also, in 2010 the number of visitors in our country improved in relation to 2009 and finally amounted to 12,5 million persons (in 2011, 11,9 million persons). The facilities co-financed from the European funds are highly popular with tourists. For example,the Wawel Castle is visited every year by 2,5 million of tourists from all over the world, the Copernicus Science Centre, only within 8 months of its activity, was visited by more than 0,5 million people and the restored Sukiennice in Kraków during the first quarter of the activity – by 78,5 thousand persons2.In addition, the increase in tourism entails the need to create new jobs. Research on the implementation of the structural funds in the years 20072011 indicates that the implementation of 292 projects regarding tourism has resulted in the creation of 980 jobs in tourism3.

An important experience were certainly efforts of the

→ 1 Impact of the European funds on the economy of the

Polish regions and convergence with the EU countries, MRD 2010, p. 83. → 2 Report Poland 2011. Economy – society – regions, MRD 2011, p. 78. → 3 Draft Strategic Report 2012. Strat2012.pl, National Territorial Observatory, Warsaw 2012, p. 30.

dr monika smoleń

cities to obtain the title of European Capital of Culture – Poland 2016. 11 cities applied for the competition with well prepared strategies, in which culture was not just one of the elements of the development, but the core around which other activities were focused.

Culture, however, is primarily an important factor in the social development. Owing to cultural competence and participation in culture, on one hand, we build our identity, respect for tradition, sense of belonging to the community and its history, on the other hand, we are more creative, innovative, open-minded and tolerant. Just as mathematics develops logical thinking in us, culture teaches us creative thinking, openness, breaking down stereotypes.

These particular characteristics guarantee the development of each society. Therefore, culture is an important factor in building social capital, support for which is, in accordance with the Report Poland 2030, one of ten development challenges facing Poland today. The aftermath of the report are nine horizontal development strategies, among them the Social Capital Development Strategy, for the preparation of which the Minister of Culture and National Heritage is responsible. Social capital is absent and the consequences of its absence are experienced not only in everyday life, but especially in the economic sphere. Research by economists shows that after reaching

→55

a certain stage of the economic development measured by the amount of GDP per capita, social capital becomes a key factor affecting the further development. Prof.

Janusz Czapiński, on the basis of analyses, points out that this threshold may be achieved at the level of USD 10-12 thousand per capita. With the average annual economic growth of 2,5-3%, Poland will reach this threshold in 8-10 years. If we do not strengthen our social capital, the further development of Poland will be slowed down or stopped. It is not possible to act independently within the modern economy. In Prof. Czapiński’s opinion, if we had a decent level of social capital in Poland, the speed of the economic growth would be twice higher.

The Social Capital Development Strategy is a critical document in thinking about the future of our country. The document defines social capital as the ability of citizens to mobilise and combine resources, which results from confidence and valid standards of conduct, promotes creativity and strengthens the will to cooperate and come to an agreement in achieving common goals – as the potential, without which it is impossible to outline a vision for the development of the country. The emergence of the subjects of confidence, cooperation, creativity, social competence in the perspective of the development policy is a response to the new challenges facing Poland, it is

also a testimony to the globally changing factors affecting the process of the socio-economic development of the states. Due to the many-sidedness of the “social capital” concept, the area of the Strategy has been defined very broadly. It includes issues related to supporting the civil society and social participation in life, investing in civil and cultural education, providing access to reliable information, as well as to the role of creativity and culture in building added value. In 2004, in the National Strategy for Culture Development we showed how important is the impact of culture on the economic development of the country – how through talent, art, heritage, traditions we change the Polish landscape. Today, we are a quantum step forward and we are talking not only about culture, but about the whole range of interrelated social and cultural phenomena, which in addition to hard investments, jointly determine the quality and speed of the growth of the Polish economy.

The basis for the development of culture in all its aspects are cultural competence and thus cultural education. Its primary objective should be the development of the skills of understanding and conscious reception of culture, reading its codes and encouraging to active and creative participation in culture; it is also important to positively assess participation in culture.

→56

the influance of culture on social change and creation of competitive advantage

Without any doubt, the competitiveness of the cities and regions in the future, however, will depend largely not only on the development of culture sensu stricto, but also on the creative industries. In this area we still have much to do, both in Poland and in Europe. In the works of the European Commission, the real interest in the creative industries appeared just a few years ago. De facto, in the European Commission’s strategic documents, there was no such a strong reference to the creative industries, their role in developing and building strategic advantage before the 2014-2020 perspective. Speaking about the programming documents, I mean both the Europe 2020 strategy based on three priorities: inclusive, smarth and sustainable growth and flagship initiatives, particularly the Innovation Union initiative. This initiative indicates the creative industries as areas inseparably linked with the innovation and development and proposes exemplary actions that should be taken in the nearest years to support these sectors at the level of the European Commission, including, inter alia, establishing the European Creative Industries Alliance, European Design Excellence brand or European Design Leadership Board. In the draft of the new Creative Europe programme, replacing the currently existing Culture and Media programmes, a new guarantee mechanism for SME from the creative industries has been proposed. Its objective is to increase the knowl-

dr monika smoleń

edge of the financial sector about the specific nature of the industries and to provide bank guarantees for loans to businesses from the creative industries sector. The mechanism would be financed by the European Investment Fund.

The development of creative industries, however, is not possible without organising the copyright issues, therefore I believe that in the nearest years an important place should be taken by a discussion on the adaptation of copyright to the challenges of the digital era. It is a difficult topic in which we have to find a compromise between the interests of authors and users; as the case of ACTA showed, it will not be simple. The existing harmonisation of intellectual property rights in the European Union does not cover issues relating to collective management of copyrights and related rights, however, such regulation must be introduced in order to, inter alia, create a legal framework for pan-European licensing. The discussion in that area was already started with publishing by the EC, in July 2011, the Green Paper on the online distribution of audiovisual works in the European Union, which concerns, inter alia, cross-border licensing of online audiovisual works. The Green Paper contained an assessment of changes in the audiovisual sector as part of the Internet revolution and showed the ways to create legislation in this regard in order to make the best possible use of the opportunities offered to authors by the Internet

→57

market. It dealt, inter alia, with the issues relating to the settlement systems and providing authors and performers with an appropriate remuneration for the use of their works on the Internet. It is anticipated that in the autumn of 2012 the EC will publish the Communication on online audiovisual works, which is to summarise the results of public consultation results carried out by the European Commission. In July 2012, the European Commission announced a proposal for the Directive on collective management of copyright and related rights and multi-territorial licensing of rights in musical works for online uses in the internal market .This is the largest legislative proposal of the European Commission in the area of copyright for years.

Proposals for specific actions in support of the creative industries presented by the European Commission were preceded by numerous reports and studies on the economic impact of the creative industry on the economies of the EU countries. I am not going to invoke them, these figures have appeared many times in various discussions, I am personally somehow sceptical about them due to the absence of a common methodology for the assessment of the impact of culture and creative industries, which would allow to compare the data between the countries and to examine trends.

Also in Poland, such methodology and data are absent, only two years ago the Kraków Statistical Office undertook to

develop a research model. A pilot model for Małopolska is to be completed in 2012, and then implemented throughout the country. After taking into account all the statistics, one thing is certain – the creative industries belong to the most dynamically developing economy fields and their participation in the global economy continues to grow despite the financial crisis in 2009. Let me give just one figure – in 2008, export of creative goods and services reached USD 592 billion, while in 2002 – USD 267 billion4.

The most complete data for Poland in this field are presented in the report of the Institute for Structural Research of 2011, from which it results that in 2008 the cultural sector generated 1,6% of Polish GDP and the creative industry 2,47% of Polish GDP5. The economic relevance of the cultural sector and creative industries was the biggest in the most developed voivodeships: Mazowieckie, Pomorskie, Dolnośląskie and Śląskie.

The development of the creative industries was included in the objectives of the Social Capital Development Strategy.

→ 4 Creative Economy Report, ONZ 2010. → 5 Report of the Institute for Structural Research, Economic relevance of cultural industries – introduction to the problem analysis, Report drawn up by order of NCC, Warsaw 2010.

→58

the influance of culture on social change and creation of competitive advantage

The Strategy is one of only nine national strategies, which cover all development priorities of the country until 2020.

As I already mentioned, social capital is defined in the document as creativity, communication and cooperation of the society – these characteristics I also regard as a basis for the development of the creative industries as a competitive advantage. Many initiatives supporting the development of the creative industries are already implemented in Poland, both at the national and regional level. I will mention just a few: PISF established in 2005 to support the Polish cinematography at all stages of the work. Financed from various sources, including 1,5% of revenue of operators running cinemas, distributors, TV broadcasters, operators of digital platforms and cable TV. After establishing the institute, the budget for production of films increased to PLN 156 million (EUR 40 million) in 2012 from PLN 20 million (EUR 3,9 million) in 2004. In 2011, it co-financed 32 feature film premieres. In 2007, there was also the first call for co-financing at the Regional Film Fund - Łódź. Today, there are eleven funds of this kind. The works are also commenced by Film Commission Poland which is to provide a mechanism for the promotion of the film industry, uniform for entire Poland and the entire film industry.

A large group of projects appeared thanks to the support from the structural funds – a good example is the Design

dr monika smoleń

your profit project – implemented by the Institute of Design (ca. EUR 5 million), the objective of which was to provide enterprises and designers with knowledge, methodology and practical solutions to help them efficiently create innovative products and manage their marketing. 550 companies participated in the project.

Another example is the Creative self-employed project implemented by the Purpose magazine. It regarded not only assistance to those who want to start their own company in the field of the cultural industries but also training for the labour market operators providing grants to launch the activity regarding the specific nature of the cultural industries. An example of this project is important, inter alia, because according to the UN Creative Economy Report design is the third largest industry in the developing countries, after crafts and new media. The export value of design continues to grow from USD 53 billion in 2002 to USD 122 billion in 2008. Poland is in the eighth place in terms of export of design products among the developed economies in the world. From research ordered by the Institute of Design it appears that an increase in expenses on design by PLN 1 results in an increase in turnover by PLN 17,7. In Poland, mainly academies of art educate employees in this industry and in 2011 the Ministry of Science and Higher

→59

Education recognised design as one of the key directions of the Polish economy and included it in the list of fifteen ordered specialties.

the objective of the project is primarily to create the organisational and technical facilities in the form of production fields of study and to provide the skilled personnel for the needs of the video game industry companies.

Of course, it is not just about the structural funds. An example of the project that shows how to develop the creative industries and to create competitive advantages on their basis – in this case in Małopolska – is the European Games Centre Cluster. The agreement on establishing the EGC was signed in 2008 by the University of Science and Technology, Jagiellonian University, Kraków Technology Park and sixteen other companies and institutions. The objective of the project is primarily to create the organisational and technical facilities in the form of production fields of study and to provide the skilled personnel for

the needs of the video game industry companies. This is a couple of examples. In the SCDS, we propose new mechanisms or strengthening the existing ones, including, inter alia, those associated with the amendment to the law on copyright, promoting the creation of databases, networks, clusters and enterprise incubators of the creative industries with participation of cultural institutions, NGOs and the private sector, grant programmes for artists to pursue the business activity, grants for R&D projects, support for art schools in developing innovative fields of study, etc.

Thus, investments in culture enable not only the economic development and an increase in our competitiveness, but also strengthening social capital, whose low level becomes a threat to the development of Poland. The development of culture and creativity means simultaneous investing in the heritage protection, development and modernisation of the culture infrastructure, but also, and perhaps above all of cultural education – education of the viewer and his cultural competence.

→60

w kleszczach determinizmu technologicznego

edwin bendyk

rozwój jest procesem wielowymiarowym: dotyczy zarówno środowiska naturalnego, jak i przestrzeni ekonomicznej, społecznej oraz kulturowej the development is a multidimensional process: it applies to both the environment and the economic, social and cultural space

→61

michael schwarze-rodrian dziedzictwo postindustrialne w regionalnej i lokalnej toşsamości

strona 62

post-industrial heritage in regional and local identity

pages 67

→62

tożsamość kulturowa podglebiem nowego rozwoju

michael schwarze-rodrian

michael schwarze-rodrian → dziedzictwo postindustrialne w regionalnej i lokalnej tożsamości. tworzenie marki miejsca

Tożsamość kulturowa regionu odgrywa istotną rolę we wszystkich procesach rozwojowych. Jest to szczególnie ważne w przypadku Zagłębia Ruhry, które przeszło przez okres dezorientacji, dostrzegając na nowo potrzebę integracji i współtworzenia całościowej zmiany systemu gospodarczego, idącego w parze z przekształceniem polityki społeczno-kulturalnej całego regionu Ruhry. Wraz z powolnym upadkiem przemysłu ciężkiego w, który można było zaobserwować od początku lat sześćdziesiątych XX wieku, wśród władz i mieszkańców regionu zaczęła narastać potrzeba „uprzątnięcia”, „pozbycia się starych rzeczy” oraz „szukania nowej tożsamości”, choć ostatecznie związane z tym działania nie zakończyły się pomyślnie.

Rozwój i kształtowanie się Zagłębia Ruhry przypadły na

połowę XIX wieku, a wszelkie sfery rozwoju terytorialnego, gospodarczego, społecznego i środowiskowego podporządkowane zostały dominującej roli przemysłu ciężkiego i jego strukturze. Ponadto dzięki bujnemu rozwojowi tego przemysłu Zagłębie stało się przemysłowym centrum Niemiec, zaś mieszkańcy regionu czerpali z tego ogromną satysfakcję. Zasadnicza zmiana przyszła wraz z systematycznym spadkiem znaczenia starego przemysłu – mówiąc obrazowo: dotychczasowy „kręgosłup” społeczeństwa ugiął się, a ramiona zaczęły zwisać bezwładnie. Nie ulega wątpliwości, że sytuacja ta nie tworzyła dobrych warunków do inicjowania jakichkolwiek zmian. Co więcej, obraz przegranego coraz częściej dotyczył nie tylko byłych pracowników kopalni czy hut stali, ale szybko sta-

→63

wał się „wizytówką” całego Zagłębia Ruhry. W zaistniałej sytuacji strategia zmiana wizerunku była niezbędna.

Od połowy lat osiemdziesiątych Zagłębie Ruhry diametralnie zmieniło podejście do kategorii „uprzątania” i „dystansu” do własnej historii i specyfiki. W latach 1989-1999, w ramach Międzynarodowej Wystawy Budowlanej Parku Krajobrazowego Emscher (International Building Exhibition Emscher Park – IBA), przedyskutowano i opracowano zupełnie nowe formy rozwoju, które następnie – jako projekt pilotażowy, a później strategia rozwoju – zostały wdrożone w całym regionie. Tzw. dziedzictwo przemysłowe [industrial heritage] Zagłębia Ruhry uchodzi dziś za oryginalne i unikatowe, a jednocześnie tworzy podwaliny regionalnej i lokalnej tożsamości. Zarówno strategia, jak i projekty dotyczące dziedzictwa przemysłowego stały się obecnie unikalną ofertą handlową [unique selling preposition – USP], czyniąc z Zagłębia Ruhry markę rozpoznawalną na całym świecie.

Można powiedzieć, że dziś region na nowo jest dumny ze swej tożsamości i historii. Przemysłowa przeszłość Zagłębia Ruhry została bowiem włączona w struktury obecnej tożsamości regionu. Jest to tym bardziej ważne, że otwiera to nowe perspektywy spojrzenia na negatywne konsekwencje industrializacji regionu, takie jak zanieczyszczenie środowiska na dziesięciolecia czy spa-

dek poziomu zdrowotności mieszkańców. Nie można jednak pominąć przy tym faktu, że przez ponad sto pięćdziesiąt lat przemysł ciężki sprzyjał rozwijaniu umiejętności przydatnych w jego ekspansji: inżynierii, kreatywności technicznej, pracy zespołowej i szeroko pojętej współpracy, także w zakresie kierowania i zarządzania złożonymi systemami organizacyjnymi. Za przełomowe należy więc uznać otwarcie nowych uniwersytetów w Zagłębiu w latach sześćdziesiątych, co stanowiło pierwszy krok ku włączeniu się w globalną rywalizację miast i regionów w sferze ustanawiania społeczeństw i gospodarek opartych na wiedzy. Drugim z owych kroków było natomiast odkrycie roli dziedzictwa przemysłowego i poszukiwanie nowych form jego użytkowania przy przekonaniu, że kulturowy i społeczny wymiar tożsamości regionu ma kluczowe znaczenie dla jego gospodarki.

→ lokalne i regionalne

konteksty współpracy – fundamenty nowej jakości Pomimo swej banalności, stwierdzenie, że lokalna i regionalna współpraca może być źródłem nie tylko przewagi,

→64

tożsamość kulturowa podglebiem nowego rozwoju

ale i kreatywności na światowych rynkach, pozostaje w mocy, co potwierdza także doświadczenie Zagłębie Ruhry, w którym współpraca ta obejmuje 53 miasta i cztery dystrykty. Nie chodzi tu bynajmniej o stworzenie zunifikowanej aglomeracji obejmującej ponad 5,2 mln ludzi w ramach jednego Miasta Ruhry [Ruhr-City], lecz przede wszystkim o wzmacnianie zdolności do współpracy1 przynoszącej korzyści o charakterze nie tylko finansowym i politycznym, lecz także – i przede wszystkim – kulturowym, przejawiającym się w sposób szczególny w tworzeniu podstaw otwartego, opartego na zaufaniu sąsiedztwa.

W praktyce oznacza to współdziałanie władz i instytucji publicznych (a także podmiotów prywatnych) bazujące na wymianie wiedzy, przejrzystości działania oraz regionalnych systemach przepływu informacji.

→ 1 Lista rozmaitych form dobrowolnej współpracy pomiędzy miastami Zagłębia Ruhry w roku 2012 przekroczyła 350 pozycji.

Por. Regionale und interkommunale Zusammenarbeit im Ruhrgebiet, http://www.metropoleruhr.de/ regionalverband-ruhr/ kooperationen.html [15.12.2012].

michael schwarze-rodrian

→ realizacja strategii i projektów Połączenie strategii i projektów w przeobrażaniu oblicza Zagłębia Ruhry pozwoliło z jednej strony zaangażować różnorodne podmioty życia kulturalnego, politycznego i gospodarczego regionu, z drugiej – produktywnie wykorzystać właściwe im zdolności i możliwości. Nie oznacza to, że władze regionu nie podejmują kolejnych wysiłków na rzecz wypracowania podejścia strategicznego w prowadzonej polityce kulturalnej, której towarzyszy potrzeba „testowania nowych idei w praktyce”. Do roku 2012 zakończono bowiem ponad sto projektów tego typu, powiązanych m.in. ze Związkiem Celnym Kopalni Węgla Zagłębia Ruhry, umieszczonym na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Należy zauważyć, że nowe spojrzenie na dziedzictwo przemysłowe regionu stało się tym samym rozpoznawalnym znakiem działań społeczno-gospodarczych w Zagłębiu Ruhry, działań, które twórczo łączą w sobie specyfikę miasta, kulturę i naturę.

→65

tożsamość kulturowa regionu odgrywa istotną rolę we wszystkich procesach rozwojowych. the cultural identity of the region plays a vital role in all development processes.

→66

tożsamość kulturowa podglebiem nowego rozwoju

→ ruhr.2010 – europejska stolica kultury

Nominacja regionu do ESK 2010 nastąpiła pod hasłem „Zmiana przez kulturę – kultura przez zmianę” (Change through Culture – Culture through Change), które miało uwypuklać zależności pomiędzy gospodarczymi a kulturowymi przeobrażeniami Zagłębia Ruhry. Kluczem do sukcesu okazało się skuteczne połączenie dziedzictwa przemysłowego ze zmianami gospodarczymi, społecznymi i środowiskowymi, jakie zachodziły w regionie w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat. Motywem przewodnim oferty przedstawionej przez region było zatem nie tyle tworzenie, ile zaprezentowanie projektów i miejsc stanowiących już pewnego rodzaju „nowe dziedzictwo”, formowane przez ponad dwadzieścia lat.

Mimo że Essen uznane zostało za ambasadora i reprezentanta wszystkich ośrodków miejskich regionu, praktyka dotychczasowej współpracy pozwoliła na włączenie innych miast w realizację inicjatywy na zasadzie wewnętrznego porozumienia. Do wymiernych efektów ESK 2010 można zaliczyć nie tylko 10,5 mln gości i turystów oraz

michael schwarze-rodrian

przeprowadzenie 6000 projektów2, w tym wzmocnienie pozycji muzeów jako tradycyjnych centrów kultury3 czy roli klasy kreatywnej4, ale także potwierdzenie słuszności obranej drogi – zintegrowanego rozwoju opartego na głęboko zakorzenionej świadomości własnego dziedzictwa.

→ 2 Lista projektów i inicjatyw realizowanych w ramach ESK na stronie: http://www.essen-fuer-das-ruhrgebiet.ru hr2010.de/ en/home.html. → 3 Por. szerzej: http://www.essen-fuer-das-ruhrgebiet. ruhr2010.de/en/programme/discovering-images/ruhrartmus eums.html → 4 Por. szerzej: http://www.essen-fuer-das-ruhrgebiet. ruhr2010.de/en/programme/boosting-the-creative-industry/ new-existences-and-media/creativequarters.html

→67

michael schwarze-rodrian → post-industrial heritage in regional and local identity. creating a place brand The cultural identity of the region plays a vital role in all development processes. This is particularly important in case of the Ruhr Valley, which has experienced a period of disorientation, recognising anew the need for integration and joint creation of the overall change in the economic system, going hand-in-hand with the transformation of the socio-cultural policy in the entire Ruhr region. Along with the slow collapse of the heavy industry, which could be observed since the beginning of the sixties of the 20th century, the authorities and residents of the region began to develop a need to “clear up”, “get rid of old stuff” and “search for new identity”, although actions related to it did not succeed finally.

The development and evolution of the Ruhr Valley fell within the mid-19th century, and all spheres of the territorial, economic, social and environmental de-

velopment were subject to the dominant role of the heavy industry and its structure. In addition, thanks to the flowering of this industry, the Valley has become an industrial centre of Germany and the residents of the region were greatly satisfed with that. A major change came with the systematic decline in the importance of the old industry – figuratively speaking: the existing “backbone” of the society bent and its arms began to droop. There is no doubt that this situation did not create good conditions to initiate any changes. What is more, the image of the loser increasingly concerned not only the former employees of mines or steelworks, but quickly became a “showcase” of the entire Ruhr Valley. In this situation, the strategy of the change in the image was necessary.

Since the mid-1980s, the Ruhr Valley dramatically changed its approach to the category of “clearing up”

→68

in the grip of technological determinism

and “distance” to its own history and specific nature. In the years 1989-1999, within the framework of the International Building Exhibition Emscher Park – IBA, they discussed and developed completely new forms of the development, which later on – as a pilot project and then a development strategy – were implemented throughout the region. Today, the so-called industrial heritage of the Ruhr Valley passes for original and unique, and also creates the foundations for the regional and local identity. Currently, both the strategy and the projects regarding the industrial heritage have become a unique selling proposition - USP, making the Ruhr Valley the brand recognised all around the world.

We can say that today the region is proud anew of its identity and history. The industrial past of the Ruhr Valley has been, in fact, incorporated in the structures of the current identity of the region. This is all the more important as this opens up new perspectives of the look at the negative consequences of the region industrialisation, such as environmental pollution for decades or the decline in the health status of the residents. However, we cannot ignore the fact that over one hundred and fifty years the heavy industry has supported the development of skills useful in its expansion: engineering, technical creativity, teamwork and widely understood cooperation, also in the field

edwin bendyk

of control and management of complex organisational systems. As crucial, we should regard the opening of new universities in the Ruhr Valley in the 1960s, which was the first step towards inclusion in the global competition of cities and regions in the sphere of establishing knowledge-based societies and economies. The second step was to discover the role of the industrial heritage and to search for new forms of its use with a belief that the cultural and social dimension of the identity of the region is of crucial importance for its economy.

→ local and regional

cooperation contexts – foundations for the new quality Despite its banality, a statement that local and regional cooperation may be a source of not only advantage but also creativity in the global markets remains in force, which is also confirmed by the experience of the Ruhr Valley, where this cooperation includes 53 cities and four districts. The point is not to create a unified agglomeration

→69

covering more than 5,2 million people under one Ruhr City but, above all, to strengthen the ability to cooperate1 to bring benefits not only of financial and political, but also – and above all – cultural nature, manifesting itself in a special way in creating the foundations for the open, trust-based neighbourhood. In practice, this means cooperation of the authorities and public institutions (as well as private entities) based on the exchange of knowledge, transparency of action, and regional information flow systems.

→ implementation of

strategies and projects

engage diverse actors of cultural, political and economic life of the region, on the other hand, to use their specific capacities and abilities in a productive manner. This does not mean that the authorities of the region do not take further efforts to develop a strategic approach in the pursued cultural policy, which is accompanied by a need to “test new ideas in practice”. By 2012, over a hundred projects of this type, related, inter alia, with the Ruhr Valley Coal Mines Customs Union, included in the UNESCO World Heritage List, have been completed.

It should be noted that a new look at the industrial heritage of the region thus became a recognisable sign of socio-economic activities in the Ruhr Valley, activities that creatively combine the specific nature of the city, culture and nature.

A combination of strategies and projects in transforming the image of the Ruhr Valley allowed, on one hand, to

→ ruhr.2010 – european

→ 1 The list of various forms of voluntary cooperation between the cities of the Ruhr Valley in 2012 exceeded 350 items. Cf. Regionale und interkommunale Zusammenarbeit im Ruhrgebiet, http://www.metropoleruhr.de/ regionalverband-ruhr/kooperationen.html [15.12.2012].

Nomination of the region to the ECC 2010 took place under the banner “Change through culture – culture through change”, which was to emphasise the relationships between economic and cultural transformations of

capital of culture

→70

cultural identity as a foundation for the new development

michael schwarze-rodrian

the Ruhr Valley. The key to success proved to have been a successful combination of the industrial heritage with economic, social and environmental changes that have occurred in the region over the past several tens of years.

The leading motive of the offer presented by the region was therefore even not to create, but to present the projects and sites which are already some kind of the “new heritage”, formed within more than twenty years.

Although Essen has been regarded as the ambassador and representative of all urban centres of the region, the practice of existing cooperation allowed to include other cities in the implementation of the initiative on the basis of the internal agreement. The measurable effects of the ECC 2010 include not only 10,5 million visitors and tourists and the implementation of 6,000 projects2, including strengthening the position of museums

as traditional centres of culture3 or the role of the creative class4, but also confirmation of the rightness of the chosen path – the integrated development based on the deeply rooted awareness of own heritage.

→ 2 The list of projects and initiatives implemented under the ECC on the website: http://www.essen-fuer-das-ruhrgebiet.ru hr2010.de/en/home.html.

→ 4 Cf. more extensively: http://www.essen-fuer-das-ruhrgebiet.ruhr2010.de/en/programme/boosting-the-creative-industry/new-existences-and-media/creativequarters.html

→ 3 Cf. more extensively: http://www.essen-fuer-das-ruhrgebiet.ruhr2010.de/en/programme/discovering-images/ruhrartmus eums.html

→71

biogramy

Edwin Bendyk Kurator projektu „Kultura i rozwój” realizowanego we współpracy z Narodowym Centrum Kultury oraz Ośrodkiem Badań nad Przyszłością w Collegium Civitas. Publicysta tygodnika „Polityka”. Zajmuje się tematyką cywilizacyjną - modernizacja, cyfrowa rewolucja, ekologia - to problemy, którym poświęca większość tekstów. Autor książek „Zatruta studnia”, „Antymatrix”, „Miłość, wojna, rewolucja” oraz „Bunt sieci”.

Krzysztof Dudek Adwokat, absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego oraz studiów podyplomowych z zakresu prawa gospodarczego, finansowego i prawa Unii Europejskiej. W latach 1987-1992 był członkiem Niezależnego Zrzeszenia Studentów. Pełnił funkcję wiceprzewodniczącego NZS na Uniwersytecie Łódzkim, zasiadał również we władzach krajowych Zrzeszenia. Działał w Pomarańczowej Alternatywie. Jako członek nielegalnych organizacji, opozycyjnych wobec władz komunistycznych, był kilkakrotnie zatrzymywany przez milicję i Służbę Bezpieczeństwa. Po studiach pracował początkowo w łódzkim oddziale Telewizji Polskiej, a następnie w kilku spółkach akcyjnych. Po zrobieniu aplikacji prowadził własną praktykę adwokacką. W latach 2006-2010 był Radnym Sejmiku Województwa Łódzkiego. Zasiadał w Komisjach Kultury Nauki i Sportu oraz Rewizyjnej. Od marca 2007 roku jest dyrektorem Narodowego Centrum Kultury. W 2010 roku kierowane przez niego NCK zostało wyróżnione przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego doroczną nagrodą dla najlepszej w Polsce instytucji kultury. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi przez Prezydenta RP oraz laureat odznaki „Za zasługi dla Miasta Łodzi”.

→72

biogramy

Robert Palmer Były dyrektor Kultury oraz Kulturowego i Naturalnego Dziedzictwa w Radzie Europy pełniący tę funkcję od 2004 roku, odpowiedzialny za 60 programów roboczych w 50 krajach. Wcześniej był założycielem i dyrektorem niezależnej firmy konsultingu kulturowego Palmer-Rae Associates. Przedtem zajmował stanowisko dyrektora 2 Europejskich Stolic Kultury: Glasgow w 1990 i Brukseli w 2000r, autor znaczącego opracowania dla Komisji Europejskiej, dotyczącego Europejskich Stolic Kultury. W 2010 roku ukazała się jego najnowsza książka nosząca tytuł: „Eventful Cities:Cultural Management and Urban Revitalisation ”

Michael Schwarze-Rodrian Pracuje dla Regional Association Ruhr (RVR), gdzie pełni funkcję Dyrektora Europejskich i Regionalnych Sieci oraz jest Przedstawicielem RVR w Unii Europejskiej. Michael Schwarze-Rodrian studiował architekturę krajobrazu na Politechnice w Berlinie w latach 70. Po pięciu latach pracy naukowej, w połowie lat 80, przeprowadził się do Zagłębia Ruhry, gdzie pracował i kierował wydziałem planistyki miejskiej Kommunalverband Ruhr (KVR). W latach 90 Schwarze-Rodrian był moderatorem projektu Park Krajobrazowy Emscher (ELP) we współpracy z Międzynarodową Wystawą Budowlaną IBA. Od 2001 do 2006 roku pracował nad państwowym projektem Projekt Ruhr GmbH, był odpowiedzialny za generalny plan rozwoju Parku Krajobrazowego Emscher (“Masterplan Emscher Landscape Park 2010” (ELP2010)). Inicjatywa ta obejmuje obecnie ponad 20 miast oraz liczne oddziały regionalne. W latach 2007 – 2011 pracował dla Business Development Agency Metropolis Ruhr (wmr), gdzie szczególną nacisk kładł na zrównoważony rozwój miast w regionie Zagłębia. Schwarze, dzięki zaangażowaniu w szereg wspólnych przedsięwzięć związanych z “Concept Ruhr”, “Chance of Change” i “Knowledge Report Ruhr”, pomógł skoordynować projekt aglomeracji. Michael Schwarze-Rodrian pełni obecnie rolę moderatora regionalnej sieci, która ma uatrakcyjnić obraz Aglomeracji Zagłębia Ruhry w Europie.

→73

biogramy

Dr Monika Smoleń-Bromska Absolwentka geografii społeczno-ekonomicznej Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 2003 roku obroniła z wyróżnieniem pracę doktorską na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego (praca doktorska: Przemysły kultury - wpływ na rozwój miast) i uzyskała tytuł doktora nauk humanistycznych w dyscyplinie zarządzanie. W latach 2003-2004 kierownik zespołu ds. funduszy strukturalnych i strategii kultury w Narodowym Centrum Kultury oraz pełnomocnik Ministra Kultury ds. Narodowych Programów Kultury.

Od 2004 r. pracownik Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, najpierw jako Dyrektor Departamentu Współpracy z Samorządami, potem Departamentu Strategii Kultury, Spraw Europejskich i Funduszy Europejskich. W tym czasie odpowiadała m.in. za wdrażanie funduszy strukturalnych UE oraz Mechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego, sprawy europejskie, promocję kultury polskiej za granicą oraz wdrażanie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury. Od lutego 2008 Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

JERZY HAUSNER Urodził się w 1949 roku w Świnoujściu. Od początku kariery naukowej związany z Akademią Ekonomiczną w Krakowie. Opracował 250 publikacji naukowych, koordynował szereg projektów badawczych. Uczestniczył w 6 stypendiach naukowych. W 1994 r. został profesorem nauk ekonomicznych, a w 1998 r. został mianowany profesorem zwyczajnym.

W latach 90-tych pełnił funkcję szefa zespołu doradców Wicepremiera ds. gospodarczych, Pełnomocnika rządu ds. reformy zabezpieczenia społecznego oraz członka Zespołu Doradców Ekonomicznych Prezydenta RP. W latach 20012005 był posłem na Sejm RP. W październiku 2001 r. wszedł w skład gabinetu Leszka Millera jako Minister pracy i polityki społecznej. Od stycznia 2003 r. Minister gospodarki, pracy i polityki społecznej, a od czerwca 2003 r. także Wiceprezes Rady Ministrów. Firmował swoim nazwiskiem plan naprawy finansów publicznych (tzw. plan Hausnera).

W rządzie Marka Belki (od maja 2004 r. do marca 2005 r.) piastował stanowisko Wicepremiera i Ministra gospodarki i pracy. Koordynował wówczas prace nad Narodowym Planem Rozwoju na lata 2007-2013.

→74

biographies

Edwin Bendyk Trustee of the “Culture and development” project, undertaken in cooperation with the National Centre for Culture and the Futures Research Centre at Collegium Civitas. He is a journalist for the “Polityka” weekly. He specializes in the subject of civilization, writing primarily on such issues as modernization, the digital revolution and ecology.

He is also the author of “Zatruta studnia” (“The Poisoned Well”), “Antymatrix” (“Antimatrix”), “Miłość, wojna, rewolucja” (“Love, War and Revolution”) and “Bunt sieci” (“Rebellion of the Network”).

Krzysztof Dudek A law attorney, graduate of Faculty of Law and Administration at Lodz University and postgraduate of Economic Law, Financial Law, and European Union Law studies.

From 1987 till 1992, member of the Independent Students’ Union. Deputy chairman of the Independent Students’ Union in Lodz and member of the Union’s national governing body. Active in Orange Alternative (Pomarańczowa Alternatywa, Polish underground protest movement from the 80’s). For his involvement in the anti-communist opposition he had been arrested several times as well as detained by Security Services and the Militia. Worked at Lodz branch of Polish Television (Telewizja Polska) and later at a number of stock-listed companies. After gaining his attorney license, he run his own attorney’s office. From 2006 till 2010, served as local representative to the regional assembly in Lodz Voivodeship. During his term, he was active in the Culture, Education, and Sports Commission and also in Auditing Commission. Since March 2007, he is the director of National Center for Culture (NCK), an institution, which in 2010 was distinguished by Poland’s Minister of Culture and National Heritage for being the most outstanding culture institution in Poland. Awarded the Silver Cross of Merit by Poland’s President and also the distinction “For services to the City of Lodz”.

→75

biographies

Robert Palmer Former Director of Culture and Cultural and Natural Heritage at the Council of Europe since 2004, with responsibility for 60 work programmes across 50 countries.

Previously, he was founder and director of Palmer-Rae Associates, an independent cultural consultancy. Prior to this he was the Director of two European Capitals of Culture - Glasgow (1990) and Brussels (2000) and the author of a major study on Eurpean Capitals of Culture for the European Commission. His most recent book is “Eventful Cities:Cultural Management and Urban Revitalisation,” (2010)

Michael Schwarze-Rodrian Works for the Regional Association Ruhr (RVR) where he is Director of European and Regional Networks and EU Representative of the RVR. Michael Schwarze-Rodrian studied Landscape Planning at the Technical University Berlin in the 1970s. After five years scientific work he moved to the Ruhr in mid 1980s where he worked and directed the planning department of the city based Kommunalverband Ruhr (KVR). In the 1990s he moderated the Emscher Landscape Park (ELP) in co-operation with the International Building Exhibition (IBA) Emscher Park.

From 2001 to 2006 he worked for the state run Projekt Ruhr GmbH and was responsible for developing the “Masterplan Emscher Landscape Park 2010” (ELP2010) – which now involved 20 cities and several regional agencies. From 2007 to 2011 he has been working for the regional Business Development Agency Metropolis Ruhr (wmr) with a particular focus on the sustainable development of the cities of the Ruhr region. Through a number of partnerships involved with “Concept Ruhr”, “Chance of Change” and “Knowledge Report Ruhr” he helped coordinate Metropolis Ruhr. Michael Schwarze-Rodrian is now moderating regional networks for an attractive approach of Metropolis Ruhr to Europe.

→76

biographies

Monika Smoleń-Bromska, PhD A graduate of socio-economic geography at Jagiellonian University. In 2003, she defended her PhD thesis with distinction at the Department of Management and Social Communication of Jagiellonian University (doctoral dissertation: Culture industries – influence on the development of cities) and received her PhD in Humanities in the field of management. In 2003-2004, she was a team leader for the Structural Funds and Culture Strategy Group in the National Centre for Culture and a plenipotentiary of the Minister of Culture for National Culture Programmes.

Since 2004, she has been an employee of the Ministry of Culture and National Heritage, first as managing director of the Department of Cooperation with Local Governments, and later as director of the Department of Culture Strategy, European Affairs and European Funds. At that time her responsibilities included implementation of EU structural funds and the EEA and Norwegian Financial Mechanisms, European Affairs, promotion of Polish culture abroad and implementation of the National Strategy for the Development of Culture. Since February 2008, she has been the Undersecretary of State in the Ministry of Culture and National Heritage.

Jerzy Hausner Born in 1949 in Świnoujście. Graduated from the Cracow University of Economics. Author of about 250 scientific publications and coordinator of a number of research projects. In 1994, he was awarded the academic title of professor of economics, and in 1998, he became a tenured professor.

In the 1990s he was the chief of advisors to the Deputy Prime Minister for Economic Affairs, the government’s plenipotentiary for the Social Security Reform and a member of the President’s Council of Economic Advisers. In 2001–2005 Member of Parliament in the Polish Parliament. In October 2001, Prof.

Hausner joined the Cabinet as the Minister of Labour and Social Policy. In January 2003, he was appointed Minister of Economy, Labour and Social Policy, and from June 2003, he became Deputy Prime Minister. In the government of Marek Belka (from May 2004 to March 2005), he was Deputy Prime Minister and Minister of Economy and Labour. He coordinated the work on the National Development Plan 2007-2013.

Adjunct Professor in Transition Economies at the International Center for Business and Politics - Copenhagen Business School, Member of the Polish Economic Society, Member of the Monetary Policy Council, Member of the Economics Committee of the Polish Academy of Sciences and the Committee of the Employment and Social Policy Sciences, Member of the advisory opinion Board of the Adam Mickiewicz Institute.

kultura jako stymulator kreatywności i innowacyjności w regionie Dynamika zmian zachodzących w globalnej gospodarce nie pozostawia złudzeń - najbardziej prawdopodobnym scenariuszem wydaje się być zatrzymanie rozwoju. Szanse na przetrwanie na światowym rynku mają tylko te państwa, które będą w stanie wyczuć kierunki, którymi należy podążać i dostosować się do nich. We współczesnym świecie bycie konkurencyjnym jest równoznaczne z posiadaniem zdolności do innowacji, innowacji nie ma bez kreatywności, a ta z kolei jest w dużym stopniu uzależniona od szeroko rozumianej kultury, wiedzy na temat jej wpływu na procesy ekonomiczne i społeczne. W jaki sposób rozpoznawać i wykorzystywać innowacyjny charakter potencjału kulturowego kraju i regionów? Jak najlepiej wykorzystać te zasoby dla rozwoju? Dlaczego ważne jest uruchomienie potencjału kreatywnego obywateli i jaka jest w tym procesie rola kultury? Jak inwestycje w infrastrukturę i działalność kulturalną mogą wpływać na kształtowanie przestrzeni publicznej i rozwój aktywności twórczej obywateli. Dlaczego lokalizacja takich inwestycji powinna być poprzedzona badaniami i jakiego rodzaju badania są potrzebne? Jak mądrze czerpać z doświadczeń europejskich i polskich przy tworzeniu własnej strategii rozwoju?

Wreszcie jak prywatni przedsiębiorcy mogą skorzystać z potencjału kulturowego regionu, czy turystyka kulturowa to jedyna możliwość? Te i inne zagadnienia związane z proinnowacyjnym charakterem kultury zostaną poruszone podczas panelu Narodowego Centrum Kultury Kultura jako stymulator kreatywności i innowacyjności w regionie.

“culture as a stimulus for creativity and innovation in the region” Dynamics of the changes in global economy do not allow us to harbour illusions – the most probable scenario appears to be a development stagnation. Only those countries, that will be able to sense the paths worth undertaking and to adjust to them, have the chances to survive on the world market. In contemporary world being competitive amounts to possess the ability to innovation. There is no innovation without creativity. And creativity is on the other hand to a great degree dependent on widely understood culture and the knowledge of its influence on economic and social processes. How to recognize and make use of the innovative character of cultural capital of countries and regions? How to use these resources for development? Why is it important to initiate the creative potential of citizens and what is culture’s role in this process?

How the infrastructure investments and activities in cultural field can affect the shaping of public space and development of citizen’s creativity? Why location of such investments should be preceded with research and what type of research is necessary? How to use wisely European and Polish experiences while creating fit to measure development strategy? Finally, how private entrepreneurs can profit from cultural potential of region, and is cultural tourism an only option?